Türkġye'de Edebġyat Eleġtġrġsġ (1960-1970)
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
T.C. SAKARYA ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ TÜRKĠYE’DE EDEBĠYAT ELEġTĠRĠSĠ (1960-1970) DOKTORA TEZĠ Zafer ÖZDEMĠR Enstitü Anabilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Tez DanıĢmanı: Prof. Dr. Yılmaz DAġCIOĞLU MAYIS – 2017 ÖN SÖZ Rahman ve Rahim olan Allah‟a hamd ve onun elçisi Hz. Muhammed‟e (s.) salat ederim… Benzerleri gibi uzun ve zahmetli bir sürecin ürünü olan tez çalıĢmamız, Ģüphesiz Rabb‟imizin inayeti ve birçok kiĢinin desteği ile tamamlanabildi. Bu kiĢilerin baĢında gelen ilmî yetkinliği, ufuk açıcı yönlendiriciliği ve yüksek insani vasıfları ile ders aĢamasından tezin tamamlanmasına kadar desteğini esirgemeyen Hocam Prof. Dr. Yılmaz DaĢcıoğlu‟na Ģükran duygularımı ifade etmek istiyorum. Doç. Dr. Gülsemin Hazer ve Yrd. Doç. Dr. Hülya Ürkmez‟e emekleri için teĢekkürlerimi sunuyorum. Genç yaĢlarımdan itibaren hayatıma doğru bir istikamet verme konusunda bana rehberlik eden Uğur Altun ve Hasan Gültekin ağabeylerim ile Ahmet Sabri Pirgil Hoca‟mın bu tez çalıĢması ile üzerimdeki haklarının karĢılığını bir nebze olsun görebilmiĢ olmalarını umuyorum. Onlar gibi akademik dünya içinde kalmamı entelektüel birikimleri ve sundukları imkânlarla sağlayan ağabeyim Fatih Özdemir, Hüseyin AltuntaĢ ve Üzeyir Ġlbak‟a teĢekkür ediyorum. Doktoraya birlikte baĢladığım, çalıĢma Ģevkimi artıran arkadaĢlarım Elif Esra Önen ve Birol Bulut ile Sakarya Üniversitesi‟ne aile sıcaklığı veren araĢtırma görevlisi ve okutmanlarına da akademik hayatlarında baĢarılar diliyorum. TanıĢtığım günden itibaren hayata ve ahirete olduğu gibi doktora sürecine de onlarla tutunduğumu bilmelerini isteyerek baĢta Ömer Miraç Yaman olmak üzere bütün dostlarımın dostluklarını esirgememelerini Rabb‟imden niyaz ediyorum. Doktora sürecinin meĢakkatini birlikte çektiğimiz, sabrı ve manevi desteğiyle en büyük destekçim refikam Zuhal Özdemir‟e Ģükranlarımı sunuyorum. Kendilerine ayırmam gereken vakitlerinden çaldığım için çocuklarımdan, her zaman yanımızda olarak dualarını eksik etmeyen ailelerimizden helallik istiyor, bu süreçte desteklerini gördüğüm üzerimde hakkı olan Ģükran borçlu olduğum ancak ismini anamadığım herkesten affımı talep ediyorum. Zafer ÖZDEMĠR 29 Mayıs 2017 ĠÇĠNDEKĠLER KISALTMALAR iii ÖZET…………………………………………………………………………………...iv SUMMARY………………………………………………………………………….....v GĠRĠġ 1 BÖLÜM 1: ELEġTĠRĠNĠN KAVRAMSAL VE TARĠHSEL ARKAPLANI 10 1.1. EleĢtiri Kavramı 10 1.1.2. Felsefe, Bilim ve EleĢtiri 14 1.1.3. EleĢtiri, Teori ve Yöntem 22 1.2. Batı‟da Edebiyat EleĢtirisi 27 1.3. BaĢlangıcından 1960‟a Kadar Türk Edebiyatında EleĢtiri 65 BÖLÜM II: TÜRKĠYE’DE EDEBĠYAT ELEġTĠRĠSĠ (1960-1970) 83 2.1. 1960-1970 Arasında Türk Edebiyat EleĢtirisinin Genel Görünümü 83 2.1.1. 1960-1970 Arasında Türk Edebiyatı 83 2.1.2. EleĢtirmenler 87 2.1.3. Edebiyat Dergileri ve EleĢtiri 105 2.1.4. EleĢtiri Konu ve Sorunları 115 2.2. EleĢtiri AnlayıĢları 131 2.2.1. Bilimsel-Nesnel EleĢtiri 131 2.2.1.1. Mehmet Kaplan 150 2.2.1.2. Hüseyin Cöntürk 165 2.2.1.3. Fethi Naci 185 2.2.1.4. Asım Bezirci 190 2.2.1.5. Ahmet Oktay 20201 2.2.1.6. AkĢit Göktürk 206 2.2.1.7. Haluk Aker 208 2.2.1.8. Eser Gürson 210 2.2.1.9. Murat Belge 218 2.2.1.10. Güven Turan 221 2.2.1.11. Bilgin Adalı 224 2.2.1.12. Gün Zileli 225 2.2.1.13. Ahmet Ġnam 226 2.2.1.14. Gürsen Topses 230 2.2.2. Öznel-Ġzlenimci EleĢtiri AnlayıĢı 234 2.2.2.1. Suut Kemal Yetkin 247 2.2.2.2. Sabahattin Eyüboğlu 251 2.2.2.3. Mehmet Seyda 253 2.2.2.4. Rauf Mutluay 255 2.2.2.5. Memet Fuat 257 2.2.2.6. Mehmet H. Doğan 265 2.2.2.7. Tahsin Yücel 266 2.2.2.8. Adnan Binyazar 268 2.2.2.9. Doğan Hızlan 271 i 2.2.2.10. Selim Ġleri 277 2.2.3. Tarihselci EleĢtiri AnlayıĢı 278 2.2.3.1. Cevdet Kudret 281 2.2.3.2. Tahir Alangu 284 2.2.3.3. Hikmet Dizdaroğlu 286 2.2.3.4. Muzaffer Uyguner 289 2.2.3.5. Konur Ertop 295 2.2.4. Sanatçı EleĢtirileri 297 2.2.4.1. Behçet Necatigil 301 2.2.4.2. Ġlhan Berk 304 2.2.4.3. Ceyhun Atuf Kansu 308 2.2.4.4. Necati Cumalı 309 2.2.4.5. Atilla Ġlhan 310 2.2.4.6. Turgut Uyar 312 2.2.4.7. Edip Cansever 317 2.2.4.8. Cemal Süreya 320 2.2.4.9. Sezai Karakoç 324 2.2.4.10. Tomris Uyar 331 BÖLÜM III: 1960-1970 YILLARI ARASINDA EDEBĠYAT ELEġTĠRĠSĠ BĠBLĠYOGRAFYASI 334 3.1. Makaleler 335 3.2. Kitaplar 460 SONUÇ 463 KAYNAKÇA 469 ÖZGEÇMĠġ 477 ii KISALTMALAR age. : Adı Geçen Eser bk. : Bakınız. c. : Cilt çev. : Çeviren hzl. : Hazırlayan der. : Derleyen dü. : Düzenleyen Nu : Numara s. : Sayı ss. : sayfa TDV : Türkiye Diyanet Vakfı Ġslam Ansiklopedisi iii SAÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tez Özeti Tezin BaĢlığı: Türkiye‟de Edebiyat EleĢtirisi (1960-1970) Tezin Yazarı: Zafer ÖZDEMĠR DanıĢman: Prof. Dr. Yılmaz DAġCIOĞLU Kabul Tarihi: Sayfa Sayısı: vi (ön kısım) + 477 (tez) Anabilimdalı: Türk Dili ve Edebiyatı Bilimdalı: Yeni Türk Edebiyatı Türkiye‟de Edebiyat EleĢtirisi (1960-1970) baĢlıklı tezimiz, kavramsal ve tarihsel açıdan ele aldığımız edebiyat eleĢtirisinin, belirtilen dönemde ülkemizdeki durumunu değerlendirmektedir. “EleĢtirinin Kavramsal ve Tarihsel Arkaplanı”, “Türk Edebiyatında EleĢtiri (1960-1970)” ve “1960-1970 Yılları Arasında Edebiyat EleĢtirisi Bibliyografyası” Ģeklinde üç ana bölümden oluĢmaktadır. “EleĢtirinin Kavramsal ve Tarihsel Arkaplanı” bölümünde kavramsal açıdan eleĢtiri, sözlüklere yansıyan anlamlandırma çabaları ile felsefe ve bilim tarihi içindeki yeri gösterilmeye çalıĢılarak belirlenmeye çalıĢılmıĢtır. Sözlük ve ansiklopedilerde; eleĢtiri kelimesinin kökeni, ilgili olduğu kavramlar ve baĢka dillerdeki karĢılıklarına iliĢkin farklı tanım ve açıklamalar bulunduğu, kavramın birçok kavram ve disiplinle yakın iliĢki içinde olduğu görülmüĢtür. “Türk Edebiyatında EleĢtiri (1960-1970)” baĢlıklı bölüm tezimizin asıl kısmını oluĢturmaktadır. 1960 sonrasında, Türk edebiyatı, daha önceki dönemlerin etkilerini sürdürerek ve yeni bazı eğilimleri de yansıtarak geliĢimini devam ettirmektedir. Bu dönemde, Ġkinci Yeni Ģairleri, Ģiir yazmayı sürdürse de Ġkinci Yeni bir akım olma özelliğini giderek kaybetmiĢtir. ġiirde anlam ve biçim sorunlarının gündeme gelmesine yol açan ve Ġkinci Yeni‟nin felsefi kaynaklarından biri olarak da gösterilen varoluĢçu yaklaĢımın hikâye türünü de etkilediği görülmektedir. ġiir ve hikâyede olduğu gibi roman türünde de herhangi bir akımla iliĢkisi kurulamayan edebiyatçılar bulunur. Edebiyat eserleri üzerinde en çok etki eden düĢüncelerden biri toplumcu gerçekliktir. 1960 sonrası edebiyat eleĢtiri anlayıĢları, dönemin önemli 20 edebiyat dergisindeki edebiyat eleĢtirisi ile ilgili 3.000 civarındaki yazı ve 70 civarında kitabın incelenmesi ile belirlenmeye çalıĢılmıĢtır. Bu yazı ve kitaplar “1960-1970 Yılları Arasında Edebiyat EleĢtirisi Bibliyografyası”nı oluĢturmuĢtur. 1960 sonrası edebiyat eleĢtiri anlayıĢlarını dört ana baĢlık altında incelemek mümkün görülmüĢtür. Bilimsel-nesnel eleĢtiri, öznel-izlenimci eleĢtiri, tarihselci eleĢtiri ve sanatçıların eleĢtirileri Ģeklinde belirlediğimiz bu dört ana baĢlık altında ele aldığımız eleĢtirmenlerin, zaman zaman farklı anlayıĢları yansıttıkları tespit edilmiĢtir. Anahtar Kelimeler: Edebiyat eleĢtirisi, EleĢtiri kuramları, EleĢtiri tarihi. iv Sakarya University Institute of Social Sciences Abstract of PhD Thesis Title of the Thesis: Literary Criticism in Turkey (1960-1970) Author: Zafer Özdemir Supervisor: Professor Yılmaz DAġCIOĞLU Date: Nu. of pages: vi (ön kısım) + 477 (tez) Department: Türk Dili ve Edebiyatı Subfield: Yeni Türk Edebiyatı My PhD thesis titled as “Literary Criticism in Turkey between 1960s and 1970s” explores and examines the contributions of literary criticism done in Turkish literature between the mentioned dates. The thesis consists of three sections titled as (i) “Conceptual and Historical Background of Criticism”, (ii) “Criticism in Turkish Literature (1960-1970)”, (iii) “The Bibliography of Literary Criticism between 1960 and 1970”. Criticism from the conceptual point of view, the attempts of its interpretation that are reflected in dictionaries, and its position in the philosophical and scientific history are the main objectives discussed in the section “Conceptual and Historical Background of Criticism”. It is observed that the roots of the word „criticism‟, its synonyms, and its translations in other languages are dealt in dictionaries and encyclopedias together with explaining the strong relations of the word criticism with other concepts and disciplines. The central section of the thesis is the section of “Criticism in Turkish Literature (1960-1970)”. After 1960s, Turkish literature maintained its evolution and development with the influence of previous periods and also with embracing new tendencies. In this period, albeit they pursue composing poetry, Ġkinci Yeni group lost its function of being a new stream in the literature. The existentialist approach, which paved the way for surfacing the problems of content and form in poetry, and constituting the philosophical roots of Ġkinci Yeni, influenced the story literature. There are some teachers of literature writing novels, as also poetry and story, who have no relationship with any streams. One of the main thoughts that have great influences on works in literature is social realism. The various understandings of literary criticism written after 1960s in Turkey are explored by analyzing around 3.000 writings in 20 important journals of literature and 70 books. These all constitute “The Bibliography of Literary Criticism between 1960 and 1970”. It is possible to analyze post-1960 understandings of critical literary under four categories: (i) scientific-objective criticism, (ii) subjective-impressionist criticism, (iii) historicist criticism, and (iv) artist criticism. It is observed