SYMBr e v i s t ë k u l t u r o r e L SYMBOL REVISTË KULTURORE A CULTURAL REVIEW Nr. 2 | NO 2 Tiranë-Prishtinë-Shkup 2014

Ag APOLLONI Kryeredaktor / Editor-in-chief

Albulena Blakaj, Ibrahim Berisha Redaktorë përgjegjës/Deputy editors

Orjela Stafasani, Sherif Luzha Redaktorë / Redactors

Xhemajl Avdyli Drejtor / Editor

Liridon Zekaj Dizajner/Designer

Donika Dabishevci, Arben Januzi, Gëzim Arifi Redaksia / Editorial office

ISSN: 2310-9998

e-mail: [email protected] webpage: www.ompublisher.net Telefonat/Phones +355673217139 (Tiranë) +37744107873 (Prishtinë) +37744414285 (Shkup)

©All right reserved by OM Publisher LËNDA

Intervista Raoul Eshelman: Performatizmi, epoka pas postmodernizmit

Pikturë Jonathan Jones: Martiri i modernizmit

Muzikë Bobby Owsinski: Një model melodik

Film Ben Apolloni: Cinema ‘13

Prozë Thomas Mann: Zhgënjimi Dino Buzzati: Regjistruesi Agron Tufa: Orfi Ridvan Dibra: Mes Skillës e Karibdës

Poezi Bob Dylan: Do të jem i yti sonte Alice de Chambrier: Oh! më lini të këndoj!

Kritika Blerim Latifi: Etnocentrizmi dhe ksenofobia në Shqipërinë komuniste Albulena Blakaj: Aroma e rrëfimit Ibrahim Berisha: Libri elektronik - literatura e Borhesit Hans-Joachim Lanksch: Me interpretue poezinë e Martin Camajt Bajram Kosumi: Letërsia nga burgu Naim Kryeziu: Hebraizmi te Hajnrih Hajne Butrint Berisha: Ideologjia politike në dy romane të Pamukut Hans Bertens: Nga postmodernizmat te postmodernizmi Oliver Schmitt: Një vepër origjinale dhe jokonvencionale Roman Jakobson: Dominanta

Drama Dario Fo: Jo të gjithë hajdutët vijnë për të na dëmtuar CONTENTS

Interview Raoul Eshelman: Performatism, the epoch after postmodernism

Painting Jonathan Jones: Martyr of modernism

Music Bobby Owsinski: One melodic model

Film Ben Apolloni: Cinema ‘13

Prose Thomas Mann: The disappointment Dino Buzzati: The recorder Agron Tufa: Orfi Ridvan Dibra: Between Scylla and Charybdis

Poetry Bob Dylan: I’ll be your baby tonight Alice de Chambrier: Oh! Let me sing

Critique Blerim Latifi: Ethnocentrism and xenophobia in Communist Albania Albulena Blakaj: Flavor of narration Ibrahim Berisha: E-book, literature of Borges Hans-Joachim Lanksch: To interpret Martin Camaj’s poems Bajram Kosumi: Prison literature Naim Kryeziu: Judaism in Heine’s work Butrint Berisha: Political ideology in two novels of Pamuk Hans Bertens: Performatism, the epoch after postmodernism Oliver Schmitt: An original and unconventional work Roman Jakobson: The Dominante

Drama Dario Fo: The Virtuous Burglar

6 intervistë 1 këtë paradigmëtëre? Është kypërformatizëm. quajtur për emri iduhur ende nuk e kemi ju e keni pagëzuar. të re Këtë epokë tëcilën tëre, dhe tashmë jemi nënjëepokë mbaruar ka Hutcheon kathënë Linda se postmodernizmi sonë, dhënë revistës më muaj parë, në intervistën Pak të postmodernizmit. një estetikë alternative përkufizoni ta përpjekur i postmodernizmit”, ose fundi “Performatizmi, Eshelman, në librin Prof. Ag APOLLONI: Postmodernizmi i hershëm sovjetik Postmodernizmi neoklasik i tre librave: dhemodernizmi Gumilevi specializuar nëUniversitetin e Hamburgut. Është autor për letërsi sllave nëUniversitetin e Konstancës dhe ka doktoruar Ka historisë letrare dhembipostmodernizmin. gjerësisht mbi problemet e amerikan i cili ka shkruar është sllavist gjermano- paspostmodernizmit, në epokën Ludwig-Maximilian është i Letërsisë profesor krahasuese në Universitetin dhe çek. Aktualisht rus dhe postmodernizmin modernizmin (2008), si dhe i shumë artikujve mbi fundi ipostmodernizmit R , një nga teoricienët më me ndikim aoul Eshelman, një nga në München. Perfomatizmi, epokapas

jeni (1997) dhe postmodernizmit ende. kështu që kamkohëperformatizëm, të asaj që unë e quaj në vitine njëzet tridhjetë vjetë në qarkullim. Ne jemi ’80, kur tashmë kishte mëse i viteve derikahfundi si term është pranuar ngashumica nuk “Postmodernizmi” Performatizmi, ose Performatizmi, (1993), Nuk ka edhe shumë lidhje. Historicizmi i R Historicizmit tëRi? dhe Performatizmit Çfarë është lidhja ndërmjet Ag APOLLONI mëimirë! kohë ende. Fitoftëtermi kështu që kam që unëequajperformatizëm, qarkullim. Ne jeminëvitinenjëzet të asaj kur tashmëkishte mëse tridhjetë vjetë në deri kahfundi i viteve ’80, pranuar si term shumica nuk “Postmodernizmi” është nga një konsensus i vërtetë. se para të arrihet vetëm disa. Ndoshta duhen vite i përmend po post-postmodernizmi, dixhimodernizmi, metamodernizmi, emra –performatizmi, vështirë. Tashgoxha qarkullojnëshumë aoul ESHELMAN : shoqërore) është tjetër në shkencat (apo çfarëdo Ta pagëzoshepokën R : : aoul ESHELMAN Maximilian University inMunich. Comparative Literature attheLudwig- Professor of is a postmodernism. and Czechand modernism (2008), as well Russianon asnumerous articles postmodernism or the end of (1997) and Performatism, Soviet Postmodernism books: three Hamburg.of Heisauthor from the University of Konstanzliterature from University his Habilitation and Hereceivedpostmodernism. and hisPh.D.history inSlavic literary Slavist who haswritten extensively on problemsof epoch, isaGerman-American after the postmodernism Raoul 1 right nameforthisnewparadigm? Is it a yet. you This new epoch called performatism. don’t but we in the new epoch, a nameforit are have has we gone and Hutcheon, said thatpostmodernism Linda magazine, for our months ago,interview inan define Few postmodernism. to aesthetics of an alternative attempt you postmodernism” end of or the “Performatism, Eshelman, in Prof. Ag APOLLONI: Gumilev and Neoclassical Modernism (1993), Neoclassical and Modernism Gumilev Eshelman, Perfomatism, theepochafte one

of

most postmodernism so I’m not holding my breath. so I’mnotholdingmy what Icallperformatism, 20th year of years.than thirty We’re in aboutthe been going on formore after it had already untilthe late 1980’s, asaterm accepted wasn’t“Postmodernism” generally influential At presenthe theorist

Early hr s’ uho one. New Historicism isn’tThere much of R Historicism? New and Performatism between is the relation What Ag APOLLONI: win! breath. May thebestterm my soI’mnotholding I callperformatism, years. We’re inabout the 20 onformorethanthirty already been going until the late 1980’s,as aterm after it had “Postmodernism” wasn’t accepted generally years beforeanyrealconsensus emerges. to namejust a few. Probably it will take post-postmodernism, digimodernism, metamodernism, now—performatism, There aoul ESHELMAN: are a lot of

names is a big gamble. big gamble. is a in thehumanities) (or anythingelse Naming epochs R aoul ESHELMAN: aoul ESHELMAN: floating th ya fwhat year of around 7 interview 8 intervistë të përbashkët, të cilit ne i jemi përshtatur bëjnë të mundur vendin e tyre në një kuadër etj., ka ende faktorë mjaft të zakonshëm që e gjitha dallimeve nëpersonalitet, temë, lëmi ashtuquajturit “romantizëm”. Përkundër të Friedrich dhe Wordsworth e të me termat Pushkin, Beethoven, Novalis,David Caspar Sot R Beecroft? Foster, Norman Gursky Andreas dhe Vanessa të përbashkët Houellebecq, Lars von Trier, Sir vizuale. Çka kanë arkitekturën, teorinë dhe artet filmin, letërsinë, analizuar duke sistematikisht re e Pase keni ju epokën përshkruar postmodernizmit, Ag APOLLONI njëzgjidhjepërtë. gjendje përtëofruar pa qenë në të postmodernizmit, kryesore Ri theksoi pavetëdijshëm problemet një nga mend që ju mund të thoni se Historicizmi i me të subjektivitetit autonom). Emarr formë çdo (icili,natyrisht,mohon postmodernizmit vetëmodelim të suksesshëm si njëreagimndaj asaj se mund të kishte një menduan rreth nukRinj, aqsamund të them unë, kurrë të caktuarakulturore. Por Historicistët e që ju mund ta “bëni vetveten” në kushte subjektivitet në një mënyrë pozitive- ideja dhe mundur të mendojmë për ndërmjetës e vetëmodelimit do të thoshte se ishte e subjektivitetit, gjithsesi. Ideja tim rreth Ri ishtepër të menduarit njëllojkatalizatori për aoul ESHELMAN ne figura bashkëkohore. për tëbërë të njëjtëngjëpërkulturën është asgjë më shumë se një përpjekje nuk gjithë kohës. “Performatizmi” përbashkët, të cilitneijemipërshtatur në një kuadërtë të vendine mundur tyre faktorë mjafttë zakonshëm që e bëjnë personalitet, temë, lëmi etj., kaende në të gjitha dallimeve Përkundër “romantizëm”. etë ashtuquajturit termat FriedrichDavid dhe Wordsworth me Pushkin, Beethoven, Novalis, Caspar zëmë, ta si, ndryshme, të kaq figura për Sot ne nuk e kemi aspak problem të flasim nuk kaq e kemi të : aspak ndryshme, : problem si, ta të flasim zëmë, kreative) nxisin disa forma të pakënaqësisë. kreative) nxisin disaforma Të gjitha aktet e njeriut(sidomosato njerëzor.është një festë ethjeshtë e shpirtit nukNuk është kaq elehtë. Performatizmi R ose paparagjykime? pa censure, përtëkrijuar njerëzor tëshpirtit thirrje këtë si një pramundtamarrim për performatistin, Juështë nuk e huaj keni thënë se asgjë njerëzore Ag APOLLONI postmodern. ai nga një projekt krejtësisht i ndryshëm është por në mënyrashumë të ndryshme, Kjo mund të bëhet përsosmërishtdhe jo të besimit të shfaqen mesqenieve njerëzore. themelore transhendencës që lejojnë format aktet diskrete të miratuar “performancat”- dhe për të për të hapësira të krijuar rregullta të teknikave llojetë ndryshme duke përdorur do të them se atatë gjithë po e bëjnë këtë pozitivë unë Në terma të postmodernizmit. janë dukesë pafund kundër ironisë reaguar unë do të them se ata të gjithë negativë terma ju? Në që i përmendët Çka i bashkon artistët të njëjtën gjë përkulturën bashkëkohore. për të bërë asgjë më shumë se një përpjekje gjithë kohës. nuk “Performatizmi” është aoul ESHELMAN : : subjectivity). I guess you could say that New autonomous of course, denies any form (which, of a reaction topostmodernism could beasuccessful self-fashioning as tell, never thought about whether there But the New Historicists, as far I can cultural conditions. ” under certain yourself way—the idea that you could actually “make and subjectivityabout agency in apositive fashioning meant that it was possible to think self- about subjectivity, ideaof though. The catalyst for my thinking was akindof the same thing for contemporary culture. the samethingforcontemporary than an attempt todo is nothing more all theadjusting time. “Performatism” whicha commonframework, we’re that make it possible to placethem in still enough common factors are etc. there in personality, themes,differences media allthe Inspite of called “Romanticism.” something Wordsworth of in terms Friedrich,Caspar David and figures different as, say, Pushkin, Beethoven, Novalis, such about talking Today wouldn’twe problem any have works themselves. That’s what I mean have a“down” side that isintrinsic to the transcendence) always giving us a feeling of worksPerformatist (which are aimed at and transcendentdeedswe perform. resentment clouds even themostuplifting resentment. And that of some form forth human acts (creative ones especially) call spirit. All the human simple celebration of It’s notthateasy. isn’t Performatism a R orprejudice? withoutcensure create the spirit to human takewe so can itasacallof You saidthatnothinghumanisalientoaperformatist, Ag APOLLONI: one. than thepostmodern ways, but it’s a completely different project take different place imperfectly and invery betweento emerge human beings. may That trust of transcendence that allow basicforms acts of and enact “performances”—discrete framing techniques to create ordered spaces they’re all doingit by using different kinds of I’d Inpositive postmodernism. terms say of the endless irony they all arereacting against you’ve I’d mentioned? In negative terms say culture. unites the artists What contemporary attempt thean to do samethingfor than all the time. is nothing more “Performatism” common framework, which we’re adjusting that make itpossibletoplace them in a etc. there are still enough commonfactors differences in personality, themes, media allthe called “Romanticism.” Inspite of something and Wordsworth of in terms Beethoven, Novalis,David Caspar Friedrich, about Today we wouldn’t have any problemtalking R Gursky andVanessa Beecroft? von Trier,Lars Foster, Norman Sir Andreas unitesHouellebecq, visual arts. What and theory systematically literature, film,analyzing architecture, you described the new epoch After postmodernism, Ag APOLLONI: being abletoofferasolutionit. postmodernism’swithout problems major of Historicism unconsciously highlighted one aoul ESHELMAN: aoul ESHELMAN: such different figures as, say, Pushkin, 9 interview 10 intervistë Kjo është pyetje e komplikuar. Natyrisht, R dimensionin politiktëtij? siç e keni quajtur, dhe çfarë mundtë thoni për post-ideologjike, epokë vërtet A është performatizmi Ag APOLLONI apo edhemedhunë. është i kushtëzuar tashmë me forcë përjetoni thotë se çfarëdo çasti transhendental që e jashtme ju shtyn të transhendoni, kjo dotë vështrim. Kjo dotë thotë se një forcëe është nëkëtë paradoksale i performatizmit, kuadrit ato gjëra “vetëm ashtu.” E gjithë ideja e ato nuk pretendojnëse nemund t’iarrijmë shpërblimit, dashurisë, përsosurisë etj., por naive.jo por premtimin e Atombajnë rozë. Veprat janë optimiste, performatiste psikologjik, icilieshehbotënme syzet metafizik që thelbësore vetëpër veprat. Kjoështë ajo gjithmonë kanë atë anën “e ulët” që është një ndjenjëtë të japin transhendencës) na Veprat (të qëllim cilat kanë për performatiste dhetranshendentale.veprat më të larta Dhe këto pakënaqësi na nxisintë kryejmë aoul ESHELMAN dua ideologjike. ato nuksjellin ndonjë zgjidhje të qartë por qartë, më konflikte këto trajtojmë mund të na ndihmojnët’i performatiste Teoria dhe veprat eperformatizmit tema shumë këto janë “performatiste”. ekuilibër mes lirisë laike dhe dhe fetare, dhe dukeindividual negociuar një njerëzor përdinjitetin kornizat krijuar politik, duke të bëjëmevetëfuqizimin ka arabe botën në konflikteve e shumë Një koloniale, funksionojnë mëfare. nuk nëteorinëpost- qendrore ende aq janë kapitalizëm/socializëm që periferi, Binomet Lindje/Perëndim, qendër/ ePranverësArabe. veçanërisht e vërteta vjetra ideologjike. Mendoj se kjo është të të mëtejshme të kundërshtimeve mendoj se jemi duke parë njëndarje Në aspektin e kulturës botërore, të të dyfishtë, në them krahasim : kur i cili : flas është me për koncepti optimizmin optimizmin kyç nganjëherë e quaj fenomenologji e besimit: nganjëherë të vlerave.të fortë Kjo është ajo që unë me njëqëllimtë caktuar dhemenjëstrukturë në mënyrë manipuluar pozitive dikush nga e të qenit të manipuluar,të por të qenit të duhet pozitiveme të cilat nemund ose korniza ose dikush qëështë në gjendje të krijojë skena autorësisë ose autorialitetin- ndjenjën se është e “fakte në mënyrën e stilit ose në atë që ju e quani shumë të reja kuptimin që nuk ka ofruar në është si postmodernizmi Performatizmi R esotëm? nëartin faktet fizike Pse manipulimi autorialështë më i rëndësishëm se Ag APOLLONI për tëçfarëdoqoftë. mund të dobishme të ofrojë asnjëalternativë pretendon të jetë superior ndajtij, nukpor kritikën e pafund ironike të kapitalizmit që për kapitalizmit është brenda e preferueshme skenare përtë krijuar se përpjekja pozitive gjithëpërfshirës ideologjik, kjo domethënë nuk ka njëpozicion Nëse performatizmi ideologjike.nuk sjellin ndonjë zgjidhje të qartë t’i mund të na ndihmojnë veprat performatiste Teoria dhe “performatiste”. e performatizmit laike dhe fetare, dhekëto janë tema shumë njëekuilibër mes lirisë dhe duke negociuar përdinjitetin njerëzor individualkornizat të bëjë me vetëfuqizimin politik, duke krijuar Një post-koloniale, nuk funksionojnë më fare. socializëm që janë ende aq qendrore në teorinë Perëndim, qendër/periferi,kapitalizëm/ e Pranverëse vërteta Arabe. Binomet Lindje/ ideologjike.se kjo është Mendoj veçanërisht të mëtejshme të kundërshtimeve të vjetra botërore, mendojsejemidukenjë ndarje parë të Porbarazohen. në aspektin e kulturës dhe nukdhe të komplikuara mund sesa arti dhe ekonomia janëshumë më të çrregullta të kuqe dhe blu nuk po “dhezë”. Politika një urëmesshtetevetë krijuar Obamës për e “performatiste” këtë.ta kuptuar Përpjekja - mjafton ta shihni politikën e SHBA-ve për është ende shumë ideologjikebota e vërtetë aoul ESHELMAN trajtojmë rëndësishme shumë të fizike.” identifikohemi. e këto konflikteve Kjo për konflikte : është të : rifituar në Ne arsyeja më botën qartë, kemi ndjenjën pse arabe por ndjenjë është ato ka e messier and complicated than art andyoumessier andcomplicated than art work. Politics andeconomics are a lot betweena bridge red andblue states didn’t Obama’s attempt to create “performatist” only have to lookat USpolitics to see it. the world real ideological—you isstill very That’s acomplicated question. Obviously, R political dimension? as you calledit,andwhat canyou say aboutits apost-ideological epoch, really Is performatism Ag APOLLONI: or even violence. experience isalready conditioned by force whatever transcendent moment you forces you totranscend, it means that It means anoutside constraint that regard. is paradoxical in performatism, of concept the double frame, which isthe key idea of those things“justlike that.” whole The but they don’t pretend that we can achieve redemption, love, transcendence etc. of they’re not naïve. holdout the promise They worksPerformatist optimistic, are but sees the world through rose-colored glasses. opposed topsychological optimism, which metaphysical optimism as when Ispeak of aoul ESHELMAN: clear-cut ideological solutions. clearly,more butthey don’t any deliver works can help us theseaddress conflicts andperformatist performatism of topics. The theory “performatist” very andthose are freedom, and religious negotiating secular abalance between human dignity,for individual and frameworks creating empowerment, todowith politicalself- have world Arab the in conflicts the of lot A all. at don’t anymore there theory work still so central topost-colonial are capitalism/socialism that periphery, East/West, center/ The binaries of Groys’s mistake? sincerity,performatist and oritwas justBoris irony Is it possible to make postmodern a distinctionbetween Ag APOLLONI: inmany cases. belief than the content of forced to believe isactually more important believing orbeing mediated feeling of belief: the artistically of phenomenology values. iswhat Isometimes call the This of anda strong set someone with aset goal being manipulated inapositive way by of being manipulated, but have afeeling of frames we can ormust identify with. We who is able to create positive scenes or the feeling that there issomeone out there authorship orauthoriality— the feeling of facts.” That’s why it’s to regain important style orwhat you call “physical the way of sense that it doesn’t offered much new in inthe islike Performatism postmodernism R today? than physical of facts inthe art important is the authorial manipulationmore Why Ag APOLLONI: alternative to it whatsoever. be to superior it but can’t offer any workable capitalism that pretends to ironic critique of within capitalism ispreferable to the endless to create positiveit isthat trying scenarios have anoverarching ideological position, does performatism ideological solutions. If clearly, but they don’t deliver anyclear-cut can works andperformatist performatism of topics. theory “performatist” The are very secular andreligious freedom, andthose dignity, abalance between andnegotiating creating frameworks forindividual human have to dowith political self-empowerment, all. don’tcolonial theory work there anymore at socialism that are still socentral to post- East/West, center/periphery, capitalism/ the ArabSpring. binaries of The of true oppositions. Ithink this isespecially the oldideological breakdown of further world culture, Ithink we’re seeing a of can’t simply mandate unity. But interms aoul ESHELMAN: A help lot

of us

the address

conflicts these in

the conflicts

Arab world more

11 interview 12 intervistë tëcilëtikafituar.Oscar, katërnga for Fiction, regjisori u botua më 2001 dhe u ekranizuamë 2012 nga Martel, 3 Romani antifilozofi etj. Ross librat:IgorSacharow- shkruar Ka në Gjermani. “Karlsruhe”, post-doktorale në Universitetin e Arteve dhe të Dizajnit sllave nëNew YorkUniversity në me anë të veprave artistike. PersonazhiPi librin dhe kushdo që e lexonështë i sinqertë, në të cilat ishte, pasur parasyshrrethanat Por,letrarë (në fakt, ai është rrenc). duke arti. arti. disa kushte të caktuara të nga parashikuara sinqeriteti, transhendenca etj., dashuria, me gjëratë tilla si lirë, kujumund të përjetoni krejtësisht,ironi një hapësirë ​​ai ofron por nukçdo gjë. Performatizmi për elëjashtëatë vetëm dëshiron të ketë fjalën e fundit, ironike Groysit tjerë, ai - si të gjithë postmodernët intuitivisht. Kjo është diçka që i shpëtoi it apo kjokaqenë vetëm një lajthitje e Boris Groys- dhe sinqeritetit performatist, postmoderne ironisë ndërmjet A është të e bëhet mundur një ndarje Ag APOLLONI besimit nëshumëraste. e në fakt, mëerëndësishme se përmbajtja të besojë është, ose etë qenit i detyruar ebesimit artistike e ndërmjetësuar ndjenja dhe 2 të të caktuar,një kornize brenda nënnjëgrup im është se sinqeriteti është i mundur dhe “natyror.”pandërmjetësuar Qëndrimi “autentik”, ose - sinqeritetin që është disi i unë gjithashtu nuk besojnësinqeritetin besoj se sinqeriteti është mashtrim. Por një vëzhgues si vetjaironik e tij.Unënuk mund të ekspozohet me mjeshtëri nga që është një tjetër strategji mashtruese idetë liberale. Kjodotë thotë se sinqeriteti e t’i përkrahësh si të jesh konservator duke bërë diçka paradoksale,të “sinqertë” Groys thotë se nemund të dukemi sikur jemi R 2 aoul ESHELMAN ? caktuar Boris GroysBoris , : Apotropikon Jeta e Pis filozof. Ang ose ndërsa Jeta e Pisë Aktualisht Lee. artificial ë shikon 3 (1947) është kritik arti, teoricien i mediave(1947) është kritik arti, nuk është i sinqertë në terma në terma nuk është i sinqertë Romani filmi Komunizmi, kjo fabrikë eëndrrave Komunizmi, kjo ( ieo Pi) i shkrimtaritkanadez Yann of Life : është ka të ka filmin qenë rrethanave fituar Pofesor : i dhe udhëheqës i kurseve nominuar çmimin këtë i studimeve Man Booker Prize të e për krijuara kupton 11 , ruse Hyrje në Hyrje çmime dhe të idiotësisë! nuk e përkrahë idiotësinë për hir të Performatizmi të. me identifikohemi të krijon njëllojplanitë çuditshëm që ne dhe budalla në të njëjtën kohë dhe që është dikush qëështë autist, pra, i zgjuar performatiste Arketipi iheroit/heroinës saj. ndaj ironinë dhe e kupton aty nuk thjesht me të - ajo është të argumentohet nuk mund sepse postmodernizmit, ndaj strategjik funksionon edhe si një reagim A Beautiful Mind. Por mendjelehtësia filmin në nobelist matematikanin – ose E shtunatëMcEwan-it në romanin neurokirurgu si mëdha, të kufizime me “gjeni” mendjelehtë. Kemi edhe heronj gjithmonë janë nuk performatiste dhe heroinat të theksojase heronjtë Lidhur me idiotësinë, unë dotë doja s’ bu doyfrtesk fidiocy! isn’t forthesake of aboutidiocy fieldwe that identify with. Performatism strangeforce of kind whoa and creates at the same dumb time and both smart is autistic, i.e., someone who’sheroine hero/ performatist it. Thearchetypal at thrown the irony of any understand with it—it’s and it doesn’t just there, because youcan’t postmodernism argue to as astrategic well reaction works Beautiful Mind. Butsimple-mindedness mathematician inthe movie winning A orthe novel Nobel-prize- Saturday in MacEwan’slike the neurosurgeon limitations,with major heroes “genius” always simple-minded. You also have aren’t and heroines heroes performatist Regardingidiocy, I’d like to pointoutthat Sam Mendes, Lars vonTrier, who is, perhaps, the Jeunet, Jean-Pierre minded subject inthe movies of You talked aboutdumb, simple- naive, dazed, Ag APOLLONI: “digimodernism.” my friend AlanKirby, who calls it project of postmodernism—that’s the the end of how different media are affecting us after I’m notthatmuchinterested analyzing in or even the message. I guess that’s why authoriality of being used, and thatthisapprehension each work andbehindwhatever mediaare the impression thatthere is anauthorbehind works create I meant is thatperformatist developed the ideafurther. But I thinkwhat long time I saidthataago,I never and really R message? he But given the circumstances that he was in (infact, he’sliteral terms in obviously lying). isn’t Pi sincere works.by artistic of Pi in Life certain frame, under a is possible within a certain “natural.” My standpointis that sincerity sincerity that is somehow unmediated and believe in “authentic” sincerity, either— that sincerity is atrick. But don’tI also like himself.ironic observer I don’t believe that can be cleverly exposed bystrategy an means that sincerity is just another deceitful a conservative espousing liberal ideas. That by doingsomethingparadoxical, like being Groys says thatweto be“sincere” canappear R performatism, the medium is more messenger than the medium is more performatism, view that in How doyou explain yourof point Ag APOLLONI: setconditionsprovided bycertain art. sincerity, love, transcendence etc. under space where you canexperience things like entirely,that irony butitprovides a free everything. doesn’t Performatism shut out wants tohave the last, wordironic about Groys—like he just all otherpostmodernists that intuitively. That’s something that escapes watchingor book the movie understands aoul ESHELMAN: aoul ESHELMAN: is beingsincere,anyone and readingthe artificial is more important than the media ismoreimportant set of

circumstances set up 13 interview 14 intervistë në romanin E shtuna 6 provokatorë. 5 është analistikulturësqëvjenpas postmodernizmit. Timotheus Vermeulen dhe Robinvan den Akker, Kirby “provoca(u)tore” Jeunet, Jean-Pierre e Sam Mendes, Lars vonTrier, iciliështë, ndoshta, filmat në padjallëzuar të dhe Ju keni folurpër subjektin budalla,naiv, trullan Ag APOLLONI: e quanatë “dixhimodernizëm”. “gjeni” gjithmonë mendjelehtë. Kemi edhe heronj nuk janë heronjtë dhe heroinat performatiste me idiotësinë, unë do të doja të theksoja se dispozicion së shpejti të përkthyera. Lidhur unë shpresoj që disafragmente dotë jenë në dhe në veprat performatiste është ndërtuar se siseksi në gjuhën gjermane disertacionin imi idoktoratës, Yuan Xue, sapokapërfunduar shumë për këtë, por një kandidat kam shkruar social (gjinor). Unë vetëe josikonstrukt nuk sitrupor seksualiteti është duke uportretizuar seksualitetit kandryshuar. Nëse unë jamisaktë, e re. Ju mund të thoni se mënyra e trajtimit të në seks, diçka kështu që nuk është në të vërtetë kthesës së 1960-ës, gjithmonë është fokusuar Postmodernizmi, icili ishte një produkt i R idiotësinë e subjektit? isotëm është kaqifokusuarnë seksualitet dhe në arti ky është projekti imikut tim AlanKirbyky ndikojnë paspërfundimit të postmodernizmit- shumë iinteresuar në analiziminse simediat na Mendoj se kjoështë arsyeja pse nuk jamaq është më e rëndësishme se media ose mesazhi. mediat janë të përdorshme; kapjae autorialitetit është një krijojnë përshtypje se se veprat performatiste mendoj se ajoçfarë kamdashurtë them është s’e kamzhvilluarmë tutje. Por kurrë dhe vërtet E kamthënë këtë ide shumë kohë më parë R mediumi ështëmëshumëlajmëtarsesalajm? Si eshpjegoniqë nëperformatizëm tuaj pikëpamjen Ag APOLLONI postmodernën dhe e rikonfiguron kulturën tonë. Bashkë me kulturën rikonfiguron , Raoul Eshelmanin,NicolasBourriaud e dhe postmodernën teknologjia sieçmonton e re dheDixhimodernizmi: dhe përtej 4 aoul ESHELMAN: aoul ESHELMAN Ian McEwan, Saturday Provoca(u)tore Vdekja e postmodernizmit e postmodernizmit Vdekja KirbyAlan është autor i libarve me autor pas çdo vepre dhe se pas çdo gjëje

kufizime është një 5 më i madh kinematografik. Pse Pse kinematografik. madh i më : (2005). të portmanteau portmanteau

6 mëdha, : të McEwan-it ose – si italiane për autorë Gilles Lipovetsky neurokirurgu 4 , i cili , icili ,

mund të përvetësohen nga të dy gjinitë për të të dy gjinitë për të nga mund të përvetësohen simbolike mashkullore dhe vaginale që forma në mënyrë shoqërore. Kjodotë thotë se ka gjenitale), në vend të gjinisë së konstruktuar e njeriut (sidomosorgane me trupin forta simbolike të lidhjeve të të shohimforma dashur të them është se ne mund të presim dionisiane. Ajo qëpër orgjitëkam e egra e fallusit” unë nuk kammenduar që jemi shumë apolloniane. vërtet Me “rikthimin kufizuara të Përcaktimi karakteristik iveprave performatiste esesh mbiklasicizmin). këtë një përmbledhje për është apollonian(unë jamduke shkruar është diçka, atëherë ai Nëse performatizmi R nga dionisian, içliruar morali? rikthim iartit së fallusit, ose ritkthim iepokës A është performatizmi Ag APOLLONI: për hirtë idiotësisë! nuk të. Performatizmi e përkrahë idiotësinë plani budalla në të njëjtën kohë dhe që krijonnjë lloj është autist, pra,dikushqë është izgjuardhe saj. Arketipi i heroit/heroinës performatiste thjesht është aty dhe nuk e kupton ironinë ndaj nuksepse mund të argumentohet me të - ajo si një reagim strategjik ndajpostmodernizmit, matematikanin 7 Mind

aoul ESHELMAN: artit Ron Howard, ABeautifulMind(2001). romantik. as kthimteindividualizmi janë ato nuk nuk janëtë mëdha më, por performatiste Rrëfimet nën-kolektive. dhe individuale mbi- të dyja tëcilatjanë bipolare, marrëdhënieve zhvillimin e këtyre performatiste në kanë tendencë të përqendrohen Rrëfimet tjetër. personi të një besimit një ndjenjë ndaj arritur dhepërtë e tyre izolimin kapërcyer përtë individët inkurajojnë “sferat”) thotë se skenat (ai thotë apo kornizat me të tjerët. Me këtë ai dotë bipolar” që Peter“intimiteti e quan Sloterdijk është se subjektet tani pohyjnë në atë Mendoj se që ajo po ndodh, megjithatë, 7 të . Por mendjelehtësia funksiononedhe

është çuditshëm nga

se korniza nobelist

ato që

janë ne artistike,

në të

të

identifikohemi filmin

kufizuara dhe A Beautiful A Beautiful

kjo ose është me

të

author. 2 cinematic “provoca(u)tore” most extreme The archetypal performatist hero/heroine archetypal The performatist the irony thrown at it. understand any of with it—it’s just there because you can’tpostmodernism argue works well asastrategic reaction to A Beautiful Mind.But simple-mindedness prize-winning mathematician inthe movie MacEwan’s novel Saturdayorthe Nobel- limitations, like in the neurosurgeon You alsohave heroes with major “genius” and heroines aren’t always simple-minded. heroeslike to point out that performatist in translation soon.Regarding idiocy, I’d works andIhope excerpts will be available inperformatist on how sex isconstructed finished mine, Yuan Xue, hasjust candidate of too much onthis myself, but adoctoral Ihaven’t (gender). construct written rather thanasasocialas acorporeal sexuality isbeing portrayed I’m correct, sexuality isbeing treated If haschanged. guess you would have to say that the way on sex, sothat isn’t really anything new. I the freewheeling 1960s, hasalways focused Postmodernism, which was aproduct of R the subject? of and the idiocy todaysomuch focused onsexuality of is the art

aoul ESHELMAN: Provoca(u)tore is Provoca(u)tore

not a return to romantic individualism. toromantic not areturn aren’tthey’re but anymore, grand also narratives communal. Performatist sub- and bothsupra-individual are these relationships,bipolar which tend tofocusondeveloping narratives towards anotherperson.Performatist trust sense a of achieve isolation and their toovercome encourage individuals that scenes or frames (he says “spheres”) withothers. Bythis he means intimacy” what Peter Sloterdijkcalls a “bipolar now entering into is that subjects are though, I think what is happening, a German-language an Italian portmanteau , andit doesn’t

dissertation

for provoking 2 . Why Why .

creates and dumbat the same time andwho is autistic, i.e., someone who’s both smart as works,that inperformatist bodies appear Xue, whom Imentioned earlier, suggests sexual oremotional transcendence. Yuan by both sexes of to achieve some form that can be appropriatedand vaginal forms means that there are symbolic phallicThat gender.rather than to socially constructed to the humanbody (especially genitalia) constraint relating of to see symbolic forms IwantedWhat to say isthat we can expect mean we’re inforwild Dionysian orgies. the phallus”Ididn’t of indeed. By “return frames,artistic Apollonian andthat isvery is that they are constrained orrestrained by art works of performatist characteristic of collection (I’m writing onthat now foranessay isanything, it’s performatism Apollonian If R unbounded byethics? Dionysian art, of return or epoch, the phallus’ of return Is performatism Ag APOLLONI: idiocy! idiocy forthe sake of we isn’t identify with. Performatism about that. I think what is though, happening, theirown. Idon’t believe space of personal autonomya and now have of degree high a inner life. would That implythat subjects Innerlichkeit,” somenew, kindof privileged call“neue Romanticismwhat the orGermans New lot like soundsa somekindof That “totally personal andintimate” though. Good question! Iwouldn’t use the term R and intimate? by something else, totally personal replaced narratives grand of in social orhistorical context. Is parody often by idiot’s story perspective, the individual taboos, ortobedissident, it seeks just tonarrate, has no intentiontobreak the art In performatism, Ag APOLLONI: Apolloniantoo.is very unity-through-projection whole notion of surfaces fordifferent characters. This aoul ESHELMAN: aoul ESHELMAN: unified a kind signs on of classicism). that

strange

act

as

ideal force The

projection

field defining that

15 interview 16 intervistë mbi-individuale bipolare,marrëdhënieve të cilat janëtë dyja të përqendrohen nëzhvilliminekëtyre është vdekje e“erudicionit”? Kështu të themi e “idiotësisë” se që, mund lindja ipostmodernizmit. erudit nga narratori ndryshe idiote perspektive historinë e një ka Performatizmi Ag APOLLONI nuk janë askthim te individualizmi romantik. tani pohyjnë në atë që Peter Sloterdijk megjithatë, ndodh, që po është se subjektet tyre.nuk Unë ebesojkëtë.se ajo Mendoj autonomisë dhenjëhapësirë​​ të se subjektet tani kanënjëshkallëtë lartë jetës së brendshme. Kjo do të nënkuptonte trupat më parë, sugjeron se në veprat performatiste, ose emocionale. Yuan Xue, të cilin e përmenda të transhendencës seksuale një formë arritur 8 Innerlichkeit e quajnë “neue apo atë që gjermanët tingëllon shumë si një lloj neoromantizmi, “krejtësisht personale dheintime”. Kjo Pyetje me vend! Unënuk po epërdorëtermin R personale dheintime? tërësisht tjetër, diçka nga metarrëfimeve e parodia kontekstin social dhe historik. A është zëvendësuar nga idiote, në perspektivë një historinë individuale shpesh ose të jetë disident; ai synonthjesht të rrëfejë, nukkaqëllim të thyejë arti tabu, Në performatizëm, Ag APOLLONI ashtu. apollonian,po është tepër përmes-projektimit Kykaraktere të ndryshme. nocion iunitetit- veprojnë sisipërfaqe ideale e projektimit për performatiste nuk janë të mëdha performatiste tjetër. njëndjenjëtë besimit njëpersoni ndaj arritur për të kapërcyer izolimin e tyre dhe për të (ai thotë “sferat”) inkurajojnë individët këtë ai dotë thotë se skenat apo kornizat quan “intimiteti me bipolar” të tjerët. Me Peter 9 filozofisë i kulturës i dhe personalitetmediatik. është Ai profesor termit termit 10 të DizajnitnëKarlsruhe. aoul ESHELMAN Gr. neueInnerlichkeit Grand Narrative Grand le métarécit

Rrëfimet dhe Sloterdijk shfaqen teorisë tëJean-François Lyotard-it. 8 ,” diçka e re, e privilegjuar e

( (1947) së performatiste rrëfim irrëfim madh) është përkthimi anglisht i dhe si - imanencëere. : : mediave shenja është nën-kolektive. : në filozof Universitetin të

kanë

gjerman, 10 unifikuara personale të personale më, ato por tendencë Rrëfimet e Artit teoricien 9 dhe që e

e mençurisë ironike (të të njerëzve eruditë mendoj se ka për qëllim vetëm destabilizimin me siguri nuk do t’i japë fundditurisë, unë i idiotit Kthimi performatist dhe urtësinë. sinjëmjet për të minuarditurinë përdorur i Roterdamit, Erazmi Që nga idiotësia është R aoul ESHELMAN shpesh postmodernistë). shumë (tëcilët janë njerëzve eruditë emençurisë të ironike destabilizimin se unë mendoj ka përqëllim vetëm diturisë, fund siguri nukdot’ijapë iidiotitme Kthimi performatist diturinë dhe urtësinë. për tëminuar si një mjet idiotësia është përdorur Që nga Erazmi iRoterdamit, : person. Performatist narrativesperson. Performatist tend to focus towards another trust achieve a sense of individuals to overcome their isolation and frames (he says “spheres”) that encourage with others. By this he means scenes or Peter intimacy” Sloterdijk calls a “bipolar is thatsubjects arenow entering into what postmodernists). postmodernists). often people (whovery erudite are conceitsof the ironic to destabilize Ithinkit’serudition, just meant isn’t certainly goingtoputend the idiot of return The performatist andwisdom. erudition undermine to has beenusedasadevice idiocy Rotterdam, Ever since Erasmus of aesthetic concept? orasan term, astheoretical accepted performatism is performatism, Today, decades of than two more Ag APOLLONI: therapeutic relief. of the analyst rather thanto provide any sort in present-day academia is used to empower not much interested in psychoanalysis, which collection on planetarity. But generally, Iam in anessaythat soon will appear an article “archetypologies” in called these structures don’t contexts and less spontaneously in artistic the individuation.through performatism, In that Jung saysuniversal are realized are and thing) archetypes (anima/animus, of that sort psychoanalysis, Jungian and between parallels performatism writing today. structural arecertain There psychoanalysis that dominates academic (Lacanian) nottothe type of Certainly R topsychoanalysis? it connectperformatism encourages self-therapy.said thatperformatism Can etc., you Regarding “Our America” “Lola rennt”, Ag APOLLONI: oftenpostmodernists). are very people (who erudite the conceits ironic of Ithinkit’serudition, just meant todestabilize isn’tthe idiot certainly to put end to going of return performatist wisdom. The and erudition been used as adevice to undermine Rotterdam, idiocy has Ever since Erasmus of R “erudition”? isthe death of “idiocy” of that the say birth we can So, narrators. erudite to postmodernism’ contrary idiot perspective an of has the story Performatism Ag APOLLONI: to romanticindividualism. anymore, but they’regrand also not a return communal. narratives Performatist aren’t which arebothsupra-individual andsub- on developing these relationships,bipolar aoul ESHELMAN: aoul ESHELMAN: archetypes have any “float,” previously which is they fixed based arise status. on

more fixed I’ve or 17 interview 18 intervistë krejtësisht tërekulturore. se të ideja se pranohet jemi në njëparadigmë temë. Do të duhet ndoshta njëfarë kohe para filluar ataqë janë duke të më së rinj, shumti nga nga (kryesisht shkrime individuale të shpërndara ekziston. Tani përtani, atojanëkryesisht së paku se fenomeni ipaspostmodernizmit nuk kakonsensus nëzhvillimet akademike kolonializminapo gjininë. Me fjalë të tjera, mënyrën që ka ligjërimi mbi, të themi, post- në postmodernizmit diskurs akademikpas Problemi taniështë se ende nuk ka një diskutimet e kulturës bashkëkohore. në është dukedhe përmendet u njohur tani të paktën ai por univerzalisht siterm, nukPerformatizmi është pranuar R koncept estetik? teorik, apo si si term është performatizmi pranuar ka mëshumë Sot, kur dekada qëekziston, se dy Ag APOLLONI ndonjë llojtëndihmave terapeutike. për të fuqizuar analistët në vend se të ofrojë e cila nëakademitë e sotme është përdorur nuk jam shumë i interesuar për psikanalizën, quajtur “arketipologji”. Pornë përgjithësi, ikam esesh planetaritetin, mbi këto struktura që do të shfaqet së shpejti në njëpërmbledhje asnjë status të caktuar Në më parë. një artikull spontane nëkontekste dhenuk artistike kanë “notojnë”, ata lindinpakashumë në mënyrë arketipat individualizmit. Në performatizëm, janë universale dhe realizohen nëpërmjet animus, diçka e këtij lloji) që Jungu thotë se cila dhe psikanalizës së Jungut, e performatizmit midis paraleletë caktuara strukturore sot. Ka akademik shkrimin psikanalizës që dominon Sigurisht jo mellojin(Lacanian)të R dhe psikanalizës? lidhjen mes krijon performatizmit keniju nxitautoterapinë.Kjo thënë se performatizmi etj., Duke “Our America” “Lola rennt”, analizuar Ag APOLLONI cilët janëshumëshpeshpostmodernistë). aoul ESHELMAN aoul ESHELMAN është karrierën e bazuar e : : në tyre) : : arketipe që

flasin fikse për (anima/ këtë

për tëshkruar! mësimdhënies kohënmë japin emjaftueshme pak vjetësh, brenda nëse obligimet e pozitive. të botoj njëlibërtjetër Shpresoj kulturën në njëmënyrë e kanë formësuar që tani simbolike dhe kategoritë lundruese e lira- arketipologjia, se cilat janë format Poai siparim. punon ashtu më intereson intereson taniështë autorialiteti dhe se si e interesimeve të mia aktuale. Gjëja që më Ju mepyetjet tuaja tashmë i prekët shumicën R Për fund,çfarëjeniduke tani? shkruar Ag APOLLONI aoul ESHELMAN : :

takesthat we hold entirely an new in are takeprobably quite a while before the idea their careers)writingabout thetopic. Itwill individuals (mostly young, mostly beginning now, scattered whatwe have arealot of even post-postmodernism exists. Right of mainstream academiathat the phenomenon In other words, there is no consensus in discourse on, say, post-colonialism or gender. inthe waypost-postmodernism that there is is that there is still no academic discourse on culture.now problem The contemporary of acknowledgedreferenced discussions and in but it is now at least being as a term, accepted hasn’tPerformatism been universally R aoul ESHELMAN: is principle. Another that works asamatterof that interests me nowhow isauthorialityand present interests in yourquestions. Onething my You’ve alreadytouchedsome of on R Finally, you what writingabout? are Ag APOLLONI: cultural paradigm. time towrite! my give teaching obligations me enough if years have another bookout in acouple of shaping culture in apositive way. Ihopeto now thatare categories and symbolic forms aoul ESHELMAN: archetypologies, which are the

free-floating 19 interview 20 pikturë ose ishtonndonjëgjënjohurive tona.” “nëse atributi i ‘degjenerimit’ ka ndonjëvlerë kërkohet,” komentoinë mënyrëtë ai thatë, liberal në nocionin e qelbur. “Kjo mund të seksualitetin vjenez Sigmundmadh Freud, nëTriese mbi serioz mjekësor. Nëvitin1905, mjeku i Ajoishte, për çudi, një term degjeneruara. e artit. opera, nëgaleritë shtypin djathtist antisemitik. Degjenerim në zbuloni nëse e lexoni ishte kudo, atë e të 20-të. Degjenerimi Vjenën seriozisht, në e marrë amortizuar, çuditërisht Ishte një fjalë e të thotë degjenerim. 1905. 2 1 The Guardian derimë1999. për The ka shkruar Sigmund Freud, Jonathan Jones

Seksualitete të degjeneruara dhe raca të dheraca Seksualitete të degjeneruara Entartete e fillimshekullit 2 , u përpoq të derdhte ujë të ftohtë , upërpoq - kjo do është gazetar anglez dhe kritik arti që anglezdhekritikarti është gazetar Drei Abhandlungen zurSexualtheorie, Drei Mar izoluar Por, pikërisht atë ende e të mban kjo të Luftë së Parë tëpara viteve Botërore. mundshme vetëm në Vjenën radikaletë e ishte që mënyrë një në pornografinë me kombinonteAi të fesë. elartë ato artin është po aqheroike sa temat e luftës dhe Egon Schiele këmbëngulte që erotika tiri modenizmit Jonathan Jones qoftë se ka pasur ndonjëherë njëmoment kur qoftë se kapasur 1912. në prill Në Schiele u arrestua Egon dritare paxham. kësaj kundër të ftohtit që vjen nëpërmjet dheiveshur me një palltotë rëndë i parruar sikur kahyrë nëmoshëtë mesme; duketai 22-vjeçar që befas duket paraqesin artistin vetëm dritë.” Autoportretet si i burgosur është kujton që“njëportokall dhe akuarel,ai e zymtë. batanijen Në titullin e skicave melaps e frutave të ndritshëm në rrumbullakët Neulengbach,- pjesae është portokalle, – të punuaranë qelinë e stacionit policor E vetmja sasi engjyrës në punimet e tij Artisti i madhekspresionist austriak Artisti mbi derën e mbyllur. e vetme dhe e vogël dritarja që hynte nga shikuar dritën e dobët në qelinë etij,duke në krevat të ngushtë të njëjtën gjëishtrirë mund të ketë menduar Egon Schiele Egon Egon Schiele Egon 21 pikturë 22 pikturë i kishte prekurfëmijët derisa ivizatonte dhe fëmijëve të vegjël të për të, cilët se pozonin dyshimin se u kishte treguar vizatime erotike me ishte ai moment. Schieleky u arrestua Hitler, e së cilës përfshinin të riun Adolf të shumica paragjykime një shoqërieqytetarët tabuve, hipokrizive të verbëta, dhe urrejtjeve mu doli kundërtmerreve,të modernizmit, erotike e Vjenës, qendrat më të mëdha një nga kultura aventureske, kozmopolite, radikale, Vajzat nudo tështrira dhe fqinjë që i rrasnin hundët gjithkund, dhe fqinjë që irrasnin të bukur të Austrisë së Poshtme. Në këtë mjedis në gjelbrimine kryeqyteti ut, 20 kilometranga relaksues, pothuajsebohemtë Neulengbach- njëstudio në fshatinbaritor, ta ngritur i kishte frekuentuarstudionetij. vajzat erejaqë se njënga kishte kidnapuar matur qetë Në retrospektivë, nuk kaqenë vendim

periferik ta linte plot Vjenën oficerë e

sofistikuar të pensionuar për ujëvarat dhe kontrast mepëlhurënnëtë cilën rrinë vizatimi imprehtë i trupavetë tyre është në sokaqeve të Vjenës (dheimazhetetilla perandorak dhe mbretëror,perandorak inicialet e me dorë të njëtrajtshme, duke lakuar gjoksin njëra-tjetrës. e tyre Schiele i vizaton trupat paraqet dy vajza shumë të reja të pranë shrira provokuese. dyshim qëvizatimet dhe akuarelet e tijjanë befasishtdhefatalisht. e vërtetë shteti që mundarbitrar të ndërhynte në jetën - dhe ende ishte fantazmë e një moderne bërë jetën e përditshme tolerante, të qetë, e kishte në perëndim, gjysma “gjermane” liberale dhe 1912 ishte afër fundit, reformat zbriti, devijoi. Në ditët e fundit të perandorisë, ishte një herë i largët dhe indiferent dhe, kur e riemëroi me tallje si një skuqje në fytyrë. Kjo është krejt e qartë paksatë hapur,të kthyer poshtë, gojën me të e shikonparë plan Schielen, me sytë e saj në ata pranuan të pozojnë përtë, ai ipërfshiu ata aventuravefëmijët për dhe të rinjtë vendas, dhee të vogël ubënjëbotëearratisjes Aiqëvizatontenjerëzcullakë? Artisti? Wally,me nofkën njohur dukeshin të krisur. e tij, Valeriedhe edashura artisti Neuzil, e Perandorisë gjatë viteve Austro-Hungareze 1867-1918. Perandorak 4 Ger.:königlich Kaiserlich und 3 Robert Musil, dhe emërtuar “kaiserlich undköniglich”dhe emërtuar Musil-it në të cilin, site zvarritëse,Hungareze, shtetit shumëkombësh ligjit. gjithçka ubëkonform Jo dhe, mënëfund,të dhunshëm. degjeneruar ata në të fshat, në atë vend të tmerrshëm, mendje dhe t’i kthente se të ndryshonte dhe Wally-natë në Vjenë, para ta merrnin Egon-in shtëpiadheibindi lokal, ikunga pensionuar, por që ishte shtyllë e komunitetit vajza kur Tatjana vonAnna Georgette Mossig, fëmijërisë për të vizatuar trena. Porkjo ishte të tij që kur aie humbi interesin e tij të i artit njërës një vizatimet fizikisht Çfarë ndodhi në rastin e Çfarë ndodhi Schieles? S’ka Ateleja e Schiele-s me kopshtine saj Ky ishte Austro-ligji iperandorisë adoleshente kartolinë (Hungaria) dhe ireferohej (Hungaria) (Austria) dheMbretëror 3

, çdo institucion ishte monogramuar , çdoinstitucion ishte monogramuar karshi e errëta me Vajzat nudotë shtrira të flokëve Der MannohneEigenschaften, figura e dhunshëm, të Njeriu pa cilësi pa Njeriu lirë Kakania flokëve e intime një pornografike dhe , osek.u.k., kishte kuptim: . Ligji në Kakania . Ligji në Kakania pubisit oficeri

të që kuptohet. tyre. ishin të Robert të Vajza detar k.u.k. Ai 1930-1943. e (1911), makthi tjetrës; blerë Aty në të 4 ,

agresive, praktike, Atojanë të painjorueshme. ka efikasitetinepornografisë. ebukur që të veçantë artin të artit: kategori shkak se ai shpiknëkëto vepranë letër një kokëkrisjen e eksperimentit të Schieles. Për mund tazbusë klasike është arti– liberale-ky duke ndenjurcullak(1910). gjoksit dhe vitheve nëVajzaflokëzezë ngjyrosja turnereske qëshikonpiktorin, mbrapa e gjirittë gruas cilin cilësinë ai zbulon e një çorape, majën përdelikatesë, talent suprem me të tregon të tij; në vleratecivilizuaratë bazuar të artit provincial austriak–përtë bërë një mbrojtje si këshilltar mbrojtës të kthyer në oborrin kjo është e lehtë – duke imagjinuar vetveten është të jetë paraparë jofunksional dhe Arti të ato duketsepse sikur ipërkasinnjëkategorie tjetrën sinëndonjëteatërkompleks. e gjumit dhe ateleja ngjajnë shumë me njëra- Në punimet më erotike të Schieles, dhoma aq erotike të pastër dheaqtë rrezkishme. vajzaqë e shikon piktorinajoqë e bën atë seksualitetin. Në nuk e tyre, shfaqin vetëm por edhe trupat viti i mëparshëm- ato mbetur mjaft nga zhdukur, vetë ndoshta nga Schiele, por kanë me të femra të reja – ato të vitit 1912 janë që uakishtetreguar. t’ua kishte treguar bijave të tyre. E,aisigurisht Neulengbach kishinpasurfrikë se Schiele do punimet për të cilat prindërit dhepolicët në vaginën esaj.Këtotë do kenëe tregon qenë që na vizatim të të njëjtit vit, duket një grua për të me fundtë ngrehur. Nënjëtjetër të e mori një pozojë prostitutë –të rritur- Schielen. Në vitin 1912, vit kur aiu arrestua, të vetmuara shumë gra që pozojnë për Ka – titujt duken(Dashnoret) monoton. pajisin Schielen meideikonografike). derisa vdiste, ishinkëto:“DielliështëZot”. “piktor idritës” dhe fjalët e fundit që kishte thënë epitetin sidomos përpeizazhet e punuara me akuarel. Turner mbante të impresionizmit, JosephTurner (1775-1851), i njohur 5 pornografia. i të cilit është ta eksitojë spektatorin, si tjetër që nuk i lirë,qëllimi mund të quhet art artit Stili pikturimi i piktorit romantik anglez dhe paraardhësit Veprat Por të qenit hipokrit, kjo mbrojtje larg nga Vizatimet e Schieles na tërheqin sot Për shkaktë vizatimeve të subjekteve të përqafuara, DyvajzaDy gra modern e Pornografia tij që Vajzattë nudo shtrira, është kanë flirton 5 që jep prani akute prani të që jep një është me prani të funksionale. qenit specifike, diçka 23 pikturë 24 pikturë jetë. nukpjesë në kakomentjetën, merr për ajo Schieles:është e jashtëzakonshme për artin e jetës së dorës së dytë. Kjo është ajo që duhet e luftësato të fesë. apo Ata pyesinnëse arti po aqe madhe dhe heroike sa edhe temat në pragtëLuftëssëParë Botërore. serioz, njëdysi e mundshme vetëm në Vjenë pornografi. pornografike. Kur ilexoni seksi si fjalë, si foto- me folë dheme paraqit. fjalës dhe imazhit,nëmënyrë të veçantë, me seksin si subjekt i ka pasurnjëmagjepsje farë mënyre artist imodëssëvjetër.farë mënyreartist dëshpërim të përbashkët. Schiele ishte në një e tij të re, Edith,nënjë duke përqafuar gruan cullak romantike të Beethovenit duke ndenjur fundit të studimeve tragjikevetes ijep tiparet 16 vjeç emëshumë, në të në vitet cilat ai e mosha jashtëzakonshme të tij, të nga bëra e ndjenjat e tij të rinisë, nëautoportretet me një lapsnëdorë.Ende përgjithë i shumëtrajtshëm i ndezur, pervers një epsh Freudin –edëshirëssienergjirinisë. që nuk e kishin lexuardomosdoshmërisht ndjenjë e zbulimit revolucionar njerëz - nga liberale dhestudiot në çdohap, kaqenë një esaj,të operacioneveit, të në modernen saj është se në VjenëneFreud- që është esigurt gjithë kjo është një pështjellim Ajo i madh. gjetur prova të seksualitetit te të rinjtë. E abuzimit të fëmijëve nëetjen të e tijpër akuzuar përkeqinterpretim të rasteve të i sulmuari psikanalizës. Freud-i ka qenë i seksual te fëmijët e vegjël është aspekti më shqetësuese sot se dikur. Idejae aktivitetit në vitin 1905 - është ndoshta shumë më për teorinë e tij të seksualitetit të publikuar e sotme,fundja –dhedukuriaqendrore por Freud-i nuknë ditët nga do të na turpëronin seksualitet infantil. fetishizëm sadomazohizëm, dhe brutalitete, anale, masturbime,për marrëdhënie klinike dhe me njëndjenjë dinake të humorit, të cilit diskuton në mënyrën më nëpërmjet Freud-it në gjetjen e njëkonteksti shkencor e e vështirë të mos evëreni ngazëllimin Në Dhe Schiele ishte pikërisht ai-njëfëmijë me guxim Shumica e tabuve të injoruara Kjo dhe të Vjenë nuk kufizohet duke Kjo është Ato Tri ese mbi seksualitetin në është na fillim insistojnë si vetëm sfiduar pornografi. edhe të shekullit në me që art përfaqësimin erotika shikim, i Kjo lartë të , është është është 20-të dhe ose it, ato të manirizmit epërdredhur,- nuktrupat se janëmëradikale tij –krahëtdhekëmbët e zgjatura,të holla, e Rilindjes italiane. Edheshtrembërimet e botën natyrore. Aivazhdimisht ngjallte artin dhe njerëzor e Rilindjes– pikturonte trupin tij nëatë drejtim që s’do t’i çudiste artistët se te Klimti duke vizatuarnudot. Dhe, derisandodhtekjo,Schiele ishte Egon është arti: është arti: e çdo supozimitradicionalpëratë se çfarë do të vdekjenshpallnin fund, artistët marrë Në kohën kur Lufta e Parë Botërore kishte fund 500 vjet pikturimiilustrativ, piktoresk. Braque bënë revolucionin kubizëm me pamjedehëse. Më1910, Picasso dhe paradoksale, sinjëdiamantiçmendur, 6 ai Marcel Duchamp(1887-1968) janë objekte të zakonshme që 7 në vitin1907. fillimisht dytë, më pak të vetëdijshëm për atë që ai po të dorës kjo dota së bënte Schielen një artist e dëshiron,është një ekuivalent ikubizmit, që e imazhin ai për të marrë ua prenëkryet, amputon, mëshirë ai paishtrinë,shkurton, mënyrën se si ipikturimit të trupit, brutal me Picasson, të themi sesubjektivizmi pse është e mundur tëSchielekrahasohen shekullit të17-të. Rilindjes 11 me subjektefemrashkudominon ngjyraearit. Schieles. dhe mikiEgon pikturat erotike Njihetsidomospër 10 fillim tëshekullit20-të. 9 (1915) dhe gjeometrike. Njihet sidomos përSheshin e Zi në format suprematist, që fokusohej avangard dhe përfaqësues i artit abstrakt gjeometrik”, nismëtar i artit i“artit pioner i artit, 8 Fontana retinal". Shembulli më i famshëm i“readymades” është "art e Avinjonit në një studio në Paris, pikturonte Schiele ishte ende student, Pablo Picasso, me modelestatujash klasike. Në1907, ndërsa shpifte duke iaimponuarvizatimet akademike konservative ia dhe të cilën e braktisi, sepse të Arteve Bukura (Vjenë) që ishte artistikisht i i Kasimir Maleviçit Sheshi i ZiKasimir zgjodhi Fr. Fr. “Readymades” ( Dadaizmi- lëvizje artistike eavangardëslëvizjeDadaizmi- artistike në evropiane Malevich (1878-1935), teoricien piktor rus, Kazimir Manirizmi- periudhë e artit evropian që nisi nga fundii që nisi nga evropian periudhë eartit Manirizmi- Gustav Klimt Nuk ka antiart te Schiele,Nuk ka antiart jomë shumë Schiele ishte trajnuarnë Akademinëe (1917), ku porcelanin urinal e ekspozon si vepër arti. (1917), ku porcelanin urinale ekspozon si vepër arti. Les Demoiselles d'Avignon- italiane, e njohur E bardhambitëbardhë(1918). dhe 6 hazër t’bamet , njëtabloballore, me hapësirë i 10 por modifikoi, me . Schiele konceptonpunën e

material tëgatshme (1862 –1918) piktor simbolist austriak që titullin 11 të shekullit të 16-të. Edhe në Francë si “Bordeli 7 një e Marcel Duchamp- antipod vazhdoi , ose “hazër t’bame”) , ose“hazër të Zonjushat eAvinjonit i

Avinjonit”, 8 i , Dadaistët deri asaj që i dha Zonjushat në që fillim u e krijua quajti të 9 . , Dy gra tëpërqafuara Dy gra 25 pikturë 26 pikturë bëri vizatime, pikturameakuareldhe vetëm autsajderët. Schiele, përkundrazi, të thjeshtësisë abstrakte habiste modernizmit Arsyeja, natyrisht, ishte se kërkimi i arrestime. për fqinjinkubist. Sigurisht nuk pati as Francës dhe Spanjës. Askush nuk u ankuar qytetet provinciale dhe fshatrat e jugut të me telashet në francezë që janë merrë vëmë nëdhomënegjumit. në qoftë se e bëhet pjesë e jetës së vërtetë- mund të Ai seriozishtsugjeron se radikal. arti ndeshje, qëebënatëmodernist përplasje apo banale të njeriut, mesynimet funksionale e trupit interesim në bukurinëdhetmerrin qendror që të ndeshet me estetikën tradicionale, një të parë. Dhe s’do i rendit mend që Schiele është artist me atë bënte në Francë.të krahasuar zgjuarin Nuk dihen histori të modernistëve Nuk dihenhistori Jo, mashështiaeSchieles është pikërisht të pornografistit. Vajza flokëzezëduke ndenjurcullak Dhe është mu kjo u Schieles aq sa interes në persekutimin e Egon bëri martir. Pas vdekjes së tij, kishte aq shumë një muaj.edhe e Burguetraumatizoi, por të gjykimit. gati ishtepër Në total,ai nëburg të tri ditëve tashmë ishte në pritje dhe në krye dënua,publik”. U dënimi ishte i shkurtër por ishte kidnapues. Aiu akuzua për“imoralitet hetimet e kishinhedhurposhtë idenë se ai në burgun lokalnë Shën Pölten, ndërkohë, të policisë në Neulengbach, aiuzhvendos interesin.humbi Pasi kaloi11ditë në qeli do të anulohej. Schiele ishte me fat. Ligji ishte gjyq i egër, osenëqoftë se papritmas Ishte e pamundur të thuhet nëse do të veten nënjëqeli,pritjetëgjyqit. të gjithë. Dhe kjoishte arsyeja pseaiegjeti që mund të kuptoheshin shumëmirënga dhe vizuale popullore në ekstreme të reja: vaj gjuhatradicionale që shtriheshin nga botuan Në Kakania, gjykimi ishte një farsë. Në Kakania, një mori dokrrash “autobiografike” skulpturore e tij- kanë njëcilësi duke përfshirë gruan erotike të Schieles - të cilat janë të gjitha gra, nudove,preferuar, dhevizatimet e vona ai iu kthye shumë shpejt temës së tij të E megjithatë respektuarën Edith Harmson. dashurinë eWally-it me të dhe të martohej e ndjeshmërisë që e bëri të hidhte poshtë Ndoshta kjoishte një ndjenjëevazhdueshme mbështetjen e Klimtit, të ai gjetirinj. padronë e gjërave.të kthehej në rrjedhën Me të Vjenës e ndihmoi Schielen artistik etij. për përvojën në Luftën e Parë Botërore. Portretet e të që i paduke shërbyer rusë ndaj të burgosurve e tij e burgut që e bëri Schielen aq dashamirës Michelangelo-s. Ndoshta ishte edhe përvoja e robërit me jetën e zellshme të njërit nga me këmbët hapur, është një vizatimerotik gjoksin esajtek gjunjëzohet duke shqyrtuar Gjunjëzimi gjysmë zhveshur i tij Simpatia dhe ofendimi në komunitetin më radikal që është i artit ndoshta dhe Gjunjëzimi gjysmëzhveshur pornografisë. konflacioni (1917), e gripit pandemia së tij shtatzënë, Edith, nga gruas e pasluftës.vdiq Ai më1918, triditë pas nuk Schiele e bëri këtë në botën kurrë Egon gripit, vdiq edheGustavgripit, Klimt. përqind të popullsisë së botës. Po pandemiae atë vit, nga e jashtëzakonshme që ia morijetën tre vdekjeprurëse 13 vetëshkatërrim. 12 erotikë. 1920 ai propozoi ekzistencën 1920 ai propozoi eTodestrieb-it epersonit:nëvitin lëvizëse në formimin nukai u bind që epshi ishte e vetmja forcë e luftës moderne, Dukedestruktivitetin parë ndjeshme. imazhet e tij më të fatin e tyre, janë disa nga duke pritur të ulur përreth, burgosurve Pandemia e vitit 1918 ishte një sëmundje e gripit Ger.: Pas lufte, Freud erishikoipsikanalizën. 13 . Panë e humburasnjëherëbesimin Todestrieb Nga anglishtja:AgApolloni Nga – shkuarja kahvdekja, instikti për shkuarja 12 .

27 pikturë 28 muzikë konsideroni atë si një urë, por ndryshimet në akord konsideroni atë si një urë, por ndryshimet një melodi nëvendtënjërap, kështu ta që mund vargu, kori,vargu, outro duketAjo kështu: shkonpa zbukurime pjesësh. drejt përpara, aranzhimin, zërindheperformancën. analizën tonë do të shikojmë vetëm këngën, gjendet në topdhjetëshe. Si zakonisht, nenë iTunes, meqë edhe dhjetë vjet pas editimit disi e pakohshme kur vjen punapërte Ashtu sishumë hite të tjera, Inthe end është të vitit 2001. Theory albumit të tyre e Park, e katërt kënga Linkin the end” nga të këngës në “In të bëjmë njëanalizë e kundërta e e kundërta 2 biznisin muzikor dhemediatsociale. mbi21 për inçizimin,muzikën,libra shkruar er izërit. Ka 1 është përfundimi ose epilogu i një pjese muzikore; është përfundimi ose epilogu Outro Bobby Owsinski është producent muzikordhe inxhini Vargu nga të tjerët ngaqë është 3 ndryshon “In the end” përdor një formë shumë që një formë “In the end” përdor Kënga Le të provojmë intro-s. 2 . Hybrid intro, vargu, kori, kori, vargu, intro, vargu, Një modelmelodik të tingullitqëdominonpasvitit2000. tonikisht, por është një shembull i llojit çfarë mëpëlqen mua ajo tamam së është këndimit. Kjo nuk e rrjedhës Kjo është një mënyrëshumë moderne Bobby Owsinski - vargut tëkëngës. të dyfishuarakitarës. strofës,gjatë por korit kaakorde të gjata dhe me synthesizer që vepronsi plotësim gjatë mbajtur notat. në bas dhe kjo nuk është shumë e lehtë për t’i në rënien e baterive, si e zhytur goditja që nga (ritmi), The Lead (shtrirja), The Fills(mbushja). The Lead(shtrirja), (ritmi), The 3 elementet earanzhimit mund të jetë e suksesshme . Këtu janë forme vetëm me këtë lloj mënyra e kësaj kënge vargetj. Kjoështë shumë e efektshme dhe kah njëkor igjerë, poshtë në i zhurmshëm e qetë njëintro te një vargshkonAjo nga shtimi isasisë në çdopjesë. frymë sesi merr The FoundationThe Pad (baza),The Rhythm (zgjatja), The 4. 3. 2. 1. Shtrirja- Rapdhevokal melodik. Shtrirja- Ritmi – Jo irëndomtë, piano gjatë vetëm një notë të Zgjatja - lartë Ka - Kjo ështëBaza mbajtur kryesisht dinamikave përtë pare një shembull imadh të mbetetnjëjta. 3 : Kjo këngë është Aranzhimi tingullit qëdominonpasvitit2000. është tonikisht, por një shembullillojittë është çfarë mëpëlqen tamam ajo mua së këndimit. Kjo nuk e rrjedhës moderne vargun 3. derisa dëgjova njëbastë bukur që mbush kishte bas mendja që kënga nuk ma merrte hallakamën me bateri në sfond. Në fakt, mua aq sandonjëherëvështirëdëgjohet. ekëngës përzihet merrjedhën këtë, ajo por kontekst. ka njëjehonëmjafttë gjatë Ajo mbi vokale në vende,tingulli por punon në shfaq njësasimjafttështrembëruar. është e shtypur dhe si rezultat, në të vërtetë është ajo që Gjithë ekënga perferonzhanri. t’i quajtur të pacënuar, prapëkjonukpor sintit mevetëm njënotë. Në fund, kjo është një mënyrë shumë në Basi është shumë i varrosur të Mund dëgjonishtypjen emelodisë Tingujt e këngës nuk janë tamamsapër Tingulli 5. Mbushja- Përgjatë korit është linja e pjesët më të rëndësishme të çdo kënge hit. pjesët mëtërëndësishmeçdokënge i shtrirë,qëjanëzakonishtashtu siedhezëri jashtë, qëndron Pjesa e daullesmetë vërtetë komplekse dhe po ashtu nuk janë aspjesët. Kjo nuk është një këngë shumë Performanca Nga anglishtja:GëzimArifi Nga

29 muzikë 30 film goditur nga njëasteroid dhese tani misioni nga goditur është toka nuk vijnëlajmetsenjëanijeruse Gjithçka duket e qetë dhe e bukur derisanga aty Ajo është bashkë medy astronautë. në një mision në hapësirë për herë të parë. RyanBullock), Stone(Sandra e cilagjendet tëzakonshmes.ekranin emadhdiçkapërtej kërkontë sjellë në filmit. i mjeshtër i vërtetë sonë. Është një mëdhenj të kohës regjisorët më të nga Menetj., është një of mamá también, i 1 edhemekritikë filmi. Krahas regjisë,merret dhe A little princess njohur Ben Apolloni ato rrëfen historinëeshkencëtares rrëfen Gravity Cuarón, Alfonso Gravity master Ai për për gjithmonë (1980) ka kryer studimet për regjiteatri (1980) ka kryer regji Children Children , filmat Y tu filmi në Universitetin më tëmirëtemirëve. pëmendim vetëm disa që janë shquarsi është këtë herë mjaft egjatë,por t’i do mirëqë të do të shikohen, kujtohene sudiohen, efilmave Lista filmit. e e mirënjohjeshpërballëngjigantëtu të çmimeve ndarjesh nëpër ceremoni e filmash festivale nëpër edhe vit këtë ndonjëherë, këtë vit. Dhe si rrallë e tyre mirë qëkabotasot shfaqën realizimet shumë i mirë. Disa nga më të regjisorët ters 13, për kinematografinë ishte një vit me numrin Viti 2013 edhe pse mbaronte Cinema ‘13 e Prishtinës. Ben Apolloni e Alfonso Cuarón, i cili e është Alfonso Cuarón, edhe bashkautor thjeshtë, dhe paimbështeturkëmbët nëtokë. Bullock) nuk mundoksigjen të qëndrojë pa edhe qëndron. Kurse Dr. Stone më medëshirë“shëtit” nëpër hapësirë,aty ai nuk e Tokës e ndien më gravitetin prandaj nuk ka dëshirë të ketë lidhje me planetin e tij, dhemë Tokë gruaja pasi ishte tradhtuar nga Një sinopsisdhenjëskenarmjaft i por magjia e filmit dëshirë të kthehet në Clooney) nuk ka Kowalski (George Astronauti Matt do të ketë shpëtim. për këta dy tjerët nuk vdes dhe duket se as asteroidi. nga Tokë. goditet Anija parë të kthehen në ata duhet që samë i tyre ka dështuar dhe Njëri astronaut qëndron te (Sandra regjia të kthehetnëTokë. që do të “rilindë”, që do një grua personazh, 80 përqind vetëmpak dialogdhe gati një ta gjithë kjo është bërëme qëllim që spektatorët e kuadrit.Dhe e vështirë t’ihetoshprerjet shumë mirë saqë është është e koreografuar këtë. Regjiae përjetojmë Cuarón eAlfonso Kjo nëpërhapësirëne paskaj. duke u rrotulluar filmit i hapësira. jep atë e shikuesit, e ai nuk do që të na e prishë që sa herë që pritet kuadri, prishet ëndrra e ka parasysh atë thënien të gjatë, sepse me kuadra regjisori “historinë” e tij e tregon teknikën tredimensionale,për shkakse por hapësirë për t’i vënë këmbët, të kapet diku. Jeta në i Dr.ashtu sipersonazhi Stone, kërkonvend pezulldhesecili njeri tani, shumë të ngre filmin si i skenarite tijJonasbashkë medjalin Cuarón ndjejë dhe secili hapësirë të pafund shikues ta do me vete13 minuta, në atë por që të merr dështuar, dhe përjetojnë ëndërr Filmi Në momentin që misioni konsiderohet jo dhe montazher që qetë vetëm është në gjatë shtjellohet fillon të këtë me fillim

e makthshme.

85 pamundur, pse edhe një film i minutave të filmit filmi përmes kuadër filmit sikur muzika (editor). është thuhet të I sa pasigurinë figurave gjithë ishin të e zgjatë cila gjatë punuar në Ai vërtet edhe filmi filmi fillim e dhe fillon që rreth më aty ne në ka jo të të mes vete. me autorëtë tjerë klasikë), që të por merr nga mjeshtrit të waltz-it, Strauss (dhe muzikë muzika e nga suspanse,pa të shoqëruar si një shfaqje baleti, të qetë dhe e tij e jep kuadra dhe me një muzikë shumë të veçantë. Mjaft pak në dialog.me kuadra të E xhiron gjatë në fuqinë e imazhitdhetë muzikës, eshumë Kubrick, kinematografisë, më të mirët nëhistorinëe dhe një nga i të gjitha kohëravefantashkencë në zhanrin Kubrick, StanleySpace Odysseyiregjisorittë madh A mund katër elementetklasike: ajër, ujë,tokë. zjarr, e përshkon historinë e tij të bukur nëpër në të zbritur në Tokë. Në planetin Tokë ajo bie anije zbarkuese kineze të braktisur, niset për shumë përpjekjeve titanike, Dr. Stone me një nënës dhe që kërkontë për dalë nëjetë. Pas cilin Dr.e Stoune ka humbur)nëbarkun kuadër,përshtypjen efëmijës të krijon (të se lëviz si personazhi në se si është xhiruar, dialogut.Mënyra zakonishtsiç ndodh përmes filluar ujë. vete Por, Derisa jeta të Jeta të me për edhe i mos cili në këtyre e e bukurinë dallim planetin saj konsiderohet

Cuarón shikojmë na rifillon dy bie në nga filmave ndërmend dhe përgjithësi. tonë filmin Kubrick, në filmin filozofinë si (ameba). ujë, e kanë filmi tij ashtu nukGravity filmi e i cili më Ashtu mbështet relacione Cuarón e filmin i siç thellë 2001: mirë ka si 31 film 32 film bukur shumë e madht’i ekranin sjellin të xhiruara jashtëzakonshme që historitë e tyre në ështëvetëmsigurt nëTokë. jetaetij duhet të luftojë derinëfund,sepse se njeriukavetëm një jetë atë jetë dhe për rilindë në një jetë tjetër, ngulë Cuarón këmbë është që të presë vdekjen qetësisht që të forcës supreme dhe krejt çka mund të bëjë se njeriuështë i pafuqishëm ndaj tregon shikuesit bashkëndjejnë. dhe vështirësi përpersonazhetme të cilët aksion është përplot ethe deri në fund, sepse perfekte. fotografi si etë vendoset arti mund në galeri të merret Greengras që ka kjo të cilën regjisori e dokumentare, formë filmi bloody Sunday, Zone), edhe United 93, Green drame reale, është dokumentare. Greengras me kamerënëdorëqë të krijojë idenë e një bartë armë Që të dy regjisorët kanë një aftësi të KubrickDhe derisa është pesimist dhe Ashtu Captain Phillips Captain Phillips Captain aq më të sa si ( fortë. vete, secili i të mirënjohur gjithë filmi Ai “frame” është realizuar në formën është në formën realizuar e filmat i xhiron Cuarón për i e filmave regjisorit filmat rrëfimin të mban të Sunday Paul e tyre në tij kapiteni RichardPhillips është kidnapuar, së lajmit se për qytetarët e saj.Pas marrjes këtu e shohim dashurinë e Amerikës (USA) dashuria e amerikanëve për atdheun e tyre, e veçantë, derisazakonisht sepse shfaqet mënyra të amerikan,por për treguar patriotizmin ekidnapuesve. duart shpëtojë nga do edhe shteti itij, i cili bën çdogjë që ta edhe njerëzit, atë prandaj e duan të gjithë. E t’i shpëtojëvartësit etij. RichardPhillips ido veten, piratët somalezë. Ai rrezikon që nga e tij transoqeanike sulmohet dhe kidnapohet duketsi njënënëemirë.Anija jo sibabë,por Alabama. Ai është kapiten i anijeskontejner Maersk RichardPhillips përnjë misiontë ri detar. u munduar tëkuptojëseçfarëpondodh. e shikuesit) tërë kohën është në lëvizje duke edhe kamera (subjektivi i shikuesit, kureshtja problem, ka dramë, kashqetësim, prandaj Në tripodin, nuk mund ta durojë kuadrinstatik. ataregjisorë që nuk mundnga ta durojë për kujdeset për familjen e tij. Që shqetësohet i mirë që është një dhe baba bashkëshort filmat Hollywood-i Captain Phillips Captain çdo se gjë e Që si tij aq ai në gjithçka paraqitet sa fillim ka

derisa fillon vlon. bërë e marrim në i me flet Gjithë këtë shumë përgatitjen gruas vesh film kohën së është filma se tij, ka ai e gjendet dhe se në momente të vështira gjithmonë u është Atdhe, se kujdeset për secilin qytetar, e tyre, vendi sepse ityre, atdheu i tyre vërtet e duan vendin e tyre, pse luftojnë për vendin shohim se pse amerikanët janë patriotë, pse nga qytetarin e vet. Këtu e shohim patriotizmin dhe bën çmos që ta shpëtojë shteti reagon film, më e mirë. Abdi,që për herëtë parë luannë i Për skena e parë derinë fund. që nga është i lartë tek edhe aty ta ketë Tomkryesor Hanks,që por i Steven Spilberg,eqë ka rastisurqë rolin e shtetëror.e Tom Prandaj prania Hanks-it amerikanëtkonsiderohet sithesar i cili nga të ishte më i përshtatshëm se Tom Hanks, e kinemasë. Dhe natyrisht,që askush nuk do ndikonte që shikuesit t’i “lidhte” për ulëset tërhiqte vëmendjen e audiencës, kush do të kanë menduar mirëse kush do të mund ta rastësishme,producentët por dhe regjisorie dhe duket se përzgjedhja etijnuk kaqenë e të mend. Phillips, një rol që krijon gjatë do të mbahet amerikane. ëndrrën Paul e ka bërë që Abdi ta përjetojë Greengras botën që i katapultonnë por përvojë aktorë pa Hanks) janëpakoseaspaktë njohur. Aimerr piratëve, Tomedhe por aktorët tjerë (përveç aktorë joprofesionistë në rolet e angazhon dinamikë që i japin tërë kohën, me kuadro të shkurtër në detin real,mekamerënëdorë e xhiron paraqesë Phillips dhebashkëpunëtorëve të tij ta që dramën e kapitenit dokumentareske arrin marrëdhënie. ai idoamerikanëtvet. është Pra, dashuria edhe tij”. Amerikanët e duan atdheun, sepse e “birin e shtetit me reagimin ta mbrojtur për e madh,të në ekranin emocionon shohim Phillips Captain njeri fatkeq, një njeri të mire, paatdhe.por jep shton mos filmi ta TomHanks, e Richardrolin qëluan Paul Greengras, si gjithmonë, me fakturë ishte një edhe rritur e Ai pranë. na filmit. edhe i në kënd është secilës Spilberg-ut, nominuar më kujtohet autenticitetin mënyrë

të emocionon me dramën që tëmedramën emocionon më Duke Barkhard shumë tjetër. i vetmi skenë. shumë edhe autentike. edhe e Hanks emocion parë Pra, aktor Madje Abdi për e tensionin filmi filmit, filmin në Oscar. portretizon yll është Ai ritmi The Terminal filmit, këtë në Greengras filmin nuk këtë dëshmia Magjia e i film filmit, mund sepse filmit film e një tij e e shkëlqyer mirë, menjëregjidhelojëtë të shkruar vetëm për faktet se ai paraqet një dramë shkëlqyer. të e Filmit (Oscar) për këtë interpretim dramën amerikanëve,me mençurieshfaqedhe por nuk është i fokusuarvetëm në dramëne Është në të reja. Vitet kanë ecur,idetë por e tij gjithmonë janë freski. energji, përplot vitesh, ai vjenpërplot Wall Street of Wolf Nuk StevenCoppola, Lucas etj. Spilberg, George regjisorëve F.F. amerikanë e cila përbëhet nga ku gjendja e mjerë i detyron të bëhen të këqij. njerëzit që nuk kanë shpresë në vendin e tyre, për Amerikën,poaqështë tragjike për e Muse-s Shprehja aq saështë kompliment Amerikë, irlandez, ndoshta nëAmerikë”. përgjigje shumëdomethënëse: “Ndoshta në të dhe kidnapimit njerëzve”, një Muse i jep “Duhet të peshkimit ketë diçka tjetër përveç Muse. Kur Phillips i thotë Muses: kryepiratit në dialogunmeskapitenit Phillipsdhe veprime të këqija. shfaqet Dhe kjomësë miri jetesën, bëjnë fatkëqij që, për të siguruar nuk trajtohen sinjerëztë këqij,si njerëz por me filmit, habinë e shumë kritikëve dhe shikuesve të rrëfimin i madh,në ai sinjerikishte qenë mashtrues që tani mbaseështë penduar. Poredhe pse nuk por lë këndpamashtruar, t’u pasuruar të që nuk eadhuronkrijimtarinëtij. shumë i tij maestral i shton edhe më Interpretimi gjithë duan që ta shpëtojnë heroin e tyre. dhetë amerikanët atë e shohin në rrezik sepse e di që do t’i shitet? Belfort kishte t’i shitet? ediqëdo Belfort sepse çdo detaj të jetës së tij, Apo ndoshtarrëfen krijimtarisë shumë librin Captain Phillips h of fWall Street of The Wolf Scorsese është nga gjenerata e artë e gjeneratae artë Scorsese është nga Wall Street of Wolf The Scorsese, edhenëdekadënetijtë pestë ka rrëfim Hanks vlerat njeri e e të tij piratëve autobiografik kujdes në duket aktorëve, që artistike është vjen vetën e dhe dhe, edhe pasgjithë këtyre do

se të fuqishëm nuk injoruar filmin e është zgjuarsi. cilët të por parë filmit është të

është trajtohen edhe shumë i e Jordan një nuk nga me Piratët edhe film film njeriu ngaqë e filmin Akademia i njeh sinqertë. i Belfort. i pse në në bazuar që madh filmi film film dhe The për për 33 film 34 film nëfilmduket simpatik. Por,Belfort Scorsese si pistë”, edhe por për shkakse njëmashtrues skenave të seksit dhe drogës“gjuhës së në thumb të kritikave për shkaktë këtyre seksuale qeshura, plotdialogëme“fjalëtë pista”, orgji shumë punëneregjisorit. krijimit të dialogëve ekspresive që e ndihmon Winter kaaftësi të jashtëzakonshme të edhe skenari iTerrence Winter është fantastik. dhe iparaqitjes së situatave të çmendura.Por të karakterevemjeshtër i zbërthimit të errëta është ritëm rok,që të shkund. Scorsese është droga rock’n’roll,seksi, i cilipërshkohet itëringa një gjëtëtillë,kalindurpërudhëhequr. ngritur duke ashtusiçdomashtrues, u Belfort, sikur aipërt’u ngjiturshkallëve të pasurimit. njësoj te të pasurit, të cilët kanë vepruar lart atje se si është njeriu, çfarë bën përtë arritur Ai njerëzore, pjesë e së cilës është edhe Belfort. sepse, disaështë kritikuar, Scorsese, nga bukur nga film Por,mashtruesi. në fakt, Scorsese bën një dhe tëtjerët. njeri imirë,e të bësh gjëra të për vetenmira kurkedytën, sepse mund para të bëhesh Di Caprio, gjithmonë do tazgjidhte këtë të Leonardo nga i interpretuar thotë personazhi varfërinë dhe pasurinë dhe,përjetuar siç nuk Filmi kaplotsituata që shkaktojnë të Filmi Paraqitja ku

dhe lart, sipas bën tregon etj. h of fWall Street of The Wolf fillon rokenrolli. Nga një e tyre, për një film moralistët, të anën figure mendojë filmi moralizues, Edhe e i të errët filmi thur se tillë ritmi ka të

por në është është himn lindur shoqërisë i film tregon filmit vënë film për një aq nuk kohë, edhemëtëdashureçmendur. bën të na mësoje se si nuk duhet të vjedhim. Ai por vetëmpor të shumta përta përpjekjesh pas shtatë pasi e kishte vitesh, para lexuar librin prandaj etj.), Stones, Harrison BobDylan,George legjendarët dokumentarë për si: Rolling i vend qëcilësohetsixhungël. se kemi të bëjmë më një zërit të narratorit, pamjeve, qoftë qoftë përmes përmes tregon, ndihet monotoni. filmi sa të pezull sishikues mban dhe, ndonëse (blocking-u) e montimijanëplotenergji aq çdo skenë,xhiron mënyra e mizanskenimit të shumta, edhe mënyra se si e me ngjarje producent e brilant në rolin Jordan është edhe Belfort, s’dokurrë tëbëheshipasur. tëarrish se bluz e rok. Përdorimiitillë imuzikës duket Wall Street of Wolf Prandaj, metodë. Se sinjeriupërnjeriunështë ujk. e tyre, nukpër t’i realizuar ëndrrat zgjedhin që të tjerët, sepse, siç mëson ai tillë i nxiturnga të një njeriu që bëhet i Film për anëne errët kohën tonë, edhe por për të gjitha kohët. madh e në

Përveç Scorsese njihet si njohës dhe adhurues Scorsese njihet sinjohësdheadhurues h of fWall Street of The Wolf Leonardo Di Caprio,Leonardo që është përveç bën një është zgjat fillim i filmi film filmin jo rokut fiks i regjisor rastësisht, filmit nga rrëfimit i ku tij tri dhe më njëri na është orë, (këtë . Ai të që bluzit tregon errët, prej që për filmi që bën i projekt mbushur në asnjë (ka kolegëve, është

është filma se mban por, fillim bërë si e moment në kishte një një i didaktik me të titullin disa të mbushur me filmit njerëzit, film muzikë njëjtën filluar filma nder nuk The për na që Scorsese, njohur ngjyra. RegjisoriPayneAlexander është i skenari, regjia, loja e aktorëve është përplot ështëizotitëshesëasgjënë. Belfort njerëzve se si të shitet një laps, Jordan sepse mjeshtër i mashtrimeve,ligjërata para mban me burg prejvetëm njëzet e dy muajsh, ai, si që është përsëri ilirë,pasvuajtjes së dënimit e personazhintij. Taniqë Caprio interpreton dhe Leonardo Di Jordan Ai i vërteti Belfort. meiPhone.tjerash njëskenë ështëxhiruar ku përpos i kameravepërdorimi të përdorura guximi dhekreativiteti shpërfaqet edhe tek për kjo edhe shpërfaqet guximi i artistëve Nga që edhe që propozim të improvizohen disa skena audiencës,paraqitje para Leonardo ka dhënë atanënjë pestë me të), aq sa,siçtregojnë është bashkëpunimi i ka mësuarshumë(ky Scorsese është jetësorroli i tij. Duket se ai nga edhe është kulmi i përsosmërisë së tij si aktor, realizuar ishte përsëri i nominuar nga Akademia,por ishte përsëri inominuarnga e skenarit mëtë mirë. Ai Oscar nëkategorinë me dhe nuk Martin The Descendent Filmi Nebraska Për fund,nëskenën efundit paraqitendy të sidomos kanë provuar në janë Nebraska është e zi, por bardh Scorsesen). film, qenë skenat për diçka ia për të filmat ka planifikuara të më dalë të cilët E të paraprakë ky paplanifikuar. në bukura ka film bashkëpunim fituar e duket që në Sideways nga sipas film. një E, se tij. një alkooli, që ka marrë nga plak ishkatërruar pse mezi e mbajnë këmbët. Woody është një që ecë nëpër autostradë, edhe Dern), (Bruce regjisorial. e kapërshtaturkëtë skenarme stilinetij tjetër,një autori shumëmirë, ekazbërthyer herë përkatëse. Edhe pse këtë në kategorinë Bob Nelson,inominuar gjithashtu shkruar këtë herë vetëm skenarin regji sepse për e ka të Amerikës që na e shfaqë. Aty ne shohim asaj pjese e bardh zi sikur i bën rentgenin të pashpresë. dembelë, pijanecë me njerëz egoistë, përplot prej asajqë ne.e njohim Një Amerikë ndryshe na e shfaqin një Amerikë përgjatë rrugës grave që nuk ndalen duke folur. Babë e bir prej familjes Grantjanëfjalëpak.Përdallim e familjes, e gratë burrat e thotë një nga natyra,siç përnga mirë njëri-tjetrin,sepse ikaardhurWoody-tprej nga letraelotarisë. me veturëdhe vendos në Lincoln, ta dërgojë të heqëbindur dorë,eshehqëështë e kotë milioner. Djali idytë, pas tentimeve për ta Woody nuk beson se dëgjon, është por bërë të bëhej milioner, është dashur të punojë. se duke i thënë se meqë ka dashur e qorton asaj letre,Woody por nuk zmbrapset. Gruaja e tij nuk i besojnë dollar. Djemtë dhegruaja letër Filmi Gjatë Payne ku fillon rrugës Dhe bën thuhet përmes imazheve Nebraska përmes ka film me ata bërë se plakun në fillojnë ka filmin bazë fituar Woody ta më të njohin skenarit një të mirë milion Grant më të të 35 film 36 film Dhe familjes,edhe por miq të rinisë së Woody-t. të tërë personazhesh. Anëtarë të një galeri një vetes. brenda ka të edhe mirat, por pikat e errëta vetëm të mirë ose vetëm të këqij, që secili por e secilitShihet se personazh. nuk kanjerëz mirë atyre fjalëve shpaloset shumë fakt, përmes dialog vetëm sa përtë thënë diçka, por, në veçantë. Në shikimtëduketparë se është një dialogut. Dialogu mes personazheve është i e hedhin ndonjëfjalë), edhe por përmes e shikojnëpersonazhet vetëm e mezi rrinë heshtjes (ka skena ku e bën edhe përmes mes personazheve.shpërfaq raportet Ekëtë dramaturgjike,që por në mënyrë perfekte bukur, të mëdha pakthesa e përplasje rrjedh (lexohen) publikun. e personazheve,nuk por është për monoton e tij), personazhet që eshfaqëmonotoninë (ashtu si të Filmimëdha. është i ngadalshëm e vogla mund ngjarjet të krijohen vepra nga me këtë regjisori sikur na e dëshmon se edhe të mëdha. Dhe shfaq është i qetë, pa ngjarje edhe tregimi që na e shumë qetësi. Sepse me ekranit, AlexanderPayne ngadalë, rrëfen dhe ta mbajnë shikuesin ulur përballë filmik, të kuadrit, lëvizjes së kamerës dhe vrapimit të shkurta prerjeve kohës sonëqë, përmes besojnë nëloto. besojnë nëpunë,vete,besojnë nëfat, por shumë të dhënë pas lojërave të fatit. Ata nuk dembelët, njerëzit e “vegjël”tij, ngaqë janë skenaristi e ka përdorëlotarinënëtregimin e se më shumë i duanparatë.Dhejopaqëllim i vërsulen atij “milioni”.Dhesipaskësaj del vesh se Woody është bërë milioner, të gjithë seks. Ose kështu duken. pasi që marrin Sepse pak. Mjaftontë kenë ushqim, alkool dhe të ose në ndonjëbar vogël. Ata kënaqen me si automekanikë, duke punuarose sifermerë, vegjël të Amerikës sëmadhe. Njerëzqëjetojnë sentenca. janë përplot jetë ndër më të mirët e vitit, është edhe loja Skenari i Bob Nelson, është i shkruar me SkenariNelson, është i Bob i shkruar Element Për dallim nga shumë regjisorë të Për dallimnga Filmi thjeshtësi gjatë filozofia mundohen Nebraska është histori përnjerëzit e me rrjedhës e vëmendje, tjetër të personazheve. jashtëzakonshme. ta së që filmit bëjnë e dialogët bën shpalosen filmin Po këtë të e interesant këtij dëgjohen Rrëfimi film tiparet filmi të excellence fotografisë, Woody-t. Po ashtu edhe puna e drejtorit të llafazane e narcisoide të bashkëshortes Woody-t dhe June e Kate, Squibbnërolin e nërolin Dern për disanuanca Bruce briliante e aktorëve, mes të cilëve dallojnë karriere rreth 50-vjeçare. rreth karriere të shkëlqyera, si askush tjetër, edhe pas një Woddy Allen-it, i cili vazhdon të krijojë vepra Jean –MarcValle dhe, natyrisht, Jonze, ë i Asghar Farhadit, Dallas Buyers Club i tjerë shumë interesantë ishin edhe për arsyejashtë-artistike. Filmatë kryesisht janë edhe 12years aslave më tëmirëtevitit. mbetët statuetat nukpor asnjë nga mori në gjashtëkategori, (fitues “PrizeWinner” kapelën nëkokë kuishkruan vendësve kamionetën me duke e ngarë Skena efundit, kur Woody shfaqet para një salon automobilashe blen një kamionetë. për nështëpi ai ndaletnë e babaitdherrugës kapelë në kokë, krenarinë djali vendos ta ruaj me kanë ardhur vetëmtë kthehen nga një lotarianuk ka asgjë dhe se duhet që nga shumë e mirë.Kure kuptojnë babëe bir Skena Të Nebraska ishte i nominuar përOscar shpërblimi) . në tjerë e e mendjet arta. Phedon fundit filma Megjithatë, është që e e Papamichael, filmit filmofilëve bënë shumë iciliufavorizua është bujë ky emocionuese. Blue Jasmine film Her iSpike si një më është një do gjetje 2013 nga par të i Një pamjeepakrahasueshme bukurie. të gjithaanët. me të tjerë qëlëshoheshin nga tufë e madhe pëllumbash,qështohejgjithnjë një misër,shpërndante ishte grumbulluar njëvajze të re që po rreth kryesore, portës valoninnë një erë të lehtë deti; pikërisht para qielli të së cilës nga dalloheshin e arta ornamentet dhe së mrekullueshme konturat përrallore lëviznin vetëmndërtesës para paknjerëz, por dy muaj më parë. Në sheshin e gjerë ishte rreth vura re atë të në Piazza SanMarco,panjohurin mua... për meje krejtësisht një njeri para ipanjohur afërsi të çuditshme me të zemrën cilën hapi Ndoshta efekti ityre kishte të bënte me atë të tjerët të preken ashtusiunëatë mbrëmje. në gjendje t’i përsëris ato në atë mënyrë që frikë se asunë, madje astani,nuk do të jem çuditshëm më hutoninkrejtësisht dhe kam Aty e takova ekam atë - dhetaniqë shkruaj Ai mëngjes vjeshte, kurpërherëtë parë se bisedat E pranoj e këtij zotëriutë i kaltër me një qartësi

delikate, ZHGËNJIMI Thomas Mann flamujt herë, gjithnjë vetëm e me të njëjtën sjellje të t’i binte sheshit tridhjetë deri nëpesëdhjetë se, nëmottë mirë e të keq,përveç mëngjeseve, meqë dukej measgjë tjetër, senuk merrej sheshit. poshtë elartë shkundte kokën ebuzëqeshte. Kështu ecte thoshte ca fjalë me vete,ulte sytë përtokë, vetes,shikim hulumtues shihte rreth pastaj herë pas here, vetullat, duke me një ngritur Vetëmpashpjegueshme dhe paksatë marrë. së cilës kishte një buzëqeshje të rreth gojë mirë dhemenjë shikim të lodhur, irruar e menjë pak më të trashë dhemesy gri edhe pesëdhjetë. Fytyra e tij, me hundë anglez. Mund të ishte tridhjetë vjeç, ndoshta pantallona meshiritatëerrët. një mantel të lehtë verorzezë të ngurtë, dhe shkopinshpine.e tijpas njëkapeletë Mbante derisa mbante me të dyja duart e i kërrusur, Ishte i njëgjatësie as mesataredheecte shpejt syvetë jashtëzakonshme.para menjëqartësi Nga aty e tutje e vështroja vazhdimishtNga Për ndonjë arsyemendojase ishte 37 prozë 38 prozë mohoj dot. të çuditshëm, nuk e palumtur dhenjëgrimë aidhe ai më ka bërë të vetmuar,nga të nuk e njihni. Por, jam rrethuar rinia qysh nga njeriut e gjithë jeta? Sigurisht, atë përgatitë i madh,përgjithshëm, zhgënjim që ia voglat, të parëndësishmet, një zhgënjim por tij. Jo atotë një dështim, një dëshpërim nga mbi shkopine mbështetur me të dyja duart pyeti me zë të ulët dhe insistues duke u me vrull. mendova kur aiu përkul sërish të ngrihem, si mund të vazhdohej kjobisedë e çuditshme, pashpjegueshme fytyre. me shikime të shpejta dhemenjëshprehjetë patur zili?- Ah!- Umbështet dhemë vështroi vetëm sa për t’u dukur i lumtur dhe për t’u – Nuk po e thoni më bukur? – E vërtetë? Nuk ekeniedhe itejkalon?–Ah! menduar ndoshta pritjet tuaja? –Mos përmbushë shpesh epastrontemenjëkollitje tëlehtë. pastër, me një zëtë hollë e të qetë të cilin poshtë e ciladeriatëherë endej turma koncerti, i vendoste nëpër shesh, dhe pasipërfundoi tavolinatnjë nga e vogla, të cilat Café Florian Isha ulurnë ushtarakkishte koncert. grup çuditshme. ai mundoheshapo t’i përgjigjesha nëanglisht, – pyeti ainë një frengjishte të keqe dhe kur filloi tëmëflasë. prejtij, kurpapritmas më të voglën zhurmë kthehem ta shihja, meqë nuk kisha dëgjuar as ta lë vetëm, kur endjevatë veten të detyruar dhe ai dheishaduketë menduar largohem Marko-s qëndrontegjysëmhëna. dhe mbi Façade-n e lavdishme teatrale të San paqe madhështore; qielli ishte mbushur yje ndonjë njerie mbi shesh mbretëronte një tavolinat gjithandej. Rrallë kalonteaty-këtu gjithnjë e më qetë derisa dikuru zbrazën lirua. vendmeje, pranë nënjëtavolinëu që sapo e i qeshur si gjithmonë, zuri i shpërqendruar vazhdoi Por si do të mund të më kuptonit, zotëri? çfarë është-- Zotëri,edini Zhgënjimi? Pauzaqë ubëzgjatishumë ditur dhepa - Ishihnitë gjitha përherëtë parë? I Në mbrëmjenqë e kamnëmendje, një - Jeni për herëtë parë në Venecia, zotëri? Lexojai kthyer gazetën, me shpinë kah bëhej e rrotull Koha kalonte e rreth e lart të filloi flasë, të shpërndahej. me një gjermanishte I panjohuri të dhe gjumit, kishte djegur gjithë katin e poshtëm shtëpinë, deri te dera e dhomës sime të vjedhurazi emekeqdashje kishte përfshirë përfshiushtëpinë e babait tim. Zjarri zjarri Unë ishapothuajse ende fëmijë, kur një natë të bukur,me e por ardhjen një fatkeqësie. kishte të bënte me dështimin e njëshprese sime, dhejulusqëtëasesinukvini reseai trishtuar, nëzhgënjimineparëtë jetës papërshkrueshme. etë dehëse dhe vujatjes së tmerrshme çfarë lloji, pas lumturisë së mrekullueshme pavarësishtpër realitetin, pas përjetimit, të një malltë thellë eplotmakth përmbushë, të kobshmen, dhe një dëshirë që të më jeta të bukurën e lezetshme dhe pres nga mirën hyjnore dhe atë djallëzoren rrëqethëse; njerëzit të ato fjalë në mua. Unëpresnga përshtypjet dhe jorealeqë nxitnin e pamasa nuktë mëdha sepse njihja më shumë se kanë fajpërvuajtjentime. mbase meqë pikërisht ato me shpirt, i urrej të keqen, të bukurën e të shëmtuarën, të cilat klerikale të fjalëve të mëdha përtë mirën e dhe në të cilën thithej një ajëriretorikës optimizëm dijetarësh patetik e i stërvjetruar të së cilës sundonte një në kthinat e stërpastra qytet shumë të vogël, nënjëfamiljepastori, po tëmund tëthuhej,dothuhejshpejt… t’ju lus të më dëgjoni përdy minuta. Sepse Mirëpo, ndoshtadotë mundeshit, nëse guxoj për diçka shumë më të kobshme jetonte në trajtë një ideepa epaqartë, një parandjenjë nështëpinë e familjes sime. Por,tmerrshëm më të një zjarr dhe kishte pikturuar ngjarjet të thuhej se,ime kishte parashikuar imagjinata mjaft të rënda. Dotë ishte poashtu epasaktë imadhdhe unë vet lëndime mora një rrezik e gjithë shtëpia, mezi shpëtuam të gjithë nga Kjo ështëegjitha?... atë! A nuk është më keqpërjetuar se kaq? mendova dhetanijamduke unë, një zjarr, se me ka ndodhurvetëdije. Ky është, kështu edhe pse atëherë vështirë ndjenje enxirrte, saktësi të madhe, dhegjithashtu e dise çfarë mend këtë Mbaj fjalë me Zjarr!” “Zjarr! pandërprerë: nëpër shtëpi, dhe bërtisja që isha ipari e vura re, dhee di se vrapoja Mbaj mend, zotëri, me një qartësi të mend, zotëri,me një qartësi Mbaj Jeta ime përbëhej vetëm fjalë nga nënjë se jam rritur Më lejonitapërmendë Zoti edisenuk ishte gjë evogël.dogj U shkallët gati sa s’kishin marrë flakë. Unë jetës. në është e pasur, është pakursyeshëm e pasur varfërjo,- oh zotëri!Gjuha,mua mëduket, se gjuha është e varfër. Ah, ajo qenkësh e një gënjeshtërasipërçmim. nuk mund të mos endjejë çdo fjalëtë tyren si medëshirënëqiell, unë përderisa shkruajnë dhe ato, me një selvi të lyer në Vezuv, t’i nëpërgjithë muret tyre të mëdha ishkruajnë këta poetë që fjalët e Ah, kammësuar t’i urrej veprave mijëra librash: nëpërmjet të poetëve. ushqyer pritjet emëdhatë jetës nëpërmjet i kam të them se, unëmezellshkatërrues një. Mjaftohem dëshpërimet e mianjënga zhgënjye metë. u e parëmadhe:njëshpresë etmerrshme ime dukejishte përvoja i madh lule. Zjarri mua, dhe në krahasim me të, realiteti më krahasim Poetët e dalldisurmëkanëkënduar gjithë Mos kinifrikë se do t’ua tregoj Dhimbja me

ka kufijtë pakësinë e saj: dhe pafuqishmëria kufizimet e e ndoshta kjo e sqaron të e ndoshtakjosqaron gjithën. Diku nëpër më ebukursekaq?Kjoështëgjitha? vete: Është e bukur. Dheakoma: nuk është tyre para dhe kam thënë me qëndruar Kam njerëzimi vallëzonme fjalët më të mëdha. së cilavevepravegjendur para rreth të artit, pjesët më të lavdëruara të botës, për t’u për të pjesë endurvizituar e imja!Unëjam Perëndia më ndihmoftë, nuk u bë kurrë me përshtypjet e miatë mëdha. përputhej që do të plot dëshirë për një, një përjetim nuk ekzistojnëfare? që të e më zgjojnë parandjenjatpërvojave që shtyllës kurrizore, efekti i cafjalëve përmes këtyrekufijve.përtej komunikuar kashpikurfjalë të cilat gënjejnë Dëshira e njeriut për të nuk është ndryshe! fizike, Unë nukUnë kamasnjëndjenjëpërrealitetin, dalënëkëtë jetë të famshme, Kam A është fajiim?Amë shkon vetëm mua emocionalja në marrëzi – as me fatin 39 prozë 40 prozë e gjitha? –Çfarë, kjo është unë jam duke e përjetuar! mendim: kjoështëemadhe!Dhe ai dhimbja dhimbshëm seçdotjetër ishte vazhdimisht Sa net jam shtrirëme sy tëdhe më hapur i që do të ishte më idhimbshëm? përjetim një tjetër mundiA kandonjë tambrojë… ajo nuk më deshi, gjë që nuk ishte çudi dhe time; e mbrojtjen por,në dorën ta merrja do krijesë të brishtë e të mbarë, që me qejf Parashumë vitesh një vajzë, kam dashur një mjaft, sa përtë pasur të drejtë të them diçka? Aniçka? po biemetëvërtetë! jetën, pajtohet me fjalëtetë e bukura mëdha nuk e besoj aspak kur, duke pasur parasysh tëzbutur? formë vetëmdhimbjen në shkallëtë ulët, vetëm në gjërat shpejt? Amose njoh lumturinë e të ndodhë se kam shumë? Apo më mërziten kuptimi për realen, apo mundmë mungonte i njerëzveim pra,seai të tjerë! Unë thashëse pafundësinë. jeta prisja Psehorizonti. kahorizonte?Nga dhe shpresoi të ishte i lirë: por, atje pas ishte bregu është i gjerë, shikimi im u largua nga detin. herë të Deti parë ështëdeti imadh, në plotësinëepafundësisë?” shurdhër atëherë të kur dëshiron humbasë a nuk kthehet në ndërgjegjen e ftohtë e të Edhe kurzhytet lumturia në vuajtje, nga ato fuqi atëherë kur i nevojiten më së shumti? gjysëmperëndi? A nuk pikërisht i mungojnë Wertherishkruan irinjëherë, „i vlerësuar si zhgënjyer, zhgënjyer. „Çfarë është njeriu,“ dhe të njëtrajtshme që më ka zhgënjyer, e sajmediokre, jointeresante Jeta në rrjedhën koti, se është vet që nuk do t’ju jeta. tregojnë të jetë e nevojshme, se janë të gjithë shembuj përjetuar, e edhe ai më zhgënjeu… Nuk besoj gëzimin tim?Sepse, edhegëziminekam flisja vetes se, nëse do të ndodhte, në atë rast do të Por, sa për t’iu përgjigjur kisha mjaft përvojë mendova:të të bija? ndodhte po Çfarëdo tyre gurgullonte uji. Shikova poshtë dhe ishin të zhveshura dhepingul,poshtë të kanioni thellë e të ngushtë. Muret e gurta një në bjeshkë para botë njëherëundala A A dotë më besoni se kam përjetuar Nuk ebesojhiç;nuk ebesojnjeriun, Ndoshta është më ingushtë, horizonti Shpesh e kujtoj ditën kur e pashë për me është veten

e

dhe nevojshme do t’i thosha: t’ju flas Tani edhe po bie, për mirat. Adieu...“ këtë jamnëgjendjetandjej,hehe! qenkësh kjo? – Edhe, tek e fundit, çfarë na e përjetoj! t’i them vetespo nëçastinefundit, e pra zhgënjim të fundit! Kjo është vdekja, do tashmë aqmirëatë, atë... vdekjen. Atë në tëcilënnuk kamëasnjëhorizont? të zhgënjimit? Për një jetë pjesën torturuese realiteti hyn e mia, pakëtë në parandjenjat përnjë jetë të lirë, në të cilën Të ëndërroj veten të mbahem pasparandjenjave të mia? e jetës? Kështu ndoshta më falet që e lë kjo mënyra më e mirë të shohësh larg botës natën të vështroj yjet në qiell. A nuk është dot. palumtur dhe pak të çuditshëm, nuk e mohoj unë u shndërrova nënjënjeritë vetmuar, të kjokotësica vjet qysh kur u rrënua dhe tjerëve të shtirem si i lumtur. Por, kanë kaluar me këta njerëzdhe që- vetespara e edhe të vet njëherë ekamprovuar, të gënjej bashkë vetesedhe para sime, se edhe unë, edhe unë sonte dëshiroj që sërish të prandaj rrëfehem, edhe atotëvuajtjes? vetëm fjalët e mëdha të lumturisë, asesi por tjerëve, saqë pretendojnë se kanë përjetuar respekt të për dhe zili fshehtë babëzitur të të se ka njerëzqë janë aqkot dheaqtë etur e të Dhe, meqë fjala zotëri,ae ra keni vërejtur të poetëve- është qyqarllëk e gënjeshtër! Ishte kënaqësi dhe ju dëshiroj gjithë të Por, këtu në sheshbënftohtë, zotëri; dhe pres vdekjen. Ah,e njoh Ëndërroj Gjëja që bëj mëmedëshirë, është që mëdëgjoni; ejumezipo Është errësuar Nga gjermanishtja: AlbulenaBlakaj gjermanishtja: Nga Ajo kudrae poshtër moskokëçarëse, e lart të Purcell-it, e mrekullueshme, Artur e pastër. që e kam përzemërkëtë, po regjistron mbretin ti e di mos bëj zhurmë, radioja, regjistron nga po të qëndronte gojëmbyllur, regjistruesi I kishte thënë, i ishte përgjëruar që I kishte thënë, i ishte përgjëruar REGJIST Dino Buzzati më, nuk do të ekzistojnë kurrë më. më, nuk dotëekzistojnëkurrë hyjnorë. Qënuktë adhurueshëm, ekzistojnë ato vargje, atë kollitje,ato zhurma, ata tinguj ulurdukemë të voglën dëgjuar: gjymtyrë, rri ai dëgjon. Padhe të shkatërruar, lëvizur as e vjetër i ulur, mbikarrigen dëgjon. I ngrirë hyjnore. Aidëgjon.Poshtë dritës së llambës, e fytit, kollitja. Kjopo,e pastruar muzikë taka, ato të qeshura (veçanërisht e dyta), ajo neveritshmit. e poshtë, ato Ajo tik-tak lart luajnë, luajnëmrekullisht, të mallkuarit, të Bach-u dhe Palestrinaja, Purcell-i, Mozart-i, as më të voglën ide se çfarë bëhet me të. Dhe ta lërëtë ikë, ai nuk ka e kalënë, ka preferuar dhe Palestrina. Ajo nuk është më, ka ikur, ai Bach-u i madhi,kthehet Purcell-i, Mozart-i, rikthehet maestro,e vjetër të stërpërdorur, lëmsh, kështunuk ishteemundur tëduroje. këndonin kot, ajo i ka fajet që kjo botë shkon Bach-u dhe Palestrina, të pastër dhe hyjnorë dhe ndërkohë Purcell-i, Mozart-i, arrogante, eposhtë, lart e padurueshëm pastaj mehapat në mënyrë që të bënte sa më shumë zhurmë, fytin, kollitej (me qëllim), ndizte shkrepësen pastajpastronte nervat, për t’iashkatërruar ethatë të takave,poshtë mezhurmën vetëm UESI Dhe tani, pas kaq kohësh, ai vë kasetën Nga italishtja: Nga Orjela Stafasani Orjela 41 prozë 42 prozë pse nën lëkurë, sidomos për disa të operuar të të nën lëkurë, sidomos për disa të operuar me gjysmëzëri disa,edhe në pjesë të brendshme, në enë e pajime, e ndoshta, siç pothonë rroba, mund të ishinmontuar mureve, në shtretërve, Nuk kishimshanst’i dallonim gjithkund, seato të çuditshëm: “kameleonka”. me një zhargon dukshmet) s’di se kushipari pati quajtur gjithandej nëpër kapanondhe të cilat (ato të deri nëmikroskopike,ndryshme, të instaluara kamerash të tjera, më të vockla madhësish të që ishindofarë prej një kundër-rrengu, Komanda ishin paraparë të nga gëlltiteshin ajme, tona ne nuk e dinimse këto rrengjet huq.Por, për t’i nxjerrë u punonimrrengje me kamera, të cilat, sapoipikasnim, survejojnë Syrit të Komandës. Tash së voni zunë të na askush nuk me masë... Sepse i shpëtonte dot Me të tjerët silleshim me teprime, por, gjithsesi, e vettë meditative. qetë të kridhej në mizerjen më duket se e donimtë gjithë, prandaje linim ndodhej

emrin Mes të burgosurve në Kampin tonë tonë në Kampin Mes të burgosurve dhe e

pagëzimit një

poet.

Orfan Orfi, i e thërrisnin,

kishte. (Një poemëevogël) Agron Tufa Agron Orfin ORFI ani

erdhën mbushur kupën. Të gjithë e mbajnë mendkur e shtatëmbëdhjetë (pa përgjigje) që e kishte ne. - Kujt iadërgon? ndodhur një rrethanë lehtësuese. ndodhur një rrethanë dukej, asqë dot’i kthenin, potë moskishte shërbimit, ia dorëzonte çdo ditë letra për Komandën, të cilat shkruante poezi, - përgjigjej aisime pahir. përditë!? Komandën. të emocional... Ky igjithanshëm e bëri survejim mendimet, deri dhe aktivitetin tonë ëndrrat, mikroskopike paskanaftësinë të lexojnë veçantë. Madje thonë se këto “kameleonkat”

heshtte - - Ç’i ke ato letra?! - zumë të habiteshim Siç Po një - Lutje Komandës për të shkruar -

Çfarë Lutje,

dhe përgjigje do

Orfin, ditën

oficerit rregullisht, e të lutjesh,

morën -

e betohej përgjigjej Orfit të

izolimit

vuante Orfin, Orfi?

nuk më

të nga Orfi; i Ç’janë

se

kthyen, Orfit, vonë

të vakt pagjumësia, rojës. -

këto ishte dreke lutje oficeri e

me

letra lutje

për

qe: sa të i

e Orfi vallahi,prapë n’birucë, t’nordhën m’dru! vallahi, unë t’them naledorën, se pot’futën - njëherësh Komandot? e mëshirë - iapat me qortim ama, nuk iapreku kush... porpjatën me presh të zier suvaje me igrasi, ligur, iirnosur, aqsafytyra idukej sinjë copë shkru ç’janë ato letra vu e vu... a thua se po i uniforma meshini, sa i mbërthyer me aqshumë rripa u dhaai,torobelloja imadh,KimShpuza, sivrimatë zeza. Në derën e Kapanonit gropëza, presh të zier nëpjatën e tij të aluminte, plot e morën mu kuraiposhprazte tenxheren me kthye - Po more trap, shkruaje, të hëngërshin mu sinjë kockë që s’të frymë. lë të marrësh poezia e pashkruar, duhet t’i kishte ngecur mbivendosur në mollën e Adamit, aty ku këtu, - shtoi ai,me dorën e ka ngelë atë poezi;ajomë - Unë duata shkruaj - duke ikur, e duke tundur kokën mendueshëm. vallahi, - tha ene mu kaçurrel, m’i ke bo nervat kte vetëm kaplloqjatate e bo... e ti qofsh!Tashi, duke ualypë për nji...me nder me thanë, poezi, - Kishapa,s’kishapotë tallesh me Komandot, kokën, xhupit ushtarak. Dhe gjithnjë, duke e tundur tha Faja, duke e e fshehur letrën në xhepin të zar nga vrima. zar nga një me të cilin, e shumta, mund të nxjerrësh gishtin tregues mu sinjë tel të kthyer në majë, Kim Shpuza bëri atë gjestin e neveritshëm me Ishin të madh,duke uvetëquajtur “ne, tibetianët”. nën mjekërr,gjë për të cilën ata mbaheshin me një siplloçë estërgjatë me qime dhe me nga mustaqesh të buta e pushatore një rriskë nga t’i kishinpjellë mëmëdhitë e vendlindjes, me dhe ZakPicaku- që të dy sikur Ngreci - Lef të djathtë e nëtë majtë, dy policët e Kampit biçim veshje kaubojse. Prapa tij qëndronin në ia

Çar të

Unë zier. thënë

gjithëve,

- Po ti mre çun, pse tallesh me ato - Epo ty t’u kruaka kurrizi, vallahi, - kurrizi, - Epo ty t’u kruaka Orfi Atë nuk

ëre?! ata bash

Një dashnores... nuk

pa ditë bzani. tundi kryet shkakun, që Faja, - e

muaj u

ia kur Orfi i ia oficerit po zbyth zgjati Në hodhën ndarë oficeri kishim e nuk tallem...!

vend

që rrahën Oficer oficeri;

nëheshtje. N’i kishte

e gjithsesi, sytë

i hëngri të hekurat shërbimit. filluar

paç përgjigjes, Orfin Fajës - -

degraduar Orfit, Prapë

shpërtheu pjatën dy

ta dihej... një Orfit, në

harrojmë: me fije

- mërmëriti: për zarf birucë,

me Masanej,

letra fill habinë Orfi në mend,

presh tjetër. Orfi.

pasi një ti!? pa

u i

ku duke e brendshëm të xhupit,aty prekur xhepin lidhjeje. Kështu? Epojakupota them, - tha ai, - tipat sipunaime dotë dilninca palla,papikë oficeri. mbyturazi Orfi. e tjerë. burgosurit leje! - oshëtinë pastij në kor të pret me marrë more hut, pse po shtatëqind dreqërit! Shkruaje, oficeri siti, - tha - Kështu... potë kishte të burgosur pas here, deri sata sqarojapunën me komandot. gjenin. Sidoqoftë, do të vijatë paraqitesha herë do të lijanjëshënim me ndonjë adresë kutë më as edhe një, sidot’ia bëje? shkresë lirimi,apodiç të tillë, që... një autoritetet e mbetura të burgut, të me jepte “Jepi Orfi, mbathja...ik!”,ti sidotë sytë këmbët dhe ty të thonë: gjithë ikin nga gishta në tëmtha, paiashqitur sytë, itha: Orfit, sanabëritë dhe iakishte ngulë sytë kaqpërqendrueshëm nuk emërtim shkencor i familjes së luleshurdhave.emërtim të thosh, por afër mendsh, do të qe ndonjë u shpreh: euforbia! Nuk e kuptuam ç’deshi Mirëpo shoh, ty tamam pendreku pasqafe t’vika hakut! prej dajakut... porme sa ta kursyer pakkurrizin më parë kishavendosur ta hidhjanë kosh, duke ç’bënte tjetër. Me saduket ulame aq.Nuke dinim luleshurdha, burgut kishinçelur lule të tjera, të gjitha e binave Kurse në oborrin të Kampit. përpri që rridhte të vogël me shegë të egra, që me aromën e paramenduar të luleshqerrave, e ishkrifët pranveror,i ngrohtë imbarsur murevemoti. Përtej të burgut vinte njëajër të vet. Meditonte ndoshta. Qe ngrohur si një merimangë në pezhishkën e krevatit

gjendej duhet - posi. - Marr, - Po kurshkon në banjo, leje ti? - tha merr - Po dopëlcas, - s’e tha shkruajta, - Me ime ti nuk potallesh, a?! Oficer - Do të endesha, ndoshta, këndej rrotull, ose ose - Do të endesha, ndoshta, këndej rrotull, - Dhe nëse nuk kambetur asnjë autoritet... - Unë? Po ja...Dotë kërkoja cilindo nga - Ta zëmë se, fjalavjen, burguhapet, të Pastaj mendueshëm e duke iu avitur me dy i Se erdhi. i

Orfi, je shërbimit, Orfin

trap, prandaj!- të zarfi Faja

për i ndodheshin Edhe strukur

i nuk kishte ri të heshtnim. duke i

Orfit, Orfi cilat e

në

qëndruar, tundur morën.

ulëriti oficeri.

Orfi nuk - qoshk fill

këtë

matanë se vetëm gishtin

letër,

As të ishte shkroi veproje?

kapanonit përgjigje deri njëherë

në përroit kthyer

letër ajër, pak

43 prozë 44 prozë Ca komodinë. Por asnjë poezi të shkruar! pesë lapsamajëmprehtë u gjendën mbi Orfin. Në mbrëmje erdhën dhe e morën dashamirëse dhe, pasindjeu një shtytje të lehtë, parrullave të suvaje, të lyera me gëlqere të re, në sfondine me fashatë bardha bojëtulle të ndërprerë me automatikë në gjoks, muret e ndërtesave dy ushtarët anashportës shëmtuar e indryshkur, të salduar, në qendrën e së cilës ndodhej një yll i e madhe me hekura me tela gjembaçë, portën panoramik sheshin e burgut, muret e veshura e zbrazët, përfshiu me një vështrim Kapanonin kopje për Komandën. Hajt, tani,ç’pret?! atë dreq poezie, ma ço një kur ta shkruash itha në distancë: vështruar, e Ndjeu kërcitjen drithërimat e panënshtruara. çoç vetëm me zhavorr të thatë e të ashpër, kishte mbetur e shkretë të burgut të shtruar supe, në oborrin me veglapunëttë vogla e tyre embi të rregullta nëpër grupe ushpërndanë Kur të burgosurit tallazitjet e mëndafshit të kuqpërbrenda. të tij petashuq, sikurkërkonte të sheshonte kalonte pëllëmbën e djathtë përsipër parzmit brenda krahërorit, mandej, instinktivisht, Kapanonit. palat dhe frushullonte Puhiza e padukshme frynte thanë, atë farë poezie. Komanda e dhalejen”. më në fund,me nder me orë për ta shkruar avit oficeri tespihesh, të stërnjohura po ata, sikokrra të njëjtë, mërzitshëm emrat e të burgosurve, numëronte Komandanti thatë e iKampit para kapanonit kishte mbaruar. Ndërsa këto... të retinën e verdhë të një luljegrimcuar kamomili. të ndeshur në lloje të reja lulesh. Egjeta duke kuaidilte shpesh për më të largët të oborrit shërbimit. Ishte mëngjes. Egjeta në skajin Në

takave cilave

thoshin

një Orfit Orfi - Ik tani... koha është e jotja. Dhe dëgjo: Rreshtimi i të burgosurve jashtë, jashtë, Rreshtimi itë burgosurve - Çapothua Orf...? Mirë, mirë, polëri - “Asteraceae

një e Orfi,

i

nga

kërkon oficer Faja, - Një shërbimit

ushtarake valë qenë

kuqe pohoi dhe se

me Orfit këto

të

e i

tufë flijuar Orfi

pëshpëriti

oficerit të krahërorin ”, - pëshpëriti. flaktë me

ditë

me i të flamurit

e letrash dukej kokë.

përgjakshëm

ka

oficerit

Orfin shirit

i të shkruar, grafullonte

në rojës, Para se ende

të vesh: ithashë.

e të

mbi të

jo

kërkoi kuq

se rojes, u të bardha flamuri, mandej

“Ke shkronjat fut tarracën paqetë të në

palë-palë

futej oficeri brenda. që

krah afat

pa

e dhe nga por

12 në ka

iu e e e i

fajtore Komandës për të shkruar një poezi... Komandës për të shkruar që e shpërdoroi aqposhtërsisht lejen bujare të thanë, poezie! kemi me ta qitë atë farë... mender me menderje hijes së tij memece: duke iugërmushur drejt zyrave oborrit të Komandës,mespërmes dhe çau prej kapistalli ndonjë kafshëbarre e mblodhi tufën e letrave të dhe lapsat, bardha jastëkun ka njomur tutat, ndërsa ndër duar shtrëngonte ishte kur morivesh se poezia eshumëpritur nuk një zhgënjim idhembshëm nga tij udeformua bardha dhe lapsate mprehur dhe gjithë qenia e të Orfit, iaviteshin krevatit pandjerë nëKapanon, të futeshin më asnjë përpëlitje. Dy pastruesit më asklithma, asulërima dhe nuk u ndje Në të perënduar të diellit nuk udëgjuan veç “ani,ani...”. dy fjalë të paqarta: nxjerrë shpëtonin, porata kishintundur kokat, duke dikë ta Komandën të dërgonin lajmëruar që kullongjak.Dy herë ekishin dhe grykën e Por qenë kthyer në shtretërit kurtë burgosurit lotët. siç ndodhme fëmijën kurishterren më, e mbase mund ta kishte zënë gjumi, të pazëshme, derisa herën e dytë, nuk undje tij nën batanije që dridhej e tundej në dënesa gjithnjë izbrazurdhe Kapanoni lloj ulërimash nga të thyer të ditës idëgjuan herë pasherë ato majëmprehtë. Pastruesit thonë se gjer më e të paprekur të letrave dhe pesë lapsave krevat, ndanë komodinës me tufën e bardhë dhe shtrirë në ndjenja. Dy herë e kishinngritur plandosej, mandej, nëdyshemenë e ftohtë pa dhe grykën faqet me thonj, siçirrte lënorte e në thikë, se sigërvishtëte kishin shtruar krevatin evet, siulërinte e klithte, athua ta në betoheshin se e kishinparë si përpëlitej Por me pastrimin, disatë tjerë që merreshin dashur që ajot’i binte në dorë Komandës. poezinë e tij të famshme, dukengrënë mos

tyre tërhoqi merrte 2012 Kështu ppp.. Nëdru... për Mashtrus! - Mashtrus!

shkruar.

por në dhe

po

e

Kapanon

Orfin,

shihnin e ajo pas qullur

e turpëruar

plasën Para pamje: vetës ai nga vetëm tij u dhe Orfin Orfi rrinte shallashtis e Orfin, lotët.

Orfit, oficeri

kurbën me prapë figura Atëherë

si fytyrë si një i

nga në të rojes e e

fëmijë

trupit qeli, të heshtur,

tërhiqte letrat

oficeri çjerrë erdhi atë,

që

të e

kur letrar. pra, i kanëtë gjitha gjasatqëtë pra, keqkuptohen botime të tilla të gjarprit); vet (si lëkuratrupit thelbit të i largohet po gjithnjë emëtepër së vërtetës, e cila, domethënë “e vërteta”, socialë etj.), dhe ia lë veç vetes atributin e blogjet, rrjetet (mediat, interneti, shkruaj një dilemash lloj-lloj,them se kam të drejtë që leximesh e shkrimesh, përsiatjesh e përvojë thuajse e shënime,aforizma bashkëbisedimi bëhet me – porsenë e rastin kësaj përmbledhjeje – bile, e gjithë vepraime letrare këtë ka synuar vepravenjë diçka të tillë ta bëj përmes të mia e tyre. Jo që se nukedhe mëparë jamrrekur mi, duke shpresuar e besuar në mirëkuptimin aventurë aventurë Botime të tilla, sidomosnëditët e sodit Tash, mbasmashumë se njëzet vjet PARAFJALË: gjithkush i hapur, të tillë ta ndajedhe me lexuesit e

gjen pa maskat hapësirën MES SKILLËSEKARIBDËS e trillet të -Shënime, aforizma,gjendje- e flasë fiksionit Ridvan Dibra e të e të përafërta aforizmat të përsëriten në forma vëmendshmi lexues) ndodh që shënimet apo janë konceptuar eshkruar. kësisoj vulën ruajtur dukee korrektues), vogël (më shumë formal krejt të e ndryshim me ndonjë përpunim edhe tilla janëparaqitur në këtë përmbledhje, menduar gjatë fatine tyre të mëvonshëm. Të siç në mendje më - patën ardhur pa e , ashtu të hedhura bruto celular e kompjuter: udhëtime; mbi copaletrash, paqetacigaresh, në zyrëeshtëpi, nëpër hotele e atopak atëherë edhemëmirë. emia”dhejoatotëbotës.vërtetat në mirëkuptiminelexuesve tëmi. shkuara. Por megjithatë, unë vazhdojtë besoj e snobizmi. Në mos, sirelikte të kohëve të ose, mëepakta!,të trajtohen siakte deliri thuajse Në ndonjërast(siç do tavësh re edhe ti, i Janë shënime të mbajtura gjithandej: Nëse ndodh të puqen në ndonjë rast, të them “të Në fund të fundit, jam rrekur të ngjashme.të do thotë setë Çka e kohës etë gjendjes kur 45 prozë 46 prozë duke shpresuarnëmirëkuptimintuaj. kanë qenë krejt të pavetëdijshme dhe, kësisoj, justifikohen jush seimitime para siç ishin konceptuar e shkruar. Duke u betuar tjetër. Qëllimisht nuk i hoqadhe i lashë ashtu apo gjendjet e mia më kujtonin atotë shënimeve, pashë që në ndonjërastthëniet punës me mbledhjen e sistemimin e këtyre prekur. emia.Qëllimisht nuk ikam situata e përvojat ngjashme, duhet të kenë qenë edhe gjendjet, e tilla, domethënë të përafërta vërtetë. vërtetë. fundin… krijimtarisë së tyre, atëherë kur parandiejnë në “muzgun”shkrimtarët irealizojnë e e Sipërfaqja.Ku meeditë? Ndoshta Thelbi Ndoshta Jeta e Vdekja. Ndoshta Jeta e Arti. të dashura. Ndoshta DyGra e Karibda? ashtu e lashë.Kush munden meqenë Skilla ndërgjegjshëm: ashtu më feksi në mendje dhe nukkrejt i jam (“Mes Skillës e Karibdës”) thjesht renditjenkronologjike. domethënë - NJERIU hoqa dorëdhe ruajta ura e tillë kishte me qenë absurde- prejse ndarje dukegjithnjë u bindur e më shumë se një së Letërsisë, domethënë Jetës. Por më vonë, “mitrës” tjetër të gjitha atoqë përsiatnin rreth domethënë me Letërsinë. Kurse nëgrupin jote eqëllimshme. shënime që kishin të bënin me të përfshiheshin ato mëdha. Në njërin grup të tënë dygrupe mbledhura ndaheshin që i bashkon dy Në Gjithashtu, më duhet ta them se gjatë Liria është 1. 1994. qëtim kjotë mos jetë nërastin e Uroj Zakonisht, botimet e kësaj natyre Kurse përtitullin ekësaj përmbledhjeje do tëfikeshe ti. ivëmendshëm, potëtregoheshe Sepse pavëmendjaNjeh dikëqëpofiket nga 2. Një çfarëdoburgu. Për prozatorinvlenburgu. fillim, teoricienët ves kisha poetësh. brigjet është vetëm një, të tilla (intertekstuale, të tilla (intertekstuale, idenë e post-modernes) që aforizmat zejen zejen thuajse dikujt time, të e armiq tëasajqëedinë. armiq që nuk edinë. diku. mbërrijnë tëdikujt. arritje kthimin. rremë: mbyllur samëgjatë. kishtemeqenë!–provomarri t’imbashsytë vetjakontrolluar jote. nga duan. asnjë delir. Më problematikëtjanëata qëbëhen të asaj Përgjithësisht, njerëzitjanëarmiq 20. përataqënuk kanëqëllimtë Them si Le tëvlerësohenedheëndërrimet 17. Të shkoi eplogështgjithëdita. Duke menduarpërmbrëmjen: 16. Vetëm shqetësohenpër disatërrallë diku. Të gjithëjanënisurtëmbërrijnë 14. Ditën përdiell. Mbretëria eHiçitpovjensinjëzgjimi 13. Edhe psebëjesikur. nuk poejetojetëtashmen. Ngaqë Gjithçka esëshkuarëstëpreku: 12. Dhe mbajishënimatoqësheh. Në pamundësi tëverbohesh vetë – 10. Domethënë nënjëburgpamure edyer. Ke filluartëjetoshnënjëliri 9. Po lyptëmëharrojnë. Është muzg dhenuk pokërkoj tëmë 7. Je vetëm meveten dhenuk tëlejohet Nata karënëtashmë: 3. postin epresidentittëIzraelit (1952). vazhdon tëkuptoshnjëvetme: tjetër veçse njëSUPERNOVA. maksimal. me një“vrimëtëzezë”: njerëzimi pongjasongjithnjëemëshumë shoqërinë njerëzore. vendi dheeasajkohe. bajate thoshte Herakliti. kashtës sëkalbur. përtëdobëtin: e ngrohtë Elefanti kthehettëvdesë nëvendlindje. 98. Vendimin etijpërtëmospranuar egjithëvepra eAinshtajnit Nga 97. Një yllnëshpërthim. nuk mundetNjë artist meqenëgjë 94. ka dendësimaksimaledhegravitet “karburanti”, i ështëmbaruar S’emeton mëdritë, Qofsha igabuar, pormëduket se 93. ligjësi tëtillaaplikohen edhenë Për fattëkeq, njëra-tjetrës.Galaktikat ilargohen Gjithësia zgjerohetvazhdimisht. 92. origjinalitetit. përveç Gjithçka, letërsiaeatij Gjithçka ekishtemetepri 91. kolektivEgoizmi është 89. Shekujt dhemijëvjeçarëtpastijebënë “Njeriu ështësibukaepapjekur”, 88. patatenbrenda malësorët eruajnë Në dimër, Morali, nëjopakraste, ështëstrehamë 86. 1995. . majaja e festave. me kufoma. fatkeqësinë etëtjerëve. lëvozhgë tëpashmangshmehipokrizie. etyre. mrekullueshme intervistat Provincës! dashurinë? të ecjespërpara dashurinë. duke ufërkuarnjërimetjetrin,prodhojnë tëbashkuar tëcilët, Shkrimit -qenëdytrupa -mijëravjetpara pohosh seZanafillaeArtit atëherëtëduhet tjetrin, prodhojnëzjarrin; tëcilët,duke ufërkuarnjërime kryqëzuar të mijëra vjetparaKrishtit-qenëdydrurë përkufizojë? fisnik. U ngjasonatyrespecieve qëushqehen që ushqehetme Është imjerëaishpirt 220. etillakanënjë Të gjithaintervistat abuzivë ikanë të Artistët 219. Oh, satëpëlqenplogështiavrasësee 217. 1996. Dhe jakuukthyem prapëte Mos doishtemëmirëtëkishim Gati gjatëgjithëkohës, patëmsimotor 181. - Nëse epranonseZanafillaKryqit 179. ështëajoqëbëjunë. Arti Mjafton tëthuash: seriozqëguxonKush ështëaiartist ta iArtit? Thelbi 106. Bota bënedhepaArtin. iApokalipsit: Thelbi 103. I përkistesëshkuarësapotëardhmes? Por asaivetë nuk ekishtetëqartë: Letërsia etijnuk ishteekësajkohe. 102. soj kaqshumëky Prandaj ështërralluar dyshimin. dyshimi. 47 prozë 48 prozë rrjete merimange: merimange: rrjete shkruaj). jetojë). lexojë). Shkrimtarit: nxirë. shkruan. ezoterizmit. lexon. forcë lëvizëse. Ti kërkon nëntekstet 304. qëvaret mbihumnerë. Rrjetë brendanjë Ndihesh simizëeburgosur 278. Por atyedhejapinshpirt. Parimet nëterr. shndritinmëfort 277. “O Zot,sapaknjerindihem!” Qe muzg kurthirri: 234. Kujtesa esajnuk vdes kurrë. Por sedrëssëfyer: kurrë Mund t’ishpëtoshhelmittëgjarprit. 232. 3. Tënjohëtëardhmen(domethënë 2. Tënjohëtëtashmen(domethënë 1. Tënjohëtëshkuarën(domethënë Mbinjerëzore duken detyrate 229. Puthja dorënvetes dhebekoje fletëne Pas shkrimit: 228. siç edhe Ti lexon me të njëjtin frymëzim 223. Prandaj dhenuk ipranonterastete Ishte njëletërsitërësishtekzoterike. 222. Edhe mungesaedëshirës 306. etekstit. muzikën Pa harruar Traditat janëlidhurpazgjidhshmërisht 320. teshkrimtarëtqë mundet meqenë jetës. letrare: kaluar. ndodh brendateje. shitet mëlirësekudotjetër. ndër mendjetekëmbëttona. Jeta enjëpoetimundet meqenë 389. Dhe tëvdesësh, mandej,injorant. Për femratmund tëmësoshgjatëgjithë 388. 2. 1. Dy mendojsejanëmjerimetenjëvepre 386. Plot drojëeparagjykime. U qasejkryeveprave njëllojsifemrave: 380. ke blozënenatëssë enëshpirt Në gojë sapo zgjohesh: nëmëngjes, nukKurrë shkruan 379. tregtarëarti. Ka Nuk kamëartistë. 376. Edhe mëthjeshtsenjëindivid ivetëm. Sa lehtëuçmendkanjëpopullitërë! 369. Interesohesh dhunshëmpërgjithçka 368. Ashtu sidhimbjadhimbjen. Vetëm rënkimirënkiminekupton. 366. 1997-1998. Në vendin tëndlëkuraeshkrimtarit Pa dyshim: 321. që tanxisinkërcimin? A sisustatëpandryshkura, ecjen? që tapengojnë Si gjyletërënda, Varet siikonsideron: Mos tapëlqejëaskush. Ta pëlqejnëtëgjithë. gjithmonë eksperienca. e gruas. një çasti. plagjiaturë eveprës sëtij. ç’e meriton. gjithnjë emërrallë. pafajshme Asgjë e shkruar nuk mund tëjetëkrejt Asgjë eshkruar 410. Ngjet njëllojsimeëndrrën. (Sado epavrejtëshme tëduket ajo). Lënda eparëpërçdovepër letrareështë 408. ështëgjithçkatjetër.Arti nuk ështënormalitet. Arti 403. ndodhtëvyshketKurse nëduart burri çelvetëm eburrit. nëduart Gruaja 393. Përderisa jetonpërhirtëçastit. Padyshim qëbotaështëkrijuarbrenda 392. Por meromancierinndodhekundërta. është tepër vonë.është tepër Por kurkujtoheshpërkëtë më seriozishtse nuk duhetmarrë Arti 435. Më tinëzishtseurithët. Që hynin edilnintuneleve. ankthe.Qe njëvjeshtëpërplot 431. Djeg Romën përhirtëkëngëssë tij. Neroni tëkujtonpoetëtmodernë: 429. Shko kutëduan. Mos shko kutëthërrasin. 426. 1999. Një shkrimtarisuksesshëmfantazon 411. Qoftë edhevargu mënaiv. . të vërtetë , e klerik tëlumtur. së toreadoritdhejongjyraekuqesaj. dhe kadiktaturënetij. se puqenndonjëherë. dëshirës sëtyrepërfamëelavdi. iahedhinpërsipër shkrimtarët, jorrallë, realitete tërinj krijojë realitete i realitetitekzistues. shtirur. respekt përlexuesit. këqij janëkrijuestëmirë. Ose, mëepakta,janënaivë. Të dyshtirenpandershmërisht. Një shkrimtarilumturngjason menjë 463. dridhjet esaj. e ngacmojnë Më shumësengjyratejetës, Kështu ndodhedhemeshkrimtarin: valëvitja epëlhurës Demin engacmon 462. e kashpikurvetë. Nëse ikamunguar, Secili prejshkrimtarëve seriozëkapasur 461. Fati ibotësdheailetërsisënuk duket 459. Por iartit. edhetharmi Subjektiviteti ështëgjumiiarsyes. 458. s’ka ekzistuarkurrë. Një gjëpërtëcilënnuk ështëshkruar, 457. Patriotizmi ështënjëtogëqë 455. Ai, them Arti i vërtetë, ështëiaftëtë ivërtetë, Ai, themArti nuk ështëvetëmArti plotësimmetafizik 444. dhejotë respekttëvërtetë Them Janë shkrimtarëtqëkanë tërrallë 441. Por kjonuk dotëthotësekritikëte Krijuesit emirëjanëkritikëtëkëqij. 436. . 49 prozë 50 prozë flirteve. mbijetojnë pavëmendjenelexuesve. paraardhësit. realitete”. “Po unë,pses’ukujtova asnjëherëpërato diku prejteje. (domosdo)dikure realitete tëpërjetuara kanë edhedyveçori tëthjeshta: prozën shqiptare. të ngjarjeve. gjuhës. specializuar egjuhës. (Qoftë edhetëparealizuar). Ashtu sifemratebukura pa dëshirëne (Qoftë edhevirtuale). shkrimtarëtqëmund të Të rrallë 513. ishkrimtarëve me ipërjetshëm Raporti Por prej“Tij”. tëbëshletërsindryshe Të bëheshimadhsi“Ai”. 510. 2. 1. tëtjerave, letrare, përveç Kryeveprat 506. 2. 1. Dy krijesatëtrishtojnë: 503. Por idetëdheidealet. në personazhikryesor Nuk ështëshpirti 486. 2000. Librat emirëduhenngrënë. Librat emirënuk duhenlexuar. 468. edekompozuara ushqehen mekërmat Zakonisht, Shkrimtarët kanëdiçkaprejhienave: 465. Letërsia ështëdehjadheharbimii e Letërsia nuk ështëthjeshtnjëformë 464. Të detyrojnëtapyesëshveten: Sjellin nëvëmendjentëndendoca Kritiku igjithëdijshëm. Lexuesi meparagjykime. enigmë. Zotit. gdhendin shkrimtarin. kompromisi. gjuhë. planetëve tëndryshëm. Por joçdoenigmëështënjë vepër arti. ështënjë arti Çdo vepër evërtetë 561. Porse plothelm. mbijnë luletëmrekullueshme. (ashtu siprejlymittëkënetës), Prej pasionittëkalbur, 556. etij. Dhe tashvuajmë“hakmarrjen” që fyejmëeshpërfillimlexuesin. (a mëshumë?) 100vjetmeradhë Ka 553. Të qaratenjëfëmijejanëTrishtimi i Me siguri: 552. Derisa eshembin. dhee Kontradiktat egërryejnë 543. 2001-2002. mandej. ebërinëArt, Hakmarrjen pranoi tënënshtrohejprejTraditës. Në jetë, 538. çdo sukseskaaromëeshije Në njëbotëtëdeformuar, 525. Ti jeajoçkanuk bën. Me siguri: 524. Edhe pseduket sikurflasintënjëjtën Shkrimtarët dhekritikëtvijnëprej 515. Je meuri! ngopur 514. ngjasojnë me tempujt grekë, ngjasojnë metempujtgrekë, mjegullës: fatkeq. art lehtë boshiekotësie. shërbejnë Krijimit. Dijes. objektiv? skuqen: tim”. portretin “deformuar” për ty? Fillimet e artit dëshmohen përqëllime Fillimet eartit 614. ku ndalohejfutjaebesimtarëve brenda. të Ndonjëherë veprat moderne 611. 2003 Por turbullt. Të shihetdiçkabrendaepassaj. Sa doqëvepra jotet’ingjasojë 606. Një jetëfatkeqe nuk kapsekthehetnë 605. Si tekkambanat. Tek ndihetnjëjehonëe çdoduartrokitje 603. Si pragpërfilliminenjëvepre tëre. Ti edokotësinë ekotjes pabërëgjë: 590. U jepërkushtuarvetëm atyreqë i Asnjëherë! seriozishtdijetpërhirtë Nuk ike marrë 589. Po duhettëjetë kushthaseArti Pasionet dëmtojnëobjektivitetin eartit. 574. Racë nëzhdukje. janë sifemratqë evërtetë Artistët 567. përta epandërprerë përpjekje përveçse “Asgjë tjetër, U the: Të pyetënnjëherëseçfarëështëletërsia 562. . përveç tëtjerash,pesë gjëraikeni tësigurta: përveç askujt. rëndësishme sepranitë. pakorrigjueshëm. vdekje: Lirisë. rreth në mënyrëinteresante: realitetet: të thata. utilitare. 5. 4. 3. 2. 1. Nëpër Festivalet ePoezisë gjithandej, 673. itij. Gjithçka ështëinstrument i Shkrimtari nuk ështëinstrument 679. bëhenmëtë Vjen njëditëdhemungesat 677. janëtë Idealistët dhekurvat 676. I ciliedisaktësishtdatënekzekutimit. Vepra enjëshkrimtaritëdënuar me Vepra eKafkës? 671. Duke përsiaturedebatuarpikërisht ekonsumon lirinëetij Njeriu modern 650. Të jashtmitetëbrendshmit. Fama nisebëhetlenteqëdeformon 646. Dhe urinëduhejtashuajeveç mekore Ishte kohë palibratëmirë. 620. qenkamllefiiTokësorëve!sa ifortë Oh, 619. gjithashtu. Edhe fundi, Seksin egarantuar. Publikun entuziast. Jurinë eparagjykuar. Verën emirë. Poezinë ekeqe. 51 prozë 52 prozë të kanëndodhur. gabuar. nëçastine dënimet, thuajsepërherëjepen vëmendjeje: lexoj “Uliksin” eXhojsit. tij. fëmijë iparritur. kanë ndodhur. njëlloj Artistin vetvetes. tëmëdhabrejtësish: grupe besimi reciprok. ipaparashikueshëm. ngathët, dorën emajtë. veten shpeshherë,qëtëpikturonteme Por, gjithashtu,aspërgjëraqë asnjëherëpërgjëraqënuk S’ke shkruar 735. Përkëdheljet esaja,ashtusiedhe Me shumë përtesë emungesë Me shumëpërtesë Më datë31janar2004,ora 10,fillova të 754. 2004. përsipërvepra e Këto “detyra”imerr Shkrimtari nuk krijonmiqosearmiq. 753. gjithashtu. Edhe njëfemërepërveçme, Tek çdoshkrimtarimadhështënjë 736. Turma, thuajsepërherë,ështëpër 707. Në vëmendjentëndejanëkëtatëdytët. Në brejtësarkivash dhenëbrejtëstë të duket seshkrimtarëtndahennëdy Në fundtëfundit, 706. Deri edheprehjaebletësmbilulen. Gjithçka nëkëtëbotëështëçështje 675. Po tiqëjemëngjarash? Për tëqenësamënaiv, fëmijëror, i Arsyeja? Paul Kleeedetyronte Piktori gjerman 674. njerke . vërtet vërtet të komplimentet: diku paskokës. gjë: timen pasleximittëkëtijlibri. shumë mëtepër. vjet mëparë. mbarova “Uliksin”eXhojsit. studente simpatike. dhe pasxhamave tëzyrëskukurisinkatër veprave tëtua? botë. tëtu. dashurve e krejttëveçanta, tona? nesh. Ka kaqshumë Ka 768. “Librin tuajelexova menjëfrymë”. ndërgjithë Më ipadurueshmi 766. ebeftë fort semëkanëgoditur Thua Për shumëditë,sillemihutuarpabërë nëgjithçka ivërtetë Një transformim Tashti penanëdorënemajtëpeshon Një libërqëduhejlexuar, tepaktën,10 Jam itrumhasur. 2004,pasdreke.25 shkurt Sapo 755. Jashtë ështënjëditëebukurmediell Pse tëmosjetëetillëedhe estetikae nëkëtë Gjithçka ështëendryshueshme 792. 2005. etë pikërishtmbivarret Të rriten Mund tëndodhëqëdisalulebukura 775. Është lexuesiaiqëebënshkrimtarin. Tashti: Ishte shkrimtariaiqëebëntelexuesin. Dikur: 774. Vetëm kështumund tëjeshparasaj. Lëre kohën tëkalojëparateje. 769. Pse duhettapërcjellimedhenëveprat bërllok pranë e rreth pranë erreth moralë, shtëpisë sëvet”, thuhetdikunëUngjill. sipër poshtë: shumë segjithkundtjetër. Por atyeksperimenti Provove tëeksperimentosh. 825. Sa pakshije! Sa shumëdije! 820. Letërsia nisebëhetdiçkadyshimtë. skrupujsh Në njëbotëpakurrfarë 813. eLibrit. Të tillëdotëjenëedhearmiqtë “Armiqtë enjeriutdotëjenëata 804. Shkrimtari fletmeLexuesin. Të duket absurdetëflasëshmelexuesit. 794. Drejt stomakuteorganeve gjenitale. nga dhezhvendosje etrurit Një rritje njerëzor? Progresi 793. shkrimtarët shqiptarë i druhen gjykimit shkrimtarët shqiptarëidruhen Përgjithësisht, 863. Romancieri bëhet. Tregimtari lind. 853. Po, nëArt. “Njih vetveten”! Por jonëArt. “Je vetvetja”! 845. Kjo ështëçështja. Apo tëjeshifamshëm? Të jeshArtist? 841. Mos eshuajetjenaty. Të zhgënjyeritjanëbutehelmi. 839. 2006. keqkuptohej më krahasosh shkrimtarinme strucin. dembel. gjithçka. e veprës tënde. nëtriletradashurieshkruar: tij përmblidhej janë gjallë. të kohës. Gjithmonë tëkajoshurdëshira ta 908. Për tënjëjtatarsyepsebëjseks. U përgjigje: Pse shkruan? Të pyetën: 895. I parimund tëkorrigjohet. Dorëshkrimi nuk ështësikarakteri. 893. Por edheekundërta. Tregimi ështëromaniinjëshkrimtari 892. është imallkuar. Vendi qënuk kanevojë përshkrimtarë, 891. Ti jeçkalexon. Ti nuk jeTi. 885. vepra jote.Deri edhenga Tashti kurtike neveri elodhjenga Tashti kanëfilluartëshfaqenadhuruesit 872. 3. Djalit. 2. Gruas. 1. Tëdashurës. Në fundtëfundit,egjithëkrijimtaria 870. Prishet vepër ePerëndisë! Për njëvizënënkërthizë: 868. 2007-2008. aktivë tepër sa Prandaj dhetregohen 53 prozë 54 prozë një vepër. tekste tëveçantë. përbindësh. rremë”. më ezbrazët. realitetit eëndrrës. pranë këtotëdyja. përherë njëndjesitëdobët. shkrimtarët elehtëndihen tëlumtur. Përgjithësisht, Diçka ndodhkurmbaron sëshkruari 946. me shokëtemiqtë,femratgratë. Më shumësesamenjerëzitegjallë, Kujtimet mëtëbukuraike meautorëe 945. ikthjellëtngjasonmenjë Artisti 938. 2009. mosekrijo! Ose, përndryshe, Duhet durimmetë. Lexuesi ështësifëmija: 928. Ose dotëmbushetmebesimtarë “Kisha eLibritdotëmbetetgjithnjë I predikonte vetes dhejotëtjerëve: 927. Liria ashtgjatësiaezinxhiritmes 922. pranëe Një Zotedisimund tërrinë “Me pushkëepenë...!” 913. Sa paktërrëmbejnë! Sa shumëgjëratëinteresojnë! 912. Mund tëjetëedheekundërta. Një poeziedobëtnuk dëshmon 911. Të dy Bridh tioseimagjinatajote. 909. ndërletra. Me kokën strukur njëherësh ekeni tëpamundur. pambarimisht. njëkohësisht. mistere: kurrë. shkruar lexuesit. Ashtu siçdolibërështë Çdo shkrimtarështëpengilibrave tëtij. 987. Trishtoju nëseaskushnuk tëimitonty. imitimit. Mos iudruaj 973. Porse duhetnjëfund! Një tekstqëmund tëzgjatet Sa argëtuesdheilodhshëm “Në kërkimtëfëmijëssëhumbur”: 958. 2010-2012 Mëkat tëharxhohejndërletra. Ishte njëmëngjesqëpremtontepërplot 954. vetë! Më mirëulunieshkruajeni Pse tëlexoni njëromantëdobët? 953. Çdo ndajshtimtjetërtëbezdis. Rrekesh tëjeshthjeshtshkrimtar. 950. Shkrimtari -veprën qës’kapërta bukën. I uriturishikon nëëndërr 949. I bekuaraishkrimtar, 995. aq mëieturje. Sa mëshumëtëpish, Fama ështësiujiidetit: 993. Që tëshpëtoshprejtij. Duhet tashenjtëroshbanalitetin: 989. Durimi duhetmeqenëihijshëm. Jo çdo“durim”emeriton këtëemër. 988. peng ishijessë boshi. seksual: lexuesit. zbulon. ishte ideale. Dy Njerëz membret! Përrallë Evropa eBashkuar? 1050. mrekullinëdhe mandejvjen Arrin Periudha efamësingjannjëakti 1035. Dhe kaqnuk ështëpak. ndoshta po. Por njënjeri, Letërsia nuk endreqbotën. 1034. nga Dhe pristereagimetëndryshme gjithmonëtënjëjtinLibër.Shkruante 1025. Mbi Libërdotëvdesë njeriuifundit! 1024. Bëje prozënmendjeshmërinëepoetit! 1005. Jo pasqyrë. mëshumëfshehse ivërtetë Arti 1003. ështënjerëzore. Hakmarrja nuk hakmerren. Kafshët 1000. tëflasimpërshpirtin. Na vjenturp Kohë emjerë: 999. tërinjtë! që pëlqehetnga Si në gojën eujkut! Si nëgojën emedias”: Në “gojën 1084. me Shkrimtari rritet Ma shumësemequmështnane, 1062. Arti ështëperde.Arti vërtet tëBashkuardhedo qumësht librash. me librat. me njëndjesitëlehtëfaji: bëhet globale. njerëzor. mungesë. me dorezënnëmes. duken asimetrikë. e tëpublikimit, Fëmija ingjizurmedashuri kapërt’u me librinndodhsifëmijën: Padyshim, 1169. Je shpërblyermegjithçka gjatëpunës Ndodh qëçmimetevlerësimetipret 1167. Por tashikatëgjithakushtetqë gjithmonërodin ekashoqëruar Marria 1162. Shkrimtari qeshet. Kritiku gjykon. 1158. Dashuritë emëdhajanëlargësidhe afër.E vështirëtaduashNjeriunnga 1156. Në jetëdhenëveprën letrare. Sinqeriteti ështëthikëmedymajadhe 1151. Forma ashtkarremi. 1118. Uji indenjurmbetet. ikën etretet. Uji qërrjedh, Idiotësi kritikësh! “Një tekstqërrjedh”. 1097. Në diellenëdritëlakuriqëtnatës 1095. Aq mëemjerëbëhetpoezia. hapësiratebotimit Sa mëshumëirriten 1094. Edhe nëqoftëshfrimsinqeriteti. Patetika taneverit. 1085. 55 prozë 56 prozë letrare. provokojnë imagjinatën. banale.vërteta fshihen nënmoçale. për fizikënkuantike. ishin gjëtjetër: mirë segjithçkatjetër. akademikë. të përsosur. etyrenëmënyrë thurin instinktivisht rrjetat ishëndetshëm. rritur Të bezdisinprojektorëte vëmendjes. Mik idikurshëmterrit: 1294. Bashkë melexuesit. Fjalët duhettëargëtohennënjëvepër 1282. Aforizmat, ashtusiminifundet, 1272. Në themeletenjëmitijanëmurosur të 1261. Rrënjët emistereve (thuajsepërherë) 1260. Gjuhës Shqipe. I faleshvetëm njëhyjneshe: 1237. Për letërsinëguxojnë eflasintëgjithë. tëflasë Askush osepakkushrrezikon 1203. Veçse shfaqjetëAbsolutit. Dallimet, diferencat,relativiteti nuk Gjithçka ukthjellua 1200. Veçse lypetsyimprehtë. Sipërfaqja dëshmonpërthellësinëmë 1197. lexues, etijngecin kritikë, Në “rrjetën” Këtë bëriedheFranc Kafka. i Specialistët pohojnësemerimangat 1187. Mllefi prodhonletërsitëdobët. 1186. papritur : fjalët shekujve; tëtilla,përshembull,siçqenë jenë fjalëmepeshëetëaftat’urezistojnë dotë tëgjithë,sepse komentohen gjatënga të cilat,paasnjëdyshim,mëpasdo lërë AMANETIN, tëthotëfjalëtefundit, pranë: mesiguri,kaardhurkoha qëtë qët’iafrohet samë ia bënmedijegruas shenjashtëlehtaemundimshme, përmes e akademikë,presinpërjashta. kritikë efotoreporterë, shkrimtarit, gazetarë të trishtimi. Gjithëtëtjerët,miqeafërm së cilëskanisurtëthuretnjëtisibukur mbifytyrën e endenëformë, një grua vdekjes. vetëm bashkëshortja, Pranëirri “Nobel”, ështështrirënështratine botërore, kandidatkatërherëpërçmimin pashkruar: pafundësi?) kuptimesheinterpretimesh. vetmit qëtentojnëdrejtLibrave tëShenjtë. këmbë, përkuletpaksa,ia mbyll tëdysytë në mban atypërdisaçaste. Mandej ngrihet sëtharëtëshkrimtarit dhee pranë gojës plot tëtjerakësisoj. ato profetike bashkëmeshkrimtarët”,apo varrosni Vjen njëçastdheshkrimtariR.K., R. K.,shkrimtarmefamëmbarë- 1344. Prej drojëseprej nëvetenThellë tëndeflenëromanete 1332. Për tëtretënjeisigurt. Për dytëparatke dyshime. Dashuria, BesimidheIronia. Tri vetëvrasja: gjëratëshpëtojnë nga 1326. paraqesinnjëshumësi(ndoshta Sepse Tekstet ndoshta,janëtë eKafkës, 1311. Si mund t’ubesojefjalëve qëthoshte? Sytë etijishinmemecë: 1299. Dhe dot’ishohëshditënpërdiell. Beso verbërisht tekfantazmat: 1295. Gruaja afronveshin e bukur(tëmajtin) Gruaja e hidhëta të Gëtes“Mëshumëdritë!”dhe të Dostojevskit“Mosmë dembelizmit . shfaqet para turmës të shoqitdhefillpërlotet.Ashtuepërlotur Globale. mbyllja”. të Facebook-ut. Malaamanet,qët’ia siguri, kurdeklaronmesolemnitet: edhekëtë qëuarrëzon Por ështëgruaja gjatë nëpunimetestudimetmëvonshme. etëcilitdomerren dhe interpretimin për njëmesazhtëkoduar, mezbërthimin mbledhin veten shpejt:mesiguri, bëhetfjalë zhgënjyer. Ndërsakritikëtdheakademikëte shtangintë efotoreporterët, gazetarët fundit”. e përlotur: sytë ekaltërprejdritëssëbliceve, përgjigjet duke pulitur Gruaja, dhjetë fotoreporterë. e fundittëndjerit?”,pyesinnjëherësh përjashta. pamerituarit. të veprës tënde. Teksa gjallonmes Ti vuantrishtueshëm: 1375. Michel Houellebecq? 1370. Leximet ekota ethyejnë atë. Intuita kamajë. 1346. “Ishte passwordi itijnëfaqenpersonale sidomos Të gjithëatypërjashta, Këtoishinfjalëte “Ego777boka23. “Zonjë, julutemzonjë,cilatishinfjalët Romani ështëbanesakudo tëjetojnë 1451. Dhe eanasjelltë,mandej. gjëratmë tëturbullta. Ke shkruar Në gjendjetekthjelltësisësëplotë, 1443. tëthjeshtët. Dhe ekundërta tëndërlikuarit! Sa tëthjeshtëjanëvërtet 1423. Gati gjithmonëpërfitojnëtë E kotë tëlështestamente: 1398. Profeti idekadencësdherënies , qëpretmepadurim xhelatëve të ardhshëm stimulonte poezi? dikurshëm, mëdhenj. herë tëdytë. jetojnë personazhet, gjendjeteidetë. e fatesh. Hienë qëushqehetme Shkrimtari ashthienë. 1518. 1507. çështjekëndvështrimesh. Thjesht Kurse mua, Ajo qëndodhiparasyve tanë, 1479. ivrasinato.Të tjerëtsepse krijojnëiluzione.Disa sepse e diçkaprejkrimineliteartistët Ka 1475. vlerënepersonazheve.marrin nëse trajtohenmekujdeseshije, Detajet, 1463. esaj. Lindja -mungesën Perëndimi vuanambicien. 1454. Mos ibesoatijtekstiqës’të 1452. 2013. pa pasurmëparënjëprojekt? njështëpi, Si mund tandërtosh Kur dhenjëshikimishtrembër Ku shkuan,kutretënstimujt e vetëm përnjëaforizëm. e nxitimikuntimpërnjëroman. Kurse gjendjeteidetëmund të Bëhet fjalëpërpersonazhet. edhe nënqielltëhapur. ngjarjesh kufoma ngjarjesh thërret thërret për 57 prozë 58 poezi Bob Dylan Bob Unë do të jem yti sonte pesë të jemyti dekada. Unëdo me ndikim të jashtëzakonshëm nëmuzikë dhe kulturë për mëshumë se shumë artistë, përfshirë shumë artistë, albumit DO TËJEMYTISONTE John WesleyHarding Ajo emadhja,trashahânëshndritsilugë (1941), Hidhi këpucëttutje, mosufrikëso Zogu përqeshës ka marrë rrugë rrugë Zogu përqeshës kamarrë Shuaje driten,hijeneshuej Dhe për asgjâ mos u druej Dhe përasgjâmosudruej këngëtar Mbylli sytë,mbylle derën Unë dotëjemiytisonte Atë shishenatjemaafro Unë dotëjemytisonte Unë dotëjemytisonte Por nes’jemitueshiku Për asgjëmoskidrojë Ti s’don meupendu Robert Palmer dheUB40. Ne e kemi harrue Ne ekemi harrue (1967), e cila pastaj është kënduar edhe nga (1967), e cilapastajështë kënduar edhenga Bob Dylan dhe ( shkrimtar I’ll Be YourTonightBaby Nga anglishtja:ArbenJanuziNga amerikan, konsiderohet ) është këngë e

figurë edhe këtovepra: Poe sajkonsiderohet 21 vjeçare.“Përtej”. libri Kryevepër ashtukabotuar Alice deChambrier(1861 –1882), poete zvicerane, kavdekur nëmoshën esajtërinjdherejaendensiflutur; Në larminë Ah! mëlinitëmendoj!Ditëtjanëkaqshkurtra Oh! mëlini të këndoj! Oh! mëlinitëkëndoj!Natyraështëkaqebukur, Natyra ështëkaqebukur!Ah,mëlinitëkëndoj! Ajo ma forcon shpirtin, nga asgjëtëmostutem, nga Ajo maforconshpirtin, Ajo është ylli që shkëlqen për shpirtin vetmitar: Ajo ështëylliqëshkëlqenpërshpirtin Ditë ështëaqeshkurtër, ah!mëlinitëmendoj! Ajo është kryevepër qënjeris’mund taimitojë! Ajo ështëkryevepër Dhe çastet e ëndrrës janëçastetmëtëbukura Dhe çasteteëndrrës Të shpresoj në përjetësi, oh!mëlinitëlutem! Të shpresojnëpërjetësi, Çdo gjëzhytet pastaj; nënatënepërjetshme, Ajo ia tregon qiellit lotët që rrjedhin ujëvarë; qiellitlotëtqërrjedhin Ajo iatregon Gjithçka polulëzon,ashtusikjozemraime: Ah! më lini të shpresoj në përjetësi njëherë; Ah! mëlinitëshpresojnëpërjetësi Dhe ata yje lart sashumëmëjapingëzime; Dhe atayjelart Jeta ështëkaqevështirë,ah!mëlinitëqaj! Vdekja na rrëmben megjithçkaqëduam: Vdekja narrëmben Gjithçka qëneduam,aspaknuk nazgjat! Shohim sesi lufta e pabarabartë nashuan Shohim sesiluftaepabarabartë Ajo ështëdomosdoqëvaret njëdiell nga Dita është ajo që shpirtin s’elëtëgëzojë; Dita ështëajoqëshpirtin Në frontinedhimbjesshpresadritësjell Ah! mëlinitëqaj!Jeta ështëkaqpafat! pakpezulldhezhduket nëqiell: Ajo rri Nga frëngjishtja: Nga Atlantida, Belladonaetj. Alice deChambrier Ag Apolloni 59 poezi 60 kritikë perëndimore. bashkëkohore filozofinë Botërore. luftë Lufta nisi metë e Dytë përfunduar të demokracive liberale perëndimore. Kjo u zhvilluamidisbllokut komunist dhe atij politik i periudhës së Luftës së Ftohtë, e cila shqiptar komunistët dolën të shqiptarë ia eleminonin çlirim për vitit 1941. Gjatë luftës partizane Komuniste të e Shqipërisë, në nëntorin Partinë Italia fashiste ia dolëntë formojnë dy vite pas pushtimit të Shqipërisë nga të cilat idetë komuniste,përvetësuar grupe e vogla që kishin Ahmet Zogut, tek grupet mund të gjendet që në vitet e sundimit të ka ndërsaaktualisht shkrime nëpërrevista të ndryshme, ligjërues sociologji në Universitetin e Prishtinës, ku tani është 1 I. NDËR DHE KSENOFOBISËENVERISTE lrm Latifi Blerim në Komunizmi shqiptarështë një fenomen e komunizimitShkaqet dhetiparet proces ETNOCENTRIZMI DHEKSENOFOBIANË i Filozofisë TIMI IETNOCENTRZMIT Zanafilla botimi (1979) Ideja e emancipimit në filozofinë në emancipimit e dheIdeja dy politike. SHQIPËRINË KOMUNISTE e libra ka komunizmit studiuar filozofikë: Ka botuar Filozofi Biseda mbi shqiptar Blerim Latifi shumë dhe modeli totalitar të sundimit i një shpejtë dhe krahas kësaj edhe ndërtimi që mendoheshin sitë tillë, u vendos metë kundërshtarëve ndaj i represionit dheatyre pushtetin e tyre në tërë Shqipërinë. Regjimi në nëntortë vitit 1944 ata vendosën totalitarizmit 4 e cit,fq.677). vep arsye kjolëvizje njihet edhesi“LëvizjaZogiste” (Agani, në pushtet e Mbretit Zog në Shqipëri. Përkëtë rikthimin luftës kundër pushtuesve, qëllim tjetër politik kishte 3 Prishtinë 2008,fq.654-75). PolitikeGrupet në ShqipërigjatëLuftës së Dytë Botërore (Fehmi Studimesociologjike Agani, dhe politikologjike/ Partitë dhe i referoheshin interesaveparime nacionaletë Shqipërisë renditeshin 10 parime të politikës balliste. Të gjitha këto në dokumentin e quajtur “Dekalogu”, ku përmblidhej Konferencës së Pezës isaj politik në vitin 1942. Progami 2 gjatë luftës, siç ishin BalliKombëtar ndikimin e fraksioneve të tjera, të formuara Lëvizja eLegalitetit natyrën e shtetit fashist. Raymondnumëron Aron këto Musolinipërtë përshkruar për herë të përdor parë nga e majtë, apo Staliniziminsovjetik. Termi shtet totalitar u dhe totalitarizmin djathtë, pra Nacionalsocializmin gjerman këtë vepëratë që njihet sitotalitarizëmi Arendt analizon Arendt, me librin e saj të njohur Një ndër studiuesit Një ndër të më të fenomenit njohur të në shtatorin e vitit 1943, që përveç Lëvizje e formuar Lëvizje e Rezistencës Antifashiste që lindi pas është filozofja 3 , kështu që praktikisht gjermano-hebreje Origjinat e Origjinat totalitarizmit. Në 4 , modelqë me , ASHAK, Hannah 2 dhe historike, shoqëroredheekonomike një vargimpononin kushtesh tradicionale, të pushtetit dhe logjikës totalitare që demokratike të mundshme të funksionimit një kontradiktë e madhe nëmes një logjike Shqipëri, mes shumë faktorëve, ekzistonte pikëpamjes së tij në situatën e pasluftës në Sipas Fuga. edhe studiuesi shqiptar Artan e lindjes së totalitarizmit në Shqipëri një regjimmetipareautokratike. Veberit, derisa në periudhën mes dy luftërave të Maks nëse do t’i referoheshim termit një despotizëm oriental,njëregjimsulltanist, totale. Për shumë shekuj vendi kishte njohur tradite demokratike nëvend ishte pothuajse prej tyre njëri ishte enjë edhe fakti semungesa duket shumë shkaqe,se ishte e dobët,për e Rezistenca ndaj vendosjes së totalitarizimit kohën promovohej si “pushtet popullor”. duke ubërëedhemëiashpër, ndonësetërë kalimin e viteve erdhi përherëe më shumë shteti eshtetit, e kësaj të 3. Përpërhapjen vërtete, zyrtare vërteta të bëhet e arrin një autoritet absolut dheqë, për rrjedhojë menjëideologji,së cilës i atribuon dhe armatosur frymëzuar e veprimtarisëpolitike, 2.Partia monopolisteështë të vetme një partie monopolin shfaqet në atë regjim që i jep karakteristika të shtetit totalitar :1.Fenomeni totalitar medial, shkalla tepër e lartë e analfabetizmit e lartë medial, shkalla tepër modern totalitar, të tillë si e mungesa një rrjeti tjerë socialë e favorizoninlindjen e fenomenit shkallët e jetës shoqërore” që në të e përforconte autoritarizmin gjithë fisnore veçanërisht në fshat, jetonin sipas një tradite “Njerëzit rrugore. moderne infrastrukturë pothuajse krejtësisht një cilit i mungonte gjithandej vendit, të shpërndarë të rurale dominuese me një popullsi të saj ishte agrare, kushte lidheshin me një shoqëri që në pjesën Totalitarizmat eshekullit XX ideologjik (Leon Poliakov,është njëkohësisht edhe gabim në një aktivitet ekonomik i kryer aprofesional një gabim veprimtariështë shtetërore dhe inënshtrohetideologjisë, çasti që çdo mënyre, janëpjesë përbërëse e tij, 5. Qënga shtetit dhe profesionaleinënshtrohen dhe këto, nënjëfarë që e përfaqësojnë, 4. Shumica e veprimtarive ekonomike ata shteti dhe nga shtypi drejtohen dhekomandohennga Tërësia emjetevetelevizioni, të masmedias: radioja, trurit. e mjetevemonopolin të forcës, sidheatë të lavazhit të 6 2001, fq.72. 5 pas LuftëssëDytëBotërore. komunistëtsistemin politik të cilin e ndërtuan në Shqipëri i gjejmë Aron në nga këto karakteristika të përshkruara Po aty, fq.72. , ORA,Tiranë guvës së gjarpërit Shtigje drejt Fuga: Artan Në një kontekst të tillë i gjen shkaqet merr e përsipër patriarkale nga , Përpjekja, 1998, fq.7). Të gjitha , Përpjekja, ana ende e tij mjaft 6 monopol . Edhetreguesit të fuqishme të 5 . Këto dyfishtë, solli totalitarizmin” midis sistemin demografike pranisë sunduese të fshatarëve në strukturën midis njëprojektikolektivizimi dhetë mbetemi” jemi stalinistë dhe të tillë do të të vërtetë ne më Përkundrazi nabëjnë nderë, sepse stalinistë dhe mekëtë fyejnë. mendojnë sena e jashtëm të regjimit të tij: “Na quajnë Hoxhës dhënësipërgjigje për kritikuesit vitit 1953. Është e deklarata e njohur Enver pushtetit e deri në vdekjen e tij në marsin e së në BashkiminSovjetik që prej marrjes Stalini modelit politik që kishte ndërtuar Hoxha ishte një imitues konsekuent i me totalitarizminstalinist. Duket se Enver etij mund të kuptohet marrëdhënien pa regjimit 70 pamundur kurdihet se fshatarët përbënin një shteti ligjor? Etërë kjo duket thuajse e hallkat përfaqësuese të dhe duke përdorur votës së lirë e votimitnëpërmjet të fshehtë a mund të bëhej kjonëmënyrëdemokratike, ekonomive të vogla private të fshatarëve. Po kolektivizimin e tokave të punueshme dhe të ekonomike që synonin dhe njëreformë politik të njëprogram zbatonin të vërtetë totalitarizmit. Komunistët me dëshironin fatale e shtyn një regjimautoritardrejt e tillë të saj politikë. Një mospërputhje një nivel mëtë ulët e kundërshtarëvese ajo që kishte pushtetin shumë politik ra shpejt në që shpejt “forca shoqëroreegrupit ndodhi katastrofa vendisociale. nga Portë nxirrej pushteti të dhe shtrëngues centralizuar mund një erdhi nëpërfundimsevetëm përmes elita sunduese këtë situatë, siç vëren Fuga, të luftës.e shkatërrimeve dhe pasojat Në 9 : MeStalinin suksese të mëdha”(Enverbujqësisë dhe kemi Hoxha korrur e industrisë socialiste, përkolektiviziminpër ndërtimin e të çeliktë…Ne kemi ndjekur mësimet të e Stalinit fortë, mësimet një parti të të për pasur e Stalinit,parë, nëradhë “Ne, komunistëtshkruan: shqiptarë kemi me zbatuar sukses 8 7 IKK&Princi, Tiranë2007,fq.177. mes stalinizmit dhe enverizmit. Ai përmend mes stalinizmit dhe enverizmit. Ai përmend analogjinë këtë mban emër Pipaanalizon si “stalinizëm shqiptar” Arshi Pipa :StalinizmiShqiptar/Aspektet Arshi ideo-politike Në veprën e tij “Me Stalinin”, mes të tjerash, Hoxha Po aty, fq.73. përqind Totalitarizmikomunist nuk shqiptar aspektit komunist, /Kujtime, Tiranë1982,fq.38). politik 8 . Arshi Pipa, një kritik i njohur i Pipa, njëkritikinjohur . Arshi të të

popullatës. politik drejt shoqërisë 7 enverizimin . totalitarizmit. dhe 9 . Në veprën e tij që shqiptare, Kështu, atij e demografik kualifikon Konflikti konflikti e shtyu , 61 kritikë 62 kritikë apo Gjermania. Kishte ndodhur e kundërta. Kishte e ndodhur kundërta. apo Gjermania. në atë kohëishin e madhe, Britania Franca vendet më të të zhvilluara botës, sikurse se revolucioni komunist do të ndodhte në partiake, spastrimeve të herëpashershmetë kuadrove dhe metodaembajtjes së pushtetit përmes me njësasitëvogël maoizmi” marksist, minimalisht leninist dhe në thelb stalinist, Pipa konkludon se enverizmi “është formalisht së pushtetit, etj. qëllimet ditore të ruajtjes filozofisë funksionimit të tij nuk me skemat përputhej e e shtetit komunist,modeli praktiki por glorifikohej përgjithësi e mbajtifjalën” dhe, sikurse shprehet Pipa, Enver Hoxha“në mësimet e tij se do të ndiqte me përpikmëri Hoxhanë emër të popullit shqiptaru betua ditët e vdekjesnjë detaj nga së Stalinit kur tij… mëdha, të cilat evokoninemrin, lavdinë epavdekshmërinë e që, faqet e kodrave e maleve u mbuluanme mbishkrime të një rëndësi magjike, qiellore e hipnotizuese… Ish atëhere veprimet, lëvizjet, sjelljet e gjestet e tij të rëndomta merrnin Jo vetëm idetë, direktivat, mesazhet e fjalimet, por edhe e strateg shkrimtar ushtarak… Figuraetijqe absolute. edhe klasik imarksizëm-leninizmit, shkencëtar, historian, ish njëkohësisht por epartisë, dhe largpamësinë trurin faraonike. sinjëpiramidë e më lart Aimishërontejovetëm personalitetit të Enver Hoxhës: gjithmonë “Kulti itijungrit Vasil e kultit të nëkëtë mënyrë ndërtimin Qesarie përshkruan 12 indoktrinimin ideologjiktëmasave. nëmekanizëmpër ushndërrua arti këtij instrumentalizimi, plotë të saj nëfunksion të ideologjisë Në kontekstzyrtare. të të politizimit të skajshëm të kulturës, të një instrumentalizim zhdanovizmi sikurse quhet herë pashere, paraqetnjëformë dekadent perëndimor.si shkollë eartit Realizmi socialist, apo komunistët që konsiderohej nga rus shkollës së formalizmit Andrei Zhdanov, socialist icili realizimin ia kundërvinte 11 10 një dogmë staliniste realizimit socialist, e cila sipas Pipës është në fushën e kulturës u instaluadoktrinae sovjetikai cili ukopjuakësaj dhe krahas nga edhe i njëjta gjë në sistemin ndodhi arsimor Pipës, modelet sovjetike. me korrektësi E ushtrisë dhe shërbimitsekret ndoqi, sipas i i pronës.dhe strukturimi Organizimi ishte kolektivizimiStalini, kumëenjohura nga i vendit u bë me metoda të përdorura janë ndërtimi ikultit të personalitetit janë ndërtimi stalinizimit që Pipaihetontek enverizmi 13 diktaturën Në librin e tijme titull Në librin Kjo doktrinë u përpunua në Bashkimin Sovjetik nga Po aty, fq.177. Pipa, vep ecit,fq.181. Në Marksizmi ishte ideologjia zyrtare ishte Marksizmi ideologjiazyrtare libra, , Toena 2004,fq.12-13). vetëm marksiste. pastaj këngë, figura filma, falsifikimi e Marksi tij” Postscriptum për diktaturën teatër 11 . Elemente tjera të (Vasil 13 e . çdo 10 kishte Qesari, . Industrializimi i krijim historisë profetizuar Postscriptum për tjetër gazetari gazetari artistik 12 për si ksenofobike në esencën e tyreetnocentrikeishin dhe kolektive, psikozatë vërteta nga të cilat e njëshoqërietë krijimin karakterizuar bota.Kynga totalitar bëritë izolim mundur e njështeti pothuajse krejtësisht të izoluar seri e prishjeve në fund rezultoi me krijimin Sovjetik dhe, së fundi, me Kinën e largët. Kjo me Jugosllavinë, pastaj meBashkimin edhe me vendet e bllokut komunist. Njëherë komunist e raporteve nisi prishjen shqiptar me vendetraportet perëndimore, shteti Ballkanit 1804-1999 anë të njëksenofobie të hatashme” (M.Gleny, Historiae “Hoxhae e fuqizoi vizionin tij të unitetit të shqiptarëve me 16 166. idenë komuniste në shekullin XX kalimin zhvillimit tëvet. apogjeun e vendin socializmit kur e arrin ideologjike thoshte se kapitalizmi ialëshon me anëtë masave burokratike, skema ngase tregut, por shpejtë të shoqërisë, jo përmes veprimet eindustrializimittë të ndërrmerrte kontradiktadoktrinore, stalinizmiudetyrua këto model përShqipërinë.Përt’i zgjidhur kishte zënë klasa e re burokratike dallime të tjera. Vendin e klasës kapitaliste e zhdukjes së dallimeve klasore, kishin lindur total mbi shoqërinë dhe individët. Në vend të histori- shtetin totalitar, që vendos kontrollin të re të shtetit, të më herët paparë në formë komunizmikundërta: shpikunjë izbatuar dhe klasave sociale. Kishte ndodhur e e shtetit Marksi kishte profetizuar shuarjen feudal, përfshirë këtu edhe Shqipërinë. vende ku sistemi ekonomik ende ishte gjysëm Partitë komunistepushtetin në ato e morën 15 14 vetëm të komunizmite ndërtimit në një vend të Stalinikishte shpikur modelin internacional. kishte folur përnjërevolucion komunist Dimensionit të persekutimit i përgjigjej kombëtare e persekutimit dhe e madhështisë. kombëtare, e cila ishte njëkohësisht paranojë vendi të një paranoje iu ekspozua ndërtimit Shikimi i të huajit përmes vrimës së Shikimi itëhuajitpërmes shkruan: e tijHistoriaBallkanit,shkruan: Gleny nëlibrin Misha Shih: FrançoisShih: Furet, Shih: Milovan Gjilas, KlasaeRedheShoqëripapërsosur Enverizmi ndoqi të njëjtën rrugë. Me Enverizmitë ndoqi njëjtën rrugë. 15 . Hoxha do ta përvetësonte këtë . Hoxhata përvetësonte do e viteve, 16 . Thënë me terma psikologjikë, me terma . Thënë , Toena, Tiranë,2008,fq560). pasi bunkerit E shkuara e një iluzioni/ Ese mbi iluzioni/ Eshkuaraenjë kishte , Dukagjini, Pejë 2003, fq. 135- prishur 14 fillimisht . Marksi . racor, estetik, në etnocentrizimin moral, Rilindjes superioriteti shqiptar ishte linguistik, tokësor. rruzullin më të avancuar ekonomik e politik në tërë ideve komuniste; përfaqëson modelinmëbesniktë Shqipëria pikëpamjet; më i avancuar se kapitalizmi nëtë gjitha do tëkishimnjësilogjizëmkëtillë: nacionalsocialist komuniste ka tiparet e një entocentrizmi shqiptar, etnocentrizmi i periudhës idealizonte të kaluarën e lashtë të popullit kombëtare kishte natyrë romantike, që tashmë iveshur mepetkunsocialist. dimensionit të madhështisë - etnocentrizmi ksenofobia e institucionalizuar, derisa Aty 18 iHitlerit. nacionalsocializmi gjerman 17 përmes një ligjërimiideologjike shoqëror”. përmes historie,kësaj radhe shqiptarocentrizmi,por për ata.Rishfaqet kështu, pas njëshekull një fener ndriçues popujt e tjerë të rruzullit, përfaqëson modelinesë ardhmes përtërë Shqipëri me një regjimsocialekonomik që (etnocentrizmi romantik), kthehet në një e vatrakulturore mëepërsosurnëbotë enigmat e botës gjetur zgjidhjet për të gjitha problemet dhe i që nuk ekishte marksizmin, tradhtuar mitin e Shqipërisë si vendi ivetëm në botë lashtë të shqiptarëve, shteti komunist ndërtoi mitinesuperioritetit të kishin ndërtuar dhe tëekëtij ardhmen populli. Rilindasit 2001, fq.88. 19 e shkronjave tëpara tëemritMar(ks),Eng(els)dheLen(in). emrin Marenglenfëmijëve të tyre, emër që është kompozitë identitetit të tyre personal. Shumë familje nisën t’u venë edhe në jetën individuale të njerëzve duke u bërë pjesë e komunist të zotave. efekte Një dogmë e tillë nisi të jepte Në këtë mënyrë aiisiguronte vendin vetës në panteonin Hoxhae mbante vetën si vazhduesi më konsekuent i Stalinit. dhe Lenini.Stalinishihejsivazhduesi ekskluziv ityre, ndërsa njerëzimit. Treshën eklasikëve epërbëninMarksi,Engelsi zgjidhjen e të gjitha problemeve teorike dhe praktike të Klasikët e marksizmit thuhej se kishin gjetur gabuara. cili thuhej Në librat shkollorë kjodogmë ishte e gjithpranishme. nëkuptimin që ka këtu nukKy duhet marrë term , Ora, Tiranë , Ora, guvës së gjarpërit Shtigje drejt Fuga, Artan Derisa në etnocentrizimin romantik të - - - nëkëtë rast e logjikës formale Me termat Derisa etnocentrizmi i Rilindjes konsiderohej Si rezultat, Shqipëria paraqetsistemin Brenda sistemit komunist vetëm Komunizmi është një sistem se të gjitha 18 17 . Kështu “Shqipëria, vendi , që idealizon të tashmen filozofitë si filozofia paramarksiste që ishin kishte 19 të

ku dikurtërëbotavintetëlutej: Rilindjes Shqipëria përfytyrohej si një vend tjetrit. të Derisa nëetnocentrizmin romantik etnocentrizmave ka të bëjë me përfytyrimin e nga forcat diabolike të botës.nga Ky është “miti mitesh” të mbështeturkëtë mbi kompleks ngushllues shqiptarëvet’u jepnin një vetëdije kolektive popullore shqiptare. Qëllimi i rilindasve ishte e gjuhës,dhe pastërtinë racës dhe kulturës të botëkuptimin kohës:romantik lashtësinë ato vleraqë në epërgjithësi karakterizonin Kombëtare, duke u themeluarpikërisht mbi mitesh historike gjatë Lëvizjes së Rilindjes si njëkompleks shqiptar… uformësua “Nacionalizmi ishin krejtësisht të ndryshme: Porqëllimet e projektimit të këtij superioriteti superioritet ideologjik, politik dheekonomik. socialist superioriteti shqiptar uprojektua si 21 fq. 182. 20 enverist i kësaj tradhtari drejtësie. Kësisoj totalitarizmi njëmendësuar në tokën shqiptare, i dyti është i drejtësisë absolute marksiste e armiku ose atë të revizionistit sovjetik. është I pari i cili kaose pamjen e imperialistit amerikan, nëtokënesaj”.Tjetriështë armiku, ndërtuar “mrekullinë e e saj”,“parajsën për tarrënuar huaji nuk vjen të lutet në vjen Shqipëri, por të tek projektuar i huaji. Tashe armikut i dhe nëkultivimin eksenofobisë” përsosjen e konceptit të asketizmit proletar shqiptarë…. do të përqendrohej në më tepër të stalinizmit, kontributi itotalitarëve dhepraktikaveformave pseudoteokratike adoptimit të të kësaj të ardhmeje… Përtej domosdoshmërinë të verbër në të ardhmen komuniste dhe në në popull të një besimi përkushtua rrënjosjes dhe të amshuar, Klika e Enver Hoxhës u “Për të planet përpushtet realizuar absolut vetëdijen etnocentriste: instrumentalizonte kishte një brengëtjetër, nëfunksion të së cilës Po aty, fq.169. Vehbiu,Ardian në Zotit madhtëShqipërisë. I faleshinperëndisë, Në Tomor tekishteZoti, Gjithë botavijqëmoti, Një dallim tjetër esencial mes këtyre dy etnocentrizimin 20 ndërton . Ndërkaq regjimi totalitar komunist. Ndërkaqregjimitotalitar Kuzhinat e Kujtesës për e vete sakrificave socialist figurën , Sejko, 2006, Elbasan kemi 21 e . në rrethimit figurën emër 63 kritikë 64 kritikë Ditore”, Prishtinë2005,fq.156. 24 Politike II dobësimin etij ose që projektojnë vazhdimisht rrënimin shtetet kapitaliste Bashkimit Sovjetik nga kapitalist të teorinë eStalinitpërrrethimin veprën e tij Historianë kontekst edhe studiuesi Vehbiu.Ardian Nëtekstin poshtërimin ekësajtëfundit. e KuqeUshtria të do përfundonte më nga shqiptarët se një pushtimeventual i Shqipërisë Moskës.dhe ndjenjatek bindja Duhej krijuar të pushtetin kundërshtonin kontrollues të bllokut komunist, guximin që kishin marrë e pushtimeve sovjetike të vendeve brenda regjimi totalitari Tiranësishte nëpanikun lexojmë i ushtrisë “Gjeneralisë vdekur”, romanin ku shqiptare të rrethuar. Ose pak më herët Osmane,një fortese para humbet me turp ku fuqia mëemadhe kohës, Perandoria këtë kohëmetaforë “Kështjella”, romanin i kështjellës së rrethuar” 23 22 s’kishte tësosur…” u nisën prapë përudhë të madhe. Ec e ec e udha shumë ushtarë. Atëherë, e tërraskapitur, të lodhur I njehsuandhe doli qëkishinugjeturende mbetur pa u kthyen prapë të njehsonin ato që kishin mbledhur. Moti ishte i egër eikeq… Mblodhën samblodhën e shumë male eshumë pllaja. udhë. Ec eec, kapërcyen opingat dhe veshën zhgunat dhe për u nisën prap se ende shumë mungonin eshtra. Atëherë mbathën u kthyen atoqëkishin mbledhur. të numëronin Doli udha dhe ikën më tutje. Mblodhën sa mblodhën dhe e shira binin pa pushim. Por atanukukthyen nga eshtra. Vendi ishte i ashpër e i keq. Frynin erëra male e fusha, duke kërkuar dhe mbledhur këto shumë vrarë nënjëluftë të madhe. Ec e ec, kapërcyen të dalë përtëmbledhur eshtrat e ushtarëve të tyre kësmet. Jo, nuk kishin dalë për kësmet. Ata kishin njëherë një gjeneral dhe një priftqëkishin dalë për mesazh: “Ishte ky në mënyrë shumë të qartë ku lexohetaty”. roman Ja ky njëpjesë nga guxon të prekë Shqipërinë dot’i lërë kockat “kush vrarë. Mesazhipolitik është i qartë: e saj përtë mbledhur eshtrat e ushtarëve të njerëzit cila pas afërnjëzet vjetësh dërgon nëtokënshqiptare, e ushtrie të armike huaj Ismail Kadare, Ismail Kadare, Yves Guchet, Jean MarieDemaldent, Shih: Vasil Qesari,vep ecit,fq.37 Në këtë kontekst e sheh veprën e Kadaresë Romaniu botua nënjëkohë kur , Dukagjini,Pejë, 2005, fq.333. e rrëfimin Kadaresë Gjenerali i ushtrisë së vdekur , botoi “Koha 23 . Kadare do të shkruajë në do të shkruajë . Kadare 24 për . disfatën brenda aie kontesktualizon 22 , ingjajshëmme e historiografisë madhe Historia e Ideve Historia e Ideve të një dhe vonshme të tij që kapin periudhëne fundviteve ‘70 e dytë pikëpamja në veprat ndërsa më të së Kadaresë, në periudhënmëtë hershme të krijimtarisë kryesisht gjen mbështetje regjimit. Pikëpamja eparë ndaj të disidencës metaforike një frymë veprën e Kadaresë letrarizim imiteve të saj, ndërsa disa të tjerë hetojnë në në funksiontë kësaj ideologjie, duke shërbyer si një ishte tërësisht pikëpamjen se veprambrojnë e Kadaresë regjimin dheideologjinëkomuniste në Shqipëri.Disa me e veprës së Kadaresë debat i madhmbiraportin historike, ku imagjinata letrare do të mund të merrte historike, ku imagjinata letraredotë mund të merrte socialiste në universin mitiko-simbolik të së kaluarës banalitetet e jetës së përditshme nga të pashpallur përnjëikje një mundësi të mirë letërsisë së Kadaresë të një fuqie të madhe. Paradoksalisht kjo gjë i krijonte një popull ivogël mund t’i mbijetojë dorës së hekurt Osmane dheatë të popullit shqiptarsishembull se si të rezistencës pesë shekullore kundër Perandorisë përkëtë e njëperiudhe periudhë imazhin ndërtoi 25 gjer nëdhëmbëetë pamëshirshëm” të madh nënumër, armiku të armatosur instancash ku shqiptarët i bëninballënjë historinë eshqiptarëve sinjëvargmonoton të Davidit dheGoliathit,duke paraqitur totalitare,të ecila “ebëri vetin mitinbliblik sovjetik, të se,krijojë besiminte populli nërasttë një agresioni Hoxha, pasi është prishur me Bashkimin Sovjetik do e ndeshjes në mes Davidit dhe Goliatit, por Enver e këtij miti janë biblike; ato igjejmë në mitin rrënjët një vend ivogël.së njëfuqie të madhe nga Dihetse parë mund të haset lehtësisht miti politik i mposhtjes i ushtrisë së vdekur dheromanin e famshëm sishembull romanin Le të marrim veprashtë tij shumë të rëndësishme edëshmojnëkëtë. funksion të mitologjisë politike të regjimit. Një sërë në do të mund t’i shpëtonte diktatit për të shkruar nuk ai regjimi iEnver nga Hoxhësrrjedhojë dhepër aplikimit strikt të zhdanovizmit nëkulturën shqiptare brenda njëkontekstindodh të i IsmailKadaresë, Politike Byroja nga periudha e sundimit osman. Embikqyrur brezi. Periudha më e përshtatshme për këtë ishte ashtu sikurse kemi triumfuar gjithmonë brez pas e shqiptarëve: ne dotë mbi armiqtë triumfojmë prapë duhej të gjente ose projektonte referenca në historinë bërë sa më të besueshme mitet e tij, regjimi komunist mureve të një kështjelle të vogël shqiptare. Për t’i lë kockatushtri kolosale armike dhe mposhtet para amerikan dhe social-imperalizmi sovjetik. Sërish një imperializmi regjimit komunist, nga mitin e rrethimit Ndërkaq nëromanin një popull ivogël,madhe të mposhtur nga trim. por e një toke të mbushur me eshtratë një ushtrie të të ushtrisë Imazhet eGjeneralit së vdekur janëimazhet guxon të prekë tokën shqiptare dotë lë kockat aty. Ardian Vehbiu,Ardian vep e cit, fq. 186. Ekziston një fillimit e Shqipëria Partisë të viteve

së e vogël Punës, ‘80. Kështjella Rritja do historiografia Kështjella të gjejmë mitin tjetër të dalë dhe fitimtare. . Në romanin e . Nëromanin zhvillimi shqiptare Gjenerali Kush letrar 25 . kjo japë vetëtë na do enverist,ngjyrat eautoritarizmit e nëmënyrë të përvjedhur letërsia osman e Kadaresë të mundshme autoritarizmin ngjyrat mëtë errta me për të portretizuar më lirshëm.Nëlirinë frymë e si një regjim të egër totalitar, perspektiva gjë që nga nëletërsinë e tij osmane e paraqet perandorinë Kadare ngjyratetë parës mbitë dytën. Kështu ne bartim sotmes. Në superioritetin e të sotmes mbi të kaluarën perspektiva çdo herëeshohimtë shkuarën nga etë aparatit të partisë shtet. Raportet armiqësore me armiqësore shtet. Raportet të partisë aparatit disidence reale osetë supozuar,dhe jashtë brenda viteve çdolloj të ’80-ta ia kishte dalë të shkatërronte sovjetik. një institucion dhe përmbajtësisht strukturalisht por TabirSaraji nominalishtështë institucion osman, Ëndërrave të së shkuarës.të tashmen përmes Romani Pallati i do të thotë t’i japësh mundësinë lexuesit që të lexojë realiteti në universin jetësor dhe historikosman.Kjo realitetin komunist ndjeshmërinë e këtij duke e bartur për të thënë diçka për këtë, ai katëpor vetmen rrugë e totalitarizmave e di të shekullit XX dhe Kadare nënivelin të ngrihej dhe teknologjike, nuk arriti kurrë për shkaqeideologjikeAbsolutizmi osman, vërtetë. nga e politik të regjimit enverist, i cili përgjatë periudhës osman, ne mund të ndjehemi brenda ambientit social e plotë të disidencës më shumë se në një habitus epadiskutueshme.panegociueshme, Nëmungesën e njerëzve shfaqet e plotfuqishme,mbi trupin e të arsyevedrejta epushtetit të tij. E të vendosurpër këtij dekreti. Nuk karezistencë tij, ndaj kontestim nuk e tyre me anë të verbimit. Në këtë moment Kadare të bërëevidentimin për e tyrendëshkimin dhe mëpas një zyrë përcaktohet se kush ka sytë e kqinj dhe ngrihet kriteret në bazëtë të cilavekomisioniqë harton dhe probleme tjera të pushtetit. Menjëherë ngrihet keq kanë shkaktuarsëmundjen e princit trashëgimtar ndëshkuar sykqinjtë që akuzohen se me syrin e tyre të përtë komunist. një dekret (ferman) Sundimtari nxjerr totalitar shpalosë dimensione të tjera të autoritarizmit ankthi Në novelën tjetër, metitull “Qorrfermani” njerëzor. tejdukshmëria eplotëshpirtit përmbushur voglatë natës”. vetëmRehatia kur të jetë etijarrihet e Ardhmen”; aidotë vërë dorë edhe mbi“ëndrrat e Madhe përtë ditës” mbi “Ëndrrën dhe monopolin e mbi atoqë Blochmonopolin iquan“ëndrrat Totalitarizmi vetëmnuk ndjehet i sigurt duke mbajtur dhe dëshirash. e tij, ku gjallërojnë llojëndrrash dhemë intime të qenies njerëzore, pavetëdijentë errta ai dotë kontrollojë edhe skutat më gjejmë te Oruelli; kontrolline gjuhës dhe vetëdijes njerëzore, sikurse e nuk setotalitarzimi mjaftohet vetëmtë na tregoj me më të fundmetë imagjinatës njerëzore. Tabirdo Saraji totalitare të kontrollittotal tëderinëcaqet zhvilluar faktografisë do flet ndalimi të asgjë

është qartësisht i kësaj realizim mundësie. është qartësisht ndodhë Rrëfimi i për historike fesë falë ndonjë i në tij parimit dhe vitin është kundërshtim politike të 1967 rrëfimi njohur deri nuk filozofik eventual për në është fillim logjikën fare se ndaj ne të e tërë popullatës nëushtri e e shoqërisë, militarizimin shndërrimin më të rëndësishme të regjimeve totalitare: tiparet këtyre slloganeve përbën një nga të ujkut”. Ajo çka fshihet prapa në gojë : “ne hedhim valle përshkrues sllogani apo “ të jetojmë si në rrethim”, normativ: që i përhapteregjimi, si p.sh. sllogani tjera tëmakinëssunduesetotalitare. dimensione dhe efekte të paraqesë me ngjyra të forta të arrin sundimtari,Kadare nga së qorrfermanit duhen verbuar. Në atmosferën pas shpalljes e krijuar tyre. Prandaj sykqinjët, që janë vetë mendjekqinjtë, besonse e keqja mëemadhe përtë vjen prej ngase i obsesionuar përtë kontrolluarmendimet e njerëzve, të e bën vetën këtë bestytni me vetë është faktin se ai mendosh diçka dhe ajodotë ndodhë. Totalitarizimi e mendimit. Në këtë bestytni thuhet se mjafton të atë të besimit mbi gjithfuqishmërinë tjetër pagane, antropologët,është e lidhurmebestytninë shpjegojnë e syrit të të keqkeq, për të. sikurse Bestytnia pagane shikuar keq udhëheqësin, kjo dotë thotë se ke mendim jashtë atë brenda vetes.që mendja ebluan Nëse e ke duke qenë “dritaretë mendjes” sytë nxjerrin ngase udhëheqësin e madh mund të të kushtojë me kokë, kësaj të fundit. Një shikim i papërshtatshëm mbi mimikës së fytyrës, mënyrës së shikimit, posaçërisht gjesteve, edhetë gjuhës sëtrupit, të hekurt disiplinim nëveprime dhenëtë menduar.hekurt Aikërkonnjë Totalitarizmitrupit. nuk kërkonvetëm një disiplinëtë politike të gjuhës së totalitar dhepikërishtmbikqyrjen të rrëfejë të na arrin të penalitetit të pushtetit absolut, Kadare Duke ebërëkëtë bestytni motiv sievërtetë. merret esyrittë keq Në kushtet e sajedhe bestytnia pagane kërcënim. apo njërrezik çdo gjëje fshihet një armik, gjithçka, dyshimi në gjithçka , ndjenjase prapa nga e së paranojës persekutimit. është Kjo paranojë frika vendit, të gjitha këto e zhytën Hoxhën në psikozën vetizolacionizmi ndërkombëtar, stagnimi ekonomik i të gjitha fuqitë e mëdha(së fundi edhe me Kinen), Kjo shkruan 26 hershme të Marksit. Së pari, atë e gjejmë në platformën hershme tëatë e gjejmë Së pari, Marksit. në platformën 27 Tiranë 2000,fq.120). Rrënjët eKrizës Shqipëria- viktimizëm (Robertoromantik” Della Rocca Morozzo , plotme etnocentrizëm, edhe por me popullore, shkurt, luftërash, gjakderdhjesh, atmosferash epike,epope mitesh është e mbushur me e Gjergj Fishta e deri të Ismajl Kadare shqiptarëve dhetëhuajve” të midis shtjellohen nëbazë një ballafaqimi konotacionet ideologjiko-mitikerregullisht kupothuajse fantahistorike të Kadaresë, reflektohej Poaty, fq.188, RobertoDella Rocca Morozzo Ideja e “popullit të armatosur” është një nga idetë e është një nga Ideja e“popullit të armatosur” Një etnocentrizëm i tillë ksenofobik do reflektohej një se “Letërsia nga dimensionet edhe shqiptare edhe , ShtëpiaeLibritdheKomunikimit, në sloganet “në duke më 27 26 . “Partia ekishte specifike truallin filluar . indoktrinuese nga të e Vaso sundimit veprës Pasha 65 kritikë 66 kritikë e dimrit.Vetëm plotësisht vetën. nëluftëetregojnë nëstinën sigjarpëri e përgjumen trullosen paqe ata Në nga e diktuar është e tyre. një nevojë natyra psikikës sëshqiptarit…. e nëkrijimin pushkandikonsë tyre, drejtërpdrejt -vazhdoigjësend –bazëejetës tyre, si një prifti,- sikur tëishinpushkë. tyre. kështuqë pushka bëhet pjesë e pandashme e jetës së pushkën, foshnja, uvënë janë nëdjep qëkur Atyre pjesë e popullittë armatosur ushtarake, kuushtriacilësohej vetëm si një nënivelin militarizimungrit edoktrinës ky Shqipërisë të mbajtur në verën e vitit 1971 ideja e“ të tij, gjeneralit dhe priftit, del në sipërfaqe zhvillohet në mes dy personazheve kryesorë i ushtrisë së vdekur”, në njëdialogqë të qëllimeve“Gjenerali të tij. Nëromanin regjimi nëfunksion ideologjik që përdorte të bjerë nënndikimine këtij mekanizmi në veprën edhe vetëe tijletraredo Kadare të vetë karakterit të shqiptarëve. Duket se militarizimit të shoqërisë e shihte si shprehje Kësisoj regjimi komunist doktrinën e tij të legjitimohet dhe racionalizohet. normë si diçka e natyrshme. Në këtë mënyrë ajo sociale e sjelljes veprimitapo perceptohet me natyrën, që do të thotë se një normë ushtarake eçetatvullnetare” nëpërpikat e hapjes,të regjistruar njësitë punëtorë, fshatarë,studentë enxënësishin Ushtarakëaktivë erezervistë, burrat. për e 60 vjeç gjer në moshën50 vjeç për gratë të vazhdueshme,u nënshtroheshinstërvitjeve Të gjithë jetonte dhe punonte nën rrethim… tërë popullin-ushtar, vendi sepse shndërruar 29 28 1980, fq.371). (Marks dhe Engels, Gjermani” e një traktati të quajtur “Kërkesat e Partisë Komuniste në në formën ecilaupërhap në vitin1848, platformë Gjermani për Partinë Komuniste hartuan që Marksi dhe Engelsi në ideologjik vënia në veprim e mekanizmit përforcohej nga Pipa, vep ecit,fq.97. Qesari, vep ecit,fq.38. - - - - - Ja dialogu: Në Plenumin e Partisë së Punës së Lufta është e këtij natyrale gjendja e vjetër. Kjo në luftë Ata i shtynthirrja Duke u bërë që në vogëli pjesë e qenies së Duket, tha gjenerali-edhe hijëzat i mbajnë Shqiptarët janë njëpopulli ashpër… militarizmit tënatyrshëmshqiptarëve të identifikimit Vepra të zgjedhura II, Tiranë 28 të . 29 rendit . E tërë . Ekjo social ”. vetvetes, kundërnatyrës së tyre e thjeshtë se nuk mundkundër të dilnin atë pa mëdyshje ta pranonin për arsyen të shqiptarëve dhesietillë shqiptarët duhej del të jetë Ajo shpreje evetë natyrës luftarake ideologjik të doktrinës militariste të Hoxhës. fuqinë e legjitimimit dhe racionalizimit është shprehje direkte materiale e këtyre të brendshëm. Bunkerizimi totalivendit e venditizolimin dhenivelin eterrorit edhe më shumë Të dyja së bashku e rrisnin kuptimin se njëra doktrinë ushqente tjetrën. vicioz,në trajtën enjërrethi lidhje merrte e ksenofobisë ishte shumë e fuqishme. Kjo e kësaj doktrine medoktrinën lidhja sepse edhe pasoja të tjeratë rënda përshqiptarët, që etiketoheshin si“familjeborgjeze”. që regjimi iHoxhësfamiljeve zbatontendaj trashëguar, me politikën e shtypjes përputhej përkujton konceptin kristianpërmëkatine janëtradhtare.djep Një ide e tillë që na del se edhe disa foshnja që përkunden në pjesë të kodit të tyre gjenetik. Rrjedhimisht tradhtinë e kanë lindin të por tillë, sepse disa njerëzqë lindin tradhtarë. Nuk bëhen, vendi….” letrar Asdreni. rilindasve, AleksStavre Drenova,me pseudonimin injohur 32 2003, fq.54) (Ndriçim Kulla, pasurinë dhekrenarinëe tij” e bukura formojnë tij; armët e veta si ç’bën be për perëndinë dhe fenë e be për armët kujdes krejt dhe ipërkëdhel të me njëdashuri veçantë, bën pushka është itij;ekanë miku dheshokuipandashëm Shqiptari; sidomos që parapelqen janë armët dhe jatagani “Pushka për ShqipërinëdheShqiptarët” shkruan: “E vërteta të Rilindjes Kombëtare. Kështu, Pashko Vasa në veprën e tij psikologjisë së shqiptarëve” i hasimedhe në tekstet e autorëve 31 Ditore”, Prishtinë2005,fq.32. 30 të gjithë: këtë konceptpër janëtë njohur e përmbajnë quhet “koncept gjenetik itradhtisë këtij hymni e ndeshim edhe atë që mund të këtë përfytyrim. Për më tepër, nëvargjet e vetë hymnin shtetëror të Shqipërisë egjejmë Autor ikëtyre vargjeve është poeti i brezittë fundit të dhe Idetë mbi “lidhjen e natyrshme mes armëve Ismail Kadare, Në këtë tërë letrar neshohim dialog Por,militariste e regjimit, doktrinakishte Këto vargje lënë të nënkuptohet se ka që ështëilindurtradhëtar luftësveçailargohet, prej

30 . Antologji e mendimit shqiptar, Plejad, Tiranë Gjenerali i ushtrisë së vdekur, botoi “Koha 32 . ”. Vargjet që 31 . Edhenë tashmë e Zi.KyGjergj ElezAlinëdheBajlozin mit bunkerizimi dhemitit të vjetër shqiptar për vazhdimisht nërrezik” i qe mbushurmendjatopsevendi ndodhej maleve të Labërisë atë Bjeshkëve të Namuna, sa që, edhe bariutmëtë humbur, majave të qenë bërë aq të pranishëm e të besueshëm, dhe sulmit prej tij, s’ishin thjesht iluzion. Ato Ekzistenca e armikut fantazma armiqsh… dhe jetën vetëmdhe mbaronin me alarme natën dheditën të e përsosur cënojnë rendin të brendshëm, sipas tij, përpiqen Këta armiq këtë luftë”. gjithë ata faktorë që pengojnë aleatë e bashkëpunëtorë të imperializmit, të e brendshëm, në të njëjtën kohë, armiqtë jashtëm imperialistë pa luftuar e goditur, se duhet luftuar vetëm të kundër armiqve “Është absurde të pretendosh shkruante: të brendshëm. Vetëarmikut Hoxha i jashtëm vepronpërmes totalitare, armiku të konspiracionit. Sipaslogjikës konspirative gjithmonë shpjegimet kishin tiparet e teorive zhvillimet e politikës ndërkombëtare dhe autarkik lidheshin me shkaqe të nga ardhura në funksionimin e sistemit çrregullimet jashtme. Kështu dështimet e brendshme, mes zhvillimeve të brendshme dhe atyre të dialektikës që vendoste regjimi totalitar këtë patologji politike përmes zbërthen të periudhës komuniste, Lisen Bashkurti, politike”. Studiuesi i diplomacisë shqiptare ideologjik nënjë“patologjitë përgjithshme të etnocentrizmit gjendjen e transformimit shikim të botës përmes vrimëssëbunkerit shikim tëbotëspërmes i periudhëskomuniste nënjë shndërrohet doktrinave. Kësisoj etnocentrizmi shqiptar Përllogaritjet 34 tëpushkës”. t’ia vëmëpunës, syrin pishënëgrykë këngë porosinë e diktatorit ksenofob: “ma shumë gjoksin 33 që vjen të na e marrë nderin që vjen të na e marrë enjëbunkeriarmikun përtë ndaluar formën duhet njëGjergjEleznë vendosurcep nga të gjitha anët,në çdo prandaj deti, nga por nukPër regjiminBajlozi vjenmëvetëm nga rraskapitëse. ishin dënim, mallkim e vuajtje kolektive e ujkut- të gjitha këto e hedhur nëgojën luftës, mitiikështjellës valljasë rrethuar, 35 deri në700mijë(Qesari,vep ecit,fq. 41) Projekti i bunkerizimit të vendit nisi në vitin 1978. i VeriutNjë rapsod në në këtë mënyrë e shndërronte Qesari, poaty, fq.38. Ekziston njëlidhjesemantike meskëtij fiton flasin Shqiptarët dimensione se numri i 35 bunkerëve . Etërë kjo krijonte e të gjorë,

reja 34 të . “Rreziku i kuptimore. ndërtuar e fillonin arrin 33 . ngjante një gjysëmperëndie. enversite, i saj,Enver ndërsabartësi Hoxhai cila përçdogjë i referohejdogmës stalinisto- një klikë e tetëdhjetë Shqipëria sundohej nga baze: “PerandoriaOsmane, Fuqitë e mëdha Airenditfaktet e kësaj të qëndrueshme. e tij, ajo megjithatë kishte një bazë historike 37 2004, fq.566-567. tërë fundi jetën e shqiptarëve. Vehbiuse atykah shkruan Besimi në ideologjik qëndronteipatundur minimale për shfaqjen e ndonjëlloj disidence. praktikisht eleminonte edhe mundësitë më kontrolluarçdo detaj të jetës në vend, regjimi e manifestimit të pakënaqësive. Duke legjitimitetin e tij dhe shmangien të ruante zhvilloi Gleny,Misha se edhe Hoxha pse pranon e i Ballkanit, i njohur Historiani imagjinar? vetëm tërësisht për një konstruksion e e regjimit, fjala ishte përshkallëzuar apo procese nëperiferi. çdo dridhje në qendër nuk lë pa shkaktuar edhe në qendërtë kozmosit. Sirezultat, vetëm në qendërtë botës njerëzore, por tërësisht etnocentrike: Shqipëria nuk është kozmike. Logjikaebrendshmekësaj është kozmike. edhe përmasën Ajoështë ngjarje vdekja këndoi: “Për Enverin qaudhemoti”. Kësisoj Veriuvitit 1985, një nga rapsod iShqipërisë i të pushtetit. Kur diktatori vdiq në prillin e qëllimet të regjimi enxistepër cilin eforcimit së miri mund të shihet në folklorin ideologjik, jashtme” e brendshmeishte me gjithçka e lidhur të jashtë rendit socialist në Shqipëri…Gjithçka revizionist dhe kërcënimit që i vinte nga ndërkombëtare, imperialisto- rrethimit kushdo e në çdo kohë u referohej situatave planet pesëvjeçare… në të gjitha rastet thatësira të tejzgjatura, edhe kur dështonin edhe kur nuk binteshi,osekurkishte punonte,nuk edhe kurlopa kishte qumshtë, “Edhekurtokanuk shkruan: këtë, Bashkurti të huajt”. Lidhur me jashtë, nga vjen nga gjithçka e keqetë përkryer, që na ndodhë etnocentriste sipas sëcilës meqë “ne jemi me logjikën socialist. E tërë kjo përputhej 36 Ardian Vehbiu, vep ecit,fq.169. Lisen Bashkurti, Lisen Bashkurti, mllefin Pora kishte ndonjë bazërealeksenofobia i e viteve deri 36 tij . Në këtë mënyrë, duke eorientuar në te përveç të shtatëdhjetë kufijtë Diplomacia e Vetizolimit II huajt, përmasës e marrëzisë regjimi dhe 37 Ky hyjnizim më totalitar politike, fillimi ksenofobinë , Geer, Tiranë arrinte i atyre fiton 67 kritikë 68 kritikë shpëtuar gjithë popujt dhebotën. të për subjekt mendohet seështë ithirrur subjekteveu ngarkohet Ky të ndryshme. e keqja, mision icili varësisht botëkuptimeve, idetë e shpëtimit mbi misionin të botës nga theksuara. Sikurse dihet mesianizmi përbën periudhës komuniste, mirëpo me dallime të ashtu edhe tek etnocentrizmi socialist i si tek etnocentrizmi romantikirilindasve, etnocentrizmit shqiptar. Këtë tipar e gjejmë totalitar. tëterrorit burimet kryesore përbën një nga kërkojnë fajtorë. Kjo prirje për dështimet e tyre, në vend të shkaqeve, që fakti se regjimet totalitare janëtë prirura për dështimet e sistemit. Është i njohur alibitë enevojshmetë cilit prodhoheshin ta rrëzojnë diktatorineShqipërisë” ta rrëzojnë umunduanHoxha në vitet’60, hrushovianët sovjetikët vetë u përzunë me përbuzje nga jashtë të përkrahësve tëKurMbretit Zog… futjes në vend nga Shqipërinë nëpërmjet zbulimit kurdisën një plan përta destabilizuar më pas shërbimet britanike e amerikane të duhej ta gllabëronte Shqipërinë. Një vit Stalini i tha Milovan Gjilasit se Jugosllavia Me 1948 u munduan tarrëzonin. vërtetë Dhe, pasi Hoxhaerdhi në fuqi, shtete të huaja këtë për herëtëeshpalli parë ide më1878. vendi pavarësinë,e Prizrenit qyshkurLidhja e Greqia, ishin mundur t’ia këtij mohonin europiane dhefqinjët e Shqipërisë, Serbia Tiranë 2008,fq.195. 39 Tiranë 2008,fq.561. 38 armikun të zbulonte jashtëm kishte njëqëllim tjetër: të me armiq “teprimi e brendshëm,sepse pushtetin të për forcuar qëllimin eqartë së tij dhe kjo nuk bëhej rastësisht, por me Hoxha me vlerësimin e shkallës e tepronte ekzistonte,siç vërenGleny, por rreziku është Krishti që vjen për të shpëtuar botën, të të sekularizuarmesianizmit. Tash nuk marksizmi përbënnjëformë Në modernitet e keqja dhe vuajtjet. njerëzit nga t’i çliruar shpëtimtar që vjennëtokë me mision për ide këtë judaist. Krishterimi më pas e përvetësoi e mesianizmit lidhet me besimin religjioz duke Nikolaj Berdjajev, Botëkuptimi i Dostojevskit Gleny,Misha Historiae Ballkanit 1804-1999 Mesianizmi është një tipar tjetër i e Etnocentrizmi mesianik e mishëruar brendshëm”, atë në përmes figurën 39 figurës e Orgjina Krishtit , Logos, 38 , Toena, . Pra të çlirimtar dhe përhapës icivilizimit i tijnëpushtimineAzisëshikohet simision ka qenë me origjinëiliredhemisioni Madh shumë shekuj më pas Skenderbeu, luftërat mision mesianik, sipas Naimitevazhdoi shkruan: shkruan: të Rumanisë në vitin 1894, Naimi mes tjerash poezinë e tij “Parajsa”të botuar nëBukuresht këtë. Në Naim Frashërit përtë qartësuar vepra letrare e risjellim dy fragmente nga e tyre të të kaluarën lavdishme.t’i Mjafton në të botës shqiptarëtekishinpërmbushur mesianik nëshërbim e Rilindjes misionin romantikët në faktinsepër qëndron dallim Hoxhës, por me një dallim të rëndësishëm. Ky edhe tek socializmi iRegjimit të Enver shfaqet i Rilindjes,si tek romantizmi ashtu më lart, pak shqiptar, sikurse upërmend vetë shqiptarët. Etnocentrizmi mesianik në mesin e këtyre popujve bëjnë pjesë edhe kanë qenë pjesë e etnocentrizmit të tyre dhe të tillë të shpëtimit të botës. Këto përfytyrime përfytyrime për vetenndërtuar si misionarë re tëlirisëdhedrejtësisë. tërësisht botën e vjetër, përtëbotën e krijuar Revolucionit që të do të Madh përmbysë përmes Proletariati, klasa e të shtypurve, as ndonjë zot tjetër, por këtë do ta bëjë e gjejmë edhe në Leksione mbi e pushtimevekarakterin për analoge të Aleksandrittë Madh 41 2000, fq.289. 40 koncept mëtëavancuar përlirinësesapopujtaziatikë. bota helene kishte një për lirinë.Kjosepse, sipasHegelit, të botëror vetëdijesAzi ndikuannë vazhdimin e progresit shtron pikëpamjense pushtimet e Aleksandrit të në Madh Në këtë vepërGeorg VilhelFridrih Hegel Hegel. gjerman Është interesante të theksohet këtu se një pikëpamje Naim Frashëri, Vepra 1, botoi “Faik Konica”, Prishtinë Sikurse dihet, përNaiminAleksandrii Ata tëparët,parëttanë. Këto punëShqipëtarëtibënë, Nga njëzgjedhëemallëkuar ekashpëtuar Evropën punëtetija. Na rrëfen Edhe sotAleksandria nëgjithëjetë gëzim Pru Bëri udhëdheqytetë qytetërinë Dhe pruri Përkujdesi njerëzinë, ………………………….. Asinë E shpëtojnga zgjedh’ Aleksandri dhaLirinë Gjatë historisë shumë popuj kanë Filozofinë e Historisë Filozofinë e 40

41 të . Këtë filozofit fq. 9. priteshin me shumë pompë e nderime të priteshin meshumëpompë Gjatë vizitave në Shqipëri, miqtë e ndryshëm vijën ideologjike të Pekinit dhe Tiranës… të tjera që mbështesnin 30parti edhe rreth Vietnamit, Koresë pjesë e Rumanisë merrnin partive-shtetsovjetik. të Kinës,Në të, përveç revizionizmit të re, ecilado t’i kundërvihej tentativë për rikrijimine një Internacionaleje të 1-6 vitit nëntor 1966, ishte një nga mbajtur leninizmit botëror. iVPPSH-së Kongresi pretendonte të bëhejMekaemarksizëm- viteve’60 e Enver– ’70, Tirana Hoxhës të orientohej drejt Tiranës. Kështu “gjatë apo Moskadhe Jerusalemi orientimin nga tash njerëzimi duhej të braktiste rrjedhim që nuk e kishte bërë njëgjë të tillë dhe si kishte misionin. Tirana mbetur evetmja qendrat ebotëskomuniste e kishintradhtuar qendra ishte zhvendosur nëTiranë.Të gjitha pas prishjesme por Moskën dhe Pekinin kishte qenë mesianizmit proletar në Moskë, jetës socialeepolitike. të për njëmodeltë përsosur të organizimit njëmendësim i ëndrrave të lashta të njeriut në tokëkomuniste, parajsën e cila dotë ishte e keqja kapitaliste dhe përtë zbritur botën nga punojnë që në një të të ardhme çlirojnë tërë të ardhmes. Shqiptarët tash luftojnë dhe i misionit mesianik të shqiptarëve i referohet idealizon tëkaluarënepopujve. e përgjithshme të romantizmit, i cili e frymën me mesianik të shqiptarëve shpjegohet cilën Skenderbeu dotëpërballej: të keqën me të e përshkruan Naimit kuaina të Skenderbeut, mjafton të risjellim vargjet e e madhe. Për të kuptuar misioninmesianik një e keqe luftëra për mbrojtjene botës nga e të cilit përfytyrohen në veprën e tij si 42 Naim Frashëri, Vepra 2, Në Në anën tjetër, tek enverizmi projektimi Ky projektimnëtë kaluarën imisionit Zin’ egjëmënëposhpinte. Zin’ Ngado vijekudoshkonte, kishdjallëzinë Në zemërë Ish njëkomp imallkuarë… dhe mbulojbotënsihije. u përhapsierrësirë duke dalepejAsije, nj’e madheegërsirë fillim për “Faik Konica”, Prishtinë 2000, Hoxhën 42 qendra e etj” diktaturës së proletariatit, luftës së klasave, së centralizuar, demokracisë socialiste, të regjimit mbi superioritetin e ekonomisë e tezaveShqipërisë, duke u bërë trumbetë e mëtutjeshëm tragjikisht në izolimin të librat e konferencat, ata miqndihmuan meshkrimet, Me atë lloj propagande, vërtetë. gjenial të Enver Hoxhës, marksist-leninistit të i Edenit, konkretizimiproletar imendimit prej tyre cilësohej e Europës,parajsa kopshti Shqipëria ekzotike revolucionare, shpesh, tyre, njerëzitjetonintë lirë dhetë lumtur. duke këtë himnizuar kënd të globit ku, sipas mëdha. Pastaj, ataktheheshin në vendet e tyre 184-185. 43 njeriut e botës e e krijimin folur përndryshimin kriteri i ndarjes së botës në dy sisteme të kriteri i ndarjes likuidua sisistem dhe seduhet ndryshuar kjo nuk do të thotë aspak se socializmi u çështjen e revolucionit etë socializmit. Por e rëndë për e saj qenë një goditje përçarja komuniste e punëtorendërkombëtare dhe nëlëvizjen gjerë e revizionizmit modern ish-socialiste e në kapitalizëm,përhapja Bashkimit Sovjetik dhe i një vargu vendesh socialiste: “Tradhita revizioniste, kthimi i të tij etnocentriko- mënyrë këtë megalomani verën evitit 1977, Hoxhae paraqistenëkëtë atëhershme të regjimit “Zëri iPopullit”, në e i cili u botua përherë të parë në gazetën tij të gjatë, ideale ishin njëmendësuar. e Nëartikullin përfundonte njerëzimit dhe nëbotëne tij të vogël, që idealet kishte e cila tradhtuar e çlirimittë përfaqësonte të keqën, në botën revizioniste, sëbotës: në botënimperialiste, ecila ndarjes njëtipologjitë vetënHoxhakishe ndërtuar të e për ardhjen Mesisë në Tokë. Në këtë kontekst një sekularizimiidesë kristiane tjetër përveç koncept që në esencën e tij nuk ishte asgjë e marksizmit e quanin “Mbretëriae Lirisë”, se shpinte botëndrejtasajqëklasikët do ta Proletar,dogmës marksiste icilisipasbesohej Shqipërinë si qendër e Revolucionit Botëror t’u injektonte masave shqiptare idenë mbi po realizoheshin.Regjimi kishte arritur ishte vendi ivetëm ku këto idetë Marksit përfytyriminseajo Hoxhën,kishte ndërtuar me Enversë dytë të Shekullit XX, në krye 43 Vasil Qesari,Postscriptum përdiktaturën . Njëqind vjet më përpara, Marksi kishte . Njëqind vjet më përpara, të ri dhe Teoria, dhe e Praktika Revolucionit në Shqipëria kufijtë e Shqipërisë, e fillimit , Toena 2004, fq. të gjysmës ku këto 69 kritikë 70 kritikë e fuqishme: “Popujtgjithnjë ebotëspoishohin 1979 tonet e tij mesianike janë edhe më të në ShqipërinëeVeriut që ra tërmeti nëvitin botës. Në një fjalim të mbajtur me rastin e një historia i ka caktuar atij e rolin shpëtimarit të për vendinrënda etij,Hoxha nuk dyshonse Teoria. dhePraktikaeRevolucionit Teoria. dhePraktikaeRevolucionit e drejta” kërcënohet pavarësialiria, dheushkelet gjithëpërkrah atyre popujve të cilëve u Vendi ynë do të gjendet në çdo moment e lirisë dhe e sigurisë së popujve të triumfojë. të dështojnë, që çështja manovrat earmiqve që planet e me gjithë njerëzit përparimtarë, gjithë revolucionarëtbotëror, eproletariatin marksiste-leniniste, me me gjithë partitë tjerë antiimperialistë eantisocialimperialistë, të do luftojnësëbashkumegjithë popujt e nukardhmen dot’i kursejnë forcat etyre dhe në vijën e tyre marksiste-leniniste edhe në të Shqipërisë dhe popullishqiptar, konsekuentë kjoekeqe.e botës nga “Partia ePunës e tij i vogël të misionit mesianik për shpëtimin Hoxha jetë avdekje mesZotitdheDjallit. tonalitetin e fjalorit teologjik mbi luftën për njerëzimin. Terminologjia që përdorë katërë vetme lufton kundërsekeqës qëkakapluar kjo ështëprej tij, e cila e sunduar Shqipëria vetëm një shembull të tyre dhe e tregon por Hoxha 45 44 midis tij e kapitalizmit” edhe kontradikta e lufta për jetë a vdekje ekziston objektivisht, ashtu siç ekzistojnë atij kapitalist, si sistem që i kundërvihet Socialiste e Shqipërisë. Pra, sistemi socialist, leninizmit, siç ështe Republika Popullore socialiste, që i qëndrojnëbesnike marksizëm- në vendetekziston e shkon përpara e vërteta midis socializmitekapitalizmit.Socializmi se sot nuk ekziston më kontradiktakundërta, revolucionit proletar që do ta përmbysë një revolucionit proletar që do ta përmbysë dëgjojnë më kënaqësi e fuqishëm zërin të tij dhe të popujve të tjerë të botës. Ata po socializmit, në mbrojtjetë interesave të në mbrojtjetë së drejtës, nëmbrojtjetë zërin e fuqishëm të këtij populli kurdoherë populli ynë, ata poe dëgjojnë me veshët e tyre më www.marxists.org /Seksioni shqip/ Enver Hoxha/ www.marxists.org /Seksioni shqip/ Enver Hoxha/ Në të njëjtin artikull, me të njëjtin ton, Në të njëjtin artikull, tepër afirmon flet 45 . Madje edhe në situata tepër të . Madjeedhe në situata tepër për me “vendet marrjen sytë e 44 tyre e përsipër ëkt aarf. Në këtë paragraf vërteta fitoret nga socialiste”, që vendi arrin i 2001, fq.82. 48 47 Nëntori”, Tiranë1979,fq.12. së botës, kjo do të por jetë një proces real: e gjykimit Do të vijë ora të fundit, e përmbysjes moralit patë meta, të mungesës së çdo vesi. të shpërblimit përvuajtjet e mëparshme, të bukurës, të zgjidhjes së të gjithë problemeve, më nevojë të përsosej, një botë pajtimi, të së pa të përsosur, pakontradikta,shtrengësa, pa përcaktuar, shoqërinëkomuniste, njëgjëndje “bota qiellore” po sjell, sipas një ecurie të prej tyre është edhe “ideja ose mendësia se katër elemente, dallon enjëri Shqipëri, Fuga e pushtetit ana komunistreligjionit nga në të strukturave logjike të Në këtë përvetësim kapitaliste, imperialiste, revizioniste” themelet shoqërinë e vjetër borgjeze,ditë nga 46 dhe një nënstrukturë të huazuara nga feja” nga të huazuara dhe njënënstrukturë megjithatë një nënlogjikë fesë, ai përvetëson kundër së tij aipërdorënjëgjuhë të drunjtë në ligjëriminepërligjjes dhe propagandës më të egër, edhe pse shpallë fenë si armikën se “edhe pse regjiminëfuqi e shkruan Fuga nëreligjion.Lidhurme këtë, vetëshndërrimi të eleminojë religjionin: ideologjie që përpiqet që ajo indodhëçdo i kishte ndodhur keqës. Kështu regjimit komunist në Shqipëri e botën nëdyshen ndajnë e të mirës dhetë së tërë peshën emotive të vizioneve religjiozeqë manikeist i Hoxhës, manikesit përmban sepse socialiste zë, sipas Hoxhës, e përfaqëson Shqipëria saj anarki, punëtore,fshatarësinë. Kudo për kagreva, klasën për popullin, mjerimi për mbretëron sundojnë ata,s’ka as humanizëm, as liri,atje se, në vendete njeriut”, faktet por tregojnë ku për “ndjenjahumanitare”dhe“të drejtat dhe revizionistët po gërthasin “Kapitalistët robëria. padrejtësia, lirinë nga drejtësinë nga botae keqe, errësira, e mirë nga dritën nga jeta e tij përmirësohet” i gëzuar. dhe rron punon ditë, Çdo çdo vit populli lufton, tonë socialist është e kundërta, Në vendinnjeriut nuk është asnjëherë esigurt. në gjendje t’i zgjidhin. Në këto vende jeta e për punonjësit, që regjimet në fuqi nuk janë kudo ka problemee shqetësime të panumërta kudo kapërleshjemegjakpirësitepopullit, konflikte, janë , ORA, Tiranë guvës së gjarpërit Shtigje drejt Fuga, Artan Po aty, fq.13. Enver Hoxha kufij inflacion, e sunduar manikeist, një , Tërmeti shoqëri kriminalitet,

prej lëkundi malet, po joshqiptarin , “8 47 kufij . Itillë është vizioni tij. që

nuk Kësisoj që ndajnë demonstrata, do të kufijtë 46 . Këtë kishte botën 48 e . agresionet ushtarake,agresionet etj” termetet, kjo kapitalizmi,përmbytjet, patjetër mbi të Keqën, qoftë që ngadhnjen megjithatë një forcë sipërore, e paarritshme, edhe pse nuk është ajo e Perëndisë, është sënjëforcetë plotfuqishme,e pranisë ecila logjike religjioze është edhe “ideja struktura ai një ide tjetër, brenda të cilës hetohet të të cilit ishte dhe mbarëregjimit në krye kësaj në dikursin totalitar të HoxhësPërveç një mënyrë tjetër, materialisht, politikisht” vetë moralisht, siç thotë feja, në por pastruar përsosur. duke Kjobotëidealenuk u arrihet injëshoqërie të revolucioni, ndërtimi 51 50 49 akti të udhëheqjes së revolucionit botëror, si përsipëre misionit mesianik fakt, marrja misioni i madh i shpëtimit të botës. Në prej sajiishte anën etijdhesepongarkuar bindjen se kjo forcëefshehtë ishte në në mënyrëtë vetëdijshme, osejo, ushqente Francës kështu: 37.000 dollarësh,t’i ndani tëcilatdo shumë prej një Ju Shqipëria evarfër: majme nga kemi dërguar të jashtë para mënyrën sesiderdheshin për Partisë detaje së Punës së Shqipërisë zbulon Komiteti1965 me i nga 4 janar Qendror shqiptar në Paris,dërguar amabasadorit ideologjike, etj. të Një letër ndryshme grupe zhvillime konferencashtë regjimit, për me nëpër botë të literaturës propagandistike vende pastaj për përhapjen të ndryshme, për funksonimine partive komuniste nëpër revolucionarësh, ushtarakisht grupe stërvitur Solidaritetit”. Paratë e tij përdoreshin përtë e dokumenteve sekrete të në arkivatzbuluara lëvizjet komuniste anë ekëndbotës. Sipas fonde derisa Partia ePunës së Shqipërisë gjente Vendi vuante njëekonomitë pazhvilluar, kosto milion dollarë fonde të tilla që kapnin shifrënderinë 11.6 shtetit Qesari, vep ecit,fq.188. Po aty, fq.83. Po aty, fq.82. - - - - final të të 5.000 dollarë për t’iadhënë kolumbianit eSpanjës 5.000 dollarëpërGrupet marksiste të 10.000 dollarë për gruper 10.000 dollarëpërPKeBelgjikës pas mëdha madhe i emancipimit rënies 51 . Këto quheshin “Fondi i për financiare së të komunizmit financuar të 50 . Regjimi, qoftë për njerëzimit, Shqipërinë. partitë flitet pati dhe për 49 . besniku mëkatet. botën nga përtë shpëtuar mundimet e KrishtitnëKryq shqiptare, sikur e po vuante cila sipërironi vetëm sa vafëronte edhe më shumë shoqërinë e shumtatë “Fondit të Solidaritetit”, i cili informacion të kuptohet në tërësinë e saj është i nevojshëm një këndvështrimi i njëbotëkuptimi materialist. Që vepra pikëpamjeve idealiste për historinëdheshoqërinënga t’i bënte një kritikë rrënuese Qëllimi i sajishte iqartë: Vepratij, FridrihEngelsin. në vitin 1846. u shkrua në bashkëpunimmemikune Marksi nga e shkruar prej këtyre veprave është “Ideologjia Gjermane” Njëra cilave “Kapitali”. është vepra e tij monstruoze periudhën e analizave të thata ekonomike, rezultat i të parashikimi nisi pikërisht në kohën kur themeli iteorisë marksiste, globalizimit, për të cilin debati në shkencat sociale si një mendimtar icili kishte procesin e parashikuar nga hershme të Marksit, nëtë cilat ai ende e shehbotën i gjejmë global, në vepratdhe tjetrapërkapitalizmin e globalizimin. Të dy këto profeci, njëra përkomunizmin dhe pikërishtvetë profecia për kapitalizminglobal,pra njëprofecitjetër e Marksit historikepërmbushej po si duket nuk e kishte parë se pikërisht në atoçaste shekullit të kaluar. Por, derisa kjopondodhte, bota përgënjeshtruar. Kjo ishte koha e fundviteve ’80 të Portugalisë. Juan Martinez 53 52 tyre. globale Kjoështë bota endërvarësisë të gjithë popujt e botës, me ose pa vullnetin e realitetin e një tregu botëror ku integrohen e izolimit të shoqërive dukeformat krijuar të gjitha madhe të kapitalit, ecilashkatërron kishin folurpërfuqinë e dhe Engelsi Marksi Partisë Komuniste të bënte me ekonominë. Në Marksi.Ky dimension kishte kishte shkruar binte plotësisht nëkundërshti me atoqë se një dimension themelor i sistemit të tyre Enverfaktin Hoxhadhe regjimi i tij harronin të sotëm gjendet në pjesën e parë, ku i gjejmë të referohet vepra.Por, aktualitetit që i korrespondon ajo Po aty, fq.191. Nga shumë studiues konsiderohetsot Marksi Nga këndvështrimi Ndonëse pretendonte se kishte mbetur Ky ishte vetëm operacionet njëri nga - - 5.000 dollarëpërPKePerusë. marksiste të 2.000 dollarë për grupet i vetëm Etnocentrizmi autarkik Etnocentrizmi autarkik i paraprak triumfit

në dhe në i filozofisë, botë për të komunizmit debatin i filozofisë Ideologjia Gjermane para filozofik, se Manifestin e Manifestin në të 52 marksiste, botë kalojë të cilit ishte në 53 . i 71 kritikë 72 kritikë vendeve , Rilindja,Prishtinë1986,fq.61). Gjermane vendeve të veçanta”(Marks dhe Engels, Ideologjia dhe përderisazhdukuveçimin e deriatëhershëm të dhe të çdo individi e la në varësinë e të gjithë botës plotësimin e nevojave të çdo vendi të qytetëruar krijoi përherë të parë historinë botërore, përderisa komunikacionit dhe tregun botëror modern…Ajo cila euniversalizoimjetet krijoi e konkurrencën, është për Marksin “rezultat i industrisë së madhe e ata inënshtrohenasaj.Kyhuaj përta,por treg botëror, shfaqet si treg botëror. Kjo fuqi, sipas Marksit,është e një fuqie që vazhdimisht bëhet më masive dhenëfund fakt empirik përrëniene individëve nën pushtetin e këtij What%20is%20Globalization globalsociology.pbworks.com/w/page/14711303/ ndodhin shumë ndodhin milje larg dhe anasjelltas”( të cilat ngjarje lokale ndikohennga tillë që ngjarjet botën që lidhin vende të largëta nënjëmënyrë të diplomatike marrëdhëniet iprishi zyrtare e tillë u kompletua tërësisht pasi Tirana e shqiptarëve.shumë mjerimin Njëekonomi afatgjatë vetëmta thellonte sado edhe më një ekonomie të mbyllur, ecilanëplanin të ndërtimit personal, vendi iu nënshtrua fshihej frika e tij për humbjene pushtetit sovjetik”,të cilës në fakt brengë prapa i imperalizmitamerikandherevizionizmit së pavarësisë të ruajtjes së “rreziku vendit nga e kthente po atë pas.të kundërtën, Nëemër në fakt po bënte përpara, historinë botërore Enver Hoxha, duke pretenduarse shpinte po Pikërisht në kohënndodhte, kurkjopo është bashkëkohorbritanik, AnthonyGiddens, globalizimi dhe korporatave multinacionale. Sipassociologut me fuqinë e procesevee tij në raport të globalizimit kanë frikë se kombi është duke humbur sovranitetin sociale. Edhe të djathtët e shohin shtrembër sepse negative për idealet e tyre të dhe drejtësisë barazisë tyre. Të majtët e mallkojnëvetëm shohin sepse pasojë të idealeve të morale.si njëtriumf Liberalët eshohin e intepretimeve politikeashtu edhe dhe në rrafshin e shpjegimeve shkencore,të shumta, sinërrafshin janë pyetjes së parë. Si gjithmonë intepretimet rreth të tij? Natyrisht që nuk kanjëpërgjigje konsensuale proceseve dhe çka thotë globalizimi rreth Marksi hise” Por,në debatinpërglobalizimin. çka është e sot bëjnë Marksin aktual dhe një mendimtar “me e ia paraqet esencën. Janë mu këto që paralajmërime kështu, globalizimin, të cilit ai ndonëse nuk e emërton këtë pjesë i gjejmëeMarksitpër edhe paralajmërimet teorike e marksizmit.Pikërisht në ndërtesa ngrihet kondensuaratë gjitha idetë themelore mbi të cilat përkufizimi “intensifikimi dhe shteteve.

është i marrëdhënieve Me ajo e 1846 ndërvarësisë ). Ideja themelore e Marksi sociale flet globale në për https:// mbarë një të e Shqipërisë u bëpashmangshmërishtautarkike. Shkëputja e “Gjatë një periudhembi40 vjeçare infrastruktura shkruan: 56 , GEER,Tiranë2004,fq.558-59. vetëizolimit dhe europiane”. ekonomike rajonale dhe infrastruktura sistemi shqiptare gjithnjë emëshumënga ndërkombëtare, eshkëpuste ekonominë çdo shteg bashkëpunime ekonomikepër jashtë ishte në thelb autarkist, ai mbyllte në forcate veta, pa ndihmadhekredinga në vend… Parimi imbështetjes plotësisht kolapsintotal të sistemit ekonomik socialist e VIII të PPSH-së do të Kongresin projektonte ekonomike sistemit komunist.në tërësi, “E parë doktrina e tij tragjike pas shembjes së tërë përmasën të me përgjithshëm,të zbulohej icilido stagnimi, i përcjellë me thellimin e mjerimit që do të ndodhte realisht ishte vetëm pothuajse krejtësisht. Ajo ishte ndërprerë kushtet kur bashkëpunimi ndërkombëtar dhe zhvillimiiindustrializimittë vendit në i revolucionitzhvillimi tekniko-shkencor të pretendohej, nënjëvend siShqipëria, ideologjike.së pakonkurrencë Ishte komike fuqishëm i shtypjes dhe propagandës policore i njëaparat që por mbaheshinnëkëmbë nga ishin iluzionetë plota, sipërfaqësore, ngase tilla nuk mund t’i qëndronin askritikës më mes kombeve të kohës, bashkëpuniminekonomik pra si domosodoshmëri e Rilindjesshihnin edhe me Kinën. Atë që edhe romantikët 55 Frashëri, Vepra 5,“Faik Konica”, Prishtinë2000, fq. 181. 54 lloj ndihme apo kredie nga jashtë” kredie lloj ndihmeapo nga e socializmit pa asnjë në rrugën ecën përpara sot ivetmi vend nëbotëqë zhvillohet dhe forcat dhe mundësitë tona. Shqipëriaështë realizohet duke u mbështetur plotësisht në Kynë prodhim… të është që do plani… socialiste dhe përsosjes së marrëdhënieve zhvillimit të revolucionit tekniko-shkencor së efektivitetit të ekonomisë,të rritjes të fuqizimit të industrializimit socialist të vendit, të tërësisht në forcat tona, mbi bazëne thellimit përgjithshëm i ekonomisë, duke u mbështetur ekonomisë autarkiste shqiptare: “Zhvillimii së Punës së Shqipërisë, ai shpallte bazat e vitevetë ePartisë VIII ’80, në Kongresin për Misha Gleny Misha lidhurme pasojat e autarkizmit të Hoxhës Cituar nga Lisen Bashkurti nëveprën Lisen Bashkurti nga Cituar tekstin Shih zhvillimin dhe që Mësime 54 të riafirmonte , Hoxha e shihtesipengesë e 56 intensifikimit Njëdoktrinëetillë ishte tëFrashërit,Naim në: Naim botuar Shqipërisë. Enver Në të Hoxha bujqësisë, Diplomacia e Diplomacia 55 fillim . Ide të në të 242-257. Nga deri në ditët tona, botoi “Lira”, Tiranë 2006, fq. Makiaveli janë shtuar; përpos nëqoftëse mendohet se është më përpos janë shtuar; kështu e tyre që nxënësit të mos dijnë se rezervat të bëhen përpjekje dhe do në natyrë… që imungojnë ato gjëranga jashtë, do të merren kërkon të merren anëtarët e bashkësisë. Nëqoftëse mbarëvajtjae shtetit ngaose punuar icilinukështë mjet pune prodhuar veshmbathjet, madje, aqsaështë e mundshme, asnjë asushqimet, as kurrë të jetë që të mos përdoren me forcateveta: ekonomike, duke gjithçka iduhet prodhuar një vetëmjaftueshmëri të ndërtojë ai icili arrin argumentojë se një shtet i lumtur është vetëm e mbyllur të tregtar”. Aty Fihte përpiqet mbante titullin : “Për shtetin fatin të harrohej, shtetin e tijpër që pati ideal. Libri, vizionin tjetër një libër politik, kukishte paraqitur Gjerman” janë të famshmet “Ligjërata drejtuar Kombit Këto në literaturën e nacionalizmit gjerman. të cilave njëpjesë u bënëtekste themeltare edhedisatekste politike, prej kishte shkruar më Fihte pjesën i njohuridealizmitgjerman. ishte “mendimtar reaksionar”. Ky mendimtar e etiketonin si“mendimtarborgjez”ose të cilin nëpërtekstet zyrtare tjetër gjerman, idetë e Marksit, por të një mendimtari duke njëmendësuar në shoqërinë shqiptare kishin hetuar një fakt, faktin se ata nuk ishin dhe bashkëmendimtarët e tij duket se nuk e vend të vetëm. Në kontekst të kësaj, Hoxha autarkik të socializmit në një të ri: ndërtimin vend të vetëm” i kishte një dimension shtuar e socializmit në një staliniste për “ndërtimin legjitimitetin e tij. Kështu Hoxha doktrinës regjimi derivontetë marksizmit, prej nga me ato që thuheshin në tekstet e klasikëve zhvillimit të botës, esë bashku metoedhe e krejtësisht në kontradiktë merrjedhat 57 Toena, Tiranë2008,fq.569). të Hoxhës”Gleny, (Misha HistoriaeBallkanit1804-1999 të vizionit të shtrembër gjigante e pakuptim- përmendore vandalisht të grabitura shëmtira dikensiane krejtndryshk, herë të parë më 1989, vizitorëve të syvehuaj udilninpara e as jashtë vendit. Duke udhëtuar nëpër fshatin shqiptar për që materiale nukdhe mallra prodhonte gjenin treg, as brenda e ubëmëskajshme- erdhiindustria esajrëndë rajonale tregtia dhe zhvillimet teknologjike botërore e madje saj nga kishte të Shih: J.J. Chevallier, Y.Guchet, “Parimi ikëtij shteti të vogël ekonomik, do filozofi madhe kushtuar 57 . Por edhe Fihte kishte shkruar Johan të krijimtarisë çështjeve Gotlib të Fihte, Veprat e mëdha politike/ së metafizikës, tij përfaqësues filozofike por ia , ndjenjat ejetën e tij” duke zëvendësuar kështu edhe vetë shpirtin, kudo,e pranishme gjithçka, emendontepër ecilamendontepërtë. qe Ajo ishte partia populli nuk e tij, sepse kish nevojë përtrurin Domethënë të dhegjykuar,që, përmenduar vetëvete edhe sintezën e doktrinës totalitare. i Popullit”. truri “Kjo efundit, përbënte në Parti- Popull”, “Partia ështëdhe zemra gjithandej vendin:mbushnin “Rroftë uniteti sloganeve të tilla që përmes artikulohej Kytë cilën sundonte partia-shtet. sundim shoqërie ekstremisht të homogjenizuar, mbi injë logjike të totalitarizmit, ndërtimi rrjedhimet një nga Kështu përmbushej individualitetinpër e njerëzve.shkatërrimtarë të bëheshin njëndërmekanizmatmë do pasiqë “vendi jetonte nën rrethim”, sakrifica, të qytetarëvetë për hir kolektivitetit. Të tilla përmbushjen në vend të të gjitha mirave materialepër Njësoj si Fihte, Hoxhakërkonte prodhimin ishte mbështetjes në forcateveta, në thelbinesaj e periudhës komuniste,e mesaj të parimin Fihtes. Kësisoj doktrina ekonomike shqiptare të e utopisë së harruar me përmbushjen por e pritjeve utopike të me Marksit, përmbushjen Enver Hoxhës dheregjimittë tij nuk rezultoi politika etnocentriste dhe izolacioniste e fizik. qenit vetëm trup reflektuese. bëhet një popull kur ieleminohen atijfuqitë Regjimi e dinte se sundimi mëilehtë mbi tendencë të mendimit kontestues politik. më shumëpushtetin, duke asgjësuarçdo e cila ishërbenregjimit për të edhe forcuar për kombinmetafora organike dhe shtetin, vështirësitë etij duhettë përballet edhe më ai, porkurelypnevoja, kolektivitetit jo vetëm kënaqësitë që ia sjell detyron Që secili ta dijëse ia këto ndihmasihuazim… nëatëmënyrëqëatat’ivështrojnë duhet të veprohet punë, ndërsanëkëtë mirë t’ubëhet rast kjo me dije 59 II 58 , Dukagjini,Pejë 2005, fq.17. Qesari, vep ecit,fq.65. Iv Gyshe, PolitikeDemalden, HistoriaeIdeve Zhan-Mari Ky paragraf na jep të kuptojmë se jep na Ky paragraf fihteanizëm të Populli ”. cilat e 58

nevojave, kërkoheshin dhe duhet fare 59 . Kështu rifshaqej të por pak mjaftohet edhe vazhdimisht, marksizëm. sakrifica me të 73 kritikë 74 kritikë tregues i negativitetit të jetës shoqërore” tregues i negativitetit është përgjithësisht një se, emigracioni në kujtesën kolektive të shqiptarëve idenë realitet i tillë për tarrënjosur… ndihmoi telave brenda nuk shihejtë depërtonte emigracionit kapitalist, të asgjë emirëprej mallkuar atdheut…I etiketuar si një plagë e sistemit e madje edhe të braktisjes e të tradhtisë ndaj ose afatgjatë, nënave, së përjetshme ndarjes asgjë tjetër veç të këqijave,emigrimi lotëve të tyre katërore, shqiptarëtnuktek shihnin në 28mijëkilometrate rezultat “të izoluar qëllimet e mbajtjes së sistemit autarkist. Si paraqitjet etillaromantike të rilindasve për Regjimi komunist iinstrumentalizonte është i mërguarlargkësaj Shqipërie idilike. shkaku se si të mjeruar, e tij shpirtërore kafshët, ndërsa vetë autori eparaqetgjendjen natyra, njerëzitdhe ku jetojnë në harmoni Shqipërie idilike, vendipastorale injëparajse Frashërit,e një paraqitet panorama kuna ishte “Bagëti edhe poema e Bujqësi” e Naim që kritika e vlerësoi si kryevepër frymëzimeve e tyre letrare. Nëmesinekëtyre frymëzimet vendlindjen ishte një motiv i hasur dendur në jashtë vendit, kështuqë motivi imallitpër tyre në shumicën e rasteve jetuandhekrijuan ishin shumë të përshtatshme, autorët e sepse krijimet letrare të rilindasve u rivlerësuan. Ato ideologjike. në slogane Edhe u shndërruan në vend të vet”, “dheu i huajnuk të tretë” Frazatfolkloristike si “guri rëndëpeshon vazhdimisht me ngjyrat e njeriut fatkeq. Tiranë 2003,fq.17. kinematografia arti, jetën e individit.propagandistik, Aparati tragjikevendi në tiparet enjëngjarje mori nga mallkimi. Ikja si njëlloj emigracionin miti për edhe e ksenofobisë institucionale, undërtua të mund të të funksiononin pacenuar, si pjesë etnocentrizmi socialist, si dy shtylla të regjimit, bashku vërshuan,së gurin e lë më burrin” që grryen të këtij miti. Poezitëtë ndërtimit për “mallin pas të gjitha vendet e botës, madje në të gjitha etnocentriste,të brenda cilave Shqipëria linte E tërë kjoshkonte nëfunksion të skemave 60 e Re” Kosta Barjaba, Shqiptarët, këta ikës të mëdhenj Kosta Barjaba, Në mënyrë që izolimi ivendit dhe Miti i emigracionit simallkim Miti iemigracionit me me ku gjemba filmat figura dhe e të letërsia Kino e kufirit kurbetqarit Studios u vunë shqiptar… në “Shqipëria funksion paraqitej , Korbi, Një 60 . prandaj dyshonte tek ata, tek bindjet e tyre intime, psikikën e shqiptarëve këto skema, ai përsëri t’i injektuarnë të madhepër propagandë Ndonëse regjimi investontedrejtim të ferrit. në parajsa Shqipëri ishte njësoj sitë ikje nga kjo të ikje nga pikëpamjet. Të përpiqeshe 228. 61 Shqipëri, se shenjat e krizës së këtij sistemi edhe në braktisi sistemin komunist, faktet tregojnë ishte Shqipëria vendiqë ifundit në Europë edhe Shqipërinë. Ndonëse vlerësohet se lëvizja demokratike antikomuniste përfshiu përhapen gjithandejvendeve komuniste. një efekti domino,demokratike, përmes u dhe lëvizjet ndarë botën në dysh, u rrënua e dy blloqeve të mëdha ideologjike, që kishin kishte ndarjen simbolizuar disa dekada rresht nëntorin e vitit 1989, i Berlinit, Muri i cili për procesiishpërbërjes. Në u përfshinga të blloku komunistkaluar në Europë dyshimeve. e me rritjen nëproporcion kontrollirritet i regjimit ndaj atyre që i sundon.Masae këtij dyshimi i thellë kontrolli totalitar burojnënga rrethojave të burgjeve.dhe Nëfakt, terrori pothuajse ushuanfare” gjersa, huaja, u bënë gjithmonë e më të rralla, e shfaqjevedemokratik kundër armiqëve të mitingjet, fjalimet e nismat e Partisë e frontit pakëz më lirisht. Fushatat, se morën frymë të shumë liberalizmi pritur. Njerëzit u duk nisën të dukentë shenjat e njëfarë para zbutjeje. “Tre vjet pas vdekjes së diktatorit, tij, pas vdekjes shenja së demonstronin tij, po politik dheideologjiktë Hoxhës pasuesit e për të vazhduarme konsekuencë kursin tjera të bllokut të kuq. Edhe pse betoheshin kur diçka e tillë po ndodhteedhe në vendet KSENOCENTRIZMI PEIUDHËS II. KRIZAEETNOCENTMIT: Vasil Qesari,Postscriptum përdiktaturën,Toena 2004, fq. Rënia efanatizmitideologjik kishte Pas të Berlinit e Murit rënia njëvitinga Në fundtë viteve tetëdhjetë të shekullit Antenat si metaforë elindjessë Antenat simetaforë psikologjisë ksenocentriste kufijtë filluan POSTKOMUNISTE

e të vendit shfaqeshin 61 u . ngjanin në po aq ato shumë vite imponuar nga regjimi, se ata janë qendra e regjimi,seatajanëqendra imponuarnga të bëheshin sibota.Ndjenja kolektive, e e huaj, kërkonintë bënin të kundërtën: obsesionit kolektiv për televizionin përmes do të vinte të kërkonte t’u ngjajë atyre, tash që bota një ditë dekada kishinëndërruar së ndaluar” ishte total. Shqiptarët që për disa Gjithçka e huaj vlerësohej. Efekti i “mollës Gjithçka që vinte prej tij gëlltitej menjëherë. një nënjësëmundje, i huajqë shndërruar të famshmëve “kanaqe”...kësisoj, televizioni amplifikatorëve e antenave, për ndërtimin të ndryshme Të gjithë mundoheshin të gjenin në to skema edhe...arsimtarë, apo berberë e kamarierë. inxhinierë, por...marangozë,apo mjekë, të cilët nukteknikë ishin të amatorë ndryshëm, jashtë, kërkoheshinhynin “me qiri” nga nga të për radio-elektronikën që mezi arrinin mira në kapjen e sinjaleve. Revistat e pakta e rezultateve sa më të për arritjen e vërtetë elementë. Bashkë me to nisiedhe një ‘garë’ me dy, katër apo gjashtë vibratorë e dhjetra Antena vertikale, horizontale, të kryqëzuara, artizanalisht. të ndërtuara më të ndryshmet duken antenanga gjithmonë e më tepër çati, kulme shtëpish epallatesh,nisëntë pasojë e shtypjes së gjatë komuniste. “Mbi e cila polindejnëshoqërinëshqiptare, si metafora e parë e psikologjisë ksenocentriste “gjuetia antenave”.ndaj Kësisoj antena ubë kohë nëvend u shfaq një fenomen që u quajt televizive iparë.Në këtë ishininstrumenti pushteti. Valëte jashtme të demonizuar nga rivendosin sërishlidhjet e këputura me botën vdekjes së Hoxhës shqiptarët vrapuan të atmosferën e kësaj zbutjeje të regjimit pas Kësisoj në të aparatit të tij propagandistik. të krahasimit që u ofronteregjimime anë me krahasuar të tjerët, pavarësisht skemave aftësinë e shqiptarëve përt’u shkatërronte Duke i penguarkëto valë regjimi synonte të instanca themelore e legjitimimit të regjimit. i Shqipërisësocialiste, icilishërbente si tyre cenohej iluzioni imadh përmes ngase qenë brengë e vazhdueshme e regjimit, valëtmbi televizive, ehuaja të cilat kishin masavekishte qenë mëtë kontrolliashpra private të individëve. Njëraprejkëtyre totalitarë mbi shoqërinë si tërësi dhe jetën zbutjen e masave të kontrollit për rrjedhojë 62 Po aty, fq.228-29. obsesion,

fiksim e, mbi të a gjitha, psikozë për masive” sajimin 62 e . liberale dheekonomisë së tregut Enver Hoxha, nënjëmodeltë demokracisë stalinist i lënë trashëgim nga modeli i ngurtë total të sistemit shoqëror nga transformimit e dhunshme. Kështu e rëndë nisi periudha rezistenca shpinte në politikën e tërheqjes nga komunizmit nuk mund të ndalej dhe kjo ide e së idenë se i shpërbërjes procesi europian komuniste shqiptare e kishte përvetësuar erdhi pagjakderdhje. Duket se nomenklatura totalitarizmit komunist në Shqipërifundii e shëmbjessëregjimit. e madhereale, që do të ndodhte të nesërmen vetëvetjaikjen ishtepër vetëm parapërgaditje ( televizive) po fundosej. Ikja virtuale nga dhe etnocentrizmit. Kjoishte një ikje sa ikja prejnacionalizmit e ndodhi kundërta, por e dhe nacionalizmit ideve të tij etnocentriste, fundi i komunizmit ringjallja nuk u pasua nga nacionalizmi. nga tëofruar partikularë komunizmiishte zëvendësuar meshpëtimin nacional. Shpëtimi universal i premtuar nga kërkoninshpëtim tek identiteti etnik apo krizae rënies së sistemit e përfshirë nga 250 mijë njerëzve.jetën e rreth Njerëzit gjakderdhjeve masivepërmes të cilat morën Titos ku rikthimi në politikat etnike ndodhi kulmin nëIshJugosllavinë e të arritur për edhe me BashkiminSovjetik,njëjta gjëndodhi Çekosllovakisë përgjatë vijave nacionale. E kombit. Çekët dhesllovakët i dhanëfund kërkuan të bashkohen mepjesën tjetër të të Murit të Berlinit e rrënimit nesërmen politikavetë etnike. Gjermanolindorët kombit. Politikat klasore ualëshuan vendin nacionaliste, me ekonceptin cilaoperon e rikthim pothuajse automatik tek ideologjia konceptin marksist të klasës, një upasuanga e ideologjisë komuniste,rënia mbi endërtuar shumicën e vendeve të ish bllokut komunist tranzicioniikëtyre vendeve.shqiptar nga Në rëndësishme do tadiferencojë tranzicionin të bllokut të kuq, një karakteristikë shumë e Shqipërinë postkomuniste me ish vendet tjera ishte ideja që e përbashkonte transformim ky botës 63 Projektimi ksenocentristitokëssë Projektimi Përjashto ndonjërasttë izoluar,Përjashto Në Shqipëri ndodhi diçka tjetër.ndodhi Në Shqipëri Këtu kishte filluar premtuar të zhdukej. Etnocentrizmi 63 . Ndonëse 75 kritikë 76 kritikë premtuar ksenocentrizmit e cilamitintokës së mjerimit materialdheshpirtëror. dhe mirëqenies socialiste vetëm një tokë e toka ebollëkut vetëm një tokë e terrorit, ishte vetëm një tokë e mallkuar, tokaelirisë këtë edhe ndjesinë se toka epremtuarnëfakt iluzore të këtij projektimi dhebashkëme mundësoi shqiptarëve të ndjejnë tërë peshën në qendër. nga u përdor Përherëtë parë ka kuptimine vendosjesgreko-latine së të huajit Fullmer në ksenocentrizmin etnocentrizmi i skajshëmshqiptarëtkaluan fituar masive aq edhe ekstreme, aq sapërtë të propagandës nësistemettotalitare.të propagandës në e romanin tij 65 64 e “sistemit grandioz të mashtrimit” e “sistemit grandioz projektim. Shembja me të u shemb edhe ky komuniste. Kur u shemb komunizmi, bashkë në të tashmen socialiste dhe në të ardhmen e zhvendosurkaluara tokën e premtuar nga thellë të tyre, etnocentrizmi socialist e kishte e Premtuar për shqiptarët në lashtësinë e i Rilindjesekishte romantik projektuar Tokën të Tokës së Premtuar. Derisa etnocentrizmi shqiptar ështëme mitinbiblik njëoperim ideologjik. duke deri nënivelete zhvilluar e absurditetit të tjera, totalitarizmi ikishte shtuar përmasa Etnocentrizmit të romantik Rilindjes shqiptar dhe idetë e tij në funksion të vetvetes. eksploatuar maksimalisht nacionalizmin për 45 vite komunizmi në Shqipëri e kishte i një fenomeni të tillë social është fare i qartë: Tiranë 2001,fq.208). Sociologji Kulture tjera”( Z.Dervishi, në vendetatyre të krijuara ndaj medoemos inferiore dhe idetë në vende krijuara janë produktet e ndryshme mentalitetin, bindjen se kultura, mënyra e jetesës, ietnocentrizmit, ksenocentrizmi përfaqëson kundërti me kulturën vetjake.krahasim Duke qenë në thelbi nënkupton e parapëlqimin kulturave të huaja në studimet sociologjike: “ksenocentrizmi nga themelore të qëndrimit ksenocentrist të evidencuara kështu karakteristikat ipërmbledhë Zyhdi Dervishi të kulturës së tjetrit.e tijSociologjiNë librin kulture etnocentriste të superioritetit dhe inferioritetit në favor skemën etnocentrizmit. Ksenocentrizmi e përmbysë me atë të njëqëndrimtë kundërt për të përshkruar Term i përdorur nga shkrimtari anglez Xhorxh Oruell Oruell shkrimtarianglezXhorxh nga Term ipërdorur Termi “ksenocentrizëm” është me origjinë Në të tilla kushte psikologjialindi e Dihet se, mes të tjerash, etnocentrizmi epitetin , profesor i BrighamYoung, profesor University e 1984 projekton e për të përshkruar mekanizmin gjigand mekanizmingjigand për të përshkruar një 64 ikje eskajshëm.Shpjegimi jashtë ksenocentriste. vetës, 1, “Jerusalem”, 1,“Jerusalem”, te John D. figura 65 Nga u , , keqën absolute e kishte Amerikën si të shqiptar projektuar total. në proamerikanizëm total ishte shndërruar dhe lumturisë njerëzore. Antiamerikanizmi në tokën e lirisë universale” ishte shndërruar mirën absolute. Toka të drejtësisë e“armikut atë në të ksenocentrizmi e kishte shndërruar fq. 133-134. një vizitë mesianike e një të si ardhja shenjti, si në Tiranëupërjetua çlirimit biblik.VizitaenjëSekretari amerikan Perëndimore, tërë peshën e mite që bartnin Këto ishin mitet për Amerikën dhe Europën lindën mitet e reja përtokën e premtuar. shembjes së komunizmit etnocentrik shqiptar e e të huajit. Në këtë mënyrë të nesërmen 68 takojnë trashëgimisëmajtiste. antiglobaliste që i dhe sotshprehetnëlëvizjet e ndryshme majtës ndonëse është dobësuar, ende nuk është zhdukur botë. Pas rënies së komunizmit,ideologjik isë pasion ky të kapitalizmit në SHBA-nëe shihnin kryesor sigardianin vazhdimishtzhvilluar partive brenda të së majtës, të cilat antiamerikanizmit majtist. Ky antiamerikanizëm është 67 James Baker nëvitin 1991,nëTiranë. 66 me vete” i ikninkatastrofës, nuk kishin sjellë ikonat të vihej re se këta të sotmit, edhe pse njëlloj vjetëve më parë, tronditës në vete, nuk lejoi me kapërcimin arbëreshtë paralelizmi 500 të kapitalizmit ndërkombëtar... përrallore pasurivee harresë, të paçmuaranë shpellat muzikës tunduese, premtimit për kënaqësi Perëndimit, pamjeve televizive vezulluese, pasdritavee magjepsur dhe ngjyrave të mendërisht- kohëshpse prej joshur ishin kaqherë ikësit këtë e kishinrealizuar arratisje të anijeve tregtare të Adriatikut, ndryshkura kangjellave të ambasadave dhe shkallëve të ankthi ishtetit. Paranga se t’u kacavireshin realizimi hapësinori dëshirës për t’u çliruar të burgut kombëtar,simbolike të dyerve ose Shqipëriaerdhi... pas një thyerje “Dalja nga braktisjamasiveu materializuanga e vendit. vetvetja,kushtetkrijuar e ikjes nga ikje e cila ishte e mira jashtësuar. Ky këmbimkishte ksenocentrist: e keqja ishte brendësuar, ndërsa dhe të së jashtmes kishin pësuarnjëkëmbim babaiiegër.e keqtrajtuar nga Europës si një çati ku gjejnë strehim fëmijët dhe njerkë Ardian Vehbiu,Ardian KuzhinateKujtesës i EnverAntiamerikanizmi Hoxhës është pjesë e Fjala është për vizitën e Sekretarittë amerikan shtetit Kështu të rolet morale së brendshmes Tri 68 figurat . Këto ishin ikonat e identitetit ishin 67 . Tash ndodhte ekundërta: shndërruar për 66 . Etnocentrizmisocialist Europën plakë,shtrigë Europën , Sejko,2006, Elbasan, në figurën e shpirtërore dhevepruese shpirtërore mentale,pakënaqësinë, dhe anarkinë kaosin pesimizmin, zhgënjimin, depresionin, Psikologjikisht, strategjia e vetizolimit prodhoi sociale në vend paizgjidhurasnjëherë. e vetizolimit problemet që i kishte trysnuar strategjia të mëdha të shkaktuara nga përmasa herë pas hershme ishin të gjitha dukuri me krizate i organizuar, kontrabanda,droga, vendin, biblike që pushtoi me përmasa Emigracioni paparashikueshëm përtë ardhmen e vendit. të një eksplozion Kjo doktrinë“prodhoi doktrinën e saj të vetizolimit ksenofobik. vite Partia e Punës së Shqipërisë (PPSH) me për45 sistemin totalitar që kishte ngritur e një dukurie të tillë shtriheshin në rrënjët psikologjia ksenocentriste.nga Sigurisht që kishe lënë vendin hapjestotale, ecilaushqehet kolektiv. Mbylljatotale eshoqërisëshqiptareia etnocentrikekishte ia lënë vendin turpit 71 Pejë 2003,fq.136. utopike me përfytyrimin e një Shqipërie të lulëzuar, Për kosovarët, qëmedekadakishinjetuar u duheshin braktisur. Kësisoj ksenofobia totale që tashmë ishikonintë si gjërapavlera që 70 Tiranë, 2004,fq.712. 69 i realizimit të identitetit kombëtar shqiptar” një braktisje e mëmëdheut dhe si një dështim regjimit të Millosheviqit, kjo ikje kuptohej si e Kosovës,të qëpësojnëcikle të terrorit të reperëve kulturorë.Përshqiptarët rrënimit një ikje të shqiptarëve vetëvetja, nga pas autarkisë së saj. Ajopërfaqësonte kështu sa më e gjatë që ka qenë koha e izolimit dhe në Shqipëria,në veçantidëshirë për të ikur nga shqiptarëve drejt vendeve perëndimore. Kjo një eksod masiv, me valë të njëpasnjëshme, të dhe dështimit të demokratizimit, shkaktojnë e jetës në Shqipëri, passundimit komunist në të gjitha fushat shkatërruese, “Rrjedhojat gjatë komunist mbi shoqërinë shqiptare. i shikon të sireaksione ndaj represionit për postkomunizmin shqiptar, këto ndjenja Edhe Kullashie tijsociologjike nëanalizën të vetëmohimit kulturornënivel nacional. kundër regjimit totalitar,edhe porndjenja ndjenja nuk ishin vetëm ndjenja të drejtura shndërrua fillim Ky përfytyimmbi dy faktorë. bazohej Njëri ishte Përplasja e Identiteteve Kullashi,Muhamedin Përplasja , II,Geer,e vetëizolimit Diplomacia Lisen Bashkurti, 71 prostitucioni, , ishte ende herët të kuptonin se të viteve në ksenofili ’90, trafiku është ” 69

totale. . Të gjitha këto i aq fëmijëve, më , Dukagjini, Krenaria e madhe krimi 70 . kësaj prirjeje kozmopolitikekësaj prirjeje nis të zhvillohet demodohet. Nacionalizmi Nëkontekstin e botëkuptimet kozmopolitike.shumë nga kulturës etnocentrikepërherë emë anojnë postkomunist, si shenjë të braktisjes së politike dhe atointelektuale, gjatë tranzicionit e etnocentrizmit socialist. Elitat me frymën në të përshkuar gjitha dimensionet e saj lokale ishte botë e kulturore dhe artistike kjo lokale”. E botës kulturoredheartistike popullsisë i është larguar gjithnjë e më tepër e evropian, pjesa tjetër dërmuese artin gjithnjë e më të ngushtë me kulturën dhe elitare e vendit ka vendosur njëkontakt kulturore dhe artistike... Ndërsa një pjesë i institucioneve rrjeti janë boshatisurnga urbane e vendit dhe veçanërisht ajo rurale shteti... hapësira e sajjanëbraktisurfarenga vite të tranzicionit kultura dhe institucionet “nëkëto shkruan: Lidhur mekëtë, Fuga kulturore të vendit si me përçmim. gati institucionet ishohin ideologjisë zyrtare, së nënjë mekanizëm të ruajtjes dhe artin kulturën totalitar, që e kishte shndërruar sistemi nga ndërsa qytetarët, të çliruar testojë ekzistencën e saj në tregun e lirë, të kulturës,kryesor e cila tanimë duhet të funksionin edikurshëmtë mbështetësit Shteti në emër të liberalizimit braktis institucional dhe atësocial. dimensionin e brendshmekulturore, ecilakishte fizike kombëtare. u vlerësua me etiketën e vjetër të tradhtisë Francë ishkrimtarittë Ismail Kadare njohur që moskuptimi përnë edhe ndodhi largimi emër të këtij identiteti. Në kuadër të këtij në jeta e tyre ishte terrorizuar vite rresht identiteti lidhej me faktin se për 45 nga arsyeja pse shqiptarët e Shqipërisë po iknin Ditore”, Prishtinë2001). (shih TimJudah: Kosova-dhe Hakmarrja Lufta marksiste-leniniste” mediat ndërkombëtare si “organizatë që zhvillontekundër saj,eparaqisteatënë propagandistike origjinën e UÇK-së, regjimi i Millosheviqit, në luftën themeluan Ushtrinë Çlirimtare të Kosovës. Duke njohur politike të së cilës në vitin 1993 në vitin 1982, strukturat ishte edhe LëvizjaPopulloree Kosovës (LPK) e themeluar kishin si komponentë të pashmangshme ideologjike. E tillë shqiptarët e Kosovës,kohë zhvilloheshinnga enverizimin e të gjitha lëvizjet klandestine politike që në atë rrjedhojë, valëvepërmes të Radiotelevizionit Shqiptar (RTSH). Për të regjimit të Tiranës, zyrtare sidomos i propagandës shqiptarët e Kosovës, në Kosovë dhe tjetri ishte depërtimi mbi diskriminimi institucional që ushtronte regjimi jugosllav Paralelisht me braktisjen e jashtme të vendit u zhvillua edhe një , botoi “Koha, botoi braktisje 77 kritikë 78 kritikë kaotike, një situatë shkaktoi një rokullisje teposhtë, Kriza ekonomike, me rënien e “piramidave”, zhvillimit ekonomik e kulturor, u fashitën. pasdisahapavenjë përtritje, në drejtim të së regjimit komunist, për shpresat e zgjuara rënies së komunizmit: “Pesë vjet pas rënies të shpresavee shkatërrimit qëlindënpas vendos të madhe këtë në kontekstinthyerje e gjendjes totale.së anarkisë Kullashi e shpëtimi i huajpërtë ndihmuartejkalimin në vend nëatë kohë njëmision sepse uthirr etnocentrizmit. është Ironia edhe më e madhe Një metaforë tragjike të e vetërrënimit kundërvetvetes. për t’u përdorur u rrëmbyen kundërtë huajve me qëllim për t’u përdorur gjatë tërë periudhës totalitare grumbullura e e historisë:armët ironia ndodhi trazira u ndodh në pragun e një lufte civile. Në ato trazirat e dhunshme të vitit 1997, kur vendi më erëndë e të cilit u manifestua në forma social, ndjenjat enjëllojautodestruktiviteti sociale të postkomunizmitedhe uzhvilluan kulturor nëjetën reale dekonstruktim Lubonja të periudhës komuniste. Tënjëjtën prirje atij romantiktë Rilindjes, edhe e atij socialist e entocentrizmit shqiptar,tërë sie ngrehina së krishterë” tij si mbrojtësiqytetërimit europian/fesë asimilimit, Skenderbeundaj dhemisionii vjetërsia dhe uniciteti i shqipes, qëndresa dhe autoktoniaeshqiptarëve, ilirët, pellazgët, pafund përmitet historike të kombit: origjina shtypit shqiptar... të shtjellohet diskutimi i e çmitizimit”, e cilakabërëqë “në faqet e kulturoreVehbiuprirje e quan“kulturë të vetëdijes sëpërbashkëtnacionale. Këtë nëfunksiontë formësimit e kishte ndërtuar mitike,ngrehinën të Kombëtarecilën Rilindja tërë në historipërtë dekonstruktuar prapa e sundimit totalitar,shtyhet por edhe më nuk ndalet vetëmdekonstruktim në periudhën simbolet themeluese të kësaj trashëgimie. Ky mitet dhe kritikë që synon të dekonstruktojë kritika etrashëgimisë kulturore të vendit, një fq. 6-9. 73 72 së Shqipërisë. komuniste si dhe deromantizim të Historisë kulturës diktatoriale,dhe nacional- patriarkale Përpekja 18, e Përtremuajshme kulturore, 18, e Përtremuajshme Tiranë2003, Përpekja Vehbiu, vep ecit,fq.182. Fatkeqësisht, me këtë paralel të e identifikon 72 zhgënjimit 73 . Mbi këto mite ishte ndërtuar këto mite . Mbi ishte ndërtuar si dhe dekontaminim konflikteve të të regjimit komunist” 1997 dilte si “një tatim i obligueshëm ndaj i vitit për disa,impulsionivetëshkatërrues në mënyrë paqësore,viteve ’90, ishte kryer drejt Pasi që kalimi prejkomunizmitarmatosura. 74 Kullashi :vep ecit,fq. 133. regjimit

shumëpartiak, 74 . në fillim të konferenca eseminare kombëtare dhendërkombëtare. Goethe-n dhe ka publikuarshkrime të shumta në revista, në Universitetinme njëtemë mbi e Prishtinës.doktoruar Ka 1 si nëgjithë botën, përjetoi të jashtëzakonshëm që shkak të suksesit të tij bujë. Jovetëm për u përcollme shumë bë bestseller botëror, Patrick Süskind qëu iautorit postmodern një person shumë poashtu shkrimtar, Wilhelm E.Süskind Holzhausen. Iati, nëfshatinbavarezrrit u liqenin Starnberg, 1949 në Ambach në i lindurmë 26 Mars sjellje tëpazakonshme. një tashmë njihet për të autorit të tij, i cili shkak edhe për por është Profesore e letërsisë gjermane është Blakaj Profesore Albulena e letërsisë gjermane roman Parfumi, Patrick Süskind e romani si film, AROMA ERRËFIMIT sublim- aromave, tingujve,sublim- proporcionit? aromave, stimujve më fund të fundit idorëzohen paqenë të vetëdijshëm, në njerëzit, se historisë së tij, për të na treguar më tëpakapshme tavëjë në qendërtë e shkëlqyer,ideja qëpikërisht shqisën ishte sërish të shpëtojë? do Apo mizoritë i hundës së tij, me gjithë paskrupullt se, kye bën atë të shpresojë i rob përbindësh, sërish e bënlexuesin bashkëpunëtor, megjithëse që figurë, Një vajzat më të bukura? pamëshirshëm vret earomave përaromën instinktiv e tij icilinëgjahun Baptiste Grenouille, edhe të vështirë? Apo ishte figura e Jean- përshkruese,dhe gjuhëtëpasur jo por narrativ, menjëelegancë drejtpërdrejtë të botën? Amund jetë edhe stili i zakoneve etëkulturës, qëetrazoi në njëcopëhistorie të të mishëruara kriminalistik, historik dhetregimit gjithmonë epëlqyer eromanit përzierja A mos ishte universal? ‘ngacmimin’ pabesueshëm, çfarë i dha atij atë Por çfarë i dha librit suksesin e Albulena Blakaj i kreu kurrë. i kreukurrë. dhe teologji. Në anën tjetër,art studimet nuk politikë, anglisht, spanjisht,latinisht, greqisht, Kreu kurse për frengjishten e vet. shkuar të përmirësojë të Francës, ku kishte dhe Aix-en-Provence mesjetare në München e histori moderne kohakur studionte Süskind datojnënga të Shkrimet e para të Würtembergut. njerëz të respektuar Patrick Süskindjanë paraardhësite nga ishte gazetar. Shumë i madh,Martini, Edhe ivëllai sporti. ndërsa nëna-mësuese Süddeutsche Zeitung, shumëvjçeçar i dhe bashkëpunëtor edhe përkthyes autoritativ, ishte 79 kritikë 80 kritikë honoraret prej të drejtës honoraret së autorit, të mund një bestseller ashtu që në të ardhmen, nga kishte një ëndërr. Dëshironte të shkruante vendlindje, nëMynihdheParis. bënnjëjetë të tërhequr në të Gjermanisë, shkrimtarët dheskenaristët më të suksesshëm asgjë te publiku: Patrick Süskind, një nga për jetën e tij private pothuajse nuk depërton Patrick Süskind Thuhet se Süskind, qysh sifëmijë, Thuhet Pakatë e personalisht njerëzenjohin mbi 500 shfaqje Nëvitet 1984/85, me e skenës gjermane. sukses i vazhdueshëm dhe dramëe preferuar Kontrabasi ( drejt famës në vitet 1980 me monodramën të Patrickparealizuar“, Süskind u katapultua e dhe skenarëpabotuar të gjatë e shkurtër që vet si „prozë Süskind ekakarakterizuar të jetontepabrenga. Pasiatë kaloivitet 1970 duke shkruar Der Kontrabass, 1981), i cili u bë Kontrabasi ishte drama më e u se kush mekëfjeti),komedinëpyetja që vrastare ekstrem, e të cilit bestseller-it, shkrimtari që njihet si kursimtar vitet në vazhdim. Dy vite pas botimit të Süskind botoiedhe disa vepranë ‘Spiegel’. bestseller-eve të revistës së njohur gjermane u mbajt për nëntë vjet me radhë nëlistën e Parfumibotën me postmodern romanin . Libri ndërkombëtare. Tom2006 nga Tykwer me një kastë të yjeve të më të mirë (1986). Në premierën botërore 1987) dhe Çmimin francez për debutimin të Çmimin Tukan (1987), Çmimin përLetërsi ka hedhurposhtëdisaçmime, duke përfshirë nuk del në publik dhe, siç u tha, intervista, kërkesat e ‘biznesit’ të letërsisë. Ai nuk jep pjesë eskenës letrare). ka heshtur (dhe nuk ka qenë pothuajse fare disa teksteve shkrimtari përveç të shkurtra, Prejatëherë, kategorikisht. e tjera,irefuzon skenarinpër më të mirë të vitit 1996. Çmimet cilin, bashkë me Helmut Dietl, mori çmimin mörderische Frage, schlief mit wem wer ( Sommer(1991) veprasi DieGeschichte von Herrn në dritë tregimin bote, qoftë si shprehje e një droje të madhe aurën etë çuditshmit që nuk i takonkësaj Mynih, aigjithashtunuk uparaqit. premiera e të cilit ishte më 7 shtator2006 në skenare kësaj, vetmitari Süskind punoi edhe në mundi ta përsërisë suksesin e (2002). Mirëpo, këto vepranuk me asnjë nga në pasluftës, është përkthyer në48gjuhë, shitur të libravenjë prej mëtë suksesshëm gjerman e tijfëmijërisë urealizua. kopjemiliona botën. Kështu nëmbarë ëndrra evropiane të best- sellerëve dhe u shit në eines Mörders historia e një vrasësi vitin 1985 me publikimineromanit i tij siWunderkind Statusi dheinternacionale. teatrove gjermane e e kësaj dite është vazhdimishtnë repertorin Edhe shfaqur sot në skenat gjermanofolëse. Tregimi Sommer) dhe Amnesie in litteris përzotin bë filmit Frankfurter Allgemeine Zeitung (poashtu më afro Pra, Süskind u bë i njohurnë gjithë Süskind i mohon në masëtë madhe Süskind imohon Patrick Süskind, qysh herët ka përdorur filmi të 20 Parfumitë të bërë sipasromanittij, më ndryshme. milion ), i cili shpejt kryesonte listat ), icilishpejtkryesonte i shikuar Parfumi isollimilionat,nxori Die Taube ( ( kopje Das Parfüm. Die Geschichte letrar Për i vitit dhe filmin u Pëllumbi). Pasuan Parfumi itijubë 1997, Parfumit. Krahas filmuar konfirmua Rossini oder die ( dhe Rossini ose në Parfumi, për vitin në të

Vlen të përmendet se edhe Vlen të përmendet bëni medije.” të gjatë,ma aq tregim për tëlexuarnjë lexoni dhenëse ta kenikësaj doni përkundër kohë tension, goxha ifrikshëm dhe goxha ipështirë. Nëse rëndësi. “Është goxha tërheqës e të mban në nuk ka ndonjë shumë tregim,se emërtimi por e di se a mund të quhet ndoshta më roman, se,botuesishmadh të njohur, nuk shkruan një numër i dorëshkrimi ishte refuzuar nga ka 280faqe. Libri është e vendosur nëFrancën e mesit të shekullit 18. titullin ‘Parfumi’një parfumeri,mban dhe ngjarja punën nënjëdorëshkrim:“Është historia e edhese,kishte përfunduar sapo përmend Pastaj, në po atë letër, pothuajse kalimthi të mendojnë edhe të tjerët kështu dhuruar. Shpresoj shumë elegantdhe shumë ipërshtatshëm për t’u më duketfalenderon: “Libri shumë i bukur, së cilës shtypur me makinë shkrimipërmes botuesit të tij një letër shumë të sjellshme, të të veprës Kontrabasi,Süskindishkruan më shumëse kaq.Pak kohëbotimit pas duhet të thuhet se në këtë rast ishte shumë as me Nuk ishte ndryshe shumë refuzime, rastësi, fat, këmbëngulje... mëdha, tregimi përtozakonisht përcillet me një fototëtij. vetë Publiku njeh vetëm nuk u paraqit kurrë. të pyeten të dhe miq njohur të tij. Suskind bëri edhe për të për njerëzit më të famshëm të Bavarisë që e televiziv janë poaqtë vjetra. Për një portret më shumë se 20 vjet më parë. Edhefotot e fundit që ai dha,është legjendë. Intervista veten në apo edhe me qëllim që ta shndërrojë Daniel Keel e kishte lexuar, erdhi të nesërmen në „Daniel Keel e kishte lexuar, erdhi të nesërmen njëkujtim i mikut të botuesit: të jetë shkruar kronikën eshtëpisë botuese Diogenes për nëZürich. Në duhet ta ketë gjetur rrugën lexuesit dorëshkrimi botën. Pra, në mbarë edhe por për librin, letërsinë gjermane, rëndësi të madhe përautorin,botuesin, rëndësishme është se ishte vendim që pati fundja asqë ka rëndësi më kjo punë. E autori,nuk dihet, por nga dorëshkrimin botuese. fillimisht në teatrot më eshfaqursotme gjermane, Kur esuksesit Aroma Se kush nga shtëpia Se kush nga ishte flitet

refuzuar për ” Në vend se të tregonte se ” Nëvend setë tregonte Bayerischer Rundfunk historitë nga Diogenes Kontrabasi shtëpi Parfumin e sukseseve e kërkoi të , udesh . Veçse, citohet , drama shumta të .” .”

81 kritikë 82 kritikë menjëherë lind dyshimi, anipse iheshtur, se dhe nuk është kështu, dikush sillet ndryshe të jetë preferon në qendërtë vëmendjes, kur kjo e sotmja është një botë në të cilën secili dhe asnëjetëne tijprivate. shkak se E,për nuk lejon qasje në punën e tij intervista, jep euforikë! Vetëmështë autori i heshtur, nuk se entuziastë. Edhe librashitësit. lexuesit E - drejtat e përkthimit. Recensentët ishin më e gjithë bota përtë i vijnë kërkesa nga 115 000 ekzemplarë dhe shtëpisë botuese muaj përpara. shkak të kërkesës së madhe, del në shtyp një me nëntitullinvrasësi Historiaenjë prej pesëdhjetë mijë kopjesh. Parfumi botohet Keel vendosi të shkojë me një botim të parë pritjet që i kishte Botuesi ai përromanin. pikërisht Reagimi ipublikut përmbushte revistë, botuesi uinkurajuaedhe më shumë. përcollën pjesët e botuara të romanit në një botim tëparënëpesëmijëkopje. në atë kohë duhet të ketë për një shpresuar tash kemi.“ Süskind „Rudi, një best-seller botëror syve dorëshkrimin zyrë, dhe para ma tundi më tha: Pas vetëm dy muajshshitur tashmë ishin Pas reagimeve entuziaste të lexuesve që . Madje, për të gjithë ata që e njohin këtë të vepërgjithë ataqëe njohin e dijnëse 1719. Gjindet nëmuzeun e Luvrit. Mirëpo, dhe duhettë jetë punuarmes viteve 1714- Piktura njihet edhe dhe me emrinSatiri Nimfa pikturën 1847), KeelPalais në Grand zbuloi nëParis të karikaturistit francez Grandville (1803- librit. Pasi kishte zgjedhur tashmë një vizatim botuesit Keel e që ka të bëjë me kopertinën Në këtë mund të jetë bestsellerëve dhe atë jo vetëm në Gjermani. u bëpjesë i tij, libri e personazhi listave të Grenouille, që si aroma kërkonte ta ruante faktin seshkrimtariitijishte i pakapshëm gjithnjë emëtë shumtë duhej tapranonte të veprës kanëmbeturtëpanjohura. Süskind, shumë detaje të historisë së krijimit pasojë mosdaljennëpubliktë autorit Patrick mediat me shkak të një llojfrike, nga turpi në favor të tij, të por vetë audiencës. Për do ta thyente heshtjen, kjo nuk do të ishte duan ta kuptojnë se, nëse Patrik Süskind edhe deri nëditët e sotme shumë njerëz nuk është e qëllimshme, epërllogaritur. Madje e shkrimtarit kjo tërheqje, apo vetpërmbajtje Përderisa numrii lexuesve që ishin Jupiteri e të Antiopa Antoine Watteau. fajtor edhe një truk i edhe një truk pazakonshme. bestsellerët, 20 vitesh por para ishte diçka e marketingu, që sot përdoretshumëtë e suksesshme Kjo ishte një dredhi ta shohin. përkthyer,menjëherë sapo romanin tanjohin këtë lëvizje, nëmënyrë që njerëzit, edhe të memençuri Botuesi romanit. ka përdorur madje edhe në latinisht e që u bë simbol i kopjeve të shitura, të përkthyera në48 gjuhë, e mbi 20 milion pritën. Kjo është kopertina që për lexuesin mbetet i padukshëm, ia zë ëmbël, ndërsa Satiri(i shthururi), ëndërrojë vetëmshohim vajzëne zhveshur qëduket të kjo nuk e librit. Në të do të është kopertina Süskind dhe protagonistit JakobSüskind dhe protagonistit Windisch, me në kinema. Në vitin 1996, ai shkroibashkë shitura, Süskind dy herë u përkujdes për bujë nuk ishte më në majëtë listave për veprat e filmi suksesshëm të vitit 1997. E veçanta e këtij pyetjavrasëse, kushmeke fjeti( në poashtu një sukses që me 3.2 milion shikues moerderische Frage, schlief mit wem wer kinema Helmut Pas suksesit me është se u Dietl radhit në të bazën ka në ngjashmëri mesin Parfumin për filmin Rossini - oder die Rossini - e filmave , megjithëse të ), i cili ishte qarta Rossini ose më mes të drejtat kishte lëshuar pedheiakishte shitur atijtë Eichinger,të mikut të tij Bernd Süskind të Pasromanit. shumë hezitimesh, pas lutjeve 2006, më shumë se dy dekada paspublikimit Filmimi iParfumit erdhinëkinemavitin t’i dhe historinëefilmimittëtij. këtë aspekt, fjala është sigurisht për Parfumin bëjë që madhe shembull, teksti i këngës elita kulturore.e gjëra edhe nga Sa për masat të pranimit tij njëkohësisht edhe nga i romanitmund t’i atribuohet qëndrueshëm Popullariteti i jashtëzakonshëm dhei sukseset më të mëdha të romaneve gjermane. në gjithë botën, Remarque. Madje, mepërkthimindheshitjen ( Mann-iteImWestentë Thomas nichts neues Budenbrokët pasromanit të lexuara gjermane €. Asgjë të re nga fronti iperëndimit) të Erich nga Maria fronti Asgjë të re jepte është Autorit iudeshkohë egjatë të bindej Parfumi romanetmë thuhet të jetë një nga një filmike parash. film të figurë drejtat të

për, Kur e librit një Parfumi përbënnjë ndër siç flasim për të autori supozohet, filmimin tij, për Scentless Apprentice Scentless Apprentice për i ngjajshmëri cili një e refuzon 10 shumë romanit. milion në të të

83 kritikë 84 kritikë teknikat për Për mjetet endryshme, gjë është e sigurt: Proust, vazhdonmë tutje Reich-Ranicki. Një mund Marcel t’i ketë mësuar edhe nga Victor Hugo.vetëdije,pa gjëra, meapo Ca veçanërisht Balzacderite te francezët, nga romancierët e shekullit të nëntëmbëdhjetë, Modelet e Süskind dotë duhej kërkuar te më me ndikim i kohës.letrar gjerman fiktiv- “Fantasy”,më të mirë romanin për çmimin edhe me pozitive. dhe ajo e huaj kanëqenë njëzëshëm gjermane kushtuar i romanit.Mirëpo, edhe akademikët i kanë i paharrueshëm te Grenouille, protagonisti të rokerit Cobain, bazohet të ndjerë Kurt it. Alfred Doblin-it. Recensionoi edhe “Parfum-in” e Süskind- dhe të të Kafkës romanet dhedisatregime të shkurtra kësaj, ai vlerësonte edhe veprat kanonike të modernes, si vonFontane Goethe, Theodor Përveç Mann. dheThomas Johannnga Wolfgang një letërsi realiste, siç ishte shkruar kulturore njihej si“Papai letërsisë”. Reich-Ranicki favorizon më me ndikim ikohës.si kritiku letrar gjerman Në qarqet ilindurnë Polonigjerman njohur dhe i cili konsiderohej 2 Reich-Ranicki përJoyce-in,dëgjuar kurrë mendon Marcel dhetë mos kishte Kafkën kurrë lexuar me në njëperiudhëtë shkuar,nuk por luan fiktiv-fantastik. përkthyer në anglisht, ani pse të zor quhet më kritikët letrarë e frymëzoi kritikët letrarëefrymëzoi e plot zemërim, që befasoi i “rrezikshëm” për botën ofron e tij. Është një libër ivogël mbi përshkrimet e shkëlqyera që Süskind hipnotik, dhe vë një lente surrealeje gati ka një monotoni pakkërcënuese dhe është Libri sigurisht ështëkurioziteti njëlloj i errët. të themi ndonjë gjë, se atëherë e dominon asnjëra nukpor Por,dominon. nëse mund mungon të pa aromë vetenlindur dhe duke qenë se i të gjithë. Ai ka edhe më por interesanti nga djali të veçantë i cili u bë njeri irrezikshëm, si horror. Është e një historia i tmerrshëm të bëjë me vrasje, nukpor historik. Ka është filozofike, pas aromave. Kjokrizëidentiteti tone krijon Marcel Reich-Ranicki ka qenë kritik dhe publicist i Në vitin 1987 romani është Në vitin1987 shpërblyer romani Süskind shkruan sikur të mos e kishte Süskind shkruan historinë, të fantastik

e kjo Parfumit World FantasyAward sofistikuara mirë). fetare pjesë 2 , icilikonsiderohej kritiku kështu Ngjarja në dhe vëmendje serioze. Kritika e Romani identitetit, gjuhën patologjike dhe që është . Nirvanën nuk truqet angleze fitoi (për romanin është u e e bë në zgjuara vendosur i çmimin roman, apo fiksion fiksuar të të e Bildungsroman shpeshështë e ndarë Mirëpo,nëpër fazatë ndryshme. struktura e derinëvdekje,lindja nga e tij kalimin historinëe një njeriuqë tregon vërtet dhe kriminalistik. Romaniartistik romani Entwicklungsroman-i, Bildungsroman-i, cilësuar që si roman ka elemente të një gjuhës. që dallohet përmuzikalitetin e admirueshme të kënaqshme dheshpeshherë të qartësi jashtëzakonisht të ndjeshme një na ofron me ndihmën e një proze dëshiron të tregojë: së shprehjes. Parfumi nuk shkon fare në dëm të qartësisë shtrihet në faqe të tëra përshkrimesh, te joshëse e cila, megjithëse ndonjëherë harmoni edhe isaktë: dhe ikëndshëm,gjuha kanjë por transparente. është i qetë Ky stil i të shkruarit në periudha të gjata, ato mbeten krejtësisht madje edheatëherë rënda, kurzhvillohen Dhe metë drejtë. Fjalitë e tijnuk janëtë përfolur shumë të jetë edhe gjuha e autorit. dhe ështëmegjithatëipagabueshëm. i mërzitshëm. Ky ritëm nuk duket i rreptë këmbëngulëse të fjalëve,sërish pa u por bërë me përsëritje të cilën ai shpesh e ka arritur për ritmine gjuhës,ka një ndjenjë të fortë ose së paku do të duhej të ishte. Süskind mirë, por se e mira është gjithënjë moderne- nuk është patjetër e moderne di dhese epika Por, po që se se kështu mund të shkruhet, në ditët e sotme. kështu duhet të shkruhet subjektiivet. nuk devijonnga dijë. Aikurrë kujtime e parafytyrime.s’do Përtoautori t’ia në të cilin nukkronologjik kavend për me vdekjen e tij.Tregimi një raporti ingjan vet dheembylledhenatyra nga pasdore të tij të neveritshëm, një të lënimizorisht krejtësisht indiferent. është krejtësisht i dalëmode, duket se e lë atë tregimtarin egjithëdijshëm dhe që për këtë perspektivës.luan që iubësegjoja Akuza e i brendshëm,nuk e përdorë ndërrimin monologu pesë pare! Aiheq dorë nga i jep autoriiromanit prozës moderne, Ky është postmodern roman atë që Süskind mund të vërtetojë Ndër arsyetesuksesit të Parfumit hipnotizuese Aroma Reich-Ranicki, shprehet se nuk thotë se Ai e

fillon historinë me lindjen Parfumi nuk e heroit është e maturimin Entwicklungsromanpërshkruan konfrontimine tij meveten dhe me mjedisin. është në paraqitur kryesor i personazhit cilin zhvillimi intelektual dhe shpirtëror i referohet një lloji të romanit, në të Entwicklungsroman (romanzhvillimor) trepalëshe. Ndërsa,termi kanë këtë ndarje Megjithatë, të gjithë jo Bildungsroman-et dhe i Bildungsroman-it prototip gjerman. ) i cili vlen si ideal Meister, vitet e formimit Goethes Shembulli më imirëkonsideroheti romani rinisë, vite udhëtimi dhe vite formimi. në tri pjesë dhe ndjek skemën: vite të monologun teatër për pesimistë. përgatiste që po Aktorit gjithnjë Ai luajnë rolet kryesore. përjashtuarit e perfeksiononatë. është i vetëdijshëm gjenialitetin për e vet dhe edhe si një“diamantipapërpunuar”,cili janë i Bildungsroman-it, mendimet por parodizim e tyre. Kjobënqë shpesh të cilësohet edhe si ka nevojëudhëzimet e aspër praninë aspër ai nuk gjëra të ç’ështëreja, por e vërteta, Druot ai mëson edhe te Baldini e më vonë edhe te avantazhit të tyre në eksperiencë. Sigurisht, me mësuesit në krahasim e vet, përkundër këtu nxënësi është pafundësisht superior të re. Megjithatë nëse e shohim më mirë, të dyja rastet aidëshirontë mësojë diçka e Entwicklungs e Bildungsromaneve. Në për të, ashtu siç edhe pritet tek personazhet vendime të rëndësishme Grenouille merr ai,meqë në të dyja këto raste nga largohet kur shkonpari, te Baldini dhepastajkur veprës, dotë vërejmë elemente të tilla. Së Entwicklungsroman, meqë dy herë brenda të cilësohet edhe si Bildungsromane në personalitetinetij. e i inkorporon e tij dhe ipërpunon përvojat përshkruan e bota.Njësojsiaivet. Süskind shpesh vetja dotë iknin nga Figurat e tij me qejf shumë simpatik. Kjo është e tmerrshme!” karaktere të detyruar të të mbesin jashtë, pra karaktere të detyruar anti-heronj, të tij janëkryesisht kryesore lidhjet me njerëzit e tjerë. Personazhet e kërkojnë vendin e vet në botë si dhe në protagonistit Në tekstet e Patrick Süskind të Parfumi, historia e një vrasësi pro etcontra pro Wilhelm Meisters Lehrjahre Wilhelm krijon figura Kontrabasi që . Grenouillemund të shihet reflekton të figura , Süskind itha: “Jeni antiheronjëve, të mbi vetmitarëve aventurat ( mund Wilhelm Wilhelm të cilët e vazhdueshme të stërngarkesave të pikërisht nënjëepokë nuk Dhe, mund mbitë gjitha, taharrojë. me njëkarakterqë asnjë lexues personazh të krijojë një Süskind arrin paharrueshëm: refuzim që e bënGrenouilletë pikërisht ky në këto personazhe. Kështu, ndoshta është fascinuar e pak të neveritur, të cilët hasen shumta te njerëzit epafuqishëm, pak të ekzekutimit të mbushurme njerëz, ndodh një Së fundi,aikapetdhedënohet mevdekje. që e bënatë parfumin, të përnjerëzit. dashur aromën e tyre, dhe prej kësaj bën për të marrë tij, bota e aromave. Ai vret vajza të pafajshme të gjithë, është vetëm nga e bota u poshtërua që do të revolucionarizojë Grenouille, aiqë kërkon jomë pak se një revolucion. Por ajo mund tabesojëdiçkahenqënuk kaerë, nuhatjes.mbledh çdogjëpërmes që nuk Ai Ai, të cilit vetë ere, nuk i vjen kurrfarë të hakmerret. dëshiron i pashok përbindësh Kjo krijesë jashtëzakonisht e shëmtuar, ky të vetëm:i detyrohen një organi hundës. të jashtëzakonshme etë cilat gjithashtu cilit është te shpalosur atë qëaqshumëedëshiron. parfumit nuk merr shkak se në fund përmes jetën shkak të humb obsesionittë për tij, për Këtu qëndron gjithë tragjedia, Grenouille e parëndësishme dhe që i zhduket syve.para në botë dhe që nëfunde sheh se është diçka një gjëjetë ecilapërështë më erëndësishmja më të domosdoshme: me dikë që i shkon pas bëjë me diçkashumë më esenciale, shumë totalitare është komplet absurde.ka të Ai Mirëpo,ka të bëjë mediçka idejaseromani e masës.mashtrimin për parabolë një roman mëivështirë. është arti mund nuk je vetëm, unë jam si ti. Prandaj lexuesi lexuesit ndjenjën e ngushëllimit, ndjenjën se që të ngjallin ndjenjën e afrisë, apo që i japin të respektit. Personazhet etijnuk janëheronj në mënyrëne tyre të çuditshme, sigurisht atë lexuesi nuk zgjojnë ndjenjën e dashurisë, por ose te gjejmë qoftë te kah shtysat dhe motivimet e njerëzve. Këtë e këndvështrimit unik të tyre, hedhin shikimin kjopikëe të tjerët dhe nga nga përjashtuar Por, kur aishfaqet në sheshine Jean Baptiste Grenouille, jeta e të mendime të cilat e cilësojnë këtë si Ka Historia e zotit Summer(1991). Ata te Historia ezotit të identifikohet kur Kontrabasi, te krijimi e i Parfumi, kaaftësi ta një Pëllumbi (1987) gjejë figure veten, të tillë e 85 kritikë 86 kritikë zot iTokëszot shpallje të – nëse kishte vërtetë e tëshfaqejsiMesia edhe i ri;...Madje si vetë papës njëletër të parfumuar shkruante t’i si do t‘iaputhte këmbët vetë mbreti; ose mund të shkonte në Versajë e të shihte Po në Paris, të donte, mund të brohoritej ...; botën. krejt për tëmagjepsur t’i mjaftonte do një fuqitëhatashme: dhe ia falinlirinë. Grenouille kupton se ka parë ekzekutimin. Ata sulmojne tribunën masivee mbledhur përta të gjithë turmën unike ta vëjë nën ndikimine një hipnoze shkon që menjëesencë, përdore aromë i cili për krimet e tij u dënua me vdekje, i me njëskenë pothuajse profetike: Grenouille, i periudhës së pasluftës, përfundon gjerman ndodhënëFrancë). ngjarja të civilizuarnë mes të Evropës (siç dihet, mbi njëpopull të neveritshëm dhetë urryer një efekt të pakuptueshëm të një krimineli joshjeje, tundimi të njerëzve, osemësaktë e shfrenimit të masës,marrosjes një shfaqje rangut mitologjik, një shfaqje madhështore të të krijojë një apoteozë të Süskind arrin Në fund të në njëorgjigjigande. romanit, mrekulli: „Pjesa e parfumit që ikishte „Pjesa eparfumit mbetur Libri, icili u bë suksesi më i madhletrar ekzekutimi i planifikuar degjeneron Satiri dhe nimfa dhe Watteau, Satiri Antoine dhëmbët në mish, ashtu si hienat presë së tyre. [...] së tyre. dhëmbët në mish, ashtu si hienat presë flokët, e copëtuan, iangulën kthetrat e lëkurën e trupit, rrobat, shqyen Ia tij... prej copë një kishte ngjajshëm mesakrifikimet: e kriminel,nënjëritualthuajsemistik e të të Parisit,“të errëta” vrasës, hajna, prostituta bazë tëaromës! dhe të dashurit njëritjetrin. Pagabueshëm, në ashtu por siç fëmijëti njohin prindërit e tyre të tjerët, dhe jo për shkak të veçantisë së vet, imun ndajdëshirës së madhe të njihet nga edhe bota, edhe vetvetja, edhe vetë!“ parfumi atëherë në djall vafshinçfarë qe në të vërtetë, se cili dhe vesh kurrë vetë duke mos e marrë edhe dottathithte atë aromë nuk arrinte kur botës madje edhe të dontepara si zot- Poratij. e vet le meparfumintë shfaqej sa vet dot ajofuqi:parfumitë nuhatej prej dashuri. Vetëmbënte ta mund nuk diçka e paperballueshme për t’u shtënë njerëzve ose e vdekjes: fuqinë e parasë,terrorit fuqia në duar. Njëfuqiqëishte më efuqishme se atë fuqinë,embante zotëronte të donte. Ai tillë... t’i bënte,Të gjithamund vetëm po „Çdonjëri donte ta prekte, çdonjëri donte të çdonjëri prekte, donte ta „Çdonjëri qenie Grenouille në fund mbytet nga As Jean-Baptiste Grenouille nuk është shmanget që bënaqshumë i pas tij, por turma nga e vet,me heroin nuk lejon“të shqyehet” bëhet njerëzor. Krijuesi i tij, në krahasim botën. Dhe kështu përbindëshi papritmas Grenouille zhduket,e tij merr aroma por diçkanga dashuria.” kishinkryer jetën etyre edelikatlumturie.[...]Përherë të parënë femëror menjëherë. Kurse në fytyrë iushfaq një shkëlqim uçelën të errët e kishin të shkëlqyer. e tyre Shpirtërat pse me disi stomakun të rënduar, gjendjenshpirtërore ngrënies së gjahut, askush s’foli asnjë fjalë.[...]Edhe pas sërish tek zjarri Kur kanibalëtugrumbulluan pas që bën aqshumë turma “të shqyhet” nga jetë pikërisht kjoarsyejaqëSüskindnuk lejon nuk do të lejojë t’i ndodhë vet atij. Mund të absolut i masës,adhurimi autoriiromanit fund Grenouille,ai shqyhet pra në copanga instinkti i mbijetesës. Ajoqë i ndodhënë absolutisht nga ndoshta tensionin,por rritur absolut imbijetesës. instinkti ndoshta nga tensionin, por të rritur – jokot,t’upër bërëmëinteresant për apo në asnjë rrethanë. në asnjërrethanë. Süskind nuk donte t’i shiste të drejtat e librit Pastajvesh emori gjermanisht. se, Patrick ishte më tëndër librat rëndësishëm në sepse se donte ta kishte,ishte, e kishte pasur të qartë mbyllur sinjëproducente skenarist librin, që në dorënjëtekst të veçantëkishte dhesapo e kishte e lexuar librinkishte ditur se kishte derisa dhe mikimirëSüskind-it. Eichinger Eichinger,Bernd gjerman producent i njohur producent i tijngushtë, që më vonë dotë bëhet edhe kishte dalë në shitje, si gjithë të tjerët. Miku kur dhe ekishin blerëlibrin për romanin miqtë e tijmë të ngushtë nuk e kishin ditur në Paris.ta shkruar. E shkroikryesisht As Fundja, Süskind-it iu deshën pesë vjet për një roman. fare se Süskind po shkruante vet, Eichinger nuksiç tregon e kishte ditur ishinmiqshumë të mirë. Mirëpo,Eichinger romanet qëkishtelexuar ndonjëherë. të gjitha më sëshumtinga e kishte mahnitur tij. Me këtë fjali përfundonromani. Në mesinelexuesve të efilmit Aroma Në I fillim shmanget që i filmit nga të viteve shkruan fillimi qëllimisht të – 80-ta, se Parfumit ishte edhe jo ishte kot që Süskind apo nga romani për fillimi dhe që të pikërisht atë që ka fascinuarna të gjithë neve. librit Me këtë pas hapi. do t’iakishinmarrë te Lecter,Hannibal ndjek Grenouille-in hap nuk kanë vërejtur ndonjë ndryshim të madh. nuk kanë vërejtur ndryshim ndonjë kanë Puna ubëaqmirë,saqë të gjithë ata qëe edhe cili ekishte përgatitur me të Birkin cilinkishte punuartashmë dhe i vendosur të bashkëpunonte me Andrew ishin jotë mira. Në fund, producenti kishte shumtë e emra të njohur,të por gjitha versionet skenarin. Ishinprovuar autorëtë të shkruar këto katër vite thuajse 2 vite u deshën për Nga disa vite që të shfaqet. Më saktësisht- katër. zgjatën e natyrisht menjëherë kishin vërejtur mungesën Eichinger, ataasqë e kishinprovuarmeqë, Ky mirë krahasim meproduksionehollivudiane. filmi eurove,mëdha. Menjëbuxhetprej50milion ) e të cilat u bënë suksese të Story Neverending gjerman. filmin. këta të dy nuk umunduantë për drejtat për më trim siStanley Kubrick. Por, pikërisht Forman,Miloš ndërsaSüskind njëregjisor një tregimtartë talentuar si kishte preferuar dhe emra të tjera të mëdhenj. Ai vet do të duke përfshirëedhe emra siRomanPolanski Keeli shtëpisë pronar botuese Diogenes, më shumë se njëqind të tilla, thotë Daniel kishte gjithnjë. Gjatëkëtyre vitevebërë ishin fusin Pothuajsendryshe. që të gjithë deshën të janë munduarmaterialin taaranzhojnë ( gjë ishte thënë edhe për se e njejta tregon Eichinger, në një intervistë, ishte falë Historia e pafund Eichinger Eichinger. Bernd Bernd të gjerman njohur të drejta producentit, regjisorit e skenaristit këto ia jep 2001 shtëpia botuese Diogenes vjet dëshironin ) dhe Historinë e pafund Il nome della rosa konflikteve nuk përpjekjesh Pas E vërteta është se skenaristët më të vërteta E Oferta nga regjisorë e producentë që nga Oferta filmimit thënë të i lexuar në tij Më vite mund tentimeve Hollywood-it film Bëri është Parfumi ishte relativisht i lirënë të se në me librin dramatike. një të bënin filma të të cilët u bënë të suksesshëm është producenti fund, për radhë, bestsellerëve. filmohet! tip

për dhe të film si: i komisari drejtat pas “pafilmueshëm”. edhe thonin të mi trëndafilitdhe i Emri e Këta sipas drejtat kanë më gjashtëmbëdhjetë mi e trëndafilit e Emrin Emrin e trëndafilit. e Emrin Por, filmit e autorë i filmit, i që njohur këtij Për cili, parë sipas e iu në filmit Parfumin ashtu romani, gjithnjë në deshën filmin, Bernd filmik fillim: ( vitin Por The që si

87 kritikë 88 kritikë në është më sëshumtinjëfilmi:bazëmorale. ka madjeasatë që, sipas Eichinger, inevojitet imoral të panjohurapër Grenouille. Jo është i sepse moralijanë krejtësisht Konceptet që vijnë nga pra kemi një personazh thuajse tërësisht autist, personazhet dhe indjekin ata.Te Parfumi përmes të misionit të tyre. Pikërisht këto janë gjërat vështirësive në realizim që kanë protagonistët e saj,dhe përmes që kanë protagonistët dëshiravee rasteve apoqëllimeve përmes ndonjë ofron fakti se ai nukmë tepër kahero. Romaninuk identifikues ipersonazhit:hunda. kuadrin pamjet e zërat. Jo rastësisht, Tom Tykwer në erërat me forcën e fjalës. Filmi ka edhe ka erë! Patrickt’i paraqesë Süskindkaarritur paraqiteshin aromat,erërat. Por, as librinuk para pas, kjoështë gjithmonë e rëndësishme, sepse duhet ta ndjekim personazhin, pavarësisht të kishte biseduar me shumë Eichinger regjisorë kësaj. Dhe kjo, sipas tyre, është më e mira e gjithë për punë e lehtë. Dyshimet që kishintë gjithë Filmimi iParfumit nuk duhet të ketë qenë dhe Austria. Anglia, Amerika,Gjermania nga janë artistë ndërsa nëroletkryesore Francë dheSpanjë, nëGjermani, xhiruar filmin dhekëtëegjetiteTom Tykwer. nevojë përdikë që kishte të njëjtën ide për krijohet ekziston për të. do të thotë se çfarë nuk mund ta nuhasë, nuk nuhatjes, përmes gjithë që botën e përcepton moralit është jashtë koncepteve të tij. Pastaj, ai të Megjithatë, 4 3 përbashkët interesuar Amoral- qënuk enjehmoralin. moralit. Imoral- qënuk ipërmbahet faktin Grenouill-in, Dramaturgjia e një drame- pavarësisht a Romanin Producenti Filmi është në gjuhën angleze, është Është e vështirë që nga një person si ky të të një person si ky Është e vështirë që nga filmin së

teatrale, as 3 , por sepse është amoral , por sepse

konflikt

gjithash një e konflikt të se parë

cilave fakt ishte krijohen figurë për me vështirë një të të për është mes dhe ta i

romanin,

se filmit libër çfarëdoshëm. të cili njerëzit bërë

filmin. konflikte, cilës së në pothuajse skenaristi se të a mirës shfaqet filmin, film filmi një

dëshiron filmueshëm sipas identifikohen Pavarësisht

film- e nuk në ka 4 së

. Të ndjerit e . Të ndjerit e fare por vetëm Romani filmbërësve.

i të shumë keqes.

konsiston t’i filmit,

mund

shumtën ai nuk shkosh

kishte e detaji kësaj, Apo nuk flet. bën pak me B. të

kritikëve dhe publikut. anae mjaft të madhdheuvlerësua mirë nga histori. dhe jonjë tregim, një radhitje e ngjarjeve Egjitha është një aromën e trupit. ua merr metodave të tmerrshme bukura dhe përmes vret vajzafaktit se bën gjëratë tmerrshme, të deri tani. Ai vjen nga një rreth ivarfër, një rreth deri tani. Aivjen nga indytë erëra, të cilat nuk ikanjohure nuk ikanuhatur e parë në jetën etij që aikamundësi të thithë e Parisit thithë erërat. Është hera nëpër rrugën tij, është ajonë të cilën Grenouille duke ecur padyshim ndër skenat më të rëndësishme të Gjithsesi, Skena Kjo ndoshta filmi e

bën u më xhirua, të

e vështirë

realizuar pati

të e një

filmit, filmohet.

sukses por

kujtojmë nga romani, u janë dashur sasi të romani,u janë dashursasitë kujtojmë nga shekullin e 18-të. Për këto skena, siç edhe e është ‘kthyer’ në kryesore dhe e gjithë rruga Ai e “sheh” botën me hundë. gjëra, së pakujome sy, nuhatjes. por përmes publikut se Grenouille nuk isheh fare këto aq e detajuar. Skena duhet t’ia bëjë të qartë Pikërisht për këtë arsye kjoskenë është bërë erërave. gjithë botën përmes atë që e rrethon, gjithë këtë me dije publikut. Ai e përcepton është hera e parë qëGrenouille mund t’ia bëjë erëra ai konfrontohet me një shumësi erërash, me dhe injeh vetëm kutërbimet. Në këtë rrugë Disa nga skenat janë xhiruar në Barcelonë në Barcelonë skenat janë xhiruar Disa nga miliona herë

më

të

mëdha. E në

film kjo

aromën. aromën. film, klishenë se, a kanë pranuar se kanë menduar gjatë për atë mbi diçka simahnitja. Filmbërësit e Parfumit dimë iArabisë sipas tyre, është Lorenci më sëshumti ipërshtatet këtij përshkrimi, askush, meqë ai nuk ka fare ndjenja. Filmi që e të cilit nuk mundnë shpirtin të depërtojë zymtë, icili nuk shoqëror, kamiq,nuk karreth objektesh, cila shikuesit nuk duantë shqiten. me është aqizymtë, aqobsesiv. Ajoçka bënë ata të cilit nuk anipse heroi mund të largohemi, i nuk ishte parë sielement narratologët nga duke vënë në qendër shqisën e nuhatjes, që personazhet. nuk kafare për të mirën, nuk kahistori dashurie, madje mirës e të keqes, që lufton nuk kaprotagonist probleme. Romani luftë mes të nuk përmban gjithë thuaja nëntëdhjetë e nëntë përqind të të funksionojë mbibazën e asajqë funksionojnë asgjë. një gjitha një malime probleme dhe iudesh t’i thyejnë të Parfumi qëndronin, siç pohonEichinger, para origjinalitetin. Teasesi të mosiamerrnin filmit. fushat e bukuratë livandos në disaskena të e keqe.gjithmonë përvojë Mjafton t’i kujtojmë Por, sheshxhirimet nuk duhet të kenë qenë është dashur vetëm ta ndjekin kutërbimin. ata që kanë dashurtë shohinxhirimet, është përhapur aqsanë disaditë të xhirimit, libri.Kjoerë e keqe me ato që ikujtojmë nga Barcelonë janë kthyer në skena të ‘vërteta’ skena, për shkaktë nxehtësisë së madhe në peshk për konsumatorët e tjerë. Mirëpo, këto ka pasurditë në të cilat nuk kambetur fare mëdha të peshkut të freskët. Aqsathuhet se mundshëm Parfumin është krijimiinjë vorbullee nga Si Eichinger konsideronEichinger se më e keqja për Qëllimi film ka në

kryepersonazh

edhe

rregullat Prandaj, filmave, romani

se është historinë

histori- gjoja që ashtu i

Ky autorëve

ai e

për e filmbërjes, kur filmi filmi

që njëkohësisht

film që meqë edhe

e i identifikim personazhi

kinematografisë theu të nuk

Parfumi nuk mund të është funksionon

të cilit

nuk kakonflikte.

filmi filmit mund për

kufijtë

është identifikimi

është t’i

ishte Parfumi theu ta

nuk zgjidhur një hapësire . Mirëpo e . Mirëpoe

vizuelizojë

më narrativë, film

person që ndonjë mëson

tepër librit prej ato

me

e i

89 kritikë 90 kritikë nuk pajtohen se ndonjëherë shitjadigjitale e edhe në këtë hulumtim, 27 për qinde tyre, e librave të shtypur. kulturorë Konservatorët digjitalizuar dotë jetë më e madhe se sa shitja përfundimi se në vitin 2018 shitja e librave të të fushës së librit, nxirret me 840 ekspertë anketëi Libritnë Frankfurt, e realizuar edhe lehtëeparashikueshme. nuk është e thjeshtë dhe kështu, as raporti tejracionale, megjithatë e ardhmja këtij në favortë teknologjizmit dhe aventurës të jetë nukduke dotë thotë nëkëtë ndodhur raport që është historinë e njerëzimit. Ndryshimi më njëherësh, popullore të dijes në gjithë institucionet më të fuqishme, mëelite dhe antropologjikedhe të të bibliotekës librit si dilemënkulturore dhe esë ardhmes rihap elektronike komunikuese, në tjetrën, e teknologjia apo kompjuteri -interneti, Sociokulturë, Media,agjensëtekomunikimeve etj., si dhe librat publicistikë dhe studimorë: e rinjohjes,librat: Origjina e vetmisë, e pritjes Hija Gruaja shkruar publicist dhe profesor në Universitetin e Prishtinës. Ka 1 Ibrahim Berisha (1955) PanairiNjë hulumtim i bërëmë2008 nga Raporti a priori Libri elekt libri dhe media, veçmas, libri krizëdhereduktim i estetikes është poet, prozator, sociolog, etj. Borhesit Utopia reale, Utopia reale, Ibrahim Berisha onik -literatuae Afternoon. libri iparëkompjuterik i Michael Joyce, vërejtur se kjo ndodhimë i një moshe të re, dhe komunikologët kanë global, është elektronike përrrjetin në formë i paraqitur libri lokal. E vërteta, në njërrjet Michigan Press.Michigan End?. Ann Arbor or Books Without 2 të fillon student i UniversitetitMichael Hart, Illinois, fillon Për elektronik librin elektronik është e afërt. kujtesën, e librit mësojmë sehistoria mbetur mbrapaliberalëve. përherë kanë mësimin se konservatorët jep të librit të shtypur. Por, kulturore historiana librit, dotë mund shitjen konvencionale, pra, botimeve nëpërgjithësi. Projektet Gutenberg, dhe komunikuese në tregun e librit dhetë sistemet e mëdhamediale të fuqishme nga epafundme përtë zënë pozitë Duket një garë bibliotekat, libraritë, arkivat elektronike. elektronik ka vërshuarweb faqet, portalet, digjitalizuar. Shih. Douglas, J. Yellowlees (1999). Por,kështu, po kurkthejmë mbas të të shpërndajë flitet 2

Brenda njëçerke shekulli, libri për Kishte herë në rrjetin një të ihgn nvriyo University, Michigan: of shtrirje parë 1987 kur u botua universitar më h n fBooks The Endof të 1971, kufizuar, libra kur edhe librit dhe bibliotekës nga teoricienë të edhe librit dhebibliotekës nga se referencaemediasidedikohet shmanget, Problemi metodologjik nuk mund të më shumë. komplekset dhe ndërthuret të me medien,koha,librit sakalon raportit fjalës dhe shkrimitnëkëtë kontekst, kulturës njerëzore. Kompleksiviteti i temës, madje jopandrojtje, atë të modelimit të edhe njëkarakteristikë shtesë që ipranohet, këtij funksioni, nistë krahas marrë shkrimi historikisht zë vendin primar. Jo lehtësisht, kulturologjike tëkësajmarrëdhënieje. do të shtrojmë disaaspekte sociologjike dhe rëndësishme se sa atoelektronike, më poshtë nëse do të mbesin bibliotekat klasike mëtë i shtypur dominues mbi atë elektronik dhe themelore, nëse do të jetë edhe më tej libri i cili nuk mbylldrejtë këtë raport, dilemat dijes nënjëshkallëglobale.më Përtë parë dhe mbeten gjatë jashtë qasjes së informatës librarive, muzeve etj., nuk do të mund të nacionale nëkuadërtë arkivave, bibliotekave, sistemeve tëmëdhadigjitalizuese. palëve, bibliotekave, botuesve, autorëve dhe etik që duhet zgjidhur me mirëkuptim të komunikuesenjë prag moderne ka përpara autorit. të drejtën e që por më parë nuk ka siguruar 18 000 librave nëUniversitetin e Kalifornisë, projekt në një drejtës së autorit. Open Library atopërshkelje të së drejtojnë gishtin nga sistemeve të mëdha digjitalizuese që Tashmë, ka disaprocese gjyqësore ndaj e bibliotekave. dhepronë janë tituj të rrallë i të drejtës së autorit përveprat, të cilat çështjet që del problematike është rregullimi Nëkëtë proces të gjerë, një nga nduarduarta. për të shtrirë skanimindigjital të botimeve të Yahoo dhe Smithsonian Institution, Hewlett-Packard, si madh lexuesish. Partnerë të ndryshëm një numër i nga të mund të shfrytëzohet projekte të i cili do përbashkëta përlibrin, institucion konvencional. sfiduar titujve të librit dhe të dorëshkrimeve duke synojnë të bëjnë digjitalizimin emiliona Google Books dhe Open Content Alliance Rolikomunikues intelektual ishkrimit Pavarësisht problemeve, kulturat Ndërkohë janëduke ubërëedhe kështu joprofitabil Kështu, Microsoft’s MSN pobashkohen

bibliotekën trendi do të sfidues bëjë si një digjitalizimin i teknologjisë objekt dhe i e

nevoja për botimi iplotë, përkthimi, përpunimi botimi ipjesshëm mbas daljessë veprës, se të dalë një vepër,Botimi i pjesshëm përpara qasjes që i ofrohenlexuesit si: paraprakisht të endryshme format duhet përmendur kësaj mundësie,hapësirë mëtë gjerë rreth shumta komunikimi dhepërtë pasur një Teknologjiamundësi medialeofron të në esencën e teknologjisë-industrisë mediale. medializimit individual dhekolektiv, vihet elite e komunikimit, por gjithë botës”. Libriqë është një strukturë i i synimittë Fondacionitparaprijës Sloan, – literaturë. madh Mendimi iBorhesitështë njëtë vetmintë libër njerëzit shkruajnë se të gjithë daljes sëinternetit vjet përpara dhjetëra padyshim. Borhesishkruante shumtë, sociologë, komunikologë dhe letrarë. aq edhetëpakëndshme. sa të e prognozës shuarjen e tij,ushua,dukeme emrin edhe simbolizuar ishte në Torontokulturë për dhe teknologji së Mekluhanit më1980 edhe njëqendërqë e tijprognozë nuk vdekjesu realizua.Mbas në vitin 1980“. mbërrinte të kaluar,se „fundi ilibritdotë prognozonte veçmas televizionin,ai nëvitet ‘60 të shekullit teknologji mediatike, duke pasur parasysh parasysh gjithë kjo potencialin që ofron edhe Mekluhan.MudukeMarshall pasur komunikimeve nëshek. XX, ndërtë cilët teorikët më të të njohur edhe disa nga reja tekniko-teknologjike ekishinparaqitur mundësinë e fundit të librit nëproceset e të burimit mëtë dijes,madh librit.Madje, shohin me shumë pesimizëm të ardhmen e frikësuar sociologë dhe kulturologë, Kjo gjerësi i përpunuar,apo te publiku igjerë mediatik. autoriale i pjesshëm apo i plotë, në formën të cilave komunikimit,mbërrin libri përmes të teknologjitë moderne mundësohen nga që Janëformat interneti. këto shumë nga botime speciale, fotokopje, multimedia - komerciale dhe jokomerciale, antologji dhe shkollore, huazime të librit përinteresa botime botime të lira, reprint, botime xhepi, mikrokopje, pllaka,CD, shiritamagnetofoni- cili Duket si një vizion magjik, por i vërtetë Duket si një vizion magjik, i vërtetë por Tani me digjitalizimin e librit, nuk ka si planifikon të tjera e shtrirjes teknologjike kishte e shtrirjes - radio, të televizion, “digjitalizojë Fatbardhësisht, kjo pazakonshme, po në periudhëne film, dijen teatër- të e 91 kritikë 92 kritikë negative. Sa lehtë ngrihet një qendër interneti negative. njëqendër interneti Salehtë ngrihet nuk sjell shumë reagime as pozitive as njëqendër bibliotekare, idesë të për ndërtuar e tyre qytetërues.sot vetë Madje përmendja shkollave, siburimedhevleratë identitetit të bibliotekat e lagjeve, qytezave po edhe të Urbanistët dhearkitektët përjashtojnë po reje urbane, atovështirë se do të gjenden. nëse kërkojmë këtë institucion në lagjet e të investojnë në librin, në biblioteka, dhe Qeveritë lokale dhe nacionale ngurrojnë bibliotekë nënjëshkollë!në njëlagjeapo të pajisësh dhe të mbash një të ndërtosh, publike. me të cilën sotnënkuptohet civilizimi ikrizës gjendet në atë të medias,prore e më rrallë që ështëtë jetë, edhe piktura.Mund por mjet tipik komunikimi shumëdelikat, sikur nukMedia që është vlerën elibrit emban etiketën së delikatesës e mungesës së librit. agresiveshtrojnë medias ia dhetë vrazhda, modelet më delikate dhe deritek ato më eveprimit medialqënga se format parasysh dhe mangësitë esecilit veç e veç? pasur Do ngjashmëritë, plotësimet dhe cilat dallimet Mekluhani.Cilatjanë nismërisht nga medies, me një tondramatik alarmuar librit dhe ndërmjet raportin ndryshme kënde të nga psikologë etj., kanë shtruar gjithë çfarëparaqetvlerëtëshkruar. dhe edhe librat por veçjo informacionet, kontinentet dhe vendet, mund të këmbejnë, sistemeve kompjuterike,përmes nëtë gjitha tokësor. Fjalavjen, tash bibliotekat rruzullin i plotëpërsecilin botim që del nëtërë i shpejtë dhe marketing dhe informacion bënë pjesë aktive e këtij procesi. U mundësua teknologjike.i arritjeve Edhe bibliotekat u komunikimit presioni masiv pahumbur nga XX, iheshtur, iuqasbotëssinjëmjet i bërë gjithëatëlibërtëvetëm– të vetëm, siç thotë pikërisht Borhesi, duke thellë, një civilizimnë njëlibërpo ibashkuar e tyre estetike dhe stilistike, të shtrirë dhe të ashtu si janënë tërësinë e Xhojsit e Kafkës, libër, siç do të përbëjnë edhe të gjithë librat do të përbëjnë vetëm një apo Kadaresë, librat eBalzakut, apo Dostojevskit, Markezit se të gjithë të mos pajtohemimetë vërtetën Të mendojë njeriu se sa vështirë është Sociologë, komunikologë, antropologë, Libri, gjatë gjithë fundit të shekullit literaturë. ka qenë 35 për qindnë vitin 2009, ndërsa penetrimi i shërbimeve për shtëpi të internetit 7.05 për qindkokë Nëanëntjetër, banori. për vitin 2009 ka qenë mbi 121 lidhje apo ART-së, penetrimi ishërbimeve të internetit Sipas ka pasurshtim të qasjes në internet. Mbas vitit 1999, Kosova shfrytëzimi. parvjet tjera e vënë Kosovën me përqindje të lartë institucione mbasi hulumtimet nga e bëra e popullsisë. Kjo duket një përqindje joreale, 377 mijë veta ose 20,5 për qind e shfrytëzojnë flasin IUE Statistikat nga e publikuara internetit. të e vë në njëshkallëtë ulët të shfrytëzimit 3 Internet Usage in the European Usage Internet këmbime joditurore, jo akademike. Madje përbisedadhe të mëdha të shfrytëzuesve bëra në Kosovë më dëshmojnë për prirjet është e diskutueshme, mbasihulumtimet e të komunikimevee shfrytëzimit në internet tregun e dijes globale. Vetë dhecilësia shtrirja të hyjë fuqishëm në arritur ende pa por institucione dhe fondacione, digjitalizimit nga dhe gjerësinëesaj. e modelon volumin, përmbajtjen zhurmë, media nxit dhe reaksioni, por krijon vetë pa pasurmundësi të caktuar bëhet zhurmë, ekstreme, nacionaliste, raciste etj. Rreth librit kthyer kështu mesazhin themelornëideologji policentrik, duke e nuk ekziston një rrjet qëndrimekolektive,dhe ndërton veçmas kur media kultivontradicional. Të mos harrohet, sjelljes,dhe është librishumëmëkonservator nuk prejudikonkërkesën kontrollim për të shumtën, joseriozitetin, në thelb të vet. Media ka qëllim komunikimin dhe argëtimin, të komunikimit serioz, letrae sotme mediale së ideve,qëllimin ebartjes emocioneve dhe Fjala vjen, letra e dikurshme postare kishte njeriu kanevojë edhe për simbolikatë tilla. kanë edhe referenca simbolike.prandaj Dhe e kombit,krijimin meindustrializimin, bashkë me bibliotekat nacionale u ngritën solide. Tradicionalistët do të përgjigjen: Në dhjetë CD dotë gjendet një bibliotekë 500 mesatar.libra rreth mund të përgatiten hapësirës. Vetëm në një CD të thjeshtë është madjeedhe racional sot, duke mos pasurasnjëllojreagiminegativ. www.internetworldstats.com/ Edhe Botimi i libritelektronik (E-librit) se në në vitin gjuhën 2012, shqipe në Kosovë ka në kontekst të filluar 3 , Kosovën internetin procesi i Digjitale Albanologjike E-ALBANICA,që përfaqëson Bibliotekën edhe në distancë të katalogëve të digjituar; antikuarë), duke mundësuar kështu kërkimin manual të vlerave(dorëshkrime dhe të rralla të skedarit digjitalizimi iinformacionit ishte ndër projektet Shqipërisë njëri e para të fondit. Në Bibliotekën Kombëtare të elektronike e informacioneve formatizimin e veta, ndërkohë që Biblioteka Kombëtare e botimevefondin ka të digjitalizuar të e digjitalizimit. Kështu, ASHAK ende nuk ende janë të vonuaradhe artit, në procesin të dijes,institucionet kryesore shkencës e konsumuara, mbasi dhe përmbajtjet i ulët. i agjencisë Rangimi Ranking e studimeve dhetë mësimdhënies të do jetë kulturore. në institucionet arsimore, shkencore dhe digjitalizimin e sistemeve komunikuese ndërkulturore me jetë në tregunmeofertë në gjuhë të tjera). E-books shqippritet të të shekujve XV-XIX në gjuhën shqipe dhe dhe periodikë (dorëshkrime, antikuarë, harta veprave të Bibliotekës Kombëtare të rralla ende më poshtë, Universitetin e Tiranës, në cilësia. Madje, i 3387-i radhitur për nga 4416, rendor ndërsa njëvit më parë është vendos Universitetin e Prishtinës në numrin me cilësinë e universiteteve nëvitin 2013, e Numri qind është ndër vendet e fundit në Evropë. prej 49 për me njëpjesëmarrje internetit, online. kuptojmë potencialin e përçimit të mesazhit bën ta na e internetit të popullsisë. Shtrirja qind 45për rreth që paraqesin të internetit, në vitin 2013, janë mbi850 mijë përdorues me një vit krahasuar më parë. Në Kosovë, për6 për qind, i tij, përdorimi është rritur në vendmbi 400 mijë lidhje të internetit dhe kompaniatelekomunikuese IPKO, tani kanë Posta dhe Telekomi iKosovës (PTK) dhe Kosovë edhe dëshmon e dhëna PTK-së. në të internetit solide të rrjetit një shtrirje 21.6 për qind. Për shërbimeve ka qenë rreth në periudhën gusht 2008 penetrimi i këtyre 5 4 Kosovës www.guidetoonlineschools.com/online-colleges www.bksh.al Jashtë këtij tregu vlerësimi për cilësinë Shqipëria, me 1471.400 shfrytëzues të Shqipëria, me 1471.400 shfrytëzues i përdoruesve ka filluar nuk si 4 me përmbajtje të me përmbajtje fazë flet e për parë, 5 cilësinë lidhur me konservatore, kulturore dhe civilizuese, po dhe librikonsiderohen vleratradicionale- të mediet, padyjabashkë. pa Biblioteka apo në jetën e tyre udhëtojnë vetëm me librin, mediale.fare, Gjendenpak që përmbajtjet konsumojnë njëkohësishtedhe edhe librin është njerëz një fakt imadh,pomiliarda duke mediale, konsumuar ky përmbajtje vetë njeriut. Prandaj, fati i librit,bibliotekës është fati i këto teknologjitë komunikuese.pikërisht nga në tëkuratakohetardhmen pashpirtshëm ankthi dhefrikase çfarë dotë ndodhë nga sistemet teknologjike të komunikimit, edhe dhe për librinmënyrat dhe akuza dhe sharje për qindtë mirë. Po aishpesh ka ngritur qoftë të kenë ato krijime një funksion qind ajoqë e ka krijuar,dorë ndonjëherë nga krijoi ato,është prandaj në gjendje të heqë mund të heqë dorë prejtyre, vetë sepse i komunikuese.sistemet moderne Ai edhe të jetëbibliotekën dhe të larg, jetojë librin, pa referuar epasura. në përmbajtjet pyetje; të gjitha këto duke kërkuar përgjigje kaq shumë pse është e nevojshme të ngrihen bindë se na përseduhet të ekzistojë pse-ja, dilemat. Biblioteka provonpërgjigjen për të dijes dhetëpunës. për të qenë pjesë aktivepengesë etregut të kulturore, e thyen mbylljen që duket si një si synim edhe tregun kulturor dhe industrinë një projektiafatgjatë, duke pasur nëpërmjet i pasurisëdituroredhevlerave kulturore, vlerave kulturore.përmes bota Digjitalizimi shanse të vlerësimit krijon më të drejtë nga në sisteme teknologjikedhe globale, rajonale e këtyre informatave shqiptare dheshtrirja përkulturën Sot kafarepakinformata edhe brenda shqiptarëve edhe me botën. është mundësia mëemirëkomunikimit teknologjive të dhe kulturësreja, përmes 241. vendin 729, ndërsa aiiLubjanës në vendin Universiteti është në i radhitur i Beogradit shembull universitetetdo marrë në rajon. se sa e ulët është vlerësuar cilësia akademike, numrin8012. rendor Për të parasysh pasur Se miliarda njerëzjetojnë vetëm T’i kthehemi përmbylljes,duke por iu pyetjen - pse? Biblioteka jep Libri e ngrit i shërbimeve akademikeModernizimi fillimit të temës. Njeriu ka pak shanse

93 kritikë 94 kritikë do dhe përkushtimi kultural dhe antropologjik, prestigji në letër,tradicional me një format Pondodhin. njëherësh, edhe lufta e lexuesit librari, e tij, me biblioteka dhe librin, me shtrirjen si t’i nukmadhe të të cilëvetë mbërrijmë do kurrë pjesën e bibliotekë mijë libra, me qindra në shtëpi, nënjëhapësirëfaretë vogël, A dotë kemi në një të ardhme të afërt të gjenden vetëm në ekranetekompjuterëve? e mrekullueshme,shkronjat dheatoshkronja digjitalizimit? letra me A mund të shmanget eshpejtë e e shtypur, shtrirja ndikuarnga bibliotekën klasike–tradicionale dhe librin te pa mënjanuar shkrimin. media është totaliteti i komunikimit të sotëm, segment i rëndësishëm i komunikimit, ndërsa facebook, twiter etj. është Shkrimi vetëm një sociale e më prore shumë më rrjetet gjithaq me më medie,por me librin, madje civilizimi teknologji e dehumanizimit. zërin se është kurse kundërshtarët ngrenë komunikologët të jetë teknologji e civilizimit, Teknologjia komunikuese vlerësohet nga jo edhe aqtradicional-konservator.por e ka njëkuptim civilizues dhe kulturor, sotme. Të tilla edhe do të mbeten. Media edhenëditët e njëherësh shumëmoderne hapësirën kulturoreglobale. digjitalizuar- elektronik, pritet të sundojë në i i shtypurgjithsesi të ai jetojë, Libri do por shfletojmë? një fillimi të Këto dilema të shtruara nakthejnë Këto dilema të shtruara provojë fitore civilizimi i njerëzor temës. e

Të të një gjitha i shënojë Çfarë sotëm identifikohej qytetërimi këto do nuk fitoren

janë Ndërsa më parë të identifikohet domethënës. ndodhë të shumë e pritura radhës, me me të Autorit dhetëDrejtatePërafërta convergence Tiranë OSBE, Vjenë Routledge Journalism Educator the curriculum, Controversies Prishtinë AAB, Prishtinë LogosA, Shkup LogosA, Tiranë www.bksh.al www.gutenberg.org es.cyclopaedia.net/wiki/Fundacion-Alfred-P.-Sloan http://e-library.net/ OpenLibrary openlibrary.org www.amazon.com; Amazon.com: ex-libris Doc. LigjiNr. 04/L-065,Prishtinë,PërtëDrejtate Yoffie, David B.( 1997) Kosova (2012)ASHAK,Prishtinë Monografia ekomunikimitMcLuhan Marshall(2004)Instrumentat , Ana(2003) Karlsrajter, Jakuboëicz, (2001) Karol Deuze, Mark: Day, LuisAlvin(1999) Boef,Le (1991) M. (2009) Berisha, Ibrahim Berisha, Ibrahim (Berisha, 2007) Ibrahim Baylon,& Mignot,Xavie Christian ( 2004) Colude-Jean,Bertrand (1997) Literatura , Boston , e-book,fiftheditionwww. amazon.com Educating Imagination, Inspiration, InnovationInspiration, Imagination, , MVG Ethics inMediaCommunicationsand Mediat nëshoqëritëshumëgjuhësore optn nteaeo digital Competing intheageof (2010) Media inTransition, London, Media, agjensët e komunikimeve Konvergjenca mediale Konvergjenca New Journalists: challenges to Deontologjia emedieve Komunikimi, , PEN, , , , lakonikisht – siç e kishte zakon kur diçka e “komunizmi”. dhetha u inatosfort Camaj që me thanë peni ikuq do kishte shkrue zbulue “domethanien” e Prishtina, Dr.Nikë Berisha, epaskësh Anton poezivë tëtij. e interpretimet drejtpërsëdrejti: frikën nga tij letrare. Mirëpo,frikë everbalizonte nji i frikshëm. Frikat nëveprate ipërpunonte i introvertuem, shumë i ndjeshëm dhe pak përkthyer dhjetëra autorëshqiptarënëgjuhëngjermane. shqipja,sllovenishtja, nga kroatishtja dhe serbishtja. Ka dhe folklor sllav e ballkanik, si Përkthen dhe albanologji. 1 ME INTERPRETUEPOEZINËEMARTINCAMAJT Hans-Joachim Lanksch Në këtë poezi nji interpret nga nga Në këtë interpret nji poezi përkëtëqytet!“ „Shej itmerrshëm nga fushateAnadollit. irrugëve Tha pastruesi përkëtëqytet!“ „Shej itmerrshëm me njipetëkuqnëqafë. gdhiu nuskaemëngjishme në sheshinemadhtëqytetitmilionësh Shì tekambëtepërmdendores KUSH IBANIMËNGJIQYTETIT? Martin Camaj ishte nji njeri ma tepër ishte Camaj nji njerimatepër Martin (1943) penit të kuq dhe ka Hans-Joachim Lanksch studiuar filologji e banidrejtpërsëdrejti: Kur deshi me u shprehëpolitikisht në poezi, për konotacionenevojë politike. më gërmue Jam njinjeripolitik”. Në vjershat e tij nuk ka Për vetveten tha se “nuk jamnjeriipolitikës. largpolitikës së përditshme. i rrinte Camaj quente “spekulime”. Në jetë dhe nëpoezi politike. poezisë së tij me kategori Atoi Posaçërisht nuk të duronteinterpretime letrare me dukunitë e realitetit të jashtëm. njejtësimi i elementeve të teksteve të tij e shqetësonte Camajn pê ikuq”. nji Martin kishte shumë seriozisht –“Peni ikuq asht: mbi rrasa guri. mbi rrasa plumbi para tingullittëvargjeve idelmeplagëlakuriq se shpirti dje esotnga frika mehapëdritaren që tmerret embulojebreznisë shtroje Nji luftëenjirevolucion djersëshgjaku. të përlyeme prej emalitndërandrra nënbrezin Zjarme ZJARME NËBREZINEMALIT 95 kritikë 96 kritikë tekste të tij u ngjajnëpikturave. Tekste të tilla dhe prejkompozicionit të pikturave.” Shumë të artit mësue shumë prej mjeshtërve “Kam asht mevend meiukujtue shprehjessëtij: t’u qasemi pa paramendime. Në këtë mes d.m.th.agonía. “agoní”, ndërsa tjetërkush hamendësoi se siagoni “shpjegohej” për të gjallët e autorit plakative. Mirëpo–këtus’bahetndryshe”. me ato të krahasim tjerat. Camaj tha“Ajo asht vëllimi dhe mbasi mue m’u duk plakative në vjershat e tjera të këtij nga ajo asht aq ndryshe me tjerë desha me ometue këtë vjershë mbasi romanit e Camaj zemërohej mjaft për interpretimet Camajtçka nuk ka nëto.tekstet e Martin pambuluem dhedirekt. politikisht, teksti Albanian by LeonardFox. NewYork andLondon,1990 2 Tortura , Translated Camaj, Selected Poetry from the në: Martin Tekstevemund Camajt poetike të Martin Po aqdirekte asht vjersha e pabotueme Kur e përkthevamë vete vëlliminNjeriu e Asht mjaft e udhës mos me futë në Këtu nuk ka çka me interpretue ndër dej. ndien simepasëgjakpishe që humbëndhegjuhën, Kur njehkësinjerëzish mish ndërkrraba. pseâsht kurr nuk teret se njëpetkilintë e gjeneratëssëré andej kahdelfara me gjakunedalun prralla se shkruhen eakull në zjarm e piqenferlik se lidhennjerëzpërlaku se kakeq emâkeq e ndëgjonlajmen’etér sherqininekuq pret nëverandë kreje Në verë,kushkadhimbë TORTURA nga përmbledhja Nema përmbledhja nga Rrathë ku emni i protagonistit, ku emni iprotagonistit, asht politik, krejtësisht i grek, parimi agonal, agonal, parimi grek, Ishulli 2 : dhevjersha Agóni qenka Agoni, në një teh brisku / germa t’imta/thnegla / në në një teh brisku /germa varg poezinë “Synkopë” tingëllon “Zani në fjalë / e poezisë së Camajt:zâ. Në fjalë tjetër kyçe e botës së tij të bahen tablotë të cilat përbahen mjeti që shêjatnga ajo.përmban Gjuha, fjala poetike për të ishte fjalë ishte mishënimi tingullues i asajqë e fjalën ishte të tij plot shêja. Fjala e tij e preferueme në tinguj që i pikturonte në tablotë e poezive vetëm: “Idioti!” decente e të shprehunit që e kishte zakon tha mënyra etij nga i poçit të thyem. Ndryshe se çfarë do me thanë imazhi kolegut gjerman Camaj mbeti pa fjalë se iu desh t’ia shpjegojë në shtëpiujë pa mbasipoçiuthye më dysh. dhe ipashëm.Gocakthehet vjen njidjalëiri hijshme shkon menjipoçte pusi. Te pusi e re dhe e popullore shqiptareku nji gocë në universitet ikishte tregue për njikangë se nji kolegu gjerman më tregoi Camaj Martin me këtë anekdotë: njiherë bahet e qartë tha aivetë. e vet i kishte “thithë sikur njishpuzë” siç e trajta të “folklorit” në fëmijninë dhe rininë me plot imazhe. Këto legjendat, përrallat në gjëagjëzat, baladat, epike, nëfjalët e urta, shqiptare, në kangët liriketraditat gojore dhe në Në këtë mes ai kaqenë i rrâjësuem surealiste dheemrekullueshme! pikturonim –dotë dilte njitablopak në vëllimin Njeriumë vete e me tjerë. Po ta mund tëpikturohen. Camaj mendonte me imazhedhe ndjente Camaj Randësia e mendimit me imazhe mbase mendontemeimazhe. Camaj Martin Këtë tekst me sy të hapa mbyllun përnettëmungëta. kah rrezet gati meulëshuefluturim zgjonitmekrahëari bletë përpara si meqenënëJug u prirënandejIstritepanë pa gjumë mbasnjënate Sytë eerrët para derëssëVeriut. zbuloi trajtatëajthta Doli agimieavulli BLETA NËVERI tingull. Pothuej ishte idashunuem në tingull dhe në tingullin e saj. Për të kjo tingull dhezâ.Ja nji një fillpêni/jetëmbasjetë”. geschichtet leshta zgjedhë medashje. Vargune mrekullueshëm: që e kisha nji përkthim pranoi të gabuem në ndjenjaeleshit e të linit ndie se sandryshon Camaj kishte mbanin lî. Në rininë e tij Martin botës së fushës, të botës ku urbane gjindja çobanëve malësorë që visheshin me lesh e të shêja të dy botnave kulturore – të kulturës së lesh siklet: termat ky para saeshekujsh.” zanin e shuem e përjetësojnë në të vërtetë apo çka janë shkrojate një libri të lashtë që pastaj kujtesën, me kangën...”me përjetësinë, dhe ishte gjithçka, vi unëzani sinonim botën nga e përmbledhjes parathanien dhe të linjta). Megjithatë, për tekstin me shqisen e të prekunit. mund të përjetohet të pasun, të pazëvendësueshme, ecila madje kishin njisemantikë përCamajn të dy termat në lëkurë këto dymateriale/botna.Prandej, me të cilat manifestohen ndjesitë e ndryshme Motive dhe mbrendi e dhe mbrendi Motive me botue këto.” dy tekste Më dha të shkurta ia kishte nisë përkthyesit të tij në italianisht, fillue “Nji ditë nuk do jem ma. Atëherë kanë me përfundueme erdhi njiditë dhe thabefas: të fundi ivjetve ‘80, kur punaepërkthimit poezitë e tij që i quente “fëmijtë e mij”. Kah “kuptimi”. tingulli për të ishte ma irandësishëmse sa ndonëse mezemrënvrer–mirëpo, fundja, u pajtuemekëtë, Camaj Martin camajan. paku njiçikë magjinë tingëlluese të origjinalit së tëtë tingullitnëgjermanisht për hir dhanë Njeriu më vete e me tjerë qëmoti ka kenë e lëkurë. Për fjalën (= Gebeine zwischen Gebeinen zwischen Leinen e dhashësiçvijon: petkash të Eshtna ndër eshtna ndër shtresa për Camajn e ilustron Randësinë etingullitpërCamajn Semantikën Martin Camaj u shpreh vetëmu shpreh Camaj pak për Martin Pjesa formale e përkthimi Pjesa formale me flet për Eshtna ndër eshtna ndër shtresa petkash Eshtna ndër eshtna ndër shtresa interpretimet Ende “papajtimin si qëllimisht njeri Camaj shkruen në zâ Camajshkruen

“Njeriu më vete e me tjerë” për Camajn ishin dhelîpërCamajn i e rritun tyne. Krymbi i mëndafshit Krymbi e e . Të dyja tekstet zanit Palimpsest sakrifikova Dhe ai më me ti fliste duhesh shenjat : “Për për për

për kompozicionin tanësor tënjilibri. për të përzie vjersha“të e“të randa” lehta” pranuei kish dheradhitëmeqëllimnëlibër dhe thasekëtë vjershë dhetë tjera “të lehta” ndjeu seç Camaj mendovavjershe, Martin sikompozicion igjatënjilibri. shkurta e këtyne kompozicionevepërpilimin të gjithashtu asht ipranishëm në i shkurtë, ‘fjalë’, ‘varg’ dhe‘vjershë’ si kompozicion ikompozicionit në niveletstrukturor parimi ishte joigoditun. kuantiteteve do e të hundoreve zanore gege tij. Recitimi i poezive të e tij parealizimin kompozicioneve tingullore të poezive të kjo kakenë nji element i domosdoshëm dhe hundore. i zanoreve Përtë edhe gojore opozicioni ma kathanëdisaherëme gojë: mirëpo s’e ka shkrue, për “anënformale” të. i randësishëmpër Në skicën ishte tepër ( shkurta të gjata ( nëgjuhënepoezivetë rrokjeve të tij: zanore melodi tanësore ( fryme lexue poezinëmepesë-gjashtë të marruna (poezi). Tuenë një kompoziciontë shkurtë vend që kanë fjalët në njëvarg veçohet nëshej. Atë mos të apo dalëtepër kompozicione mekrijue kam ndjekë gjithmonë parimin: Lanksch. Klagenfurt, 1999. Lanksch. Klagenfurt, und ausdemAlbanischen übersetzt vonHans-Joachim 3 ein Rabe nëvëllimin dhe gjermanisht Francesco Solano. Të dyjat janë botue shqip , Herausgegeben Rabe, Herausgegeben ein wie Camaj, Weißgefiedert Martin Kur biseduem për përkthimine kësaj me peshënenjiqindsyvenëkrahë. nën dhé deri nëfund, e njehashkallëtnjinga nji nëtra, vargut u shkëputa,specprej nëfund tëmbramitrresht Prej - Deljashtë!“ „ Atëherë,deljashtë!–Mëthamjeshtri. frike,aty kuduhej:prej turpi? Nuk eçova zaninnëkor DESHTIMI Ashtu siç te asht ipranishëm Camaj Këtu, autori thotë shprehimisht: “... 3 pauza) të ndëgjohet njëritmíapo . de:t prìt). Njielement tjetër tingullor ), të zanore mesme ( .” tingullore Ma tej flet kuvargu... të mos për Weißgefiedert wie Weißgefiedert tri kanëvargjet plákë) e të kuantitete 97 kritikë 98 kritikë vetmia me tokën e mbulueme me borë ( nacional i muzeut tematizojnë këtomotive: vërri.” “malli përJug nëVeri, ikja prejbjeshkës në vendi nëtjetrin”dhe një prej “Ikja përmend cilin ndihetnjëkënaqjenëtë.” (termetit).” të shkundullimës ose të rrungajës zhurmë edhe të në mënyrëteatrale,lehta, por me e fundit paraqitet nëqetësi, Ardhja me hapa vetmia.”dalë nga dhe që asht “komunikim me jetë, mjet për të jashtme e asht nëqendërtëpoezisësëtij: qëndrue udhëzime për disa motive të cilat duken me simbolesh.” përmbajtje deshifrojmë këtodhetë tjera “objekte me fjalë nuk mësojmë dhe as si aludim se si t’i këto e troç dheasnjifjalë ma shumë. Nga shqip puro: Camaj Camajt,Martin të Martin guri, zogjtë, topologjia mejugeveri.” disa Kështu nathotëlapidarisht: tjetërana shumëçka na ilë të pashtjellueme. mbrendinë e punishtes se tij lirike, ndërsanga ia lejonnjishikimrelativisht në të hapun njianëlexuesit më vete e nga me tjerë” Camaj dy dritave. zhduken yjët dhe ardhjessë agimit, Shotës. proceset ekëtijkontakti”: Uliksit Itakapagrue? - Me tekstin • “Nën hijen e sendeve nëvetvete:• Drymja dhe disa poeziqë i Përmenden Si “motive dytenike” ndër të tjera - - - në këtë tekst jep na Camaj Prapëseprapi, Kjo ashtmënyraautentike etë shprehunit vargjesh përsëriten “Në këtë përmbledhje Sqarimin ma të randësishëm mbasena ma Sqarimin plak,Legjendae Dreni e grueja, Gjarpni “Vetëvrasës” apodëshprimi: • Motivi iterrit Ai malakullindankohën, Vdekje-krizëm • Frika etësosunit: (gjasende) me përmbajtje objekte (gjasende) me përmbajtje për )” Motivi “Për “Motivi i grues që lidhet me vetminë “Motivi igrues apo dëshprimi nëtë apo “ Motiv iterrit “Frikae tësosunit “Vetmia, frikë të ndrymjes nëvetvete ndrymjes “një nevojën dhe sa e sa të tjera në lidhjen i – konflikt Motive dhe mbrendi e dhe mbrendi Motive grues ” me qenë vetëm”, gja që terri mes kohës kur terri , e Nata e koncertit, , jovetëm të jetës [...] mes saj dhe .”

flet hapjes “Zhgënjimi Çka i duhej Çka Kallnori apo kahbotae simbolesh:

terri mes terri “Njeriu Rojtari në ” japin britmën e tij dhe aludimin e vdekjes. Kur e të me tekstin plasun e Pascolit përqokthin, eramë dritën ehanësdhesqepin/tingullin qokthin në Camajt për tekstin e Martin (Qokthi), bien nësy disa elemente që lidhin njejtin titull (Pascoli civetta kadisasosh)La italian GiovanniPascoli (1855-1912) me të poezinë Mospërfillje vlen meshikue p.sh.ia të lirikës sëCamajt vjersha tëtij. deri te jo pak vështirëson shtegafrimin lirikës camajane të fazës së pjekunisë e eliptike dheteksturae lapidare struktura Përdorimi ikursyem i rekuizitave të jashtme, pjesë të madhe të jetës dmth. botës urbane. edhe sferës në të cilën Camaj kalonte nji malësore të Veriut, tjetra anë ipërkasin nga dhe gjasendeve e dukunive të botës së barisë Camaj dmth. natyrës e cila rrjedh sferës nga njianëipërkasin simbolesh” nga përmbajtje Këto rekuizita që janë pjesërisht “objekte me vetëm pak rekuizita të botës së jashtme. me mbrendshme, tablo tingulluese shpirti e nuk prapëseprapi janë pikturanëkuptimin Camajtmund edhe të pikturohen, Martin vetëm në përftyrimet e mia; unë shfaq atë çka realitetin, parasysh ndërsa unëmbështetem ata kanë arbëreshët sepse me u kuptue nga “Motivet arbëreshe, me siguri, nuk kanë vetjake.” përjetimet thanë nga Dhenëfund: prej shtytjevet të mbrendshme, donme sa ipërket lirikës, kanëardhëgjithmonë vetëkarakterizimi: “Motivet për kryesore, ilustrimeve Po tashikojmë poezinëe autorit e plasinëgurë. këtëtingullqëra dam! Kqyre ethyemsqepin tëqokthitetha: Dikush buzëlumitn’agimgjeti pikon nëluginë,terr. sytë, dypikauji,ndrisindhekanga këndon qokthindërrreze: Mbasi qëungimegjumë majessëshkambitderinëlumë. prej Mbas mjesnatehanaderdhirrezet MOSPËRFILLJE Për të ndriçue teksturën fjalëpreme Megjithëse thamë se poezitë e përkëtëbotë.” dy fjali në fotografike, fillim : dhe në por fund imazhe të këtij ndiej të ermetistët ermetistët T.S. Juan Eliot,RafaelAlberti, Jiménez, dhe melirikënepoetëve si të modernës bashkëkohoreedhe melirikën në përgjithësi fillue dhe kishte rusë ishte njohë me surrealistët Camaj të tjerë në veçanti. Qysh në Belgrad letrarësh dhe si kryeredaktor e revistës letrarësh dhe si kryeredaktor lirikën në këtë jo vetëmCamaj periudhe unjoh me kaloi te vargu ilirë.Fakt asht gjithashtu se komparatistik. zelliitepruem prodhuem nga duket mbi Camajn silogjizëm i nji Ungarettit ma të hollësishme,për ndikimine thania nuk mbështetet me konstatime dhe prurje thonë. Me sa Ungaretti, asht i ndikuem nga camajane duketCamaj prandej hermetike, ashtnjiermetista Camajt. Ungaretti profesorëteMartin ishte njinga Ungaretti Në Romë Ungaretti. ishte i ndikuem nga poezinë eCamajt,kunuk seCamaj fjala bahet Camajt. Rrallëherëhasimnëshkrimepër mbi lirikëne Martin Ungaretti Giuseppe fjalë përndikimineshumëcituem të poetit dhe ekristalizon. kondenson e dendëson botën, e abstragon, rekuizitash të botës së jashtme, ndërsa Camaj Pascolit. Pascolit i nevojitet nji varg itanë nji tabloqë mund të me atë krahasohet të tij arkaike për dhenjikohësisht moderne gjuhësor i duhet Camajt në ngjeshurinë e verbal përdorPascoli dhe se sapakmaterial vargje se sa shumë inventar ku bahet e qartë 24, përbahet nga La civetta pavetëdijshme në poezinëe tij se ishte fjala përnji“reminiscencë” të mundësinëdhe as nuk donte me përjashtue lexue poezinëePascolitshumë motesh para dhe nëmëdyshje. Nukikujtohej nëekish pa poezinëe Pascolit, Camaj qe i befasuem kushtëzon shkrim ifjalës pa autoktone shqiptare, kuarti ikanëthellë në traditat gojore tjetër ana rrâjët shkojnë tokme nji liricitet intensiv dhenga njianë e Camajtdhelapidaritetiitijnga shqiptare.së kangëspopullore Fjalëpakësia arkaike të metrikës bazohet nëstrukturën Inovacioni iCamajtvargut të lirë e modern përshtypje i kanëbapoetët Montale dhe thase Camaj në fakt ma shumë Martin çdobalastqë e randonkujtesën. dorë nga Fakt asht se gjatë viteve në Romë Camaj Në këtëvlen methanënji mesmbaseia Në lidhje me “ndikimin e Ungarettit” Në lidhje me “ndikimin e Ungarettit” me ungarettiane italianë, eksperimentue nji kufizim Czesław por në si thelb Miłosz me mysafir Qokthi Qokthi vargun dhe dhe nga dhjetë nga i kafeneve nji . Poezia , lirika shumë Shêjzat e heqje lirë.

Ungaretti i Camajtnukndikim nga për nji ashtfjala mund të thuhet se te hermetizimi Ungaretti provohet ndikimi ishumëpretenduem nga Quasimodo. mendjen dhemanëfundtha:“Nukedi!” Çfarë paskammendue?”, ra në heshtje, e vrau ashtu? Zot, çfarë paskam mendue tue shkrue leksemesh i ra ballitme dorë tue thanë “o pyetje për njikombinimtë pazakontë dy Camajt. Njiherë, kur ibana poezinë e Martin me interpretue ngushëllojë ata që rropaten ndjenjësisht. sadopak meuaranëgjurmë ndoshta iaarrijmë mund t’i “shpjegojmë”; asociacionet që ishkaktojnëte nukautori e mbrendshme” dhe realizimiityne letrar, deshifrim intelektual të poezisë. “Shtytjet kjo s’namundëson Prapëseprapi, nji afërt. të nji personitë mbas vorrimit kish shkrue erë: janë veçanërisht Ajo vështirë të afrueshme, poezi të Camajt të cilat me dendësimin e tyne poezia camajane. e veta i ka në të cilat rrâjët traditash gojore arkaike të lartpërmenduna në strukturat eliptik i Camajtbazohet strukturues parimi italiane dhe europiane, ku poezisë moderne dhe të autorëvelirikën e Ungarettit të tjerë të

Përderisa nuk dokumentohet dhe Në fund ja, njicitat që mund t’i më thasepoezinëe Camaj Martin ngjyra etynehumbibardhsinë. edorëssëtij: veprat ndërduer na upërzien Kur sosiçdogja me amzëqiriuderin’qiell. evorrit u kaptegryka mbiftyrënetij thërmia Ngashrimi kurdheuushprish kemipluhni eresh n’tempull. urryes trumcaku, Ajo erëthanlotëtndërsy AJO ERË ato njinga Le të shikojmë shkurtimisht por

për nji afinitet të Camajt për 99 kritikë 100 kritikë individualitete të artikuluara poetikeindividualitete të artikuluara libëriofronteletërsisë shqipe disa thotë se ky njohur. Në Hamiti parathënien e librit Sabri e pesë poetëve, e bëri këtë shfaqje letrare të me poezitë publik. Botimiinjëlibri opinionin burgjet jugosllave, e cila shfaqje nuk njihej në nëpër izhvilluar diku edhe njëleximintern, pra, një shfaqje letrare, një shkrim dhe deri burgu.Kishte, letërsinë nga një fakttë ri letrar: Kosumi.dhe Bajram Ky libër paralajmëronte Ismail Syla,Hydajet Hyseni, Jonuz Jonuzaj i Lirisë, të pesë poetëve: Avdyli,Merxhan burgu,Libri botoi antologjinëmepoezinga 1991 shtëpia botuese Buzuku në Prishtinë Fjalor në Universitetinprofesor librat: e Prishtinës. shkruar Ka 1 libër është “dhjata elirisësonë”. në promovimin elibritAgimVincathase ky 2 edhe kryeministër. Gjithashtu, është i Kosovës,politikan injohur ku ka qenë poetike 225. 3 (1960) është poet, studiues dhe Bajram Kosumi Sabri Hamiti, Agim Vinca, Në vitin 1991 shtëpia botuese Zëri i barbarëve, Fishta dhe Libri iLirisë Alternativa letrare shqiptare letrare Alternativa Njohja e thellë Çështje të identifikimit, të përkufizimit dhetëtrajtimitsaj Çështje tëidentifikimit,përkufizimit , Zëri,1991. Hyrje letërsia shqiptare e letërsia shqiptare , parathënie në antologjinë Letërsia ngaburgu , Shkupi, 1995, fq. 3 Po nëvitin

2 Bajram Kosumi , ndërsa traditës etj. në Shqipëri[1945] dhe revolucioni ivitit lindjen e kësaj letërsie: vendosja ekomunizmit shfaqja enjëletërsietëre. një poezive e Pipa botoinëRomëArshi përmbledhjen burgu, herët, në vitin 1959, pas daljes nga burgu.Shumë më shqiptare: letërsianga letrar nëkulturën u shpërfaqnjëfakt i ri burg. të në veprakrijuara të zhanreve të ndryshme dy e më shumë Zhiti e të tjerë, botuan nga mbas tij. Pjetër Zyhdi Morava,Arbnori, Visar veprave të në burg apomenjëherë krijuara Kosova, nëShqipërimbushullonbotimii Një vit më vonë, më 1992, për dallimnga burgu. janë të parët të botuar me letërsi nga letërsisë tëkrijuarnëburgjetshqiptare. stinëvenjë valë, iciliparalajmëronte të re të Trebeshinëse Kasëm botoi librin dhe Janë dyprocese politike që ndikuan 1. Periodizim dheautorë Përfundimisht, në vitet 1991 dhe 1992 e komunizmit rënia Që nga këta dy libra Libri i Burgut Libri e vetme, ndërsa , por ajo vepër, por mbeti me

vitin 1991 Stina e filloi cilën politikë shqiptarë. Periudha krijuese për të efundit të vitin 2000, burgosurit kur lirohen ndërsa në Kosovëshumëpartiak, deri në zëvendësohet me sistemin njëpartiak politik në Shqipëriderivitin1990, kur sistemi tyre intelektual dhe estetik edhe në burg, Këta intelektualë e vazhduanartikulimin herë edhe me vrasje]të intelektualëve. të mëdha [shumë rezultuan me burgosje krijuan situatë të pazakonshme jetësore dhe 1981 në Kosovë. Të dy proceset politike Libri i burgut Libri në vitin2000. vitin 1981; burgu: periudha kohore tëletërsisënga kësaj e bazën Mbi në prodhimtari. proporcionale mund të quhet e përfunduar ciladolistë me është shumë më e gjatë. As teorikisht nuk nëburgdhe e vepraveqë kanë shkruar të tyre si AgimVinca,HalilMatoshietj. pjesë të veprës së tyre e në kanë burg, krijuar ashtu, Çomo, Frederik Reshpja, Havzi Nelaetj. Po Zyhdi Morava, MaksVelo, XajëNura,Drita Bajram Kosumi, Ismail Syla, Daut Gumeni, Avdyli,Zhiti, Merxhan Visar Hydajet Hyseni, periudhën edytë janë: emrat mëtë njohur Trifon JorgoXhaxhika, Bllaci etj. Ndërsa në Pllumi, Pjetër VezirArbnori, Ukaj, Zef Lazër Radi,AstritDelvina,PanoTaçi, At Trebeshina,edhe: Kasëm AdemDemaçi, Pipës,Arshi periudhën e parë, përveç hyjnë e tij. Në menjëherë pas tij, e si rrjedhojë të veprave, të nëpër burgje apo krijuara numër shumëtë të autorëvemadh dhe burgu,kanjë sifundiletërsisë nga merret nëletërsi. moderne e dytë mbizotërojnë krijuesit e frymës me letërsinë LDB,e para ndërsanëperiudhën krijuesit mbizotërojnë që janëtë ndërlidhur të madh nëKosovë. Në periudhëneparë më ndërsa nëperiudhënedytë ka prodhim parë ka një më prodhim të madh në Shqipëri poezisë së pesë autorëve. Në periudhën e Lirisë [Prishtinë, i 1991] antologji e Libri Ndërsa veprae parë e periudhës së dytë është Vepraështë e periudhëssëparë e parë - - Nuk kaasnjëdyshimse lista eautorëve libraveMidis dhe vitit të 2000 parë që prodhimtarie po ka Periudha viti 1981 e deri e dytë: nga Periudha viti 1945 deri në e parë: nga disa flasim poetë [Romë,Pipës. 1959] iArshi është mund të afirmuar mjaft të përkufizohen e gjatë e të cilët dhe një dy jo një poetikë të letërsisë nga burgu? një poetikëtëletërsisënga është: a mundPyetja të rikrijojmë e vërtetë çdo variant, kjo është poetikë a posteriori. burgu është diskutim në a posteriori,prandaj nëburg.veprat eshkruara shqipe, poende nuk janë botuartë gjitha burgu ihistorisësëletërsisë letërsinëmbi nga vetëmkapitulli që ende nuk është i shkruar emrat dhe veprat e këtyre autorëve, jo sepse të lexohet edhe në përqasje më shkollat asgjë tjetër. dëshmon pjekurinë e saj dhe pasurinë e saj e i elementeve të dallueshme në këtë letërsi e Ekzistimi i elementeve të përbashkëta dhe njëkohësishtpo antonimi janë vazhdimësi. një letërsie e saj,paraqesin dhe mevizionin e krijimit të kësaj ndërlidhen me rrethanat burgu,kanë tituj simbolikë që e letërsisë nga janë nismëtarpërdyperiudhat Këta dy libra Pipës dhe dy vepra simbolike: shfaqjet e dallueshme mund të ndërlidhet me e tëtjera. një pjesë tjetër si mjet lufte...poezinë si art, krijuesve ekonsiderojnë dheetrajtojnë është poet i vendlindjes. Një pjesë e këtyre Avdyli janë universalist, Rasim Selmanaj historisë. Derisa Frederik Reshpjae merxhan Ismail Sylatrajtonfatineindividit përballë trajton fatine individit përballë të tjerëve, të eposeve popullore. Deri saDritaÇomo e hapur dhe afër ligjërimit Hysenit është tepër poezia e Hydajet dhe surrealistë, hermetikë Trebeshinësa Kasëm Velo dheMaks janë Trebeshinaletërsinë krijon e ndërdijes. Deri politike, ka njëpoezitë angazhuar Kasëm letërsinë shqipe. Kështu, Pipa deri saArshi letërsinë tjetër shqipetë kohës dhemembarë sikur ekzistojnë dallime të kësaj letërsie me tjetri, ashtu burgu, një autor dallonnga nga Ekzistojnë vetë dallimebrenda letërsisë të çon menjëherë te diskutimi për dallimet. burgu shfaqjet e përbashkëtanëletërsinë nga përsëritshme të asaj letërsi. Diskutimi për elemente letrare të përbashkëta dhetë para Të Diskutimi për një poetikë të letërsisë nga 2. Poetika ngaburgu eletërsisë Letërsia nga burguështë e mundur Letërsia nga Diskutimi për shfaqjet e përbashkëta dhe së flasësh gjithash Libri iLirisë i pesë autorëve. për do Libri iBurgut poetikën të thotë të e një flasësh iArshi letërsie për 101 kritikë 102 kritikë zhvilluar burgunuk është tëMbi gjitha,letërsia nga kësaj letërsie dhe letërsisë tjetër shqiptare. me vijat dalluese midis duhet ta përmbyllim burgudhe shkollaveletërsisë nga letrare dheanti-bodlerist. anti-hermetist Hydajet Hyseni e thotë në një poezi se është e të Kadaresë. realiste të periudhës së Agollit Zymberit janëmëafërpoezisëmoderne poezitë e Hydajet Hysenit dhe të Besim Ndërsa dhepostmodernë. janë modernë Visar Zhiti,Avdyli,Merxhan Bajram Kosumi dhe novelat e tijfunksionojnësinjëtërësi. vetëdijshmja dhe e ndërdijshmja nëromanet e dhe imagjinarja, dhe jorealja, e vërteta TrebeshinaKasëm Realja është surrealist. me krijojë letërsi sa më dokumentare, Pipa e Mjeda.Nëtematikë, dukeqë të dashur Pjetër Zarishi e këndej, deri te Fishta nga traditën evargutqë neolatintë krijuar klasik dhe postklasik. Ai vazhdonme i shkollës proklasike shkodrane,është pra poetike eestetike.Pipa është Arshivazhdues ta rikrijojmë nga shqyrtimi itematikës,shqyrtimi nga ta rikrijojmë ata shfaqettevetë fjala. çdo kusht kuptimin e fjalëve të tyre! Risia te e burgutnuk ndjejnënevojën tafshehinme poetët burgu, osendjehet vetëm nga rrallë: lexuesin. Kjo shfaqjenuk duket në letërsinë është aq eliptike savështirë komunikonme shqipe edhe nëKosovë proza në vitet ’70-’80 kuptimin e tekstit. Poezia,që rrezikuan po vargun, aqshumë censure shkrimtarët errudhën censura nacionaliste. Përt’i ikur kësaj tjetër: censurasocrealiste,kishte por një censurë nga pesëdhjetë, në Kosovë letërsianuk vuante mesi i viteve qysh nga shkollë letrarezyrtare socrealizmi si kishtenga hequrdorë jugosllav Kosovë. Për shkak se pushteti komunist në hermetike letërsie me letërsinë moderne socrealiste shqipe. gjitha këto-koncepteletërsinë të largëta për të e postmoderne, të reja moderne prirjeve në periudhënedytë ështëajo nismëtare e ’30-’40 të shekullit XX në Shqipëri, ndërsa e kulturës pluraliste në vitet letrare të krijuar periudhën e parë kjo letërsi është vazhdimësi është gjykimi themeltar për këtë letërsi. Në Diskutimin për krahasimetmidis Poetikën burgu mund e letërsisë nga Më tej: është interesant dallimi ikësaj Librin e Burgut e mjegulluan në kufijtë aq i afrohet realizmit. e shumë socrealizmit. figurën, Ky sa figura i jetës paralel në burg. Kydisa faktkakrijuar refuzuar atë.iletërsisë Shkrimi është modus një prej mënyrave të shkëlqyeshme për ta refuzojnë këtë modusjete dhe shkrimiështë e krijuesve.ekziston, por jonë shpirtin Ata e një burg. Burgunë këtë letërsi nuk është thjesht me sfondin drejtpërdrejt ose tërthorazi burgu. letërsisë nga Tematika është një prej shenjave identitare të lufta eklasave, nuk gjennëkëtë letërsi. familjare. tematika e socrealizmit, Asgjë nga në romane, në kujtime e në letrat shkurtra, letërsie: si nëpoeziashtuedhe nëtregimet e universale zë vend në secilin zhanër të kësaj besa dhe mashtrimi e tema të tjera. Tematika dhe trimëri dhe paraja, frika, virtyti shpirti, dhe qytetërimitrupi dhebarbaria, errësira, dhe materia, lindja dhevdekja, drita dhe ideja dhe eshëmtuara,individi dheturma, është lufta e së mirës metë keqen, e bukura universale, si situata e mite të përjetshme, këtë letërsi trajtohen koncepte, nocionee ide veprashtë letërsisë shqipe, në vepër agrup universaliste mëshumë se nësecilën sepse Avdylit, të Rasim Selmanajtetj. Është trebeshinës,Zhitit, të Kasëm të Merxhan përfundimit të tij. Të tilla janëpoezitëeVisar cilin ecën njeriu dhe të gjitha mundësitë e fatin e individit, perin e kuq të jetës mbi të në situata të jashtëzakonshme fatin e njeriut, dhe individualiste trajton shterueshëm sepse mitet sociale osemitet nacionale. Është trajtonte ose tjetër shqipe ekohës kryesisht individualiste dhe universaliste, ndërsaletërsia përgjithshme, tematika e kësaj letërsie është letërsia tjetër shqipe.shumë atë nga Në vija të letrare.ligjërimit, figurësdheformave të jetë dëshmi e artikulimit estetik të brezit të jetë dëshmi eartikulimit kundër të keqes, mirëpoedhe më shumë, do për të keqendhe përkurajëneluftës e ndodhur tyre, mesazhi i tyre, i cili do të jetë dëshmitar janë të vdekshëm, do të por mbetet shkrimi i bota gjysmë e nëndheshme e burgut; njerëzit të gjallëve nga ua dërgojnë që të burgosurit kështu: është shkrimi mesazhi interpretohen të cilat, të lirshëm, mundshprehura të figurë, Tematika, është e lidhur me përjashtime, Tematika burgue dallon e letërsisë nga 2. 1.Tematika ngaburgu eletërsisë prej më por

të një bukurave modus të jete. kësaj Ky letërsie, modus që 4 atdheu i urryer [nëpoezinë atdheu iurryer atdheu i mbushurme krimin, dhe si i tillë, këtë atdhe: ia recitoi gjykatës Xhaxhika poezinë e tij për kur gjykata do tadënonte me vdekje, Trifon i Trifonatdheu iparë Xhaxhikës. Në seancën diferencimi ederitepërjashtimi. kah adhurimi, shkonnga Kjo marrëdhënie dhe meshoqërinëështë motiv ishpeshtë. e individit me atdheun atdheut. Marrëdhënia një prej temave temën e mbizotëruese: në Kosovë shembull moderne do të marrim letërsia e socrealizmit apo të letërsisë nga burgume cilëndo një temë letërsisë nga poezinë Nëpërlibra: letrare, sithotë Zyhdi Moravanë format në dhe duke vetenshprehur duke shkruar e tyre vetëm dukeburgun e tmerrshëm lexuar dhe legjendës. deri nëburguneSpaçit, sikur Konstantini i dhe baretmeautoburgnëbotënetë gjallëve botae nëndheshme e burgut të Tiranës nga të plotë. Maks Velo më bën një hap tej: ai del Maks Velo, Hetimi sfidoi lavire e zotërve gjakprishur!” lavire e zotërve oRepublikë, “Të urrej do tëdëgjoshzërintim: Në netëtetuatëgjakosura Vramë potëduash. Gjuha mu zgjidh. Nuk mundem tëfal. Atdheu i dytë, përsëri iXhaxhikës, është nëzemrëntime... ta rrit E morapërdore As njëdegënuk ekëpustedot. Por saivogël qenka! Atdheun edijatërritur! lavdianga eshekujve. mundohej dafine tëkëpusënjëdege (vetëm pamiqeshoke) E pasheAtdheunlakuriq, Atdheu lakuriq, atdheu për vajtim është e një teme të Për të parë ndryshimin Dashurisht ibukurdotëndrijë. imnëlibra,gjerfund, Shpirti Me tëzezënvdekje qëdovijë, Kur prejjetedotëshkojmë, tehumb, dhunën 4 Të burgosurit poetë e mbijetonin Të burgosurit , ShtëpiaBotuese55,2010,fq.209. e robërinë Kënga everbër deri në refuzim ]: identifikuese etij. e njeriut dhe pjesa kryesore pjesa kryesore në poezinë e Zhitit janë majat e këpucëve elementi trupore, vend se fytyra të ishte pjesa kryesore të analog letërsisë tjetër shqipe. Kështu, në metematikën dhe motivin proces ikundërt burgushpeshështë një i riletërsisë nga ashtu edhenëKosovë. temën e atdheut në atë letërsi, si në Shqipëri me letërsinë tjetër shqipe të kohës dheme dhe dallueshmërinë e plotë marrëdhënieve për të argumentuarshumësinë e këtyre burgu atdheutndaj nëletërsinë nga Hysenit etj. atdheut, oseatdheugjithmonëidealiHydajet Zhitit poezinë e Visar më tradicionalist: atdheu i himnizuar, sinë Avdylit.të Merxhan Atdheu i gjashtë është e nukasgjë, sinëpoezinëAtdhedashuria të jep kërkon,të tërin, deriedhe gjakuntakërkon, Një pamjebiblike eatdheut si fatiiheronjve [nëpoezinëeIsmailSylës përsosur: refuzuese, nëfavortë njërealiteti tjetër më të larguese dhe Me të ka njëmarrëdhënie parin plaket e po shprishet dhe tjetri që po lind. 5 Bajram Kosumi, Letërsia nga burguështë letërsi Letërsia nga Vlen të theksohet se tematika dhe motivi Ne zgjodhëm këtu vetëm marrëdhënin Atdheu Projekton konturat eAtdheutIdeal. Në ditënedytëPamja eLirisë Nata. Ditanga Errësira, Drita nga Në ditëneparëndahetToka Qielli nga është dhe elegjiak, biblik Atdheu ikatërt emia... Që polindënëëndrrat Atdheun Për atdheuntjetër- pomendoj Gjithnjë mëtepër larg Njëqind vjetrrugë [...] tëdashur. istërgjyshërve Si njëvarr Dhe tëlëshleshrat Ke filluartëplakesh Atdheu im, Atdheu i tretë kadyfytyra: njëri që po 5 themelor i pestë Fjalor iBarbarëve,Brezi’81,2000. është identifikues ]: Harta e përgjysmuar e e përgjysmuar Harta filozofik: për ai vetëm njeriun, të 103 kritikë 104 kritikë objektiv. burgugjuhadhe Në letërsinë nga letrare, e cila nuk i nënshtrohenrealitetit botët ligjërimin autorëte veprës krijojnë realiteti objektiv.nga dhe jo Megjuhëndhe Realiteti i veprës gjuha letrarevaret nga realiteti objektiv.akte krijimi, të nga pavarura realitetit objektiv.dhe ligjërimi janë Gjuha tjetër ndaj ligjërimi kanë një marrëdhënie Mehmeti, AzemShkrelietj. etj., Musliu, Musa Ramadani të dytin Din e parin përfaqëson Hamiti, Sabri Beqir i dytë është himnizim mitik i realitetit. Të shumëfishuar vetëm duke ndryshe e të përjetohet është nukaq ishëmtuarsaqëai mund francezë, është shëmtim i realitetit [realiteti së keqes,e simbolistëvenën ndikimin pra, dy drejtime: njëri drejtim është poetikë e në Kosovë fjala ndjek përsëri realitetin në mbi tëcilënështëndërtuar. shumë larg teorisë mimetike të Aristotelit, kopje të realitetit objektiv, në një prodhim letërsinë në pasqyrë apo në e ka shndërruar gjuha ndjekrealitetin objektiv. Kjodoktrinë objektiv, sipasideologjisë komuniste. Pra, i asajse çfarë do të duhej të ishte realiteti i fakteve në realitetin objektiv, ose imitim e cilësdo vepër socrealiste është një imitim duhet ta pasqyrojë realitetin objektiv. Gjuha se sigjuha nëveprënprecizuara letrare të tepër socrealsite ka pasurdisa rregulla e gjuhës me realitetin objektiv. Doktrina burguështë marrëdhënia në letërsinë nga nëkëtëletërsi. kryetema të qytetarëvei shtetit aparati etj., janë nga pasojat esaj,tema e kontrollimit të trurit të diktaturës shtetërore e ideologjike dhe fëmijë një njeriipanjohur,apo apo tema nënë, vëlla, motër ndaj njeriut, qoftë grua, individuale e shoqërore, tema e dashurisë te kombëtareliria e përgjithshme dheliria liriaindividuale e deri e saj, që nga format tema e lirisë me të gjitha Është mbizotëruese me idenë e krijimit të një modusi tjetër jetësor. por kundër tyre, jomefuritë shkatërrimtare refuzon moduset e dhënatë jetës, ngrihet Më mirë se çdo letërsi tjetër ajo kryengritëse. Në letërsinë nga burgugjuhadhe Në letërsinë nga Ndërsa në letërsinë moderne hermetike hermetike Ndërsa nëletërsinë moderne Elementi i dallueshëm i parë i ligjërimit ngaburgu 2. Ligjëriminëletërsinë këtë shëmtim], ndërsa drejtimi vjet pabesueshme që një poetiri,dënuarme 15 në BurguneQafëBarit.Është pothuajse e jetës e vdekjes situatat jetësore ndërmjet e vargjeve për të Visar Zhitit kur shkruan pothuajse epabesueshme butësia njerëzore të dashurisë, të së mirës dhe të lirisë. Është të madhe kanjëprani Ndodhë ekundërta: të fatit jetësor të autorëve të saj. Por jo. gjuhësore të urrejtjes,ngarkesë për shkak burgutë kishte një priste që në letërsinë nga e mungesa fjalorit të urrejtjes. Secili do të burgu është dhe ligjërimineletërsisë nga Zhiti] etj. Velo], dekoratat janësixixëllonjat[si te Visar e të ekatrorit kubit [te Maks format merr ivdekjesDruri shiu që mbyt bimësinë në vend se ta rritte; e baritupikon shiu. rrënjët qielli [te I. Syla, e jo nga rrënjët pikon nga , shiu kuptimit të fjalëve, si:kundërpikimi Bllaci, të shkruaj kësovargje: Bllaci, tëshkruaj për gjatë kohë, si Jorgo që një i burgosu pranverën. Është pothuajse e pabesueshme nënën e vdekurdhe njësojsikurpërdimrin dhe vdekjen, për të dashurën e largët dhe për një më të përsosura se ai objektiv. Jo vetëm synojnë krijimin e realiteteve të tjera letrare, ligjërimi e refuzojnë realitetin objektiv dhe si: tyre, duke krijuar koncepte dhe visore të reja, përtejjetë, pajetë përtejjetë, koncepte dhe imazhe të reja, si: kështu, fjala jetë koncepteve dhe visoreve saj; të tjera përtej shqipe: më interesante të eksperimentimit me gjuhën në këtë ligjërim ndodhë një prej proceseve rezultat i gjuhës dhe ligjërimit letrar. Prandaj jeton tërësisht absolute i lirë.Kjoliri është atje ku ndjehet mbret dhe jetë të përtejshme, realitetinkrijon letrar. Kështu, ai bënnjë kur poeti e refuzon realitetin objektiv dhe të lirisë në burg, atëherë shkallën më të lartë bashkëkundërshtia, trupshpirti etj. bashkëkundërshtia, trupshpirti burgim, Një element tjetër thelbësor përgjuhën - - Që një nga njëpom’ikin pagëzim Që njënga S’i mbajmëripërviteterinisë, - - herë gjuha formëson visore ireale, si: dielli gjuha formëson të procese krijohen të kundërta fjalët bashkëjetojnë me antonimete fjala shërben për krijimin e fjala shërbenpërkrijimin dhe si etj. etj. Merxhan jo shërbensitemë për shumë vetëm ..]; Avdyli, një shiu i vdekjes autor flet antijetë, tejjetë, për flet është jetën për nga letërsinë shqipe. më të mëdha të kësaj letërsie në prej prurjeve herë të parë në letërsinë shqipe. Kjo është një krijonin autorëtzyrtarë. kishin dënuardhe mbiletërsinë e klasave që e atyre që i e dashurinësajmbiurrejtjen objektiv dhesëdyti ajo triumfoime butësinë ajo krijoinjëgjuhë të ndajrealitetit pavarur dhe ligjëriminesajnëdyaspekte: së pari dhe zbërthyer të gjithë kuptuarmirë për këtë letërsi. Duke burgumund të jetë dera më e letërsisë nga letërsia ligjërimit triumfon kulti politik ihakmarrjes, mbi kultin e gjuhës e të të cilët nganjëherë Pipa, Havziedhe te Nelaapo Maks Velo, te figurave ka burgu letërsinë socrealiste, nëletërsinë nga të studimit të kësaj letërsie. Siasnjëherënë burgu është një prejmundësive të mëdha autorët botën kulturore që kanë synuarta krijojnë që kanë krijuaratë, dhe do të kuptojë edhe dhe botëne ideve të letërsisë dhetë autorëve vetëm përsosmërinë e gjuhës shqipe, por Syla]; E papritura [Merxhan Avdyli];[Merxhan Syla]; Epapritura Ëndrra ivdekjes [Ismail [Rasim Selmanaj];Druri katërkëndësh [Maks Velo]; (i gjelbër) Druri nuk ndjehet [te Hydajet Hyseni]; Dielli si Avdyli];i dashurisë [Merxhan Dhembja që pashkulshme [te Hydajet Hyseni]; Çasti, çasti Avdyli];e fatit [Merxhan Syla]; Bima Bimëe Antijeta [te Ismail Syla]; Antiprometeu [Ismail e lirisë. Ja disashembuj: njerëzimit në rrugën e dhe ardhmëria gjen të sublimuar prirjet egërsia derite aktualiteti njerëzimit qënga kësaj letërsie gjen të sublimuarhistorinë e një Në Gjurmimi ngaburgu 2. 3.Figuranëletërsinë Përveç ndonjë rasti të rrallë, site Arshi ndonjë rastitë rrallë, Përveç Që tëmëbëshprapëmikevëlla. Mjafton njëfjalëeçiltër, fjalëengrohtë, Në zemrëntimeshtegtëmbyllur s’ka Askënd nuk ekujtojpërkeq nëbotë, Që utallashtusiçdeshmefatintim. asdashurisë, As jetësplotandrralla, Anteu që i jep forcë tokës [Nait Hasanit]; Anteu që i jep mbi mbushullim nga e anën të të letërsisë figurën gjitha, burgu regjeneruar tjetër, i figurës është të lexuesi nga të figurave studimi madh burgu. fitimtare nga në do ato të të të letërsinë Në i krijuara figurave, kuptojë me të figurës figurën traditës gjuhën nga për së jo të e kujtimet trajtuar siletërsi edhe letrat familjare, edhe diskutim është: a duhet ky Pyetja që del nga literature nonfiction ndërsa nëanglishtshprehetmeemërtimin dokumentare [përballë letërsisë artistike], që në teorinëshqipe të letërsisë quhet si letërsi për shkaktë rrethanave ku është ajo krijuar] estetike,[edhe kjo jopërshkaktë prirjeve por quhet Shqiptare, 2010. XXIX NdërkombëtarGjuhën, Letërsinë për dhe Kulturën 6 i Fatos Lubonjës,të Pjetër letratfamiljare etj? Si duhet të trajtohen, përshembull, Ditari fillojnë [Velo].Zhiti], tregime të shkurtra Problemet Janë[Trebeshina, edhedisaromane Arbnori, lirikën. Të gjithë krijuesit e kanëshkruar i thjeshti në këtë letërsi. Lirika mbizotëron. dhe kanë Martin Çuni]etj. Martin e burgut [te dekorata [te Zhiti]; Yllidhe grilat Velo]; ËC-të pa dyer [te Zhiti]; Xixëllonjat si Spaçit [Zhiti]; Maksdosja,Njeri-Dosja[Mkas i GjuhësShqipenëBurgune Fjalori kalon nëpërtë cilat emëshumë porta Çuni]; Katër shembuj: thelbësor nëproceset jetësore. Ja disa antikomunist [MaksVelo] etj. [Ismail Syla]; Vetmia, si akt antishtetëror e (sikurse edhe Tejjetë, Tejshpirtë, Tejtrup) Tempulli [Ismail Syla];Tjetërbota ibraktisur qëllimi [Rasim Selmanaj,Besim Zymberi]; Shiu ivdekjes [Ismail Syla];Shtegtar, Shtegtar metelikenë kutinë hermetike, [Maks Velo]; Kombi[Ismail Syla];Konstantini zhdukur shkretëtirës [Besim Zymberi]; K.ZH., [Rasim Selmanaj];Jetësimitë shpirtit i Griliadë [te Hydajet Hyseni]; Istikame Zhiti]; Gjëllimi ijetës [te Drita Çomo]; Avdyli]; Gabimet e jetës dhe të vdekjes [te [Merxhan [Besim Zymberi]; Fjalëngrënësit Avdyli];[Merxhan të balsamosura Ëndrra 2. 4. Format letrare (çështjetëzhanrit) letrare 2. 4.Format Seminari i Seminari ngamë gjerëte Shih punimiimPoezia burgu, Në këtë letërsi është shumë e zhvilluar Krahas Diskutimi për format letrare është më Diskutimi për format Katrori si imazh i dhunës [te Martin i dhunës[te Martin si imazh Katrori figurën krijuar letërsi dokumentare me apo diskutimin kësaj edhe rrëfimet e detajit, fiction literature [përballëfiction figure figura autobiografike, . për të tërësisht universale, cilat atë 6 që marrin personale në autorët ditarët shqip rol ]. 105 kritikë 106 kritikë Arbnorit, jashtë studimeve letrare që nga plakja e jashtë studimeveplakja letrareqë nga trajtojmë nëvazhdim. trajtuar edhe në këtë ligjëratë, e disa do t’i historinë eletërsisëshqipe; letrare; të figurësdheformave estetike, të poetikës, të gjuhës e të ligjërimit, periudhë; letërsie me letërsinë tjetër shqipe të së njëjtës teorike janëkëto: dhe që kërkojnë një përgjigje praktike dhe burgu kritik ehistorikletrarpërletërsinë nga dhe historike, burgu. përletërsinënga synon krijimine një teorie sistematike, kritike këtë i mendimitteorike kritikpër letërsi, i kësaj letërsie; pastaj, diskutimi i tematikës, paraletrarë që kanë paragjykuar lindjen e diskutimisë saj, pra i faktorëve i ruajtjes diskutimi i lindjes, i mënyrës së krijimit dhe burgu, letërsie,tonë të letërsisë nërastin nga ngaburgu letërsinë literature që shquhet si letërsi dokumentare [nonfiktion duhet të trajtohen. Njësoj vlen përgjithë atë funksionojnë si tekste letrare dhe si të tilla dhe shumë të tjera ende të pa publikuara, dhe etik. prekë kanë pasurqëllim një komunikim më tej, e që Edhe kurjanëpublikuar, autorët apo botuesit qëllimit të një letre të thjeshtë familjare.përtej familjare, kanë pasur misionkomunikimin si familjare, ta zëmë, edhe kur janëshkruar Rugovës, Demaçit, ligjërimit, Mënyra si krijohetnjëletërsi Mënyra ka mbetur 3. 1.Faktorët paraletrarë këto çështje tashmë i kemi Disa nga 6. 5. 4. 3. 2. 1. Problemet Diskutimi i çështjeve themelore të një njëteori sistematike për 3. Kah Përfundimisht, ato letratë publikuara, sferën ]. vendi burgu në i letërsisë nga çështje tëvlerësimit; çështje të tematikës, të koncepteve çështje të diferencimit të kësaj çështje tëemërtimit; çështje tëbotimit; Kujtime nga burguiMuhamet Kujtime romanet Letra nga burgu etj.? Letrat i figurës e

e komunikimit identifikuara autobiografike dhe në fund, letrar, në mendimin diskutimi të filozofik Adem Ja qenë i pamundur shkrimiiromanit,ta zëmë. dhënë t’i hedhin në letër. ka Në këso rrethana në mënyrë që në rastin e parë të përmendësh, dhe, këto vargje është të dashur mësohen burgu tjetër kanë menduardisavargje të tjerë njërite vargje nga të tjerë, duke u transferuar pritur nëradhënumërimin kanëmenduardisa nëndheshme kanë menduardisavargje, duke etj. Ata, duke baritur qelive të ngushta e të e burgut, ose janë ridënuar përshkrimet e tyre shkrimet ua kanëzhdukurrojat kanë shkruar edhe kur kohëpasur të ulen etë shkruajnë, ndryshe. Ka ndodhë,dhejovetëm një herë, Ka ndryshe. nukndër kushtet ai e dhana mund të bante jetoi, ai dotë kishte pëlqye Porprozën. prej atyne ndër të cilat kushte të ndryshme për lirikën: pasur nuk kanë nëtë cilat kanë jetuar: rrethanat nga parimeve estetike dhepoetike të autorëve, po burgu. Kjonukshkak të për kandodhur krejt letërsinë e mbizotëron nga si zhanër lirika dyshembuj.Sëpari, të Do përmend burgu. parimet e brendshme të letërsisë nga bëjë mefaktin sekëta faktorë kanëndikuar trajtimit të këtyre faktorëveka të paraletrarë e së ardhmes. Arsyeja e dytë e rrugëtimin argëtim, sakrifikohesh. iavlenedhe të për këtë mënyrë artikulimi të njeriut dhese shembullore të artikulimit të tyre se letërsia është një prej mënyrave për letërsinë: besimit estetik të të burgosurve bëjë interesit kurioz, katë përveç është shkruar, nëburgdhese si ka shpëtuarajoqë shkruar se siështë në burg?Informacioni shkruar lexues është kureshtar të dijë se si është Do t’i trajtojmë për dy arsye. Së pari, secili është e njëjtë me shprehjen faktorëjashtëletrarë lidhur me të. Shprehja letërsia që por janë të ekzistojnë nga ndaras , nëkuptiminefaktorëvefaktorë paraletrarë që kësaj teme. Këta faktorë ne do t’i quajmë burgunuk mundpër letërsinë nga t’i ikën kjo, nga diskutimi XX e këndej. Ndryshe kritikës dhe historianittë letërsisë së shekullit faktorë jashtëletrarë të cilët nuk i interesojnë e krijimit të saj etj., janë letërsi, rrethanat pozitivizmit. Faktorët që kanë ndikuarnjë si Ta auktori këtndër libër kishte shkruejt Arshi edhe gjithherë por me Pipa njohjen pjesë Më e laps përkufizon tej, e letërsia e sakrificës apo një faktorë paraletrarënuk koncepti fletore, nuk përcaktimin njerëzore është nuk filozofik- thjesht kanë e në tij . të ndryshme etj. të ndryshme Velo vepra etj., përkthenin materiale zyrtare, Vrioni, Maks VisarZhiti, Isuf si informon burg sipërkthyes. Përkthyesit e burgosur, Ai kishte Arbnorin. punuar një kohë në bardha dhe e zeza”; ose në Irlandë e Angli, dhe ezeza”;osenë Irlandë bardha në Bashkimin Jugafrikan (1960-1970): “E (1933-1939): “Kur dyndenvikingët” ose naziste në Gjermaninë dhe unëikaloja personazhet ishintë në Shqipëri ndodhura në kohë osevende.i ndërroja apo Ngjarjet ose ngjarjet Kisha edhe një metodë tjetër: të madh ose të panjohur.vija ose tepër përkthyer Pjetër AutorinArbnori. e nga poshtë kopërtinës: Vija gjermanishtja. nga apo rusishtja italishtja, nga frëngjishtja, nga kam quajtur të përkthyera anglishtja, nga nga të dënuar, shumicën e veprave të mia unë i mundtë shprehur të gjindej shkakupër të origjinale. Duke qenë se për çdomendim Unë kishagjetur një metodë që më dukej e më të lirëderisaiafroheshlirisëabsolute. metoda që sajuar realisht të bëjnë përherë e diskutimeve. Mendjatë për të ndihmon tënde, ekujtimeve, evëzhgimit të përditshëm, vitin 2004: me Anton Çefajn,publikuarnë një intervistë kishte E thotë bërë kështukëtë Arbnori. në Jo vetëm me me një, shumë po vepratë tij tjera, prakaprodhuarnjëfaktletrar. mbi të tjerët, zhanri të lirikës mbizhanrete letërsinë dhe kanëndikuarnë zhvillimin e një Angli, ndërsa shkruante për tema shqiptare. Angli, ndërsashkruante kohën e romanit i vendosi në Irlandë e në personazhet dhe të e romanit tij: ngjarjen, tërësisht botën në 2000] duke eshpërfytyruar më 1965, botuar nëBurgun e Burrelit [shkruar romanin e tij, duke i maskuarsipërkthime. Eshkroi veprat edhe Pjetër Ai ishkruante Arbnori. që atijikamungue edhekarta. estetik 7 10 tëMaksVelosautobiografik 9 më vetenëletërsinëshqipe 8 Rexhep Ismajli,fq.243. nga Cituar sipas Arshi Pipa, Për procesin e përkthimit në burg shih romanin eseistik- Për procesinepërkthimit në burgshihromanin im Letërsiangate libri Për mëshumëshih burgu/kapitull Shih esenë e Krasniqit Milazim përpasojatenjëshpërfytyrimitë tillëletrar. Shembulli i dytë ka të bëjë me Pjetër Shkrimi në burg është shkrirja e përvojës epërvojës në burgështë Shkrimi shkrirja Këto faktorë paraletrarë ndërlidhen me Këto faktorë paraletrarë Brajtoni, njëvetëtimë e largët , Toena, 2006,fq.37. 9 Këtë punë bënte një kohë Poezi Spaçi [2010]. , Dukagjini, 1998, përgatitur , Dukagjini, 1998, përgatitur Shpëtimi fizik dhe gjymtimi 7 8

10

po aq saemocionoheshinshokët që ilexonin.po emocionohesha vetë lexoja faqet e shkruara Kurbesnikëri përshkrimi. për që njiheshin me sytë emiose dëgjuar prejshokëve të mi “Vorbulla”është identik me atoqëkamparë hetuesve dhe policëve te a gardianëve romani personazhesh tëromanit.” dhe jo të më thonë emrapersonash vërtetë Merxhan Avdyli eBajramKosumi, Brezi81,2004. të kohës. filozofike, shkrimi të kohës, prirjet nuk janë artikuluar tjetër të cilat, më mirë se në asnjëformë censurën se si kanëkaluare burgutletranë fjalë. Vetëmfjalë për faktin kjo e shpjegon shumë të mëdha që letrat nuk censuroheshin kishte censorit], gjasa prandaj ato dheiajepte burgut siguronin përkthyesin që i përkthente letratshqip,shkruanin ndërsaautoritetet e i të burgosurit dhe censorë letrash [sepse burgut kishinmundësipërkthyes të siguronin aq më pakautoritetet e shumë që të shkruaje, Letrat nëpër kalonin censurë, por sa më maskimi ipoezisënëletrënfamiljare.apo të letraveshkrimi ipoezive familjare, nëformë familjare mekreunshabllon: Ndrekë gjallë, më thonë “sa bukur e ke përshkruar lexojnë shokët e vuajtjes që kanë mbetur e shpëtuar,botuar romanet,kurm’i nxjerrë dialogeve, të ngjarjeve, aqsataniqë i kam i lirënë plazmimin e personazheve, të të sajuara kamqenë krejtësisht këto rrethana bashkëvuajtësit. Në cilët kisha dëgjuar nga njohur vetë në liri aponë burgje, apo përtë reale që personazhe i kisha të përshkruar më ndihmontepër Analogjia me radhë. Lidhjes së Prizrenit 1878-1882, e kështu tek “Vorbulla”në ngjarjet i kaloja e pas të Rezistencës (1950) të Grupit e arrestimit “Brighton-një vetëtimë e largët”; ose ngjarjet në kohën e luftës së irlandezëve për pavarësi: 12 Publikuar më27.11.2004.Shikimi ifunditmë18.07.2011. content&do_pdf=1&id=238 http://albanovaonline.info/index2.php?option=com_ 11 11 Shih , me shkrimtarinPjetërArbnori Çefa ,Intervistë Anton I dashurbaba, Përshkrimi i burgut dhe i të burgosurve, Përshkrimi iburgutdhetë burgosurve, Një formë shumë e përhapur ka qenë shumë e përhapur Një formë Letra nga burgu/libri i censuruar Letra nga burgu/libri Kakarriqin 12 politike, Të burgosurit e nisnin letrën enisnin Tëburgosurit Burgu iNishit,më21.8.1989 Burgu etike, apo filanin sociale e e , përgatitur nga nga , përgatitur filanin, individuale pra 107 kritikë 108 kritikë Brezi 81,2004,fq.127-128. burgut të dyerve para ekakaluar jetën e shkurtër nuktërë kaqenë por personalisht eburgosur, Drita Çomo, një poete e vdekur shumë e re, dhe fakti letrar nuk Në anën tjetër, përputhen. burgu. Këtu fakti jetësor pjesë të letërsisë nga pavarësisht faktit prej jetësor, nuk paraqesin vepranë burg. kanë shkruar Veprat e tyre, të dënuar dhe kanë mbajtur burg, por nuk Petro Marko, Kuteli etj. kanë qenë Mitrush trajtojmë në këtë kapitull. Musine Kokalari, mund t’i gjithë shkrimtarët qëjanëburgosur tematikisht me këtë burgun. Mbi parim, jotë pas burgut e që janë të lidhura estetikisht dhe në burg,ose menjëherë vepraqë janë shkruar të në studimintonënedo kemiato parasysh vepraveprej autorëve.prej letrareejo Mëtej, parimitse letërsia përbëhet ne ipërmbahemi në politikë errëshqitjes mënjanuarrrezikun [fakt letrar].Përta akti ikrijimitnëburg por akti i burgimit të shkrimtarëve [fakt politik] letërsie është letërsia në burg.e krijuar Jo vetë etj]. Parimii diferencimit bazik të kësaj Trebeshina,Demaçi. Kasëm Pjetër Arbnori tyre politike edhe për veprën e tyre [si Adem etj.], ose janëdënuaredhe përveprimet e politikisht për shkrimet e tyre [si Visar Zhiti Avdyli[si Merxhan etj.], ose janëdënuar e saj së kanë qenë pari të dënuar politikë të gjithë autorët për arsyen e thjeshtë sepse në politikë. Kjo rrëshqitjeje paraqet rrezik të dënuar mal....etj. pëlcasinnë e tetë shkallë./ guri dhedruri njëzet një erë/sikur asnjëherë/nënzero e thatë supe/ Rri më mirë nëodë./ .../ Fryn se mbeteshShtatëdhjetë në borë/ vjet mbi erdhe dhedisatë quajtën hero./ Mosshko nën zero./TiFtohtë dhe mbi 30 gradë familjare: fusnin njëpoezi,edhe kjo epërshtatursiletër para njëjave...etj, më vizitovetri këmbë e megjysmë shpirti, e saj e pastaj edhe për nënën, deri sa vdes 13 Letra nga burgu/libri icensuruar Letra nga burgu/libri Diskutimi për autorët e kësaj letërsie ngaburgudheautorë 3. 2.Letërsia të kujtohet ai dimriiashpër ivitit 1985?/ dhe,katër pesë fjalive pas të tilla, e I lodhur, tashmë me i sëmurë, i kërrusur, ose 13 në internim, fillimisht , letër e Berat Luzhës, për babanë i kam diskutuar në librin e përmendur. me në pushtet. I tillë ishte Mihail Bullgakov me letërsinë me politikën e socrealizmitapo në shkallënqë e deri është nëkundërshtim dhe më tej-nuk ndryshe, është në përputhje me disidencë shenjohet ajo letërsi e cila është antikomuniste burgudheletërsisë midis letërsisë dallimin nga burgu dhe nga midis letërsisë dallimin të tjera. Sëpari disidente burgu. letërsinë nga vepërajo nuk kaasgjë të përbashkëtme është edhe në burg. nuk është shkruar Letërsi e dënuar letërsia e dënuar përfshinë edhe atë letërsi që Zhiti.Emërtimi me të madhe Visar e përdorë letërsi e dënuar njëjtin fat e ka edhe emërtimi Pipa], për këtë letërsi, si midis emërtimeve të deritashme ndryshimet . Afërsinë dhe nga burgu rëndësi rrethanorit emërtimin kam diskutuar këtë çështje dhe kam përdorur më kapitull vete shqipe [2006] në letërsinë shqiptare. Në tim librin tashmë është bërë temë e kritikës letrare kapitull. së fundit, s’ka se si të mos trajtohet në këtë në fshehtësi dhe e botuar tash saj e ruajtur e vetmuar nënjëspitaltë Tiranës. Poezia e letërsinë shqipe 14 Ruzhdi, i politikës naziste. Itillë është edhe Salman Breht, i cili ishte kundërshtar tij edhe Bertolt e socrealizmit. I tillë ishte përpara rregullat që nuk kishte asnjë pikëtë përbashkëtme dhe nëkundërshtim me socrealizmin. Itillë tërë pas burgutshkroi jetën poezi fshehurazi agjitacion në vitet ’50 të shekullit XX, që por idënuar Zorba, për shqipe i tillë ishte Zef të qytetërimit islam. Në letërsinë të vjetruar vetëm politikën e një shteti një konceptpor Letërsia nga burgu/kapitull mëvete në Kosumi,Bajram Letërsia nga burgu/kapitull Por, këtu duhet bërë edhe dy dallime ngaburgudheletërsia 3. 4.Letërsia Çështja e emërtimit të kësaj letërsie Çështja e emërtimit 3. Çështjaeemërtimit Maestro dheMargarita Maestro dhe letërsi e burgut i , Toena, 2006,fq.23-29. cili Përbindëshi , duke idhënë letërsi nga burgu . Në diskursin e kritikës moderne . Në diskursin e kritikës moderne me letërsisë disidente veprën [Arshi letërsi për burgun i Ismail Kadaresë, por iIsmailKadaresë, Letërsia nga burgu/ Letërsia [VisarZhiti] burgologji e tij po , njëroman dhe së dyti e sfidon 14 Po të që jo tij në periudhëne socrealizmit, me veprën e pavarësishti botuar sekaqenë një shkrimtar i cili është, në një pjesë, edhe Ismail Kadare, e Gulagut, ndërsa nëBallkan janëtë njohur me këtë temë, simbolin i cili edhekakrijuar rus. Janë të vepratnjohura e Solzhenjicinit Revolucionitpasë njësforcimtë mbas madh tematikë në letërsi është e vjetër, ndërsa ka burgu. Burgu si në letërsi dhe letërsinë nga Duhet bërë dallimin midisburgutsitematikë me e tematikën. zhanrit shpërndërrimin tematikë letrare ideologjike, estetike efilozofike tëtyre. politikë shqiptarë, pavarësisht prirjet nga të burgosur në burg,nga i letërsisë së shkruar studimit tonë kritik nuk është kjo,trajtimi por dhe pavarësishtpoetika esaj.Esenca nga dhe eluftonatë, pavarësisht kukrijohet e cila e kundërshton ideologjinë komuniste është ajo letërsi, si është rasti me Arshi Pipën, Ndërsaletërsia antikomuniste hakmarrja. dhe burgu është ideja e lirisë dhejoarmiqësia komunistëve!], kundër për shembull, jetohet për hakmarrje antikomunistetë hapura [në poezinëePipës, shquhet për ideologjizimdhemesazhe burgu Edhe pse një pjesë e letërsisë nga burgu. nuk është i njëjtë me letërsinë nga tej. Vetëm emërtim duhet të theksohet se ky i politizuar, nuk prandaj do ta trajtojmë më burguështëemëvetësishme.nga në tematikë, edhe në diskursin poetik letërsia poetike,relevant edhe përtë. Edhenëformat të edhe po ketë,por kjo nuk paraqetfaktor me letërsinë socrealiste,ka lidhje organike burgu është entitet më veteletrar dhe nuk edhe kundërshtar isaj, ndërsa letërsia nga i letërsisë socrealiste ose një variant ndryshe e njëletërsie të re. Letërsia disidente është ajo është vetesbrenda mëtim për krijimin disidencës letrare: burgushkon përtej nga burgu.Letërsia është e njejtë me letërsinë nga shqiptar.shqiptar dhepërtej sakta, atëherë ai mbetet disidenti më i madh Trebëshinës,Kasëm të vitit 1953, janë të Por, nëse pohimet për Promemorien shpesh Çështja edytë ka të bëjë me nga burgu dhesi 3. 5.Letërsia Nocioni letërsi antikomuniste është tepër nukpor Letërsia disidente është e afërt, e ka thelbi sfiduar filozofik vetë i socrealizmin. letërsisë nga e jashtëletrare. lexohet e vlerësohet me kritere e burgut poezia duke tematikë, i rëndësishëm është por fakti se domosdoshmërisht burgu,është cila do në burgdhe tematika krijuar e saj nuk është burgu. Kjo është një letërsi e letërsinë nga naziste. aspekti zhanror, me plotë veprapër kampet në kampet. burgje apo Janë të ngjashme, nga është ose poezi me roman temë jetën në nuk është e veçantë aspekti zhanror. nga Ajo si temëburgun nëveprate tyre. Veprae tyre etj. Të gjithë këta autorë e kanë trajtuar jetën ka trajtuar në kampetsllovakeDobias kampet në Rumani,sllovak shkrimtari Rudolf RuxandraCesereanu për disa libra kabotuar 16 tësocializmitdheturqvetë armiqve bullgarë. Danub, është më famëkeqi, shkak të për trajtimit çnjerëzor Francë më 1992. Burgu i Belene ka qenë në njëujdhesë në PennsylvaniaState University,në 1999. Botuarsëpari in communistBulgaria 15 fq. 106. të kësaj letërsie thelbësisht kanë ndikuar vetë tij, Belene më të famshmin ekampeve të vendit të Tzvetan Todorovi kabotuarnjëlibërpër Kish meVarrezatDanilo , përBoris Davidoviqin duke AgimVinca kur thotë se e vërenkëtë rrezik në diskutimin për jetët e autorëve të saj. Ipari diskutimi për këtë letërsi natyrshëm rrëshqet si politike, ideologjike,etj., nacionale dhe edhe meprocesejashtëletrare,të ndërlidhur biografi vetë vjen nga autorët esaj.Atakanënjë çështje evlerësimittësaj. saj në historinë e letërsisë shqipe. Pra, është burgu është, si përsecilën letërsi, vendi i vete shqipe nëhistorinëeletërsisë më vete letrare. janë unike përkëtë letërsi e bëjnëatëshfaqje letërsinë shqipe. Këto elemente letrare që më të zhanrore pazakonshme për disa forma ligjërim ajo letërsi ka krijuardisatema të reja, kanjë Alternativa letrare shqiptare letrare Agim Vinca,Alternativa Tzvetan Todorov, Është krejt ndryshe qasja jonëpër Është krejtndryshe Rreziku i parë i vlerësimit Rreziku iparë të kësaj letërsie Diskutimi i fundit për letërsinë nga më ngaburgu-kapitull 4. Letërsia qenë mbetur të të 15 se bujshme, veçantë, , poetja dhe studiuesja rumune , poetja dhe studiuesja rumune 16 është nën Rrethanate jetës së autorëve , translatedby Robert Zaretsky, The hijen Voices and death the Gulag: life from krijuar ka në e figura të biografisë në shumtën kushte origjinale , Shkupi,1995, së specifike, e rasteve autorit dhe 109 kritikë 110 kritikë sistem sociale. nuk ka pasurndikime sirrjedhojë, shkruar, komunikuar me lexuesin në kohën kurështë është as njëlëvizje letrare, përshkaknuk ka poetikë qëllimesh letrare. Kjoletërsi nuk letrare, shkolla sepse një letrareparakupton shqipe, megjithatë nuk është një shkollë objektiv, realitetit që i paraprinë ligjërim eksplorues tematikën e letërsisë tjetër shqipe, ka një të vetën të me pasur, shumë të ndryshme shfaqje më vete letrare, kanjëtematikë mëshirës, porpërshkaktëvlerëssësaj. Trebeshinës, të Zhitit apo të Avdylit jo prej të viktimizimit. Lexuesi e lexonpoezinë e brenda vetes, në njërën, ndërsa duke qenë e përbashkëta, dhe shumë të tjera të dallueshme apo koha kurkanëshkruar. të gjithë autorët e saj, pavarësisht vendi nga përbashkëta te të gjitha veprat letrare dhe te në të do të ballafaqohesh me elemente të unikenë letërsinë letrare shqipe.të hysh Sapo e nuk është aspak edrejtë. Kjo letërsi ka vlerat në çështje morale, çka letrare shndërrohet përndjekur, të viktimizuar. Kështu, çështja dhesiautorëtë si letërsi e përndjekur letërsi të trajtohet vetëm aspekti moral, nga autorët esaj. koncepti estetik të mbi cilin kanëkrijuar nga të saj. Kjoletërsi ka vleratesajapavarësisht letrare socrealizmi e zbehë vlerën e vërtetë nga letërsie vetëm psekaqenë ndryshe edhe vlerë priori letrare. Vlerësimi i kësaj një fakt letrar dhe historiko-letrar, por joa etj.], kjo paraqetgjithsesi postmodernist [klasicist, neoklasicist, surealist, modernist, është krijuar sipaskoncepteve tjera estetike pjesën mëtë madhe,socialist, dhe realizmin politike. Nëse kjoletërsi ka refuzuar, në i vlerës letrare mekonceptet estetike e veprat dhejoautorëtetyre. veprat letrare. Historinë e letërsisë e përbëjnë e me krijimit, vetëpor ka të bëjë me rrethanat letërsinë e tyre, vlerësimi por i letërsisë nuk umetnosti 17 veta Shih përkëtë: Renato Padjolli, Teorija avangardne Letërsia nga burgu, sa do është burgu,sado një Letërsia nga Duke pasurshumëelemente të burgu është një shfaqje Letërsia nga Poende, që kjo ekziston njëprirje është ngatërrimi Një tjetër rrezik , Nolit, Beograd, 1975,fq.56-78. , Nolit,Beograd, letrare, figurash 17

ka një të që cilat figurë s’i gjen kalojnë origjinale, në letërsinë kufijtë shpesh moralë tjetër dramaturgjisë pdf=1&id=238 php?option=com_content&do_ http://albanovaonline.info/index2. Pjetër Arbnori Rasim Selmanajt,Focus, 2006. pasthënie nëlibrinepoezive 2008. 1 tëVilsonBlloshmit,BotimetAlmera, dhebindjetetij,parathënienëVeprajetës artin midistyre por edhetëndryshme antiteteanalogjike,dhe ajodisidenteshqiptare-dy ediktaturës letrare Shkencore akte tëKonferencës tëvlerësimittrashëgimisësonëletrare, probleme Gjuhësisë dheiletërsisë, botërore. që mundnjë origjinal t’ia ofrojmë letërsisë prej letërsive origjinale në letërsinë shqipe, letërsi nëletërsinëtonë. kjo të letrareqëofron vlerareja përjetuar letërsie dhe ne do të derën për të hapnim vlerësimi i pastërestetik i kësaj nga e moral do ta eliminonim faktorinpolitik, ideologjik trajtuar kështu, në historinë e letërsisë shqipe letërsia tjetër shqipe.dallueshme nga Duke e vlera të përbashkëta të saj dheatovleratë kapitull i veçantë asajletërsie ne injohim ato burguetj. Duke e trajtuar sinjë letra nga si: romane, tregime, poezi,ditarë,kujtime, literature fiction dokumentare [fiction dhenon veprat po edhe të asaj e letërsisë artistike burg osetëpashkëputshëm lidhura me të, kapitull dotë përfshinte vepratnë ekrijuara t’i bëhet vend nënjëkapitull të veçantë. Ky letrare, ndërsa në historinë e letërsisë shqipe duhet të trajtohet si një shfaqje më vete në anëntjetër, burgu mund dhe letërsia nga në atë kohë,letërsisë edhe ndaj së po traditës, letërsia tjetër shqipe e krijuar nga ndryshme Bejko, Sadik, - Dreshaj-Baliu, Myrvete, Kontekstii Dreshaj-Baliu, Myrvete, Shikimi ifunditmë18.07.2011. meshkrimtarin Çefa, Anton,Intervistë Prend, PoetikaBuzhala, eLetrës së Gjakut - - Akademia eShkencave, Institutii BIBLIOGRAFIA Poende, besojse kjo letërsi është një oi Papagjoni, Josif Uran Kalakula, Letërsiaantikomuniste Uran Kalakula, Hans-Joachim Lanksch, Trashëgimia . . Publikuarmë27.11.2004. . . Poeti qëipagoimepeshëne Gjymtimi tragjiki Letërsia sietillë/ , Tiranë,1996: . Kitarë ekrisur të ], , 2009. 160&Itemid=1 php?option=com_content&task=view&id= Kombit, 5qershor2007. dhepreferencës mesreferencës burgu 2005. e MerxhanAvdyli, Zeri,1991. Bajram Kosumipesë poetëve, nga përgatitur në librin shkrimit Shqiptare, 2010. për Gjuhën,LetërsinëdheKulturën kumtesë nëSeminariiXXIXNdërkombëtar për çlirim,Prishtinë,2010. Veprimtaria nëlëvizjenkombëtare egruas kumtesë nëKonferencën Shkencore , [letërsianga burgu] artistike etëburgosurve kapitull mëvetenëletërsinëshqipe 2004. Merxhan Avdyli eBajramKosumi, Brezi81, libriicensuruar nga burgu/ keqen , Koha ditore, 1e2maj2004. burgu vjen nga humnera,Onufri, 2004. parathënie nëlibrineDritaÇomos, Dritëqë albaniasite.net Shekulli.Burimi: gazeta 21.03.2010] 2002. shikim ifundit25.07.2011 2006. burimi: Kosumin], Revista tëpolitikës kthetrave vetëtimë elargët gjymtimi estetik Hamiti, Sabri,Njohjaethellë Hamiti, Sabri,Albanizma,ASHAK, shikimi ifundit:13gusht2011. http://www.ballikombit.org/index. LetërsiangaDreshaj-Baliu, Myrvete, Harold Segel: Harold Segel: Hamiti, Sabri,Tematologjia, ASHAK, Rozhani, Rozeta, Krasniqi, Milazim, , Kosumi, nga Bajram,Poezia burgu e Kosumi, Bajram,Krijimtarialetrare Kosumi, Bajram,Letërsianga burgu/ mbitë Kosumi, Bajram,Libriifitores Kosumi, Bajram,Esepërletërsinënga Ismail, Kadare, - Tufa, Agron, Syla, Ismail, [1998],parathënienëlibrinLetra , Era,2004. Letërsia nëdiktaturënkomuniste [dt. Libri iLirisë,antologjiepoezisësë tëPjetërArbnorit. , esepërromaninBrajtoninjë http://www.toena.com.al , shikimiifundit15.07.2011 Prania emungesës [intervistë meBajram [intervistë , Autorët emitëburgut Universi Shqiptar Universi Dritë qëvjennga humnera, Letërsia që lind prej Letërsia qëlindprej Shpëtimi fizik dhe Shpëtimi fizik http://www. , përgatitur nga nga , përgatitur , Toena, 2006. , Ballii , parathënie , Brezi81, ilibrit, , 19.04.2010]. Nela1934–1988), i poetitHavzi 2 gusht2011. Analistet/Agron_TUFA/, Shikimiifundit: http://www.gazetastart.com/analiza/ Trebeshina socialist letërsia edënuar Kosumin, IliriaPost meBajram /intervistë letërsinë nga burgu Hysenit, pasthënie nëlibrinpoetiktëHydajet pesë piketime eHydajet Hysenit, përpoezinë Shkupi, 1995. Publikuar në - Alternativa letrare shqiptare letrare Vinca, Agim,Alternativa - - Zhiti, Visar, Panteoni inëndheshëm ose për Ajete, DhjetëpyetjeZogaj, epërgjigje Vinca, Agim,Piramidapoetike enjëepoke/ [dt.6.04.2010] (Ekzekutimi me varje mevarje Fjala nëlitar(Ekzekutimi Refuzimi i dogmës socrealiste: rasti idogmës socrealiste: Refuzimi Kundërshtarë tëmetodëssërealizmit Paraverë nëkatërpamje [dt.12.04.2010] , OMSCA-1,2010. . burimi: start Gazeta , 20mars2007. , LSHK,2006. [dt. , 111 kritikë 112 kritikë und KampeVerlag,Hamburg 2009. ashtu indjeshëmsiç ishte, njeriqë prekej Djaloshit Hajne, njësoj si edhe më përpara. diskriminoheshin por formalisht, njohën esaj. shumicadërrmuese gjithsesi nga popullata, poshtë nga Zbatimi itijuhodh një akt administrativ.një urdhëresë zyrtare, 1812 nuk sesa qe pothuaj asgjë më tepër iemancipimit në vitin qeveritar prusian Dekreti kundër dëshirës së popullit gjerman. të drejtave të hebrenjve uvendos asokohe historike,borgjeze e barazia vërtetë sepse ka shpëtuarnjëzbukurimigjendjes na së thekson studiuesi në fjalë,atëherë Gjermani, eemancipimit të hebrenjvenë epokën në tradita hebraike. Po të themi seHajneurrit jo fejahebraike por qenë hebraizmi, dheas në tërë jetën e këtij poeti të famshëm ka Hajnes,i Hajnrih madh çështja qendrore i iletërsisë dhe admirues gjerman i njohur 2 në UniversitetinePrishtinës. Hajnes dhetaniështëprofesornë DegëneGjermanishtes, 1 * Naim Kryeziukadoktoruarmenjëtemë mbi veprëne Marcel Reich-Ranicki, Kësisoj, sipas Ranickit, hebrenjtë u Sipas MarselRajh-Ranickit Hebraizmi teajnihajne Mein Heine, Hoffmann 2* , studiues Naim Kryeziu si lehtë dhe tejet ambicioz,iu desh që, si i mitur, sesa ta pranonin atë si person,qytetar,sesa ta pranonin si tij letrare, madjendoshtaedhe t’i çmonin, të interesoheshin për krijimet e të gatshëm ishinmë fort menjëherë se nëGjermani të mirë bashkëkohës. PorHajne ekuptoi poezivekrahas të qëndronin të poetëve më së paku, Këto vargjegjermane. të reja arritën, të pazakontë: njëhebresiautorpoezish nënjëqenie kryekëput vete u shndërrua i dytë. Kësisoj, ai njeridështak ekokë më Hajnes, njëvëllim icilimë1823 u pasuanga njerëzit mund tëçuditenpërkëtë. mëritë, veçse është e pakuptueshme që kishindorëedhe në çdo gjë që ka shkruar mëritë. Po,shpeshherë udhëhiqej nga mbase se i çuditshëm. njeri e qortonin Hajnen dhenëBerlin) u bë (në Bon, nëGëtingen e sipërinat,gjatë vitevehalli, studentore Nga të integrohej. ai nuk qe i gatshëm integronin, s’bënte pjesë askund: meqë s’kishin dëshirëta për tapranuar. herë të parë se mjedisi i krishterë s’qe i prirë nxënës Ndërkaq, u botua vëllimi i parë poetik i Ndërkaq, ubotuavëllimiiparë koha e rinisë, aiqe një njeri që Qysh nga i liceut të Dyseldorfit, të bindej për qe gjerman. që në Gjermani ka vlerë rrallësie -sintezën ka vlerë rrallësie që në Gjermani atë sintezë poetike. të sendërtojë Aikaarritur jetë e logjikshme dhe se logjika mund të jetë për demokratizimineletërsisë. hijeshi, duke krijuar në këtë mënyrë premisën plot pa mëshirë dhe ikadhënë një elegancë gjuhën epoezisëtë prozës, ekapastruar jetës së përditshme. Kësisoj ai e ka përtëritur i është kthyer të vazhdimisht gjermanishtes përfitoi se poetë të tjerë evropianë të kohës së tij, ai e romantizmit.Mëherët i tij, në frymën brezi njëri-tjetrin. dhe intelekti e përjashtojnë se frymëzimi e quante si një paragjykim prejidioti thënien vështirësi të pakapërcyeshme. Hajne nxirrte u nëprozë të shkruarit të sepse vjershëronin, qenë në gjendje të mendonin, ataqë duhej nukzëri, ataqëtë donin këndonin, sepse medoemos që t’u thënë, donin dëgjohej por të gjenin strehë ata që s’kishin asgjë për të hebrenjtë. Veçse ndër tani qebërëedhenjëipagëzuar gjer atëherë: një hebre ndërtë krishterët. nuk dot. e Mbeti poaiqë mori kishte qenë në administratë ose në shërbimin diplomatik, thelloi edhe mëshumë. Postinqë patisynuar kapërcente izolimin e Hajnes, vetëm sa e me ngulm atë njohje. Porajo që duhej ta një Pagëzimi i tij, që u bë më 1825 fshehurazi, Hajne kadëshmuarse mund poezia të I lindur në vitin 1797, Hajne u rrit, sitërë I lindurnëvitin1797, Hajne urrit, Tashmë në poezinë lirike vazhdonin përpjekje me bollëk e prej tij e gjuhës fundit së për folur ta fituar dhe merrte mendja atijvetë. Nuk u kthye kurrë merrte ç’ia nga dhe nënjëshkallëakoma më të lartë jetës së vet se kaqenë gjithmonë romantik fundii theksonte Hajne aty nga gjerman. Hajnes kapeshin paspoezisësëHajnes. për zhgënjimet, për fatinevuajtjet e tyre, Që të bëheshin të vetëdijshëm shpresat e për dashuroheshin, ndoshtaedhe mashtroheshin. zemër, nxiteshin përdashuri dhe merrnin këtyre vargjeve njerëzit gjallëroheshin e edhe e kanë krijuar.madje nganjëherë Prej erotike Këto vargjeatmosferën kanëkarakterizuar brez pasbreziduke lexuar poezitë këtij libri. e vuanin mbarë Evropënnjerëzit dashuronin Pas botimit të dashurinë evështirë dhe dashurinëelehtë. dashurinë e madhe dhe dashurinë e vogël, pasionuar dheprovokator skeptik. kritikuar mehumor. Hajnekaqenë skeptik i çdo gjë e karelativizuardhe eka me ironi sentimentalizmi, por patosie as nga as nga Nuk druhej rreziku. nga trembur syrikurrë por, s’i është ashtusiç i kahijenjëartisti, kontradiktavepas dhegjërave të skajshme, gjithmonë edhe vetveten. Ishte i dashuruar ashtu siç i kahije një hebreu, ka shpotitur ka pëshpëritur. shpotiturshumë, por, Ka e kakërcënuar, kanëmure ka ëndërruar Në vargjet e veta ai është lutur e ka lypur, mendjemprehtësisë, të ndjenjës e të hijeshisë. etë të ngashënjimit e të e humoriturtësisë, Ndikimi ijashtëzakonshëm ipoezisësë Ai e ka ngritur nëqiell dashurinë, Ai e ka ngritur ka të të asaj bëjë epoke, Librit të këngëve,Librit thuajse në me triumfin e kanë e intensifikuar, romantizmit 113 kritikë 114 kritikë këpuste sukseset etyre. Hajne i ishin mirënjohës njëri-tjetrit për kuptonte. dhe Hajnrih Romantizmi gjerman që jo vetëm ta donte poezinë, edhe por ta thellësisht gjuhën, i dhamundësi publikut ngjyrimin poetik, dukepra, e demokratizuar qytetare, me qytetërimin borgjez, paiahequr gjuhën e poezisë me gjuhën Duke e afruar kjoe keqe e madhe Hajnenuknga vuante. t’u degdisur te gjërat e kontrollueshme, pra, t’u kthyer te gjërat e mjegulluara, madje për lirike për i formës shpërdorimi nga gjermane, asnjëherë prejtij. megjithatë reformuar, por nuk ushkëput e pati në romantizëm, meqë në të vërtetë tillë i krijoi edhe armiqtë më tëshumtë. tillë ikrijoiedhearmiqtë vazhdimisht këto mundësi. Pikërisht një gjë e dhe që diti edhe t’i përdorte e shtypit modern që kuptoimundësitëi pari paku nëGjermani, botës. embarë ndër gazetarët Aikaqenë, së dhe poeti më i famshëm ndër poetët gjermanë shekullit tënëntëmbëdhjetë. të mangët tregimevegjermane mëtë mira në një gjuhë të tillë që s’u lë gjë ka shkruar pjesën e parë të tregimit talenti i tregimtarit. Në të vërtetë, mungon në letrat jetë e vetapuna, aikapohuar se i pjesë e ka asgjësuar vetë autori. Sidoqë të nënës së tij, ndërkaq mendohet por se këtë fundit e këtij tregimi u dogjnështëpinë e e vonë.të Sipas dhënave të Hajnes, pjesae hebrenjve përgjatë lumit të Rinit nëmesjetën një përshkrim poetik të gjendjes e të fatit të fat të keq, ka mbetur fragment, i cili përbën tepër në tregimin tepër në të gjithë veprën e Hajnes, sidomosmë ndeshet më shpesh-nëmënyrë të tërthortë, të drejtpërdrejtë ashtu edhe - akoma shumë mbarë botëneqytetëruar. në ata më të skamurit nëmbarëGjermaninë, johebrenjtë, të braktisurit, të përbuzurit dhe veten e tyre në këto vargje: hebrenjtë dhe e ndiente veten si të dëbuar. Të gjithë gjenin për fatin e hebreut, që trajtohej si i huaj,që përgjërohej “dhimbjes mijëvjeçare”. Qahej dashuria mund t’ia dhuronte. Kjo ishte tema e tij: Hajne qe i vetmuarsi njëisëmurë, e keqja ajo emadhepoezisë Nga Ata kishin frikë nga mendimet e nga mendimet e nga Ata kishinfrikënga më i rëndësishëm Hajne ka qenë gazetari Angazhimi me hebraizmin, si nëmënyrë me hebraizmin, Angazhimi karafila, e papërfillur, por Rabini iBaherahut Rabini s’e e kotë, Rabini iBaherahut Rabini gjente e pashpresë. dot , që, për atë që e I ndaj botëskuaijetonte. kritikës ndaj së shoqërisë, vetangazhimin epoetit, shkrimet e tijvetangazhimin botonte Hajne, aq më shumë mishëronin pa tek e Sa më Bajronit. ai pasardhësin shumë bashkëkohëse,dhe njëpoettë rangut botëror Evropa Te Hajne, te njeriu ipaatdhe, tek emigranti, edheedonte. rrallë ecilajo gjithë Evropa, e që nga Hajnes kandikuar ai të pranohej dhe njëherazi ironike.pasion i Humori megjithatë sarkastike, e tij është proza tërë edhe publicistike. natyrshme të teksteve të veta, siletrareashtu në pjesë humorin përbërëse të shndërronte -ta - dhekjoasokohe ishte punë merrezik poezi plothumor,edhe ka guxuarshpesh por herë pashere që jo vetëm ka shkruar gjerman të bëjmëpërherëmegjërashumëserioze. nëpoezitë e tijkemi sepse humori, mungesë s’ka nevojë vërejtja për të trembet nga humor. Kupën e thyer, Klajsti, që ka shkruar Platenin, zor se por mund t’i lëvdojmë për Novalisin, Klopshtokun, Shilerin, Hëlderlinin, Rajh-Ranicki, t’i çmojmë e t’i admirojmë iletërsisë Marsel thekson studiuesi gjerman e tij. Kemiparaardhësit plotësisht të drejtë, në mëtë shumtën e rasteve nuk egjejmë te edhe me ndihmën e një elementi që moderne të tërëpërsosur. një te kjo prozë dhe të gjitha këto formojnë vëzhgime dhe qyfyre,dhe anekdota, aforizma pohime dheinformacione, virtuoze: e çuditshme e njëherazi vërtet një përzierje Pohime titullin tejet të goditur informueseve rëndësishmeve, mëorigjinaleve emë dhe eseistike të Hajnes, njëprejmëtë tëtij. madhe jetonfalëarritjeve e sprovuaraHajnes dhenënjëpjesë të prej format mjetet e nga sotme mjaft përdor nga e për lexues të shumtë. Gjer edhe gazetaria tillë që ato bëheshin bindëse e tërheqëse mendime e këto pikëpamje në mënyrë të aftësitë këto e tijpërt’i shprehur frikë nga pikëpamjet akomae tij, por kishin më tepër Lirika etijështë e ndjeshme dhe Po Hajne? Ai kaqenë poet i parimadh Letërsinë ai e ka bërë më e origjinale më Ndër shumë punime publicistike njohu Mëriken, është një figurë shkrimi qendrore Ajhendorfin autobiografik . Nëtë ofrohet të letërsisë ose me politike, shkrimet publicistike,edhe apo është hiç budallallëk të thuhet se ideologjia e quan një akt rebelimi). Në këtë pikë nuk të cilën jetojmë përditë. (M. V. Llosaletërsinë i botës në fjalësh është një tentim-ndryshim mbi njësistem Një tekst, që konstruktohet përgjigje mbi një botë të paqenë. fjalë dhe jep edhe si letërsi dhekjokurthemi bën se ajo ideologjia mundinterpretimit, të trajtohet ama shumë e hollë. Nënjëdimension të letërsisë, nëse veç ekziston, është shumë, Kështu një vijë ndarëse mes ideologjisë dhe letërsisë që prodhohet brendanjë shoqërie . ligjeve, rregullavee të saj përcaktonllojin institucioneve, politika pikërisht përmes institucioneve, ligjeve, rregullave të saj; ndërsa dhe shoqërisë që përmes politika imponon e politikës se letërsia është një “përshkruese” revistat Politike në Universitetin e Prishtinës. Bashkëpunon me 1 definonim apolitike”. Nëse do të mundoheshim të ekziston diçka eatillë si letërsia krejtësisht “nuk e shitur është mendje e prishur kashkruar: politikës, Butrint Berisha(1994) është student në Shkenca Ideologjia politikenëdy r George Orwell në George shkrimin e tij Symbol dheJeta eRe një marrëdhëniet definicion . i përafërt, mes letërsisë do P Butrint Berisha të Mendja amukut ishte dhe Gjithsesi, ndikuan nëpërfundimintë miqësisë së tyre. diferencat ideologjikeKamynë, të të cilëve dhe tjetrit. Mjafton të kujtojmë Sartrin prej njëri- ideologjitë politike ndryshojnë në tëcilinjetojmë. e realitetit formën botë utopike të ndryshojnë një letërsi. Ato të gjithasynojnë që përmes shkrimet teologjike, nëfund të fundit, janë mendja na shkon te Kafka. mendja nashkon teKafka. këtë, lloji asnjëherë. Natyrisht, kur shkruajmë tyre, e as t’i deklarojnë botëkuptimet e këtij asgjë ideologjike në veprat e as të shkruajnë e Në anën tjetër, kaedhe shkrimtarë të cilët nuk në politikën franceze dhe botërore.artistikë” “liderë publikisht, si dhekanëparaqitur mendim politikdheideologjik kanë artikuluar apo stil, por ajo që mbetet e pandryshueshme që mbetet ajo stil, e pandryshueshme por apo si në tematikë, teknikë të shkrimit ndryshojnë “Shtëpia eheshtjes” dhe “Bora”.Romanet Pamuk Orhan nga paraqitura në romanet e dy dekadave të fundit të shekullit XX, të ideologjike nëTurqinëmbi marrëdhëniet kanë Mënyra se si shkrimtarët janë lidhur me se sishkrimtarëtjanëlidhur Mënyra Shkrimi ndjerë Sartri i mëposhtëm të dhe nevojshme omane të Kamy është mbeten të një flasin, refleksion figura madje që 115 kritikë 116 kritikë të më vete ku zhvillohet jeta. alternimit Krahas e heshtjes” kësodore është mikrokozmos e me brendshme personale.dramën “Shtëpia njëjtë “të heshtjes”- duke u secili përballur të njëjtit realitet, po kështu në shtëpinë e prej pesë personazheve, të cilët jetojnë brenda një sukses të menjëhershëm. Romanirrëfehet “Shtëpia e heshtjes” i autoritturk Pamuk pati njerëzve tëthjeshtë. është roli iideologjisë, politikës në jetërat e romanit. Dy nga gjashtë personazhet e romanit. Dy nga aspektin ideologjiktë personazheve të të përkufizohetsiaksonometri situatash. prej dy apo tre personazheve, dhe kjo mund gjithashtu, mënyrën e përshkrimit të situatave së hollë. Duhet cekur si veçanti gjata, thurjes atmosfere të zymtë, një ritmi hektik, fjalive të tjetrin. Romani prej një përshkohet tejpërtej dhe vështirësia përtë vënë kontakt me njëri- kompleksiviteti njerëzore i marrëdhënieve e heshtjes, nëqendërtë së cilës bie nësy e saj është paraqitur nëveprën e tij “Shtëpia kjoesotmja.Njëtabllo dallonte shumënga të gjithë botën, klimapolitike dheideologjike Pamukut, domethënë në vitet 80-të, sikur në është se nuk njihen. Në vitet e rinisë së Bashkimin Evropian. politike të Turqisëtajtuar marrëdhëniet me prestigjioze të botës duke nëpër gazeta artikujve politikën e ka shprehurpërmes prej turqvejanë vrarë dheinteresin e tijmbi deklaroi gjithashtu se mbi 30.000 kurdë periudhës së Perandorisë Otomane. Pamuk gjatë gjenocidpopullatën armene për mbi të tij, kuthoshte se turqitpërgjegjës ishin e drejtësisë shkak tëpër prononcimeve vitin 2005, iu desh të përballej me organet për shkaktë deklaratave të tij politike. Në në vendin e tij është shumë edhe i njohur romanit. veprënkonsistenca e përgjithshmestilit të tjetri, por në anën tjetër mbahet në gjithë njëri- shkrimit, që i bën ata të dallueshëm nga Personazhet dallojnënuancisht në stiline të mënyrës së të rrëfyerit. edhe me alternim rrëfimit I publikuarnë vitin 1983, romani “Shtëpia eheshtjes” Më poshtë do të ndalemi përtë analizuar Kështu që, Pamuku dhe politikanuk Pamuk, Orhan i njohur Shkrimtari të personazheve, kemi të bëjmë një tendencë universale. Atëbotë jo vetëm në shumë më të gjerë duke utransformuar Truqisë. veten përhap Ajo dhe kap njërrafsh vetëm gjendjen për të e të paraqitur rinjëve të e Pamukut, megjithatë nuk është tendencë një fazë kritike. Tendenca e lartëpërmendur në Lufta e Ftohtë në atëkohë kisharritur eksplicite. Sidomos, kurkemi parasysh se Pamukunjë krahu” ilustrohet nga në mënyrë të ideologji, përndjerënevojën “përt’itakuar Turqisë së asaj kohe, për të ndjerë nevojën për regjim autoritar. Tendenca e të rinjëve të një për tre vjetët e ardhshme duke ushtruar kontrolline ushtrisë, e cila kishte qeverisur pushteti ish vënë nën vitit 1980. Si rrjedhojë i Turqii njohur grushtshteti kishndodhur qenë, qënuk mund tëjetëndryshe. si diçkatë ndaj sajataeshohin shërbimin hyjnore. Ideologjiaështë gjithçka për atadhe gati zell, duke ndjerë se po bëjnë diçka gati- me shumë është një detyrë që ata e marrin apo edhe shkrimi iparullave nëpër mure, aktiviteverreth politike dhenacionaliste, eftesave nëpërqytet Prisleyt. Shpërndarja kur nëveturëdjali i gjejnë kasetën e Elvis situatë ata ia shprehin pakënaqësinë një joturke është e panevojshme, madje nënjë bëjë me Turqinë. Konsiderojnë se gjithçka me gjithçka nacionalistë, krenarë që ka të do të bie nëdorëtë tyre. Djemat janë turq dhe betohenseqyteza e tyre Gebze nuk i kujtohetasnjërit. lagje, kurkishinqenë kjo gjënukfëmijë, por kishte e saj. MeNilguninHasani luajtur në në vizitë te Stambolli gjyshja nga e ardhur Nilgunin, njëvajzëvizionet eëmblatë tij për pjesë me disashokëdhegjithashtu edhe në etijekstremist fashist, ku bën në grupin shkak i kësaj shtypjeje, ngushëllimin e gjen nëjetë. Ai ndihet i shtypur.për të arritur Si atit për të mësuar, për të qenë i dalluardhe duhet e të të përballet përherëmepresionin sifëmijaivetëm, atij i të llotarisë. I rritur “përmbushëse” vetëdijshëm përlidhjenetyrefamiljare. jo shumë të largët, të cilët nuk janëtë kushërinj janë të rinj, lartpërmendura Tre vitetë se romani botohej, në para komunistët itij urrejnë dhe grupi Hasani është i njëshitësiHasani të i biri tiketave i idelogjisë sidiçka Përvetësimi mbeten krejtësishttëpanjohura. të ideologjive,në fjalë, ato përpersonazhin shkak dheqëllim. Për sa ipërket doktrinave fuqishëm boshllëk të qenies së tij, kësisoj të ndihet i një të përmbush fashizmitarrin përmes Ai atë urrejtje. të njëjtën kohë përtë rigjeneruar dhe në shkas për të shfryrë për faktin se i jep bën të tijin fashizmin,dhefashizmi bëhet i tij e Hasani urrejtje. dheprodhon urrejtja nga me njëmakineriqë Hasanit ngjan funksionon të bëjmë me njëtipintrovert. Brendësiae mjaftueshëm provatë për treguar sekemi pamundësia përtë japin folur meNilgunin,na tallja dhenënçmimiishokëvemira, tij, ndaj në njëfamilje me kushte jo edhe aq të dhe vendin etijkundrejtbotësreale. etijkulturor personalitetin etij, formimin më të thella që ndërlidhen me tjera, goxha i vënë në peshore, shpërfaqproblemetë komunizmi. Ekuilibriindjenjave të Hasanit vetëm një njësie, që në këtë rast, është rëndësishmja nuk kundrejt e ka të targetuar të faktorëve të jashtëm. Dhe ç’është më e vetëmvetes si pasojë nuk e ka të grumbulluar e akumuluar brenda Hasani, nëfakt, urrejtjen veprimeve të tij, autori lë për t’u kuptuar se mllefinegrumbulluar? shfryjë së Hasanit si një tabelë çitjeje ku ai mund të apo në fakt gjithë ideologjia ishërbenqenies religjionin, shtetin, shoqërinë, klasat, kombin botëkuptimet e ideologjisë mbi ekonominë, me si pasojë e mospërputhjes konstruktuar e Hasanit përdoktrinënkomuniste e komunizmit? është Menjëfjalë,a urrejtja ndaj komunistëve, e shprehur ndaj urrejtje ndaj palës tjetër. Por, e shprehur a është urrejtja vazhdueshmediskursi iurrejtjes dominon tij dhe shokëve të tij, në mënyrë të ndërmjet është përideologjitëfashistedhekomuniste. në botë, ideologjinë tjetër. Kuptohet se fjala shkaktare absolute të të gjitha problemeve tëhuajsimit, që dotë thotë, si ta njihnin të të gjitha problemeve, madje edhe atë të të konsideroninnjërën ideologjisizgjidhje të njërës ideologji,domethënë përvetësimit diku ideologjikisht. Ata ndjeninnevojën e mos thënë botën- të rinjtë duhejtë përkisnin në Turqi, edhe por në gjithë Evropën-përtë Ironikisht, Nilguniështë komuniste e Marrëdhënia e trazuar me të atin, rritja e trazuar me të atin, rritja Marrëdhënia monologëve, dialogëvePërmes dhe Përgjatë gjithë kapitujve të Hasanit e i duhur. Jeta e tij kështu fiton një se ndjenjë përkatësie, njëvend të cilit ndjejnë ndikonjetërat eindividëve duke iudhënënjë dhe ideologjisë si ide dhe sistem. Si ide ajo në dozëtë e ndikuar madhe prejpolitikës vepër.personale, Drama sidoqoftë, është e personazheve është qendrorenë këtë nisur atje, vdes. shkojë përt’u nëspital dheduke u bërëgati dhe bie në gjumë. Pasi zgjohet, vendos të në kokë. Nilguni shkonnë shtëpi grushte atë me të humbë kontrollindhe tagodasë një refuzimitë rëndë, bëjnëqë një ditë ai të Hasanit, pas lëmsh ndjenjashtë trazuara tij. Kjofrikëesaj,sëbashkumenjë prej madje nënjëfarëdoreështë e frikësuar Nilguni nuk është Hasanin, e interesuarpër librave.vendosurbotën përmes qëtanjohë prej Hasanitdheshokëve të tij, Nilguni ka indiferente. Po kështu duket, se për dallim vënë kontakt derisaaiendjek, iu qëndron dhe edimëse tentativavetë për të Hasanit të Hasanit. Edimëse është komuniste i sajështë me më atë në hijekrahasim nëvetën eparë,përkëtë personaliteti rrëfen me politikënnëTurqi dhebotë. për gjithçka që ndodh dhe është në rrjedhë në shqipRepublika- quajtur “Cumhuryetin”- që botohet prejkomunistëveblen gazetën të të ideologjisë së cilës i takon. Çdomëngjes e kalon duke brendakornizavelexuar libra me një vajzë të qetë. Ajo shumicën e kohës personazheve të tjerë për të, Nilguni ngjan të. për Prej dialogëve dhepërshkrimeve të e bukur, të paktën kështu na thotë Hasani përbetuar. Nilguni është e gjatë, e hollë dhe kohës, kundërfekt. kanë prodhuar Sidomos e një bote më të mirë, me kalimin e si formë përgjatë historisë, ideologjitë që kanë lindur trazuar tëfillimviteve ‘80-të. Nilgunit, dy të rinj të edukuar në Turqinë e janë komponenta të jetës së Hasanit dhe ideologjive apo edhe vdekjes. Të gjitha këto përbëhet prej dëshirave, dashurive, kujtimeve, heshtjes”, është prozë mbijetën dhe jeta mbisipërfaqeideologjike.ngritura rregullave që duhet t’u binden, të cilat janë të të zgjedhjeve të përditshme të në terme të tjerëve. Në anëntjetër si sistem, ndikon i Siç u thamë herët, personale drama Për dallim prejHasanit,Nilguni nuk Ajo që nuk mund të mohohet është se Mbi të gjitha,“Shtëpia romani e takojnë dhe një vlerë identifikuese para 117 kritikë 118 kritikë politikës dhe bart përplot politikë në vete përplot në politikës dhe bart prej paraqitet prej Pamukut, frymon ngrihet, turk”, siç na turk”. Dhe “shpirti “shpirtin ështëNë vijatë për përshkrim trasha, romani jeta, vdekja e ndërprerë. edhe dashuria apo universale nëletërsi, siç është vetmia, koha, Romaninatyrisht trajton edhe tema të tjera, fetare shoqërisë brenda së saj të mbyllur. ideologjike- e ndryshme islamist, rrymat luhatjen e saj mes një shteti sekular dhe kanë të bëjnë me oksidentalizmin e Turqisë, tashmë të të njohura politikës turke që Pamukut.i Orhan Romani trajtontemat më politik është “Bora” realisht, romani 1999-2001, ndërsa upublikuanëvitin2002. ideologjitë ekstremepolitike. të dy zhduken, humbasin sikur edhe ngjet me nuk karëndësikushkëndevret, pasi nëfund ndjen se nuk i takon. real: Në një interpretim mbetet vetëm nëbotën e madhe, së cilës ai vret atë Hasani që e dodhe tragjik-njerëzor: ideologji e vret tjetrën. Në një formulim politik: njëra Hasanit? Në një interpretim ‘80-të dheshokëtetij. të ngjashëm e me TurqisëHasanin së viteve të rinjsh, kur në ballë të tyre janë vënë grupe Orhan Pamuk Orhan Romani “Bora” u shkrua përgjatë viteveRomani “Bora”u shkrua “Bora” e paqëllimtë vrasja e Si interpretohet të por nukshkrehet në mes të koncertit, mund që vepërletrare ndjehetsiarma e vrazhdë Stendali thotë: “Politika nga në një shkruar Konrad,Dostojevski. apo Njëra ndërto, e disa citate të autorëve të shquar siStendal, cilindo vend tëbotësqëiqëllonjetë. është eOrhanitvitemëvonë. në rrëfimin një hapësirekohore kalon tre-ditore; epilogu 470 faqe zhvillohet brenda që numëron rreth u ndalur.bjen pa e romanit gjithë ngjarja E Në Kars, bora cilën ende ka ndjenjatë forta. për tatakuarnjëshoqetë vjetër, Ipek, për të kësaj, poeti mevetePërpos shpresën mban njëartikull. Kars,ta shkruaj to do pastajpër investigojëvetëvrasjesh njëmori të vajzave në të do dhe sipoet,Ka ëmës së tij.Sigazetar e së politik. Kthimi itij ka sishkakvarrimin si azilant shumë vitevenë Gjermani të kaluara i vdekur. është storien,shokuitijKa, shkruan Orhani “ironikisht” quhet Në kohënOrhan. kur i cili vite më vonë, një shok i Ka-së nga që ndodhnë vitet 90-të rrëfehet Ngjarja Ka. e tijpërbotënnëtëcilënpohyn. kësaj fjalie Pamuk lexuesin përmes e përgatit mos Në hyrje të veprës,Në hyrje Pamuk ka zgjedhur Ajo që (përsëri) bie nësypërgjatë Ajo romanit kthehet në qytetin e tij, Kars, pas Ka “Bora”është e romanit poeti Epiqendra rrëfimi e përfillësh”. dinamik Mund dhe i të ngjeshur thuhet me se veten situata e fjalitë gjata. Poetishpejt egjen Ka të konstruktuar jetën në një mënyrë çfarë të konstruktuar “Bora” është pamundësia eindividit për audiencës, nënjëmasakër. ecilashndërrohet ndaj bëhet dëshmitar injëqitjeje me armë Ka absurde, të çuditshme e gati mënyrë goxha të pranishmëve,një vjershë para në një lumtur. Pasi shkon në teatër përtë recituar të humbur,në të por njëjtën kohë edhe të e ndjenveten Ka mendimesh dhe ndodhish, Në mes të gjithë këtij lëmshi ndjenjash, dëshirë qëpasshumëkohësh iështë rikthyer. poezi, që bie dhedëshirës për të shkruar për Ipekun, dashuria për borën pushtuar nga këtyre,të jetojnë. Përpos aitërëkohës është i mbi Turqinë, turqit dhe mënyrën si ata duhet të cilët kanë idealet e tyre e Kaltrit organizata shteti- dhe fundamentalistëve islamikë- gjen veten në mesin e sekularëve -domethënë politike. e dhe në anën tjetër ngjarjet Ka-ja atë të dashurisë meIpekunnënjërënanë, ardhur sipasojëekësaj,gjithashtu. një pjesë e vetëvrasjeve të vajzave të tyre ka kupton se këtu Ka krejtësisht e padrejtë. Nga në shkollë. Ai kish ndjerë se ishte një gjë drejtorit përtë mos i lejuar vajzat meshamia eshkak të kishte ai vendimitbërë për të vrasjen edrejtorittë shkollës dhekëtë gjë ekaorganizuar Më vonë kuptohet se Kaltri e cila quhej Ipek. me një grua, qenë i martuar fundamentaliste islamike dhegjithashtu ka është udhëheqës i njëorganizate se Kaltri Shpejt kupton takohet me njëfarë Kaltri. në policiku drejtor injëshkolle. merret Ka bëhet dëshmitari njëvrasjeje. është Ivrari vendos të hyjë Ka në një kafene.ruse, Aty apo edhe objekte Otomane, si kishaarmene të mbetura të Perandorisëku ka ndërtesa aq elargët. duket shumë e dhe njohur paradoksalisht po përshtypjen se sigjithçka në vendin etij, i gjithashtu edhe po atë mënyrë ai përshkruan kthyer në vendin e tij pas shumë viteve. Në në mënyrë mjeshtërore dramën e njeriut të ”Bora”, Pamuk Në romanin përshkruan parë dhe duke e ngushta të qytetit Kars rrugicat ndjen njëkënaqësi të paanë duke ecur në ta shpiejnëdrejtnjëtë panjohure, ndërsaai Ajo që duhet përmendur përromanin Ajo që duhet përmendur Romani e qytetit Duke ecur nëpër rrugicat flokët në ca vorbulla e tërë borës kohës të tek pakuptimta mban mbulojnë dy pista që gjithçka. rrëfimi: fillojnë dhe politikësnëjetëratetyre tëpërditshme. së ideologjisë politikeaktorë të ndërhyrjes njerëzit janë më shumë spektatorë sesa megjithatë: ikëndshëm mund të nxirret fort në jetët e tyre drejtpërdrejtë. Një nëntekst jo politikën teksa romanet etijshohin ndikon veçanta e Pamukut është se personazhet enë dhe atijislam,kushtetutës dhe sheriatit. E mes komunizmit dhefashizmit,shtetit sekular e përditshme. të interesitnë të apo si veprimtari personal dozën e vendimmarrjes parasysh marrë pa autoritetit prej të politik, prekin gjithë, marra për mosbindjene tyre. Ndërsavendimet e të gjithë, të paktën kështu thotë ndëshkimi për autoritetit politik janë të detyrueshme e nomenklaturës.me konstruktin Ligjet e anë dhepolitika,siveprimtarie përditshme me pëlqim në njërën të cilat i përvetëson bëjnë pjesë ideologjitë në jetën e individit, se është dimensioni politik.Nëkëtë aspekt vepra Pamukut,e Orhan të cilën ngrihet u tha papërfunduar. Një shtyllë e rëndësishme mbi janë dy vepra mbidashurinëdhejetën e ikishtefolurparasetavrisnin. të cilatKa kontakton me shumicën e personazheve, për vetë dhe tij, vizitonqytetin Orhani, e Karsit Mëvonë mikui sëKaltrit. organizatës prej Vrasjanë Frankfurt. dikush ishte bërë nga gjendet i vrarë Ka-ja kurrë, që nuk iadërgon letra për Ipekun, dashuria duke i shkruar nga politika. nga dheTurqiaikën i vetmuar Karsi nga që ziejnë Ka mbesin prapa. ndodhi, tre ditë përplot dhe gjithashtu ato të trenitxhami teksa Karsi dhenuk shehpër shfaqet fare.Kaltrit, Ka e ka spiunuar vendndodhjense Ka-ja e mendon pret nëtrenIpekun, ajo Ka ndërsa Ipekun. Por, në ditën kur dotë niseshin, edhe dhe me vete ta marrë drejt Gjermanisë që të bënplanin ikë Dukekëtë, parë Ka Ai thuajse gjithherë është në qendër të tyre. politikadheproblemete saj. shkëputet nga përsërie ka të pamundur të në Gjermani, jetojë dymbëdhjetë vjet në ekzil politik që i është të dashur Në këtë rast Ka-ja të jashtëm, në planetdhedëshiratetij. e faktorëvedo të dëshironte dhe ndërhyrja Veprae Pamukut ka gjithherë një betejë: Si “Shtëpia e heshtjes” ashtu edhe “Bora”, idërrmuar Pas pesë vitesh në Gjermani, 119 kritikë 120 kritikë postmodern. ( postmodern. Survey, moderniste. SiçthotëKohlermoderniste. nëvitin1977: dy numrat e revistës sonë (titulli origjinal: TeoriaIdeja epostmodernës, letrare dheautori librave:më tëtë njohur postmodernizmit në Universitetin studiuesit e Utrecht-it, njënga në Holandë, 1 Weltanschauung për të gjithafenomenet për kulturore të cilat janëshfaqur tashështë gjerësisht i përdorur “postmodern” termi tiparetkarakteristike së re, të epokës se çka përmbajnë nuk gjitha fenomenet letrare dhe kulturore të cilat përfshirës i cili mblodhi brendavetes të term u bë gjithnjë e më shumë postmodernizmi në vitin 1970 të tyre si “postmoderne”, në vitet 1950 dhe 1960 me qëllim të etiketimit kulturore disa tendenca dhe rrjedha izolonin të cilat i shqyrtova derimë tani, të prireshin Hans Bertens Pa parasyshshtysat kontradiktore nëatë marrë mund 1 1986) është përfshirë në shumë antologji të mendimit Përderisa konceptet e postmodernizmit Përderisa konceptet e postmodernizmit Fusnotat janëtëpërkthyesit të

and Its Relation to Modernism: An Introductory An Introductory and Its Relation to Modernism: është i Studimeveprofesor amerikane klasifikoheshin NGA POSTMODERNIZMATTE etj. në Studimi ibotuar POSTMODERNIZMI )

si realiste The Postmodern Hans Bertens (Vijon nga numriikaluar) apo

postmodernizmin ishte paanshëm përfshirës,postmodernizmin John Perreault, duke thënë: (Köhler 1977,8). e bërëkështu të tashmen njëkohë “pasmodernës” nëndjeshmërinëdheqëndrimin, dukendryshimeve Lufta e Dytë Botërore dhejanëindikatorëtë që nga me çkatëkesh (Köhler 1977, 13). antiobjekt, art apo Në raste të tjera kjodotë thotë art modernizmi. “rilindje” të stileve “të fshira” nga të artit Në disa raste kjonënkuptonnjë modernizmit. që shpiejnë përtej përpjekjesh është një grumbull Postmodernizminuk është një stiliveçantë, por modernist... e artit se përshtateshin me rregullat veprat të të gjitha llojeve artistike të cilat nuk dukej në mes të gjashtëdhjetave, doja t’i diskutoja sepse Edhe psekoncepti iFiedler-it për post-modern termin të përdorja Isha idetyruar Köhler e citon kritikun amerikan të artit, por, fenomenin e dalë në vitin 1964 dhe 1969, 1971. tashmë kishte (Hassan mbi publikuar nëvitin njëletërsie postmoderniste, drejt i Orfeut: e tijmëtë hershëm, Copëtimi sidomos nëlibrin Hassan, Ihab këtë shkrimet mbi çështje nga përfshirja ‘Patafizika 2 që janëvetëm disa shembuj.Nëlistën e në çkaAliterature, aiequan te Jean Genet, Queneau konsideruar nga vetitëcila simbolikishtatribuon e objekteve, të përshkruara pikëpamje: në iHassan-it e mbështetë këtë postmodern të Avangardës,preliminar dhe kanoni Matei Calinescu, afër konceptit kontinental edhe Ky koncept është, siç e përmend “vullneti për të mos bërë”. nga të inspiruar anarkik,dekrijues, paradoksal, antiformal, si njëimpuls e sheh postmodernizmin mestatustëplotë. një epistemë në pikëne shndërrimit përfshirës derisaarriti i Hassan-it është bërë gjithnjë e më shumë sesipostmodernizmi të tregoj përpiqem fokusit të këtij studimi. Megjithatë, do të kohoreprej pesëmbëdhjetë vitesh - brenda të në njëperiudhë publikuar numër artikujsh, dhe një katërlibra - nga postmodernizmin të ndiqet zhvillimi ikonceptit të tij për dhe është e pamundur për potmodernizmin kritikët e involvuar nga nëdebatin frytshmi dalja enjëepistemetëre frëng, Jean François Lyotard. MateiCalinescu dhe kritiku siç janë atonga të tjera përfshirëse, disashqyrtime përmend pastaj,dot’i Hassan-it përpostmodernizmin; një diskutimtë ofroj të tim, do konceptit të influencojë debatinmbipostmodernizmin). këtë te te De Sade, te Blake,impulse postmoderne përcaktoi (1873-1907), i cili e shkrimtarifrancezAlfredJarry nga sferës sëmetafizikës.shtrihet përtej Koncepti është teori emediaveapo epërkushtuarpërtë studiuar atë që të traditëspatafizikane. Daumal dhe ‘Patafizika virtualiteti Në shkrimet e tij të hershme Hassan-i padyshim është Hassan, më i Ihab Ihabi Hassan-it: Postmodernizmi Fillimisht, në pjesën e dytë të studimit e libër marr , 'patafizikën Jean Genet ai Jean Ferry si reale (frëngjisht: librin filloi patafizikan, e 2 , te dadaizmi, te surrealizmi, , te dadaizmi, te surrealizmi, tyre”. e , si në aigjen Copëtimi iOrfeut e kanë konsideruar veten e kanë konsideruar si ndjekës postmodernizmit e Eugène Ionesco "shkencë tij Filozofi mënyrë ‘pataphysique) si kurse pikë e Jean zgjidhjeve shkrimtarët: të

fillimi, , përhershme është Baudrillard Boris Vian imagjinare, sepse fillon një Raymond shpikur filozofi , është Rene me me të e

mëvonshme. diskutimet kanë ndikuar e mënyrë të qartë e tij historike dhe qasja e tij tipologjike në perspektiva prapëseprapë postmoderne, Finnegans Wake tij më ambicioze, për shembull fokusi mbi vonë dot’i tërheqë disa prejdeklarimeve të e kulturës perëndimore. Edhepseaimë si tendencë e fshehtë në historinë qëndruar si lulëzim iasajqë për një kohë të gjatë ka të shihet e postmodernizmit, llojshmëria ose më mirë, kështu që postmodernizmi duke bërë historik të postmodernizmit, demarkacionin rëndësishme, aiindërroi mëvonshëm siç është Spanos. Edhemë e për kritikë të kështu rrugën duke shtruar internacional, nocionin e një postmodernizmi nëse në fakt familjarizon, nuk eprezanton, MeWasson-inpostmodernizmit. (1969) ai e mënyrë domethënëse fushën e e zgjeron e hershëm të Hassan-it, është fakti se ai në Altieri. Charles menjëhershmëri, për shembull nga, i tij është i lidhur me hyjnorhirin të gjetur në ndjeshmërisë”. Nëse jo, “pozitiviteti i amullt” të cilin Rusell e quajti “gjendje gnostike e të ketë mistike, pasur mbingarkesa misticizëm bitnikë - mundet që në këtë pikë të karrierës i referohet “refuzimi i shenjtë” i poetëve transcedente, sakramentale”, dikutjetër ai gjuha eHassan-it-“vetë është treguar nga të “pozitivitetit të amullt”llogari i cili, siç nëkonceptin etij,në thekson “negativën” plenare”. Siç vëren Hoffman, Hassan amullt i tij, vetëtransedenca, sakramentale demoniale, hedonistike; b) Pozitiviteti i “a) jehona negative e gjuhës, autodestruktive, të cilat së bashku përbejnë postmodernizmin: manifeston veten në “dy aksentë të heshtjes” një lëvizje drejt heshtjes dhe Kjo tregon vetveten kjo vullneti për të mos bërë). (nga i cili mohon impuls në drejtim të një arti Becket). Ky është një impulspostmodern, si lëvizje, dheshkrimtarësiHemingway dhe dhe i cili përfshinë ekzistencializmin Orfeut i cili është ashtuprezentnëCopëtimii po sesa konceptin etijmëshumë ekzistencial rëndësishëm në veprën e tij të mëhershme si mëtë e shoh postmodernizmin për në këtë pikë se këtë koncept avangardist qendror.mbajnë pozicionin (Duhet të them shembujve të tij, dadaizmi dhe surrealizmi Çka është e rëndësishme në konceptin të James Joyce si veprae parë , 121 kritikë 122 kritikë Eco Henri Lévy Blanchot, “romanin linguistik të “romanin Franca aikashtuarnouveauroman- Nga Nietzsche ekaluara Brown, Steiner dhe të tjerë. Nga Foucault,Derrida, Deleuze, Barthes, de Man, të tillë si Levi-Straus, Robbe-Grillet, Lacan, në shkrimtarëdhemendimtarë bashkëkohorë tërheq drejt përshkrimit të postmodernizmit tëecitovacilin sapo plotë. Në artikullin aina e tij, duke ekthyer me status të atë në epistemë shumë gjëranë postmodernizmin inkorporuar (Hassan 1980b, 121). drejtpërdrejtshmëri neognostike të mendjes” një siç kam sugjeruar, (Fiedler) dhe të marrë, të një ‘ndjeshmëriunike’të zbuluar (Sontag), këto...nevojën për ashtu përmban kjopo anarkik, jokreativ; është krejt nga sepse është antiformal, se postmodernizmi kam bërëunëndonjëherë—sësupozuari “ne nuk mund thjeshtë të pushojmë —siç përfshirës. Siçthotë vetë në vitin1980, ai është shumë më postmodernizmin, i mëvonshëm iHasssan-it për e famshëm, si: Në tëshkrimetkritikët së qarkulluari.ipublikuan pushoi derinëvitin 1982, kur revista dhe rekonstruksionin, post-strukturalizmin rëndësishme strukturalizmin, për në vitin 1960 në Paris. Në këtë revistë u shfaqën ese të 3 disa karakteristika të postmodernës”, disa karakteristika të postmodernës”, mund “tabela që aludon në të duket nga vepra e tij është mjaft sugjestive, dhe siç Nëtë vërtetë, it ndajpostmodernizmit. e Hassan- pozicionin ta përmbledhim emultivokacionit”artin (Hassan1975,25). e kritikës që priret “të mbulojë postmoderne evet,parakriticizmin një formë duke ofruar në fushën e kritikës, shtrirë postmodernizmin metafiksional e fiksional, konceptinjo- etijkapërshtaturromanin Nëfushën e letërsisë ai me postmodern. të tij brenda rrethit dhe poststrukturalist në masëtë madhe mendiminstrukturalist viti 1980 ka tërhequr nga fjalë të tjera, Hassan frëng. poststrukturalistët Me nga i rizbuluar —që është Nietzsche më i madhformativ fiksionit Tel Quel tipit , Gérard Genette Megjithatë, nga 1980 Hassan ka 1980 Hassan Megjithatë, nga Siç kam vërejtur tashmë, koncepti Ky i multivokacionit art e bën të vështirë “kalo , Jacques Derrida ka qenë revistë letrare avangardiste e themeluar Gazetarinë Philippe Sollers kishte fantastik Roland Barthes kufirin dhe etj. filluar e dhe romanin , Tel Quel dhe Re , Tzvetan Todorov të , Julia Kristeva, Michel Foucault Amerikane, shkencor, shfaqet mbyll 3 . Aimadjeeka autorefleksiv. hendekun” si romanin ndikuesi , zhanret , Umberto Umberto Bernard- in dhe Maurice të qendrave,gjitha të shpiedrejtnjëpranimi gjithë Autoritetit, të gjitha diskurseve të larta, së të e zhbërjes Kjo njohjepostmoderniste fakt kanë jetuar me një llojintimiteti me të. kanë pranuar kaosindhe në postmodernistët “qendre”ndonjë qëatamund tanuhasnin, pamundësiakaosin kozmik, së ethyerjes nga vetenmbronin kundërvetëdijes së tyre për kërkuan ta 59). Përderisa modernistët ose kaanuardrejt Pop-it”. (Hassan 1975, — thellë shkatërroheshin me gjërat që po nëbashkëpunimtë drejt Anarkisëartistike ka anuar nuk ekzistonte më, postmodernizmi qendra Autoritetit pikërisht sepse artistik e veta të —krijoiformat dhe surrealizmit të dadaizmit — mepërjashtim modernizmi “meqë me modernizmin: kryesor ndryshimi e Hassan-it është postmodernizmin dhe ontologjik.Kjopër epistemologjik një dyshimradikal nga ato sundohen botë të shqendërsuar. Mefjalëtë tjera përnjë konceptin edekonstruktivizmit it, e ndoshta të gjitha, janë të lidhura me të Hassan- shumica etipareve postmoderne bërë mëilehtëtëdefinohet. prej atëherë koncepti i Hassan-it nuk është përbashkët” (Hoffman et al 1977, 34); që të pamundur të reduktohen në një emërues e tij e shkrimtarëve është e postmodernistë ‘kuptimet’ e ‘heshtjes’ së Hassan-it dhe lista ka vërejtur tashmë Hoffman nëvitin 1977, si e pamundur të pranohet është virtualisht kjo listë është pafundësisht sugjestive, por Imanencë” (Hassan 1980b , 123). Siç thashë, Ironi; Papërcaktueshmëri; Gjurmë; Polimorf/Androgjin;Skizofreni; Ndryshim/ e shenjtë; Dëshirë: Frymë Anti-narrativ; Shënjues; (i Dorëshkrimor shkrueshëm); /Moslexim; Sipërfaqe; Anti-Interpretues Parataxis; Metonimi; Kombinim; Rhizom Tekst/Intertekst; Sintagmë; Shpërndarje; Mungesë; Dekonstruktim/Antitezë; Dekrijim/ Paraqitje; Ndodhje; Pjesëmarrje; Rraskapitje/Heshtje; Anarki; Proces/ (çlidhëse, hapur); Lojë; Mundësi; Antiforma në karakteristikave duke u drejtuar moderniste të gjitha prej tyre janë kthyer kundër botanike, sipasDeleuze, është“imazhimendimit”. (1972–1980). Rhizome,në rhizomen ibazuar dhe Skizofrenia Gilles Deleuze 4 stabile, Rhizome kahe Në një mënyrë shumë të përgjithshme, të - është pra ndryshme: dhe si një Félix Guattari në projektin Kapitalizmi qendër koncept “Parafizika/Dadaizmi; e filozofik mirëdefinuar. i përdorur Siç nga 4 / term unekuivok,është ajo një tendencë drejt term papërcaktueshmëria është padyshim një janë bërëtë mundura. Siçthekson Hassan, atëherë edhe ndërkëmbimet frytdhënëse të pretendojë superioritet mbi diçka tjetër, Lyotard-it), asgjë nuk mundet që i (term mundet përfundimisht të legalizohet të realitetit nukasnjë mënyrë e perceptimit Pasiintelektual, apo asnjësistem moral fillojnë arketipat femërorë dhemashkullorë... lartë, dhekulturae intuita dhe arsyeja,popullorja “Religjioni dheshkenca, miti dhe teknologjia, në traditën perëndimore: të thyej barrierat Kjo papërcaktueshmëri e skajshme mund nuk ontologjikisht. si të janëparë bazuara të ndjeshmërisë që këto mënyra, forma ri etj, etj. (Hassan 1975, 54-58), me kusht drejt fragmentarizmit, drejt një futurizmi të drejt njëhumbjejetë egos, drejtekologjizmit, postekzistenciales, drejt një “dehumanizimi”, kundërkulturën), ose, drejt ekzistenciales, drejt llojeve të ndjeshmërive të me bashkuara drejt kultit të apokaliptizmës(të gjitha drejt misticizmit, drejt transcedentalizmit, mund magjike, të na shpiedrejtformave mënyrave Papërcaktueshmëria postmoderne. Hassan-it, të shpie drejt një shumëzimi të re njëra tjetrën...tiparet e një ndjeshmërie të edhe të gjitha sistemet logjike të Gödel-it”, sa dhe te Prova ePapërcaktueshmërisë në e të e shehpoaqte cilën Hassan “Parimet absolute, epakthyeshme e bazësontologjike shqendërsimi). Humbja bërë emundurnga me veten (kjo, gjithashtu, natyrisht se është njerëzore përtapërshtatur krejt realitetin e mendjes imanenca qëndronpërprirjen të një humbjeje të plotë të ontologjisë; për rezultatet e atij shqendërsimi, kryesisht këto dy pole papërcaktueshmëria qëndron “Papërcaktueshmëria” dhe “Imanenca”.Nga dy tendenca kryesore, karakterizohet nga që shpie drejt një bote postmoderne Hassan-it. postmodernistëve të përfshirë ndërmjet O. Norman të sjellë nga Brown, iciliështë shembull, memisticizminkozmiksi, për një përshtatjeje mistike meuniversin kaotik madje drejt të pranimit kaosit e nganjëherë fillojnë pasigurisë Kjo në të filozofinë njohje të modifikohen shfaqen” në fizikë e poststrukturaliste, shqendërsimit (Hassan dhe të

të Heisenberg-ut 1980, ontologjikisht informojnë 110). sipas final

ekskluzive: lehtë në mënyrë të ndërsjellë kategoritë pluralizmit të plotë që mund të akomodojë unifikimit. shquan njëlëvizje drejt “Njëshit”, drejt objekteve. ËshtënëimanencëqëHassan e divorcuar botae poststrukturalisht nga një gjuhe e cila është e tij nëpërmjet ontologjike, njeriu krijon veten dhe botën bëmat eveta” (Hassan1983,29). konstituon universin etijme simbolet dhe të cila konstituon vetveten dhe vazhdueshëm njeriut si kafshë me gjuhë... një krijesë e etj — varet mbitë gjitha nëshfaqjene komunikim, ndërfutje, ndërlojë, ndërvarësi, ekumenizëm, difraksion, pulsim, integrim, shpërhapje, përhapje, si përndarje, ndryshme fjalëtë Neo-Gnosticizëm dhe “e ndjellë nga e Hassan-it është quajtur edhe në karrierën e vethapësira asaj...”. Kjotendencë me herët bëhet, drejtpërdrejt, për herë e më shumë me veten dhe botën, dhekështu të vepruar për tapërgjithësuar veten në botë, për të dhe me të cilin mendoj kapacitetin e mendjes religjioze,ngarkesë të pa cilin unëepërdorë tendencë është quajtur “Imanencat, një term Kjo madhore në botën postmoderne”. të “tendencaHassan-it qëndron edytë 1983, 27-28). zhvendosje, mosvazhdimësi... (Hassan ndryshim, shqendërsim, dekonstruktim, dekrijim, dezintegrim, të tanishëm të mosbërjes: një dyzinë termash E mëvonshmjarevoltë, vet deformim. mbledhë heterodoksi, pluralizëm, eklekticizëm, rëndomtësi, fjalët në vazhdim:të cilat shkaktohen nga hapje, shpie gjëra kulturore të ndihmuara qartazi nga nga gjëra kulturoretë ndihmuaraqartazi në njëkoncept kulturortë degëzimeve të konceptin edhe ndjeshmëriaunike eSontag-ut. imanencen eHassan-itsiçbën pezull mbi McLuhan-it kënaqshëm qëndron Marshall e hija së shkencës dhe teknologjisë. Qartë, gjuhës (Hassan 1980a, 110) — dhenëpërmjet e medias tani ndikon në përhapjen e Logosit” gjithnjë e mëshumëtë — “imanenca njësuar gjuhës mediale në globalizim nëpërmjet Në mungesë Në mungesë të esencave, të qendrave Në anëntjetër të spektrit postmodernist Tendenca nëntendencat, nga përbëhet vërtet Atëherë, Hassan, e ka transformuar Atëherë, Hassan, e ka transformuar në fragmentim, fillestar Përderisa letrar fisnim, papërcaktueshmëria të imanenca postmodernizit shpie 123 kritikë 124 kritikë Hassan-in Postmodernizmi për të postmodernizmit. kritikë të mëhershëm nga të rreptë ndara mënyrash të letërsisë bashkëkohore, shpesh dhe gjendje të akomodojë njëmizëriformash eHassan-it është në përfshirëse postmoderne ashtu ka folur për analizën e Irving Howe: ashtu kafolurpëranalizëneIrving është elementi me i rëndësishëm, Hassan po dyshim ky të tij, sepse të postmodernizmit dyshimin e skajshëm ontologjik në qendër në vlerësimin tim, ekampotencuarshumë të Hassan-it. Edhepse e postmodernizmit gjuhës” (Hassan1980a,97). gjuhe të shqendërsuar, një “imanencë e re e një nëpërmjet të gjithë autoritetit, një ribërje e njëmosbërje dheribërje, me “mosbërje” papërcaktueshmërinë dhe imanencën, ose simultane madje edhe në bashkëveprim me i cili përfundimisht varet manifestimet nga Fiedler, Sontagdhetë tjerët — njëkoncept kërkojnë primatinndajNjë-së(Hassan1983,29). Shumë i egër — shkurt, globit, terrorizmi rreth dheshkëputje të liri lëvizjevelira, të çdo lloji,përçarje në Perëndim, prishjae vlerave institucionale, dëshirat e e standardit dispozita më të mëdha shoqërore:një rritje nga së antinomisë dhe papërcaktueshmërisë rrjedhë është vetëm të shumtit. Forca njëri nga e tendencës përfshin e Telromanin Quel metafiksional, linguistikë dhe imazhistë ( e vet. e gjeneratorëveKjo përfshinromanin nëse ajo fenomenologjikisht ndjek kreacionin krejt gjuha është autoreferenciale, madje edhe për e ndryshme faktet, ose sëpakuinterpretimet sepse nënletrare mundurnjë rivlerësim të zhanreve të tilla e zhveshura, të vjetra kategoritë dhe bën të Papërcaktueshmëria e liron imagjinatën nga madje edhe drejt heshtjes. Me fjalë të tjera, ose,mund të shpie në minimalizëm artistik, dhe produkt iimagjinatës (siç është në fantazi e paraqitëse të vetë-ekspresionit, si në romanet Kjo shpie te të gjitha llojet e mënyrave surfiksionistëve, Nuk është befasuese që epistema Nuk është befasuese që epistema dëshmonse Dhe mënëfund,faktoriepistemik Një fjalëpërfundimtarepërorigjinën fiksion, to, zbeh janë gjithashtu përfshin si dallimin dhe fantazia gjithashtu sepse në -it) për të njëjtën arsye. Kjo edhe romanin në fiksionin ai mes dhe të reflekton romanin forma cilët faktit dhe nouevau roman fiksioni vetërefleksiv shkencor). realiteti dhe të jo-fiksional, vetëdijen shkencor. fiksionit. fiksonit: është Kjo apo se atë tëHassan-it. dhe Lyotard-it kanëmjafttë përbashkëta me dhekonceptet e Calinescut postmodernizmit, ka vënë e pikëpamjes bazat epistemike të të Hassan-it. Megjithatë me duket se Hassani janë më pak të vlershme se ato postmoderne të sugjeroj se konceptet e tyre për epistemën François Lyotard. nuk Kur dua them shkurt epistemave të Matei Calinescut dhe Jean- “temën qendrore”tëLyotard: “lirshëm” të Hassan-itpër e parafrazuar 1983, 26). Me lejonitë citoj përmbledhjen tani mbretëronshumësia e gjuhëve. (Hassan kognitivepërpjekje — nëçdo dhesocialeku në me krahaso ‘krizë legjitimimi’ të Habermas-it ‘legjitimimet’ — atëherë, është një nga shoqërinë borgjeze.e skajshme, Kriza të cilat organizuan dhe ‘metanarracioneve’ të mëdha’ është i ‘narracioneve mospërdorimi thotë Hassan: “Tema qendrore e Lyotard-it skajshme epistemologjike dhe ontologjike. Siç njëkrizëe nga e karakterizuar kryesisht është Lyotard-in, gjendjapostmoderne e vendosurnë titull). Parase gjithash, për të përgjigjet në pyetjen aipërpiqet shkurtazi (1983), në të cilin, është postmodernizmi” e mëvonshëm, “Përgjigje në pyetjen: çka (Për qëllime praktike,artikujt të docitojnga i veçantë për debatin mbi postmodernizmin. postmoderne Hassan-it, të Ihab postmoderne madhe epistemës për postmodernizmin. do të kthehem te një qasje më epastërletrare të koncepteveshkurtër të tjera përfshirëse, pas një diskutimi të epistemike. Si rrjedhojë, e metë e dukshme e të gjitha koncepteve ashtu po e meta më e madhe etij. Kjo është klasifikimit pikëvështrimi i të përfshirshmërisë, nga koncepti iHassan-it është atraktiv, përshkak i përbashkët. Edhe pse njëemërues nga të mënyrave të cilat nuk mund të përmblidhen it, letrare dhe shpie në shumësinë e formave estetike për papërcaktueshmërinë e Hassan- e gjerë e reagimeveradha të mundshme Probleme legjitimimiProbleme në kapitalizmin e vonshëm Të Pasi ikemi kushtuarnjëvëmendje të qasje të tjera Epistema postmoderne: fillojmë (1979) e të cilit, është njëkontribut do letrar, të flasim me kjo përfshirshmëri Lyotard-in, shkurt edhe Gjendja është rreth paraqitjes, e“ngjarjeve”; aporinë e të në ekspoziminpaprezantueshmes në një letërsi e përkushtuar letërsi e “mosbërjes”, është, për Lyotard-in, letërsia postmoderniste të vetvetes...” (Lyotard 1983, 340). Atëherë të paprezantueshmen në prezantim përpara e vendos“do të ishte ai icili, në moderne, Lyotarde sheh sivazhdimësi të modernës intelektuale. Postmodernizmi, të cilin te burracakëria atë me mungesë çka arriti me ka shmangurnjëkonfrontimtë vërtetë e gjëravenë bërthamën prapë më në fund paprezantueshmen”, e mungesën një qendre, edhe pse duke e njohur “të se modernizmi 340). këtë E mora citat të shpreh mendimin ngushëllim dhe kënaqësi” (Lyotard1983, ofrojë lexuesin ose shikuesin e çështjes për së sajtë njohshme, vazhdontë përmbajtjes përshkaktë forma, por që mungon: të vendosetvetëm përpara si një përmbajtje nostalgjike.lejon të Ajo paprezantueshmen është estetikë e sublimes,moderne edhepse temat Për moderniste. Lyotard-in, “estetika nga ndryshon kjo “temë” postmoderne it nëkëtë pyetje, mëlejonitë theksoj se si një shijeeciladotë bënte të mundur tandante e mira, konsensusin e format ngushëllimin nga të vetespaprezantueshmen... i mohon përpara do tëkonsistonte paradoks?(Hassan1983,26-27). ky me aktivitetinanalog e tashëm shkencor? Dhenëçka e drejtë të bëhet praktike në pajtim me një paradoks adoptim irelacioneve shoqërore, amundet një shoqëri zbuluesve. ose në homologjinë e ekspertëve, në e por paralogjinë të pamatshmën. nukAjo e gjen arsyennëmarrëveshjet dhe forcon kapacitetet tona përta duruar ndryshimet forcës. nuk i është vetëmpostmoderne Njohja instrument invencionet janë gjithmonë në papajtueshmëri. dhunon heterogjenitetin e lojërave të gjuhës. Dhe Ai kriter anë të diskutimit, siç mendon Habermas? dhe drejtësisë. Tevërtetës me konsensusi i arritur thjesht teknologjik: ainuk zëvend te gjykimet e së Kriteri ifunksionalitetit është së metanarrativës? ilegjitimimit. Ku mundligjësia të pas zhdukjes banoj sidhepërpozitivitetinçmagjepsjen e verbër të (postmoderna) në prezantim të nëprezantim vetes(postmoderna) e vendos Parapërgjigjen eLyotard-se tajapim Pyetja e atëherë hapur është kjo: a mundet një është e huaj për Gjendja postmoderne Ajo e vet dhe ështëashtu njëletërsi po e rafinon ndjeshmëritë tona, i zgjon ato nga ( e njëjtagjë, vendosja e tyre në vepër,i tyre realizimi shumë vonë përautorine tyre, ose, çka na shpie te kështu përsëri, del se ato gjithmonë vijnë ngjarjeje; fakti se vepradhe teksti kanë karakterine një rrjedh të rregullave të asaj që me qëllim të formulimit pa rregulla shkrimtari punojnë është dukevepra kërkuar.e artit dhe Atëherë, artisti çka janë ajo në vepër.apo dhekategori Atorregulla përcaktues, të në njohura tekst duke aplikuar kategori dhe ato nuk mund të gjykohen sipasnjë gjykimi të paracaktuara, rregulla nuk janëtë nga drejtuara vepratë në parim cilën ai e prodhon cilin aie shkruan, 1983, 340-41). Hassan-it: Fiedler-it dhe tendencën drejt imanencës të e ndjeshmërisë unike të Sontag-ut, pop-artin duket Lyotarde kanëmendje prodhimet Mesa antimoderne. tonë se sa format janë tëmëmirënëperiudhën adoptuara nuk postmoderniste të ashtuquajtura forma së të gjithadiskurseve Për të, këto të larta. pasojat ezhdukjes shmangin modernizmi - që, si Hassan Sontag dhemëvonë nga përshembull,Fiedler, nga, postmoderniste bashkëkohore si - të para artistike të shprehjeverefuzimit të atyre formave të të “paprezantueshmes” e shpie atë drejt përdorshme t’i qasemi vlerës së veprave sipas të artit mungesë të kritereve estetike, mbetet e mundur dhe e i “gjithçka shkon” është i parave;në faktai në është ajo që shtendoset. Por,dhe epoka realizëm ky në “gjithçka shkon” kritikët dhe publiku, zhgërryhen “shijen” e patronëve. pronarët e galerive, Artistët, bën kodoshllëk me konfuzionini cili mbretëronnë publik përveprat eklektike. Duke u bërë kiç, arti punë përlojërattelevizive. Është e lehtë të gjesh një “retro” në Hong Kong; dhe veshë dituriaështë rroba kuzhina lokalepërdarkë,vë parfumin Paris nëTokio ha ushqim McDonaldspërdrekë dhe nga western, 5 Wailer. The Wailers këtë muzikezhanër është i cili performoi mëinjohur Grupi përgjithshme bashkëkohore:dëgjonreggae postmodern të paprezantueshmes. fortë Një artist shkrimtar apo kënaq ato,me qëllim që t’i por japë njëkuptim me të kërkimet për prezantimet e reja, jome qëllim që t’i kolektivisht nostalgjinë përtë paarritshmen,... ) mise en oevre Reggae Insistimi i Lyotard-it në një vetëdije Eklektizmi është shkalla zeroe kulturës së - zhanër muzikor- zhanër Xhamajka. me origjinënga me anëtarët Bob Marley, Peter Tosh dheBunny është gjithmonë në pozitën fillon . Kështu, pra, do tëjetë kryer shumë e një filozofi; shpejt. 5 (Lyotard , shikon teksti të 125 kritikë 126 kritikë edhe e sipër sa po aqnjëfenomen-në-bërje mendimin bashkëkohor, siç e shoh, është duke e pranuarpluraliste në se njërilindje të kenë fuqiblerëse. (Lyotard 1983,334-35) gjitha tendencat... me kusht që tendencat dhe nevojat ardhjes rreth Calinescu ka shumë më shumë rezerva tashmë veç ka themeluar veten, Matei postmoderne për të treguarse epistema inkorporon paradoksin. ontologjike. Aiështë lokal, ibrishtëdhe mund të jetë vetëm i përkohshëmbaza pa Legjitimimi postmodern gjitha narracionet. ta e ekspozuar mungesën një qendre në të karakterin e vet të shqendërsuar, dhepër për taekspozuar për gjuhënsinjëinstrument i njëpikëpamjeje pranim poststrukturaliste është nuknjë është rikthim te diskursi i lartë, të vet 1983, lojës” (Hassan 27). Kyrregullash të ri ose një ndryshim lejojnë një depërtim e gjuhës, rikonstituimeve imagjinative që na strukturave të dijes, politika dhe lojërat singa paradoksale, paralogjike me qëllim të hapjes së parataktike,siç thotë Hassan, “narracioneve të “les petites histories postmoderne epokë autoritetit Lyotardparaprak. nënvizon një një legjitimim në mungesë të postmodern, hedonist. Të kthehem te çështja e legjitimimit vend të kësaj, qëndrimi itij është thelbësisht të prezantojë të paprezantueshmen, në nukintelektualisht sepse mashtrues, kërkon të rëndësishëm në këtë eklektizëm që është nga shpresa të panjohura të mijëvjeçarit) shpresatë panjohura nga dëshpërimi oseindriçuar ose jo,nga ierrësuar fakt pak më shumë se sa një kërkim (i duruar ndaj monizmitishte në kritika e modernitetit moniste.nuk A rastikurmadjeedhe është ky habitëse në supozimet se ata ishinbazuar konfrontojnë me një mospërputhshmëri të dyshimit radikal, na lëvizjet moderne interesante, “me pak përjashtime modernizmi: e dallon veten nga (potmodern)” qartazi tëCalinescut. postmodernist statusi i saj,që është në qendërtë konceptit Është kjo “rilindje pluraliste”, çfarëdo qoftë 6 përfitimeve nevojshme. Desideratum Mediumi ( Nëse Lyotard është shumë i kujdesshëm Për Calinescun, ky “pluralizëmiri Për Calinescun, ky desideratum së që epokës - diçka që kërkohet, dëshirohet, është apo e sjellin. ) luannjërol “l’informatique” 6 ... Një ” (Calinescu 1983, 284). së realizëm re: “Më i tillë duhet akomodon të filloj ” të, të kreativ” telos ndonjë pa të duket si njëproces i vazhdueshëm i “evolucionit modele vitale të krijon reja të kthyeshmërisë; ai provon në të cilat pakthyeshmëria e disa zgjedhjeve të caktuara reciproke e gjerë e determinimeve duket si njërrjetë kontrolluaratë kohës), relativiteti historik synon të të koncepteve intrakulturor intrakulturor kthen Ne kemi vërejtur se e njohja këtyre tipareve... tipare të përbashkëta shumë domethënëse. e tyre të pakalueshme, mund të shihet se kanë të gjitha dallimet derisa rezervojnë dhe artet, të brenda cilave, themi, matematika, religjioni të referimit dhe më shumë postmoderne tejkalohen: “Atëherë, postkritike ka korniza tradicionale mund të pluralist, pengesat formacionet diskursive tëFoucault:formacionet në një mënyrë që është sugjestive nga së relacionit” irikategorisë “një interpretim dialogjik” itij, botëra”. “Pluralizmishpie te shumë pareduktueshme dhe rrjedhimisht pranuar faktin se “ka shumë parime të është inovativ,postmodern pluralizmi duke mes dy llojeve heterogjene të realitetit) (në ato raste ku është pranuar boshllëku apo dualizmine monizmin modernizmit 264). më parë se asaj të inovimit” (Calinescu 1983, monizmiitakojnë botës së renovimitnga menjëherë kuptojmë që trendet e reja larg përjetshme “kronotopike”. (Calinescu1983,284) përjetshme e dhe të mundshme) në ndryshimet botësh (të vërteta të paracaktuar. Vetëdija jonë ekziston në një shumësi sekularizuar të eskatologjisë versionine karakterizon të e modernitetit nëse braktisim ‘logjikën’ ekohës lineare, që shumë mirë në një kontekst më të gjerë: “... Por,i rimundet pluralizmi njëjtë të vendoset gjithë-shpjegues? (Calinescu 1983, 263-64). për një monizëm të ri, gjithë–përqafues dhe 7 të skemave prej formën të pashmangshëm (icilimori natyrale për t’i shpëtuar këtij lineariteti përpjekja nga të kohës,konceptit modernist poashtu sikurse edhe 8 dhe ferrin. me katër gjërat e fundit: vdekjen, merret gjykimin, parajsën Eskatologjia Telos ndryshme Për Calinescun, në këtë postmodernizëm Për Calinescun, në këtë postmodernizëm linear i shpalimiipashmangshëm nga Të liruar Në çdo rast, i parë në kundërshtimme Në çdorast,iparë - fjalë greke qëdomethënë“qëllim”apo“cak”. - fjalëgreke mundshëm – abstrakte të cilin moderniteti e kishte të cilinmoderniteti është totalisht përmbysëse totalisht përmbysëse definuar 8 rifillimin apo filozofike si eskhaton shkencë 7 judo-kristiane, dhe idealisht të e apo “objektivisht” teologjike një shkencore dialogu e

cila tjetër, konceptet e mëhershmefokusi është diku dhe ontologjik. Përderisa në epistemologjik qendrore: njëdyshimtë skajshëm së pakunjëkarakteristikë ndajnë të reja është se konceptet më postmodernizmin letrare.pikëpamjet mëtëpërpikta it dheCalinescut, edhe pseWildekthehet te ngushta mekonceptet e të dyve,Lyotard- pra që ka afërsitë koncept të postmodernizmit Alan Wilde, i cili, më duket,një propozon studimi afirmimi me Hassan-in (1971), ky dyshim i skajshëm me Hassan-in (1971), ky Lyotard-in, e mungesave për të dekonstruksionizmit; përsëritjaepafundme mund të shpëtohet nga Lyotarde quan“gjithçka shkon”. Diçka domosdoshmërisht të që shpie drejtasaj të konkludojnë seetillë një mungesë duhet ngurrojnë por e tyre përpostmodernizmin, si qendror në konceptet (moniste) të larta, humbjen e it. diskurseveAta eshohin shumëçka të përbashkët meatëtë Lyotard- 273). Më duket i Calinescut se pozicioni ka cilat ipafundmë ikornizave të pafund, njëregres për të Njëdhekurrë të dhe përçarjes sabotimit “ekskluzivisht për qëllime është përdorur monizëminegacionit etijky Në shqyrtimin me agnosticizëm të skajshëm”. negacionit e quan“monizëmi që ai tij, njëmonizëm dhe pasuesve të mungesës” i Derrida-së “Çka kaainë mendje është “monizmi i mund të përkthehet si ‘monizëm negativ’. “monologjizëm të tillë si një e shehnjëdekonstruksionizëm të quhet dije “pozitive”. ai Në të kundërtën, që mund easaj në marrjen gjitha përpjekjet që i kishte braktisur të poststruklturalist e shpie atë në dekonstruksionizmin braktisur” (Calinescu1983,275). dhe tillë që është vendosur meanëtë të pluralizmit është vetëm 273). Sipas Calinescut, dekonstruksionizmi afirmimin afirmimin Ajo që del nga ky studim për ky Ajo që del nga letraririvizituar Postmodernizmi Ende, iCalinescut pluralizmi nuk ...qartazi ‘ridyfishim’ nuk duke do i kufizojnë Shumë. Në pjesën tjetër të këtij petites histories filluar pluralist, por “shumësia në dukjepluralist,por të e është Shumë flas i negativ” mungesës, me e asgjë” për ” (Calinescu 1983, 272- zbrazur: Wasson-in etij, për Calinescu kritikun i (Calinescu cili një një filozofikisht përsëritje (1969) ‘dyfishim’ amerikan, 1983, dhe e shkrim isofistikuarmodernist: e kësaj pasigurieontologjike përçkaaiequan vonshme”qendërsimin pranon moderniste, “modernizmit krejt këtë në favorpostmodernizëm, të kritik siJamestermin i cili refuzon Mellard, në premisën e tij qendrore. Madjeedhe një se të sa përqendrohenatij dyshimi,meparë letrarë janëmanifestme të caktuara të artit pasojat e tij letraredhenëçështjen nëse vepra të priren përqendrohen në postmodernizmit atëherë. Papajtueshmëritë e tanishme rreth atë venddhe ekaokupuar qysh qendror lëviz drejt qendrës së postmodernizit imagjinatës sënjeriut.(Mellard1980,140) “këtu brenda”, nëbotëne brendshme të intelektit, ose autoriteteve të pozicionuar për botën moderniste ai asnuk mund të besojë më nëshumicën e atyre e hershëm; modernistët që të dorëzohet nga gatshëm të botën këtu: jo vetëm nukse ai ka arritur mund të besojë në i e unit” është shumë interesant dhe koncepti Po ashtu diskutimi i Poirier për“paraqitjen të për shembull, si “program shembuj: Barth, specifike tyre e dhe të tjerë. Shqyrtimet Morrissette Bruce RichardPoirier, Philip Stevick, David Lodge, për debatin, siç janë atotë John Barth, një numërinjoroj të kontributeve interesante ime mundet lehtë të shihet do t’i si arbitrare: shterues, dhe jam i vetëdijshëm se zgjedhja Diskutimi postmoderne. im nuk dotë jetë personat pak ashumë që kërkojnë të përshkruajnë epistemike,proporcione nuk por marrin koncepte të cilat të postmodernizmit, dhe jo ekskluzivisht përmes namit të mirë të jo ekskluzivisht përmes pastër letërsisë së dhe‘përmbajtizmit’, formalizmit mes realizmit dhe irealizmit, mbi grindjen disi do të ngrihet ideal postmodernist që “romani duke sugjeruar të të shkruarit” ...mënyrave dhemoderniste postmoderniste e ofron“sintezën e ose transcenzionin tij flasim vlershëm

ose ...situata e shkrimtarit modernist të fazës së vonë...situata e shkrimtarit modernist Në këtë pjesë të studimit tim propozoj fiksionit ka “atje dhe janë fituar e për jashtë për asaj definuar shumë për të qëllimet të disa përhapje ” të pavlerë” fizike sofistikuar”, fiksionin angazhuar, të koncepte suksesshëm padefinuara apo e të mia. historike, (Barth gjerë postmodernist” fiksionit (të ose Të të ose 1980, (edhe aplikuara) një “fazës jap letërsisë shumë besim elitar disa 70). pse së i 127 kritikë 128 kritikë i një nivel të përgjithësuar. Njëjtë, diskutimi Poirier-it), edhe ai gjithashtu në por punon përdorim termin eRusell-it (Ruselltermin përdorim 1974, e të gjitha “gjuhëve të privilegjuara”, të përbashkët nëzhdukjene të gjitha qendrave, treguar se këto mënyra kanë një burimtë gjithmonëduketë letërsisë postmoderne, mes mënyrave brenda trupit të ndryshme provojnëmjaft precizesepse në të dallohen përfshirëse, dhe përsëri, në të njëjtën kohë, Konceptet e tyre janë mjaft postmodernist. në shkrimin formë pikëpamje kanë marrë të cilave këto nëpërmjet e ndryshme dhemënyrat pikëpamjen postmoderne për numër kritikësh të cilët janë të interesuar dhe kam zgjedhur të diskutoj një mesi i artë teknike tëletërsisëpostmoderne. të koncentrimit detaj të tyre në aspektet së këtij studimi për shkak dalin jashtë rrezes kontributet e tyre, ashtu brilante siç janë, 1975; 1982), Hoffmann por (Morrissette dhe Gerald Hoffmann Morrissette Bruce janë, për shembull, shumë preciz se sa Lodge Edhe më se bota refuzoninterpretimin? “ideja e përgjithshme” nga është informuar qënukKu është letërsia postmoderne e tijpostmodern? në kanonin ai e përfshin botën si “absurde” Robbe–Grillet — të cilin Anuk refuzontashohë ndryshimin. shohin krijon homogjenitetin ku të tjerët mund të 1977, 225). Me sa duket, menjëherë Lodge madhe të shkrimit postmodern...” (Lodge kuptimi ‘absurd’, nënvizon njëmasë të ideja e hallit njerëzorduke qenë në një lloj vetëdijes atë, njerëzore përtainterpretuar të rezistuar përpjekjeve të detyrueshme se “ideja epërgjithshme e botës duke i duke thënë e pikëpamjes postmoderne nuk është shumë i interesuar në theksimin ai por strategjitë postmoderne, t’i hartuar për është më isaktë në përpjekjet Lodge dhe kënaqësitëvetes” (Stevick 1973,216). dashuri, menjësensloje, sizbulimpërhatër ndjeshmërinë, dhe ta investojë atë akt me aktin kompozicional si një rëndësi për vet– për të lejuar të fabulës së tij, gatishmërinë ivjetri mbi baza i rimund të dallohet nga shumë të gjerë: “Fiksioni një rrjetë shtrin ai vërejtjet mbi teknikat të cilat ai izbaton,por informativ,ri” është tepër veçanërisht në Stevick-ut Në pjesën pasuese jam udhëhequr nga Në pjesën pasuese jam udhëhequr nga Në anën tjetër të spektrit, David mbi atë që ai e quan “fiksioni i oenzi.(rf 1979,55) (Graff modernizmin. estetike ekanëpërcaktuarhistorinë,katejkaluar vet e cili, ashtu si Robbe-Grillet, refuzon nocionin tillë si John i dheDonaldBarthelme, Barth te shkrimtarët amerikanë bashkëkohorëtë dhe domethënien” e modernistëve) sa edhe “respektin për të vërtetën (i ciliparodizon aq në punën eromanevepo të Robbe-Grillet lëvizje ndërkombëtare, këtë tëhuajsim e sheh e shehsinjë 55). Graff, icilipostmodernizmin 1979, e pashmangshme”(Graff një rrethanë jashtëm domethënës, gjithë nga që diskredituar kulturor. Postmodernizmi nënkupton atë shumë ngushëllim se sa ndonjëtjetër institucion i nuk më ofron dhe historisë, arti koncepcione të artit çnjerëzor... konkludojnë se, postmodernistët nënkëto në kaosin i renditnjerëzor përcaktuar siimponim të arti, kthehen nga parodisë. Përderisamodernistët e këtë trajton seriozitet si objekt të postmodern të pushon në baza pranueshme arbitrare, shkrimtari karakteri, ashtu sikurse realiteti i jashtëm, kanonet postmoderniste. i cili zakonishtzhanër nuk është përfshirë në zhanër një nën- e përfshin ai Wilde sepse të Alan më shumëvëmendje të detajuarpropozimit argumentet këtu dhe atëherë do t’i kushtojmë dot’i rishikoj disanga dhe të tjerët. Shkurtazi Butler,Christopher le Vot, André Wilde, Alan Federman dheRonaldSukenick), sidomos James GeraldGraff, më të madh janëbërënga shumë një postmodernizmi mënyra brenda përnjëdiskutimfrytdhënës. rregullash dhe të themelojmë një bazë qartësinë meqëllim që të sjellim postmodernizmit dallimin mes mënyrave brenda të ndryshme më duket, gjithashtu, se duhet të bëjmë bindjet emia: sa nga mesiiartë shumë nga 359). Ndoshta nukudhëhequr aq jam dhe postmodernizmit: përsëri dallimine mes njohur modernizmit ankthi thellësisë: Si rezultat “tëhuajsimi nga realiteti i Si rezultat “tëhuajsimi nga Dukese serioziteti i modernistëve eperceptuar Duke Tentimet dy ose më për t’i përshkruar Mellard,Wilde dhetëtjerë Graff, M. (të i historisë, Mellard, cilin filluar “Në ai ashtu e me surfiktionistët quan fiksionin siç Graff-in, “mesfiksion”), traditat realiteti, bëhet postmodern, filozofike ne (Raymond gjejmë nën dhe në veprae Borges-it, nga parë është ilustruar të cilinekamcituarmeherët. kundërkulturor në mendje postmodernizmin referohet shqyrtimeve të Susan Sontag-ut, ka 1979, 57). Graff, icilikëtu u zhvillimit” (Graff dhe ekspansionit si një ndijimor prelud i jetëdhënëse e egos...është parë si formë është imëparshëm.Zhdukja mend ndonjërregull të vlerave”, në fakt, vështirë se mbahet keqardhje për humbjene “një rendi objektiv s’ka Në këto forma postmodernizmit”. më festive e quan të “format që Graff ajo drejt tëhuajsimit është nga adoptuar një shtrembërim. “impliciteti e përfaqëson atë si shtrembërimdhekështu perspektivë e mundshme”, kjo asgjëmangut “shtrembërimin solipsist si e vetmja prezanton i Borges-it pse postmodernizmi rëndësishme për argumentine Graff-it: edhe 1979, 56). Kjo është e (Graff një problem“ tragjikomikeapo që na detyron ta shohimsi një pikëpamje tragjike është “prezantuar nga 1979, 56). Ky “kusht i burgosjes” (Graff në transcendentimin e mitologjive të veta” në të cilin vetëdija është njerëzore e paaftë dhe vetë-parodisë sugjestionojnë një univers fiksionale 1979,53). thellësisë sëzbulueshme“(Graff motiveshme mungesë të besueshme apo të cilit asgjë nuk dihet,’është diçka ‘rreth refleksiv format të veta”madje edhe në — prapseprapë ndjeshmëriae shkaqeveështë “shkëputur nga dhe Barthelme Graff-in, tëhuajsimi tek Barth në mënyrën e tregimeve — për të Borges-it fiksioni arsyet e ekzistencës së vet. Edhe pse jo i gjithë 56). 1979, humbje të realitetit objektiv” (Graff çështjet historike dhe shoqërore përkëtë “aftësia për të sugjestionuar karakterizuar nga Postmodernizmi është po ashtu i iBorges-it 1979, 56). i humburtragjikisht” (Graff qoftë edhe vetëm si koncept icili ka qenë impliciteti një i tij ofron të njohura; gjërat me terma t’i shpjegojë mund tregimet Një qëndrim krejtësisht i ndryshëm Një qëndrim krejtësisht i ndryshëm Këtij tëhuajsimi i është dhënë substancë Me parë të e vetë-refleksiv jetë prezanton fjalë në tëhuajsimit afirmon si e vet-refleksiv, dy

çlirim. të të mënyra cilit tjera, një humbjen “Zhdukja “teknikat radikal, koncept është fiksioni kryesore. ai koment “real” megjithatë vetëshpjegues e fiksioni e të e kuptimit i reflektimit normales, kufijve Mënyra Borges-it mbi vetë- arrin të si e

Mellard bën dallimin mes dyzhanreve,bën dallimin Mellard të ikonik. nëartin modernizmi dhënë nga të ikonik”—autoritetin natyrisht pa e “lartë” “në —vetëobjektin e prodhuar objekti i arti konfuze e quan mënyra“paraqitëse”), por së parë (të cilën Mellard shpesh në mënyrë shtrihet në “zërin”e paraqitjes së kategorisë “Burimi iautoritetit” këtu nuk Barth-it. ose të tilla siPale Fire fiksione veprës” (Mellard1980 133). Kjo përmban drejt universit, audiencës, vetes, punës dhe “një qëndrim esencialisht objektiv — merr identifikuar — i Tipi idytë i paraqitjespostmoderniste Vonnegut,Brautigan, Sukenick. Barthelme, shembull, janë, për kësaj kategorie përkasin e letërsisë tradicionale. Shkrimtarëtqë i audiencën e vet, me realitetin, me konventat të treguarit, vlerat e argëtuesit”; ajo luanme pragmatike. Ajo thekson “vlerat e vjetra të dhe kontekstin, është aktin, ngjarjen është Mënyra e parë që e thekson “procesin” dhe ikonë, si... mënyra antitetike: si procesoseprodhim, aktit tëshkrimit”(Mellard1980,138). subjekti dhe autoriteti ose vlefshmëria e vet — atëherë romancieri mund të kthehet kah shkatërruar — ashtu siç ishin gjuhë të shkatërrohen “nëse ndodhë që ai mit, arketip dhe ajo “vepër, ritual, lojë”. Siç thekson Mellard: si vetë punës së artit “paraqitjes artistike”, drejt strategjive shpie adoptuese të modernizmit një dallim të ngjashëm. Për të, zhdukja e — postmodernizmin e tijpër — termin brenda disa kritikë të tjerë. Jameskrijon Mellard është përsëritur edhe nga postmodernizmit meta-) vetërefleksive zhdukjes përqafon kaosindhe është, pavarësisht dhe njëmënyrë tjetër e cilapamendueshëm të parëndësishme intelektuale me realitetin shfaqje Brenda “paraqitjes” postmoderniste, Brenda “paraqitjes” postmoderniste, Ky Kjo “paraqitje” është në “dy realizuar Kemite Graff, pra, njëmënyre I Humbur në shtëpinë e argëtimit në shtëpinë e argëtimit I Humbur kontekst adoptimit identifikuar fiksionit modernizmit osesilojë, vet-përmbajtjesore, dallim se kufijve me nga osetekst e lojë, cila ( final mes dhe Zjarri izbehtë Zjarri modernistët nga të vazhdon akt oseartefakt artefakt, egos, ...”1980, (Mellard 140). një (postmodern): Mellard vetërefleksionit të tërësisht sofistikuar forme të ikonë, vetë-refleksive, )

ketë të Nabokovit me e , sofistikuar festive ngjarje ngjarje solipsiste. një shfaqjen, dhe të John atë të lidhje tekst (ose ose tij të të 129 kritikë 130 kritikë të paracaktuar”(Federman 1978,127). por paimponuar mbita ndonjë domethënie i botës, iobjekteve të saj, të njerëzve të saj, gjërat ashtu siç janë,të bëhet një rivlerësim veten shumë e angazhon hapur) “të kapen të (Federmanhapur nuknjë përpjekje por involvuar i tërë i montazhitdhekolazhit,” duke mos verbale, përsëritjet, listat...një mekanizëm e gjata bishtnuese, delirante artikulimet thuhet tani”. Ky impuls shpie te “fjalitë se “gjithçka mund vetëdija të nga çliruese është në vepër, një impuls kreativ i ushqyer Dhe, nëtë njëjtën kohë, njëimpulsidytë akt fiksione, duhet vetenekspozojnëta vazhdueshëm si madje-brenda zëvendësohet “akti i kërkimit-rikërkimit nga e 1978, 122). Dija përbotën—tradicionalisht i pafundmashtrimittë vet” (Federman është në dy drejtime.letërsinë postmoderne I pari (Federman1978, 122). Kjo nevojë eshpie adekuate — në një gjendje më të pastër” gjërat, botën, dhenjeriunnëvendet e tyre për t’i rivendosurre. të vërtetë Njëpërpjekje të sinqeriteti. Një kërkimpërnjëtë vërtetë prapa “Ka... si karakteristikë të postmodernizmit: nevojënkëtë ta zbuluar situatë për të aferave sethjeshtë bota deklaron është ai 1978, 127). Duke endjekurRobbe-Grillet, “pamundësia përtë thënë një fjalë”(Federman është vetëdija se asgjë nuk mund të thuhet: tij (“post-ekzistencialiste”, siç equanai), shumë më pakiartikuluar. Pikanisëse e njëjtin dallim, edhe itij pse është pozicioni i, në botënreale. parasyshmënyrën e përpjekjes,tyre, pamarrë Mellard nuk provon t’i vendosë asnjërën prej festive të faktit se të tij, me përjashtim format së artit, në dorën tjetër kemi një impuls së artit, që është brenda-kthyer në drejtim të veprës çka treguar nga “termi paraqitës “termi treguar nga me sa duket, të dy mënyrat janë mjaft të përafërta artefakt termit siç pretenduar i do Në Raymond Federman, kritikdheshkrimtar fiksionin vet-reflektimit...” e projektit drejtimi të

quan njërën thotë ato edhe duhet ai, vet-refleksiv vet të lojë” (Mellard 1980, 133). Me të nga dorë i aq shkruash “surfiksionit”, fiksionit fiksionit meta-fiksionit. të shumë fiksioni kemi (Federman jenë të fiksion. për vetë-reflektimin, të “një vet-reflektimin, ri — Graff-it një kuptimin ndërfutë shfaqje 1978, denoncim duhet dhe sheh Është përpjekje Romanet 122). dhe dhe një se të të ndërlidhura: dhe ishehkëto dy mënyrapakashumë të ka ndijues dhe opsioneve tëtij.(Sukenick 1977,105) mediumit është bërë një ndjeshmëri më akute rreth dhe vet-vetëdijen e saj. Vet-vetëdija në të shtatëdhjetat së të gjashtëdhjetave, formës vetironisë rreth parodinë shtatëdhjetat. I mëvonshmi kashmangursensin e dallim më fshehurazi nëvet gjuhën. Siç etheksonedhe një energjie e cila qëndron është përshkruar botën. Ky impuls imëvonshëm i më tepër që është i jashtë-kthyer dheeangazhon shqyrtimin të cilin mund ta ndriçojë edhe më shumë fiksionit Sukenick, drejtpërdrejtshmërinë e përvojës. Ronald veten dhe se shkon kahbota për ta kthyer (Pearce 1974, 72). Gjuha duket sikur paraqet një i burim i interesitpavarur dhe kontrollit” RichardPearce: veten “mediumi mbron si vet-refleksiv. për Russell-inletërsinë postmoderne është ai kapen gjëratashtusiç janë”. Drejtimitjetër në identike e Federman-it “të mepërpjekjet Ende, përgjigjet imagjinative të tij më duken ndaj një bote së cilës nuk mund t’i qasemi. se përgjigje asgjë përveç të mos jenë vërtet botën, Russell thekson se përgjigjet mund një shkrimitillë mund tarivlerësonte e e Federman-itpërdredhur nocionin se “përgjigjet imagjinative ndaj botës”. Duke Barthelme, Pynchon, Sukenick,Kosinski, Brautigan, dhe 1974,352). Autorët shembuj të Rusell-it, heshtjen në bazëne veprës (Russell artistike” dhetë dy prejtyre “e angazhojnë kryesore, ndjek dydrejtime letërsinë postmoderniste) itijpër bashkëkohore është term (ky e këtij grupi”), Barth-in, Nabokovin Barth-in, dhe e këtij grupi”), këtu mund të pritet, shkrimtarët e përmendur paraqesin interes” (Russell 1974, 352). Siç bazat dhembështetëset e mendimit, ato që gjuhës... Janë të shkrimtarit, mjetet strukturale të parashkruese të qëllimshme nëstrukturën të qartë Ai ndoshta ështëmë domethënës Ai dallimi mes Charles Russell e bën njëdallimme përfshijnë tjera të dhe në në ngjashëm një të ofrojnë opsione diskutimin vet-mbyllës surfiksionist. Ky gjashtëdhjetat Borges-in tjetër “fokusohet fiksione të mes surfiksionist, e pastra vet dhe (“figura metafiksionit dhe Për

që për në një shënjestrojnë vet-refleksive fiksionit surfiksionin, mënyrë të, fiksioni dominante bën letërsia në vet- më një që të ftohtë i shoqëruar nga Le Votnga ftohtë i shoqëruar menjëpamje (Le Votme modernistët” 1976, 46). Poli i për njeriundhe shoqërinë, siç ishte rasti në njëkoncept bazuar idealist e njërregulli “më nuk është i përkushtuarpërrezervimin autoritar i cili pakuptimtë dhe një shqyrtim botë pandreqshëmtë fragmentarizuar, të Këto dy pole, që të dyja, presupozojnë një të romanit tradicional”(Le Vot 1976, 54). qendrore nëtë kaluarën e okupoi me anë lënë një “vend të...të zbrazët cilin boshësia delirante”, ekstreme që mes tyre përfshirjes “pole ekstreme të izolimit frigjid dhe të i është André Le Vot,vëmendje formës, do tëkthehemnënjëmoment. Wilde,e Alan tek i cili në shqyrtimet qendror në konceptin eFederman-it, është aq qartë 1980, 138). Kyedhe jo dallim,ipranishëm jetën e përditshme të emocioneve” (Butler mimetike, madje edhe me korrespondencat drejt objektit të vet” dhe “rishpallë zotimet “dikton një vëmendje të posaçme ekskluzive mes Butler-it, ashtu, sugjeron njëkontrastpo është diskutimi shqetësimii itij kryesor, nukkrijues” (Butler 1980,5). Edhe pse ky e këtij interesimi në dinamikëneprocesit në shumë mënyra është një shtrirje artisti, lojën e gjuhës,e manipulimin kodeve nga në mënyrë. “Insistimi i tashëm strukturalist it dhe madjemund të bëhet edhe vet një të Butler-kombinohet me mënyrat kryesore 5). Ky interesim nëprocesinkrijuesmund të proceset mendore të artistit...”(Butler 1980, pikat, është koncentrimi fenomenologjik në mes këtyre në të gjitha dhe çka ndërmjetëson Cantos dheegjithë periudha postmoderne; së qëllimshme mungesës të saj nëkushtet e të bujshëm të organizimit dy mënyrave mes mbi- kryesore”...dialektika shembull, shehnjëdialektikë për në mes të Butler, Christopher dallime të ndryshme. tëme dalin janë të se sa nëvizionprirur cilët koncentrohendisi mëshumë në formë dyshim ështëpa edhe e vetmja. Kritikët të e Mellard-it) është mjaft popullore, termin të kryesore në këto dy kategori postmoderniste Coover-in. realitet” metafiksionit cili Një kritik tjetër i cili i kushton mjaft eletërsisë Edhe psekjonën-ndarje fiksionit në dhe fiksionin një postmodernist dhe fiksioni paraqitjes postmodernist postmodernist Finnegans Wake “të (të ngulitur përdorim sheh dhe i cili në por —përkundrazi të gjendet mbiorganizim të kundrakulturës,prodhime kunuk mund të Federman-it dheSukenick-ut, shumë apo dallimet ajo çka Butler dhe Le Vot ilustrojnë është që verbërisht.kuptimin që pranon Për çdo rast, një theksat në përshtypjet shqisore napërkujton çorientojë. Mënyra lidhëse e Le Vot, me Porkjo përshtypje fare lehtë mund të na skizoide të përballë mungesës organizimit. me ato të Butler-it: paranoik mbiorganizimi ambienti unifikues”(LeVot 1976,53). shpërndarëse duke shpënëbuzësinestezisë shpërndarëse ndjenjavemediumi iprivilegjuar, rrugë ujep Cilësia spektatoriale,e sëcilës nëanën është e thyerspikatura nëvizionin (moslidhur). zhdukja e shenjave gjeometrike aq të konfrontuarështë atë: “Çka impresionon pavarësisht vetes, involvohet me kaosin duke me njëndjenjëecila lidhshmëria, nga karakterizohet paranoja, nga i shoqëruar 1976, 51). Polii involvuar në mënyrëdelirante, si pjesëzatë janë tëperiudhës”(Le lidhura Vot si të kthyeshme, logjika dhepërkohshmëria zhdukur, çështjet dhe efektet të konsideruara Iluzionet e kujtesës janë pranuar si rregull. “fragmentarizmi dhe inkosenkuenca janë jolidhmëria: skizoide për botën, është ai nga postmodernizmin. debatit për kontributin e Alan Wilde rreth reja kritike, për menjëdiskutim të shkurtër studim sipërfaqësor të këtyre kontributeve të këtë të përmbledh unë do postmodern, (1982). Brooke-Rose (1981) dhe Hoffmann Gerhard e fundit, të rëndësishme, si atotë Christine zhvilluar, përkëtë dëshmojnë publikimet është ende duke u teknikat moderniste në mënyrë domethënëse nga ndryshojnë dhe për atë se si këto teknika postmoderniste janë problematike; diskutimi për teknikat një vicioze, detajet shkrihen në një rrjedhshmëri Konturat duket dhe pengesat se humbasin në 9 ngjyrë, tazëmëemriBujarduket ibardhëetj. to,shembull, në njërën nga personi prirett’u japë emrave ndijues apo njohës. Njihen shumë lloje të sinestezisë, si në shtegun e dytë automatike shpienëpërjetimet padashur në të cilën nxitjae një shtegu ndijues njohës nëmënyrë apo Sinestezia Sinestezia prej fluks Mënyrate Le Vote duken të ngjashme Për t’iu kthyer Weltanschauung-ut më narratorëve fillestare parë gjithë (bashkim ndijimesh)është gjendje neurologjike një përhapje të ndjeshmëri nga bëra romanet mbi dhe baza vorbulla unifikuese surfiksionistë të formës të një në 9 . 131 kritikë 132 kritikë (Wilde 1981,121). vet pamjebrenda kushtëzohet realitetit” nga atë botë, ata janë Qofshin apomosqofshintë involvuar në së tyre nëbotëntë cilën ata e paraqesin. e situatës pashmangshmërinë për pohimin në aspekte të tjera, pajtohensë paku në megjithëse janë të ndryshëm postmoderne, nuk shkrihet në njëvizionabsolut: “ironistët kurrë fundit, “joironike”,postmoderne ironia është, e në analizat tillë. moderniste Ironia nukplotësues përfshinnjëvizion të kurrë besimin”, “pezulluese” ironia postmoderne njëshpresëqë e tejkalon si rrjedhojë prodhuar përfshirës, plotësues i rregullit dukevizion ky me vizionin e saj të moslidhshmërisë, një e pozicionuar “në kundërshtim moderniste letërsinë Përderisa ironia postmoderne. pezulluese” që është karakteristike për sipas Wilde shpie drejt një “ironie dhe kapranuar rastësinëepërvojës: ta rikthyer tërësinë në njëbotëtë fragmentuar për moderniste përpjekjet ka hequrdorënga fiksionet mëbindësepostmoderne. për të, shkrimtarët etillë deri tanikanëkrijuar se dhe Stanley Elkin —në fakt, është e qartë Apple shkrimtarë siMax e tijpostmodern mënyrë të papritur, duke përfshirë në kanonin në një konceptin e letërsisë postmoderniste dhe univers. (Wilde1981,131-32) kuptimeve dherelacioneverreth mes gjërave nëbotë pezullues i cili...nënkupton një pasiguri fondamentale e botës, nëshpalljet ( antiheroik. Ikonfrontuarme rastësinë dhe diversitetin vetene prezanton si vetëdijshëm, paramendueshëm të vet. Postmodernizmi, të tilla, dyshues në përpjekje drejt heroikes në intensitetin e dëshirave dhezhgënjimit ose në thellësitë e pavetëdishshmërisë së vet...zgjatet e vet-mbajtura të artit plotësinë në rregullat e humbur ankthipërtarikuperuar inxiturnga Modernizmi, zëvendësuar menjëtjetër e cilaështë e pandreqshme. një botëqë ka nevojëshkurt, përndreqjeështë një vizionrastësie, shumësie dhe paparashikueshmërie: e veta,perceptimet e në vendka prejardhjen të asaj nga më radikal në dhe moslidhshmërisë, postmodernizmi i shkyçjes janëvizioniironik dalluese të modernizmit, Siç duket nga ky citat, shkrimtarët ky Siç duket nga Kjo tolerancë postmoderne e pasigurisë Kjo tolerancë postmoderne disaherë, tiparet Nëse, siç kam sugjeruar Për Wilde, gjithashtu, postmodernizmi zgjeron Wilde është interesant, sepse urbi et orbi)nëatë qëndrim ankthi, urbi jashtë saj, perspektiva e tyre enklava të vlerave ironike në fytyrë të — jonë dhe përkohësisht përpjekjesh në formë mes unit dhe botës,negociatat për të krijuar nga një“tentim, ajo prezanton të inspiruar të njëjtën kohë është prodhuese”; një “ironi 1981, të sipërfaqe, gjen“mundësinë e përnjëmend e (edhe pse të vogla). Duke “pranuar primatin shpresëdhënëse për të provuar të vërtetat referenciale dhe e cila është madje edhe “mesfiksion”— — të quajtur mënyrë të tretë postmoderniste gjuhës. megjithatë një botën nëpërmjet Ka, për të angazhuar përpjekja hequr dorë nga dhe paraqitëse: të dyja kanë artefakte dallim mes lojës dhe shfaqjes, mes mënyrës modernizmi. do tëdonin,largnga reale selektive nëbotë, dhe thotë se në praktikën modelet e vetae shkrimtaritcilaimponon Russell-it as nuk i sheh “përgjigjet imagjinative” të në njëesteticizëm reduktues. Wildemadje 1981, 141) dhe është thelbësisht i bazuar idealiste, sukjektivizuese të vetëdijes” (Wilde “realitetin fenomenal te transformimet botën janënxitëse; në fakt, ato dorëzojnë vetë-mbyllur. e tij për ta angazhuar Përpjekjet Për zëvendësimit, rivendosjes” (Wilde 1981, 137). është në vepër...është njëprocesi qartazi botën, veçantinë dhe provokimet e saj...Çka kaosin e botës, këta shkrimtarë e mohojnë “madje edhe kur dëfrejnë në kundërtën: pavarësisht protestimeve të tyre të për ata gjithashtu,të janëmë nëfund involvuar, surfiksionistëve pretendimet e nga 179). Ai është i irrituar reale spikatjen e metakriticizmit...sesa me vlerën përkushtuar në të ...më shumë ka të bëjë me “vëmendja e atë shumë të mbivlerësuar: nga surfiksionistët. janë të cilët vetëdijshëm osepavetëdijshëm i rëndësishëm. Nënjërënanëkashkrimtarë mosinvolvimpër Wilde ky bëhet një dallim mos jenë të involvuar me botën e tyre, dhe të Wilde, mundpostmodernë të jenë apo të sipërfaqes”, afirmimit Wilde-n, Atëherë, për Wilde-n, s’ka aq shumë fiksioni surfiksionistët 123). të të

metafiksionit painvolvuar: në Ironia surfiksion, surfiksioni qoftë mesfiksioni vet-refleksiv, e dhe pezulluese Wilde, cila edhe nuk deklarimeve ende në ai është mesfiksionistët të kanë më e të” është kufizuar” sheh e dhe tenton reduktues mesfiksionit në lëvizur, (Wilde fund, imagjinatën e mërzitur se të mendon (Wilde në bëhet 1982, aq dhe edhe dhe atë në sa i por lexuesve)., Dhe më në fund, ai naftonneve jo nëpërmjet hetimeve besimet fondamentale të shkrimtarëve (dhe kufitare postmodernizmin ekzistencialist tëSpanos.postmodernizmin gjitha ndryshimeve, na përkujton edhe dhe në mënyrë të ndonjë ècart përmbysës ontologjik. përmbysës përkohshme, së një dyshimi kornizës brenda pozitive, parasyshse sa lokaledhee pamarrë cilat një bazëpërnjohjen ende shohin të me ato koncepte të postmodernizmit shpeshtë të jashtëzakonshmen e të zakonshmes, nëmënyrë të teknike të tyre). Për më tepër, aikërkon të zbulojë e Lyotard-it dheCalinescut (me argumentin ato(“petites histories”) të përkujton njënga (Wilde 1981, 3). Pozicioni iWilde-it na tërësisht jodoktrinuese — fenomenalogjik” është — edhe pse ashpër dhe në mënyrë pasojë epikës ndarëse të tij: “pozicioni im është 1981, 12) dhe kjorëndësi, qartazi është thelbësisht njëaferë amerikane” (Wilde këtu mbase thëniaetijse“postmodernizmi (prej e rëndësishme postmodernizmit brenda kërkon vetëvrasës” do të thotë dorëheqje stoike ose dëshpërim e pakuptueshme.apo Porkjo njohjenuk në domosdoshmëritë eveta është pranuar si e dhënë dhe thënë shkurt, vend të — njëuniversi të pakuptimtë. Bota, 10 192). ironike, rastësore, dheproblematike (Wilde 1982, i njëboteecilaështë, si “tekst”, banor ontologjikisht morale e të qenit dhe ironikisht ngatërresat tërthorazi e tij—përt’i perceptuar shmangie nëstrukturën dhe të realizmit ekstremet e kundërta që negocion vërtet “joironike”) nukvërtet mund tëarrihet: se në njohja çdo kuptim absolut (një njohje sytë faktin nga joironike”) pa humburkurrë tjera, ai kërkon njohjepozitive (“enklava kufizuar edhe i tijështë pse “pranimi” “lokal, i tij në Ècart –fjalëfrëngepër Në Koncepti i Wilde-it e shpie atë drejt Për Mesfiksioni refleksivitetit relacionet dhe veprimet e karaktereve të tij — për çdo — Wilde-n, të dhe dhe afirmojë rrjedhimisht rast, afirmimin) paradoksale (Wilde i përshkruan mesfiksioni mesfiksioni përkohshëm”. (presupozimet 1981, në boshllëk si e pandryshueshme siepandryshueshme duke duke dhe, fytyrë 10 një strategjik ose ndonjë 148). duhet trafikuar është i . mënyrë pavarësisht bërë dhe të Me Mesfiksioni të mënyra boshësisë, grupohet procedurat subjekt në fjalë narrative situata më të të të pak 1983, 311) Poirier(Bradbury edhe më me kreative” arteve që shpiejnënëvetëbërjen nganjëherë nganjëherë me si si presupozime (në lidhje me periodizimin) deklaron: “ishohkëto taktika, metoda dhe “dekonstruktojnë” pikëpamjet e veta“dekonstruktojnë” derisa të cilët papërcaktueshmërinë, pranojnë t’i idetyron ata kritikë për postmodernizmin, e cila është në zemër të koncepteve të reja të tjera, papërcaktueshmëria e skajshme, duhet të jenë” (Hassan 1980a,113). Me fjalë ka lexues t’iu për shkruar. Mundtë jenë, dhe duke thënë se: “Mund të ketë lexime aq sa N. Norman Holland ebërënga shqyrtimin kriticizmit dhe citon me një aprovim të qartë mundësivei maturrreth epistemologjike të 1971, 29). Gjithashtu Hassan është shumë një dheështë bërë, nëfakt, shumë të pasigurt në një ndërmarrje kriticizmi është shndërruar vetë në debatin përpostmodernizmin, atakritikë të cilët janë përfshirë shumë nga komplikuarçështjen edhe më shumë, për 1968). Për ta 1980; (Mellard Kermode thjeshtë modernizmit një zhvillim brenda është argumentuar sepostmodernizmi kanë refuzuar ekzistencën e tij dhe kanë për mbrojtjen e tij. Të tjerët fuqishëm kritikë kanë vendosur jetët e tyre në vargun parasyshse sa shumë i pavarur, pamarrë ka një fenomen të tillë si postmodernizmi dolitëjetëai. sa postmodern se parasysh shkrimit bashkëkohormarrë pa re e mirëseardhurbrendaspektrit të gjërë të Mesfiksioni kuptimi. ironike dhe e nga pa ndrojtur është edhe referenciale; është ajo thellësisht është sigurisht mëparaqitëse,po ashtu por provuar kanë qenë një telash për atatë cilët kanë si Stanley Elkin, të cilët deri më tani qartazi një vendkjo juofron shkrimtarëve të tillë Robert Coover. Çka është më me rëndësi, dhe shkrimtarët siç Barthelme janë Donald interpretimeve proces pjesëmarrëse lloj Natyrisht çështja e parë është, nëse Çështje dhecaprova përmbyllëse hezitim fiksionalizimin i t’i fiksionit. i lloji e klasifikojnë. i fiksionalizimit sheh Wilde-it provokuese i të njëjtë kritikën Për e një pastër është shembull, i Mënyra të fiksionalitetit fiksionaliteti letrare i një fiksioneve krahasueshëm letrar kategori e Bradbury, si Elkin-it (Poirier fiksion, nga — — e 133 kritikë 134 kritikë themeluese tjerat tek De Sadedhete prapa të postmodernizmi roman A përfshintë ashtuquajturin latin (Barth); A përfshinrealizminmagjik amerikano- letërsinë dhe teatrin absurd(Spanos, Durand); ta përfshijë atë (Spanos). A përfshinky etj.) apo refuzon Hassan, Morrissette, Lodge, (Wasson,të tillë nënzhanër si nouveauroman Hassan, Spanos, Lyotard, etj)? A përfshinnjë (Wasson, fushëveprimitinternacional amerikan (Wilde), apo është brenda një fenomenveçanërisht postmodernizmi dhe kanonizimin periodizimin.Aështë konsideratat teorike). e tyre që praktikatë jetë e dedikuarnga kritikëve të tillë nuktë dothotë se atalejojnë heshtja. (Prodhimi i vazhdueshëmnga i ipandashëm kontekstitbrenda postmodern, e Hassan-it, dhe,si në“parakriticizmin” ato.i ofrojnë Kriticizmibëhet paraqitës, i rolit të lexuesit dhe “humbja e vetes” cilat janë shprehur, janëedhe ndryshimi dhe postmodernimit. vazhdimësi të rëndësishme mes modernizmit veçanërisht në çështjen e teknikës letrare, një shumë kritikë po ashtu pajtohen se ka, të pamohueshëm, edhe pse kanjëndryshim i kapranuar. të cilat postmodernizmi Përsëri, pasojat epapërcaktueshmërisë së skajshme të caktuara, dhekaprovuar të shmangë gjithë kritikëve, ende nuk ushqitet qendrave e të i cili,nëshqyrtimet modernizminin që është parë sidallimimë shques me larta e gjuhëve të privilegjuara, diskurseve të Është vetëdija e mungesës së qendrave, ontologjike është absolutisht qendrore. çështja e pasigurisë të postmodernizmit, praktikisht nëtë gjitha konceptet e fundit është ajo që në shumicën e koncepteve, dhe fatkeqësisht. Me e rëndësishme me sa duket mëtëimponuarat. për t’undalurtedisanga do të braktisë këtë radhitje të përkohshme Stevick dhetë tjerët)? Pyetjet shtohen dheunë saktësisht një fenomen i pasluftës (Wilde, të Joyce-it (më vonëështë Hassan),apo (Spanos), meFinnengans Waketë Sartre-it dhe me ekzistencializmin e Heidegger-it dhetë tjerët), me Beckett-in (Lodge), (Graff Atëherë ka problemetë dukshme për Dallimet e tjera të rëndësishme të Përfundimet e mia, nuk zgjerohen, figura jofiksion (Hassan), underground (Zavarzadeh)? a para-moderne, anti- para-moderne, fillon me Borges-in A shkon

qëndrueshëm, është, madje, një ndërrim është, madje, një ndërrim qëndrueshëm, identiteti Hoffmann-in, kjolëvizje në drejtimtë një dhe zhbëhen”(Hassan 1977, 845). Për një ‘vend’ i zbrazëtku shumë una përzihen ndjekur intuitën e Nietzsche-s, është vërtet duke dhe post-strukturalistët, strukturalistët Hassan thekson se Ihab “Uni, insistojnë individuale” (Bell 1976, 29) dhe fshirë egon dekompozim për ta iunit në një përpjekje janë të postmodernizmit...thjeshtë un-it”; për DaniellBell “llojet e ndryshme postmoderne. karakterizohet e famshmeepostmodernizmit moda Graff më radikale. Siç e kemi parë, përGerald është gjerë, përhapur edhe pse në njëformë ndarë timen”(Holland1983,304). interaktivitetin tuaj me mua oseme pjesën e të cilën unëekam,nuk është në mua,në por Gjëjamë personale, qendrore postmodern. jam itrilluar, ashtu si karakteret në njëroman metafiksionale. individin nënjëmënyrë ndarëse postmoderne e koncepteve të identitetit shqendërsojnë në interaktivitet:bazuar “kjo bazëdhellojet koncepti të ri të indentitetit, një koncepti të një atë që ai e quan psikanalizëpostmoderne) (së paku në i kadhënë rrugë qëndrueshëm, i mëparshëmidentitetit ku nocioni të zhvillimet e krahasueshmepsikoanalitike, interaktivitetit në procesine leximit me tjera krijuese. proceset e nga parë sijoshumë e ndryshme krijuese të individëve nënjëmënyrë që është mundësitënë të drejtënevet; ai angazhon eartit i kriticizmit si njëformë përhapur kjo,lexuesit dhe tekstit. Nga nocioni i shumë- është në njëproces interaktivkrijuar mes nuk është si idhënënëtekst, zbuluar por Kuptimi ikësaj është rezultati i interaktivitetit; lexuesit dhe tekstit” 1983, (Holland 295). vendosmërisht është mes kthyer te raporti këtë: “Në përgjithësi, kritika postmoderne pajtohet me Holland al. 1977, 40). Norman mesazhit dhetë adresuarit” (Hoffmannet. atë mes dhe mesazhit,postmodernizmi kreative mes adresuesit dhe veprës së artit, mes ndjeshmërisë thekson marrëdhënien komunikacionale, duket sikur modernizmi njëpikëpamje siç “nga thekson Hoffmann: Pikëpamja e Holland-it për identitetin Pikëpamja eHolland-itpër e lidhë këtë Holland theksim të më Të pak nga Ju fillojmë jeni një të definuar, “zhbërje të me trilluar, rolin e më e edhe kufijve lexuesit, pak unë të të — është domosdoshmërisht jo referencial it). Megjithatë, paraqitës nukshkrimi karagjozllëqet e, përshembull, Brautigan- dhe kuptimin (dikush mund të mendojë në shkrim nuk kapërqëllim referencialitetin paraqitës,ashtu përfshinshkrimin nëse ai it nuk është aq shumë “kuptim”, një por vetë-refleksiv kalimtare dhetëpërkohshme. edhe provon lokale të krijojë të vërteta madje të mbetet referenciale dhe nganjëherë referencialiteti, dhe tjetra e cilaende vazhdon kuptimi dhe njëra mënyrë e cila heq dorë nga këtu: në kriticizmintë cilin ekamrishikuar letërsisë brenda postmoderniste kryesore Më duket se mund t’i lokalizojmë dy mënyrat duhet të shihen si përpjekje. postmoderniste të letërsisë praktikës së vërtetë rreth e mia duhet të presin përnjëkohë. Konkluzionet të Gerald Graff, por kuptimin “ekstratekstual” është teksti. Kritiku i cili bën këtë përjashtim përtej tekstit kuptime apo të cilat shkojnë përtej joreferenciale nukMënyra mund të krijojë — meç’rast dotë përkiste në mënyrën tjetër. fenomenologjike të shkrimtarit meambientin tjerat, Të mëtë sigurt. nëformë pikë, të nxirren të përgjithshme të cilat munden, në këtë gjithçka tjetër. sikurse Identiteti është bërëdiçkaepasigurt stabilitetin e tijtë mëparshëm (të supozuar). individualenë dhedrastikishtkandikuar kapërshkuaregon e postmodernizmit Holland-it. Papërcaktueshmëria e thellë i shqendërsuar, të përsërisim frazën e mbi ambientine vet. Ai është rregull (në mënyrë të pranueshme subjektive) entitet koherent icilikaforcën të imponojë (Hoffmann et.al kundrejt humbjes së subjektivitetit” dhe letërsisë moderne boshllëk ithellë ndërmjet një fakt në veprat postmoderne. Kështu, një bëhen së subjektivitetit në letërsinë moderne të një tendence drejt zhdukjes perceptuese i proporcioneve epistemike: “Shenjat një opozicion të një opozicion dy cilin Mënyra joreferenciale Mënyra përfshinshkrimin Këto më duken si konkluzione më nuk është më një Uni postmodern kjo asaj procesit ai konkluzionet ia postmoderne mund atribuon

të ose 1977,20). shkrimit, të metafiksionit metafiksional epistemave reflektojë më është siç specifike, reflektohet : Subjektivisht reflektuar përfshirjen të dhe Borges- do nga po në të metafiksionit një proces fenomenalogjik edhe në veprën e se disa kritikë, p.sh.vërtetë Butler, e sheh (Është e rëndësishme e postmodernizmit. është gjerësisht, parë si njëkarakteristikë e tutje të — pas gjithave,pamjen eklektizmi mbulesave të veta dhetamjegullojë edhe me mund t’i kombinojë këto dy mënyra brenda postmodernist çdo roman mjaft e paqartë, përkohshëm. Ashtusikurkjomostë ishte mund të provojënjë kuptimtë të prodhojë është mendoj, është e pamohueshme, procesi por krijues.procesin për dhe raporton Kjo, në mënyrë fenomenologjike mbikëqyrë artisti lexuesi referencialitetit ose joreferencialitetit; është se nuk e shfaqin veten pikëpamjae nga romanet natyrisht një ndihmesë, por vetveten;të botës së jashtme). s’ka angazhim — e asaj që është “aty jashtë”. Në anën tjetër jofiksionale ose mund —sinërastinedisaromaneve imponuarpa kuptiminmbiatë përvojë, të kapë drejtpërdrejtshmërinë e përvojës që në mënyrë fenomenalogjike të provojë mundetjo domosdoshmërisht. Ajo por mënyrë mund të synojë ta krijojëkuptimin, — provon botën. Kjo aktivisht ta angazhojë dhe në të cilën një subjekt — largmë pak stabil njëqasje fenomenologjike,nga shoqëruar poststrukturaliste. dhe strukturaliste shoqërohet meshqyrtime shumë kritikë, kjo mënyrë joreferenciale refuzim i mundësisë së kuptimit. Nga paraqitëse, përfundimit. është larg Debati për postmodernizmin në këndineinterpretimit. postmodernizmi, vetëtë vënë thellësisht në dyshim nga përfundimisht jemitë shtyrë në njëkënd si Këto dallime kritike mund të japin Mënyra referencialeMënyra është gjerësisht e koherent i në kufizuar ai i mesfiksionin cili metafiksionale — po hrfLuzha anglishtja:Sherif Nga i thjesht sesa klasifikon në ashtu, subjektin në të duke fiksionin refelktojë e ato etj., Wilde-it

i argumentuar si cili ashtu referenciale, mbikëqyrë sipërfaqen modernist — që, ajo ne, se 135 kritikë 136 kritikë flamurtarët heterodoksisë në Shqipërinë mesjetare, të cilën meçështjen e herezisë dualiste dhe merret një përzgjedhje interesante të trajtesave. Ai njëvepër, Ylber Hysa e kashkruar cila ofron tema jokonvencionale.dhe qëllimisht rrok të reja një libër, të ec rrugëve icili përpiqet në dorë më sot.Prandaj të befasuar marrim të cilin e ndjekin shumica e historianëve deri Juglindore njeh një rend temash të përhershme, e zakonshme shqiptare shkenca nga ndryshe shumë pikaHysa shkruan për të gjithë studentët shqiptarë të historisë. Në Hysa doduhej të ishte lektyrë e obligueshme e Zezë deri te MollaeKuqe” ihistorianit Ylber botuar nërevistënshkencore "Südost-Forschungen". enjëtrevë qendrore ballkanike"). Recensionishkurtër është venedike",("Arbëria "Skënderbeu" dhe "Kosova - Histori e autor itrilibrave të rëndësishme mbi historinë eshqiptarëve Evropës Juglindore në Universitetin e Vjenës. Aiështë 1 për kishave) (fq. 11-39); vijojnë pastaj një punim historik për distancën eshqiptarëve ndajdy siargument e përmendin Hoxhës me qejf Oliver Jens Schmitt Stećci, Historiografia Oliver Jens Schmitt Madona Libri “Shqiptarët dhe të tjerët: nga

(formë e

ateizmit

Një vepëroigjinale dhe mesjetare është i historisësë profesor shqiptare

në 1

Shqipërinë jokonvencionale e

gurëve në

Oliver JensOliver Schmitt

Evropën të e

Enver varrit,

pikëpamje “vertikale” Hysa e konstaton në pikëpamje “vertikale” Hysa e konstaton në IlarionRuvarac Një nga Zirjoviq. deri te Olga por thekson edhe punimet e shkencëtarëve qëndrim vetëm kundër autorëve nacionalistë, është e diferencuar, pasiqë Hysa nuk merr “horizontale”. Paraqitja e hulumtimeve serbe janë për shqiptarët deti dhe për sllavët rrafshina, Lidhur me fjalinë se “çfarë është për grekët të mëdha. Prizren-Ohër-Vlorë, rrugëve përtej 234) dhe “Mollae kuqe” (fq. 235-267). librit - “Madonaezezë në Kosovë” (fq. 185- titullin e (143-177); dy kapitujt efundit rrokin përbën objektin e kapitullit pasues Kaçanik” (fq. 113-142); “SinanPasha dhe shafrani në te shqiptarët e Maqedonisë” e ortodoksisë (fq. 61-107); autori mandej ndjek “gjurmët popullsisë me prejardhje afrikane të Ulqinit v.j.), (fq.41-60); thelbi iveprës i kushtohet nga cilët jetonin në katërkëndëshin e konstruktuar simalësorë pahistori, të i shihninkryesisht të cilët shqiptarët historianë serbë dhe bullgarë, ata qaset prezantimit të historisë shqiptare nga metodologjike.

Në albanologu malet”

fillim (fq. Hysa 7) Me kroat Hysa

këtë

paraqet Milan flet

rast

për

Shuflaj

mendimet ai një

fillimisht pikëpamje Shkodër-

e

tij i

shembuj interesant për shkrimin e shqipes shembuj interesant përshkrimin e shqipes Hysa sjellë edhe më mirë: shqiptarë ortodoksë. të asimiluaralbanofonë, ose fakt” ortodoksë maqedonë të një rajonitë caktuar qenkan “në - varësisht orientimi politik - ortodoksët nga hapura për teorinë se disa,shumë ose të gjithë janë të asaj maqedone, kështu që pastaj portat përshtatur shumicës sllave, nërastin konkret edhe gjuhësisht iukishte dalëngadalë iortodoksëve grup nacionale; thuhet seky shtesat nga vështrimi jopërherë është içliruar albanofonë të ritit sllav (Pejë dhe Ohër), atëherë hulumtohet kur çështja e ortodoksëve krishterë paskëshin ndjekur ritin romak.Edhe se të gjithë (ose shumica) e shqiptarëve të hidhet poshtë me vërejtjen ndaj ritiortodoks Kosovës mesjetare përkatësia eshqiptarëve Saipërket shekullin 20-të kandjekur ritin grek. e cila deri në në Shqipërinë e sotme jugore, historiografinë sllav. Zakonisht në shkencën shqiptare dhe në gjatë trajtimit të ortodoksëve shqiptarë të ritit ndaj mendimtarëve të njohurvërehen edhe të lashta ballkanike - mësaktë ilire. Referencat dëshmi të Kishës Boshnjake, porsimonumente e atyre shkencëtarëve, të cilët ata nuk ishohinsi mesjetare e gurëve v.j.) të varrit, Hysa mbananën anën cili mbillej në Kosovë. dhe të njohurnë mbarë Evropën juglindore, i shafranin e rëndësishëm në periudhën osmane një temë të kulturës materiale, fjalaështë për prej historianëve të parë shqiptarë që hulumton ashtu duhet të vihet në dukje: Hysaështë njëri po dhe represionit kryengritjes osmane përtej albanofonë. kur ajopërballet mefenomenin e afrikanëve përkatësia kombëtare që bazohet në prejardhje, e cila krijohet nga anatjetër paqartësia, nga qendër të pashembullt piratësh në Adriatik, cili në Epokën e re të hershme përbënte një anë është krenaria mbitë kaluarën e qytetit, i njëra ajo?Nga Si duhet të kategorizohet e piratëve dhe shqipfolëse në portin Ulqin. në shembullin e popullsisë zezake e qartë shkenca e zakonshmenga shqiptare: kjobëhet në imazhinstatik të historisë. të qëmtojë elemente dinamike Këtu aipërpiqet tyre” (fq.9). shqiptarët dhe “përtej banohen nga “metafizike” praniapothuaj e përhershme tij, niset nga Gjatë Fakti me të kaluarën që një historian merret ndryshe Në shumë pikaHysa shkruan e

historiografisë

trajtimit iliro-shqiptare

shqiptare

të

Stećci shqiptare,

ortodoksia

boshnjak në

viset e

cila, kufizohet

(formë që sipas

sot

shqiptarë të historisë. shqiptarë të historisë. lektyrë e obligueshme për të gjithë studentët karakterizojnë këtë libër, icili doduhej të ishte të prezantimit nacionalstalinist të historisë e ndaj ideologjisë dhe distanca e tij ndajngurtësive autorin në të gjitha detajet, qasjae tij por kritike Nuk është ethënë të jemi të një mendimi me bibliografisë i pazakonshëm është përdorimi igjerë i së trikonfesionalitetit”. e tensionuar të “asimilimit të plotë ose ruajtjes shqiptarë të maqedonizuar aie sheh në fushën identitetit mbifetar. e ortodoksëve Grupin traditën shqiptare të Kësaj aiiakundërvënë maqedone dhe identitetit nacional maqedon. “dëm kolateral” (fq. 144) ikrijimit të shtetësisë asimilimi ishqiptarëve është një ortodoks Shypënis/Albanski orel” në Sofje. Për Hysën Reka, iciliishte botues irevistës “Shqypeja e nga Bageri vëmendjen te publicisti Josif Andçes, ibiriDuko, në Tetovë, dhe tërheq i me alfabet cirilik (fq. 122-123, shënim varri historiografisë origjinale, në mosveprën më origjinaletë e bëjnë librine Hysës njërën ndër veprat më parasysh e literaturës sekondare ndërkombëtare më të gjerëhapësinore sidhe marrja kornizë kontekstualizimi ihistorisë shqiptare në një literaturës në gjuhët sllave. Për hulumtimet shkencore shqiptare Për hulumtimet shkencore shqiptare Përzgjedhja e temave, metodologjia, Nga gjermanishtja: Enver R gjermanishtja: Nga

ndërkombëtare

shqiptare

të

decenieve

dhe

sidomos

të

fundit. obelli i

137 kritikë 138 kritikë 1 82-87. PoeticsReadings in Russian L.Matejka K.Pomorska Dominant”, and 2 “The (eds.), verbale e gjuhës, Forma e gjuhës, verbal, shenja verbale dhe koha zanore Arti të përkthimit, Bazat veprat: Mbi aspektet gjuhësore shkruar Ka gjuhësor të Pragës, konsiderohet pioner istrukturalizmit. në Qarkungjuhësor të Moskës dhe, më vonë, nëQarkun se është gjedha prozodike e tij, trajta e vargut definohet mund Dominanta të ruse. teorisë formaliste më të dhe mëtë përpunuar dobishëm të ishte një ndërnocionet më të rëndësishme, ky është treguar veçanërisht i frytshëm; këtë fazën më të fundit, nocioni idominantës domethënies në një tërësi të pandashme. Në poetikës; (3) lidhshmëria e tingullit dhe problemet edomethënies në kuadërtë aspekteve tingulloretë veprës letrare;(2) e sivijon:(1) analiza të përmbledhur nëmënyrë mundtë përshkruhen formaliste Tipari tërësinëestrukturës. është ajoqëegaranton komponentët tjerë. Dominanta shndërron i përcaktondhe i orienton, ajo artistike: R oman Jakobson (1896-1982), përfaqësues i Formalizmit

Dominanta ia jep veprës veçanësinë.ia jep Dominanta etj. specifik Tri si fazat e para të hulumtimeve fazatepara një

i komponent gjuhës (Cambridge and London,1971), (Cambridge në varg qendror është DOMINANTA Roman Jakobson i e veprës qartë përfilleshin vargje “ametrike”), ndërsa prapëseprapë (të ashtuquajturat rrokjesh të barabartë vjersha te të cilat vargjet nuk kishin numër skema silabike,meqenëse rima, kishte por i pazëvendësueshëm i vargut nuk ishte një tipar çeke të shekullit të katërmbëdhjetë vlerësohej si varg. Për shembull, në poezinë dhënë) nuk do të mund tëdhe pranohej dhënë letrare dhe të një drejtimi letrar të të pa cilën (në kuadër të periudhëssë më të ulëta, dhe një vlerë kyçe, dominantën, hierarkinë e vet të vlerave dhe më të larta si dheçdo sistem tjetër vlerash, aie posedon pjesë përbërëse. Vargu është sistem vlerash; përfaqëson një njësi të paanalizueshme në nuk është as nocionithjeshtë dhe as që drejtpërdrejtë mbi to. Mirëpo, vetë vargu elementet e tjeradheushtronndikimtë dhe ipazëvendësueshëm mbi që dominon është konstituenti i sajdomosdoshëm të gjuhës,ai tërë strukturën; edominon veçanësinëi cili iajep një llojitë caktuar kemi parasysh vazhdimisht se elementi, rëndomtë: vargu është varg. Por, duhet ta të tij. Në dukje, kjo është një tautologji e për vargje, ndërsa vargjet pa rima dhe kriteret metrike ndikimin e saj ndryshojnë strukturës të tingullit, të në pikëpamje të organizimit e vjershës qenësisht strukturën e ndryshon me veprën poetike,është e jashtme në raport orientim ikëtillë drejt dominantës që vetë i tij e imitonte melodinë muzikore. Një orientuar në dimensionin muzikor; intonimi orientohej drejt muzikës: vargu i saj ishte i muzikës. Poezia romantike, përshembull, romantik vlerasipëraneipërshkruhej tek arti atyre. t’u afroheshin Përkundërkësaj, arritur fakti sa kishin vlerësuara duke u nisur nga edhe hierarkiaevlerave poetike. i gjuhës, dhe në pajtim me këtë ndryshonte saj. Në estetikën realiste dominantë ishte arti veprës nërelacion me llojet tjera të artistike në artet estetike sipëranetë kohës, epërfaqësojnë e renesansës një dominantëtë tillë, masën se në artin tërësi. Për shembull, është e qartë si enjëperiudhetë dhënë, të vështruar artin të një shkolle poetikeedhe në të dhënë, por poetik, në kanonin bashkësinë e normave vetëm në një vepër ose poetike të një artisti e komponentëve tëtjerë. vargun e rregullt metrik të vargune rregullt dominantë evargut. Nëse do takrahasonim përfaqëson njësiaintonuese – intonimibëhet të kësaj, një komponent të obligueshëm janë të obligueshme për vargun; nëvend silabikeas gjedha asrima nuklirë modern, Për çekun e sotëm, të edukuar në vargun e lirë konsideroheje papranueshme. sinjëaritmi pikëshikimi ikësaj shkolle,varg;nga vargui pazëvendësueshëm, të pa cilin vargu nuk ishte silabike ishte një komponent iobligueshëm, i ishte një procedimfakultativ, ndërsaskema së dytë të shekullit nëntëmbëdhjetë, rima tjetër, nëpoezinëçeke realiste të gjysmës nuknë atë toleroheshin periudhë.Nëanën specifike pazëvendësueshme; pikërisht këto elemente d.m.th. elemente të tjera të obligueshme, të të vlerave,të ndryshme – ndërsanëhierarki rimën, skemën silabike dhe njësinë intonuese tri rastet do të elementeshihnim të njëjta – dhe vargu i rimuar metrik bashkëkohor, te të vjetër çeke, vargu i rimuar i periudhës realiste raport

Dominantënmund takërkojmë jo strofike figurative. Përveç e me sintaksore përcaktojnë të kësaj,

artet vjershës Artet mënyra figurative dhe e rolin dhe tjera të Aleksandriadës

kompozicioni dhe e orientoheshin figurave; dhe definimit strukturën ishin nën së të të i estetik. Kuptohet, tiparet që na e zbulojnë dominantën e të cilit e përfaqëson funksioni duhet edhe funksionin estetik; veprënpoetike vepër që, shumë të krahas tjerave, e plotëson e plotësonvetëm funksionin estetik, as si nuk poetike. kjopikëpamje, vepra Nga poetike që e përbashkon dhe e përcakton veprën për plotëninë e saj, d.m.th. të atij funksioni e mekaniciste,funksionet ecilaipranon moniste të pamëdyshtë përfaqëson pikëpamja vetvete, dhe josi me një mjet për të shenjuar. shërbehen shpeshmefjalët që janë qëllim në estetike,funksion estetik të shprehin dhe të arsye gjitha këto mund të udhëhiqen nga gazetës, shpalljet,trajtesa shkencore –të i i oratorit,biseda e përditshme, artikulli nuk funksionin estetik të saj, asfunksioniestetik etj. Ashtu siveprapoetike me nuk shterrohet shumëfishta që e kombinonvetëdijen për funksionet e pluralizmit të njëanshëm, ekziston pikëpamja përkundër monizmittë njëanshëm dhe shoqërore thjeshtë historinë kulturore,mbi marrëdhëniet sinjëdëshmitë e konsiderojnë nganjëherë referencial, ithtarët e kësaj pikëpamje të dytë arsye se vepra poetike e ka edhe funksionin si një shumë mekanike funksionesh. Për vështron atë, vetëdijshëm a pavetëdijshëm, është vënia e të një shenje barazie tillë padyshim që të e këtillë. një barazimi Mirëpo,për gjurmët dëshmojnë ende parë të shkollës formaliste të vetëmjaftueshëm, e pastër, që artin e proklamojnë ato epoka funksioni poetikështë karakteristik për tipar kemi të bëjmë me një material gjuhësor - dhe funksionit estetik ose më saktë – nëse e shenjës së barazisë midis veprës poetike dhe mesazheve gjuhësore të tjera. Vënia më i saktë i relacionitmidisveprës poetike Për shembull, bëhet i mundshëm përcaktimi pikënisje të jona bëhet nocioni idominantës. vlerave thelbësisht posa kulturorendryshon të vepre poetike janë shpesh në një lidhshmëri intencat e një funksione të tjera. Nëtë vërtetë, vetëm te funksioni estetik, ka edhe shumë ajo ngushtë shumëfishta Një kundërshti të plotë ndaj pikëpamjes kufizohet mund e definuar gabuar: ose me të të

vetëm veprës definohet biografinë filozofinë, vepra të si veprës te një . Hapat e pourl’art l’art poetike poetike vepra as mesazh didaktikën e shkrimtarit. si poetike me poetike; nuk një pikëpamjen kufizohet gjuhësor, vepër sociale, dhe fjalimi Por, që e 139 kritikë 140 kritikë shenjuar brendshme midisshenjës dhe objektit të poetike. Te funksioni referencial, lidhja e në kuadërtë veprës gjuhësore të ndryshme që ta përcaktojmë hierarkinë e funksioneve dominantë e veprës poetike na e mundëson të njihej(përfillej)sipoetike. distinktive, patë cilat vepranuk do të mund elemente të pazëvendësueshme, përmban poetike e një periudhe, bashkësi normash njëjta. Por, secili poetik konkret,kanon çdo ose gjithmonëtë janë të pandryshueshme se kemi të bëjmë me funksionin estetik nuk vetë poetike Në veprat e hershme të Shkllovskit, vepra dominante bëhen anësore dhe joobligative. Në anën tjetër, elementet që së pari ishin sekondare,dhe qenësore. bëhenprimare të zhanër caktuar, elementet, që ishin së pari poetikesë normave të vlefshme për një përgjithësisht, bashkësisë posaçërisht brenda poetikebashkësisë së dhënë të normave me zëvendësimin e dominantës. Brenda sistemit, me fjalë të tjera, kemi të bëjmë të e ndërsjella të elementeve të ndryshme në marrëdhëniet të tjera, sa përndryshimet palë elementesh dheshfaqjene elementeve poetike nuk bëhet fjalë aq përzhdukjene një evolucionit letrar. Tek evolucioni i formave të të rëndësishme për pikëpamjen formaliste saj. metamorfozë) nënndikiminedominantëssë (pësojnë me fjalëtë tjera,ata shndërrohen nënshtrohen funksionit vendimtar të veprës, të gjuhës ekspresive; por, ata komponentë i gjithsesi mund të shërbehet me shumë mjete dominantën e një mesazhi gjuhësor, ai mesazh tjetrën. Nëse funksioni estetik e përfaqëson njërame gabimisht shpesh barazohen edhe shpesh, prandaj këto dy lloje gjuhësh poetikeGjuha dhegjuhaemotive preken është më afër gjuhës poetike.– rregullisht i së cilës funksion primar është ai ekspresiv me gjuhën referenciale, gjuha emotive – ebrendshmeshenjës.struktura Krahasuar këndej vëmendja përqendrohet më shumë te ngushtë midis shenjës dhe objektit, dhe prej më të një relacion drejtpërdrejtë, më të në anëntjetër, funksioniekspresiv kërkon e thjeshtë procedimesh artistike, ndërsa

Shqyrtimi i dominantëskapaturpasoja Shqyrtimi shenja Definimi ishte është ka një e gati rëndësi definuar i e funksionit papërfillshme, gati si të papërfillshme; një estetik bashkësi prandaj si kufijve, është i një rëndësie të veçantë jostabiliteti i dhe llojettjeratë mesazheve gjuhësore. Këtu kemiposaçërisht kur të bëjmë meletërsinë dhe fushave me të, artit kulturoretë afërta reciproke të në marrëdhëniet ndryshimeve kalimtar midispoezisëdhemuzikës. poezisë, e ose analiza romancës, si një zhanër ilustrimit, rëndësie të veçantë; e për shembull, analiza hulumtimi të ndërsjella midis arteve të veçanta, ku marrëdhënieve Shfaqen edheçështjet rreth nuk mëparshme. membra disjectatë shkencës së letërsisë të se sa që ishin sintetike dhemëerregulluar e pasur dhenjëkohësisht më monolite, më thelbësisht; ajo bëhet shumë më ndryshon këtë mënyrë, pamja e historisë letrare ruse të asaj kohe.evropiane dheruse prozës Në e prozëssë Tolstoitzhvillimin nësfondine Ejhenbaumi e shqyrton mbas Gogolit; ruse e hulumton evolucioninVinogradov e prozës parë të shekullit nëntëmbëdhjetë; Viktor të gjysmës së e poezisë dhe prozësruse nxënësve evolucionin të tyre, e shqyrtojnë i si dhenjënumër ikonsiderueshëm e tetëmbëdhjetë; Tinjanovi dheEjhenbaumi, evolucioninanalizon e poezisë në shekullin Gukovskicaktuara të historisë letrare ruse. kjo pikëpamjeperiudhate i trajtojnënga në prapavijë. Vepra të ndryshme formaliste zbrapsen parë, ndërsazhanretekanonizuara më paktë rëndësishme,të në plan dalin linja të dorës së dytë (sekondare), varianta caktuara. e procedimeve të nëpër zhanre artistike poetike dhe, njëkohësisht, në shpërndarjen gjthashtu e zhanreveedhe nëhierarkinë ndikonpoetik të dhënë; por, ndryshim ky e zhanrit nëkornizat ndryshon artistike kësaj hierarkie.e Hierarkiaprocedimeve poetik konsiston në zhvendosjet brenda drejt (sipas rregullave). Evolucioniorganizuar bashkësi hierarkike të procedimesh artistike një veprën poetike si një sistem i strukturuar, ushfaqnjëpikëpamje e saktë për formalizmit, me të e mëtejmë tjerat. Me zhvillimin të zëvendësimpërveç i një palë procedimesh evolucioni poetik nuk ishte asgjë tjetër Mënë fund, shtrohet problemi i Mirëpo, problemete evolucionit kufizohen ndryshimi Zhanret si i fushë fushave vetëm kufitare që i përmbajtjes në kufitare te fillim midis historia përfaqësonin pikturës është dhe vëllimit letrare. i dhe një të pranishme te “naiviteti” i Musorgskit, ditur t’i vlerësojëqë vlerat prej pionieri ishin sunduese të kohës; mirëpo, gjenerata e re ka kohë, Rimski-Korsakov, iapërshtati shijes dhe mjeshtri i teknikës së kompozimit nëatë muzikornë fundtë shekullit nëntëmbëdhjetë, me kërkesat korrespondonin e instrumentimit e kompozitorit të Musorgskit, madh rus, nuk janë dënuarnë emërtë kanonit realist.Veprat i vlerëson pikërisht për atoaspekte që në to dhe të dështuara, ndërsa koha jonë gabuara vargjet e Erbenit dheÇelakovskit, si të të e ndryshme të tilla janë, fjala vjen, format kalimtare Zhanre letrare të kanonizuara. në letërsinë e re, në format ndërsa mungojnë atoelemente që do të theksohen përmbajnë një funksion të rëndësishëm letrar, i sepse ndërsa në periudha të tjera ato mund të kenë kuptohen sijashtëletrare dhe jopoetike, e tilla të caktuara zhanret Në periudha rëndësi të veçantë kanëzhanretkalimtare. të fushave të caktuara.Një (përmasës) përsëri, kohëntonë tekstet janëpranuarburimore i atyre vjershave,kanonizuar dhevetëm në në fuqi. Redaktimi i tij është bërë versioni i dhe t’ia përshtasë normës t’i përmirësojë ritmin dhestilinetyre, dukengurrim dashur i kabotuarvjershat e tyre, pa e korrigjonte me pakujdesi, etj. Turgenjevi, i cili shkruara Tjutçevit dhe Fetit,të se janë të gabuara, madhe vargjeve të vonë, të romantikëve rusë pozitive. përtë Kritikët realistë ua merrnin mund të kuptohet si njëvlerë dhe pranohet pikëshikimi i sistemit të ri dhe e pavlerë, nga përheretike,është konsideruar dekadente e pasuksesshme ose thjesht e gabuar, ose ose e shpallur si e papërsosur, diletante, e sistemit të vjetër, ishte e nënvlerësuar perspektivaqë, Ajo nga të ndryshme. artistike e vazhdueshme në vlerësimin e dukurive tërheqin pas vetesartistike zhvendosjet vazhdueshme në sistemin e vlerave kuadër tëtërësisësëvlerave letrare. ushtrojnë njëfunksiontë rëndësishëm në gjysmës së parë të shekullit nëntëmbëdhjetë) të të caktuara(për shembull, në letërsinë ruse udhëtimi – të cilat në periudha shënimet nga realiste, poetike. perspektiva Nga e shkollës poetike të parë drejt një pikëpamjeje të re përformën litterature intime litterature Mefjalë të tjera, zhvendosjet e janë filologu rehabilituar çek,

– J. letrat, Kral, dhe ditarët, përfillur i hidhte fletoret, si poshtë hapa të re. thelbin/esencën përbën e çdovepre artistike e traditës dhe shkëputja prej sajështë ajo që e e njëkohshme ruajtje se ajo e kanëzbuluar na e traditës.në sfondin Hulumtimet formaliste Inovacioni kanon. ky kuptohet nga pikërisht si shmangie tradicional dhe risinë artistike vetëdije dy rendet: kanonin për për të qartë lexon vjershën ose e shikon pikturën e ka një relevante.një vlerëartistike Njeriuqë e drejtpërdrejt, dukuri sinkronike të përjetuar që zhvendosjapor përfaqësongjithashtu një A, pastajpërftohet A1 nëvendpari të A), nukhistorike janëvetëm (e kemi kategori së pa mëdyshje se zhvendosja dhendryshimi kronologjike. ka treguar Puna e formalistëve dhe metodës sinkronike të prerjeve hendekut midis metodës historike diakronike dhënë nxitjetë rëndësishme tejkalimine për ka linguistikën për në tërësi, pioniere sepse të gjuhës poetikenjë rëndësi kapatur Kyformaliste. aspekt i analizësformaliste u vunë në qendërtë hulumtimeveartistikë midis komponentëvemarrëdhëniet të veçantë pamjen etyretëparë. dhe uakakthyer veprave si“BorisGodunov” Rimski-Korsakof,nga të bëra përmirësimeve të cilat ishin zhdukurpërkohësisht pas Zhvendosjet dhe ndryshimet në Zhvendosjet dhe ndryshimet Përktheu: Anton Berishaj 141 kritikë 142 dramë 1 Nobel përletërsi. i pafuqishëmdhembytur, njëzë. dukeme xhaketë.e mbuluar dëgjohet Dhe si për tabërëkëtë krim më të besueshëm, ngatjetër ereceptorit ana dhe, të dontetambyste, sikur eshtrëngon në gjoks receptorin dhe menjëherë hidhet mbitë.Etërheq me forcë telefonit i afrohet tinëzisht mundet. Hajduti, nuk por kthehet në vendinkuishte.prandaj Do tainjorojë, me shpejtësi, shpejt kthjellohet por bëhet që nështëpi i gjallëdhes’kaarsyepo askush nuk psetëfrikësohet, është gati përt’ularguar është duke hapur njësirtar, bietelefoni. i tmerruar Në njëmomenttë parë, Hajduti, eçmueshme ngadalëmobiljet, pikturat antike. dhendezafrohet Hajduti dritën.Pikërisht në momentinkur shohim të shfaqen errësirës Përmes klasik. Hedh një vështrim rrotull. të errët mendriçim shtëpie zotërinjsh, të një që ndodhet në katin e tretë futet në një apartament dritaren, Një hajdut,pasikashtyrë me forcë Dario Fo Jo tëgjithëhajdutëtvijnëpër (1926) është dramaturg, aktor, regjisor, dëmtuar Gruaja ehajdutit Gruaja Personazhet Hajduti idytë Dario Fo skenograf Hajduti Antoni Gruaja Burri Ana

dhe këngëtar italian, i cili në vitin 1997 ka fituar çmimin ZËRI: ZËRI: Po, unë përse jam, por nuk u përgjigje? ( HAJDUTI ( ZËRI: Ohhhh...mënëfund...mekëpoflas? HAJDUTI: Oh!Mënëfund! GR HAJDUTI: Por, eduashur, të lutem mundohutë arsyetosh...çuditshme E që tis’mund ta GR HAJDUTI: Çfarëbën? GR HAJDUTI: Asgjë,asgjë...Por tëshkoj... kamhumburmjaftueshëmkohë... tanilërmë GR HAJDUTI: Mëfal,nuk ebërameqëllim,nuk mamorimendjaqëisheti… GR HAJDUTI: Aje çmendur? Tani në telefon edhe kur jamnë punë? Mendo sikur të më merr HAJDUTI: Po si mund ta di unë se çfarë të pëlqen ty… pastaj kamgjëratë tjera në mendje… GR HAJDUTI: Tëkërkova falje. GR HAJDUTI: Mëfal,pormëkaikurmendja. GR Atje matanëështë një. Dhe HAJDUTI: Pse s’më thua të të sjell nështëpiedhe njëfrigorifer? GR HAJDUTI: Nuk je gjë tjetër veçse atë orë të madhe nëkrah, një e pangopur... Nëse e marr GR HAJDUTI ( GR HAJDUTI ( GR HAJDUTI ( UAJA EHAJDUTIT: UAJA EHAJDUTIT: Po, po vuaj… po vuaj për ty… dhe ti më trajton në këtë mënyrë. UAJA EHAJDUTIT: Ah,unë po tahumbkohën... falemnderit! Unë ndihemkeq… po UAJA EHAJDUTIT: Çfarëthua? UAJA EHAJDUTIT:që më the ti vetëishin nëfshat…, se pastaj pronarët Aharron UAJAHAJDUTIT: E Pastaj, unë s’të që aqmë tepër dua njëfrigorifer, kam thënë kurrë UAJAHAJDUTIT:E se mund të të të do dëgjonin,bëje dukeshe Përveç pa edhe njeri UAJA EHAJDUTIT: zërin...Nuk jenështëpinëtënde. Tëlutem,mosengrej UAJA EHAJDUTIT: Brendanëorë... UAJA EHAJDUTIT: Ohjo, as që bëhet fjalë... Si mund ta çosh nëpërmend se unë UAJAHAJDUTIT: E Çfarëtingulli i këndshëm... duhet të jetë një orëantike... Peshon UAJA EHAJDUTIT: Çfarëishte? shtrëngon vazhdimisht dhëmënëfundfletiçliruar nga poshtë xhaketës,veshit, pranë e pastaj receptorin mekujdeseafron pushuar. engre nxjerr Hajduti mbetur në errësirë deritani,shfaqetfiguraesaj mbetur nëerrësirë mundem tëvjedhnjëherëvetme nëpaqe. seunëkëtu nukt’u për zbavitur. jam fusësh në krye Siështë e mundurqë mety nuk përkundrazi, tanietutjemosmëthuajedhekushkon, gjithsesi,mua… sepse jote… Por ana Shumë esjellshme nga mos kifrikë…tanietutje nuk dotë vuaj më… vuaj… parë, ndërkohë qëpotelefonoja,mëdukej sikurpombytesha… nukmë fal,por mundeshae shqetësuar më…isha për ty… ndiheshakeq… edhe pakmë kishte qenëndokushnështëpi,ndertëmadhdomëkishebërë! ( është mendimi aiqë ka rëndësi… kështu që zgjidhe vetë. Je ti ai që më bën dhuratë… po dyqind litërsh, pasi nuk do të dijase ku ta vija!Dotë më mjaftonte një dhuratëçfarëdo… kulturë. është vetëm dyqindlitërsh! tëgjej? a mëthuakutavendos arindhegjëratetjeraqëarrij mendosh tëmëbëshnjëdhuratë…! po të kërkoj një gjë të tillë. Që kur ti me një mendim të mirë… Kurqë kandodhur ti të pretendon tëtasjellnështëpi,apojo? shumë? që nuk bën vjedhje përmes mashtrimeve, eshkretaunë. që nuk sendryshe bënvjedhjepërmes dhe nuk nëdorë… ankohenjote.si puna njerëz qëvjedhin,madjeedhemearmë Mirë Për fattëmirëishtevetëmtingullieorës, qëshënonteardhjenemesnatës Alo, sërish ihabitur ): ...Ështëora.Përfattëmirë. vetenngaduke trembja marrë dëgjon një zhurmë të çuditshme pas shpatullave, bllokon): Mbylle! dëgjon njëzhurmë mikrofonin instiktivisht alo ): ... Ndoshta peshon edhe...i hutuar):... Ndoshta peshon ( përgjigjuni… ): Maria...tije? Po e me tepron... kë po tani flas? ) fillove ) ( Hajduti më në fund merr frymë lirisht. Zëri ka frymë merr më nëfund Hajduti Në këtë moment, ndriçohet një këndiskenës. E sërish... duke)... nukqëllimin egruas kuptuar po të bësh ) viktimën! Ka kaq shumë 143 dramë 144 dramë BURRI: Mëfal, nuk doja. ( GR BURRI ( GR BURRI ( G G plotkomplekse, paragjykimetë qenë gjithmonë njëgrua imekëtu? Ka BURRI: Ç’hyn gruaja G Nuk ështëaskush! ZË GR GR ZË GR ZË BURRI: Rrieqetë…Dotakem lënëunëndezur…kushmund tëketë qenëtjetër? BURRI ( Mirë... po e mbyllHAJDUTI: Mirë... po ( unëpara. GR HAJDUTI ( GR HAJDUTI: Po... tëdua. GR HAJDUTI: Emirë...( GR HAJDUTI ( GR HAJDUTI: Tidotë më bësh mua të plas, joshoqet e tua... unë jam ketu për të vjedhur, do GR HAJDUTI: Po, edheatëkemi mangut! GR RUAJA RUAJA RUAJA UAJA: Ndoshtaështëzgjidhjamë emirë…shkojmë. UAJA: Atje, ku? UAJAHAJDUTIT: E dhuratën! ( harro Mos UAJA EHAJDUTIT: Mbylle tipara… UAJA EHAJDUTIT: Shumë? UAJA EHAJDUTIT: Mëdo? UAJA EHAJDUTIT: tëpaktënnjëputhje... Mëjep UAJAHAJDUTIT: E Pongutesh? pse po Çfarë të kushton… të jesh isjellshëm të UAJA EHAJDUTIT: të shihja se si është një shtëpi zotërinjsh... Dotë më pëlqente vërtet UAJA EHAJDUTIT: Nëseështëkjoarsyejamund tëvijtazgjedhvetë… Tani sidotëmundem? Tani ndërgjegjeje… mëbëre tëndjejpendim,brerje gjatëishtrirë mbi divan) Pse ma kujtove dhe prapa bie. Qëndron se kam një burrë?… përplaset mund tëshkojmë atje. diçka tjetër… pak ashumë… ndoshtadotë mund të shpërqëndroheshe sërish, dhe asgjë kundër…( yt nuk do të kishte dhe nëse burri ime nuk do të kishte ide kaq të vjetëruara nëse gruaja metë…Dotëdojashihjanësedobëjenjëjtëngjëmua.martuar borgjezisë sëvogël… Mëkarezistuarvetëm mevello që të mund të të bardhë. martohej gjë qëunënuk ditatabëj… jote të ka rezistuarshumë më shumë, që të jam dhënë kaq shpejt… Vëmë bast që gruaja të heqëndihmon peliçen pas orëssëmadhe dhe e vetmjamundësiqëimbetet, është të fshihet ngakohë dritarja, dhetë arratiset tashmëmund nuk E sheh? ( shtanget. Dhejadisazëraqëvijnënga dhomatjetër) nga e bën të ixhaketës xhepi dere një qese dhe ndërkohë e një të mbyllure që po e mbush, e kërcitura Hap njësirtar. Kagjeturatëmë të rëndësishmin… nxjerr nëkërkimtë presë. lëviz nëpër apartament, Hajduti vetëm, fund në Më errësirë. në zhduket gruas e figura kohë njëjtën të Në shpejtësi. me mbyll ) igruas i fortë e jonëbashkisimenjëfemërdosido! nëkishë, jote… dhe pastajjemi martuar paktën një herë me mua, mbitë gjitha jamgruaja ta kuptoshkëtëapojo?Shnet,tëpërshëndes. zilia. dhe pastajdot’ibëjashoqetemiatëplasninnga fut kokëntë kthehej tëe tjera)Nukdoiplaçkisinshtëpinë… nëdhomat as po dintesepo UAJE: UAJE: duke divanitqë ndodhetnëmes të skenës epërkëdhelur dheshtyrë drejt ( ( ( ) Çfarë thua… gruaja ime! Për ç’arsye do të ishte kthyerduke në qytet! hyrë me kujdes) Çfarë thua… gruaja duke iu marrë goja):Nëdhomëntime...duke iumarrë duke hyrë me kujdes dhe dyshim) Po e ndihemkaq shumë në faj... Ndërkohë( që burri ): Pome ton polemik dhe e prekur pra,borgjezee vogël, je plot paragjykime… por i largohet përqafimit të tij): Ja, gjithçka e shkatërrove... ( të përqafimit largohet i i sfilitur thatë Po jote? ( sikurtë jetë kthyer gruaja Njëdritëështëendezurnësallon…OZotimadh…kamfrikë,ejaikim! ): Tëthashëmirupafshim! ) ): Shumëshumë!Po tanimbylle telefonin... gruaja është ulur dhe burri iafrohet ështëulurdheburri gruaja Mbështet buzët në mënyrë patetike në receptor dhe i jep njëtëputhur) dheijep Mbështet buzëtnëmënyrëpatetike nëreceptor ) Kushedi çfarëdotë mendosh përmua... Ndoshtakambërëgabim Ngrihet dhe rregullon mbështetësen Ngrihet dhe rregullon Ndërkohë që po ul receptorin dëgjohet për herë zëri të fundit Ndërkohë që poulreceptorin Ndërkohë, Hajduti i tmerruar ka humburshumë Ndërkohë, itmerruar Hajduti Hajduti duke e shikuar me urrejtje receptorin, e receptorin, dukeHajduti eshikuarmeurrejtje ) ) Po nëse burri, i gjeturpambështetje, burri, ) Shpirt... Të siguroj, që ) Shpirt... provojmë të flasim për GR BURRI: Po, ndoshta... ( GR BURRI ( HAJDUTI: Policia… Edhekjomëduhej… Po tani,kut’iambathunë? G BURRI ( BURRI ( GR BURRI: Dhenuk mund tëshkojmë atjepërtëfolurpakëz? GR BURRI ( BURRI (duke ivetes tëjetëzot munduar u BURRI: ( G GR BURRI: Ja, më kujtohet që kur ishapesë vjeç isha akoma fëmijë… kisha hyrë për gjashtë... GR G BURRI ( GR BUime... jo...RRI: Ah Përse të do duhej të telefononte? Dhe kujt? jo,Mua ç’ne gruaja GR BURRI: Po, insistoj, insistoj shumë, hajde shkojmë matanë. ( GR BURRI ( GR RUAJA RUAJA RUAJA UAJA: Pikërisht dhenuk është e thënë që s’e kanë bërëende. ( UAJA: frikë…ejatëikim,lutem! Kam UAJA: UAJA: Jo. Tëflasimpakëz. UAJA: ( Falemnderit, pse nuk mëthuaqë edhe ta shpif? UAJA: Pesë vjeç? keq...Sa mua mëpëlqejnë më të vegjël... janë mëtë pafajshëm, mëtë UAJA: Tëlutem,ndalë,pomëçmend. UAJA: jote? Gruaja UAJA: në atë rast isha unë që e ftova E sigurt, në shtëpi dhe më takonte mua ta bëja të UAJA: Jo, idashur, metëkaqenëkrejttjetërgjë…aiështëdhënëmenjëherë. nga vendikuishtefshehur tandalë.Nëtë njëjtënkohë,del i tmerruar Hajduti qëpërpiqet nga daljes e ndjekur burri drejt vrap ( të gjejnë këtu na arrestojnë. bashkë, dotë na menjëherëpolicinë. mendonin njëgjëtëtillë,dothërrisnin unë? ( qenë pikërisht unë ai që ka hequrprizëne telefonit? Mund të ketë qenë çdokush… ku di të arsyen…qëndrojmë të humbim qetë… Gjithsesi, të pseduhet do të mendojnë sekam shumë fëmijët… për pakpotëbindesha…Mirëmabëre… tjetër mund tahiqteprizën? që nuk jamvetëm, qëpokërkoj tëfsheh ndonjëgjëtëpistë. që ( padjallëzuar... s’kamëmirë... pasi mëparënuk mbajmendasgjë. bezdisë më. ) telefoni vazhdon tëbjerëpandërprerje ( gabim. jashtë qytetit… të Do jetë të ndonjë që do tallet, ose qëikarënë telefonate që vjennga ime…sete Pastajmendon mamaja unëjam sigurisht… Ajo kjonuk është e një zilja krah, kurjakubietelefoni,mbetentështangurdhenukdinëçfarëbëjnë këmbëngulësh kaqmirëti!Insisto, tëlutem…Insisto! menjëherë. Për këtë arsye,Por epërbuz. Di të me ty të e ndjejqëdojetë ndryshe… dheilehtë kështu që më është dhënë im është pak iturpshëm më? Përfat të keq, burri Nëse iheqim dashurisë edhe kënaqësinë e të bërit dikujt për vete,më jepej. çfarë ngelet dashur edheatijtëheqëkaqshumë… Duke lëvizur i bezdisur) Oh! Jo! dëgjo... një orë t’i japim fund... po ndihem si budalla… Ka po ( ( ( nga dhomatjetër)Prit…Mundohutëjesh earsyeshme. i çmendur, paarsye me shpresë ): Ja, e tavolinës shkon telefonit, heq prizën dhe e mbyll nësirtarin nuk mbaroi, drejt do të na i habitur):Si,aiështëdhënëmenjëherë? i dorëzuar): Nuk disitëvazhdojë mëtutje duke çka bërë e kuptuar më Të me tënjëjtinton):Njëqëpokalontekëturastësisht...njëhajdutndoshta… ): Sigurisht...ndonjëqëpokalonte... me ironi e dëshpëruar E përqafonsërish lutem, vë në ): Tëshkojmë nëdhomëntime? lojë… Në mos ): Oh Zot! Çfarëbëre!Tani): Oh do takenë kuptuar se je nështëpi... Kush rregull… Dukeabsurditetin) Poe kuptuar çfarë thua “një hajdut”! Nëse do të ): Pikërisht... insisto! ) Në ) Shkojmë andej,dota shohësh që pas pakdotë pushojë. ( fillim ) Sa budalla...Ke të drejtë! Dhe mund të kenë dyshuar edhe Flasim… por ) gruaja ): Pore dashur... mos mëkeqkupto. Tëlutem, mos ta nëse s’të flasim ime, vjen pastaj Gati dukeGati ulëritur)OZot,policia!( për keq, kohën burri do Shpërthen në tëqarë)Dheunëqë Shpërthen të yt. kur Që të dy janëduke dalë krahpër filloj I ishe shkrejti ) O Zot! Do ) O E terrorizuar ) Kush mund tëjetë? nga fëmijë… kur njeri, isha më nëse pesë pëlqejnë Niset me i është vjeç, Por 145 dramë 146 dramë GR BURRI: BURRI ( GR GR BURRI ( BURRI: Jatuaj! Por, ku pongjajmë dhe në këtë aspekt me burrin meqë ra fjalazonjë, amund GR GR GR BURRI: Zonjëedashur, kjoështështëpia ime! GR BURRI: Komplimente zonjë. GR GR janë punët tuaja, por unë nuk jam burri juajështë hajdut mashtrues… BURRI: Nëse burri GR këtëtëdrejtë?...Hajdut,mashtrues, mekëkujtonisepoflisni? BURRI: Ku emerrni GR BURRI: Përçfarëpuneeke fjalën? GR G GR BURRI: Mëfalni,mekëpoflas?( GR BURRI ( G ( GR peliçen. ikim…portëpaktënmerre BURRI: Nërregull, Hajduti, që tashmë nuk di nëse duhet të dalë nga dritarja, apo të presë deri sa të largohen ata të dy, deri sa të largohen sapo apotë presë që tashmë Hajduti, nuk dinëse duhet të dalë nga dritarja, RUAJA RUAJA UAJA EHAJDUTIT: Pore kam dëgjuarunë! Është e kotë të mundohesh të ma hedhësh UAJAHAJDUTIT: E Kush është afër teje? Ndyrësirë... dëgjovae njëgruaje... zërin UAJA: jam kaq Mëfal, ( nervoze. por UAJAHAJDUTIT: E Eshikoni dhe që edhe pra ju jeninjëtradhtar, mashtrues UAJA: UAJA qënukHAJDUTIT:E është Mirë.Dhejujeninëkëtë orë të natës menjëgrua UAJA EHAJDUTIT: Pastaj, im,çfarëpobëninëatështëpi? nësejunuk jeniburri UAJA EHAJDUTIT:im nuk është një hajdut fals, Pikësëpari burri është por një hajdut UAJA: UAJA EHAJDUTIT: tim? Mekëtjetërveçse meburrin UAJAHAJDUTIT: E Punë e bukur...Tradhëtar, megra! duke umarrë mashtrues, UAJACenini, numër 3… dhe 47,hyrja HAJDUTIT:E Frazosi, Edi,efamilja rruga UAJA EHAJDUTIT: tënde! Ah,mirë,taninuk njehmëaszërinegruas UAJAHAJDUTIT:E të telefonoj! mund qëpo më nëfund... A ka njëorë Oh tadise UAJA: Oh,ke tëdrejtë,peliçen…ekamhumburfare…kjodonafustenëtelashe… së tij,nukkasesitëmosshqetësohet kokën ngamë mirëbisedën. Dukee tij,përtëdëgjuar nxjerrë ka vrima Hajduti zërin egruas dëgjuar në atë shtëpi. Porkur të kthehesh këtu… atëherë do tashohësh…(Ndërkohë,merrje mua… Vrasës, maskara,të zbulova më në fund…tanipoe kuptoj pse s’doje të më nuk ekamdëgjuarkëtëzë… kush është? kohë dëgjohetzëriisajtendosur teveshi dhengadalë eafron receptorin e telefonit, ngren bjerë sërish. shikojnëTë dy gati ihipnotizuarnga njëritjetrintë frikësuar. zilja Burri, duke dalë pa vënë në prizë telefonin. ( ) Pokujtohet përtelefonin e çaktivizuar veshë. Gruaja edhe tieke fare, humbur shiko, ishim gënjeshtar, im? domethënëedhehajdut…siburri juaj,pasiuakeni mbushurmendjennjerëzve qënuk dotëjeninëqytet… gruaja i vërtetë! sime, qëpërfattëmirë…nuk ështëkëtu,sendryshe… igruas juaj, porjamburri është gënjeshtar! gënjeshtar! punë, kushë Dihet ajo është gënjeshtar është hajdut, nëfakt kush është hajdut nuk iadel…ndyrësirë…dhenuk dojetëshqetësojagjatëpunës… boll më duke zërin,se gjithsesi bërë dinakunme mua dhemosumundo tandryshosh me familjenFrazosi... pse endërpreve komunikimin? tingull “dong” dukei dëgjon hyrë fshihet menjëherë. Por dhengadel një ndërkohë ora futet pasorës,që po përplaset Shiko ( ( duke buzëqeshur me një zë jo të natyrshëm kthehet nga dashnorja Nazbuluan! Edhekëtëkishimmangut! duke iu marrë fryma duke iumarrë duke hyrë efrikësuar se ) këtu duhet ): Oh,asgjëedashur... ështëora...qëshënonnjë. ): Rri e qetë, duhet të jetë ndonjë gabim, se unë kurrë më parë se unë kurrë ): Rri e qetë, duhet të jetë ndonjë gabim, ): Gruaja jote!Tëthashëunë...OZotimadh! ): Gruaja ): Oh!Çfarëishte? të ): Alo? ( ketë ) Dashnorja afron veshin afër receptorit, përtëdëgjuaredheajo) veshinafërreceptorit, afron Dashnorja ) ) ndonjë Shfaqet si më parë figura e gruas së hajdutit dhe në të njëjtën të në dhe hajdutit së gruas e figura parë më si Shfaqet Burri mban në dorë peliçen dhe po e ndihmon gruan që ta mbannë dorë peliçen dhe po e ndihmon gruan Burri Akoma pa i mbaruar mirë fjalët e fundit, telefoni fillon të telefoni fillon fundit, Akomae fjalët mirë mbaruar i pa gabim… Ju keni ngatërruar numër… ju po flisni GR BURRI GR BURRI: Sigurisht… kështu mund të ikte dhe të vinte në çdo orë të ditës dhe të natës… ma GR GR BURRI: Këtu,nëkëtështëpi? GR BURRI: Ku tadiunë…nësenuk ediniju? GR BURRI: Nukmendoj?Jam dhejulutembolleluajtëtkëtëkomedi! isigurt… GR BURRI: Mosbëjdinakenime… memua… dhemosbënisikurnukasgjë… Gruaja dini GR ime të më BURRI: Punë e bukur, nëse ju duket punë epastërtë bësh gjithë këtë që gruaja GR BU mekëtopunëtëbukura! RRI: Ah!Tani juajmerret poekuptoj;domethënëburri BU RRI: Çfarë? Zgjidhja më e mirë? Mos je çmendur? Po më duket sikur po lexoj titujt e GR BURRI: Pikërisht… ndoshta është por më mirë të mos e themi, njerëzit janë të mbushur me GR G juajpriste?PoBU juajpërtëditur… RRI: Burri çfarëinteresikishteburri GR BURRI: Çfarë? GR BURRI: Dëgjo,Te moseekzagjero;të dorëzohemi! të keqejeçfarë? Çfarë kush?Dhepër kemi GR BUnukRRI: A të duket muase për është më keq? Dhepikërishttanikurkisha vendosur të RUAJA UAJA: UAJA EHAJDUTIT: VilaPonente? imatje? Dheçfarëkërkon burri UAJA: UAJA EHAJDUTIT: Sigurisht, madje fola në telefon me të; bile mendova se ishte UAJA EHAJDUTIT: Unëediqës’kanjëorëishtenështëpinëtuaj. UAJA EHAJDUTIT: im? Mirë,mirë,potanimëthoni,kuështëburri UAJA im? juajdheburri EHAJDUTIT: Çfarëpothoni,jumendonisegruaja UAJA ju?Çfarëpothua? tuajnga gruan EHAJDUTIT: impolargon Burri UAJA EHAJDUTIT: ështëzanatiitij! Eh,poky UAJA: UAJA: UAJA EHAJDUTIT: Domethënëpoepristemomentinduhur. UAJA EHAJDUTIT: im…Aimë thotë gjithmonë se ku shkon. Prej dhjetë ditësh Burri UAJA: të cilën ndodhet në shtëpi, shpërthen nëtëqara të cilënndodhetnështëpi,shpërthen pak kohë!për ( ime edhe ime… gruaja 34, Aristide numërZamponi telefoni 7845, është gruaja rruga nga madhe… merr mendjaseedhetanidotëjenënëVilënPonente…merr akoma. metëvjetrën,epadjallëzuar!Në faktipadjallëzuarijamunë!” gjëra... ështënjëgrua ime nukreciprok! Dhe unë budallai që gënjeja veten: është e aftë të bëjë këto “Gruaja se në këtë botë ka të vdekurmë bëjë një gjë të tillë… Është tërësisht e vërtetë besimi braktisë! esajqëështëdetektiv.ndjekje burrin akuzohet për tradhëti bashkëshortore”. Kushedi sidotëqeshninnjerëzit! akuzohet përtradhëtibashkëshortore”. gazetave: kishte mbi50çifte,kurorëzuar “Këshilltari i bashkisë, që si zëvendëskryetar ligësi, dotënaakuzoninpërparamendim;s’eke idenëçfarëzemërimidotëmëkapte! po flisnimpërfëmijët… ai pojundjek… sepsemëthatëqëunënuk duhejtëishanëqytet? të mëshpjegoni bërë? dorëzohemi. bashkie! nuk dotëmëpropozojnësikryetar Këshilli pas këtijqë i Bashkisë, skandali, jamibindur por tërhiqesha përfundimisht nga për këtëlidhjetëfundit…dhepikërishttani,nëmomentinmëbukur… të fshehtë… për të fshehur edhe gjërat mëtë vogla…edhe që mos tahidhëroj…Madje ato ( në mënyrëironike ( Mos Çfarë turpi, çfarë skandali… kur ta marrë vesh burri im, do të marrë një goditje të njëgoditje im, dotë marrë vesh burri çfarëskandali… kurtamarrë Çfarëturpi, Me siguri ka pasur çelësat e gruas suaj. Mesigurikapasurçelësategruas Po pra,kjomëduket zgjidhja evetme dhe mëemira! madjepotëthojasesimëpëlqejnëfëmijët… Kjoështëevërtetë, Çfarëmund të bëjmë tani? S’na mbetet gjë tjetër veçse t’ia mbathim, ose të duke zënë me dorëreceptorin që i vallë shkreti! bën Kështu ul me inat receptorin, zhduket imazhi i gruas së Hajdutit, ndërsa gruaja me zhduket ndërsa gruaja së Hajdutit, imazhiigruas Kështu receptorin, ul meinat na dhe kapën Dhe ): thua?Nukjuakathënë?Çfarë po Mendova se nuk ju fshihte asgjë ku shkon. ta në mendosh flagrancë? Gjithsesi ): Akoma s’e ke kuptuar? Gruaja jote të ka vënë në ): Akomas’e ke kuptuar?Gruaja sakrificat Jo, ) po madje jua e panumërta plotësoj po flisnim unë që për qejfin: kam gjëra bërë në të përgjithshme… Vilën për ta Ponente, mbajtur 147 dramë 148 dramë Si të varrosem!... jo,HAJDUTI: Sitë varrosem!... jo... Ju nuk mund të ma bënikëtë... ( BURRI: Mëbëhetqejfi,kështudotëkeni nënjëvend fatintëvarroseni tëshenjtë… HAJDUTI: Po…po… nëkishë. jemimartuar julumtë! BURRI: Ah...jujeniburri... HAJDUTI ( BURRI ( pakakull… HAJDUTI: Shkojmë marrim GR BURRI: Amund të më bëni nështëpinë thoni kush dreqin jeniju?Çfarëpo time? Përgjigju 2 BURRI: Epse duhet të shqetësohem; tashmë kemi s’na mbetet gjë tjetër rënë në grackë… GR G GR Po e tepron. E dëshpëruar! A mund ta di çfarë pretendon nga unë? BU( AmundRRI: Po ta di çfarë pretendon nga E dëshpëruar! e tepron. GR BURRI ( E çuditshme vërtetë… s’ka ndodhur më parë… ndoshta është një shenjë nga lart! lart! ndoshta është më parë… një shenjë s’ka ndodhur nga BURRI: Eçuditshme vërtetë… GR BURRI: Çfarë?...Tani nuk doqëtavrasveten? GR HAJDUTI ( BURRI ( ZËRI HAJDUTIT G BURRI ( RUAJA RUAJA Guxha- trajtëdialektoreambiguitive përefekthumori. mashkullor, përgungën(it.bozzi)dheorganin përdorur UAJA: UAJA: Lum siipamatur…ose ti më që mirë i ke dëshirë të je vërtet ironizosh… UAJA: Mosubëjvulgar, të lutem. ( UAJA: Siështë e mundurqë nuk ndjeshmëri... pak mirëkuptim për gjendjen ke njëgrimë UAJA: Po nëse nuk heq siguresën dhe nëse nuk shpirt, e vë një plumb në të… kështu UAJA: Joooo... Çfarë po bën?... Ndalu. ( mund të qëlloni vetëm junukmeqë mundeni.unë nuknë ajër…por largohem, po Ju 127 i Koditdo të më vrisni do të keni pasoja: Artikulli Penal… ju nëse unë largohem, Nuk katë drejtë... zonjë, jujeni dëshmitare që unë jamipaarmatosur... Shikoni, se nëse telefonoi më parë ishte gruaja ime... dhe unë jam burri isaj. ime... dheunëjamburri telefonoi mëparëishtegruaja ju? Kush jeniju? akull… ose tabëjunëguxhëntëulet… menduar Ponente. Vila time që të vijë për njëose dy orë nga veçse ( ta presimgruan papërgjegjshëm! ( ora evjetër teatrale time? Nukekuptonqëjamdëshpëruar? njeri prej mishidhekocke…njeri prej oravazhdon tëtingëllojëdhejakupërnjëmomentduket egjallë vërtet e dashur, më shpëtove jetën! ( nukndalen, por mund të Oh! Falemnderit,kthehen mbrapa! ime dorë ebekuar…Ora Dora e fatit që vjen të ndalojë dorën vrasëse… për të më kujtuar se koha, jeta, mund të shkon mbrapsht…domethënënëdrejtimtëkundërt… Çfarë oree çuditshme, pak më parë ishte një kurse ora tani është 12 e… më duket se dhe shikon tytënifrikësuar) është i tmerruar po shënon ora të parë,burri 12 kur e gjysmë.Nëpamje dëshiron të të gjejë ende të gjallë? ( falni, moskeni pakakull?...Po mëbëhetguxhë ( qeshnënhundë vetëmpërtatrembur, këtë veprim në ballë ora e madhe që i ka rënë mbi krye): Oj,oj!...Pashëora emadheqëikarënëmbikrye): Zotin!...Ndalu! Dhe ingjitetpasgruas, qëndodhetnëdivan) Mbush karikatorindhepastajimbështetpistoletën mëse i bindur, i drejton pistoletën mëse i bindur, idrejton ( ( duke mallkuardheduke irënëmedorëdivanit): Ekamblerëunëkëtë! duke): Fati! bënnjëhapmbrapa,dheshkon qëështëzverdhurnga epërqafongruan tmerri i çuditur, mezëkoke Të lutem, mos u trego vulgar edhe ti… Pastaj vulgar çfarë të kushton t’i japësh Tëpak lutem, mos u trego ) Do që të vras veten? Emirë, po e vras! ( ) Kështudotëjeshelumtur! e skandalizuar):Guxhë!Çfarëfativulgar! ): Hajt, nxito, nuk besoj që kur të vijë gruaja jote tëfytyrës):Hajt,nxito, pistoletën në drejtim nukngre ia besojqëkurtë vijë gruaja ) Një del duke Mirëmbrëma... Më fërkuar kokën çfarë goditjeje! ): Oj! Çfarëgoditjeje, ) ): Po jua them menjëherë... jam... burri... domethënë, ajo gruaja që i shokuar): Po domethënë, ajo gruaja juathem menjëherë... jam... burri... orë ose (që sigurisht nuk mund të përmbahet nga dhimbjetqë i kashkaktuar nga (që sigurisht nuk mund të përmbahet dy? ): Ah...ah...tanimundem... Po pse Duke orës dhe e përqafon sikur të ishte një thënë kështu, i afrohet nuk ): Vërtet që të më humbasëdurimi? Kushdëshiron jeni ): Vërtet Burri i terrorizuar vendos tytën në ballë, pikërisht në momentin i terrorizuar Burri Shtyn burrin, icilindodhetsi më parë ishtrirë me fytyrë nga Shtyn burrin, përfitojmë? I heq nga që e ka bërë pistoletën, dora ndërkohë që burri, ) ) Tani mund tavrasëshveten… 2 ! Burri nxjerr nga sirtari një revole dhe e vendos nga njërevole sirtari nxjerr Burri Të paktën të na Duke u kthyer nga gruaja dënojnë me Në mënyrë të Duke u drejtë! ) ) HAJDUTI: Po, po, unëjam…( GR BURRI ( dhenjëpikë? HAJDUTI: Majep BURRI ( HAJDUTI ( BURRI: Siështë? G HAJDUTI: Nëfaktmua uiskinuk mëpëlqenshumë,duket sikurbieerë nafte. BURRI: Jo, jo,verë, aspak të mira duhet shumë kohë;tri gota mëmirëmeuiskiosexhin: HAJDUTI ( emrekullueshme! Ekamthënëgjithmonësejenjëgrua BURRI: Ështëevërtetë! G GR HAJDUTI ( GR BURRI: Pra,nëse keniorës, qenë mbrapa nuk keni mundur të telefononi! Nëse shpejtojmë HAJDUTI: Qënë11e47...ufshehasapoerdhëtju.Pse? BURRI: Njëmoment:qësakohë jekëtumbrapa?( GR juaj… HAJDUTI: Amosjeniiçmendur…unëasnuk ekamidenësekushështëgruaja ime. gruaja BURRI: Nga kush? çmimin?Nga HAJDUTI: Unëmarr BUPoRRI: Ah! tani! Telefonojmëbën dinakun policinë! Policianjë tradhëti zbulon HAJDUTI: Më vjen keq, por unë nuk kam dëshirë të luaj luftash! Më mirë të telefonojmë HAJDUTI ( GR HAJDUTI: Ashtuthemdheunë,përçfarëdotëshërbente? BURRI: Përçfarëmund tënashërbente? GR BURRI: Nëfakt,nëseevrasim,dotëishtenjëprovë shumëedukshme. GR BURRI: Ajeesigurt? RUAJA RUAJA UAJA: UAJA: UAJA: UAJA: UAJA: UAJA: UAJA: Meqë ra fjala te gruaja ime, në mekeni çfarë ithatë që ishte kaq e zemëruar, futur vërtet Meqë ra fjalate gruaja sime, nuk do tabesonte… ( gruas Nëse do t’iatregoja ne çfarëdotëpijmë? skocez. ( dhe je në rregull. dhe jenërregull. të preferojaverë embajmendqëfëmijë… tëkuqe, thartirë… ebardhamëjep menjëherë… ( t’i besontedëshmisësënjëtëdehuri! kaq ezonja! Hajde, zonjë,mendonidiçka tjetër… Jundonjë mënyrë tjetër më pak të rrezikshme? jeni çfarë duhet të bësh; t’i qëllosh nga mbrapa!... ( mbrapa!... çfarë duhet të bësh; t’i qëllosh nga të gjithë të vendosninsi spiunët mbrapa, e luftës… ( t’ju qëllonin nga paralajmëroj sekjoështëvrasjemeparamendim! në tytën e pistoletës, që e ka pak centimetra larg gojës,në tytënepistoletës, sikurtëishtenjëfyell qëekapakcentimetralarg këtë… ( jo, s’mundfjalën enderit…nuk jujap tabëjakurrë tregoj… unëtë tregoj, pak, jemiendenëkohë tëshpëtojmë. çmimin. nedënohemidheaimerr bashkëshortore, policinë… caktuar. ( arrëzës sëqafës,arrëzës dotëhumbtetërësishtkujtesën... Hajdutit, që i jep gotënpërtambushursërish qëijep Hajdutit, ( ( duke pirëpak):Tësigurojunëqëështëimirë:5mijëlirapërshishe. Mosubëjmeskin,tëlutem… pastajështëaiqëduhettëdehet,apojo? Ah, i ditkeni anajuaj…posikur mirë ligjet ju… Sigurisht ligji është gjithmonë nga Po, po, gjithçka! tëshpëtojmë,meatëqëdoshkojë tëtregojë Çfarëhipokriti…nuk e njihni? Qëlloje menjëherë, të lutem. Mëfut drithërimat... E di unë për çfarë do të shërbente. Nëse do të arrinim t’i kapnim një nerv të t’i kapnim njënerv Ediunë për çfarë do të shërbente. Nëse do të arrinim rëndë. Mundtaplagosim

Shumë e kënaqur që ndërkohëgotë plot): një Këtij nuk i vjenerënafte, e kapërgatitur është vërtetë Ia nis) ende s’e ka kuptuar se për çfarë po flitet, por vetëm do që kërcënimin nga të largojë vetja):Jo, duke iveçantë! eshijuarsikurkuptonnga pijet):Shumëimirë!Vërtet që po ndihet që tani i paralizuar duke marrë frymë duke marrë E prek pasqafës E prek e Duke) Atëherë çfarë do të pij? Nëse për ju është mirë, unë do fërkuar duart ): Po, ndoshtamund tadehim!Askush nuk të ketë do një zgjidhje tjetër: sigurt. Në ): Po, po, zonjë, ju jeni e mrekullueshme… E kishakuptuar ) Boshti,përshembull, që pikërisht këtu kalon mes mbrapa, çdo Duke marrë guxim)PoDuke marrë nëse doni, kthejaniedhe ju. Ha-ha-ha! rast, do ): Për mua kjonuk do të ishte aspak mirë. A s’keni të paralizohej ): Ej, avash! ... Nëse e kthen në këtë mënyrë, Hajdutit Duke orën) treguar dhe ). Dhe ju ktheuni mbrapa, ju lutem. ). Dhe juktheuni mbrapa, Kujtimi i gruas,Kujtimi buzëqeshjen ingrin nuk do të )… eshikoni? mund ) JaKthehet nga burri të fliste për Fryn ne. ) 149 dramë 150 dramë G HAJDUTI: BURRI: Ah,tanie kuptova vjen gjithë kultura jote e mbi përdorimin pistoletës! se nga GR ndonjëfestë Se mos unë vij nga HAJDUTI: Maskae zezë? Këpucët që s’bëjnë zhurmë? BURRI: Pikërisht,kujanë? GR BURRI: Jo. GR Vëmë bast që është gruaja ime. ( HAJDUTI: Vëmë bast që është gruaja GR G HAJDUTI: Sigurisht,jamhajdut,porserioz. BURRI: Përtëvjedhur? HAJDUTI: kë? Kapët, BURRI: Kapët? G HAJDUTI: Hyjqë ç’ke nëse nuk metë! Sepse juvjenkeq, Tornati Angelo, iquajturndryshe BURRI: Po çfarëhyni jukëtu? HAJDUTI: Pse, unë? mospojudukem shkurtabiq apojo? mëmirëshkurtabiqi, BURRI (sapërtëthënëdiçka):Thuaj GR HAJDUTI: Tornati Gjatovina që do të thotë i i quajtur Gjatovina Angelo dhe jo Stërvina, BURRI ( gjatë, siekuivalent iorigjinalit“stango”. përdorur 3 HAJDUTI: BURRI: Po… po…është më mirë. ( GR RUAJA RUAJA RUAJA Stërvina- trajtë dialektore për “i lodhur”, “i fikur” përdorur siekuivalent dheGjatovina- meorigjinalin“stanco” përdorur dialektorepër“ilodhur”,fikur” trajtë i Stërvina- UAJA: për kuizin tuaj, unë di gjithçka për hajdutët… Isha përgatitur Sa për informacionin UAJA: UAJA: UAJA: UAJA: UAJA: Angelo i quajtur ndryshe Stërvina iquajturndryshe Angelo bande tëquajturÇekiçi? Alo, punët duke Maria? Ingatërrove telefonuar, të pata thënë që kur jamnë punë të më tjetër, nuk ky bënpërju. sepse ( në televizor…dhepikërishtpër“krimetvjedhjetefamshme”. hajdutllëku? karnavalesh. Epastajkukuptonijunga maska ezezë,pobluzamevija,këpucëtqës’bëjnëzhurmë? Stërvina… më falni…Gjatovina! Stërvina… siç mëthua!( ndonjëherë njëhajdut? ti eputh…Ështëneveritshme! Do t’i jepni fund apo jo? Unë këtu fund apojo?Unë kam ardhur për të vjedhur dhe jo përtë bërë palaçon. Do t’i jepni kundër, të më paralizoni. pastajdoni ktheni gruan pastajma krye, mbi orën më hidhni kapa. se ju telashe tani julutem, ju të dy… por më linitatelefonoj menjëherë që t’i shpjegoj Vittore. ( Gjatovina,Stefano in Santo nëse nukunë! E jam ku ekamletrën elirimitnga besoni,ja gjatë… lini t’jushikoj… mëparë!Më nuk mëkishte kurrë ndodhur puth nëfaqe)Njëhajdut,njëhajdutivërtetë… )... hajde...Hajduti ështëmëishkathëtdheekapmenjëherëiadrejton mostëbëjmëshaka. qëllojmë… dhetëmosmendohemigjatë. çfarë, këtëedinivetëm ju. Hajdutit xheloz ( ( ( Eatëherë? Provoje e neveritshme dhe atëherë do të më thuash nëse është vërtetë Të lutem! Rregullo të folurën. “Është e neveritshme”… ku kupton ti? A ke puthur Kush mund tëjetë? Igjatë…çfarëpothoni…Kur aiështëishkurtër! Ah,pobënidinakun,doninjëdëshmitar…kishe të drejtë ti, është më mirët’i ): Hajdut? Tanie zbavitur nadoliqë jeni hajdut! Jepini fund kësaj idiotësie! Ku është sikur po flet me vete e kënaqur, pasi ikaparëdokumentin): Kjo është e mrekullueshme, është pikërisht ai, ). Më vjen keq, jeni nëhalltë por madh, është më mirë që të zgjidhni njëzanat Dëgjoni, Jeni Po, nxjerr njëdokument nxjerr ): Çfarë po bën tani?Ky): Çfarë po ndyrësirëvjenpërtë vjedhur nështëpinë time… dhe domethënë Në atëmomentdëgjohetrëniaeziles ju që ju duhet që ): bëni

se Banda t’i ) Kam qenëtrevjetnëburg,nësenuk juvjenkeq.) Kam keni ndalni shakaxhiun, Çekiçi, qenë 3 … Çfarë kënaqësie! Më lejoni,apojo?(

shakatë…Në Niset për të marrë pistoletën që ndodhetmbiminibar, por Niset për të marrë ju e Duke receptorin ngritur a përbërë të s’keni dy ) që dëgjuar fillim nga më Ngrënësi, dehët… më ndonjëherë lini ) Hajt, shpjegojani ju tani… ) Hajt, shpjegojani një që Serafini orë të të mos të flitet dhe E përqafon dhe e fshehur, flas… nga për një Tornati se pastaj farë për BURRI ( ANA: portanigjithçkaështëzgjidhur… BURRI: Tani njëngatërresë, tashpjegoj…kishim BURRI ( HAJDUTI ( ANA ANA: GR HAJDUTI ( GR HAJDUTI: Edi,nukpor e kisha menduarnjë gjë të tillë… gjithsesi në shtëpi kam një GR BURRI: Mosu shqetëso, dashuria vjen më Dhe pastaj është mbrapa! më mirë të hiqesh si GR ANA GR BURRI ( juaj!Dashuriadotëvijëmëpasnathaai. burri HAJDUTI: Nakamartuar BURRI ( HAJDUTI: Unë?Sit’iabëj? BURRI ( HAJDUTI: Ahpërmua... dritarja... unëmund tëhidhemnga BURRI ( BURRI: Tatani... ( hap ANA: ime…ishaisigurt! qenëgruaja HAJDUTI: Njëeçmendur!Ka ANA: BURRI ( HAJDUTI BURRI: Nukështëtelefoni,porziljaederës. G ZËRI G BURRI ( RUAJA UAJA:im nukse burri e bindur edipseisha më trullosi, xhelozia Mëfalni,zonjë,por UAJA: ( Jo. UAJA: UAJA: qëasnuk Po enjoh? menjëburrë si?Emartuar UAJA: Nafalnipërvizitën… në këtë duhet orë të të papërshtatshme… por vinim se kjo? Kush ështënështëpimety? doktor Angelo Tornato...doktor Angelo të tillë… kishte një lidhje me ju… Por tani që po ju shikoj, pyes veten si mund ta mendoja një gjë fare! kostum mevija,poshkoj tamarr. është igruas? gjithmonë faji më lë të bëj nuknë mes të njerëzve… është në rregull, a e di që kur burri këmbët Del pistoletënqëndodhejmbitavolinë. xhep mos bënishaka,se ndryshe…( tij) Dhetani,kiniparasysh, ( të vërtetë! fals, e njëburri enjëburri sesasidashnorja gruaja do tëshpëtonim! s’bën te burri juaj sepse… kandodhur… jashikojeni… juajsepse… s’bën teburri kjo! nga suajqëndodheminëkëtëtelashdhejutakon jutënanxirrni gruas themi? fyerje. fyerje. që jekëtu,çfarëtëkandodhur? rrish eqetënështëpi,kuptove?rrish lësh ( ( Çfarë ngatërrese? Anuk doduhejtëishemenënëntënde?Çfarëpobënnështëpi? Çfarëngatërrese? Pse, mos ndoshtajulashëpërshtypje kaq të keqe? Meqë je, më thuaj edhe që dukem Po çfarëpretqës’mahap? Po të pyes ty se çfarë ka ndodhur!Mëtelefonoi një e çmendur... që më mbushi me e ndërpret thatë e ndërpret dëgjohet ngazëri qëvjen jashtë të ndërhyn): Po, me vrull po! Ajoështë... duhet por ta kuptosh, e shkreta e kishte humbur ( duke buzëqeshurhidhur duke korrigjuar duke u kthyer nga gruaja hap dritaren dhe nxjerr kokën): Ku dhenxjerr është? hap dritaren ) Ah, je tiedashur...) Ah, duke tëjetësamënormal munduar u Nuktë prisja... sikamundësi dukejo,për krahu): Ah ekapur im... shumë ethjeshtë idashuri për ju... është faji i hynngai ndjekur gruaja O Zot, çfarë telashi.. Çohuni, më lini t’ju ( Zot, çfarëtelashi..më linishoh. O Çohuni, ) duke irënëtëfikët qetë, A ( UAS: korrigjon thatë):Tornati...korrigjon simanekin ): Zonjë,ështëvetë modelikështu! drejt qëndron duke parë me urrejtje receptorin dukeme urrejtje parë nuk ) Eh!Këtogunga! efryrë I shehxhepat nuk Kush mund tëjetëtjetër, jamunë,Ana.

kishe ): Po, njëherëmëthoni,ishitjuqëtelefonuat? duhet ): Po, kurishazëvendëskryetar! Duke u larguar nga dritarja Dukelarguar u ndonjë ): O Zot… këtë herë po që është gruaja juaj… ): OZot…këtëherëpoqëështëgruaja të më ): Po, mëfal!Tornati dhezonja... ): Një moment... Sikur ju të dy të shtireshit si burrë e grua… e grua… ): Një moment... Sikur ju të dy të shtireshit si burrë ): Pikërisht këtë doja të të shpjegoja…Më lejon?Mikuim... ): Pikërisht këtë doja të të shpjegoja…Më rrobë ): Atëherë, a mund të ma shpjegosh seçfarëhistorieështë ): Atëherë, a mund të ma shpjegosh shqetësoh më ): Ah, ) të kurrë, mirë prandaj më ) Edhe kjo na duhej… po tani çfarë do t’i tani çfarëdo duhej… po ) Edhekjona për edhe të veshur? nëse linte DukengaHajdutin parë koka te në Dhe duke fut në bërëkërcënuesin, vetëm Hjade, shtëpi Duke i shtyrë drejt gruas së gruas Duke ishtyrë drejt mua bie shikoje të flaka. flisja! çfarë Dua ( E mbyll) figure që të 151 dramë 152 dramë G JuANA: Tëlumtë,epe?Duantë rrinë! nuk ediniçfarëkënaqësiemëjepni... HAJDUTI: Po, po, nenapëlqenshumë. BURRI ANA: Po edhe për të fjetur këtu, e kemi atëherë pse nuk një dhomë të lirë… hajdei rrini HAJDUTI: Eh? GR HAJDUTI: Po, shumë mirë, uiskin që kishim më parë… ( ANA: BURRI ( ANA: BURRI ( G HAJDUTI ( ANA edhe mua dotë HAJDUTI: Të më them pëlqente të vërtetën, që zonjën takishadashnore, ANA GR ANA: GR ANA: BURRI (me qëllim që të ulë tensionin): E dashur, tani mose ekzagjero, nuk është ndonjë kushedi HAJDUTI: Tani memua! pastajkaqeulëtsapërt’umarrë boll,nëfillimvulgar… ANA: HAJDUTI: Si,unëkamshijevulgare? GR RUAJA RUAJA UAJA: UAJA: UAJA: UAJA: mundet tëflejëpapizhama! të them?Ndoshtaatapreferojnë… dashur, thuajuedheti! herët…apojoidashur? qytetit dhenesërnëmëngjesaiduhettëngrihet të…( vonë, imtë kthehej dhe mos ) pastaj është vërtet nukshishen në xhep do të doja që burri ) mos tamarrë nuk pijmëndonjëgjë? bë vonë… Dukeni bukurbashkë…apojoidashur? po mbahen ëmbëlsisht po për dore shumë ekushmëpak,janëtërrezikshëm! se sa! të gjithanësekanëshijevulgare! zbavitës janë mëtë rrezikshmit…mbi etjera…Burrat gratë juaj kafrikënga pse gruaja të tjeratështëaiqëduhetvendosë… ështëaiqënakamartuar! juajnuk do të kishte gjë kundër… për gjithmonë nëse burri në vend që ta kisha grua… edhesidashnor! se s’bënt’jupëlqejëdheju!Meqëjenizonjë,psenuk emerrni pëlqejë gra tëtjera. pëlqejë gra mund edhe nëse ka shijevulgare, të mendon gjithmonëse burri, kur është e dashuruar Kjo ështëçmenduri! së të tij, i supozuarmë insiston që duketdashnori i këndshëm! në ndershmërinëe gruas çfarë, pormund edhetëpëlqehet! qëështëipranishëm! si ky kjo nuk me një do të burrë thotë se ju duhet të më konsideroni kaqtë ulët sa të merrem duke njohur burrin timdheshijetetijvulgare… duke njohurburrin si njëmonstër! ( ( Mos u bëj i pasjellshëm, të lutem… mos e vrisni mendjen, rrini sa të doni. Bile, pse u bëjipasjellshëm, Mostë lutem… mos evrisnimendjen, rrini Shpirt, sigurisht që ky nuk sigurisht që ky është rasti yt! ( Shpirt, Mënyrë e bukur për të arsyetuar! Si të thuash se meqë burri immë pëlqen mua duhet Mënyrëe bukur përtë arsyetuar! Si të thuash se meqë burri Të lumtë, ç’burrë të mrekullueshëm kam! Nëvend që të Të ndihet ifyer lumtë, se kanë dyshuar ç’burrë Më vjen keq që ju ndiheni vulgare, e dashur, meqë burri juaj është martuar meju,por Mëvjenkeqjuaj është martuar edashur,vulgare, qëjundiheni meqë burri duke shpërthyer në të qeshura kthehet nga Hajduti ( Duke u kthjelluar) të kthehej shumë vonë anatjetër e në shtëpi… Banojmë larg, nga në mendime ( dukedurimin): Po, humbur të do ishte tani ndoshtamirëtë përshëndeteshim… por u ( thatë Falemnderit, jojo. Jo, juaj nuk dontetathoshte këtë,donte të thoshte por se një grua zonjë,burri Jo, zonjë,nukkëtë! të thoja aspak doja Përkundrazi, judukeni aqmeshije…sa, Shumë duke tentuar për herë të fundit): Po nuk kemi vërtet… im nukasgjë me vete dhe burri duke e përkëdhelur): Ah po, ju nuk e rrezikshme... mund është vërtet taimagjinoni ): Mëthatëedhenjëherëtjetërvulgar! gruas ): Tani të mos e ekzagjerojmë... ( e ): Po,këtu për të fjetur? ( pse s’po rrini sjellshme… ) Dhejunuk keni asgjëpërtëthënë? ). Pashikoji, satë mirë duken… duken sitë porsamartuar! ): Ah, ah... sa përtë qeshur, për të qeshur; tani e kuptoj vërtet por kemi përfituar Duke korrigjuar shumë Duke parë e prekur Hajdutin dhe gruan që dhe gruan Hajdutin Duke parëeprekur Duke marrë veten Duke marrë nga Kap shishen, por gruaja i bënshenjë që Kap shishen, por gruaja mirësia ) Të gjithë burrat, kush më ) Të gjithë burrat, juaj… ) Çfarë pomë bën ( Hajduti e vendos Hajduti BURRI ( GR HAJDUTI ( GR sime, kur të marrë kishimmangut!... Dhe tani çfarë do t’i them gruas BURRI: Edhe gruan GR nëpërtrekatepërt’ungjiturkëtu! HAJDUTI: Dheunëipafatiqëjamkacavjerrë GR hyre? HAJDUTI: Maria!!!!Nga GR HAJDUTI: Po nëse ju insistonikaqshumë... ( BURRI ( BURRI: Por edhe këtë... ( jeni asi tipi që mund merre ta thoni... jepi, HAJDUTI: Nukekamthënëkurrë. BURRI ( dhomën…Dot’ju pëlqejë… ANA:jam e sigurt! Ejani, zonjë, po ju tregoj BURRI: Lërikëto me mua, ( jepi... mirësiajuaj... zemërgjerësiajuaj,nga HAJDUTI: Nukduatëpërfitojnga ANA: Nëse vetëm është problemi,( ky HAJDUTI BURRI: Pa shikojendihet iofenduar!Ju zotërinë,po kemi shqetësuar gjatë punës suajtë HAJDUTI: Po kushe kishte këtë në mendje! Kush epatiidenë e bukur përtë më bërë të mos si Don Zhuani...por e nevojshmeBURRI: Ishte vërtet të bëje shakaxhiun? Mashtrues UAJA EHAJDUTIT UAJA EHAJDUTIT: Kush kadygra? UAJAHAJDUTIT:E Mëfal...krejtështë faji im,e di...e kamkuptuarshumëvonë... Por UAJA EHAJDUTIT: ehapur... Ishteporta UAJA EHAJDUTIT: Oh, jo! Ju lutem, zotëri, mos e vrisni! Do t’jua kthejë të gjitha, vras...( e tij... tjetër...po unë do të të që nuk e tij dhenëfakt ke është gruaja një grua me gruan Ah, tradhtariposhtër, vrasës...mashtrues, e unë budallaqja që mendoja se ti kishe të bëje ( mirë idashur? një grua... ime... por vesh se nuk ishte gruaja e tij e merrte frikase mos gruaja nga dha përgrua, vesh sejukeni dygra! e Krishtlindjeve dhemandarina...Tëlutem,shko edorëzohu! muaj,ndonjë festash dhenuk jeminëprag kalohetkeq...edhe ëmbëlsirën madjetë japin tani është më mirë që ti t’ia kthesh të gjitha zotërisë... Dhe pastaj, edhe nëse të dënojnë por mosevrisni! dukelëshojë njëbritmëtëmadhedëshpërimi...ehidhetmestyre, përqafuartëshoqin nukmundtë bëjë gjë tjetër veçse të e pistoletës së vënë nga pronari, isajndodhet nën presionin se burri në këtëmënyrë...Falemnderit, njëherëtjetërdotabëj... grusht lugëshari grusht hajdutët! shfrytëzojmë që ju të thoni vërdallëse në shtëpinë time s’ka gjë për të vjedhur...kurrësesi dhe që themi tuajdhei gruan para time... ose mëmirë,thërrasim tani kinimirësinëtë telefononi gruan të detyrojnë të pronarit t’ju shtëpisë! mbajë iso Eh jo,shthurjeve eh jo! Më vjen keq, por ishtëpisë ipariqëfletështëpronari sikleti dhetjetrimenjëfarëurrejtjeje; një moment. ( marr qetësi! prisni! ( shenjtë! Do ta ndreqim gjithçka. Kenikëtu ardhur për të vjedhur? Atëherë vidhni, çfarë ime! gruaja shefi ipolicisësesanga nëpyetjenga më mirëmarrja të imikes suaj? Bën edhe të nxehurinhiqem si burri pale... Një njeri ishkretë vjen këtu për të shkojë mendjasedotëfleshme... mendja! asmepizhamatemia...Hiqenga dhe e fut në xhepin exhaketësdhe efutnëxhepin fituar ( i dëshpëruar fillon të nervozohet. Bën sikur po nxjerr pistoletënnga). xhepi Bënsikurponxjerr fillon tënervozohet. kërcënues, nxjerr pistoletën nga): Të thashë të vjedhësh... dhe nuk xhepi dotë lejoj kërcënues, nxjerr gjithë Mundohet tëheqësiguresën )... vidhni, këtu janë edhe lugët prej ari... merreni me të arit)... vidhni, këtu janë edhe lugët prej ari...merreni e gjërave Hap sirtarin ( bukën nxjerr qesen nga ehapdhe mendohet xhepi, nxjerr i terrorizuar dhe me zërin qëe tradhton ): Unë nuk hyj fare këtu, ehhh! Ishte ai që ma i terrorizuar të )

vërtetën...

e ): Po! gojës... Dy gratë dalin dhe mbeten vetëm dy burrat qëvetëm shikohen,me njëfarë njëri burrat dhe mbetenvetëm gratë dalindy Dy ( i merr me forcë pistoletën pronarit të shtëpisë dhe ia drejton burrit të saj): burrit të shtëpisë dhe ia drejton pistoletën pronarit me forcë i merr dhe dhe ). jo pastaj ). Sihiqet? Në atë moment futet brenda Gruaja e Hajdutit e cila, dukee Hajdutit Gruaja parë Në atëmomentfutet brenda vetëm ) do t’i jepja një palë tuat, ato të rejat, ) do t’i jepja i kthehet burrit do që të thërras nuk Kap medelikatesë një lugë ): e lënë Jo, edhe falemnderit, të shefin marrë e as policisë! nuk ) Ja... sapërt’ju kënaqur më ) Hap sirtarin dhe i jep një dhe i jep Hap sirtarin ma të voglën Është ka Hajdutit ). qejfi gjithmonë gjë, të ) Po jua vjedh por e 153 dramë 154 dramë GR BURRI: Pikërisht... është divorcuar...më sërish... pas,por është martuar shteti, sipas të ANA: BURRI: Po pra,sindonjëhajdutenëshmeqëllim ( BURRI ( ANA BURRI: Asgjënuk hiqet! ( HAJDUTI: Po unënuk edija...( ANA: GR ANA: gjyshiestërgjyshi... HAJDUTI: Qënga ANA: ANA: BURRI: Punon nëkinema...ështëproducentkinematografik. ANA: BURRI ( HAJDUTI ( ANA: HAJDUTI: Eh?...jo, nuk jemi... ANA: BURRI:... to. ( HAJDUTI: ..,to. eparë,metëcilënzotiTornatiBURRI: Gruaja ështëdivorcuar... HAJDUTI:... BURRI ( ANA: BURRI: HAJDUTI: Po vidhnim.... HAJDUTI ( e zotit... ( është gruaja BURRI: Pikërisht, jam gruaja... GR BURRI ( ANA: GR UAJA EHAJDUTIT: Po siështë e mundur? ( UAJA EHAJDUTIT: Jo... unëjo, imnuk do, burri më lëgjithmonënështëpi... UAJA EHAJDUTIT: Jam... gruaja! UAJA EHAJDUTIT: Mëlejoni?MariaTornati... Jam njëgrua... bashkëjeton, mëkatarpublikdhekundërshtarkatolik... e dytë konsiderohet evlefshme...martesa kështu që ishkreti është njëkohësisht bigam, drejtës kishtare, të vlefshëm nukdivorcin e ka konsideruar edhe pse sipas të drejtës civile, juaj?Dhembitëgjitha,tanikeni dy! juajështëakoma gruaja gruaja dhe pastajnëburgsinjëhajdut çfarëdo! dota çojnë në gjyq kupton asgjë...I shkreti... kush e di si do të përfundojë tani... rrezik kjo? ( kjo zonjë? fshehin ta mundohen i saj Burri tim... ( se nëse do të ishte për burrin afrohen eqetë ( tuaj... rrini tënëse dëshironishpëtoniburrin gjatë... por përsedhepërçfarë. Do të shkonte juaj...Më dëgjoni, julutem: nuk tepër dot’ju shpjegoj edhe burri por kjoështë e vërtetë... etjera... unë jamshkatërruar, të na dëgjojnë dygratë ( dhe pomëtregonte... ) Gruaja eparëmikuttimTornato...) Gruaja hipnotizonte më parë...zonja...është... Burri e shtyn larg dygrave eshtynlarg Burri ( Si? Jo, po thoja... si është kjo historia e divorcit... nëse jeni divorcuar, si ka mundësi që juaj? Po gruaja Oh,sainteresante!Atëherëjujenimepërvojë. Ah!...ekuptova... mikuytpunonnëkinema! Atëherësikeni mundur tëdivorcoheni? Jeni tëhuaj? E,zonjëe dashur...të edhe kur idi, nuk tilla gjëraështë më mirë të mos idish.. sepse Siështëemundur? Njëtjetërgrua? Producent?... duke hyrëju pret... po juakamlënë juajeedhe dashur pizhamat, ): Zoti Tornati, gruaja Joo! duke sikurs’pokupton ushtirur duke sëHajdutit)Mundur? ikërkuarndihmëGruas ): ...to-ti. i pasigurt Hap qesen duke ndërhyrë shpejt përtëshpëtuar të shpëtuarin): Po,pak edashur, të doja ta shpjegoja ). Dreq...erdhën...potaniçfarëtëshpikim? duke i kërkuar ndihmë pronarit tështëpisë duke ikërkuarndihmëpronarit duke ekorrigjuar Po ti-ti.Tornati. ) ibiemebërryl porburri eHajdutitkërkonGruaja tandërpresë, më ) Po këtojanëgjëratemiatëarit!Çfarëpobënit? Çfarë tregonte zhanre I merr pistoletën I merr ) ): ...ti. subjektin )... Ooo... mëfal,idashur... amund të më thuashkushështë Kthehet nga pronari i shtëpisë Kthehet nga pronari filmash ): Kush? e Shtanget e habitur kur shikon ere,mysafiren që Hajduti dhe filmit ). Pashë Zotinmosebënikaqtë madhe... Se mund bëni? të ( Vëren qesen që kanëdorë) Më falni,çfarëështë Vëren ri ) dheegjithëkjopsekanjë grua... ): Eh?Sikemi mundur? ) Dhetinuk më ke thënëasgjë? Burrit që po Duke parë me ligësi, sikur të donte ta bën... ) Si është e mundur që jam bigam?! ) Siështë e mundur që jam bigam?! ku ishte Dëgjohen qëpo disa hapa një skenë vjedhjeje... ANTONIO: shpejt...kuivureçelësat? ANA: Dhetanilargohu ështëpak...gjithsesinata e... ngatërresë HAJDUTI: Mëshumësengatërresë, ANTONIO: HAJDUTI: Jo, jo... unënuk themasgjë... ANTONIO: HAJDUTI ( ANTONIO: qesen... HAJDUTI: Ju shqetësoj?Dojatëmerrja ANTONIO: ANA: Ajeçmendur?Simund t’imendoshkëtogjëra? ANA: Të lutem... Antonio... timdhe të madh... zotëria është mik iburrit bënnjëgabim po ANTONIO DYZËRAT E GRAVE: Eh,joedashur, jukëto... nuk jamkatundare unë... që të m’i tregoni ANA ANTONIO: frika... Pore saj...mëkapi tënde zërin dhe aqmëpak ANA: Pikërisht... unë nukgruan enjoh ANTONIO: që më falë Zotit! Më telefonoi një grua... ANA: Asgjë, asgjë, ishte thjesht një ngatërresë... ANA tuaj... dua të them... domethënë, rehatohuni! eburrit gruan BUzonjë, dot’juRRI: Ejani, tregoj ANTONIO: ANA: Oh!OZot!... Antonio... menjëherë... largohu çfarë të ka shkuarndërmend? Largohu... ANTONIO: HAJDUTI ( GR BURRI: Mosushqetëso, edashur... gjithçka. dotërregullojmë ANA BURRI: Domethënëkadygra... UAJA EHAJDUTIT: Mëkeni vënëbrirë...Moskujtonisedot’iahidhnikaqkollaj... ( kthehet skenë eri,ifrikësuar, dhemysafirin ibieqesjadheburri moment shfaqetme pizhamat nëduar.Hajduti qesen. Por Është kthyer duke përtë marrë parë atë është... si quhet?... Është më mirëpërty, fol... ( thënë mjaftueshëm pizhama... zonja... Por nuk përnjëpalë është nevojanëse ju, merrini... i doni të më shtrëngoni, yt... që sigurishtnuk ështëburri për t’iu shmangur takimit tonë te vila dhe për t’u takuar këtu keme një tjetër... organizuar shtëpi, ndërkohë që duhet të ishte te mamaja e tij... eh jo, këtu fshihet diçka...Gjithçka e dhomës është shemra imeedashur... ( që, siçduket, janëduke uzënë tani mos rri më këtu... Largohu... dotëshiheminesër... mëkëtu...Largohu... tani mosrri esaj... fyente pasimendontesekishatëbëjameburrin qëtëkatelefonuar? kjo historiaegruas majtë): Po, po... portanishkojmë andej... në shtëpi është edhe burri im!... në shtëpiështëedheburri mezëtëulët shfaqettederadheithërret në atëmomentnjëburrë në tavolinë shpërndara rehat! do të bënim! Edhe sikur të binim dakord, krevati është treçereksh... dhe... nuk do të ishit mirë ta marrë vesh që ajo është këtu... ( mirë tamarrë Duke hyrëse) thënëkëtë,mbyllportën dhe fut çelësatnëxhep ( ( ( kthehet nga Hajduti duke u kthyer nga Hajduti ): E shkreta grua! ( i shikonkokën teksadalindhe tund mekeqardhje tëtre ): E shkretagrua! mysafiri ) kujt kujton se po ia tregon këto? Telefonata, ngatërresa, burri yt që kthehet në këto? Telefonata, burri ) kujt kujton se iatregon po ngatërresa, dëshiron të marrë qesen, por është i detyruar ta braktisë për ta shtyrë gruan drejt derës në të drejt shtyrëgruan ta braktisëpër qesen, ështëpor idetyruar të marrë dëshiron ): Më falni, por muapër krahu):Mëfalni,por iciliekakapur m’ikadhënë ngai sulmuar burri, Këtu në xhaketë ( Ju falenderoj...dhemëfalni përngatërresën... E di, e di që jua ka dhënë ajo... dhe për këtë arsye tani do të ma paguanitë dy. Ah,jakuqenka...mepizhamatnëduar... zotëria! qenkagati Ku po përgatiteshe... shpirtërisht... Është e qartë... Mosgënje... këto po gota? Ah, duhet të Ah, ik... eh jo, edashur, nukunë këtë, eha ( ime? Dhetimendove seishtegruaja Amund ta di çfarë të ka ndodhur?Në telefon nuk kuptova asgjë... Çfarë është Ana...jevetëm? ( duke e lëshuar ynë ) së ) OZot,çfarërrëmuje... dhe sikanëpirë...( ): Oh,julutem...zotiTornati... tim... mosithoniasgjëburrit bashku ): Janë gratë e tij? Sa gra ka? ( ): Janë e tij? Sa gra gratë zëri tjetër ) ): Po meqë ra fjala, po gruaja juajtjetër?...Ndoshta nuk): është Po meqë ra fjala,pogruaja ) Dreqin... ka rrëshqitur në fund të astarit... ) Dreqin... ka rrëshqitur nëxhep rrëmon me ) Mendohuparasetëflasësh...shemraekujt? dy gratë Tregon gruan e tij... E kap përshpatullash ( Nga dhoma tjetër dëgjohen ulërimat e dy grave Hajduti bën një veprim me dorë, si për të bën njëveprim Hajduti ), gjynah edhe ajo... Po pastajçfarë ) ) Kthehet kur për tëpirëdhe ja duke shkuar drejt qendrëssë duke shkuardrejt ) Kush është? (Në atë Vëren shishet e Vëren 155 dramë 156 dramë BURRI: Ështëepamundur...anë... tihajdememua.ajo Gjithsesi, ju të dy shkoni (Dalin nga GR BURRI: Shpejt,ndalojini,mosilinitëikin... GR ANTONIO: GR ANA: Kush efikudritën? GR HAJDUTI ( nëtë kundërt nuk shpjegohen... BURRI: Pra,nuk Ngatërresat kanevojë astashpjegoj... GR ANTONIO: kjo! ANA: ështëeqartë Po sigurishtqëështënjëngatërresë... ju them unë çfarë ka... ka.. ( HAJDUTI: Pra... brirët... Këtu nuk ka asnjë ngatërresë... BURRI: Po vetëm ngatërresën... shumë e qartë, duhet të më lini të shpjegoj është e qartë... GR sonte! Oh,sashumëngatërresa HAJDUTI: Njëtjetërngatërresë... BURRI ( ANTONIO: ezotitTornati?ANA: Si?Njehgruan ANTONIO: G HAJDUTI: Ju Dhetaninuk kemi patathënësedot’jugodasë! mëasakull... ANTONIO: BURRI: Të thashë, është producent, dhe nëse një producentnuk katë paktën pesë ose HAJDUTI ( ANA ( GR HAJDUTI: Përse do të shkojmë nështëpi? Këtu është mirë... janë të sjellshëm... Shikoje, GR Ejani këtu, HAJDUTI: Ejani unë kamndenjurdisaorë.( ANA: Ja kuerdhën,potanisiibëhet? ANTONIO: HAJDUTI: Ndalni,ja...ohjo... kudreqiniku? ANA: RUAJA UAJA: UAJA: UAJA: UAJAHAJDUTIT: E Prit, mos mëtërhiqkështu. ( UAJA: UAJA: UAJAHAJDUTIT E UAJAHAJDUTIT E hapur mëparë.Duke kaluarafërçelësit,Hajdutifikdritën qesen. Dhe ja ku janë pronarët eshtëpisë qesen. Dhejakujanëpronarët shfaqet një dritë elektriku. Drita lëviz nëpër dhomë deri kur inkuadron të gjithë. Qetësi. Nga dritarja dotëishte? çfarë ngatërrese menjëherë ia delqëtëvazhdojë, pasitëtjerët,nga frikasemoszbulohen,endërpresin Pra... goditje emadhe, njëbritmëdheqiraxhiuiorësdelduke mallkuar) gjashtë zyra... dy ose tre vila, çfarë producenti është ai? ( kur ishitju? është zanatiytapojo?( më dhanëedhepizhamat.Pastaj, edhesikurtëduam,nuk mund tëdalim...s’kemi çelës. ti. tani dotëshkojmë nështëpidhedotëmashpjegosh janë ulur dhe nuklavjerrësi... lejohet ( duhani. dhe aq keq... ( zëra nga dhomatjetërqëvijnëgjithnjëemëafër mundësi për ta nxjerrë dhe që të tre mundohen për ta nxjerrë, por ato largohen vazhdimisht poratolargohen mundohenpërtanxjerrë, dheqëtëtre mundësi përtanxjerrë qenë njëvrimënëxhep...paska duhej... edhekjona( Ja... ohjo... malargove... ): Sashumëçelësa!Sikamundësi? kthehet nga burri ( duke ukthyer nga gruaja Dolën nga kopështi... vraponi! Dolënnga Ështëkaqiçmendursadot’jushkonte prapa...shpejt... Çfarëpondodh? saedhenjëfëmijëdotakuptonte... Ështëkaqeqartë se bëje çfarë po brenda asajore. ( Tiduhet të më shpjegosh ): Poim... ( aiështë burri e terrorizuar ) ): Eja,shpejt! gruas si ishushatur Ndalojini!...kuposhkojnë atatëdy? Po,edhe unë ekuptova po menjëherë... çuditem madje po si nuk ekakuptuar... ime... ekujt?...Lërishakatë…Xhuliaështëgruaja Gruan Çfarëbënnëkëtështëpi? Ojjj!Çfarëdhimbje... koka ojojoj! Ej, ngadalë se po ma grisni gjithë astarin... hejdrequfut në mëngë... ( se po magrisni Ej,ngadalë ). PoE ul brenda se ju pas paralajmëroj pak do të tingëllojë... kujdes nga ): Po atybrendaështëshumëerrësirë! ( ( duke ukthyer nga ky i fundit):Meqë këto nuk duantë më shpjegojnë, Hajduti nxjerr nga xhepi një grumbull tëmadhçelësash nga njëgrumbull xhepi Hajduti nxjerr duke lëvizur derën): Poty për nuk të dojetë e vështirë ta hapësh... ): Jo, jo, edashur, mosushqetëso... ështënjëngatërresë... ) Hyjnë dy gratë të ndjekura nga pronari i shtëpisë. Gjakrat ngagratë tëndjekura dy Hyjnë pronari ). Duke bërësiepapërfshirë Hap kasën eorës së Hap madhe ). Shkojnë drejt portës që Hajduti e kishte që Hajduti Shkojnë portës drejt heq xhaketën qëtëkenë mëshumë Në atëmomentoratingëllon. Një ) Përshëndetje i dashur! Hajdutit ) ) Ishte aty edhe ). ) Nukështë ) Dëgjohen Por nuk ANTONIO: BURRI: Ishate mamaja ime... çelësat e zyrës po hanim...kur... më kujtohet se kisha harruar TË GJITHË:Pra...( BURRI: Tani, nësejunalejoni,mund t’jua shpjegojmë... TË GJITHË:Njëngatërresë!! HAJDUTI IDYTË: Njëçfarë? BURRI: Jo, pashëZotin,nadëgjo, kaqenënjëngatërresë. TË GJITHË:Jo!!! ANA: GR HAJDUTI IDYTË ( BURRI: Ndizedritën!( GR ANA: Kapeni! gjëratearit... Ështërikthyer përtëmarrë aimashtrues! dritarja, hyrëBU nga RRI: Ka UAJA: tim...dhedikushmëtelefonoierdhavrapkëtu... Sonteishameburrin UAJA: Shpejt...mbaje!...Moselërtëikë... pastaj shtrihetnëdivan, nëmëshirënekatërtëpabesëveqëflasinpamëshirë kur... ( në shtëpi. qëmëofendon. gruaje një morifjalështëpakuptueshme kështu nuk bën...Unëdotëshkoj tesindikatat,natënemirë! gjithçka shuhet... Eh jo... e hapur, dhe kur papritur: të bëni kurthe... qyli dritarja gati... Isha në vilën Ponente... tjetër ana e telefonit, dëgjoj zërin e një bie telefoni dhe nga Hajduti idytësulmuar ngaHajduti morifjalësh ajo ecën mbrapsht deri kurgjennjëvend për t’uulur, Sonteshkovae pasion... atanjerëzitplotdashuri nëkinema... e dini, njënga batutat e ardhshme thuhen batutat në tënjëjtënkohë,të jetë do pas tjetrës: rezultati njëra i bezdisur): E ndezin. I rrethuar nga katërndjekësit,shfaqetnjëhajdutidytë Irrethuar E ndezin. ). Eh jo! Eh jo! Tani po e ekzagjeroni... Nga italishtja: Nga ). Nëse Stafasani Orjela filloni ). dhe ju 157 dramë