Zbigniew Rusak Polski rynek autobusowy w 2010 roku – miejskie górą

Jedną z nowości ubiegłego roku był 18 z szeregowym układem hybrydowym niemieckiej firmy Vossloh Kiepe

Dzięki dotacjom unijnym – głównie taboru. Równie niepokojącym zjawiskiem jest tendencję wzrostową. Polscy touroperatorzy z Wojewódzkich Programów Operacyjnych brak jakichkolwiek zakupów autobusów zakupili o 21,3% więcej autobusów niż rok Rozwoju Regionalnego, polski rynek auto- szkolnych. Polskie gminy zakupiły jedynie 3 wcześniej. Nie można jednak zapominać, że busowy nieco drgnął do przodu. W ubie- takie autobusy. Niestety tendencja ta trwa już w 2008 roku spadek sprzedaży wyniósł w tym głym roku sprzedano łącznie 1072 autobu- od dwóch lat. Biorąc pod uwagę, że szczyt segmencie aż 38,2%. sy, czyli o 12,6% więcej niż rok wcześniej. zakupów finansowanych przez MENiS na- Podobnie jak w 2008 roku popyt w seg- Odpowiada to poziomowi zakupów zanoto- stępował w latach 2000 i 2003, już wkrótce mencie autobusów miejskich był kreowany wanych w latach 2003-2005, czyli z okresu nastąpi konieczność lawinowej wymiany au- przez dostawy dla stolicy. Łącznie trzech sprzed wejścia Polski do Unii Europejskiej. tobusów dowożących dzieci do szkół. Seg- przewoźników działających na zlecenie war- W porównaniu z rekordowym 2008 rokiem ment autobusów turystycznych zanotował szawskiego ZTM zakupiło aż 151 pojazdów. sprzedano o 670 jednostek mniej. W dal- szym ciągu motorem polskiego rynku są autobusy miejskie, stanowiące aż 66,4% rynku. Miejscy przewoźnicy zakupili łącznie 712 autobusów. W porównaniu z poprzed- nimi latami to ogromny skok naprzód, kie- dy to liczba sprzedanych pojazdów stano- wiła około 50% rynku, ale i tak jest to mniej o 180 jednostek niż w 2008 roku. Bardzo niepokojącym zjawiskiem jest utrzymujący się trend spadku sprzedaży autobusów mię- dzymiastowych. Sprzedano ich łącznie o 130 egzemplarzy mniej (-36,5%) niż w kryzysowym 2009 roku. Związane jest to przede wszystkim z przeciągającymi się pro- cesami prywatyzacji i komunalizacji przed- siębiorstw PKS i w większości przypadków słabością inwestorów, którzy objęli ich udziały, nieposiadających wystarczających środków na odnowę zdekapitalizowanego Wielkość sprzedaży autobusów w podziale na poszczególne segmenty w latach 2000-2010 28 AUTOBUSY Równie duży kontrakt stanowiła dostawa pomiędzy paliwami alternatywnymi, przewoźników – MZA (58) i spółki Mobilis 56 autobusów dla Białegostoku. Dostawy a olejem napędowym oraz brak zachęt (22). Obok nich największymi odbiorcami do tych dwóch miast stanowiły blisko 30% promujących tego typu paliwa. Solarisów był UM Białystok (48), MPK Po- autobusów miejskich. Kolejne 30% autobu- W segmencie autobusów miejskich znań (28), PKM Katowice (25) i szczeciń- sów sprzedano w ramach kontraktów obej- swoją dominującą pozycję rynkową utrzy- skie SPA Dąbie (22). W porównaniu z wyni- mujących od 20 do 50 autobusów. Dla po- mał Solaris. Na 712 sprzedanych autobu- kami sprzedaży sprzed dwóch lat, liczba do- równania, w 2009 r. 5 polskich miast zaku- sów aż 390 (54% udział w rynku) zostało wy- starczonych pojazdów wzrosła o 51%. To piło tylko 23% wszystkich autobusów produkowanych w Bolechowie k. Poznania. więcej niż wzrost sprzedaży w całym seg- sprzedanych w Polsce, natomiast rok póź- Większość z nich trafiła do warszawskich mencie, który wyniósł 46%. niej aż 35%. Obok Warszawy i Białegosto- ku najwięcej pojazdów trafiło do Szczeci- na (40), Katowic (35), Jaworzna (30), Kielc (29), Poznania (28), Łodzi (25) i Gliwic (22). Wydawało się, że 2010 rok będzie re- kordowy pod względem sprzedaży auto- busów napędzanych paliwami alternatyw- nymi. Dzięki umowie jaką ZIKiT podpisał z PTS na ulice Krakowa miało wyjechać 30 autobusów Solbus Solcity napędzanych LNG. Niestety, problemy z homologacją i dostawcą paliwa sprawiły, że umowę po blisko półrocznym okresie zwłoki zerwano. Dwa Solbusy Solcity 12M zbudowane dla Krakowa, trafiły ostatecznie do MPK Wał- brzych, które konsekwentnie realizuje po- litykę wymiany taboru na autobusy gazo- we. Drugim miastem wprowadzającym do eksploatacji autobusy gazowe jest Radom, W dalszym ciągu popyt na rynku autobusów miejskich kreowany był przez dostawy dla prze- który w ubiegłym roku zakupił 12 autobu- woźników obsługujących stolicę. Na zdjęciu jeden z siedemdziesięciu autobusów MAN Lion’s sów CNG. Obok tych City G dla MZA Warszawa dwóch miast autobusy niskopodłogowe napędzane sprężonym gazem ziemnym zostały zakupione także przez PKM Gdy- nia, MZK Toruń i MKS Mielec. Najpopular- niejszym autobusem gazowym był oczy- wiście Solaris Urbino w asyście takich po- jazdów jak MAN Lion’s City G CNG czy TEDOM C123G. Łącznie polscy przewoź- nicy zakupili 21 autobusów gazowych, które stanowiły około 3% wszystkich sprzedanych pojazdów. To o 300% wię- cej niż w 2008 czy 2009 roku. Dla przy- pomnienia warto dodać, że w latach 2006 i 2007 sprzedano odpowiednio 40 i 43 autobusy napędzane gazem ziemnym i etanolem. W dalszym ciągu tak niskie zainteresowanie pojazdami proekolo- gicznymi to efekt braku długofalowej po- lityki w skali kraju, dającej gwarancje utrzymania korzystnych relacji cenowych Solaris Urbino 12 CNG na ulicach Radomia AUTOBUSY 29 utrzymać Autosanowi udział w rynku auto- busów miejskich na poziomie 6%. Słupska Kapena sprzedając 24 autobu- sy miejskie, zmniejszyła sprzedaż o 7,7%. Spowodowało to spadek udziału rynkowe- go z poziomu 5,3% do 3,4%. Wśród sprze- danych autobusów dominowała dwuna- stometrowa odmiana niskowejściowego au- tobusu Crossway LE, który został dostarczo- ny m.in. do Jarocina, Sosnowca, Gliwic, Mysłowic i Świdnicy. Obok nich Kapena do- starczyła także 9 minibusów Urby. Białoruski MAZ w dalszym ciągu zacho- wał udział w rynku na poziomie 2%. W ubie- głym roku w Polsce sprzedano 14 autobu- sów z Mińska. Najpopularniejsze z nich to dwunastometrowe MAZ 203, które trafiły przede wszystkim do prywatnych przewoź- ników na Śląsku. Rys.2. Sprzedaż autobusów miejskich w latach 2000-2010 Mimo prowadzonego postępowania układowego z wierzycielami, Fabryka Auto- busów Solbus z Solca Kujawskiego utrzy- Swoją pozycję rynkową odbudowuje O 9 autobusów miejskich więcej sprze- mała sprzedaż na poziomie 2009 roku. MAN, który w roku ubiegłym sprzedał 89 au- dał Autosan SA. To głównie za sprawą wpro- Łącznie trzech przewoźników miejskich za- tobusów. Ponad trzykrotny wzrost sprzeda- wadzenia do produkcji nowego niskowej- kupiło 9 autobusów, głównie niskowejścio- ży w segmencie autobusów miejskich został ściowego autobusu SanCity 12LE, którego wych midibusów SN11M. Największym od- osiągnięty za sprawą dostawy 70 autobusów premiera miała miejsce podczas kieleckich biorcą tych pojazdów było PKM Jaworzno, przegubowych Lion’s City G dla MZA War- targów Transexpo w 2008 roku. Pierwsze które zakupiło 5 pojazdów tego typu. szawa. Obok stolicy, autobusy z Sadów egzemplarze tego autobusu trafiły do MZK Problemy finansowe Solbusa i zakoń- k. Poznania zostały dostarczone do Jaworz- Sanok (5) i PMKS Tarnobrzeg (1). W dal- czenie działalności Jelcza, próbują wykorzy- na (10), Gdyni (4), Świerklańca (3) i Koszali- szym ciągu notowane jest zainteresowanie stać nowi dostawcy i importerzy. Polski od- na (2). Były to głównie autobusy dwunasto- niskowejściowym autobusem klasy midi dział czeskiej firmy SOR, który dotychczas metrowe. Warto przypomnieć, że w szczyto- Sancity 09LE, którego sprzedano 14 jednos- specjalizował się w sprzedaży autobusów wym okresie sprzedaży, MAN sprzedawał tek. O ile do 2008 roku spółka z Sanoka międzymiastowych i kombi, postanowił za- w Polsce blisko 130 pojazdów rocznie. koncentrowała się na produkcji miejskich istnieć także w segmencie autobusów miej- Evobus Polska, to obok Kapeny jedyny autobusów klasy mini, o tyle poprzednie skich. W ubiegłym roku sprzedał 23 auto- dostawca, który zanotował spadek sprze- 2 lata to przesunięcie aktywności firmy busy niskowejściowe serii BN, które trafiły daży w tym segmencie. Udział rynkowy nie- w stronę autobusów klasy midi i maxi, a na- m.in. do MZK Jarosław, MZK Nysa i PK Ra- mieckiej spółki wyniósł 11,9%. Należy jed- wet mega. O ambicjach Autosana świadczy cibórz. Pozwoliło to osiągnąć ponad 3% nak zauważyć, że w latach 2007-2009, mimo udział w dużych przetargach na dosta- udział w rynku. kryzysu, udział rynkowy Mercedesa na pol- wy autobusów do Lublina i Warszawy. Nowym graczem na rynku jest turecka skim rynku miał tendencję wzrostową. 28-procentowy wzrost sprzedaży pozwolił firma Otokar, która agresywnie wchodzi na W odróżnieniu od poprzednich lat główny ciężar dostaw przesunął się w stronę auto- busów Concto LF, które stanowiły blisko 70% sprzedaży. Zostały one zakupione m.in. przez MPK Łódź (25), PGK Suwałki (15) i MZK Starachowice (10). Po kryzysowym 2009 roku, niemal wszy- scy producenci zanotowali wzrost sprzeda- ży. Oczywiście w wartościach bezwzględ- nych nie był to taki skok jak w przypadku Solarisa, czy MAN-a, gdyż kształtował się na poziomie od 9 do 23 jednostek. O 16 au- tobusów więcej sprzedała spółka Scania Polska (+218%). Poziom sprzedaży auto- busów miejskich wzrósł do 23 jednostek, co pozwoliło osiągnąć blisko 3% udział w ryn- ku. W 2010 roku Scania Polska sprzedała 15 autobusów OmniCity do PKM Jaworzno i 7 do MZK Słupsk. Cała partia 15 Scanii OmniCity zakupiona przez PKM Jaworzno 30 AUTOBUSY rynki Unii Europejskiej. Jej dwunastometro- wy, niskopodłogowy KENT 250 LF został wysoko oceniony podczas współzawodnic- twa o tytuł „International Of The Year”. W Polsce, turecki producent reprezentowa- ny przez łódzką firmę Gran, sprzedał 12 ni- skowejściowych midibusów Vectio 250 LE, które zakupiło przemyskie MZK. Nie można także nie wspomnieć o czeskim producen- cie TEDOM, który za pośrednictwem biało- stockiej spółki WOWO dostarczył dwa au- tobusy gazowe C123G do MKS Mielec. Obecnie firma ta eksploatuje łącznie 4 au- tobusy tego typu. W dalszym ciągu wielkim nieobecnym w segmencie autobusów miej- skich jest Volvo. Najpopularniejszymi autobusami miej- Jedna z nowości mijającego roku opracowana przez konstruktorów z Sanoka – przegubowy skimi, sprzedanymi w Polsce były niskopo- Autosan Sancity 18LF dłogowe Solarisy Urbino we wszystkich możliwych wersjach. Stanowiły one ponad 54% ogółu sprzedanych pojazdów w tym segmencie. Tendencja ta utrzymuje się nie- zmiennie od 2003 roku. W ubiegłym roku najczęściej kupowano Urbino w wersji przegubowej. Do przewoźników trafiło 187 autobusów tego typu. Na drugim miejscu uplasowała się wersja dwunastometrowa, której sprzedano 153 pojazdy, zarówno w wersji z klasycznym silnikiem Diesla, jak i w wersji gazowej. Kolejnym popularnym autobusem był MAN Lion’s City G, którego sprzedano 70 egzemplarzy. Następny w rankingu to Mercedes-Benz Conecto LF w wersji przegubowej i solo sprzedany w liczbie 58 pojazdów. W klasie autobusów midi najpopularniejszym autobusem był Solaris Urbino 10. Tak jak rok wcześniej, także w 2010 roku W dalszym ciągu najpopularniejszym autobusem sprzedawanym w naszym kraju był przegu- w segmencie autobusów miejskich sprze- bowy dano tylko i wyłącznie autobusy niskopo- dłogowe i niskowejściowe. To potwierdza stwierdzenie, że niska podłoga stała się standardem w tej grupie pojazdów. Biorąc pod uwagę, że w Polsce eksplo- atowanych jest około 11 tys. autobusów miejskich, sprzedaż na poziomie 712 pojaz- dów, jest wielkością zapewniającą prawi- dłową wymianę parku autobusowego. Na taki obrót sprawy na pewno ma wpływ uru- chomienie programów unijnych pod koniec 2009 roku. Obecnie najważniejszą sprawą jest zapewnienie takiego finansowania usług transportu publicznego, aby środki pocho- dzące z odpisu amortyzacyjnego umożliwia- ły racjonalne gospodarowanie taborem. Innym charakterystycznym elementem polskiego rynku jest nierównomierne rozło- żenie przestrzenne dostaw. Za sprawą du- żych dostaw dla stolicy, ponad 25% auto- busów trafiło do miast województwa mazo- wieckiego (178 pojazdów). Równie wysoki Mimo swojego wieku Autosan A0909L jest nadal chętnie kupowany AUTOBUSY 31 poziom zakupów zanotowano w wojewódz- twie śląskim (129). W granicach od 50 do 100 pojazdów zakupiły miasta rozlokowa- ne w województwach białostockim (75), wielkopolskim (67) i zachodniopomor- skim (52). Najmniej autobusów miejskich trafiło do województw dolnośląskiego (9) i olsztyńskiego (1). Ani jeden autobus nie został zakupiony przez przewoźników z wo- jewództw lubuskiego i lubelskiego. Wśród największych odbiorców autobu- sów miejskich w 2010 roku znalazły się takie firmy jak MZA Warszawa (128), UM Białystok (48), PKM Jaworzno (30), MPK Poznań (29), PKM Katowice (26) i MPK Łódź (25). W segmencie autobusów lokalnych, w dalszym ciągu królują autobusy klasy midi. Stanowią one 72% ogółu sprzedanych Minibus CMS-Auto na bazie Mercedesa Sprintera zbudowany dla KM Szczecinek pojazdów tego segmentu. Mimo, że ogól- nie sprzedaż autobusów wzrosła, to w seg- mencie zanotowano kolejny spadek sprze- daży. Liczba sprzedanych pojazdów rok do roku spadła o 52,1%. Łącznie polscy prze- woźnicy zakupili 59 autobusów międzymia- stowych. To dość ważny sygnał, gdyż w la- tach 2000-2008, sprzedaż utrzymywała się na poziomie 200-250 pojazdów. Należy mieć nadzieję, że komunalizacja części PKS dzię- ki nałożeniu przez MSP obowiązku przygo- towania pięcioletniego planu działania da efekt w ożywieniu tej części rynku. Równie ważnym czynnikiem powinna być bardziej agresywna polityka prywatnych inwestorów, którzy przejęli część przedsiębiorstw obsłu- gujących połączenia międzymiastowe. W tym przypadku nie można jednak zapo- minać, że konieczność ciągłego podnosze- nia standardu podróży powoduje, że spry- watyzowane przedsiębiorstwa PKS są bar- dziej zainteresowane zakupem autobusów Autobus klasy kombi Autosan A1212C Eurolider klasy kombi. Na pewno na osłabienie sprze- daży miało też wpływ oczekiwanie, co przy- niesie nowa ustawa o publicznym transpor- cie zbiorowym, która w pewnym stopniu będzie determinować rodzaj kupowanych po- jazdów. Jednak w tym przypadku na jej efek- ty trzeba będzie czekać aż do 2016 roku. Pozycję najpopularniejszego autobusu ponownie uzyskał Autosan A-0909L, które- go sprzedano 20 jednostek (!). W związku z problemami Solbusa, na kolejnych miej- scach uplasowały się niskowejściowe au- tobusy SOR CN 8,5, CN 10,5 i CN 12, zaku- pione w liczbie 16 pojazdów. Liderem ryn- ku w tym segmencie został ponownie Auto- san, a jego udział w rynku utrzymał się na poziomie 37,3%. Solbus został wyparty przez spółkę SOR Polska, która obecnie kontroluje 33% rynku. Mimo spadku sprze- Najpopularniejszy autobus turystyczny w Polsce – Mercedes-Benz Tourismo. W 2010 roku daży o blisko 60%, Kapena utrzymała kon- wprowadzono do produkcji nowy dwuosiowy model o długości 13 m trolę nad 22% rynku. 32 AUTOBUSY Autobusy klasy kombi są pomostem pomiędzy autobusami lokalnymi, a tury- stycznymi, dzięki czemu mogą być z powo- dzeniem wykorzystywane zarówno na regu- larnych liniach międzymiastowych, jak rów- nież do przewozu zorganizowanych grup tu- rystycznych. Łącznie sprzedano w tym seg- mencie 167 autobusów, w tym blisko 82,6% klasy mini. To o 28,3% mniej niż rok wcześ- niej. Podobnie jak w segmencie autobusów lokalnych, także w przypadku autobusów o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 8 ton, spadek sprzedaży przekroczył 50%, co potwierdza słabość głównych odbior- ców tych autobusów. Jak rok wcześniej w segmencie tym palmę pierwszeństwa dzierżą minibusy z CMS Auto na bazie Mercedesa Sprintera. W klasie midi i maxi najpopularniejszy- mi autobusami tego segmentu zostały au- tobusy z Sanoka – Autosan A10-10T Lider (7) i Autosan A1212C Eurolider (13). Pochodną ogromnego spadku sprzedaży Żadnych zmian nie zanotowano także Sprzedaż ta pozwala kontrolować 9,2% ryn- był brak lub szczątkowa sprzedaż tak po- w rankingu producentów i importerów. Dru- ku. Należy przypomnieć, że przez wiele lat pularnych autobusów jak Solbus Soltour czy gie miejsce w rankingu utrzymała Scania sprzedaż tej spółki oscylowała w granicach Irisbus Crossway (tylko 1 egzemplarz). Polska, sprzedając łącznie 26 autobusów. 30 pojazdów, a udział w rynku był porówny- Głównym graczem w tej klasie pojazdów Ta wielkość sprzedaży pozwoliła utrzymać walny ze Scanią. w dalszym ciągu pozostał Autosan (13,2% spółce ze Starej Wsi 20% udział w rynku. Najpopularniejszym trzyosiowym auto- rynku). Z rynku zniknął Solbus (0%) i Kape- Obok modelu NewCentury, spółka ze Sta- busem turystycznym w 2010 roku został na (0,6%). Ich miejsce próbują zająć nowi rej Wsi sprzedała także 11 autobusów PB MAN Lion’s L. Polscy klienci zakupili gracze tacy, jak Scania z modelem i4, VDL w tym 4 w wersji trzyosiowej. Na trzecim 10 takich autobusów. Bus & Coach z modelem BOVA Futura FLD, miejscu uplasował się MAN Star&Truck, Podobnie jak rok wcześniej liderem pol- czy Evobus Polska z Setrą MultiClass. Nie sprzedając 18 autobusów i kontrolując skiego rynku został Solaris kontrolujący aż można także zapomnieć o spółce SOR-Pol- 13,7% rynku. 36,6% rynku. Utrzymanie tej pozycji było ska, oferującej w tej klasie autobusy serii LH. Po krótkim okresie zastoju, swoją pozy- możliwe dzięki wygraniu prawie połowy Poziom sprzedaży autobusów turystycz- cję rynkową powoli odbudowuje spółka ze przetargów na dostawy autobusów miej- nych wzrósł o 21%, lecz nie można zapomi- Straszkowa – VDL Bus & Coach Polska. skich. Na ponad 70 kontraktów, aż 34 pod- nać, że rok wcześniej spadek sprzedaży W zeszłym roku sprzedała ona 12 autobu- pisał Solaris. Na drugie miejsce awansowała wyniósł aż 38,3%. Łącznie polscy przewoź- sów: 6 VDL Bova Futura, 4 VDL Bova Magiq spółka CMS Auto produkująca minibusy nicy zakupili 131 pojazdów. To poziom i 2 Berkhof Axial ASD 129 (+50%). na bazie Mercedes Sprintera i VW Crafter. sprzedaży taki, jaki notowano w latach 2000- 2001. Warto przypomnieć, że zaraz po wej- ściu do Unii Europejskiej sprzedaż w tym segmencie ustabilizowała się na poziomie 150-170 pojazdów. Liderem tego segmen- tu, niezmiennie od kilku lat jest spółka Evobus-Polska, która sprzedała 58 autobu- sów, kontrolując już 44,8% rynku. Wszystko za sprawą nowej wersji Mercedesa Tourismo. Autobusy Tourismo były najchętniej kupowa- nymi autobusami turystycznymi w Polsce w 2009 roku. Łącznie sprzedano ich 36 za- równo w wersji dwu-, jak i trzyosiowej. Kolej- ne miejsca w rankingu zajęły: MAN Lion’s Coach (18), Scania Irizar NewCentury (15) i Setra Comfort Class (14). Największą dyna- miką sprzedaży, na poziomie +57% osiągnę- ła Setra. Łącznie polscy klienci kupili 22 au- tobusy tej marki – głównie serii Comfort Class. Oprócz tego Evobus-Polska sprzedała 4 autobusy piętrowe Setra S 431DT. Rys.3. Porównanie sprzedaży autobusów w 2009 i 2010 roku w podziale na producentów AUTOBUSY 33 siedzących. Autobus wyposażono w auto- matyczny system „start-stop”, który wyłą- cza silnik spalinowy podczas postoju pod światłami lub na przystanku. Podczas rusza- nia z przystanku, autobus korzysta jedynie z silnika elektrycznego, wykorzystując ener- gię elektryczną zgromadzoną w bateriach. W tym czasie sprzęgło odłącza wyłączony silnik spalinowy od układu napędowego. Rozwiązanie takie powoduje, że pasażero- wie oczekujący na przystanku oraz prze- chodnie są w dużo mniejszym stopniu na- rażeni na hałas i emisję spalin. Zaletą takie- go rozwiązania jest także wykorzystanie maksymalnego momentu obrotowego silni- ka elektrycznego już od prędkości 0 km/h, co umożliwia uzyskanie większych przyspie- szeń. Po przekroczeniu prędkości rzędu 15-20 km/h silnik spalinowy automatycznie Rys.4. Struktura rynku autobusowego w Polsce w 2010 roku według producentów załącza się. Do czasu osiągnięcia prędko- ści maksymalnego momentu silnika spali- nowego, tj. ok. 1000 obr/min, silnik spalino- Przy nieco mniejszej sprzedaży, na trzecim firmy Eaton. Oferowane przez nią rozwiąza- wy i elektryczny pracują jednocześnie, prze- miejscu uplasowała się spółka Evobus nia z powodzeniem wykorzystywane są kazując zsumowany moment napędowy na Polska oferująca autobusy Mercedes-Benz w samochodach użytkowych w Stanach oś tylną. Powyżej 2200 obr/min, cały mo- i Setra. Jej udział rynkowy spadł nieznacz- Zjednoczonych. Duże doświadczenia zdo- ment napędowy pochodzi od silnika spali- nie z poziomu 16,7% do 13,5%. Na czwarte byto w Chinach, gdzie już ponad 1 tys. au- nowego. Dzięki mechanicznemu połączeniu miejsce z siódmego awansował MAN tobusów miejskich korzysta z systemu tej silnika spalinowego z mostem napędowym, Star & Truck, sprzedając 107 autobusów. Na firmy. Pierwotnym źródłem energii jest sil- przy wyższych prędkościach unika się strat piąte miejsce z drugiego spadł Autosan, któ- nik Cummins ISBe o mocy 225 KM i pojem- związanych z przetwarzaniem energii. ry w 2010 roku sprzedał łącznie 95 pojazdów. ności 6,7 litra, spełniający normę emisji spa- Z uwagi na zastosowanie mniejszego silni- Jego udział rynkowy obniżył się z poziomu lin EEV. Silnik spalinowy połączony jest ka spalinowego, poziom hałasu wewnętrz- 14,7% do 8,97%. Warto przypomnieć, że 6 lat mechanicznie z silnikiem elektrycznym nego jest niższy o 4 dBA. W przypadku wy- wcześniej, Autosan kontrolował blisko 40% o maksymalnej mocy 44 kW. W wieży sta- łączenia silnika spalinowego, hałas we wnę- polskiego rynku autobusowego. nowiącej obudowę silnika zamontowano trzu przestrzeni pasażerskiej ulega dalsze- także przekształtnik mocy, który monitoruje mu obniżeniu. Solaris Bus & Coach – Bolechowo pracę systemu i zbiera wszystkie informa- Nowy autobus poddano wielorakim te- k. Poznania cje z zestawu baterii PEC i silnika elektrycz- stom. Jednym z nich było sprawdzenie zu- W historii Solarisa 2010 rok zapisze się nego, przekazując je do modułu zarządza- życia paliwa zgodnie z metodyką określoną uruchomieniem produkcji seryjnej tramwa- nia energią HCM za pośrednictwem magi- w normie SORT (Standardised On-Road jów niskopodłogowych Tramino. Mimo tego strali CAN. Przekształtnik zmienia prąd sta- Tests). Badania te zostały przeprowadzone producent z Bolechowa nie zwalnia tempa ły zgromadzony w bateriach na prąd zmien- przez hiszpańską firmę IDIADA i TÜV SÜD rozwoju w segmencie autobusowym, cały ny zasilający silnik elektryczny i na odwrót. Auto CZ s.r.o. Przy średniej prędkości te- czas rozszerzając ofertę o kolejne modele. Zautomatyzowana sześciobiegowa skrzynia stów na poziomie 12 km/h (SORT1) zu- Dzięki aktywnej polityce w ubiegłym roku Eaton, przekazuje napęd na tylną oś auto- życie paliwa Urbino 12 Hybrid kształto- bramy fabryki opuściła rekordowa liczba busu. Zestaw czterech baterii litowo-jono- wało się na poziomie 36,5 l/100 km. Przy 1120 pojazdów, z których 813 trafiło na eks- wych PEC chłodzonych powietrzem o po- wzroście średniej prędkości testu do port. Tym samym liczba eksploatowanych jemności 3600 Wh i masie 200 kg, które 17 km/h (SORT2) zużycie paliwa wynio- autobusów marki Solaris przekroczyła już zostały zintegrowane z przekształtnikiem sło 33,7 l/100 km, a w teście SORT3 66 tys. W segmencie niskopodłogowych au- mocy i modułem sterującym umieszczono (Vśr = 27 km/h) spadło do poziomu tobusów miejskich powyżej 8 ton masy pod podestem tuż za przednim prawym 30,8 dm3/100 km. Wielkości te są mniej- własnej udział w rynku wynosi ponad 56%. kołem. Dzięki temu hybryda z systemem sze odpowiednio o 18,2, 9,6 i 7,2 l/100 km Obok autobusów miejskich fabrykę opuścił Eatona nie różni się zewnętrznie od auto- niż w przypadku Solarisa Urbino 12 napę- także specjalny autobus do poboru krwi busu napędzanego klasycznym silnikiem dzanego silnikiem DAF PR o mocy 231 kW. zbudowany na bazie trzyosiowej wersji au- Diesla. Moment napędowy wychodzący Tym samym zakres oszczędności paliwa tobusu turystycznego Vacanza. z układu hybrydowego przekazywany jest kształtował się na poziomie od 18,9 do 33%. Wśród nowych pojazdów znalazły się aż na typową portalową tylną oś ZF AV-132. Równolegle z hybrydą o długości 12 m, trzy modele autobusów hybrydowych. Tak zaprojektowany autobus hybrydowy jest Solaris przygotował także 2 kolejne modele Na początku roku Solaris zaprezentował niewiele cięższy od seryjnego Urbino 12. autobusów przegubowych. Pierwszy z nich dwunastometrową wersję Urbino z równole- Tym samym może on przewieźć prawie 100 wyposażono w system szeregowy niemiec- głym napędem hybrydowym amerykańskiej pasażerów, w tym od 23 do 37 na miejscach kiej firmy Vossloh Kiepe. Do zalet układu 34 AUTOBUSY z dotychczasowymi hybrydami, nowy auto- bus charakteryzuje się całkowitym brakiem mechanicznego połączenia pomiędzy silni- kiem spalinowym, a silnikiem elektrycznym. Dzięki temu o wiele lepiej można było roz- mieścić komponenty układu napędowego na dachu pojazdu w celu osiągnięcia opty- malnych nacisków na poszczególne osie. Zewnętrznie nowy autobus niewiele różni się od Urbino Hybrid drugiej generacji z napę- dem Allisona. W nowym autobusie opraco- wano nowy kształt osłon dachowych, z cha- rakterystycznym przetłoczeniem, harmonij- nie nawiązujących do stylistyki reszty nad- wozia. Pod osłonami kryją się takie podze- społy, jak akumulatory gromadzące energię hamowania, układy sterowania mocą z ukła- dami chłodzenia, rezystor hamowania oraz agregaty klimatyzacji przestrzeni pasażer- Solaris Urbino 12 Hybrid skiej. W nowym Solarisie zdecydowano się na zastosowanie do gromadzenia energii hamowania zarówno baterii, jak i superkon- szeregowego, należy zaliczyć znacznie z ogniwami paliwowymi lub być zasilany densatorów tak, aby wykorzystać zalety szerszą możliwość rozłożenia komponen- bezpośrednio z sieci trakcyjnej. Atutem wy- obydwu rozwiązań. Do szybkiego ładowa- tów układu napędowego, co daje znacznie korzystania napędu elektrycznego jest nia i rozładowania energii służy 8 superkon- większy stopień swobody przy projektowa- z kolei osiągnięcie wysokich wartości przy- densatorów o napięciu 125 V każdy. Do niu autobusu. Brak mechanicznego połą- spieszeń i całkowite wyeliminowanie ko- wykorzystania dodatkowej energii w dłuż- czenia silnika spalinowego z silnikiem elek- nieczności zmiany biegów. Jednak obok szym okresie czasu służą z kolei baterie li- trycznym powoduje, że silnik spalinowy pra- zalet występują także i wady, do których towo-jonowo-fosforowe. Te są wykorzysty- cuje w optymalnym zakresie prędkości ob- należy zaliczyć wysokie koszty układu, zwią- wane przede wszystkim w typowo elektrycz- rotowych zapewniających niskie zużycie zane z koniecznością stosowania silników nym trybie jazdy. Ich pojemność została tak paliwa oraz niską emisję spalin i hałasu. trakcyjnych i modułów sterujących dużej dobrana, aby było możliwe pokonanie oko- Modułowość układu szeregowego gwaran- mocy. Duży silnik elektryczny i moduły ste- ło 5 km tylko i wyłącznie na silniku elektrycz- tuje, że układ ten może współpracować nie rujące to także dodatkowa masa ogranicza- nym. W celu osiągnięcia optymalnego sta- tylko z silnikiem spalinowym, lecz również jąca pojemność autobusu. W porównaniu nu naładowania baterii przed wyjazdem na

Solaris InterUrbino AUTOBUSY 35 trasę, autobus wyposażono w dodatko- przeliczeniowych na torach prób w Hiszpa- jest poprowadzenie dolnej krawędzi szyb we przyłącze plug-in firmy Walther, umoż- nii, Finlandii i w Czechach. Dodatkowo na- bocznych aż do pokryw bagażników i nad- liwiające naładowanie baterii bezpośred- leży doliczyć tysiące kilometrów na drogach koli. Autobus może przewieźć jednorazowo nio z sieci przy maksymalnym natężeniu niemal całej Europy zarówno na gorącym 53 pasażerów na miejscach siedzących, prądu 63 A. południu Europy, jak i pod samym kołem a podpodłogowe bagażniki mają pojem- Pod koniec listopada bramy fabryki podbiegunowym. Głównym celem tych ba- ność 5,1 m3. Wejście do autobusu zapew- w Bolechowie opuścił autobus hybrydowy dań było sprawdzenie niezawodności no- nia para drzwi w układzie 1-1-0 o szeroko- z systemem równoległym hybridDIWA firmy wej konstrukcji i jej trwałości. Na pierwszą ści czynnej od 670 do 760 mm. Na życze- Voith, przeznaczony dla niemieckiego prze- partię 20 pojazdów zdecydował się francu- nie klienta dostępna jest także wersja woźnika BOGESTRA z . W syste- ski przewoźnik Reunir Group, który obsłu- z drzwiami w układzie 1-2-0. Odpowiedni mie tym do gromadzenia energii hamowa- guje przewozy szkolne w regionie Auxerre. komfort podróży zapewnia przednie nieza- nia wykorzystano także superkondensato- Pierwszy egzemplarz trafił także do polskie- leżne zawieszenie ZF RL-75E. W pojeździe ry. Zaletą nowego systemu jest niska masa go przewoźnika. zastosowano nowoczesną deskę roz- dodatkowych komponentów, która oscylu- Zewnętrznie w Interurbino zachowano dzielczą Actia z systemem regulacji pochy- je w granicach 640 kg. wszystkie atrybuty wyrobów z Bolechowa, lenia zintegrowanym z pochyleniem kolum- Po roku prób i testów mających spraw- do których należy zaliczyć charaktery- ny kierownicy. W układzie napędowym dzić pojazd we wszystkich możliwych wa- styczną przednią szybę z łagodnie opada- wykorzystano sześciocylindrowy silnik runkach, uruchomiono produkcję seryjną jącą dolną krawędzią, reflektory w kształcie Cummins ISBe6,7 OBD2 o mocy 220 kW międzymiastowego autobusu Interurbino. łezki i dzielony przedni zderzak. Charakte- i maksymalnym momencie obrotowym Prototyp przejechał ponad 1,5 mln km rystycznym elementem nowego autobusu 1100 Nm oraz sześciostopniową, mecha- niczną skrzynię biegów ZF 6S 1010BO. Obok produkcji na polski rynek, produ- cent z Bolechowa cały czas rozwija działal- ność eksportową. Poza granice Polski wy- jechało 713 autobusów. Głównymi ich od- biorcami byli tym razem przewoźnicy z państw skandynawskich, którzy zakupili łącznie 304 pojazdy. Pozostałe autobusy trafiły m.in. do Niemiec (197), Francji (54), Włoch (51), Czech (35) i Bułgarii (30). Największym rynkiem eksportowym była Szwecja, gdzie dostarczono łącznie 224 pojazdy. W większości były to autobu- sy napędzane biogazem. Największe za- mówienie zostało zrealizowane dla firmy Veolia w regionie Ska°ne, która zamówiła 115 Solarisów Urbino 15 w wersji niskowej- ściowej oraz 5 Urbino 12 w wersji niskopo- dłogowej, wyposażonych w silniki zasilane Solaris Urbino 15LE napędzany gazem ziemnym na ulicach Göteborga biogazem. Z kolei Veolia z Göteborga kupi- ła 58 Solarisów, z których 49 to autobusy piętnastometrowe a 9 dwunastometrowe. Wszystkie również w wersji niskowejściowej, napędzane gazem ziemnym. Wśród zamó- wionych pojazdów jest także jeden trolejbus Trollino 12 dla miejscowości Landskrona. W Norwegii Solaris wygrał dwa przetar- gi. Partia 45 Solarisów Urbino 12 Low Entry została zakupiona przez firmę UniBuss, na- tomiast 13 pojazdów zasiliło tabor spółki Nettbuss, największej firmy transportowej w Norwegii. Obydwie firmy obsługują linie na północny-wschód od stolicy kraju, , w regionie Romerike. 11 Solarisów Alpino 8,9 LE trafiło do Bergen. Norweskie auto- busy przystosowane do zasilania bio- dieslem, zostały wyposażone w specjalny pakiet skandynawski, obejmujący m.in.: podwójne szyby, dodatkowe ogrzewanie, czy specjalny system rozruchu silnika przy Solaris Alpino dla hiszpańskiej Girony bardzo niskich temperaturach. Ponadto 36 AUTOBUSY Evobus Polska – Wolica W 2010 roku, mimo niewielkiego spad- ku sprzedaży, Evobus Poska utrzymała swoją pozycję w pierwszej trójce importe- rów i producentów autobusowych. Możliwe to było dzięki dużemu wzrostowi sprzeda- ży w segmencie autobusów turystycznych. W dalszym ciągu, Mercedes-Benz Tourismo R2 utrzymał pozycję najpopularniejszego autobusu tego segmentu kupowanego w Polsce. W ubiegłym roku do polskich od- biorców trafiło 36 autobusów, w tym 7 w wersji trzyosiowej. W ciągu czterech lat touroperatorzy zakupili łącznie 117 autobu- sów tego typu. Dla porównania poprzednia generacja została sprzedana na przestrze- ni siedmiu lat w liczbie 141 jednostek. Aby Wśród autobusów Urbino 12 zakupionych przez Transdev znajduje się także jeden autobus zwiększyć atrakcyjność tego modelu, spół- hybrydowy z systeme firmy Eaton ka z Wolicy, pokazała podczas targów Trans- expo nową odmianę tego popularnego modelu. Dwuosiowy autobus Mercedes- w autobusach zamontowano klimatyzację Mercedesa, co oznacza, iż auto nie traci Benz Tourismo M/2 o długości 13 m, przy- przestrzeni pasażerskiej oraz system moni- gwarancji producenta po „przebudowie”. stosowany jest do przewozu maksymalnie toringu. Z kolei w Danii firma Sporveje z Ar- Doświadczenie firmy w zakresie budowy 57 pasażerów i 12 m3 bagażu. Aby zacho- hus powiększyła swą flotę o 22 Urbino 12 minibusów datuje się od 1997 roku. wać zwiększoną pojemność, w wersji M/2, i siedem przegubowych Urbino 18. W kwietniu 2008 roku otwarto nową siedzi- podjęto prace mające na celu obniżenie Rynek eksportowy Solarisa powiększył bę w Sulejówku pod Warszawą znacznie masy własnej, które jednak nie mogły się o 2 kolejne kraje – Bułgarię i Hiszpanię. zwiększającą zdolności produkcyjne spół- zmniejszyć poziomu bezpieczeństwa, po- Sofia Electrotransport EAD to przedsiębior- ki. W 2010 roku zakłady w Sulejówku opu- gorszyć komfortu podróży czy ograniczyć stwo trolejbusowe w stolicy Bułgarii, które- ściło 159 pojazdów, z których 17,6% trafiło zasięgu autobusu. Niższą masę własną au- go flota wzbogaciła się o trzydzieści trolej- na eksport. Głównymi zagranicznymi od- tobusu uzyskano m.in. poprzez seryjny busów Trollino 12, wyposażonych w apara- biorcami CMS Auto byli Litwini, Niemcy montaż nowej rodziny foteli TSX oraz felg turę elektryczną czeskiej firmy Skoda. Dzięki i Islandczycy. W kraju, CMS Auto sprzeda- aluminiowych ALCOA. Obok Mercedesów wyposażeniu w dodatkowy agregat spalino- ło 131 minibusów przede wszystkim bazu- Tourismo, Evobus dostarczył touroperato- wy, pojazdy będą mogły jeździć również bez jących na Sprinterze. Wśród nich dwa, rom także 14 luksusowych autobusów Setra trakcji. Z kolei firma Transports Municipals przystosowane do zasilania płynnym ga- Comfort Class i 8 Setra Top Class, wśród del Girončs SA zakupiła autobus Solaris zem LPG, trafiły do KM Szczecinek. nich 4 autobusy piętrowe Setra S 431 DT, Alpino o długości 8,6 m. Najodleglejszym miejscem, gdzie obec- nie eksploatowane są autobusy Solarisa jest wyspa Reunion położona na Oceanie Indyj- skim. Zamieszkuje ją 802 tys. osób. Wyspa stanowi region administracyjny i jednocze- śnie departament Francji o statusie depar- tamentu zamorskiego. Sześć Solarisów Urbino 12, w tym jeden z napędem hybry- dowym, zakupionych przez francuski kon- cern Transdev obsługuje stolicę wyspy – Saint-Denis de la Reunion. Wśród nowinek technicznych, w które wyposażone są po- jazdy znalazły się m.in.: klimatyzacja przy- stosowana do warunków tropikalnych oraz system CAPSIS, który uruchamia tzw. zie- loną falę sygnalizacji ulicznej. CMS Auto – Sulejówek CMS Auto to firma specjalizująca się w produkcji minibusów na bazie samocho- dów Mercedes-Benz Sprinter, VW Crafter i Iveco Daily. CMS Auto posiada autoryza- cję na dokonywanie zabudowy pojazdów Piętrowa Setra S 431 DT w barwach Biura Podróży „Bomatur” AUTOBUSY 37 hybrydowa odmiana Citaro – Mercedes-Benz Citaro G BlueTec Hybrid, którego światowa premiera miała miejsce podczas IAA w Ha- nowerze w 2008 roku. Mercedes-Benz Citaro G BlueTec Hybrid wykorzystuje system szeregowy z czterema silnikami elektrycznymi prądu zmiennego o mocy 60 kW każdy, które zostały zamon- towane w piastach drugiej i trzeciej osi. Ta- kie rozwiązanie w połączeniu z zabudową zbiornika paliwa w nadkolach ponad drugą osią spowodowało, że Mercedes Citaro ofe- ruje znacznie większą płaszczyznę niskiej podłogi pozbawioną jakichkolwiek pode- stów. Dodatkową zaletą dwóch napędza- nych osi jest zdecydowanie lepsze prowa- dzenie autobusu, zwłaszcza przy mokrej, czy zaśnieżonej nawierzchni. Pierwotne źródło energii stanowi czte- rocylindrowy silnik OM 924 LA (w technolo- Mercedes Conecto LF dla MPK Łódź gii BlueTec®) o pojemności 4,8 dm3 i mocy 160 kW. Zastosowanie tak kompaktowej jed- nostki napędowej spowodowało, że z wnę- o długości 13,89 m przeznaczone do prze- 15 autobusów Conecto LF w wersji dwuna- trza Citaro zniknęła charakterystyczna wie- wozu 83 pasażerów. Od polskiej premiery stometrowej i 10 w wersji przegubowej. Ko- ża. Silnik spalinowy wraz z generatorem zo- podczas Tour Salonu w 2002 r., polscy prze- lejne partie autobusów z charakterystycz- stał zabudowany w lewym tylnym narożni- woźnicy zakupili 11 takich pojazdów, nie li- nym logo gwiazdy na masce trafiły do PGK ku pod osłoną niewystającą ponad dolną cząc autobusów kupowanych z drugiej ręki. Suwałki (15), MPK Częstochowa (11) i MZK krawędź okien. Dzięki temu została otwarta W segmencie autobusów miejskich, Starachowice (10). Z kolei Mercedesy Cita- dodatkowa przestrzeń do obserwacji dla Evobus-Polska sprzedawała zarówno auto- ro zostały zakupione przez KPK Biały- pasażerów zajmujących siedzenia w tylnym busy Conecto LF, jak i Citaro. Łącznie stok (8), MPK Częstochowa (11), MZK Biel- rzędzie. Drugim atutem tak małej jednostki 58 Mercedesów Conecto LF i 27 Citaro tra- sko-Biała (3) i MPK Starogard Gdański (5). jest obniżenie masy o 550 kg w porówna- fiło do 9 miast. Tym razem największym od- Jedną z nowości pokazaną przez spółkę, niu z klasycznym Citaro napędzanym dwu- biorcą było MPK Łódź, które zakupiło podczas targów Transexpo w Kielcach była nastolitrowym silnikiem Diesla. Większość

Mercedes-Benz Citaro G BlueTec Hybrid tuż przed wyjazdem na testy drogowe 38 AUTOBUSY komponentów elektrycznych umieszczono jest m.in. w klimatyzację o podwyższonej nieznacznie zmniejszając swój udział ryn- na dachu. Pod specjalnie ukształtowanymi wydajności, system monitoringu obejmują- kowy z 14,7% do 13,8%. Dodatkowo spół- osłonami zabudowano takie elementy, jak cy 10 kamer w środku i na zewnątrz auto- ka sprzedała także najbardziej prestiżowy akumulatory litowo-jonowe gromadzące busu oraz rejestrator zapamiętujący wszyst- autobus, znajdujący się w ofercie koncernu energię hamowania, przetwornice, chłodni- kie obrazy przez co najmniej 60 dni, nowo- – Neoplana Starlinera C, którym wożeni są ce, układ klimatyzacji przestrzeni pasażer- czesne kolorowe elektroniczne tablice, piłkarze Mistrza Polski Lecha Poznań. MAN skiej i agregaty pomocnicze. Masa wszyst- w technologii LED wyświetlające trasę prze- do połowy 2013 roku pozostaje Oficjalnym kich dodatkowych komponentów została jazdu, system zliczania pasażerów, automa- Partnerem Transportu piłkarskiej drużyny tak zoptymalizowana, że dopuszczalna ty mobilne oraz z zakresu bezpieczeństwa z Poznania. Klubową kolorystykę Mistrza masa całkowita hybrydowego Citaro porów- układ detekcji i automatycznego gaszenia Polski umiejętnie połączono z oryginalną nywalna jest z autobusem napędzanym pożaru w komorze silnika. Pozostałe auto- linią nadwozia. Przednia część z charakte- CNG. Tym samym hybrydowe Citaro jest busy Lion’s City trafiły m.in. do PKM Jaworz- rystyczną panoramiczną szybą i mocno po- w stanie zabrać na pokład jednorazowo 145 no (10), PKM Świerklaniec (3), MZK Kosza- chylonym słupkiem „B” została zachowana pasażerów. Pierwsze egzemplarze tego lin (2) i PKM Gdynia (4 w wersji CNG). w kolorze białym. Powoduje to, że autobus autobusu eksploatowane są już w Hambur- W segmencie autobusów turystycznych jest doskonale widoczny dla innych użyt- gu i Stuttgarcie. MAN Star Trucks sprzedał łącznie 18 auto- kowników drogi. Przesuwając się wzdłuż Jak na razie sprzedaż w klasie autobu- busów Lion’s Coach i Lion’s Coach L, nadwozia, jego kolor zmienia się płynnie sów lokalnych i kombi jest niewielka. Wyni- ka to głównie z ograniczonych możliwości finansowych przewoźników obsługujących linie międzymiastowe. W 2010 roku do rąk polskich przewoźników trafiły 2 autobusy Setra Multi-Class S 412 UL. MAN – Star Trucks – Wolica MAN to spółka, która zanotowała ponad dwukrotny wzrost sprzedaży. Łącznie do polskich przewoźników trafiło 89 autobusów miejskich Lion’s City i 18 turystycznych Lion’s Coach. Nie można jednak zapo- mnieć, że w 2008 roku spadek sprzedaży autobusów MAN i wyniósł 61%, a udział w rynku oscylował w granicach 2%. W ubiegłym roku MAN przejął kontrolę nad 10% rynku. W segmencie niskopodłogowych auto- busów miejskich MAN Star Trucks sprzedał łącznie 89 autobusów. Głównym powodem tak gwałtownego wzrostu sprzedaży było Jeden z 4 autobusów MAN zasilanych CNG, zakupionych przez PKM w Gdyni wygranie przetargu na leasing 70 autobu- sów przegubowych Lion’s City G dla War- szawy. Razem z setką autobusów tego sa- mego typu jakie zostały dostarczone do fir- my ITS Michalczewski oraz ze 115 autobu- sami trzeciej generacji kupionymi przez MZA na przełomie lat 2001-2003, w Warszawie będzie eksploatowanych prawie 300 auto- busów wyprodukowanych w podpoznań- skich Sadach. Lion’s City G napędzane są nowoczesnymi dziesięciolitrowymi silnikami Diesla spełniającymi normę EEV MAN D2066 o mocy 360 KM. Spełnienie ekolo- gicznych standardów realizowane jest przy wykorzystaniu technologii EGR, niewyma- gającej stosowania płynu Ad-Blue oraz bezobsługowego katalizatora PM-Kat. Auto- busy dla Warszawy mogą zabrać jednorazo- wo 156 pasażerów, w tym 42 na miejscach siedzących. Wyróżniają się bardzo bogatym wyposażeniem, wymaganym przez warszaw- ski ZTM. Każdy z autobusów wyposażony Neoplan Straliner przed stadionem KKS Lech AUTOBUSY 39 wersja autobusu Lion’s City A21, stanowią- 1 cego blisko /3 produkcji. W podobnej ilo- ści sprzedano przegubową wersję tego po- jazdu A23. Ponad 60% produkcji trafiło do Niemiec. Na rynku niemieckim dużą popu- larnością obok modeli A21 i A23 cieszyła się także podmiejska wersja Lion’s City U, której sprzedano 227 autobusów. Duże par- tie autobusów z lwem na masce trafiły tak- że do Szwecji (12,6% produkcji) i Francji (8,9%). W krajach skandynawskich dużym powodzeniem cieszył się model piętnasto- metrowy Lion’s City L, natomiast we Francji odmiana dwunastometrowa z wieżową za- budową silnika A37. AUTOSAN SA – Sanok Lokalna odmiana MAN-a Lion’s City Po wielu chudych miesiącach Autosan ma szansę wyjść na prostą. A jest to zasługą przede wszystkim nowej rodziny autobusów w ciemny granat. W jego tylnej części jak Neoplan Cityliner. W zamian za zwolnie- miejskich Sancity. Od dwóch lat liczba au- umieszczono duże logo klubu na całą wy- nia podatkowe, MAN zobowiązał się do za- tobusów wyjeżdżających z sanockiej fabry- sokość pojazdu, liczącą 3,8 m. Na bocznych inwestowania w strefie co najmniej 26 mln zł ki stale malała – w 2008 r. sprzedano 268 ścianach wkomponowano także logo kon- do 2015 r., a także do zwiększenia zatrud- pojazdów, rok później 140, a w roku ubie- cernu MAN oraz biura podróży Funclub, któ- nienia o 50 osób. Obecnie w starachowic- głym było ich 95. Drastyczny spadek popy- re obsługuje klub. Autokar wyposażono kich zakładach pracuje około 1,5 tys. osób. tu wynikał ze strategii prowadzonej do w 48 komfortowych, wykładanych skórą fo- Rozbudowa ma się zakończyć w drugiej po- 2008 r., która przewidywała specjalizację teli. Każdy z foteli posiada konsolę umożli- łowie 2011 roku. Wówczas zakład przejmie w produkcji autobusów lokalnych i kombi. wiającą podłączenie słuchawek do ośmio- część produkcji polegającej na spawaniu Mniejsza sprzedaż wymusiła reorganizację kanałowego pokładowego systemu audio- i ochronie antykorozyjnej nadwozi, która od- produkcji – obecnie skupiono ją w jednej wideo, współpracującego z monitorami LCD bywa się obecnie w niemieckim Plauen. z hal, a pozostałe wydzierżawiono. Prowa- i odtwarzaczem DVD. System nagłośnienia Gotowe nadwozia, w liczbie 2-3 dziennie, dzona restrukturyzacja spowodowała także wyposażono w system Dolby Surround. będą przewożone do Plauen w celu dalszej zmniejszenie zatrudnienia o 180 osób. Aby Poza standardowym wyposażeniem takim, produkcji. Mimo przekazania części proce- wykorzystać wysoki popyt na niskopodło- jak elektroniczny system stabilizacji toru jaz- su produkcyjnego do polskich zakładów, gowe autobusy miejskie, Autosan w nieca- dy ESP, elektroniczny system hamulcowy w Plauen zostanie utrzymana wielkość pro- łe dwa lata wprowadził do produkcji 4 nowe EBS, z układami przeciwblokującymi dukcji na obecnym poziomie. modele Sancity o długości 9, 12 i 18 m. ABS/ASR, w autobusie zamontowano tak- Łącznie bramy polskich fabryk w Stara- W ubiegłym roku zaprezentował klien- że system nawigacji satelitarnej i tuner te- chowicach i Sadach opuściło łącznie 1169 tom niskopodłogowe autobusy Sancity lewizji cyfrowej. Źródłem napędu jest sil- autobusów i 601 podwozi. Najpopularniej- 12LF i Sancity 18LF. Dzięki temu po raz nik MAN D 2676 LOH 04, Common-Rail, szym pojazdem była dwunastometrowa pierwszy Autosan oferuje całą rodzinę 353 KW (480 KM) zestopniowany z dwuna- stobiegową skrzynią biegów ZF TipMatic ze zintegrowanym z intarderem. Mimo dynamicznie zmieniających się tendencji na polskim rynku, koncern z Mo- nachium nieustannie inwestuje w posiadaną w naszym kraju bazę produkcyjną. W dru- giej połowie września ubiegłego roku kon- cern dostał pozwolenie na prowadzenie do- datkowej działalności w Specjalnej Strefie Ekonomicznej w Starachowicach. Do tej pory w dawnej fabryce samochodów cięża- rowych Star w Starachowicach produkowa- nych było około 2 tys. szkieletów do auto- busów miejskich, które następnie trafiały do fabryki MAN-a w Sadach k. Poznania, gdzie odbywał się montaż końcowy. Po rozbudo- wie fabryki koncern będzie produkował w Starachowicach być może szkielety auto- busów turystycznych typu premium takich, Autosan Sancity 12LF 40 AUTOBUSY autobusów miejskich z niskim przebie- giem podłogi na całej długości autobusu. Tak jak w przypadku modelu Sancity 12 LE, także w Sancity w modelach LF wprowa- dzono dodatkową linię okien bocznych ponad oknami zasadniczymi, które wy- datnie doświetlają wnętrze pojazdu. To chyba najbardziej charakterystyczny ele- ment wyróżniający nową rodzinę autobu- sów wśród aktualnie oferowanych na ryn- ku polskim. Koncepcja nadwozia całej rodziny San- City bazuje na szkielecie wykonanym ze sta- li nierdzewnej 1.4003 i poszyciu zewnętrznym z paneli aluminiowych i tworzyw sztucznych. Takie połączenie materiałów pozwoliło uzy- skać niewielką masę własną, co daje przeło- żenie na dużą pojemność i niskie zużycie Piętnastometrowego Eurolidera 15LE opracowano specjalnie pod kątem wymagań rynku paliwa. Charakterystycznym elementem jest szwedzkiego rezygnacja z pasa poszycia prowadzonego wzdłuż całego nadwozia. Podobnie jak w Euroliderze całość poszycia podzielono na moduły o rozmiarze odpowiadającym po- działce szyb bocznych. Ma to ułatwić proces naprawy w przypadku drobnych przytarć. Stanowisko kierowcy, oddzielone od przestrzeni pasażerskiej estetyczną pół- otwartą kabiną, zostało wyposażone w kom- fortowy fotel kierowcy ISRI i deskę roz- dzielczą FAP VDO. Sancity 12LF, podobnie jak jego osiemnastometrowy brat wyróżnia się bardzo dużą pojemnością. Może on przewieźć jednorazowo aż 110 pasażerów, w tym od 37 do 41 na miejscach siedzą- cych, z których tylko 8 dostępnych jest bez- pośrednio z niskiej podłogi. W przypadku autobusu przegubowego, jego pojemność wynosi aż 180 pasażerów, w tym od 34 do 49 na miejscach siedzących, z których 20 dostępnych jest bezpośrednio z niskiej pod- Niskowejściowy Autosan Eurolider 9LE łogi. Wszystkie siedzenia, za wyjątkiem mocowanych bezpośrednio do nadkoli, czy podestów, zostały zamontowane na podsta- nego autobusu, opracowany przez kon- międzymiastowe do 100 km. Konstrukcja wach „canti-lever”. Jednostką napędową struktorów z Sanoka. Bryła nadwozia jest nośna niskowejściowego Eurolidera zosta- w przypadku obydwu modeli jest silnik EEV niemal taka sama jak w przypadku regio- ła wykonana z kształtowników ze stali nie- Iveco Cursor 8 o pojemności 7,8 dm3, nalnego Eurolidera, pokazywanego w ubie- rdzewnej. Poszycie zewnętrzne, klejone do współpracujący z automatyczną skrzynią głych latach. Jedyna różnica to niżej po- szkieletu, składa się z elementów ze stali biegów Ecolife ZF 6AP1200 lub Voith prowadzona dolna linia okien bocznych po- nierdzewnej i tworzyw sztucznych. Nowy DIWA.5. W autobusie solo zamontowano między drzwiami. Obniżenie podłogi autobus został wyposażony w dwie pary jed- silnik o mocy 213 kW (290 KM), a w autobu- w przedniej części spowodowało koniecz- noskrzydłowych drzwi odskokowych, otwie- sie przegubowym o mocy 243 kW (330 KM). ność rezygnacji z większości podpodłogo- ranych na zewnątrz, w układzie 1-1-0 o sze- Wraz z nową ofertą, Autosan zamierza prze- wych bagażników. W pojeździe pozostał rokości 900 mm każde. Wejście do autobu- jąć przewoźników miejskich eksploatują- jedynie schowek o pojemności 2 m3, zlo- su odbywa się bez konieczności pokony- cych dotąd Solbusy i Jelcze oraz powalczyć kalizowany pomiędzy środkowymi drzwia- wania jakichkolwiek stopni. W autobusie o nowych klientów, zwłaszcza tych posia- mi, a środkową osią. Likwidacja przestrze- w zależności od wersji można zamontować dających duży park autobusowy. ni bagażowej została częściowo zrekom- od 45 do 65 foteli pasażerskich z wysokimi Obok nowej rodziny autobusów miej- pensowana zabudową dużych półek baga- oparciami z trój- i dwupunktowymi pasami skich, Autosan poszerzył rodzinę niskowej- żowych siedzeniami w przedniej części bezpieczeństwa. Opcjonalnie można zamó- ściowych autobusów lokalnych o piętnasto- nadwozia. Niskowejściowy Eurolider adre- wić autobus ze stanowiskiem do mocowa- metrowy, trzyosiowy model Eurolider 15LE. sowany jest przede wszystkim dla przewoź- nia wózka inwalidzkiego. Wszystkie fotele To także pierwszy egzemplarz wielkopojem- ników obsługujących linie podmiejskie lub zostały wyposażone w trójpunktowe pasy AUTOBUSY 41 bezpieczeństwa, rozkładane podłokietniki i uchwyty dla stojących pasażerów. Ogrzewanie wnętrza zapewnia agregat wodny, współpracujący z grzejnikami kon- wektorowymi połączony z układem chłodze- nia silnika, a także dodatkowe nagrzewni- ce. O odpowiednie warunki termiczne dba także agregat klimatyzacji wnętrza, monto- wany na dachu pojazdu. Lista dodatkowe- go wyposażenia zawiera także fotele uchyl- ne lub fotele uchylne z przesuwem bocz- nym, szyby termoizolacyjne, system prze- ciwpożarowy DAFO w komorze silnika, sys- tem centralnego smarowania, czujniki co- fania, nagłośnienie wnętrza, kołpaki kół czy system przyklęku ECAS. Stanowisko kie- rowcy typu półotwartego zostało wyposa- żone w komfortowy fotel kierowcy ISRI z funkcją obrotu. Niskowejściowy Eurolider 15LE został Scania Irizar PB w barwach poznańskiej firmy Funclub wyposażony w wiele najnowszych rozwią- zań podnoszących poziom bezpieczeństwa, takich jak hamulce tarczowe na obydwu osiach, EBS (układ elektronicznego stero- wania hamulcami), ABS/ASR czy ESP (układ elektronicznej stabilizacji toru jazdy), który jest wyposażeniem opcjonalnym. Tak- że spory nacisk położono na zwiększenie komfortu podróży poprzez zastosowanie pneumatycznego zawieszenia i niezależne- go zawieszenia osi przedniej ZF RL-75E. Autobus dostarczany do Szwecji wyposa- żono w silnik EEV DAF PR-266 o pojemno- ści 9,2 dm3 i mocy 266 kW (362 KM), przy- stosowany do zasilania biopaliwem. W ukła- dzie przeniesienia napędu zamontowano sześciobiegową mechaniczną skrzynię bie- gów ZF 6S-1200. Jako opcję klient może zamówić autobus z automatyczną skrzynią biegów Allison T350R lub ZF Ecolife. Nowy autobus ma stanowić alternatywę dla tak popularnych na rynku skandynawskim au- Od przyszłego roku silną bronią w segmencie autobusów turystycznych ma być Scania To- tobusów Volvo 8700LE 6x2, Volvo 9600, uring, budowana wspólnie z chińskim Higerem Scania OmniLink 6x2 czy LE. Jak na razie niskowejściowe Eurolidery sprzedawane są głównie na rynku skandy- i 12LE, których sprzedano 20. Trafiły one Węgry i Islandię. W ubiegłym roku dostawy nawskim. m.in. do Krosna, Jasła, Nowego Targu, Kut- do Szwecji oprócz popularnych autobusów W 2010 roku autobusy Autosana stano- na i Sanoka. Podczas wrześniowego Wal- Eurolider 13LE, objęły także premierowego wiły tylko 8,9% ogółu sprzedanych pojaz- nego Zgromadzenia Akcjonariuszy spółki Eurolidera 15LE i standardowego Eurolide- dów. Łącznie fabryka z Sanoka dostarczyła Autosan SA, akcjonariusze podjęli uchwałę ra 12 oraz Sancity 09LE. Łącznie po dro- na polski rynek około 95 pojazdów (spadek o podwyższeniu kapitału zakładowego gach Szwecji jeździ już ponad 130 pojaz- o 32,4%). Tym razem ilość ta nie była zdo- o kwotę 13 945 960,00 zł do poziomu dów z Sanoka. minowana przez autobusy międzymiasto- 52 788 295,00 zł poprzez emisję akcji imien- we, gdyż blisko 44% sprzedaży stanowiły nych. Decyzja to przyczyniła się do popra- Scania Polska – Stara Wieś autobusy miejskie. W dalszym ciągu najpo- wy stabilności finansowej firmy oraz umoż- Podobnie jak MAN, także Scania odbu- pularniejszym autobusem wyprodukowa- liwiła przyspieszenie rozwoju i wprowadze- dowuje swoją pozycję na rynku. W ubiegłym nym w Sanoku był Autosan A0909L (23). nia do produkcji nowych modeli autobusów. roku polscy przewoźnicy zakupili 50 Trafiły one przede wszystkim do przedsię- Chcąc poprawić swoją sytuację, Auto- szwedzkich autobusów, czyli ponad 50% biorstw PKS. Jednak w odróżnieniu od lat san dalej kontynuuje działalność ekspor- więcej niż w roku poprzednim. Pozwoliło to poprzednich na drugim miejscu uplasowa- tową. Autobusy z Sanoka trafiły m.in. do zwiększyć udział w rynku z poziomu 3,5 do ły się autobusy niskowejściowe Sancity 9LE Szwecji (8) i Wielkiej Brytanii (5) oraz na 4,7%. Miejskie OmniCity trafiły do PKM 42 AUTOBUSY Jaworzno (15), MPK Olsztyn (1) i MZK Słupsk (7). W segmencie autobusów kom- bi Scania Polska sprzedała kolejny autobus i4. Na rynku autobusów turystycznych spół- ka ze Starej Wsi utrzymała swój stan posia- dania, kontrolując około 20% rynku. Łącznie do polskich klientów trafiło 26 autobusów Irizar NewCentury i Irizar PB. Znowu wzro- sło zainteresowanie luksusowym modelem PB, których sprzedano 7 w wersji dwuosio- wej i 4 w trzyosiowej. Kolejny rok zapowia- da dalszy wzrost sprzedaży. W ostatnim czasie Scania-Polska wygrała przetarg na dostawę 23 autobusów do Łomży, a w sek- torze turystycznym przygotowywane jest wprowadzenie modelu Touring i modelu i6, który ma zastąpić popularnego NewCentury. Mimo kryzysu, fabryka w Słupsku pra- cuje pełną parą. W ubiegłym roku linie pro- dukcyjne fabryki opuściło 636 pojazdów, Jedna trzecia wyprodukowanych autobusów w Słupsku jest zasilana paliwem alternatywnym które głównie trafiły na rynek szwedzki (44%) i brytyjski (26,2%). Jest to mniej niż rok wcześniej, ale nie można zapominać, że w 2010 roku linie produkcyjne poddano gruntownej modernizacji. Znamiennym fak- tem jest to, że jedną trzecią produkcji sta- nowiły autobusy napędzane paliwami al- ternatywnymi, głównie etanolem. Wszyst- kie te autobusy trafiły do Szwecji. 85 spo- śród 171 pojazdów zostało zakupionych przez regionalne przedsiębiorstwo trans- portu publicznego Lokaltrafik Storstoc- kholms (SL). Nowo zakupione autobusy są elementem strategii SL, zakładającej od 2010 roku inwestycje jedynie w pojazdy zasilane paliwami odnawialnymi. Nowe autobusy trafią do zajezdni zlokalizowa- nych w miejscowościach sąsiadujących ze stolicą Szwecji. Napędzane są najnowszą generacją silników etanolowych o mocy 270 KM, spełniających normę EEV. Scania ma ponad dwudziestoletnie doświadczenie Pokaźną część ubiegłorocznej produkcji stanowiły autobusy piętrowe Scania OmniCity DD w produkcji pojazdów zasilanych etanolem. Łącznie wyprodukowano 700 takich auto- busów, z których ponad 600 trafiło do szwedzkich miast. W ostatnich latach, au- tobusy Scanii zasilane etanolem trafiły tak- że do Wielkiej Brytanii, Hiszpanii, Włoch, Belgii, Norwegii i Polski (MZK Słupsk). Jak na razie największym przewoźnikiem eks- ploatującym autobusy etanolowe jest Sztokholm. W ostatnich dwóch latach sto- lica Szwecji zakupiła 170 takich pojazdów. Jest to odpowiedź na uchwałę Rady Mia- sta, która zakłada, że w 2012 roku ponad 50% pojazdów eksploatowanych na uli- cach Sztokholmu musi być zasilanych pa- liwem odnawialnym. Należy przyznać, że obecnie etanol jest najpopularniejszym paliwem odnawialnym, z uwagi na koszt jego produkcji, dostępność, niedrogą Niskowejściowy midibus SOR BN 10,5 obsługuje m.in. linie podmiejskie we Wrocławiu AUTOBUSY 43 infrastrukturę potrzebną do magazyno- SOR Polska – Warszawa Najpopularniejszym modelem sprzedanym wania i dystrybucji oraz największe do- Spółka SOR Polska jest przykładem pra- przez SOR Polska był niskowejściowy au- świadczenie w jego wykorzystaniu do za- cy organicznej i stopniowego przejmowa- tobus miejski o długości 12 m, którego pol- silania silników spalinowych. Najwięk- nia rynku, głównie w segmencie autobusów scy przewoźnicy zakupili 11 jednostek. szym atutem silników zasilanych etano- lokalnych. Po czterech latach działania, SOR W zeszłym roku SOR, wyczuwając co- lem jest zmniejszenie emisji CO2 do at- Polska przejęła kontrolę nad 4,3% rynku, raz większe problemy paliwowe, zbudował mosfery aż o 90% w porównaniu z kon- przy czym w segmencie autobusów lokal- w pełni elektryczny autobusu niskowejścio- wencjonalnymi silnikami. nych kontroluje już 34% rynku. Oferta spół- wy EBN 10,5. W autobusie powiększono Najpopularniejszym autobusem pro- ki obejmuje znane już polskim klientom au- rozstaw osi z 5600 na 6320 mm. Tym sa- dukowanym w Polsce był niskowejścio- tobusy serii BN, C i LH, jak również najnow- mym zwis tylny zmniejszono z 2800 mm na wy OmniLink we wszystkich możliwych sze modele niskopodłgowych autobusów 1700 mm. Wszystkie elementy układu na- odmianach, który stanowił ponad 60% miejskich serii NB. W 2010 roku SOR Pol- pędowego umieszczono w wydzielonej sza- produkcji. W mijającym roku wyproduko- ska sprzedała 46 autobusów w tym 23 ni- fie na zwisie tylnym, podobnie jak to miało wano także 81 autobusów piętrowych skowejściowe miejskie serii BN i 20 lokal- miejsce w autobusach DAB Servicebus, Scania OmniCity DD przeznaczonych na nych serii CN i C. Niskowejściowe autobu- Neoplan N4114 DES, Mercedes-Benz Cito rynek brytyjski. Obok kompletnych auto- sy serii CN i BN trafiły m.in. do PKS Dzier- czy Scania Hybrid. Źródłem napędu jest busów w Słupsku wyprodukowano tak- żoniów, Sevibus Wrocław, DLA Wrocław, PK asynchroniczny silnik elektryczny prądu że 303 zestawy CKD. Racibórz, MPK Nowy Targ i MZK Jarosław. zmiennego o mocy ciągłej 125 kW zasilany z baterii litowo-jonowych o pojemności 300 Ah. Autobus wyposażono w system re- kuperacji energii hamowania. Autobus elek- tryczny jest o blisko 2 tony cięższy niż stan- dardowy BN10,5. Z tego też powodu jego pojemność jest mniejsza, lecz tylko o 8 pa- sażerów. Według założeń, autobus ma po- konać 120 km przy całkowicie naładowa- nych bateriach i przy średnich odległościach międzyprzystankowych na poziomie od 300 do 500 m. Kapena S.A. – Słupsk Rok 2010 to kolejny rok kryzysu w hi- storii fabryki. Składa się na to wiele czynni- ków. Przede wszystkim słabość finansowa głównej grupy odbiorców, czyli przedsię- biorstw PKS. Z drugiej strony przedsiębior- stwa komunikacji miejskiej, korzystając z dotacji unijnych, skupiły się na odnowie autobusów klasy maxi i mega, pozostawia- Najwięcej autobusów Irisbus Proway budowanych jest w Kapenie jąc autobusy klasy midi i mini na okres póź- niejszy. W ubiegłym roku w ręce polskich przewoźników trafiło tylko 38 autobusów. To o 44% mniej niż w kryzysowym 2009 roku. Udział rynkowy Kapeny spadł z poziomu 7,2% do 3,5%. Największą grupę sprzeda- nych autobusów stanowiły niskowejściowe autobusy Irisbus Crossway 12 LE, które w głównej mierze zostały zakupione przez przewoźników obsługujących małe i śred- nie miasta. Autobusy te trafiły m.in. do Ja- rocina (5), Gliwic (2), Mysłowic (2), Sosnow- ca (2) i Świdnicy (2). Dodatkowo w segmen- cie autobusów miejskich Kapena sprzeda- ła także 9 minibusów Urby. Kolejną grupę sprzedanych pojazdów stanowiło 13 auto- busów lokalnych klasy mini- i midi, a wśród nich Irisbus C50 oraz Thesi i Tema Inter- city. Podobnie jak w przypadku Autosana, także Kapena chce przetrwać najcięższe czasy, ratując się eksportem. 60 autobu- Najnowsza konstrukcja z Mińska – przegubowy MAZ 205 sów trafiło poza granice naszego kraju. 44 AUTOBUSY W głównej mierze były to midibusy Proway Intercity, sprzedawane w sieci Irisbusa. Proway oferowany jest w dwóch wersjach: o długości 7,65 m i 8,45 m. Autobus o masie całkowitej 10 200 kg, w zależno- ści od wersji przystosowany jest do prze- wozu od 28 do 36 pasażerów. W tylnej czę- ści pojazdu umieszczono bagażnik o po- jemności od 2,1 do 2,7 m3. Kolejną grupę eksportowych produktów stanowiły lokal- ne minibusy Thesi C65 Intercity. MAZ Auto – Piaseczno W mijającym roku polski przedstawiciel białoruskiego producenta zwiększył sprze- daż o 27,3%. Głównym motorem popytu był, tak jak 2 lata wcześniej, dwunastometrowy autobus MAZ 203. Obok nich prywatni prze- woźnicy decydowali się także na zakup dwu- VDL Bova Futura FLI osiowych autobusów MAZ 103 i trzyosio- wych MAZ 107, produkowanych na licencji Neoplana N-4016 i N-4020. Wychodząc na- przeciw zapotrzebowaniu polskiego rynku, MAZ zaprezentował polskim klientom pro- totyp autobusu przegubowego MAZ 205, zunifikowany z pozostałymi autobusami tej rodziny 203 i 206. Pojazd ten wyróżnia się długością wynoszącą 18,75 m oraz zabu- dową silnika asymetrycznie z prawej strony pomiędzy osiami pierwszą a drugą. Taka koncepcja układu napędowego stosowana jest w belgijskich autobusach Van Hool AG300 oraz VDL Jonckheere Transit, a tak- że w nieprodukowanym już holenderskim autobusie Berkhof Premiere. Według po- dobnej koncepcji zbudowano pierwszą ge- nerację autobusu Solaris Urbino 18 Hybrid. Umiejscowienie silnika w przedniej części pojazdu, poprawia rozkład nacisków na osie, upraszcza konstrukcję przegubu i gwa- Niskowejściowy Solbus SM10 rantuje lepsze parametry trakcyjne w trud- nych warunkach eksploatacyjnych, jednak z drugiej strony zmniejsza walory użytkowe 39 na miejscach siedzących. Jego głównym miastowych. Jego uniwersalność jest wnętrza oraz pogarsza komfort podróżnych atutem ma być cena, niższa o ok. 200 tys. zł główną zaletą dla przewoźników działają- przedniego członu z uwagi na hałas. Do- w porównaniu z innymi przegubami ofero- cych na niestabilnym rynku przewozowym, świadczenia Solarisa pokazują, że aranża- wanymi w Polsce. wymagającym elastycznego dostosowania cja taka nie jest jednak atrakcyjna dla prze- taboru do dynamicznie zmieniających się woźników z Unii Europejskiej. Także Van- VDL Bus & Coach Polska potrzeb przewozowych. Głównym aspek- Hool i VDL Jonckheere sprzedają przewa- W latach 2005-2008 spółka ze Strasz- tem uwzględnianym w pracach projekto- żającą część swoich autobusów przegubo- kowa sprzedawała blisko 30 autobusów wych była efektywność ekonomiczna nowe- wych jedynie w krajach Beneluxu. rocznie. Jednak w 2009 roku sprzedaż spa- go pojazdu. W pojeździe zachowano jak naj- MAZ 205 napędzany jest sześciocylin- dła do poziomu 8 jednostek, czyli o 72,8%. więcej rozwiązań z wersji turystycznej, re- drowym silnikiem Euro-5 Mercedes-Benz W ubiegłym roku do polskich klientów trafi- zygnując z tych, które w sposób istotny OM 906 LA o mocy 210 kW (286 KM) lub ło 13 autobusów. W dalszym ciągu najpo- podnoszą cenę pojazdu. W dalszym ciągu silnikiem EEV Mercedes-Benz OM 926 LA pularniejszym autobusem oferowanym zachowano klimatyzację przestrzeni pasa- o mocy 240 kW (326 KM), który przekazuje przez spółkę pozostaje VDL BOVA Futura, żerskiej, która jest niemal standardowym moment napędowy na oś środkową za po- sprzedawana głównie w wersji dwuosiowej wyposażeniem zarówno autobusów tury- średnictwem automatycznej skrzyni biegów o długości 12,8 m. Obok tej wersji, jeden stycznych, jak i regionalnych oraz miejskich. ZF 6HP 604C lub Voith DIWA D854.5. Auto- z polskich przewoźników zakupił także Mimo zastosowania obniżonej podłogi po- bus o masie własnej 16100 kg może prze- pierwszy egzemplarz modelu Futura FLI, stanowiono utrzymać pojemność bagażni- wieźć jednorazowo 175 pasażerów, w tym który adresowany jest do połączeń między- ków na poziomie od 7 do 9 m3. Znaczne AUTOBUSY 45 W mijającym roku Solbus sprzedał tyl- ko 5 niskowejściowych midibusów SM10 do PKM Jaworzno, a także 3 autobusy lo- kalne Solway SL10. Dwa gotowe autobusy Solcity 12M napędzane LNG pozostałe z kontraktu krakowskiego przekazano do MZK Wałbrzych, a prototyp autobusu prze- gubowego sprzedano do PKM Katowice. Zakończono także budowę prototypu dzie- sięciometrowego midibusu SC10. Nisko- wejściowy Solbus SC10 jest autobusem miejskim klasy midi, przeznaczonym do przewozu od 64 do 85 pasażerów. W jego konstrukcji wykorzystano doświadczenia zdobyte przy projektowaniu i budowie mo- delu SM12. Dzięki temu, podobnie jak więk- sze modele, autobus będzie się wyróżniał bardzo korzystnym wskaźnikiem masy Turecki midibus Otokar Vectio 250 LE i wyższą trwałością. Midibus, o stylistyce zbliżonej do serii SN, oferowany będzie w wersji dwu- lub trzydrzwiowej o układzie ograniczenie opcji wyposażenia i zmniej- o 82%. Na tak złą sytuację spółki z Solca drzwi 1-2-0 i 1-2-1. W midibusie będą mia- szenie liczby elektronicznych sterowników, Kujawskiego miały wpływ w głównej mierze ły zastosowanie silniki Cummins ISBe5 250 pozwoliło obniżyć cenę pojazdu, jak rów- niezrealizowanie dostawy 31 autobusów o mocy 184 kW lub Iveco Tector o mocy nież ograniczyć koszty obsługi. Dalsze ob- LNG do prywatnej firmy PTS z Nowej Huty, 195 kW. Obok skrzyni automatycznej Voith niżenie kosztów eksploatacji uzyskano która wygrała przetarg na obsługę 7 linii na DIWA dostępna będzie także skrzynia me- poprzez zmniejszenie masy własnej i zop- terenie Krakowa. Problemy wynikały przede chaniczna ZF 6S1200B0. tymalizowanie układu napędowego pod ką- wszystkim z przedłużającego się procesu tem uzyskania jak najmniejszego zużycia homologacji autobusu SM18 LNG oraz Gran – Łódź paliwa. W układzie napędowym używane opóźnieniach w przygotowaniu stacji napeł- Gran jest nowym graczem na polskim są silniki DAF. Cena FLI startuje od pozio- niania. Aby ratować sytuację pod koniec rynku autobusowym oferującym pojazdy mu 154 tys. euro. Pozostałe autobusy maja zwolniono jedną trzecią z 230 pracow- tureckiego producenta Otokar. Otokar jest sprzedawane to głównie turystyczne VDL ników. W tym samym czasie Solbus złożył jednym z większych producentów minibu- BOVA Magiq. do Sądu Gospodarczego w Bydgoszczy sów w Turcji. Rocznie bramy fabryki w Sa- wniosek o ogłoszenie upadłości. Po anali- karya opuszcza ponad 2 tys. pojazdów. Solbus – Solec Kujawski zie dokumentów sąd wyraził zgodę na prze- Podstawę produkcji stanowią małe minibu- Solbus mimo ogromnych problemów prowadzenie postępowania ugodowego sy M2000 z pneumatycznymi drzwiami, na- nie poddaje się i stara utrzymać się na ryn- z wierzycielami. Dodatkowe trudności zosta- pędzane silnikem Dutz, które na stałe wpi- ku. W ubiegłym roku sprzedaż autobusów ły spotęgowane nieudanym kontraktem na sały się w krajobraz tureckich miast. Obok spadła z poziomu 69 do 12 jednostek, czyli dostawę Soltourów na rynek brytyjski. minibusów, Otokar produkuje także tury- styczne midibusy Sultan, które w Europie oferowane są pod marką Navigo. W ciągu minionych kilku lat Otokar opracował od podstaw całą rodzinę autobusów obejmu- jących następujące modele. Najmniejszym z nich jest sześciometrowy CENTRO o do- puszczalnej masie całkowitej 5800 kg, przeznaczony do przewozu 21 pasażerów, w tym od 11 do 14 na miejscach siedzą- cych, z niską podłogą naprzeciw środko- wych drzwi. Kolejną grupę stanowią ośmio- metrowe midibusy turystyczne Navigo o pojemności 31 pasażerów, z powodze- niem sprzedawane w Europie Zachodniej. Rodzina Vectio – pojazdów o długości 9,2 m i dopuszczalnej masie całkowitej 13500 kg obejmuje zarówno niskowejściowe auto- busy miejskie (Vectio LE), jak i lokalne (Vectio U) oraz kombi (Vectio S). Całość za- mykają autobusy klasy maxi: miejski Kent Pożarnicze Volvo 9700 (fot. Volvo Polska) 250 LF oraz międzymiastowy Territo U. 46 AUTOBUSY W naszym kraju firma rozpoczęła dzia- łalność, sprzedając 12 niskowejściowych midibusów Vectio 250 LE do MZK Przemyśl. Autobus przystosowany jest do przewozu 57 pasażerów, w tym 25 na miejscach sie- dzących. Źródło napędu stanowi silnik MAN D0836 LOH 65 o pojemności 6,87 dm3 i mocy 184 kW (250 KM). Volvo Polska Autobusy – Wrocław Volvo Polska Autobusy sprzedała w 2010 roku tylko 8 autobusów. To o 2 wię- cej niż kryzysowym 2009 roku. Sprzedaż była zdominowana przez autobusy tury- styczne serii 9700, z których 1 był w wersji trzyosiowej. Jednym z polskich odbiorców Volvo 9700 była Komenda Państwowej Stra- ży Pożarnej we Wrocławiu, w związku z czym Najpopularniejszy autobus produkowany we Wrocławiu – Volvo 8700 LE w wersji trzyosiowej na dachu pojazdu zamontowano panel nie- bieskich świateł błyskowych. Na wyposaże- niu tej jednostki znalazły się tak nietypowe W przypadku zdarzeń z dużą liczbą ofiar ta- stycznego sprzętu technicznego”, współfi- elementy jak radiotelefon, zestaw ratownic- kich jak karambol drogowy, czy katastrofa nansowanego ze środków Europejskiego twa medycznego z deską ortopedyczną, ka- budowlana, autobus może być wykorzysty- Funduszu Rozwoju Regionalnego. mera termowizyjna oraz pompa hydraulicz- wany jako tymczasowe schronienie dla osób Obok autobusów turystycznych Volvo na wraz z narzędziami ratowniczymi. Podob- poszkodowanych czy ewakuowanych. Za- dostarczyło do PKS w Białymstoku 3 auto- ny pojazd trafił wcześniej do Państwowej kup pojazdu był elementem realizacji pro- busy klasy kombi 8700, które będą przezna- Straży Pożarnej w Częstochowie. Autobus jektu pod nazwą „Bezpieczny Dolny Śląsk czone głównie do obsługi linii o zasięgu przeznaczony jest do transportu ratowni- – rozbudowa centrów ratownictwa woje- regionalnym. Tak jak rok wcześniej Volvo ków i ewakuacji osób poszkodowanych. wództwa dolnośląskiego – zakup specjali- nie sprzedało w Polsce żadnego autobusu

Jeden z hybrydowych autobusów dla austriackiego miasta Graz AUTOBUSY 47 miejskiego, chociaż fabryka we Wrocławiu także 142 autobusy turystyczne, z których 4 m to największy z oferowanych autobu- pracuje na pełnych obrotach. W ubiegłym 50% stanowiły autobusy trzyosiowe. Naj- sów Van-Hool. Może zabrać na dwa pokła- roku bramy fabryki opuściło 845 autobusów. większymi odbiorcami wrocławskich autobu- dy 93 pasażerów. Astromega oferowany jest Produkcja była zdominowana przez auto- sów były Norwegia, Szwecja i Niemcy. także w wersji T925 o długości13,15 m, któ- busy lokalne serii 8700 zarówno w wersji ni- ry może zabrać o 10 pasażerów mniej. skowejściowej LE, jak i z wysokim przebie- Bus Club – Głowienko Z kolei T919 Altano, przystosowany jest do giem podłogi. Łącznie autobusy Volvo 8700 W segmencie autobusów turystycznych przewozu 64 pasażerów. Jego konstrukcja stanowiły 55% produkcji wrocławskiej fabry- w ubiegłym roku pojawiła się w Polsce, wyróżnia się poprowadzeniem pokładu pa- ki. W połowie roku uruchomiono we Wrocła- uznana belgijska firma Van-Hool reprezen- sażerskiego tak jak w autobusie piętrowym wiu seryjną produkcję autobusów Volvo 7700 towana przez spółkę Busclub z Głowienek. od ściany przedniej. Kabina kierowcy zosta- z równoległym napędem hybrydowym Sprzedała ona 3 autobusy: 2 piętrowe ła zlokalizowana pod pokładem, a wejście I-SAM. Do grudnia zbudowano ich 50 jed- TD927 Astromega i 1 wysokopokładowy do niej jest możliwe zarówno od strony drzwi nostek, które trafiły do Niemiec, Luksembur- T919 Altano. Wszystkie sprzedane autobu- pasażerskich, jak i niezależnymi drzwiami ga, Norwegii, Danii, Austrii i Szwajcarii a tak- sy napędzane były silnikami Euro-5 DAF MX umiejscowionymi po lewej stronie autobu- że do Chin i Meksyku. Obok autobusów miej- o mocy 375 kW (510 KM). Autobus T927 su. Pozycja fotela kierowcy jest niemal tak skich i lokalnych, we Wrocławiu zbudowano Astromega o długości 14,1 m i wysokości niska jak w samochodzie osobowym. W bezpośrednim sąsiedztwie stanowiska kierowcy zlokalizowano fotel pilota, który nie musi być składany podczas postoju, aby umożliwić pasażerom opuszczenie pojazdu. Zaletą takiego rozplanowania przestrzeni pasażerskiej jest większa o 8 miejsc po- jemność autobusu w porównaniu z typo- wymi autobusami wysokopokładowymi i znacznie większa pojemność bagażników niż w przypadku autobusów dwupokłado- wych. W Altano podpodłogowe bagażniki mają pojemność aż 15,3 m3. Obok wyżej wspomnianych autobusów BusClub promował w Kielcach najnowszy wyrób z Lier – trzyosiowego Van-Hool T916 Astronef o długości 13,2 m. WOWO – Białystok Czeski producent specjalizujący się w produkcji autobusów zasilanych CNG, re- prezentowany w Polsce przez białostocką Van-Hool T919 Altano łączy w sobie dużą pojemność przestrzeni pasażerskiej z dużą pojem- spółkę WOWO jest obecny na polskim ryn- nością bagażników podpodłogowych ku od 2008 r., kiedy to sprzedano pierwsze 2 autobusy gazowe C12G do MKS Mielec. Autobus produkowany przez Czechów ba- zuje na włoskiej konstrukcji Mauri Kronos. Przez kilka lat produkt poddawany był kolej- nym modernizacjom. Roczna produkcja TEDOMU waha się na poziomie 50 pojaz- dów. Do największych kontraktów należy za- liczyć dostawę autobusów CNG do Braty- sławy i Warny. W ubiegłym roku MKS Mie- lec zdecydował się na zakup kolejnych 2 au- tobusów. Ich zakup był współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach pro- jektu „Rozbudowa i modernizacja infrastruk- tury techniczno-komunikacyjnej lokalnego transportu publicznego w Mielcu wraz z wy- mianą taboru autobusowego”. Wartość zaku- pionych autobusów to ponad 2,2 mln zł brutto. Obok autobusów miejskich spółka z Bia- łegostoku sprzedaje także turystyczne mi- nibusy Anadoulu Isuzu Turqoise. W ubie- głym roku na autobus tego typu zdecydo- Tedom C12G dla MKS Mielec wało się trzech przewoźników. 48 AUTOBUSY