Cumhuriyet Dönemi Türk Nesri
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Cumhuriyet Dönemi Türk Nesri Editörler Prof.Dr. İsmail ÇETİŞLİ Prof.Dr. Emine KOLAÇ Yazarlar Prof. Dr. İsmail ÇETİŞLİ BÖLÜM 1, 2, 5 Prof.Dr. Yunus BALCI BÖLÜM 3, 5, 6 Prof.Dr. Emine KOLAÇ BÖLÜM 4, 7, 8 Genel Koordinatör Doç.Dr. Murat Akyıldız Grafik Tasarım Koordinatörü ve Öğretim Tasarım Doç.Dr. Halit Turgay Ünalan Kitap Basım ve Dağıtım Koordinatörü T.C. Dr.Öğr.Üyesi Murat Doğan Şahin ANADOLU ÜNİVERSİTESİ Grafikerler YAYINI NO: 3522 Özlem Ceylan Gülşah Karabulut AÇIKÖĞRETİM Ayşegül Dibek FAKÜLTESİ Hilal Özcan YAYINI NO: 2356 Dizgi ve Yayıma Hazırlama CUMHURİYET DÖNEMİ Mehmet Emin Yüksel TÜRK NESRİ Burcu Vurucu Handan Bağ E-ISBN: 978-975-06-2784-2 Arzu Ercanlar Bu Orgül Kıraç kitabın Seçil Kenan basım, yayım Betül Alat ve satış hakları Anadolu Üniversitesine aittir. “Uzaktan Öğretim” tekniğine uygun olarak hazırlanan bu kitabın bütün hakları saklıdır. İlgili kuruluştan izin almadan kitabın tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz. Copyright © 2017 by Anadolu University All rights reserved No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without permission in writing from the University. Bu kitabın tüm hakları Anadolu Üniversitesi’ne aittir. ESKİŞEHİR, Ağustos 2018 3001-0-0-0-1809-V03 İçindekiler Cumhuriyet Devri BÖLÜM 1 BÖLÜM 2 Hikâye/Öykü Türk Nesri Giriş ................................................................ 3 Giriş ................................................................ 25 Nesir/Düzyazı Üzerine ................................. 3 Cumhuriyet Öncesi Türk Hikâyesi .............. 25 Cumhuriyet Öncesi Türk Nesrine Cumhuriyet Dönemi Türk Hikâyesi ............ 31 Genel Bir Bakış .............................................. 7 Cumhuriyet’in İlk Hikâyecileri ........... 31 Tanzimat Öncesi Türk Nesri ................ 7 Sosyal/Toplumcu Gerçekçiler .............. 33 Halk Edebiyatında Nesir ...................... 8 İç Gerçekliğin Hikâyecileri/ Divan Edebiyatında Nesir .................... 8 Bireyin İç Dünyasını Hedef Alanlar .... 38 Tanzimat Sonrası Türk Nesri ............... 9 Yeni Arayışlar ....................................... 41 Cumhuriyet Dönemi Türk Nesri .................. 11 Cumhuriyet Dönemi’nde Türkçe ........ 11 Cumhuriyet Dönemi’nde Nesir ........... 12 Cumhuriyet Dönemi’nde Nesir Türleri 4 1 Makale-Fıkra- BÖLÜM 3 BÖLÜM 4 Sohbet/Söyleşi Deneme Giriş ................................................................ 57 Giriş ................................................................ 81 Makale ........................................................... 57 Sohbet ............................................................ 81 Türk Edebiyatında Makale .................. 58 Türk Edebiyatında Sohbet ........................... 86 Fıkra ............................................................... 62 Türk Edebiyatında Fıkra ...................... 62 Deneme ......................................................... 64 Batı Edebiyatında Deneme ................. 68 Türk Edebiyatında Deneme ................ 68 Deneme Türleri .................................... 71 iii BÖLÜM 5 Gezi/ Seyahat Yazısı BÖLÜM 6 Biyografi Giriş ................................................................ 99 Giriş ................................................................ 125 Gezi Yazısı ..................................................... 99 Biyografi ........................................................ 125 Dünya Edebiyatında Gezi Yazısı ......... 99 Dünya Edebiyatında Biyografi .................... 128 Türk Edebiyatında Gezi Yazısı ............. 100 Türk Edebiyatında Biyografi ........................ 130 Cumhuriyet Dönemi Türk Cumhuriyet Öncesi Türk Edebiyatında Gezi Yazısı ...................... 101 Edebiyatında Biyografi ........................ 130 Anı ve Günlük ............................................... 104 Cumhuriyet Sonrası Türk Anı ......................................................... 104 Edebiyatında Biyografi ........................ 130 Günlük ................................................... 106 BÖLÜM 7 Mektup/Söylev BÖLÜM 8 Röportaj-Mülakat Giriş ................................................................ 141 Giriş ................................................................ 165 Mektup .......................................................... 141 Röportaj ......................................................... 165 Mektup Çeşitleri ................................... 141 Röportaj Türleri .................................... 166 Mektup Türünün Gelişimi ................... 142 Türk Edebiyatında Röportaj Türk Edebiyatında Mektup Türünün Gelişimi .................................. 167 Türünün Gelişimi .................................. 142 Mülakat ......................................................... 172 Söylev ............................................................ 147 Söylev Çeşitleri ..................................... 148 Türk Edebiyatında Söylev Türünün Gelişimi .................................. 149 iv Ön Söz Sevgili öğrenciler, İnsanı diğer canlılardan ayıran temel özellikler- Kitabın içerdiği sekiz bölümde Cumhuriyet den biri, onun konuşma yeteneğidir. Dil, böyle Devri Türk nesrinin belli başlı türleri olan; bir yeteneğin ürünüdür. Dil, diğer insanlarla “hikâye/öykü”, “makale”, “fıkra”, “deneme”, ilişki kurabilmemizin; duygu, düşünce, hayal “sohbet”, “gezi yazısı”, “anı/hatıra”, “günlük/ ve gözlemlerimizi başkalarına aktarabilmemi- günce”, “biyografi”, “otobiyografi”, monogra- zin en yaygın, en açık ve en sağlam yoludur. fi”, “röportaj”, “mülakat”, “mektup”, “söylev” üzerinde duruldu. Adı geçen türlerin zihnimiz- Yüzyıllar içinde hayatın hemen her alanında de somutlaşabilmesi için farklı yazarlardan alı- kullanılması sonucu gelişip zenginleşen dilin nan okuma parçalarına yer verildi. birçok farklı kullanımı söz konusudur. Sözlü dil/konuşma dili, yazılı dil/yazı dili, manzum dil, Türlerle ilgili teorik bilgilerin algılanması, ör- mensur dil, günlük dil, edebiyat dili, bilim dili, nek metinlerin okunup kavranması, sizleri, argo dili, bunlardan bazılarıdır. Cumhuriyet Devri Türk nesri hakkında cid- di bir bilgi birikimine sahip kılacaktır. Bunun İnsanın, herhangi bir duygu, düşünce, olay ötesinde Türkçenin ifade gücündeki zenginlik vb. şeyleri, dilin doğal yapısına, gramer ku- ve güzelliğin bilincine ulaşacaksınız. Daha da rallarına uygun bir biçimde ve düz cümleler önemlisi dilinizi kullanma; duygu, düşünce ve hâlinde kullanmasına nesir denir. Kabul etmek gözlemlerinizi başarıyla anlatma becerinizi ge- gerekir ki dili, -ister sözlü, ister yazılı biçimde liştirip zenginleştirebileceksiniz. olsun- daha çok nesir hâlinde kullanırız. Bu kullanımlar, zaman içinde gerek dünya ede- Kitabın editör ve yazarları olarak Atatürk’ün; biyatında gerekse Türk edebiyatında pek çok “Türk dili dillerin en zenginlerindendir, yeter farklı “tür”ün doğup gelişmesine zemin hazır- ki bu dil şuurla işlensin” cümlesinde veciz bir lamıştır. biçimde ifade ettiği bilince ulaşıp sizden isteni- len hedefi yakalayacağınıza inanıyoruz. Elinizdeki kitap, sizlere, “Cumhuriyet Devri Türk Nesri”ni anlatmak amacıyla kaleme alındı. Bu Başarılar diliyoruz. düşünceyle kitap, Türk kültürü, dili ve edebiya- tının nesir sahasında 1923’ten günümüze kadar olan dönemdeki genel görünümü, belli başlı tür- Editörler leri, bu türlerde eser veren yazarlar ve onların Prof.Dr. İsmail ÇETİŞLİ eserleriyle sınırlandırıldı. Prof.Dr. Emine KOLAÇ v Bölüm 1 Cumhuriyet Devri Türk Nesri Cumhuriyet Öncesi Türk Nesrine Genel Bir Bakış 2 Cumhuriyet öncesi Türk nesrinin başlıca Nesir/Düzyazı Üzerine özelliklerini ayırt edebilme, temsilcilerini ve 1 1 Nesir kavramını algılayabilme 2 bu dönemde verilen eserleri sıralayabilme Cumhuriyet Dönemi Türk Nesri 3 Cumhuriyet Dönemi Türk nesrinin belli başlı devirleri, eğilimleri, türleri ve bunların özelliklerini kavrayabilme öğrenme çıktıları 3 Anahtar Sözcükler: • Nesir • Edebî Nesir • Bilimsel Nesir • Didaktik Nesir • Günlük Nesir 2 Cumhuriyet Dönemi Türk Nesri GİRİŞ türkülerini, efsanelerini, menkıbelerini, masalları- Dil, kendine özgü kuralları olan, insanlar ara- nı, ninnilerini dille söyler; arzularını, isteklerini, sında kurulan iletişimin en temel yolu, geçmişi ve düşüncelerini, fikirlerini, hayallerini, rüyalarını, geleceği birbirine bağlayan bir köprü, milleti mil- ümitlerini, nefretlerini, isyanlarını dille anlatır. Di- let yapan değerlerin en önemlilerindendir. lin olmadığı bir ortamda bunlardan söz edilemez. Kitabımızın bu bölümünde öncelikle iletişimin Dilin birey açısından bir başka önemli yanı, ait temeli olan, milleti oluşturan temel özelliklerin en olduğu ve dilini konuştuğu milletin kültürel değer- önemlisi konumunda bulunan, kültürün temel lerinden biri olmasıdır. Birey ancak dil aracılığıyla taşıyıcısı, geçmiş ve gelecek arasındaki köprü olan milleti ve milletinin yüzyılların ötesinden taşıyagel- dilin insan ve millet yaşamındaki yerine vurgular diği kültürü ile iletişim kurabilir. Daha annesinin yaparak başlayacağız. Dilin temel kullanım alan- kucağında iken kulağına fısıldanan ismiyle, ninni- larından söz edeceğiz. Nesir kavramının içeriğine lerle başlayan bu iletişim, bir ömür boyu sürer. İn- bakacağız. Sözlü ve yazılı nesir kavramlarını de- san, kimlik ve kişiliğini de böyle bir iletişim süreci ğerlendireceğiz. Bir yandan yazılı nesir türlerine içinde şekillendirir. Onun içindir ki dil, birey ile göz atarken diğer yandan aradaki farklılıkların ay- millet