Korrik 2018 Bankieri 28 Botim Nr.

Drejt një ekonomie jo cash Shoqata Shqiptare e Bankave (AAB) publikon Raportin Vjetor për vitin 2017. Ju ftojme ta lexoni ne ne faqen e AAB-se nen menune Publikime. www.aab.al

RAPORT VJETOR

ANËTARËT E AAB-së www.aab.al

PËRMBAJTJA Editorial Ekonomia jo-cash në Shqipëri- Midis Revolucionit të Tretë dhe të Katërt Industrial Prof. Asoc. Dr. Elvin MEKA 5 Bankieri Nr.28, Korrik 2018 Tema e Ditës Botim i Shoqatës Shqiptare të Bankave Karta Bankare - sfidat dhe hapësirat për ndërhyrje në të ardhmen Elisabeta GJONI 6 Formalizimi i pagesave - koha për ndryshime ligjore Vasilika VJERO 9 Korrik 2018 Botim Nr. 28 Botim Nr. Drejt një shoqërie jo-cash Bankieri Vasilis PANAGIOTIDIS 11 Transformimi pagesave me karta përballë një ekonomie digjitale Nevila Kovaci 13 Si mund të luftohet ekonomia gri nga konsumatorët dhe qeveria Artur TUREMKA 14 Pagesat elektronike - një shtyllë e rëndësishme për ndërtimin e një ekonomie jo-cash Vladimir DJORDJEVIC 15 Lufta kundër evazionit për një ekonomi pa cash Petrit BALIJA 16 Kartat bankare dhe turizmi - çështje dhe problematika për t’u zgjidhur Zak TOPUZI 18 Përparësitë e pranimit të kartave si mjet pagese Eltion KOÇI 19 Speciale - Komiteti Kombëtar i Sistemit të Pagesave zhvillon mbledhjen e katërt vjetore 22 Drejt një ekonomie jo cash Intervista ALPHA BANK ALBANIA - I shërbejmë klientëve tanë me shumë pasion Georgios PAPANASTASIOU 23

Sistemi Bankar Auditimi i Brendshëm - profesioni i Keqkuptuar, Profesioni i së Ardhmes Ediola BIÇAKU 25 Dhjetë dimensionet e tranzicionit bankar REDAKSIA: David GYORI 28

Elvin Meka Forumi i Ekspertëve Kryeredaktor Konsolidimi i tregjeve financiare jobankare dhe përfshirja e tyre në proceset integruese Eftali Peçi evropiane - drejtimet e zhvillimit të AMF-së Koordinatore Produksioni Ervin KOÇI 31 Junida Tafaj (Katroshi) Shërbimet digjitale më tepër eficiencë dhe përfitime për klientët Bashkëpunëtore Suada MANSAKU 33 Dorina Zarka Skema Kombëtare e Pagesave me Kartë SWITCH Fotografe Irida HUTA 35 Design & Layout: FCB Afirma Këndi i Ekonomistit Shtypi nga: Modelet e reja bankare përballë sfidave të epokës digjitale Prof.Dr. Adrian CIVICI 37

Objektivat për Zhvillim të Qëndrueshëm 39

AAB: Aktivitete - Trajnime 44 - 45

Bankieri është publikimi zyrtar i BORDI EDITORIAL: Shoqatës Shqiptare të Bankave i cili i dedikohet kryesisht sektorit bankar Silvio PEDRAZZI Dritan MUSTAFA Ervin KOÇI Kryetar i Bordit Drejtues Anëtar i Bordit Drejtues Drejtor Ekzekutiv i shqiptar. Bankieri i jep lexuesit një të AAB-së & Drejtor i të AAB-së & Drejtor i Autoritetit të Mbikqyrjes informacion të vlefshëm mbi arritjet Përgjithshëm, Intesa Përgjithshëm, Tirana Bank Financiare Sanpaolo Bank Albania e industrisë në përgjithësi dhe të Andi BALLTA Adrian CIVICI bankave tregtare në veçanti. Anëtar i Bordit Drejtues President i Universitetit Adela LEKA të AAB-së & Drejtor i Europian të Tiranës Nënkryetare e Bordit Përgjithshëm, American Drejtues të AAB-së & Hysen ÇELA Bank of Investments SHOQATA SHQIPTARE E BANKAVE Drejtuese e Drejtorisë Kryetar i Institutit të Rr. Ibrahim Rugova, Ekzekutive, Procredit Bank Bozhidar TODOROV Ekspertëve Kontabël të Anëtar i Bordit Drejtues Autorizuar SKY TOWER, 9/3, Tiranë Maltin KORKUTI të AAB-së & Drejtor i Spiro BRUMBULLI Tel: ‘+355 4 2280371/2 Anëtar i Bordit Drejtues Përgjithshëm, Fibank Sekretar i Përgjithshëm, Fax: +355 4 2280 359 të AAB-së & Drejtor i Shqipëri Përgjithshëm, Credins Shoqata Shqiptare e E-mail: [email protected]; Bank Bankave www.aab.al

Korrik 2018 Bankieri 3

www.aab.al EDITORIAL Ekonomia jo-cash në Shqipëri Midis Revolucionit të Tretë dhe të Katërt Industrial

Në rastin e Shqipërisë, ritmi i zhvillimit drejt ekonomisë jo-cash mbetet i moderuar dhe ekonomia gjendet aktualisht midis Revolucionit të Tretë dhe Katërt Industrial. Megjithatë, është thjesht çështje kohe, sigurisht për jo shumë vite, që teknologjia "shpërthyese" të gjejë hapësirë dhe veprim edhe në Shqipëri.

kursen kohë dhe eliminon radhët mbetet i moderuar dhe ekonomia e gjata, ul kostot për tarifat e gjendet aktualisht midis Revolucionit shërbimit dhe shpenzimet e tjera të Tretë dhe Katërt Industrial. financiare dhe bën që të gjithë të Megjithatë, është thjesht çështje ndihihemi komod e më të sigurt, kur kohe, sigurisht për jo shumë vite, udhëtojnë apo dhe shpenzojmë gjatë që teknologjia "shpërthyese" të blerjeve. Gjithashtu, qeveritë dhe gjejë hapësirë dhe veprim edhe në tatimpaguesit mund të shmangin Shqipëri. Momentalisht, ekonomia kostot për prodhimin e monedhave dhe sistemi bankar në vend dhe kartmonedhave, e në të ballafaqohen me një nivel modest njëjtën kohë, lehtëson mbledhjen e kulture financiare dhe ku kultura detyrimeve tatimore dhe taksave, e përdorimit të cash-it ka rrënjë të nëse individët dhe bizneset nuk thella, ndaj kërkohen përpjekje të mund të shmangin raportimin e të mëdha nga gjithë aktorët kryesorë, Prof. Asoc. Dr. Elvin MEKA1 ardhurave në cash, duke kontribuar qofshin këta publikë dhe privatë, për Kryeredaktor kështu në një ekonomi më të të ndryshuar gjendjen thelbësisht. formalizuar. Nga ana tjetër, disa Përveç kësaj, po ndërmerren disa ëse mund ta perifrazojmë me kosto do të duhet të paguhen me këtë sipërmarrje premtuese në fushën një fjalë Revolucionin e Katërt rast, siç janë: vjedhjet e të dhënave e sistemit të pagesave, nga sistemi NIndustrial, me siguri që ajo dhe identitetit, krimi kibernetik, bankar dhe qeveria, duke synuar do të ishte: SHPËRTHYES! Deri më pastrimi i parave dhe cënimi i një modernizim të mëtejshëm të tij, tani, jemi dëshmitarë të përditshëm sigurinë së operimit të biznesit, etj. për të qenë të aftë të përballemi me të një efekti të tillë shpërthyes të Pavarësisht sa më lart, ne jetojmë sfidat e së ardhmes, për formalizimin teknologjisë, kryesisht në sistemin tashmë në epokën e Internetit dhe digjitalizimin e ekonomisë. financiar global. Për sa kohë që të Gjërave (Internet of Things), Është e qartë që digjitalizimi ekonomia dhe sistemi financiar Inteligjencës Artificiale (AI) dhe i ekonomisë është një përpjekje botëror po nxiten nga teknologjia dhe bankingu është një fushë e preferuar afatgjatë dhe ai nuk do të pranohet po mbështeten gjithnjë e më shumë veprimi në këtë drejtim. Për më dhe zbatohet lehtësisht në Shqipëri, te teknologjia për të ecur përpara, kjo tepër, disa ekonomi të përparuara duke pasur parasysh gjendjen e fundit pashmangshmërisht që do t'i dhe të mëdha në botë po përjetojnë aktuale dhe zhvillimin e ekonomisë shtyjë ato përtej qasjeve tradicionale, sipërmarrje të fuqishme, për të e të shoqërisë. Megjithatë, çdo apo ato që janë përdorur deri më sot. shkuar drejt ekonomisë jo-cash dhe hap përpara drejt ekonomisë jo- Sigurisht, ekonomia jo-cash asaj digjitale, si p.sh.: Suedia, që po cash është një zhvillim pozitiv dhe ofron mjaft përfitime dhe përparësi, bëhet një nga shoqëritë më jo-cash i mirëpritur, sepse siç ka thënë qofshin ato në aspektin privat apo në botë dhe Kina ku BAT (Baidu, dhe znj. Chanda Kochhar, drejtore publik, familjar ose ndërkombëtar, Alibaba dhe Tencent) po kërcënon e Bankës ICICI: "Edhe nëse nuk e të ekonomisë familjare ose biznesit. seriozisht parimet dhe themelet bëhemi një ekonomi jo-cash, të Konkretisht, lehtësia e ekzekutimit të e sistemit të pagesave nëpërmjet paktën do të bëhemi një ekonomi transaksioneve (financiare) përbën bankave në Kinë dhe, dalngadalë por me më pak “cash”"! Sigurisht që kjo një nga nxitësit më të rëndësishëm gjithnjë e më shumë, kudo në botë. është mirë për të gjithë! për të ecur drejt ekonomisë jo-cash Në rastin e Shqipërisë, ritmi i dhe asaj digjitale. Digjitalizimi na zhvillimit drejt ekonomisë jo-cash 1Administrator, Kolegji Universitar “LUARASI”.

Korrik 2018 Bankieri 5 www.aab.al TEMA E DITËS Karta Bankare Sfidat dhe hapësirat për ndërhyrje në të ardhmen

Instrumente inovative, të tilla si: instant payment apo e-wallet shumë shpejt do të jenë të pranishme edhe në tregun shqiptar. Për më shumë, kuadri rregullativ mund të konsiderohet favorizues – liberalizimi i tregut të sistemeve të pagesave nëpërmjet ligjit “Për sistemin e pagesave” ka krijuar parakushtet për krijimin e nismave private, të cilat mbështesin klerimin dhe shlyerjen e instrumenteve inovative.

save. Në tregun shqiptar, falë për pagesa, ndërkohë që pjesa përpjekjeve dhe energjive të tjetër rezulton të jenë tërheqje kanalizuara nga sistemi bankar, cash nga ATM-të, është arritur që sot kartat të jenë • numri i Pikave të Shitjes një nga instrumentet më familjare (POS) të ofruara nga tregtarët të pagesave për shqiptarët. rezulton i ulët, krahasuar me Kartat mund të konsiderohen si vendet e rajonit dhe me një instrumenti i dytë më i përdorur përqendrim të lartë në zonat nga shqiptarët pas cash-it, në urbane, e kryesisht në Tiranë. përditshmërinë e blerjeve të tyre. Në këtë këndvështrim, vlen të Në këto kushte, sfidat për të theksohet që, jo më larg se në ardhmen mbeten të mëdha, të tilla fillim të viteve 2000, kartat bankare si: dhe në përgjithësi instrumentet e Elisabeta GJONI pagesave ishin pothuaj të panjohura - Depërtimi: nevojitet një përpjekje Zv.Guvernatore e Parë e nuk përdoreshin në ekonominë e madhe për zgjerimin e popullsisë BANKA E SHQIPËRISË shqiptare. Aktualisht, në tregun që zotëron një kartë, e mbështetur shqiptar rezultojnë mbi 1 milion kjo njëkohësisht edhe me zgjerimin anka e Shqipërisë, në karta. Në këtë zhvillim pozitiv, e bizneseve, të cilët e ofrojnë këtë përmbushje të mandatit fillimisht kontribuuan përpjekjet alternativë pagese. Btë saj ligjor në fushën e për formalizimin e ekonomisë, sistemeve të pagesave, luan një rol përmes kanalizimit pranë bankave - Ndryshimi i raportit në favor pro-aktiv në nxitjen e përdorimit të pagave të punonjësve të të përdorimit të kartave si mjet të instrumenteve elektronike, sektorit shtetëror, e në vijim dhe pagese në POS-e fizike2 dhe si nëpërmjet rregullimit dhe të atij privat. Gjithashtu, aksesi në ato virtuale3 krahasuar me mbikëqyrjes së tyre, ashtu edhe sistemin AIPS (Sistemi ndërbankar përdorimin thjesht për tërheqjen nga pikëpamja e reformatorit dhe i pagesave me vlerë të madhe) e cash-it. nxitësit, nëpërmjet koordinimit për shlyerje të transaksioneve të veprimeve të aktorëve. Një rol me karta në lekë ka mundësuar - Zgjerimi i POS-eve fizike si qendror në këtë drejtim luan dhe reduktimin e kostove të mbartura dhe i atyre virtuale në sektorë Komiteti Kombëtar i Sistemit të nga ky proces. strategjikë, të tillë si: turizmi, i cili Pagesave, i cili nxit bashkëpunimin Megjithatë, duke analizuar duket të ketë një zhvillim të lartë ndërinstitucional dhe mbështet tregun shqiptar evidentohen disa kohët e fundit. nismat e aktorëve të ndryshëm, që fakte të rëndësishme: promovojnë objektivat e Bankës së • vetëm 41%1 e popullsisë së - Promovimi i produkteve Shqipërisë në fushën e pagesave. punësuar shqiptare zotëron një inovative, që ndihmojnë ndjeshëm Në këtë këndvështrim, nxitja kartë bankare, në përfshirjen financiare e përdorimit të kartave është • mbi 90% janë karta debiti, veçanërisht të kategorive të tejet e rëndësishme dhe përbën • vetëm 20% të totalit të popullsisë të cilat nuk kanë akses një prioritet në fushën e page- transaksioneve me karta janë në një llogari bankare. Shembulli i

1 Bazuar në të dhënat e Findex për vitin 2017, Banka Botërore.

6 Bankieri Korrik 2018 www.aab.al një instrumenti të tillë janë kartat vlera tavan për komisionet e “Për shërbimet e pagesave” e parapaguara, të cilat mbështesin aplikuara për kartat e debitit në do të kontribuojë në nxitjen reduktimin e përdorimit të parasë 0.2% dhe për kartat e kreditit në e konkurrencës, inovacionit, fizike. 0.3%, nivele këto minimalisht 10 transparencës dhe mbrojtjes së herë më të ulëta se ato të aplikuara konsumatorit. Ky zhvillim pritet - Siguria është shumë e rëndë- në Shqipëri. të ketë ndikim dhe në reduktimin sishme për çdo lloj transaksioni Zhvillimet e shpejta teknologjike e kostove të përdorimit të me kartë. Besimin për sigurinë e po ndryshojnë botën që na rrethon. shërbimeve të pagesave. kartave e garantojnë bankat dhe Metoda të reja pagesash shfaqen Përtej zhvillimeve rregullative, industria e kartave, së bashku vazhdimisht, si për pagesat e të rëndësishme janë dhe zhvillimet me rregullatorët. Në rastin e individëve në drejtim të bizneseve infrastrukturore. Këto zhvillime Shqipërisë, siguria bëhet edhe më (P2B), por së fundi dhe për pagesat duhet të synojnë eliminimin e sfiduese nën dritën e një edukimi midis individëve (P2P). Suksesi cikleve të tejzgjatura të pagesave, financiar dhe familjarizimi disi më i këtyre inovacioneve varet nga të cilat përfshijnë shumë aktorë të kufizuar. shumë faktorë. Një nga alternativat në proces, ku në çdo rast kalojnë më të përdorura për të ndërtuar kufijtë shqiptarë, e si rrjedhojë, - Trajtimi i kostove të mbartura një shërbim të ri pagesash është mbartin shumë kosto. Në këtë nga përdorimi i këtij instrumenti të zhvillosh më tej shërbimin kuadër, Banka e Shqipërisë vlerësohet gjithashtu tejet i ekzistues, duke shfrytëzuar vlerëson si tejet të nevojshëm rëndësishëm. Vlerësimet bëhen infrastrukturën e ngritur, të krijimin e një SWITCH-i kombëtar mbi kostot për ekonominë, kostot e ashtuquajtura “network effects”. për pagesat brenda vendit, i cili përdoruesit dhe kostot e ofruesve, Kartat përballen me këto zhvillime do të reduktonte ndjeshëm kostot siç janë bankat, apo institucione dhe/ose kombinojnë zgjidhje të e përpunimit të transaksioneve të tjera. Një studim i ndërmarrë përbashkëta ose konkurrojnë me karta, të cilat nga studime nga Banka e Shqipërisë në me to. Ndërkohë që në vende të të Bankës së Shqipërisë zënë bashkëpunim me Bankën Botërore, zhvilluara, kartat janë pjesë e jetës një përqindje të lartë të kostove i cili vlerëson këto kosto, do të të përditshme e përdorimi i tyre edhe për vetë bankat. Krijimi i prezantohet së shpejti në Komitetin është i konsoliduar dhe i reziston një SWITCH-i kombëtar do të Kombëtar të Sistemit të Pagesave, konkurrencës, në ekonomi të reja ndihmonte jo vetëm procesimin e me qëllim zgjerimin e njohurive të në zhvillim, ato mund të humbasin kartave, por edhe të instrumenteve aktorëve të tregut, si dhe marrjen terren. inovative të pagesave, si: portofolet e masave përkatëse. Nga analizimi Stadi aktual i pagesave në digjitale dhe pagesat me celular. i zhvillimeve vlen të theksohet se, Shqipëri është në favor të kartave. Për sa më lart, Banka e Shqipërisë në rang botëror, vihet re një prirje Ky mjedis, i kombinuar me kërkon angazhimin e tregut për gjithnjë e në rritje për reduktimin e teknologjinë e re, si dhe ofrues realizimin e këtij projekti, i cili këtyre kostove. shërbimesh apo produkte të reja, përbën dhe një nga prioritetet e duhet shfrytëzuar për t’u zhvilluar Komitetit Kombëtar të Sistemit të Në disa raste, masat për redu- më tej. Instrumente inovative, Pagesave për reformimin e tregut ktimin e kostove të transfertave të tilla si: instant payment apo të sistemeve të pagesave me vlerë janë iniciuar nga vetë tregu, i cili e-wallet shumë shpejt do të jenë të vogël. me qëllim zhvillimin dhe nxitjen të pranishme edhe në tregun E fundit, por jo më pak e e përdorimit të kartave si mjet shqiptar. Për më shumë, kuadri rëndësishme, është bashkëpunimi pagese, por shpesh edhe i diktuar rregullativ mund të konsiderohet dhe mbështetja e objektivave të nga konkurrenca, ka qenë pro-aktiv favorizues – liberalizimi i tregut të përbashkët, mënyrë kjo e cila në këtë drejtim. Nga ana tjetër, në sistemeve të pagesave nëpërmjet maksimizon efektet e masave tregje më të saturuara dhe me një ligjit “Për sistemin e pagesave” të ndërmarra nga secili aktor i përqasje disi më konservatore, ka krijuar parakushtet për tregut. Për sa më sipër, krijimi masat për reduktimin e kostove krijimin e nismave private, të cilat dhe angazhimi për zbatimin e janë iniciuar nga rregullatorët. mbështesin klerimin dhe shlyerjen objektivave të përbashkëta duhet Shembull përbën ndërhyrja e e instrumenteve inovative. të përbëjë përqasjen e re në kuadër Bashkimit Evropian, duke vendosur Ndërkohë, hartimi i ligjit të zhvillimit të tregut.

2 Është pajisja që bën të mundur përdorimin e kartave bankare në një pikë shitjeje. 3 Është pajisja e ngjashme në shërbime me terminalin POS, e cila mundëson kryerjen e transaksioneve nëpërmjet internetit ose telefonave, me anë të kartave bankare që punojnë në regjim online. Korrik 2018 Bankieri 7

www.aab.al TEMA E DITËS Formalizimi i pagesave Koha për ndryshime ligjore

Në stadin aktual të zhvillimit të ekonomisë dhe rritjes së ndërgjegjësimit për kufizimin e parasë “cash” në ekonomi, gjykojmë se ka ardhur koha që të ndërmerren ndryshime të mëtejshme ligjore, si edhe t’u krijohen lehtësi tatipaguesve për të rritur formalizimin e pagesave, nëpërmjet vendosjes së kufizimeve më të forta në përdorimin e “cash”-it.

administratës tatimore; rastet e transaksioneve mes biznesit • Veprimtaritë tërësisht infor- dhe konsumatorit (ku konsumatori male, ku tatimpaguesit nuk paguan, por shumë herë nuk kërkon regjistrohen, nuk deklarojnë apo faturë, duke favorizuar në këtë paguajnë e për rrjedhojë nuk mbajnë mënyrë pa vetëdije “ekonominë gri”), asnjë të dhënë. nga ana tjetër biznesi në mënyrë të Të gjitha format e “ekomisë gri”, vullnetshme nuk e regjistron këtë kanë diçka të përbashkët. Ato nxisin transaksion. pagesat në “cash”, duke i dhënë Bazuar në ligjin “Për Procedurat mundësi shitësit dhe blerësit, të Tatimore”, personat e tatueshëm nuk mund të kryejnë midis tyre transaksione shitjeje dhe blerjeje me lekë në dorë, kur vlera e çdo Legjislacioni fiskal nuk i transaksioni është më e madhe se Vasilika VJERO konsideron si transaksione 150,000 lekë. Kryerja e veprimeve Drejtore të kryera me “para në dorë”, me “lekë në dorë” dhe jo nëpërmjet DREJTORIA E PËRGJITHSHME E pagesat e kryera nëpërmjet kalimit nga llogaria likuiduese e TATIMEVE institucioneve financiare të parasë blerësit në llogarinë likuiduese elektronike, të licencuara nga të shitësit, e transaksioneve të Banka e Shqipërisë, ose pagesat shitblerjes që e kalojnë vlerën ufta kundër informalitetit, e kryera me kartë krediti. Kur 150,000 lekë, përbën shkelje, si për ka qenë në fokus të punës së një tatimpagues, i cili likuidon një shitësin, ashtu dhe për blerësin dhe Ladministratës tatimore në tre faturë nëpërmjet institucioneve dënohet me gjobë sa 10% e vlerës së vitet e fundit dhe vazhdon të jetë e financiare të parasë elektronike çdo transaksioni të kryer me “lekë tillë, duke u përqënduar në sektorë edhe kur vlera e transaksionit në dorë”. Konsiderohet shkelje dhe dhe tatimpagues me rrezik, apo dhe është më shumë se 150,000 lekë, zbatohen sanksione edhe për rastet fenomene shqetësuese, si dhe ka atëherë për qëllime të zbatimit të kur, me qëllim për të shmangur për qëllim nxitjen e përmbushjes kufizimit për transaksionet mbi likuidimin e detyrimeve nëpërmjet vullnetare. Kjo luftë, ka në qendër 150.000 lekë, ky transaksion nuk kanaleve bankare, personat e uljen e informalitetit ose atë që ne të konsiderohet i kryer me “para në tatueshëm/shitës dhe blerës, gjithë e njohim me termin “ekonomia dorë”. fraksionojnë ose ndajnë në disa gri”, dhe që shfaqet në forma të tilla, fatura një furnizim apo transaksion si: të kryer, i cili në kushte normale të • Veprimtaritë e paligjshme, mos e regjistrojë një transaksion, personave jo të lidhur, do të realizohej ku palët veprojnë në mënyrë të ndryshe nga sa do të ndodhte nëse si një transaksion i vetëm. Gjithsesi, vullnetshme; do të kryhej përmes sistemit bankar. ky kufizim nuk zbatohet kur pagesa • Veprimtaritë ekonomike, që “Ekonomia gri”, mund të reduktohet kryhet për transaksione midis një zhvillohen në mënyrë të fshehtë, nëpërmjet promovimit të pagesave personi tregtar dhe një individi, ku transaksionet nuk janë të elektronike, si dhe vendosjes së pavarësisht se vlera e transaksionit paligjshme, por nuk raportohen, me kufizimeve për shumat, që mund të është mbi 150,000 lekë. qëllim shmangien e kontrolleve të paguhet në “cash”. Kjo kryesisht në Duhet të mbahet në konsideratë

Korrik 2018 Bankieri 9 www.aab.al fakti se, legjislacioni fiskal nuk i fraksionuara, etj. kredencialet e tij. Në këtë mënyrë konsideron si transaksione të kryera Megjithatë, përtej çështjeve të është e mundur të kryhen pagesat e me “para në dorë”, pagesat e kryera sipërpërmendura, vlerësohet se janë pjesshme, ose të plota për këto taksa nëpërmjet institucioneve financiare edhe elementë të tjerë që ndikojnë në dhe tarifa: të parasë elektronike, të licencuara uljen e përdorimit të parasë “cash” nga Banka e Shqipërisë, ose pagesat në ekonomi, si: • Tatimi mbi të Ardhurat e kryera me kartë krediti. Kur një Personale të Biznesit të Vogël tatimpagues, i cili likuidon një faturë Vendosja e pajisjeve fiskale • Tatim i Lojërave të Fatit nëpërmjet institucioneve financiare Sistemi aktual i pajisjeve fiskale • Tatim mbi të Ardhurat nga të parasë elektronike edhe kur është instaluar në vitin 2010 Punësimi vlera e transaksionit është më dhe ka për qëllim mbikëqyrjen e • Tatim i Mbajtur në Burim shumë se 150,000 lekë, atëherë për transaksioneve, si dhe monitorimin • Tatim mbi Vlerën e Shtuar qëllime të zbatimit të kufizimit për e sjelljes së tatimpaguesve. Sot • Tatim i Thjeshtuar mbi Fitimin transaksionet mbi 150.000 lekë, ky janë më shumë se 143,000 kasa • Tatim - Fitimi transaksion nuk konsiderohet i kryer fiskale që përdoren gjerësisht nga • Tatim mbi të Ardhurat Personale me “para në dorë”. tatimpaguesit, përmes së cilave • Taksat Kombëtare Kontrolli i mënyrës së pagesës administrata tatimore informohet • Tarifat Kombëtare së transaksioneve, është pjesë e mbi transaksionet ditore, në numër • Renta minerare programeve apo verifikimeve në vend dhe në vlerë. • Kontributet e sigurimeve që administrata tatimore kryen ndaj shoqërore dhe shëndetësore tatimpaguesve, pra në mjedisin ku POS-et • Detyrime globale/Penalitetet ai zhvillon veprimtarinë. Në çdo rast Vendosja e terminaleve të konstatimi të përdorimit të pagesave pagesës pranë njësive të biznesit Projekti i ri i fiskalizimit. Objektivi në “cash”, mbi kufirin e lejuar nga u jep mundësi individëve, por kryesor i këtij projekti është lufta ligji për transaksionet biznes-biznes, dhe bizneseve, të kryejnë pagesa ndaj mashtrimeve tatimore dhe apo edhe copëzim të transaksioneve, me kartë, përmes pajisjeve POS evazionit fiskal. Kjo mund të arrihet administrata tatimore zbaton (terminal pikë shitje). Në stadin përmes përdorimit të një sistemi penalitetet e përcaktuara në ligj. aktual të zhvillimit të ekonomisë për të menaxhuar dhe kontrolluar Ligji “Për Procedurat dhe rritjes së ndërgjegjësimit të gjitha transaksionet “cash" dhe Tatimore” penalizon fraksionimin për kufizimin e parasë “cash” në “jo-cash”, në kohë reale. Gjithashtu, e transaksioneve, me qëllim ekonomi, gjykohet se ka ardhur me anë të projektit synohet marrja shmangien e respektimit të kufirit koha që të ndërmerren ndryshime të e informacionit, në kohë reale, për prej 150,000 lekë. Për të verifikuar mëtejshme ligjore, si dhe t’u krijohen transaksionet me “para në dorë” nëse ndarja në shumë fatura e një lehtësi tatimpaguesve, për të rritur nëpërmjet lëshimit të kuponit transaksioni është bërë me qëllim formalizimin e pagesave. Kjo mund tatimor (Biznes me Individë) dhe shmangien e pagesave nëpërmjet të arrihet nëpërmjet vendosjes së transaksionet “jo-cash”, lëshimi llogarive bankare, si dhe për të kufizimeve më të forta në përdorimin i faturës elektronike (Biznesi me përcaktuar rastet e ndarjes së e “cash”-it, si dhe masave të Biznes). një fature, që normalisht duhet mëposhtme: të konsiderohet si një e vetme, Moslejimi i veprimeve me “cash” administrata tatimore, analizon me Zhvillimi i sistemit të pagesave për transaksione të kryera kujdes formën e transaksionit të nëpërmjet e-Filing. Aktualisht, midis dy bizneseve, kur vlera e kryer, si dhe mundësinë që ai të jetë çdo sipërmarrës apo individ realizon transaksionit kalon shumën prej fraksionuar, me qëllim shmangien online pagesat e 13 detyrimeve 50,000 lekë nga 150,000 lekë që e pagesave nëpërmjet llogarive tatimore. Këtë e bën përmes është aktualisht. likuiduese bankare, duke marrë në platformës e-Albania, në çdo kohë konsideratë faktorë të tillë, si: natyrën dhe pa asnjë kosto printimi. Pagesat Moslejimi i veprimeve në “cash” dhe funksionet e pjesëve përbërëse mund të kryhen nga tatimpaguesi për transaksione të kryera midis të furnizimit, që janë fraksionuar në drejtpërdrejt nga vendi i punës, një biznesi dhe një individi, apo disa fatura; kapacitetin e mjetit me të shtëpia apo edhe celulari, nëpërmjet vendosja e një shumë kufizuese e cila cilin janë transportuar furnizimet e log-imit në portalin e-Albania me nuk duhet tejkaluar.

10 Bankieri Korrik 2018 www.aab.al TEMA E DITËS Drejt një shoqërie jo-cash

Në Greqi ka pasur një rritje të theksuar të përdorimit të kanaleve alternative të shërbimit të klientëve të bankës (internet, celular, banking nëpërmjet telefonit, ATM, Sisteme të Pagesave Automatike), kundrejt atyre në degët e bankave, për të kënaqur “oreksin” në rritje të klientelës së tyre.

në terma të Programit. Papunësia e kapitaleve dhe tërheqjet në cash, ra më tej, në nivelin 20,8%, ndërsa edhe pse ende në fuqi, janë lehtësuar punësimi u rrit me 2,2%. dukshëm. Në këtë drejtim, në dhjetor Për sa i përket strukturës së të vitit 2016, u miratua një ligj i ri, sipas sistemit bankar grek, numri i të cilit më shumë se 300,000 biznese bankave vendase u zvogëlua në dhe të vetëpunësuar u detyruan të mënyrë drastike, nga 35 në vitin pranojnë pagesa me kartë, sikundër 2009 në 17 që është sot, nga të cilat dhe të deklarojnë numrat e llogarive 8 janë tregtare dhe 9 kooperativë. bankare të biznesit (IBAN) pranë Nga 8 bankat tregtare vetëm 4 prej Autoritetit të Pavarur për të Hyrat tyre konsiderohen "të rëndësishme", Publike (IAPR). Konsumatorët kanë sipas përkufizimit të Mekanizmit të përfituar gjithashtu edhe nëpërmjet Përbashkët të Mbikëqyrjes (SSM) stimujve për përdorimin e pagesave Vasilis PANAGIOTIDIS dhe, pas konsolidimit, kontrollojnë elektronike, duke përfshirë dhe Drejtor rreth 95% të aktiveve bankare. krijimin e një programi të lotarisë Departamenti i Sistemeve të Pagesave Bankat e huaja, megjithëse të publike (d.m.th. 1,000 konsumatorë SHOQATA E BANKAVE GREKE pranishme në Greqi, kanë një pjesë marrin në muaj rreth 1,000 euro jo të konsiderueshme tregu, pasi nëpërmjet këtij programi), si dhe të gjitha bankat me rrjete të gjera zbritjet tatimore, duke përdorur shërbimi janë larguar nga Greqia, transaksione pagesash elektronike me përjashtim të bankës HSBC. Sot, (d.m.th. pagesa me karte, transferta, as një periudhe 8-vjeçare në Greqi operojnë njëzet e një (21) debitime direkte dhe portofole të recesioni të thellë dhe të banka të huaja. Përveç kësaj, numri parasë elektronike). Pzgjatur, me një shkëputje të i degëve të bankave (2.168) është Për më tepër, ka pasur një rritje të shkurtër të një rritje anemike në zvogëluar me 46% që nga viti 2010 theksuar të përdorimit të kanaleve vitin 2014, ekonomia e Greqisë filloi (4.005) dhe, në mënyrë të ngjashme, alternative të shërbimit të klientëve të rritet qëndrueshëm në vitin 2017. numri i të punësuarve (41.707) dhe i të bankës (internet, celular, banking Vendi ka përjetuar, për 4 tremujorë, ATM-ve (5.532) ka rënë respektivisht nëpërmjet telefonit, ATM, Sisteme rritje të prodhimit të brendshëm me 34% (63.408) dhe 22% (8.650). të Pagesave Automatike), kundrejt bruto, pas gjithë këtyre viteve rënie Në qershor të vitit 2015, në sistemin atyre në degët e bankave, për ekonomike. PBB-ja reale e Greqisë u financiar vendas u vendosën të kënaqur “oreksin” në rritje të rrit me 1,4% në 2017-ën, krahasuar kufizime mbi transferimin e klientelës së tyre. me 2016-ën, të nxitur kryesisht nga kapitaleve dhe tërheqjen e cash- Sipas të dhënave të grumbulluara një rritje e fortë e eksporteve prej it, në përgjigje të përpjekjes së nga bankat anëtare të Shoqatës së 6,8% dhe një rritje e ndjeshme e dështuar të qeverisë për të arritur Bankave Greke (HBA): investimeve prej 9,6%. Në aspektin një marrëveshje me kreditorët e • numri i përgjithshëm i kartave fiskal, bilanci i përgjithshëm saj, lidhur me një program të tretë të lëshuara është rritur me 7% primar i qeverisë vlerësohet të ketë të axhustimit makroekonomik. Në gjatë vitit 2017, (krahasuar me regjistruar një tepricë në vitin 2017 këtë sfond, u vendosën kufizime mbi totalin respektiv për vitin 2016), - për herë të katërt në pesë vitet e tërheqjen e cash-it dhe u shtrëngua për të arritur në 16,1 milionë fundit - prej 4% të PBB-së, në terma shumë transferimi i kapitaleve. Që karta (1,5 karta për banor), të ESA 2010, ose 4,2% të PBB-së atëherë, kufizimet mbi transferimin

Korrik 2018 Bankieri 11 www.aab.al

• numri i terminaleve POS, europiane. Aktualisht në Greqi bankat anëtare të HBA-së lançuan për periudhën 2015 – 2017, realizojmë 100 transaksione të dhe aplikacionin IRIS për pagesat është rritur në mënyrë të pagesave elektronike për banor, në online, i cili është një mjet efikas konsiderueshme me 215% krahasim me mesataren e BE-së, për pagesa të menjëhershme (690,575 në vitin 2017 në prej 240 transaksionesh për banor. (i ngjashëm me skemën e krahasim me 219,070 në vitin Megjithatë, bankat vendase ofrojnë Transferimit të Menjëhershëm 2015), një sërë produktesh dhe shërbimesh SEPA (SEPA Inst), që menaxhohet inovatore të pagesave elektronike, nga Këshilli Europian i Pagesave • numri i transaksioneve me si: (EPC), për individët dhe korporatat karta është rritur me 285%, dhe aplikacioni IRIS për pagesat midis viteve 2015 dhe 2017, ku • transferta të menjëhershme, nëpërmjet celularit, një aplikacion 77% e tyre janë iniciuar përmes • pagesa të menjëhershme ky për pagesa të menjëhershme përdorimit të kartave të debitit, nëpërmjet një aplikacioni P2P dhe P2B deri në 500 Euro në • vlera e transaksioneve të për celular, duke përdorur si ditë për paguesin e regjistruar. kartave të pagesave është përdorues numrin e telefonit Duke qenë se cash-i është ende rritur me 157%, midis viteve për pagesat Person-to- mjeti kryesor i pagesave në Greqi, 2015 dhe 2017. Rreth 73% e Person (P2P), ose numrin e synimet kryesore të sistemit tyre lidhet me transaksionet identifikimit të personit tatimor bankar grek janë si më poshtë: me karta debiti, (TIN), për pagesat Person-to- Business (P2B), • reduktimi i mëtejshëm i • vlera mesatare e transaksionit, përdorimit të cash-it nga nëpërmjet përdorimit të • aplikacionin e pagesave të konsumatorët dhe bizneset, kartave, në vitin 2017 ishte tregtisë elektronike MyBank, nëpërmjet ofrimit të stimujve 41 Euro (- 33% në terma dhe për përdorimin e aplikacioneve vjetorë). Vlera mesatare e • pagesa të faturave dhe pagesa të pagesave elektronike transaksioneve me kartë debiti në POS-et e tregtarëve, duke (p.sh.: përmes zgjerimit të ishte 38 Euro. përdorur Kodet e Reagimit programeve të besnikërisë për • numri dhe vlera e të Shpejtë (QR), Near Field pagesat elektronike), transaksioneve bankare Communication (NFC) dhe • përputhja me kuadrin e ri nëpërmjet internetit është Bluetooth Low Energy (BLE). rregullator të BE-së, që rritur, me bazë vjetore, Veçanërisht, në prill të vitit ka të bëjë me pagesat dhe përkatësisht me 40% dhe 29%, 2016, bankat anëtare të HBA-së transformimin digjital (p.sh.: • numri dhe vlera e transa- lançuan aplikacionin e pagesave Direktiva e Shërbimeve të ksioneve bankare nëpërmjet të tregtisë elektronike MyBank Pagesave 2), celularit është rritur, me bazë për individët dhe korporatat. Nga • sigurimin e një përfitueshmërie vjetore, respektivisht me 142% marsi 2017 deri në mars 2018, të qëndrueshme për shërbimet dhe 82%, MyBank ka regjistruar një rritje e pagesave, dhe të dukshme prej rreth 350%, në • rastet e mashtrimeve në karta terma të transaksioneve, 232% në • investimi në siguri, ishin të papërfillshme (d.m.th. terma të vlerës dhe një rritje të infrastruktura teknike, 1 nga 8,000 transaksione, në vazhdueshme të pranimit të tij nga metodat e thjeshta dhe të terma numrash, dhe 1 Euro bizneset që ushtrojnë veprimtari kuptueshme të pagesave, nga 9,000 Euro, në terma të në Greqi. Me një normë autorizimi shpejtësinë e ekzekutimit vlerës). të transaksioneve prej 78%, vlera të urdhërpagesave, të Pavarësisht progresit spektakolar mesatare e pagesës që bëhet shoqëruara me çmime të dy viteve të kaluara, përdorimi nëpërmjet MyBank është 199 tërheqëse për përdoruesit i instrumenteve të pagesave Euro, ndërsa pagesa me vlerën e shërbimeve të pagesave elektronike është ende shumë më i më të lartë ishte mbi 15,686 Euro. (paguesit dhe përfituesit). ulët se sa në shumë vende të tjera Përveç kësaj, në maj të vitit 2017

12 Bankieri Korrik 2018 www.aab.al TEMA E DITËS Transformimi pagesave me karta përballë një ekonomie digjitale

Forumi e përmbushi me sukses qëllimin kryesor, të nxitjes së një dialogu të hapur mbi rëndësinë e rritjes së përdorimit dhe pranimit të kartave si një ndikim të fuqishëm në reduktimin e cash-it në ekonomi si dhe zhvillimin e innovacionit dhe ekonomisë digjitale në Shqipëri .

në industrinë shqiptare të pagesave pranimin dhe përdorimin e kartave me karta. si mjet pagese. Paneli i dytë hodhi Shërbimet financiare digjitale dritë rreth mundësive konkrete për po bëhen një pjesë e rëndësishme një bashkëpunim të frytshëm midis e bankingut dhe brezi i ardhshëm i bankave dhe FinTech, si dhe rreth produkteve bankare dhe zgjidhjeve mundësive për ndryshime pozitive digjitale po ndikojnë fuqishëm në në sjelljen e kartëmbajtësve. jetën tonë të përditshme. Megjithatë Gjithashtu, në forum u ndanë Shqipëria ofron ende mundësi dhe disa prej praktikave më të shumë të mëdha lidhur me rritjen mira nga vendet e tjera në rajon, të e nivelit të përdorimit të kartave, të cilat kanë pasur arritje të mëdha krahasueshëm me vendet e rajonit. në rritjen e përdorimit të kartave Zgjerimi i përdorimit të kartave dhe rrjedhimisht në reduktimin e Nevila Kovaci të kreditit ose debitit, si instrument parasë së gatshme. Kjo e realizuar Kryetare e Komitetit të Kartave pagese, është një kontribut i nëpërmjet ndryshimeve ligjore si SHOQATA SHQIPTARE E BANKAVE pazëvendësueshëm në luftën edhe bashkëpunimit midis aktorëve kundër informalitetit. Nga ana tjetër, kryesorë. Nisma më inovatore ishte kjo kërkon nga të gjithë aktorët teknologjia e fjalës së fundit, që përpjekje të bashkërenduara, për mundëson transformimin e jetës ë fillim të Majit 2018, AAB të siguruar që kartat të jenë një urbane drejt konceptit Smart City dhe Komiteti i saj i Kartave nga instrumentet më miqësore të dhe qytetarit digjital. Gjatë forumit Norganizuan forumin mbi pagesave për konsumatorin shqiptar, në “dhomën e inovacionit” ofrues të transformimin e pagesave me karta në jetën e tij të përditshme. Shumë ndryshëm dhe FinTech paraqitën disa përballë një ekonomie digjitale. Ky projekte dhe plane të ardhshme nga prej produkteve më të fundit, duke iu forum ishte një mundësi e mirë ku rregullatorët, lidhur me zhvillimin dhënë pjesëmarrësve mundësinë të aktorë të ndryshëm u mblodhën dhe e pagesave dhe veçanërisht në konsultohen me disa demonstrime diskutuan se si mund të reduktohet sektorin e kartave, mund të jenë dhe raste praktike. paraja e gatshme në ekonomi, një pikë kthese në transformimin e Pavarësisht kësaj, nisma nuk nëpërmjet zgjerimit të përdorimit të ekonomisë shqiptare në një ekonomi ndalon këtu, aktorët në treg u kartave në Shqipëri. Si veprimtari inovatore dhe digjitale. ftuan të bashkëpunojnë ngushtë e parë e këtij lloji ajo mblodhi së Konceptimi i forumit në formën mes tyre dhe rregullatorëve, si e bashku përfaqësues të qeverisë, e një diskutimi të madh të hapur vetmja mënyrë e suksesshme për të ekspertë nga organizatat e pagesave ne dy panele, u dha folësve dhe përparuar në rrugën drejt ndjekjes me karta Visa dhe MasterCard, audiencës mundësinë e veçantë së modeleve më të mirë në rajon. Kjo drejtues të bankave, tregtarëve si për të identifikuar disa nga arsyet përfshin dhe realizimin e një fushatë dhe përfaqësues nga FinTechs. kryesore që qëndrojnë pas vëllimit të orientuar edukimi, që synon rritjen Aktorët kryesorë paraqitën të ulët aktual të pagesave me karta e përdorimit të kartave si instrument përvoja thelbësore nga sektori si edhe dhe të pranimit të kufizuar pagese, si dhe marrjen së angazhimit publik dhe privat si dhe u thelluan të tyre në Shqipëri. Sikundër edhe që çështjet e identifikuara në këtë në trajtimin e faktit se si edukimi u analizuan disa prej sfidave e forum të ndiqen gjatë periudhës në financiar, politikat, prirjet dhe pengesave me të cilat përballen vijim. teknologjitë në zhvillim po ndikojnë aktorët kryesorë, të përfshirë në

Korrik 2018 Bankieri 13 www.aab.al TEMA E DITËS Si mund të luftohet ekonomia gri nga konsumatorët dhe qeveria Ndoshta shpjegimi është në emrin e saj, por dëmi që ekonomia hije i bën rritjes ekonomike dhe financave publike mund të jetë i vështirë të kuptohet. Për fat të keq, konsumatorët shpesh mund të kontribuojnë pa dashje në rritjen e saj. Kjo nuk duhet të ndodhë.

sondazh i fundit, i kryer nga IPSOS ne si konsumatorë që të përballemi për llogari të MasterCard në dhjetë me të. Ndryshimi bëhet edhe duke vende të Europës Qendrore dhe kërkuar thjesht një faturë, por ne Lindore1, gjeti se ndërsa 81% e shpesh nuk e bëjmë këtë. Duke njerëzve dëshirojnë që qeveritë e tyre kombinuar të dy këto mënyra të të luftojnë ekonominë hije, shumë ndryshimit të sjelljes e duke lëvizur nuk e kuptojnë se zakonet e tyre të drejt një shoqërie jo-cash, mund t'i blerjes mund të sjellin një ndryshim luftojmë me efektivitet transaksionet të madh dhe se një nga faktorët më e padeklaruara. të mëdhenj që kontribuojnë në këtë Për të mundësuar një ndryshim të drejtim është ekonomia hije pasive, tillë, nevojiten investim dhe zhvillim ku konsumatorët angazhohen në një në infrastrukturën e pagesave, si transaksion të ligjshëm me shitësit, në nivelin privat ashtu edhe në atë të cilët më tej nuk e raportojnë atë, publik. Kjo mund të lehtësojë jo vetëm Artur TUREMKA në mënyrë që të shmangin tatimet. regjistrimin e transaksioneve, por Drejtor i Përgjithshëm për Ballkanin Por si mund ta frenojmë këtë edhe shpejtësinë, besueshmërinë MASTERCARD gjë? Mënyrat më efektive janë dhe sigurinë e kryerjes së pagesave që gjithmonë të kërkohet faturë dhe mbledhjen e tatimeve. dhe/ose të paguhet në rrugë Pavarësisht nëse paguajnë faturat e konomia hije, ose e padeklaruar, elektronike. Cash-i është një nga shërbimeve, apo tatim/taksat online, i kushton qeverive kombëtare fajtorët kryesorë në ekonominë hije, ose blerjen e sendeve ushqimore në Emiliarda në të ardhura pasi ai zvogëlon transaksionet e supermarket, konsumatorët kanë tatimore, e me një ndikim të madh regjistruara, duke bërë të mundur treguar gatishmëri ndaj këtyre lloj në buxhetin publik. Rekomandimet shmangien e tatimeve. Pagesat transaksionesh jo-cash. Rreth 80% specifike për vendet e BE-së (të cilat elektronike mund ta luftojnë këtë e të anketuarve në të gjithë rajonin e përveç të tjerash u japin shteteve situatë, duke garantuar regjistrimin EQL kërkojnë të paguajnë më shpesh anëtare udhëzime për menaxhimin e transaksionit, por konsumatorët në rrugë elektronike dhe 86% do ekonomik), që do të miratohen shpesh nuk janë të vetëdijshëm se të donin të kërkonin faturë për çdo zyrtarisht, theksojnë rëndësinë e pagesat jo-cash mund të zvogëlojnë transaksion. menaxhimit më të mirë fiskal, si dhe ekonominë hije. Ndërkohë që 75% e Duke rritur ndërgjegjësimin mbi nevojën për të luftuar ekonominë personave të identifikuar kërkonin mënyrën se si cikli i ekonomisë hije hije, për shkak të barrës së saj fatura, si një mënyrë për të luftuar ndikon në ekonominë e përgjithshme ndaj sistemit tatimor dhe financave ekonominë hije, vetëm 37% e tyre i dhe shërbimet tona publike, si dhe publike. Në të vërtetë, studimi më kryenin pagesat me kartë. duke punuar për të fuqizuar dhe për i fundit i Komisionit Evropian për Në këtë drejtim kërkohet vërtet t'i mundësuar konsumatorëve të Hendekun e TVSH-së vuri në pah veprim ai duhet të jetë në formën e zvogëlojnë numrin e transaksioneve madhësinë e këtij problemi, që edukimit dhe veprimtarive që rrisin të padeklaruara, BE dhe qeveritë shkon në rreth 160 miliardë Euro të ndërgjegjësimin për konsumatorët kombëtare mund të punojnë humbura në BE, në vitin 2014. rreth faktit se: (1) sa ndikon ekonomia së bashku me qytetarët, për të Sidoqoftë, ndërgjegjësimi i hije në rritjen ekonomike dhe përmirësuar rritjen ekonomike, publikut se si të luftohet ekonomia shpenzimet për shërbimet publike; konkurrencën e ndershme dhe hije nuk është shumë i madh. Një dhe (2) si mund të ndërmarrim hapa shërbimet publike.

1 Bosnja & Hercegovina, Bullgaria, Kroacia, Republika Çeke, Hungaria, Polonia, Serbia, Sllovakia, Sllovenia dhe Rumania.

14 Bankieri Korrik 2018 www.aab.al TEMA E DITËS Pagesat elektronike – një shtyllë e rëndësishme për ndërtimin e një ekonomie jo-cash

VISA mbështet të gjitha nismat që synojnë të lehtësojnë përdorimin, të mundësojnë inovacionin dhe të garantojnë sigurinë e pagesave elektronike. Përvoja jonë mbarëbotërore tregon se rezultatet më të mira vijnë kur e gjithë industria punon së bashku dhe kur ka bashkëpunim mes sektorit privat dhe atij publik.

shpejta, të lehta dhe të sigurta, si dhe shumë njerëzve në sistemin financiar kur kanë mundësinë që të përdorin formal. Në rang global, këtë gjë e kartat e tyre në mjediset e ndryshme realizojmë nëpërmjet bashkëpunimit tregtare, ata i ndryshojnë zakonet dhe me bankat, shoqëritë e teknologjike, sjelljet e tyre. qeveritë dhe organizatat jo-qeveritare VISA mbështet të gjitha nismat (OJQ), me synim zgjerimin e që synojnë të lehtësojnë përdorimin, pagesave elektronike, shërbimeve të mundësojnë inovacionin dhe të financiare dhe edukimin financiar garantojnë sigurinë e pagesave për komunitetet që janë larg këtyre elektronike. Përvoja jonë shërbimeve, në mbarë botën. Për mbarëbotërore tregon se rezultatet VISA-n, suksesi nuk qëndron vetëm më të mira vijnë kur e gjithë industria te hapja e llogarive. Ai ka të bëjë me punon së bashku dhe kur ka pagesat dhe shërbimet financiare të bashkëpunim mes sektorit privat dhe përshtatshme për konsumatorët, në Vladimir DJORDJEVIC atij publik. Zgjerimi i pranueshmërisë mënyrë që të rrisim numrin e njerëzve Drejtues vendor, Evropa Juglindore së pagesave jo-cash është elementi që angazhohen në sistemin financiar VISA kyç për tregun shqiptar. VISA përmes formal. partnerëve – bankave – është e Ajo që është e rëndësishme të gatshme të mbështesë tregtarët në kuptohet është se edukimi financiar araja e gatshme (cash) është rritjen e biznesit të tyre nëpërmjet lidhet me përfshirjen financiare. ende mjeti mbizotërues i pagesës pagesave jo-cash dhe kanaleve të Dijet financiare i ndihmojnë njerëzit Pkudo në Europën Juglindore, që reja të tregtisë. Në secilin treg ke të bëhen të pavarur dhe të arrijnë nënkupton se ka ende shumë punë ne veprojmë, jemi të gatshëm të stabilitetin financiar. Kjo përfshin për të bërë në rrugën tonë drejt një ndërmarrim fushata, t’u bashkohemi dhe aftësinë për të kursyer para, për ekonomie jo-cash në rajon. Shqipëria nismave të ndryshme, të sjellim të dalluar ndryshimin midis nevojave ka lidhje tradicionalisht të forta me stimuj, ose modele besnikërie. dhe dëshirave, për të menaxhuar cash-in, ku klientët parapëlqejnë të Ekspertët e fushave përkatëse një buxhet, për të paguar detyrimet paguajnë me valutë. Kohë pas kohe ne duhet të punojnë së bashku për të mujore, për të blerë një shtëpi, për i pyesim konsumatorët rreth zakonit siguruar orientimin drejt ekonomiksit të paguar shkollimin, si dhe planin dhe traditës së tyre të pagesave, për që do të maksimizonte rritjen e vëllimit e daljes në pension. Dijet financiare të kuptuar më mirë se çfarë i pengon të sistemit të pagesave elektronike, i ndihmojnë ata të hartojnë një plan pagesat jo në para’ të gatshme. duke krijuar një kërkesë të përbashkët realist që do t'i drejtojë ata në jetën Arsyeja që qëndron pas saj është të kartëmbajtësve dhe tregtarëve. e tyre të përditshme, për të marrë zakonisht mungesa e njohurive, disa Një format i tillë mund të kontribuojë vendime të bazuara financiare. VISA keqkuptime rreth pagesave jo-cash, në rritjen e pagesave elektronike është një lider rajonal në nxitjen e ose thjesht parapëlqimi i parasë dhe mbajtjen e një ekosistemi të programeve të edukimit financiar. Në së gatshme për pagesa. Kjo është balancuar, që siguron përfitime për të shumë vende të rajonit CISSEE, VISA arsyeja pse ne besojmë se edukimi gjitha palët e përfshira. është një partner i besueshëm për është themeli për një përparim të Si një shoqëri globale e projektet e edukimit financiar dhe ne mëtejshëm dhe lëvizje drejt pagesave teknologjisë së pagesave, vlerësojmë jemi të hapur për të diskutuar rreth jo-cash. Kur qytetarët i kuptojnë qartë se një nga kontributet më të vlefshme nismave për projekte të edukimit përfitimet e pagesave elektronike të që mund të japim është futja e sa më financiar edhe në Shqipëri.

Korrik 2018 Bankieri 15 www.aab.al TEMA E DITËS Lufta kundër evazionit për një ekonomi pa cash

Reduktimi i përdorimit të parasë së gatshme sjell përfitime të shumëfishta në ekonomi dhe mirëqenie sociale, duke parandaluar evazionin fiskal dhe duke prodhuar përfitime të rëndësishme për shoqërinë.

Evropiane. Sipas këtyre studimeve figura 1. Dallimi më i madh shihet në rezulton se, vendet nordike, si: Suedia kartat e debitit dhe POS-et ku Kroacia dhe Finlanda, kanë nivelin më të ulët dhe Serbia kanë një numër dukshëm të përdorimit të cash-it, në më pak se më të lartë, ndërsa vendet e tjera të 45%. Në një prizëm intersant, studimet rajonit janë të përafërta. tregojnë se meshkujt përdorin cash si Një nga dukuritë negative në mjet pagese më shpesh se femrat, si Ballkanin Perëndimor, që funksionon dhe është evidente që moshat më të dhe rritet përmes përdorimit të vjetra përdorin cash në frekuencë më cash-it, është evazioni fiskal, apo të shpeshtë se të rinjtë. ekonomia gri. Të dhënat e Bankës Sjellja dhe kultura financiare e Botërore për këtë tregues tregojnë një shoqërie ka ndikim të madh në një mesatare të lartë në rreth 20- përdorimin e mjeteve të pagesave, 30%. Informaliteti ekonomik i lartë por një faktor tjetër i rëndësishëm paraqet një të metë të madhe në Petrit BALIJA është edhe qasja në terminale të mundësitë e një vendi për të zhvilluar Drejtor Ekzekutiv pagesave elektronike, si dhe siguria një treg të lirë dhe të barabartë, si SHOQATA E BANKAVE TË KOSOVËS dhe kostoja e tyre. Në Ballkanin dhe redukton mundësitë e shtetit Perëndimor numri i kartave bankare për të ofruar shërbime cilësore i në shumë vende të botës dhe llogarive e-banking nuk dallon dhe transformuese për shoqërinë. edhe në rajonin e Ballkanit shumë nëse merret parasysh Evazioni fiskal nga operatorë SPerëndimor paraja e gatshme madhësia e popullsisë, siç shihet nga të papërgjegjshëm ekonomik e konsiderohet si mjet kryesor pagese. Në nivel global, paraja e gatshme përbën rreth 85% të transaksioneve të përgjithshme, ndërsa në vendet e Bashkimit Monetar Europian kjo pjesëmarrje ëshë më e ulët, në rreth 79%. Supozohet që kjo përqindje të jetë edhe më e lartë në vendet e Ballkanit Perëndimor, në rreth 90%. Këto të dhëna tregojnë se paraja e gatshme (cash) ende dominon bindshëm në përdorimin e tij si mjet pagese nga konsumatorët. Megjithatë, ka dallime në mes shteteve të ndryshme, sa i përket nivelit të përdorimit të parasë së gatshme. Madje, ka dallime edhe në mes të gjinive dhe grup - moshave të cilat janë identifikuar në studime të kryera nga Banka Qendrore Figura 1. Mjetet e pagesave elektronike në Ballkanin Perëndimor

1 2013 studime nga Tufts University, Fletcher School and Steinbeis University Research Center for Financial Services. 2 2017 Artikuj të ndryshëm nga BQE, Esselnik dhe Hernandez. 16 Bankieri Korrik 2018 www.aab.al shtrembëron tregun e lirë, duke jo të mjaftueshëm, ku në mesatare e regjistrimit të arkës fiskale. i pamundësuar bizneseve të rreth 90% të transaksioneve me Prandaj ky koordinim i veprimeve ndershme që të rrisin pozitën e tyre karta bankare janë tërheqje të midis institucioneve financiare dhe në treg. Gjithashtu, evazioni fiskal i parave të gatshme nga bankomati. Autoritetit Tatimor është parakusht mohon mundësinë banorëve të një Kjo shpjegon paradoksin ku numri për të qenë efektiv në shfrytëzimin e vendi që të kenë infrastrukturë më i kartave bankare të lëshuara nga mjeteve elektronike të pagesave për të mirë, arsim dhe shëndetësi më institucionet bankare është shumë të parandaluar evazionin fiskal. cilësore, pasi qeveria qendrore apo i lartë, kur edhe përdorimi i cash- Sektori bankar duhet të vazhdojë pushteti vendor nuk e vjel tatimin it mbetet në nivele shumë të larta. të jetë pro-aktiv në zhvillimin legjitim nga këto biznese. Përdorimi i mjeteve elektronike dhe ofrimin sa më të madh të Një prej mundësive më të mira të pagesave e parandalon këtë mundësive të pagesave elektronike, për të parandaluar dhe luftuar dukuri, pasi që e detyron operatorin për të reduktuar transaksionet këtë dukuri është promovimi i ekonomik që të evidentojë shitjen me para të gatshme, pasi përveç përdorimit të mjeteve elektronike përmes transaksionit elektronik. se kontribuon në parandalimin e të pagesave, si: kartat bankare, Megjithatë, për të funksionuar mirë evazionit fiskal, gjithashtu redukton transaksionet me e-banking, si ky sistem, duhet që të ketë patjetër koston e menaxhimit të parasë së dhe mobile banking. Në bazë të të një koordinim të mirë me Autoritetin gatshme edhe për vet institucionin dhënave të lartpërmendura është Tatimor të një vendi, në mënyrë që bankar, por edhe për ekonominë në evidente që institucionet bankare në momentin që ndodh shitja/blerja, përgjithësi. Për të arritur rezultate kanë pajisur në masë të madhe transaksioni të regjistrohet përmes më të shpejta dhe më domethënëse, klientët e tyre me karta bankare arkave fiskale, që janë të lidhura është e domosdoshme që edhe dhe llogari e-banking. Megjithatë, me bazën e të dhënave të Autoritetit bankat qendrore të këtyre vendeve është me rëndësi të analizohet se Tatimor, në mënyrë që dëshmia të mbështesin këto zhvillime dhe cili është përdorimi i këtyre mjeteve. e pageses me kartë bankare të të ofrojnë rregulla dhe sisteme Statistikat tregojnë për një përdorim korrespondojë me dëshminë pagesash të përparuar.

Korrik 2018 Bankieri 17 www.aab.al TEMA E DITËS Kartat bankare dhe turizmi Çështje dhe problematika për t’u zgjidhur

dhe ato që veprojnë në mënyrë operojnë në fushën e turizmit nuk informale), janë përfshirë në shitjet duhet të trajtohen nga bankat njëlloj online, e kjo falë bashkëpunimit dhe si subjektet e tjera të angazhuara marrëveshjes që dy shoqatat arritën, në fushat e shërbimeve tregtare, ku bankat morën përsipër detyrën ndërtimit, karburanteve, etj. më të vështirë, pikërisht garancinë e mbrojtjes së klientëve që do të kryenin 3. Përdorimi vetëm i një POS-i për veprimet. Motorët ndërkombëtarë të të gjitha bankat. Mendoj që edhe shitjeve online janë kryesisht: Booking, vet bankat mund ta konsiderojnë një Expedia, HRS, Airbnb, etj., të cilët alternativë të tillë, pasi kështu mund të aplikojnë komisione të larta shitjeje, ulin kostot e shërbimeve, duke ngritur pasi sigurojnë garancinë ndaj klientit. një infrastukturë bashkërenduese. Këto komisione luhaten nga 15 – 25% të çmimit të shitjes, duke pasur parasysh 4. Njoftimi pas një transaksioni dhe uljen minimale prej 10% (nga bankar. Mjaft banka kanë sofistikuar Zak TOPUZI çmimi bazë që aplikon subjekti në faqen dhe përmirësuar ndjeshëm shërbimin SHOQATA SHQIPTARE E TURIZMIT, ATA e tij të internetit). Kjo e bën të vështirë e pagesave, nëpërmjet programeve mbijetesën, në një treg me rrezik dhe smart, si: blerje online, pagesa kosto të lartë (ku mbi 34% është kosto e shërbimesh apo taksash, bileta, hotele fuqisë punëtore). Një hotel fillon shitjet jashtë vendit, etj. Disa banka kërkojnë me kosto të drejtpërdrejta prej minus komunikim të drejtpërdrejt me telefon, ndustria hoteliere në Shqipëri është e 59 – 69% e kjo e kthen bashkëpunimin për të konfirmuar veprimin. Kjo më re, e zhvilluar në mënyrë kaotike, pa me bankat në një marrëdhënie tepër duket zgjidhje e gabuar, pasi në disa marka e brand-e të huaj, por dhe të I të rëndësishme, për mbarëvajtjen e raste është i pamundur ky komunikim, vendit. Tashmë janë funksionale rreth suksesshme të biznesit akomodues. jo për faj të klientit. Kjo ndodh kryesisht 4,000 njësi akomoduese, nga të cilat Nga analiza qe ATA ka bërë në lidhje kur blerja bëhet në aeroporte, apo në 1,300 prej tyre janë hotele, ku numri me këtë bashkëpunim, mendoj që disa orët e udhëtimit (kur mbyllja e aparateve total i shtretërve është rreth 68,000. raporte midis bankës dhe biznesit duhet celulare është e detyrueshme). Në Kjo e bën vendin tonë jo konkurrues të rishikohen, kryesisht në drejtimet e këto raste banka bllokon kartën, duke në rajon, ku industria turistike është mëposhtme: e vënë në vështirësi klientin, e bëhet kontribuesi kryesor në PPB. Gjithashtu, dhe më problematike sidomos gjatë këtu vërehet se pjesa më e madhe janë 1. Komisionet bankare tepër të larta fundjavave, kur klientët dalin dhe jashtë me kapacitete të vogla dhe kryesisht për transfertat me operatorë të vendit e iu duhet të kryejnë shpenzime. pranojnë menaxhim familjar, si vijon: huaj, si: Booking, Expedia, HRS, etj. • 80% hoteleve janë me 5 – 20 Në qoftë se një biznes i vogël me 10 – 5. Pajisja e punonjësve me kartë debiti dhoma 12 dhoma paguan 30 Euro komision për pagën. Në rastin e tërheqjeve cash për transferim drejt Booking për pranë ATM-ve, disa nga bankat mbajnë • 13% hoteleve janë me 20 – 40 200 Euro, duhet të mendohet mirë. komision, që për pagat e vogla është dhoma Këtu duhet të kuptohet që industria e i ndjeshëm dhe prirja e punonjësve • 7% hoteleve janë me mbi 40 akomodimit nuk mund të funksionojë është të kalojnë pagat drejt bankave që dhoma pa marrëveshjet me këta operatorë, që nuk aplikojnë komisione me këtë rast. janë një domosdoshmëri për qëndrimin Këto janë disa nga problemet të cilat • Vetëm 7 hotele janë me mbi 100 në treg. mund të zgjidhen lehtësisht dhe shpejt, dhoma nëse sigurohet një bashkëpunim më i Vitet e fundit rreth 3,500 njësi 2. Komisioni e POS-eve janë të larta, ngushtë mes bankave dhe shoqatave të akomoduese në Shqipëri (ku përfshihen në masën 1,8 - 3,5%. Subjektet të cilat turizmit.

18 Bankieri Korrik 2018 www.aab.al TEMA E DITËS Përparësitë e pranimit të kartave si mjet pagese

Bazuar në eksperiencën tonë të gjatë në treg, në partneritetin dhe bashkëpunimin me aktorët kryesorë të tregut në fushën e kartave të debitit dhe të kreditit, vlerësojmë se, pavarësisht kostove biznesi vendas i shitjeve me pakicë duhet të orientohet më shumë drejt pranimit të kartave si mjet pagese. Ky është një bashkëpunim që sjell përfitim për të gjitha palët e përfshira: klientin, bankën dhe biznesin.

dhe më i suksesshëm i lodrave, i e grupit tonë nuk kryejnë asnjë produkteve të kancelarisë dhe atyre diskriminim, lidhur me pagesat sezonale e dekorative në Shqipëri me kartë, qoftë sa i takon shumës, dhe Ballkan. pra duke mos refuzuar pagesa me Prania në treg që në fillimet e kartë edhe për blerje të vogla siç tranzicionit dhe zhvillimi i grupit ndodh rëndom, qoftë sa i takon paralelisht me zhvillimin e tregjeve bankës lëshuese të POS-eve, por dhe produkteve financiare në vend, duke kryer pagesat te ato POS që kanë bërë që në shumë raste grupi kërkohen nga klienti. Kjo praktikë ynë të krijojë një marrëdhënie ka bërë që sot të gëzojmë raporte të partneriteti me sektorin bankar, kënaqshme të pagesave në POS-e ku ndër bashkëpunimet më kundrejt pagesave me para në dorë, frytdhënëse mund të përmendet ai të cilat edhe pse janë ndjeshëm i pranimit të kartave si mjet pagese, më të larta se mesatarja e tregut Eltion KOÇI nga shoqëritë tona të shitjes me në vend, në gjykimin tonë, kanë Menaxher i Thesarit ende hapësirë për përmirësim, GRUPI BALFIN veçanërisht po të kemi parasysh shkallën e përdorimit të kartave si Grupi Balfin, bashkë me biznese mjete pagese në vende të tjera të të tjera vendase dhe të huaja, rajonit, ku grupi është i pranishëm rupi Balfin, si grupi më i madh prej kohësh vazhdon përpjekjet me rrjetin e tij të shoqërive, si: në Shqipëri, i pranishëm në për ndërgjegjësimin e të Maqedoni, Kosovë e Bosnje. Kjo vjen shumë vende të rajonit dhe G gjithë aktorëve për reduktimi i jo vetëm si rezultat i nivelit më të më gjerë, me një qarkullim vjetor informalitetit, me të cilin përballet lartë të informalitetit në Shqipëri, prej më shumë se 600 milionë Euro veçanërisht sektori i shitjeve me por edhe si rrjedhojë e faktit që në dhe një vlerë totale mjetesh mbi pakicë. Ulja e informalitetit do të vendet e sipërpërmendura, pagesat 500 milionë Euro, ka një portofol të shoqërohej rrjedhimisht me rritjen me kartë njihen prej një kohe më diversifikuar investimesh. Një ndër e konkurrencës së ndershme, të gjatë dhe kultura e përdorimit sektorët kryesorë në të cilët operon proces nga i cili do të përfitonin të të tyre si mjet pagese është e grupi, që nga 1993, është ai i shitjeve gjithë agjentët ekonomikë. ndryshme nga e jona. me pakicë. Grupi, prej një kohe Sigurisht që, pranimi i kartave si shumë të gjatë, ruan pozicionin e mjet pagese sjell shumë përfitime liderit në këtë sektor, falë shoqërive për bizneset, ku shkurtimisht do të tona, si: Neptun, rrjeti më i madh pakicë. përmendja tre më kryesorët: në vend i pajisjeve elektronike dhe Ne kemi një raport shumë të teknologjike, SPAR, rrjeti më i kënaqshëm të pagesave me kartë 1. Përmirësim i menaxhimit të madh ndërkombëtar i prodhimeve kundrejt pagesave me para në dorë, cash-it ushqimore, Fashion Group, shoqëri duke i futur shoqëritë e grupit tonë Pranimi i pagesave me POS, që menaxhon markat më të njohura mes shoqërive kryesore në vend, ndikon pozitivisht bizneset, duke ndërkombëtare të veshjeve, dhe që kanë një raport të tillë në favor reduktuar një pjesë të problemeve Kid Zone (Jumbo), rrjeti më i madh të pagesave me kartë. Shoqëritë që shoqërojnë pagesat me para në

Korrik 2018 Bankieri 19 CREDINS Online

Mirësevini në eksperiencën e re dixhitale të Credins ONLINE. Zbuloni prakticitetin dhe sigurinë për përdoruesit individë dhe biznese.

• Identifikim Biometrik ose PIN • Transferta Shkarko Aplikacionin

• Pagesa utilitare Available on the Android app on • Aplikacion për smartphone

04 53 53 000 www.bankacredins.com www.aab.al dorë, të tilla si: klientët mund të grumbullojnë duke mos qenë të kufizuar nga • rreziku i pranimit të parave pikë, të përfitojnë nga sasia e parave që disponojnë false, programe “cash-back” nga në portofol. banka, duke bërë që ata të • rreziku i vjedhjes, qoftë në preferojnë të kryejnë blerje Gjithsesi, gjëja më e rëndësishme mjediset e punës, qoftë gjatë në dyqanet që e pranojnë në nivel kombëtar është pranimi transportit të vlerave monetare kartën si mjet pagese. Për i kartave si një mjet pagese, çka për në bankë, më tepër, pagesat me kartë do të sillte mbi të gjitha uljen e janë një lehtësi e madhe dhe nivelit të informalitetit që ekziston • shpenzimet për transportin e alternativë e pëlqyeshme në Shqipëri. Grupi Balfin, bashkë këtyre fondeve në bankë, nga klientët, të cilët mund të me biznese të tjera vendase dhe paguajnë me këste, mund të të huaja, prej kohësh vazhdon • vështirësitë për të siguruar përfitojnë nga programet e përpjekjet për ndërgjegjësimin e monedha për t’i pasur gjendje besnikërisë që mund të ofrojnë të gjithë aktorëve për reduktimi i për kusur për klientët, etj. bankat lëshuese të kartave, informalitetit, me të cilin përballet ose të përfitojnë nga stimuj të veçanërisht sektori i shitjeve me 2. Cilësia e shërbimit dhe kënaqësia tjerë. pakicë. Ulja e informalitetit do të e klientit shoqërohej rrjedhimisht me rritjen • Për të gjitha shoqëritë e grupit • Transaksioni me POS zgjat e konkurrencës së ndershme, tonë, cilësia e lartë e shërbimit pak, është i shpejtë dhe i proces nga i cili do të përfitonin të dhe kënaqësia e klientit verifikueshëm në pagesën gjithë agjentët ekonomikë. janë parësore. Kur klientët e kryer. Në rast se bëhet Në përfundim duhet thënë realizojnë blerje në shoqëritë pagesë në vlerën e gabuar, se, bazuar në eksperiencën tonë tona të shitjeve me pakicë me ajo verifikohet lehtësisht dhe të gjatë në treg, në partneritetin kartë, kjo jo vetëm rrit cilësinë mund të kryhet kthimi i saj në dhe bashkëpunimin me aktorët e shërbimit, por duke pasur llogarinë e klientit. kryesorë të tregut në fushën e parasysh edhe përfitimet që kartave të debitit dhe të kreditit, mund të marrë vetë klienti 3. Rritje e shitjeve vlerësojmë se, pavarësisht kostove nga përdorimi i kartës, i jep • Përveç klientëve, edhe bizneset biznesi vendas i shitjeve me pakicë shërbimit tonë një vlerë të kanë përfitime nga pranimi duhet të orientohet më shumë shtuar. Për të mos përmendur i kartave si mjet pagese. Kjo drejt pranimit të kartave si mjet më pas edhe faktin që pranimi pasi klientët janë në gjendje pagese. Ky është një bashkëpunim i pagesave me kartë, shton të blejnë më shumë me kartë që sjell përfitim për të gjitha palët përgjegjësinë e biznesit ndaj se sa me para në dorë. Në e përfshira: klientin, bankën dhe klientit dhe e bën atë shumë rastin e pagesës me para në biznesin. Ne si grup përpiqemi më të besuar në sytë e tij. dorë, vlera e blerjeve të tyre në mënyrë të vazhdueshme të do të jetë e kufizuar nga sasia zgjerojmë bashkëpunime të tilla • Siç u përmend më lart, e parave që kanë në portofol. me të gjithë bankat e pranishme mundësia për të paguar me Studimet kanë treguar që në treg, jo vetëm duke përmirësuar kartë sjell përfitim edhe klientët shpenzojnë më shumë programet ekzistuese, por edhe për vetë klientin, sepse falë kur paguajnë me kartë, sepse duke u përpjekur të sjellim ofertave të ndryshme që mund nxiten veçanërisht të kryejnë praktikat më të mira vendase dhe të bëjnë bankat lëshuese, blerje impulsive, të momentit, të huaj.

Korrik 2018 Bankieri 21 www.aab.al SPECIALE Komiteti Kombëtar i Sistemit të Pagesave zhvillon mbledhjen e katërt vjetore Komiteti miratoi strategjinë: “Për zhvillimin e pagesave me vlerë të vogël” dhe paraqiti projektet e realizuara deri tani në lidhje me këtë strategji, në kuadër të modernizimit të sistemeve të pagesave.

ë datën 20 qershor 2018, u lidhje me këtë strategji, në kuadër Komiteti diskutoi projektligjin: zhvillua mbledhja e katërt të modernizimit të sistemeve të “Për shërbimet e pagesave”, i cili Nvjetore e Komitetit Kombëtar pagesave. Strategjia e miratuar transpozon direktivën përkatëse të Sistemit të Pagesave (KKSP). do të përbëjë udhërrëfyesin të rishikuar të Bashkimit Evropian. Mbledhja u drejtua nga Kryetarja për angazhimet e përbashkëta Ky projektligj është përgatitur e këtij Komiteti, zj. Elisabeta Gjoni, në periudhën afatshkurtër e nga Banka e Shqipërisë, me Zëvendësguvernatore e Parë e afatmesme. Strategjia është mbështetjen e Bankës Botërore Bankës së Shqipërisë. Në këtë bazuar në një sërë analizash e dhe financimin e SECO-s. Miratimi mbledhje, Shoqata e Shqiptare raportesh të hartuara nga Banka dhe zbatimi i tij pritet të nxisë e Bankave (AAB) u perfaqësua e Shqipërisë me mbështetjen konkurrencën dhe inovacionin në nga z. Silvio Pedrazzi, Kryetar i e Bankës Botërore, të cilat u fushën e pagesave me vlerë të vogël AAB-së & Drejtor i Përgjithshëm prezantuan gjatë mbledhjes. dhe të balancojë hapësirat për i Intesa Sanpaolo Bank Shqipëri Konkretisht u prezantuan: ofrimin e shërbimeve të pagesave, dhe znj. Najada Xhaxha, Kryetare midis bankave dhe institucioneve • Rezultatet e analizës së tregut e Komitetit të Pagesave në AAB, financiare jobanka. të dërgesave të emigrantëve, të cilët janë anëtarë të KKSP, si Përfundimet e dala gjatë me qëllim identifikimin e dhe z. Spiro Brumbulli, Sekretar i diskutimeve në mbledhje Komiteti nevojave për ndërhyrje, të Përgjithshëm i AAB-së. Kombëtar i Sistemit të Pagesave cilat janë adresuar në planin e i pasqyron në rekomandimet e veprimit të strategjisë; mëposhtme: • Rezultatet e studimit Krijimi dhe zbatimi i objektivave Projektligji “Për shërbimet mbi matjen e kostove të të parashikuara në strategji, në e pagesave” pritet të nxisë instrumenteve të pagesave; lidhje me: konkurrencën dhe inovacionin në • Gjetjet e analizës së tregut • Task Force-n për monitorimin fushën e pagesave me vlerë të shqiptar, nga pikëpamja e e zbatimit të: “Strategjisë vogël dhe të balancojë hapësirat përfshirjes financiare. Kombëtare për reformimin për ofrimin e shërbimeve të e Sistemeve të Pagesave me Vizioni i strategjisë është: “krijimi pagesave, midis bankave dhe Vlerë të Vogël në Shqipëri”. institucioneve financiare jobanka. i një tregu bashkëkohor dhe gjithëpërfshirës për pagesat me • Grupin e punës për krijimin e vlerë të vogël, i mbështetur nga infrastrukturave kombëtare, infrastruktura të sigurta dhe në mbështetje të sigurisë dhe Të pranishmit në mbledhje eficiente dhe nga një gamë e gjerë efikasitetit të instrumenteve u prezantuan me zgjerimin e instrumentesh e shërbimesh që të pagesave (si ato me kartë Komitetit me anëtarë të rinj, përmbushin nevojat e përdoruesve”. dhe transfertave të kreditit përfaqësues nga institucione Vëmendje e veçantë iu kushtua në formë elektronike), sipas financiare jo-banka dhe operatorë masave për përmbushjen e këtij parashikimeve të strategjisë. të sistemeve të pagesave, me vizioni, nëpërmjet një plani veprimi • Grupin e Punës për krijimin qëllim gjithëpërfshirjen e aktorëve të detajuar, ku janë identifikuar e llogarisë bankare bazike në treg. hapat që duhen ndërmarrë nga (përfshirja financiare). Komiteti miratoi strategjinë: secili aktor. “Për zhvillimin e pagesave me Strategjia synon edhe • Grupin e Punës për procesimin vlerë të vogël” dhe paraqiti përmirësimin e kuadrit ligjor dhe e pagesave në euro me vlerë të projektet e realizuara deri tani në rregullativ, ku si nismë konkrete vogël, brenda vendit.

22 Bankieri Korrik 2018 www.aab.al INTERVISTA ALPHA BANK ALBANIA I shërbejmë klientëve tanë me shumë pasion

Në ditët e sotme është e lehtë të kopjosh një ofertë, një produkt ose shërbim, por ajo që me të vërtetë na dallon është se ne i shërbejmë klientëve tanë me shumë pasion.

nën mbikëqyrjen e Bankës së e fshirjes së huave), krahasuar Shqipërisë, është i qëndrueshëm me 3.1% gjatë vitit të mëparshëm. dhe shumë likuid. Pas krizës Politika monetare lehtësuese, financiare të vitit 2008, të gjithë e zbatuar gjatë viteve të fundit, ekonomitë u prekën, e kjo – për mbështeti fuqimisht rritjen e ekonominë shqiptare në përgjithësi kërkesës së brendshme dhe rritjen – u përkthye në nivele të ulëta të e besimit të klientëve - një shtysë dërgesave të emigrantëve nga kjo shumë e nevojshme në situatën vendet fqinje (Greqia dhe Italia), ekonomike aktuale. Sistemi bankar rënie të bilancit tregtar, etj. Masat vazhdoi të jetë stabël – në aspektin e likuiditetit dhe kapitalizimit – dhe huatë me probleme u zvogëluan në 13.2%, nga 25% që ishin disa vite Ne gjenerojmë një vlerë të shtuar më parë. Konkurrenca në sistemin Georgios PAPANASTASIOU për aksionarët, klientët, punonjësit bankar shqiptar është e pranishme Drejtor i Përgjithshëm tanë dhe shoqërinë në përgjithësi, dhe po nxit efikasitetin, po ul çmimet ALPHA BANK ALBANIA duke ruajtur rreptësisht normat dhe po inkurajon inovacionin, mjedisore dhe shoqërore, për duke ofruar një sërë zgjedhjesh. të mbështetur një të ardhme Bankat në Shqipëri kanë ofruar Së pari, ju urojmë për pozicionin të qëndrueshme të vendit ku dhe vazhdimisht ofrojnë produkte tuaj të ri në bankë. Cilat janë veprojmë. Ne vazhdimisht novatore me çmime relativisht përshtypjet tuaja të para për të volitshme, duke shfrytëzuar synojmë të përmirësojmë kulturën sistemin bankar shqiptar, lidhur optimalisht kanalet e ndryshme të dhe ecurinë tonë mjedisore; me zhvillimin, konkurrencën dhe shpërndarjes, burimet e ndryshme produktet? inkurajojmë përfshirjen e të fondeve dhe teknologjitë më Faleminderit! Para së gjithash, punonjësve tanë; mbështesim të fundit, si ato në tregjet më të dua të shpreh konsideratat e talentet dhe u ofrojmë atyre zhvilluara. mia më të mira për Shqipërinë. një mjedis pune tërheqës, që Megjithëse kam vetëm pak kohë promovon ekuilibrin më të mirë Si një nga bankat kryesore në këtu, mund të them se u ndjeva të mundshëm mes punës dhe të Greqi dhe në kuadër të lëvizjeve të menjëherë shumë i mirëpritur, jetës. mëdha rregullatore në Eurozonë e jo vetëm nga kolegët e mi në dhe Greqi, a ka ndonjë ndryshim, Alpha Bank. Ekonomia shqiptare për vitet që vijnë, në strategjinë e ka përparuar gjatë 25 viteve të biznesit të bankës në Shqipëri? fundit. Kjo i atribuohet pjesërisht e menjëhershme të ndërmarra Greqia ka luajtur një rol të edhe qëndrueshmërisë dhe nga Banka e Shqipërisë, me synim rëndësishëm në zhvillimin e konkurrueshmërisë së sistemit stabilitetin e tregut dhe forcimin ekonomisë shqiptare, kur kjo e financiar të saj. Të dy këta faktorë e pacënueshmërisë së sistemit, fundit u hap ndaj sipërmarrjes kanë kontribuar në përmirësimin dhanë një rezultat shumë pozitiv. private. Ai mbetet partneri i dytë e mirëqenies së konsumatorit Shifrat aktuale tregojnë se më i madh tregtar i Shqipërisë dhe shqiptar. Duke pasur parasysh huaja për sektorin privat, në vitin investuesi i huaj kryesor në vend, këtë, përshtypja ime e parë 2017, u rrit me 3.3% në terma me mbi 20% të totalit të stokut të është se sistemi bankar shqiptar, vjetorë (duke përjashtuar ndikimin IHD-ve në Shqipëri, sipas Bankës

Korrik 2018 Bankieri 23 www.aab.al së Shqipërisë. Bizneset greke në klientët dhe aksionarët tanë. tanë). Shqipëri janë të pranishme prej më shumë se 20 vjet në fusha Cilat janë disa prej arritjeve Cila është tipari më dallues i Alpha strategjike dhe të rëndësishme, kryesore të Alpha Bank Albania Bank Albania? si: telekomunikacioni, ndërtimi për 2017-ën dhe disa prioritete Gjatë 20 viteve që ne veprojmë dhe lëndët e para (ndërtim, kryesore për 2018-ën? në Shqipëri, fokusi kryesor ka infrastrukturë, industri dhe Puna jonë gjatë vitit 2017 pati qenë gjithmonë klienti. Kjo mund miniera), financë dhe banka, rezultate të dukshme në të gjitha të tingëllojë si një thënie "klishe" tregti (import – eksport, prodhim, fushat e veprimtarisë sonë. Ne nga një Drejtor i Përgjithshëm, por shpërndarje dhe investime), vijojmë të jemi në radhët e para nuk është e tilë. Në ditët e sotme akuakulturë dhe produkte të bankave për huadhënie, me një është e lehtë të kopjosh një ofertë, ushqimore, arsim, si dhe në pjesë tregu për huatë prej 5.6%. një produkt ose shërbim, por ajo sektorin e shëndetësisë dhe Depozitat vazhdojnë të regjistrojnë që me të vërtetë na dallon është se bukurisë. Bizneset greke kanë rritje, që aktualisht llogaritet në ne i shërbejmë klientëve tanë me investuar më shumë se 1.5 miliardë 5.4% të tregut të tyre. Raporti i shumë pasion. Pa dyshim, një tipar euro në Shqipëri, duke krijuar dhe mjaftueshmërisë së kapitalit mbi i dytë kryesor është punonjësi ynë mbajtur marrëdhënie biznesi të 22% dhe raporti i likuiditetit prej dhe fakti që ne ndajmë me njëri- forta, afatgjata dhe të shëndetshme 49% tregon për një pozicion të tjetrin të njëjtat vlera. Faktori i tretë midis komunitetit të biznesit grek fortë kapitalizimi dhe likuiditeti; i rëndësishëm është përgjegjësia dhe bizneseve vendase. Për më raporti hua (bruto) - depozita, në jonë sociale, pjesë e kulturës tepër, ky komunitet ka lehtësuar dhjetor 2017, ishte nën 55%. Më dhe qeverisjes së korporatës dhe zgjeruar marrëdhëniet midis shumë se 250 000 klientë kanë në sonë, e zhvilluar nëpërmjet një dy vendeve, ka nxitur tregtinë dispozicion një rrjet kombëtar prej sistemi vlerash, objektivash dhe e ndërsjellë dhe investimet, ka 34 degësh, 50 ATM dhe më shumë veprimtarish. diversifikuar bashkëpunimin se 800 POS-e, për të përmbushur Ne gjenerojmë një vlerë të ekonomik dhe më e rëndësishmja, nevojat e tyre. Të gjitha këto shifra shtuar për aksionarët, klientët, nuk ka shërbyer si transmetues tregojnë për një bankë të fortë dhe punonjësit tanë dhe shoqërinë në i krizës greke në ekonominë të qëndrueshme. përgjithësi, duke ruajtur norma shqiptare; përkundrazi, ka Prioritetet tona për vitin 2018 rigoroze mjedisore dhe shoqërore, kontribuar në zbutjen e goditjeve të përfshijnë, por nuk kufizohen në: për të mbështetur një të ardhme jashtme ekonomike dhe financiare. sigurimin e një kënaqësie të lartë të qëndrueshme të vendit ku Siç e përmenda dhe më lart, për klientët, ofrimin e shërbimeve veprojmë. Ne vazhdimisht synojmë pasojat e krizës financiare ishin më novatore dhe të dobishme të përmirësojmë kulturën dhe ri-formatimi global i institucioneve për klientët tanë, përmirësimin e performancën tonë mjedisore; financiare dhe rregullave që mëtejshëm të renditjes tonë në 5 inkurajojmë përfshirjen e ato zbatojnë; Greqia, Italia dhe bankat e huaja në vend, rritjen e punonjësve tanë; mbështesim partnerët e tjerë të rëndësishëm vlerës për aksionarët dhe rritjen e talentet dhe u ofrojmë atyre të biznesit të Shqipërisë hynë në mëtejshme të njohjes së markës, një mjedis pune tërheqës, që një proces reformimi, që ndikoi shpërblimin e besnikërisë (që promovon ekuilibrin më të mirë të në mënyrë të pashmangshme ka filluar tashmë me programin mundshëm mes punës dhe jetës. në filialet e tyre. Megjithatë, Alpha Bonus); më shumë lehtësi Standardet tona të larta të etikës Greqia vazhdon të jetë një partner në aksesimin dhe menaxhimin dhe integritetit dhe vullneti për të strategjik ekonomik për Shqipërinë e fondeve (duke përmirësuar qenë një partner i besueshëm dhe dhe komuniteti i biznesit grek në aplikacionin tonë të e-banking); kontribues krenar për ekonominë Shqipëri vazhdon të jetë një nga personalizimin e eksperiencës dhe shoqërinë vendase, na bën të lojtarët kryesorë në komunitetin e bankare (shërbime financiare të besojmë fuqishëm se përgjegjësia biznesit të huaj në vend. personalizuara); shfrytëzimin e jonë shkon përtej biznesit tonë Përsa i përket Alpha Bank njohurive tona bankare në përfitim kryesor. Për këtë arsye, ne Albania, jemi të sigurt se ne të klientëve tanë dhe duke u ofruar investojmë seriozisht në shoqërinë do të luajmë patjetër një rol të këshilla se si ata mund të kenë që jetojmë dhe veprojmë – e për rëndësishëm në tregun bankar sukses në jetën e tyre financiare pasojë investojmë në të ardhmen vendas, e ky mund të ketë vlerë për (këshillim financiar nga punonjësit tonë.

24 Bankieri Korrik 2018 www.aab.al SISTEMI BANKAR Auditimi i Brendshëm Profesioni i keqkuptuar, profesioni i së ardhmes

Kërkesa e tregut botëror për auditues të brendshëm e tejkalon mundësinë reale të ofertës së tyre. Kjo kërkesë pritet të rritet çdo vit, pasi si shoqëritë publike dhe ato private vazhdojnë të zgjerojnë nevojat e tyre të auditimit, për t’iu përgjigjur mjedisit të sotëm dinamik dhe shpërthyes të biznesit, si dhe reformave rregullatore dhe korporative.

përmendur asgjë për qindra gjëra marrin dijeni për këto rreziqe dhe të bëra mirë ... raportet e tyre të rekomandojnë përmirësime, mund të shkatërrojnë reputacionin në mënyrë që të ndihmojnë në e njerëzve që bëjnë punën e vërtetë uljen e rreziqeve. Audituesit ..." Ndërkohë që, këto deklarata janë e brendshëm janë vigjilentë thjesht "mite" dhe në përgjithësi ndaj klimës së korporatës dhe të pavërteta, fakti që ato vijojnë të kryejnë një sërë veprimtarish, qëndrojnë të tilla në kohë është të tilla si: vlerësimi i rreziqeve, një tregues për të reflektuar se si analizimi i mundësive, sugjerimi auditimi i brendshëm perceptohet i përmirësimeve, promovimi i në organizatë dhe çfarë duhet të etikës, sigurimi i saktësisë së të bëjnë profesionistët e auditimit dhënave dhe pasqyrave financiare, të brendshëm për të rrëzuar këto këshillimi i drejtuesve të lartë mite. për çështje kritike, duke dhënë Ediola BIÇAKU Ditët e sotme lexojmë pothuajse sinjale paralajmëruese, duke Drejtuese e Departamentit të Auditit të rregullisht lajme mbi skandalet rekomanduar kontrolle më të forta, Brendshëm e korporatave dhe mashtrimet, duke monitoruar pajtueshmërinë BANKA INTESA SANPAOLO SHQIPËRI shkeljet e privatësisë, etikën e me rregullat dhe rregulloret, e kompromentuar dhe gabimet shumë më tepër se këto! Sigurisht në qeverisje. Këto dhe niveli që kjo nuk është e lehtë, por uaji Maj është Muaji legjislativ e rregullator në rritje për profesionistët e kualifikuar Ndërkombëtar i Ndër- nënkuptojnë ekzistencën e dhe kompetentë të auditimit të Mgjegjësimit të Auditimit problemeve të rëndësishme me brendshëm, "është e gjitha në një të Brendshëm. Kjo është një pajtueshmërinë. Ndërveprimi në ditë pune"! (Instituti i Audituesve të mundësi e veçantë për të vlerësuar rritje me shoqëritë ndërkombëtare Brendshëm, "Broshura - Të gjitha këtë profesion, duke rritur në vend po rrit kompleksitetin në një Ditë Pune", 2016). ndërgjegjësimin dhe dukshmërinë e parimeve, rregulloreve dhe Në rastin më të mirë, auditimi i e tij në komunitetin e biznesit, kulturave në të cilat veprojnë brendshëm vepron si një "pasqyrë" sa i përket rolit të Auditimit organizatat tona. Sot, më shumë ku palët në organizatë paraqiten të Brendshëm në qeverisjen se kurrë, ekzistenca e auditimit dhe kontrollojnë veten se si duken. organizative, menaxhimin e të brendshëm është kritik për Pasqyra të tregon aspektet e rrezikut, efektivitetin e kontrollit qeverisjen e fortë të korporatave, pakëndshme, duke sugjeruar një të brendshëm dhe efikasitetin e menaxhimin e rrezikut, sistemin paraqitje më të mirë të tipareve. operacioneve. efektiv të kontrollit të brendshëm Pastaj palët mund të vënë në dhe operacioneve efikase. punë ato që ata i konsiderojnë Profesioni i keqkuptuar Me fjalë të thjeshta, roli thelbësor përshtatjet/përmirësimet e duhura "Është një e keqe e domosdoshme i auditimit të brendshëm është për veten e tyre. ... kur ata vijnë për auditim, na identifikimi i rreziqeve, që pengojnë Audituesit e brendshëm janë shpërqendrojnë dhe nuk na lejojnë një organizatë të arrijë qëllimet e hulumtues, analistë, raportues të bëjmë punët ... ata janë të etur saj, duke u siguruar që drejtuesit dhe këshilltarë të besuar. Ata i të raportojnë dy ose tre gabime, pa e organizatës/vendimmarrësit të sjellin organizatës objektivitet dhe

Korrik 2018 Bankieri 25

www.aab.al

një mori aftësish dhe ekspertizash mundësinë reale të ofertës së tyre. përqafojnë. Audituesit e brendshëm të tjera. Ata vlerësohen për aftësitë Kjo kërkesë pritet të rritet çdo duhet të ndezin motorët e tyre të e tyre të të menduarit kritik dhe të vit, pasi si shoqëritë publike dhe inovacionit dhe të kenë guximin të komunikimit, si dhe për njohuritë ato private vazhdojnë të zgjerojnë drejtojnë erën e ndryshimit dhe të e tyre të përgjithshme në fushën e nevojat e tyre të auditimit, për përfshihen aty ku ata mendojnë se teknologjisë së informacionit dhe t’iu përgjigjur mjedisit të sotëm mund të shtojnë vlerë. Audituesit ato që janë specifike për industrinë dinamik dhe shpërthyes të biznesit, e brendshëm duhet të vetë- e biznesit ku ata veprojnë. Ata janë si dhe reformave rregullatore dhe promovohen, duke shpalosur profesionistë të mirë-disiplinuar korporative. cilësi në shërbimin që ofrojnë dhe dhe metodikë, si dhe janë të Bordet e shoqërive kanë nevojë të mbështesin organizatën për të përkushtuar për të rritur aftësitë e të kenë sigurinë që, kur ndërmarrin siguruar një qeverisje dhe ecuri të tyre, përmes edukimit profesional hapat e tyre të ardhshëm, të jenë mirë të biznesit. Ata kanë një pozitë të vazhdueshëm. Ata janë trajnues në gjendje të shohin pengesat e të privilegjuar brenda organizatës, dhe specialistë të rrezikut dhe mundshme dhe të kuptojnë se çfarë të aftë për të bashkuar pikat që të kontrollit, specialistë të efikasitetit, duhet të bëjnë, për t’i shmangur ato. tjerët nuk i shohin në tërësinë e kontrollues të fakteve dhe zgjidhës Në këtë kuptim, ata e konsiderojnë tyre, të aftë të lidhin njerëzit, e në të mirë të problemeve. Qëllimi i auditimin e brendshëm me një këtë mënyrë, të bëhen katalizatorë tyre kryesor është identifikimi i rol parësor në përpjekjet e tyre të ndryshimit në organizatat ku rreziqeve dhe i mundësive dhe janë për të ecur në mënyrë të sigurt veprojnë. të detyruar ta tregojnë tablonë përmes një mjedisi biznesi që lëviz Ndryshimi i perceptimeve ashtu siç është. me shpejtësi. Shoqëritë e sotme është sfidues dhe kërkon kohë, Audituesit e brendshëm janë janë në kërkim të kandidatëve shpesh kjo kërkon përpjekje në një sfidë të vazhdueshme për që kanë studiuar, ose janë të gërshetuara të aktorëve të të parashikuar problematikat specializuar, në një larmi lëndësh, shumtë në komunitetin e biznesit, e reja dhe të japin zgjidhje. Ata si: inxhinieri, ekonomi, marketing, për të rrëzuar një mit/stereotip. zotërojnë aftësi gjykimi të biznesit shkenca kompjuterike, sisteme Megjithatë, tashmë është fakt që dhe injektojnë në mjedisin e të menaxhimit të informacionit, imazhi i profesionit të auditimit punës objektivitet, integritet dhe financave apo biznesit. Përveç të brendshëm po përmirësohet ekspertizë në komunikim. Duke kërkesave formale të edukimit, me shpejtësi, duke u konsideruar qenë se profesioni kërkon shumë audituesit e brendshëm duhet të një përbërës jetësor i modeleve punë në terren dhe bashkëveprim jenë profesionistë të realizuar, bashkëkohore të biznesit. Me pak me shumë njerëz në të gjithë logjikë dhe të orientuar drejt kërkime, do mund të zbulohet biznesin, audituesit e brendshëm biznesit. se, auditimi i brendshëm është janë të pajisur edhe me një nivel Ky është një lajm shumë i një rrugëtim unik karriere për protagonizmi (extroversion). mirë për audituesit e brendshëm profesionistët, jo vetëm financiarë, dhe ata të ardhshëm, por kjo që mund t'i drejtojë ata në detyra Profesioni i së ardhmes është gjithashtu edhe një sfidë, dhe fusha që ata kurrë nuk mund Kërkesa e tregut botëror për që profesionistët e auditimit të t’i kishin ëndërruar të ishin pjesë e auditues të brendshëm e tejkalon brendshëm duhet ta njohin dhe ta punës së tyre.

Korrik 2018 Bankieri 27 www.aab.al SISTEMI BANKAR Dhjetë dimensionet e tranzicionit bankar

Dimensione të tjera të reja po dalin në pah, duke e bërë bankën një industri edhe më komplekse dhe më të sofistikuar. Kurrë më parë se sa sot nuk ka qenë një kohë kaq sfiduese për të qenë një bankier i shkëlqyer.

dhe pas vitit 1982. Ky segment i numrin e kanaleve ku banka zgjedh ri klientësh parapëlqen bankën të përqendrohet. Një shembull i digjitale, kundrejt kanaleve zgjerimit të kanaleve është media tradicionale fizike. sociale, një terren problematik, veçanërisht për bankat, pasi Konkurrentët e rinj: GAFA kultivon një komunikim të GAFA është shkurtesa për dyanshëm, në krahasim me Google, Apple, Facebook dhe natyrën asimetrike të kanaleve Amazon. BAT nënkupton BaiDu, tradicionale të marketingut. Alibaba dhe Tencent. Gjigantët e teknologjisë tashmë po u afrohen Rreziqet e reja: Siguria kibernetike ndjeshëm bankave. Ata janë të Siguria kibernetike është tashmë rrezikshëm, pasi kanë aftësi të një çështje kyçe brenda bankave. shkëlqyera teknologjike, si dhe Zakonisht bankat mbrohen dhe David GYORI1 një bazë të jashtëzakonshme i menaxhojnë mirë rreziqet CEO klientele ekzistuese - për shembull kibernetike, në mënyrë programore BANKING REPORTS LTD LONDËR Facebook aktualisht ka 2.2 miliardë dhe të organizuar, por gjithsesi përdorues aktiv. ato mbeten objektivi kryesor i sulmeve. Ndërkohë që rreziqet ankat po kalojnë përmes Produkte të reja: Portofoli digjital e sulmeve fizike ndaj bankave po një shpërthimi digjital që Produktet e reja financiare me pakësohen me zvogëlimin gradual Bzhvillohet me një ritëm orientim digjital po nxiten drejt të përdorimit të parave të gatshme, të pashembullt. Kjo është një tregut me një sukses të madh. pasiguritë digjitale janë në rritje. sfidë e jashtëzakonshme për Kategoria më “shkatërruese” ofruesit aktualë të shërbimeve është "portofoli digjital". PayPal Struktura e re e brendshme: financiare tradicionale. Megjithëse është portofoli më i madh digjital Zhdërvjelltësia organizatat e mëdha janë ende të në botën perëndimore, me 220 Bankat përpiqen të përshtaten shkëlqyera në zhvillimin e tyre, milionë klientë, ndërsa WeChat Pay me ritmin e përshpejtuar të risive tashmë ato po përballen me një në Kinë kohët e fundit ka arritur në që shfaqen rreth tyre. Kjo çon në revolucion potencial, të nxitur nga 800 milionë përdorues aktivë në marrjen e vendimeve strategjike, tranzicioni digjital. Këtu paraqiten muaj. shpesh duke ndikuar në strukturën shkurtimisht disa aspekte të organizative. Një nga mënyrat 10 dimensioneve kryesore të Kanalet e reja: Media Sociale bazë se si po ndryshojnë bankat tranzicionit digjital në fushën e Kanalet e reja bankare digjitale po është paradigma e “organizatës bankingut: shfaqen me shpejtësi të madhe, së zhdërvjellët". Koncepti i ndërsa kanalet tradicionale vijojnë “organizatës së zhdërvjellët" Klientë të rinj: "Mijëvjeçarasit" të mbeten ende aktive. Kjo i vendos është parashtruar fillimisht nga "Mijëvjeçarasit", po arrijnë, hap bankat në një situatë të vështirë: Charles A. O'Reilly dhe Michael pas hapi, pozicionin më të lartë numri i kanaleve po zgjerohet L. Tushman në artikullin e tyre të të përfitueshmërisë, duke lënë dhe kompleksiteti i një strategjie vitit 2004, të botuar në Harvard prapa Brezin (Generation) X, dhe omnichannel po rritet në mënyrë Business Review. Sipas studimit “Baby Boomers”. "Mijëvjeçarasit" eksponenciale. Një paradigmë të tyre kërkimor organizatat që e janë persona që arrijnë moshën e re e quajtur "optichannel" ndajnë veprimtarinë e tyre në dy e pjekurisë në mijëvjeçarin e ri – duket se po ngrihet në horizont. njësi – biznesi tradicional kundrejt d.m.th. janë klientë të lindur në Optichannel kufizon me vetëdije atij në zhvillim e sipër (të ri) – duke

28 Bankieri Korrik 2018 www.aab.al e mbajtur menaxhimin e lartë të Square, Revolut dhe shumë të Dimensionet e reja: Ndryshimi i paprekur, janë të afta të mbijetojnë tjerë – megjithatë shumica e tyre Objektivave gjatë periudhave me tronditje të po përpiqen të mbijetojnë, e kështu Ndërsa tranzicioni digjital po mëdha. Kjo është ajo që shihet në janë të gatshme për të ndarë riorganizon disa dimensione kyçe disa banka të mëdha: novacioni teknologjinë dhe njohuritë e tyre. ekzistuese të bankingut, ai po ngrihet në nivel strategjik dhe Bankat ekzistuese po përpiqen t’u krijon gjithashtu dhe dimensione disa banka largpamëse po bëhen afrohen FinTech-save në një mënyrë krejtësisht të reja. Dizajni po “organizata të zhdërvjellta". të kontrolluar dhe dominuese. Një bëhet një element kyç përmes nga këto mënyra është krijimi i ndërfaqeve digjitale, ku bankat po Struktura e re e jashtme: PSD2 Fondeve CVC (Corporate Venture punësojnë tashmë dizenjues, dhe dhe API Banking Capital) dhe blerja e kuotave të ergonomistë dhe disa prej tyre po Bankat e hapura ndaj palëve të kapitalit në këto start-up-e në krijojnë departamente të dedikuara treta, Bankingu i Hapura, PSD2 fushën e FinTech-save, një tjetër për këtë qëllim. Besnikëria po Banking, API Banking – këto janë mënyrë është krijimi i programeve ndryshon si një koncept; ajo është thuajse sinonime, pak të njohura të inkubatorit dhe përshpejtuesit, shumë më e brishtë në një mjedis një dhjetëvjeçar më parë. Të gjitha për t'i ndihmuar ata, ndërkohë që digjital. Ndërsa “Baby Boomers” këto shprehje i referohen palëve mësohet prej tyre. Këto përpjekje zakonisht mbanin një marrëdhënie të treta, subjekteve të reja që po janë të diskutueshme dhe bankare për dekada, fëmijët e tyre, pozicionohen midis bankave dhe ambivalente, pasi ato zakonisht “Mijëvjeçarasit” janë gati të krijojnë klientëve të tyre, duke ofruar nuk kanë harmonizim midis një aplikacion të ri bankar për disa ndërfaqe të reja, të zgjuara, vlerave dhe kulturave të ndryshme minuta. Narrativat e tranzicionit progresive, mobile dhe agreguese. organizative – bankat tradicionale, digjital po bëhen elemente Sfida e vërtetë për bankat nuk konservatore dhe kundërshtuese thelbësore të komunikimit mar- është vetëm fakti që këto palë të të rrezikut, kundrejt bankave të keting. Këto narrativa u shpjegojnë treta janë agnostikë nga pikëpamja stilit "Silicon Valley". klientëve se pse dhe si banka e bankare – duke ofruar një qasje tyre tradicionale papritur është përgjithësuese të financave të Menaxhimi i ri: Bashkëpunim- bërë kaq novatore dhe se si ata një klienti - por gjithashtu ata konkurrenca – si klientë – mund të përfitojnë potencialisht mund të bëhen vetë Start-up-et në fushën e FinTech- nga kjo. Çështjet rregullatore po banka. ave dhe gjigantët e teknologjisë fitojnë një dimension të ri. Bankat janë partnerë të fuqishëm biznesi, tani janë në komunikim intensiv Partnerët e rinj: Përshpejtuesit, sikundër dhe konkurrentë të egër me rregullatorët, lidhur me CVC-të të bankave. Kjo marrëdhënie rregullimin e FinTech-save, si dhe Bankat përpiqen të tërheqin pranë komplekse kërkon optimalisht çështjet rregullatore që lidhen me bizneset start-up të teknologjisë paradigma të reja menaxhimi. risitë brenda bankave. Kjo qasje e financiare, në një mënyrë të Ndërsa bankat arrijnë në që lidhet me aspektet rregullatorë kontrolluar. Tashmë ekzistojnë konkluzionin se ato janë të forta është relativisht e re dhe ndryshon rreth 20 mijë sipërmarrje të vogla, dhe të gatshme për konkurrencë nga komunikimin tradicional të shpejta, fleksibël dhe krijuese në terrenin tradicional, sjellja të fokusuar në stabilitetin dhe të teknologjisë financiare në e korporatave fitimprurëse në rrezikun financiar. Dimensione të rrafsh global. Mbi 90% e këtyre ekosistemin kompleks digjital që tjera të reja po dalin në pah, duke sipërmarrjeve filluan të dalin në të evoluon me shpejtësi, është e bërë bankën një industri edhe më treg pas krizës së vitit 2008. Disa më e sofistikuar. Sipërmarrësit e komplekse dhe më të sofistikuar. prej tyre janë jashtëzakonisht të FinTech-save shpesh thonë: "me Kurrë më parë se sa sot nuk ka suksesshme – si: TransferWise, bankat, ne jemi miq-armiq". qenë një kohë kaq sfiduese për të FundingCircle, Zopa, Nutmeg, qenë një bankier i shkëlqyer.

1 David Gyori është një konsulent, trajner, autor dhe folës i njohur, në rrafsh global, lidhur me FinTech-sat. Ai është drejtor ekzekutiv i Banking Reports Ltd Londër, dhe ofron “Trejnime Cilësore rreth FinTech-save për Bankierët”, në të gjithë botën. Davidi është folës kryesor në organizime të rëndësishme ndërkombëtare bankare dhe për FinTech-sat; së fundmi ai ishte folësi kryesor në Forumin Botëror të FinTech-save në Seul, Korea e Jugut, si dhe në Bruksel, në konferencën vjetore të Shoqatës Europiane të Trajnimeve për Shërbimet Bankare dhe Financiare. David mban disa pozicione kyçe ndërkombëtare: Ai është anëtar themelues i Shoqatës Botërore të FinTech-save dhe Anëtar i Jurisë së Gjyqtarëve për Çmimet Evropiane të FinTech-save si dhe Çmimet Kombëtare të Teknologjisë, në Mbretërinë e Bashkuar. Ai është bashkëautor i librit "FINTECH Book", botuar nga Wiley and Sons më 2016, duke u bërë shpejt një “bestseller” në kategorinë e tij. David është staf akademik i Retail Banking Academy (Londër), një nga institucionet më prestigjioze të trajnimit të bankierëve në nivel global. Ai është pjesë e Bordit Këshillimor të shumë shoqërive FinTech në Mbretërinë e Bashkuar.

Korrik 2018 Bankieri 29

www.aab.al FORUMI I EKSPERTËVE Konsolidimi i tregjeve financiare jobankare dhe përfshirja e tyre në proceset integruese evropiane Drejtimet e zhvillimit të AMF-së Autoriteti i Mbikëqyrjes Financiare (AMF) synon konsolidimin e tregjeve financiare jobankare, duke synuar jo thjesht zgjerimin e tyre me produkte dhe shërbime të reja, por me fokus mbrojtjen e konsumatorëve dhe investitorëve në këto tregje. Këtij qëllimi i shërben edhe miratimi i “Strategjisë për Zhvillimin e AMF-së dhe Tregjeve nën Mbikëqyrje, për vitet 2018-2022”.

është një angazhim serioz i Autoritetit tregjeve financiare në Evropën për të zbatuar një plan veprimi Juglindore. konkret, të cilin do të ndërmarrim së Kjo strategji pasqyron gjendjen e sotme në tregjet financiare jo- bankare ende të pazhvilluara mirë, me potenciale të pashfrytëzuara “Strategjia për Zhvillimin e AMF- për investuesit dhe ekonominë, si së dhe Tregjeve nën Mbikëqyrje, edhe me perceptimin se zhvillimi për vitet 2018-2022” është një i këtyre tregjeve lidhet, krahas të plan i detajuar, që përmban 72 tjerave, edhe me kulturën financiare rekomandime, të cilat AMF i të publikut, e cila është ende në ka kthyer në 72 prioritete dhe nivele të ulëta. Besimi ynë është se, që do të jenë objekt i punës së nëpërmjet guximit dhe bashkimit të Ervin KOÇI përbashkët në 5 vitet e ardhshme. energjive pozitive të gjithë aktorëve Drejtor i Përgjithshëm Ekzekutiv AMF synon që zbatimi i kësaj dhe faktorëve në këto tregje, mund AUTORITETI I MBIKËQYRJES FINANCIARE strategjie të nxisë zhvillimin e një të sjellim ndryshime thelbësore të tregu konkurrent dhe efecient, tregjeve financiare jo-bankare. Kjo lidhet edhe me objektivin kryesor të duke krijuar njëkohësisht stabilitet Strategjisë, i cili është shndërrimi nga ë prill të vitit 2017, kur mora afatgjatë, si dhe duke i dhënë tregjet më të brishta financiare në detyrën time si një nga mundësi krijimit dhe zhvillimit të drejtuesit e Autoritetit, isha i Ballkanin Perëndimor, në tregun më N produkteve inovative. të konsoliduar, për të qenë lider të vetëdijshëm që së bashku me stafin tjetër drejtues do të përballeshim me rajonit, drejt proceseve integruese problematika të mbartura dhe shumë në BE. sfida të reja. Për më tepër, kur në bashku me grupet e interesit, në pesë Autoriteti gjykon se sot është klima një mjedis financiar dinamizmi është vitet e ardhshme. e nevojshme për të arritur objektivat mbizotërues, atëherë përballimi e secilit prej grupeve të interesit, si Hartimi i strategjisë është mbështetur i sfidave kërkon plane veprimi vijon: afatgjata. Për këtë arsye, Autoriteti në: • Qeveria dhe Ministria e i Mbikëqyrjes Financiare, hartoi • Një analizë konkrete e të saktë Financave e kanë në prioritet “Strategjinë për Zhvillimin e AMF-së për situatën aktuale të tregjeve zhvillimin e tregjeve financiare, dhe Tregjeve nën Mbikëqyrje, për vitet e të mbikëqyrjes së tyre; 2018-20221”, si një domosdoshmëri, jo si pjesë e projektit të zhvillimit vetëm për institucionin, por edhe për • Përgjegjësitë që lindin nga ekonomik, për të arritur rritjen kalimin në një stad tjetër të tregjeve proceset integruese, si dhe në ekonomike prej 5%; financiare në vendin tonë. Kjo Strategji • Modele suksesi të zhvillimit të • Investuesit dhe aksionarët

1 http://amf.gov.al/files2/File/Strategjia2018-2022.pdf

Korrik 2018 Bankieri 31 www.aab.al

janë shumë entuziastë për të këtyre tregjeve, si një faktor me që zbatimi i kësaj strategjie të nxisë zhvillimin e tregjeve; ndikim pozitiv në zhvillimin ekonomik zhvillimin e një tregu konkurrent dhe • Autoriteti është i vetëdijshëm të vendit. efecient, duke krijuar njëkohësisht që duhet të vazhdojë të Në Strategji janë vendosur stabilitet afatgjatë, si dhe duke i rritet dhe forcojë rolin e tij disa elementë prioritarë si sfida të dhënë mundësi krijimit dhe zhvillimit mbikëqyrës dhe rregullator zhvillimit afatmesëm: të produkteve inovative. me ritme më të shpejta; • Zhvillimi i tregjeve dhe Autoriteti është i bindur se zbatimi • Partnerët ndërkombëtarë përparimi i tyre me ritëm të i kësaj strategjie, e shoqëruar çdo presim ndryshimet e duhura, shpejtë; vit me prioritete të qarta e me duke e mbështetur AMF-në një plan konkret veprimi, do të në çdo hap, si në drejtim të • Përmirësimi i cilësisë dhe legjislacionit ashtu edhe rritjes efektivitetit të mbikëqyrjes nga transformojë, tregjet financiare duke Autoriteti; i kthyer në promotor të zhvillimit së kapaciteteve njerëzore; ekonomik të vendit. Në fund të çdo • Publiku është vet-dijësuar për • Inovacioni teknologjik, që do rolin e rëndësishëm që ne kemi të lehtësojë nevojat në rritje të viti do të bëhet bilanci dhe, nëse dhe pret që AMF ta realizojë konsumatorit dhe investuesve; është e nevojshme, do të bëhet dhe atë me kujdes. • Hartimi dhe miratimi i një përshtatja e Strategjisë me zhvillimin dhe dinamikën e ecurisë së tregjeve, Të gjithë objektivat e mësipërm kuadri ligjor të harmonizuar me direktivat e Bashkimit përgjatë një viti. kanë një pikë të përbashkët: Evropian. mbrojtjen dhe edukimin financiar Personalisht, jam besimplotë, që të konsumatorit dhe investuesit “Strategjia për Zhvillimin e AMF-së në bashkëpunim me të gjithë grupet në tregjet nën mbikëqyrje. AMF dhe Tregjeve nën Mbikëqyrje, për vitet e interesit dhe faktorët ndikues do të synon që nëpërmjet ushtrimit të 2018-2022” është një plan i detajuar, arrijmë ta zbatojmë me sukses këtë funksioneve mbikëqyrëse dhe që përmban 72 rekomandime, të cilat Strategji dhe ta bëjmë Autoritetin rregulluese të rivendosim besimin e AMF i ka kthyer në 72 prioritete dhe që model pozitiv të një institucioni konsumatorit në tregjet financiare, do të jenë objekt i punës së përbashkët financiar. me qëllim sigurimin e integritetit në 5 vitet e ardhshme. AMF synon

Tregu i Sigurimeve - Ecuria e Prime të Shkruara Bruto, 2008-2017 (në mln. lekë)

16,000 15,000 14,000 13,000 12,000 11,000 10,000 9,000 8,000 7,000 6,000 5,000 4,000 3,000 2,000 1,000 - 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Sigurimi i Jo-Jetës 6,561 7,156 7,352 7,274 8,070 7,578 10,597 13,056 14,391 14,993 Sigurimi i Jetës 515 721 848 941 880 960 1,026 1,028 978 1,205

32 Bankieri Korrik 2018 www.aab.al FORUMI I EKSPERTËVE Shërbimet digjitale më tepër eficiencë dhe përfitime për klientët

Për ProCredit Shqipëri zbatimi i praktikave më të mira të bankave të tjera të grupit dhe fjalës së fundit të teknologjisë, është vërtet një përparësi. Falë kësaj përqasje, sot që flasim banka ka arritur të transferojë 99% të transaksioneve nëpërmjet kanaleve elektronike bankare, shifër kjo e cila demonstron qartë fokusin për të arritur automatizim total të transaksioneve, që mund të kryhen përmes rrugëve elektronike.

marrë shërbim bankar nga kudo prezantuar në treg risitë në fushën që ndodhen, shpejt, me siguri, por e shërbimeve bankare, si: kartat edhe me kushte më të favorshme bankare për veprime në ATM, se më parë. platformën elektronike e-banking dhe Zonat 24/7. Vëmendje e Të udhëhequr nga teknologjia pandërprerë i është kushtuar Banka ProCredit gjatë 23 viteve përmirësimit në vazhdimësi të të operimit në tregun shqiptar, platformës elektronike e-banking, përveçse është përqendruar në si në larmishmëri shërbimesh, ofrimin e këshillimit financiar të ashtu dhe në lehtësi përdorimi. Për përgjegjshëm dhe të specializuar të vijuar dhe promovuar më tej këtë për bizneset, ka prezantuar risi përqasje novatore dhe në përgjigje të kërkesave të klientëve tanë, në vitin 2015 prezantuam konceptin Suada MANSAKU e vetshërbimit, me anë të Zonave Specialiste, Departamenti i Zhvillimit të Me prezantimin në treg të 24/7. Biznesit Për ProCredit Shqipëri zbatimi i PROCREDIT BANK SHQIPËRI “ProCredit Bank Direkt”, Banka ProCredit përmbush një praktikave më të mira të bankave tjetër qëllim: atë të ofrimit të të tjera të grupit dhe fjalës së ërdorimi i teknologjisë është zgjidhjeve bankare të thjeshta e fundit të teknologjisë, është vërtet tashmë pjesë e pandarë e transaprente. “ProCredit Bank një përparësi. Falë kësaj përqasje, Pjetës së secilit prej nesh. I Direkt” është një koncept i ri, i sot që flasim banka ka arritur të njëjti efekt është transmetuar edhe cili përfshin një paketë të plotë transferojë 99% të transaksioneve te bankat, të cilat e konsiderojnë shërbimesh që mund të përdoren nëpërmjet kanaleve elektronike jetësimin e risive teknologjike si lehtësisht nëpërmjet kanaleve bankare, shifër kjo e cila një mundësi e padiskutueshme elektronike. demonstron qartë fokusin për për të zhvilluar shërbimet e tyre. të arritur automatizim total të Me jetësimin e infrastrukturës transaksioneve, që mund të kryhen moderne të shërbimeve bankare, përmes rrugëve elektronike. Për bankës i lind detyra që të në mënyrë të vazhdueshme, për më tepër, ofrimi i zgjidhjeve digjitale rishikojë rrjetin e saj të njësive sa i përket shërbimeve bankare. për bizneset nxit efikasitetin, të biznesit dhe përcaktojë kanale Si pjesë e ProCredit Holding, që e në këtë mënyrë, kontribuon prioritare, përmes të cilëve i përbëhet nga një grup bankash që drejtpërdrejt në krijimin e shërben klientëve, si: bankingu operojnë në vende të ndryshme përparësive konkurruese për ta në përmes internetit, apo bankingu të Europës dhe Gjermani, bankat treg. Në një shoqëri që zhvillohet, mobil. Nisur nga eksperienca e ndjekin strategji të njëjta, duke i koha ka vlerë të paçmueshme, ndaj deritanishme e Bankës ProCredit zbatuar në çdo vend ku ushtrojnë edhe transformimi digjital do të në këtë fushë, vihet re se rezultati veprimtarinë e tyre. Prezantimi në vazhdojë, madje me hapa edhe më i gjithë këtij transformimi digjital këto tregje i shërbimeve bankare të shpejtë. Duke marrë parasysh është mjaft i kënaqshëm. Klientët novatore është tashmë pjesë e se, shërbimet digjitale ofrojnë po e vlerësojnë çdo ditë e më tepër identitetit të ProCredit. Ajo ka kursim kohe, disponueshmëri komoditetin që po u ofrohet, për të qenë banka e parë në vend që ka 24/7, siguri, komisione të

Korrik 2018 Bankieri 33 www.aab.al favorshme dhe mundësi për t’u Direct Banking - Banking i komisioneve të veçanta dhe rritur përdorur nga kompjuteri, telefoni thjeshtë, i shpejtë dhe i sigurt transparencën, ProCredit Bank ka apo tableti, bëjnë që ato të jenë Me prezantimin në treg të zbatuar një metodë të thjeshtë për “domosdoshmëri” për bizneset, “ProCredit Bank Direkt”, Banka Klientët e saj Individë: Komisionin ashtu dhe për individët. Me rritjen ProCredit përmbush një tjetër fiks të shërbimit. Klientët paguajnë e formalizimit, ekonomisë në qëllim: atë të ofrimit të zgjidhjeve vetëm këtë komision mujor dhe përgjithësi dhe aksesit të biznesit bankare të thjeshta e transaprente. përfitojnë pa asnjë komision të në tregjet ndërkombëtare kuptohet “ProCredit Bank Direkt” është një gjitha shërbimet bankare që ata që nevoja për shërbime bankare koncept i ri, i cili përfshin një paketë kanë nevojë. Ata kanë mundësi digjitale vjen gjithnjë e në rritje. të plotë shërbimesh që mund të të përfitojnë norma të favorshme përdoren lehtësisht nëpërmjet për kursimet e tyre nëpërmjet Banka me një paraqitje ndryshe kanaleve elektronike. Klientët FlexSave dhe depozitave. Klientët Instalimi i Zonave 24/7 dhe kanë mundësi që të shfrytëzojnë përfitojnë interes për çdo ditë që kanalizimi i cash-it në pajisjet maksimalisht përfitimet që sjellin fondet qëndrojnë në llogarinë e tyre elektronike ka përmbushur risitë teknologjike, duke plotësuar të kursimit. Interesi i grumbulluar objektivat e investimit. Si rezultat nevojat e tyre më të shpeshta kreditohet automatikisht në i kësaj, klientët kanë mundësi të bankare shpejt, thjeshtë dhe të llogarinë e tyre rrjedhëse çdo kursejnë kohë duke zgjedhur vet sigurt. Nën këtë koncept ofrohet muaj, i lirë për t’u përdorur. kohën më të përshtatshme për jo vetëm lehtësi në aksesimin e Gjithashtu, perveç shërbimeve të kryer shërbime bankare, pa u shërbimeve bankare dhe kryerjen bankare, klientët me të ardhura të ndikuar nga orari. Nëse vizitoni e transaksioneve, por edhe më rregullta mund të përfitojnë hua, cilëndo prej agjencive ProCredit tepër eficiencë, e për rrjedhojë, apo paradhënie bankare me kushte do vini re qe aty nuk ka klientë që ofron komisione të favorshme për të favorshme, interesa konkurrues presin në radhë. Ndërkohë që, klientët. Prezantimi i shërbimeve në treg si dhe fleksibilitet në Këshilluesit e Klientit janë aty për të të reja, disponueshmëria e tyre kolateral. Përrmbledhtazi, falë krijuar dhe zhvilluar marrëdhënie në çdo kohë, fleksibiliteti dhe përqafimit të fjalës së fundit të biznesi, njohur nevojat e klientëve lehtësia kanë rritur kërkesën e teknologjisë, banka ka mundur të dhe ofruar këshillim financiar, klientëve për përdorimin e këtyre sigurojë vlerë të shtuar për klientët në përputhje me nevojat e tyre shërbimeve. Në këtë kuadër, e saj. bankare. për të shmangur pagesën e

Rreth ProCredit Bank ProCredit Bank Shqipëri zotërohet 100% nga ProCredit Holding, me seli në Frankfurt am Main-Gjermani, aksionarët e së cilës janë institucione ndërkombëtare, të orientuara drejt zhvillimit. Grupi mbikëqyret në mënyrë të konsoliduar nga autoritete të larta gjermane (BaFin dhe Bundesbank), duke siguruar se Grupi ProCredit vepron në përputhje me praktikat më të mira bankare ndërkombëtare dhe standarde gjermane. Një tjetër element që vërteton stabilitetin e bankës është dhe klasifikimi periodik nga shoqëria ndërkombëtare Fitch Ratings. ProCredit Bank - Shqipëri mban klasifikimin ‘BB-’. Dëshiroj të theksoj që të gjithë elementët e mësipërm rikonfirmojnë besueshmërinë, qendrueshmërinë dhe stabilitetin e Bankës ProCredit.

34 Bankieri Korrik 2018 www.aab.al FORUMI I EKSPERTËVE Skema Kombëtare e Pagesave me Kartë SWITCH

• mundëson krijimin e një rrjeti lëshim ashtu edhe në pranim. me të gjitha bankat në vend, Sistemet “test” duhet të jenë duke iu dhënë mundësi të gjithë të konfiguruara me të dhëna klientëve të bankave të kryejnë “test”, të cilat lehtësojnë pagesat brenda vendit për simulimin e situatave. shkëmbimin e transaksioneve • Siguri për përpunimin e ndërbankare. transaksioneve dhe mena- xhimin e çelësave të enkriptimit Çfarë kërkohet për realizimin e • Siguri maksimale për të dhënat skemës kombëtare? e kartave që do të shkëmbehen • Platformë Switch për ndërmjet procesorëve, përfshi autorizimin e transaksioneve këtu sigurinë në rrjetet H2H informatike, enkriptimin e të • Platforma Switch për dhënave që ruhen në bazën e Irida HUTA autorizimet dhe krijimit të të dhënave, si dhe shkëmbimin Drejtore e Zhvillimit të Biznesit lidhjeve “Host–to–Host” me dhe ruajtjen në mënyrë të sigurt 1 PAYLINK procesorët lëshues dhe pranues të çelësave të enkriptimit. të kartave. Kjo platformë jep mundësinë e konfigurimit të Aspekti ligjor i krijimit të skemës rijimi i një skeme të rregullave të autorizimeve Aspekti ligjor i skemës kombëtare përbashkët pagesash ofron ndërmjet lëshuesve dhe mund të kërkojë nënshkrimin e Knjë sërë mundësish në bankat pranuesve të kartave. një marrëveshje ligjore nga ana tregtare dhe ndikon pozitivisht mbi • Platforma "clearing" të e bankave që do t’i hapte rrugë kartëmbajtësit dhe tregtarët, në transaksioneve krijimit të skemës së përbashkët këto drejtime: • Platforma clearing gjeneron për përpunimin e transaksioneve skedarë “clearing” bazuar kombëtare, duke anashkaluar • mundësi që bankat të hedhin në në autorizimet e kryera skemat ndërkombëtare. Marrë- treg produkte të reja, me kosto dhe në varësi të rregullave veshja mund të realizohet të ulët dhe më shpejt; të vendosura nga skema nëpërmjet Shoqatës Shqiptare • mundësi të krijimit të kombëtare, ofron mundësinë e të Bankave, ose nëpërmjet një infrastrukturave të konfigurimit të “cut-offs”. Për shoqërie të zotëruar nga bankat. përbashkëta, si për POS-et të monitoruar transaksionet ashtu dhe ATM-të; ditore dhe për të trajtuar rastet Rregullat e funksionimit të • “Intercharge fees” vendosen e mosmarrëveshjeve mund të skemës në marrëveshje me bankat shërbejë platforma Back Office. Pas nënshkrimit të marrëveshjes kombëtare, duke anashkaluar • Përllogaritja e shlyerjeve së bashkëpunimit, bankat do ato të vendosura nga skemat • Për çdo “cut-off” platforma e të zgjedhin një bord drejtues ndërkombëtare; “clearing”-ut duhet të gjenerojë të skemës, i cili do të miratojë • ofron kosto më të ulëta në totalet, për të kryer procesin e rregullat dhe procedurat e përpunimin e transaksioneve shlyerjes. funksionimit të skemës dhe do të financiare, në krahasim me • Platforma “test” për certifikimin monitorojë dhe auditojë të gjithë operatorët ndërkombëtarë me e bankave lëshuese dhe pjesëmarrësit në këtë skemë. të cilët bankat operojnë sot; pranuese (ose të dyja bashkë) Rregullorja e operimit të skemës • procesi i shlyerjeve mbyllet në • Platforma duhet të ofrojë do të përqendrohet në këto pika: një cikël më të shpejtë, duke sistemet “test”, të cilat mund iu ofruar tregtarëve marrjen të përdoren nga bankat e • rregullat e pranimit të bankave e parave në llogaritë e tyre, ndryshme në të njëjtën kohë, lëshuese; brenda një kohe më të shkurtër; për të simuluar testime, si në • rregullat e pranimit të bankave

Korrik 2018 Bankieri 35 www.aab.al

pranuese; Banka 1 Banka 2 Banka 3 • komisionet e autorizimit dhe “clearing”-ut; • rregullat e funksionimit; • qeverisja e skemës; Marrëveshje me Ofruesin e shërbimit për • licensimet; Marrëveshje switching të Switch • kërkesat për procesorët ndërbankare transaksioneve vendore Lëshues dhe Pranues; • komisionet për transaksionet • Rregullat e Operimit • Komisionet e autorizimit ndërbankare (interchange); • dhe "clearing“ • Rregulloret e sigurisë • rregullat për menaxhimin e • etj rrezikut; I gjithë procesimonitorohetapo mund edhete menaxhohetnga Banka e • rregullat e arbitrimit, në rast Shqipërisë. Ofruesi i shërbimit ofron Platformën Teknike mosmarrëveshjesh; • rregullat e sigurisë dhe Cikli i plotë i pagesave në skemën dhe struktura operues lokale menaxhimi i çelësave të lokale e ridrejton te banka lëshuese, enkriptimit; Skema lokale nuk do të ndryshojë duke anashkaluar skemat • përcaktimi i standardeve infrastrukturën aktuale të bankave ndërkombëtare (në këtë rast te dhe protokolleve teknike të që operojnë në Shqipëri. Skema Banka A). komunikimit, gjatë autorizimeve lokale do të shërbejë si nyje lidhëse 4. Banka lëshuese A autorizon dhe clearing-u për të gjithë ndërmjet procesorëve ekzistues të ose jo transaksionin dhe e dërgon pjesëmarrësit në skemë; bankave, në mënyrë që të gjithë përsëri te struktura operuese • certifikimi i palëve pjesë- transaksionet lokale të autorizohen lokale; kjo e ridrejton te procesori marrëse; dhe shlyhen brenda vendit, pa i bankës pranuese. • menaxhimi i rregullave të rrjetit. pasur nevojën e ndërmjetësimit 5. Banka pranuese B e ridrejton nga skemat ndërkombëtare. përgjigjen te POS-i i tregtarit. Pjesëmarrësit në skemë do të Shembull i një transaksioni tipik Ndërkohë, shlyerja do të kryhet në vendosin një sërë rregullash ndërmjet dy bankave që operojnë këtë mënyrë: se si do të jenë standardet e lokalisht: Banka B, bazuar në rregulloret komunikimit në rrjet dhe cilat do të Kartëmbajtësi i Bankës A kryen e miratuara, në cikle periodike jenë standardet e sigurisë, përfshi një pagesë te një POS i një tregtari, nëpërmjet procesorit të saj, i këtu standardet e PCI DSS. e cila pranohet nga Banka B. dërgon “clearing file” strukturës Në këtë rast, autorizimi do të operuese lokale (në rolin e Si mund te realizohet skema rrjedhë si vijon: Switch-it të skemës lokale), kombëtare? 1. Transaksioni i iniciuar nga POS-i në të cilat përmbahen të gjithë Në kuadër të skemës kombëtare do të shkojë te procesori aktual i transaksionet lokale, të kryera kërkohet bashkëpunim i ngushtë Bankës pranuese B. gjatë asaj periudhe. Kjo strukturë ndërmjet bankave pjesëmarrëse, 2. Procesori pranues i bankës B identifikon bankat lëshuese dhe të cilat do të ndërmarrin një sërë verifikon nëse transaksioni është përgatit “clearing file” për secilën hapash, si më poshtë: ON-US apo OFF-US dhe në rastin nga bankat lëshuese, përfshi dhe e dytë kryen një verifikim të dytë, Bankën A dhe ua dërgon brenda Hapi 1 – Krijimi i Entit të skemës nëse është BIN i lëshuar nga banka afatit të përcaktuar nga skema. lokale. shqiptare, apo ndërkombëtare. Në Sipas rregullores së skemës, Hapi 2 – Krijimi i strukturës rastin kur BIN është lëshuar nga struktura operuese lokale do të qeverisëse. bankat ndërkombëtare, ridrejton lehtësojë zgjidhjen e rasteve të Hapi 3 – Krijimi i strukturës transaksionet te skema përkatëse “chargeback”, të cilat priten të jenë organizative. (VISA, MasterCard). shumë të ulëta. Në fund të ditës Hapi 4 – Hartimi i rregullave dhe 3. Në rast se BIN i përket bankave përgatitet dhe skedari i pagesave, procedurave. lëshuese shqiptare, procesori që dërgohet në sistemin AIPS, Hapi 5 – Zbatimi i skemës. i bankës pranuese ridrejton sipas rregullave të përcaktuara Hapi 6 – Certifikimi dhe “Go-Live”. transaksionin te skema kombëtare nga banka qendrore.

1 PayLink është një shoqëri teknologjike lokale, e cila operon tashmë prej vitesh në tregun vendas dhe më gjerë. Platforma që PayLink ofron për Skemën Kombëtare të Pagesave me Kartë SWITCH është sipas standardeve ndërkombëtare të industrisë. 36 Bankieri Korrik 2018 www.aab.al KËNDI I EKONOMISTIT Modelet e reja bankare përballë sfidave të epokës digjitale

Neobankat janë fenomeni më i ri që po përhapet me shpejtësi në peisazhin e sektorit bankar; ato janë aktorët më të rinj që po i bashkohen këtij sektori. Ndryshe nga bankat tradicionale maksimalisht të digjitalizuara, neobankat janë struktura të reja të krijuara “ex-nihilo” d.m.th. të krijuara nga hiçi, që po i bashkëngjiten sektorit bankar.

Bankat dhe revolucioni digjital e modernizimi, por pa cënuar Në fund të viteve 1990-të, kur “web” thelbin e modelit klasik “brick hyri në skenë, ishte pothujase e and mortar”, dmth, duke ruajtur paimagjinueshme se deri në çfarë degët e tyre dhe kontaktet direkte pike interneti do të transformonte me klientët. Reagimi më i mirë themelet e ekosistemit të në këtë drejtim konsiderohet ekonomisë, tregjeve, aktorëve të ridizenjimi i degëve dhe agjensive biznesit dhe mbi të gjitha, zakonet bankare në përputhje me sjelljet dhe sjelljen e konsumatorëve. e reja të klientëve, të shoqëruar Brenda pak vitesh, bankat – si me “mobilimin” tërësisht digjital aktorë të rëndësishëm ekonomik e të këtyre mjediseve bankare. financiarë – konstatuan se modeli Ekspertët financiarë të digjitalizimit i tyre i biznesit ndodhej përballë sugjerojnë se “bankat nuk kanë sfidash të reja. Për institucionet nevojë për strategji specifike Prof.Dr. Adrian CIVICI financiare e bankare u shfaqën digjitale, por për digjitalizim të President kërcënime të reja të panjohura më gjerë e cilësor të strategjive të UNIVERSITETI EUROPIAN I TIRANËS parë: humbja e rëndësisë dhe “dalja tyre”. Kjo frymë e re i dha jetë një nga skena” e këshilltarëve bankarë, modeli të ri bankar: “bankingut në gjerimi i jashtëzakonshëm kontakteve direkte të klientëve me distancë pa asnjë distancë reale”. dhe lehtësitë e përdorimit të personelin e bankës dhe mbylljen Vitet e fundit bankat po Zinternetit mbas viteve 2000, e pashmangshme të shumë përballen me sfida të reja: veçanërisht “mobil data terminal” agjensive bankare; shfaqja e një blokchain, monedhat virtuale të apo “mobil digital computer” si tipi të ri konkurrence, digjitalizimi tipit bitcoin, eterum, etj, siguria smartfonët, tabletat elektronike, lehtësoi daljen në skenë të aktorëve kibernetike, inteligjenca artificiale, laptop-ët, etj, krijoi sjellje dhe të rinj – smartfone, tableta etj. Avancimet në drejtim të zakone të reja konsumi. ndikimi elektronikë e numerikë, laptop, etj, fintech dëshmojnë vullnetin dhe te bankat dhe veprimtarinë e tyre, - që sfiduan institucionet financiare largpamësinë e tyre në përballimin si aktorë qëndrorë ekonomikë e tradicionale me tarifat dhe lehtësitë dhe kërkimin e mundësive të financiarë, ishte dhe vazhdon të e shërbimeve të tyre 24 orë/24; reja. Por, përfshirja e tyre në jetë i konsiderueshëm. Brenda një akses më i shpejtë dhe më i aventurën digjitale po përballet më pak se dy dekadave, i gjithë plotë i klientëve në informacionet me dy kufizime apo vështirësi të sektori bankar, përballë sfidës bankare; humbja e disa pozicioneve cilat kërkojnë zgjidhje jo fort të së konkurencës, u përball me monopol: dalja e Fintech, stat-up- lehta nga ana e bankave: kufizimet domosdoshmërinë e përshtatjes ve të specializuara në teknologjitë rregullatore të cilat burojnë nga së shpejtë me këtë fenomen të ri financiare krijoi mundësi për rritjen fakti se autoritetet mbikëqyrëse por në evolucion të shpejtë. Pasojat e shpejtë të ofertës së produkteve po tregon gjithnjë e më rigoroze e revolucionit dixhital në sektorin e shërbimeve të reja bankare. kundrejt vullnetit të bankave “për bankar stimuluan modele dhe Përballë kësaj situate të të shkuar larg me produktet dhe perspektiva të reja të panjohura më humbjes së monopolit klasik novacionet e tyre”; kufizimet në parë. Neobankat janë shembulli mbi klientin dhe tregun, bankat burimet njerëzore, pasi drejtimi më i fundit i këtyre zhvillimeve. adoptuan strategji përshtatje dhe menaxhimi i bankave në

Korrik 2018 Bankieri 37 www.aab.al epokën digjitale dhe prirja e tyre po zhvillohet me shpejtësi. Në së fundmi një raport “Mbi të drejt “digital addict” po kërkon SHBA: Simple, Moven, Go Bank, ardhmen e sektorit bankar” në ekipe specialistësh e ekspertësh Final, Simple, Abra; Kanada: Koho; të cilin i kushtohet një vend të gjithnjë e më cilësorë. në Europë, pionieri i neobankave veçantë neobankave dhe rolit të Bankat po priren çdo ditë e më është Britania e Madhe me Atom tyre në dekadën e ardhshme duke shumë drejt ndryshimeve, drejt Bank, Monzo, Revolut, Starling nënvizuar veçanërisht dy elemente hapjes digjitale totale në mënyrë bank, Monese; ndjekur nga të rëndësishme: që të evitojnë të ashtuquajturën Gjermania me N26; Finlanda me • “në të ardhmen, bankat “sindromën Kodak” ose “frikën Ferrtum; Franca me C-Zam, EKO, tradicionale do kenë vështirësi t'i për ndryshime strukturore” që Morning, Max; Rusia me InstaBank mbijetojnë zhvillimeve teknologjike ndikuar negativisht në fatin e dhe RocketBAnk, etj. duke u zëvendësuar nga bankat shumë korporatave të mëdha Neobankat nuk zotërojnë të e mbështetura krejtësisht në ndërkombëtare. Bankat po gjitha llojet e licencave bankare teknologjitë digjitale”; ndeshen me sfidën e nevojës për edhe pse ato propozojnë e ofrojnë • “bankat mund të mbijetojnë dhe ide të reja dhe gjetjen e financimeve shërbime të plota bankare digjitale. të vazhdojnë të jenë aktorët bazë të domosdoshme në mënyrë që të Ato janë para së gjithash “agjenci të shërbimeve financiare, por roli transformojnë modelet e tyre të pagesash” që propozojnë shërbime i tyre do bëhet gjithnjë e më pak biznesit. të shpejta, të thjeshta dhe të lehta i dukshëm, duke u shndërruar në përdorim. Një pagesë nëpërmjet thjesht në ofrues shërbimesh. Neo-bankat – aktorët më të rinj të neobankave mund të kërkojë Ato do t'i vënë njohuritë dhe sektorit bankar vetëm disa minuta apo sekonda. eksperiencën e tyre në shërbim Neobankat janë fenomeni më i Oferta e tyre bankare, të paktën të fintech-s apo gjigandëve të ri që po përhapet me shpejtësi për momentin, është e kufizuar internetit që do mbajnë lidhjet në peisazhin e sektorit bankar. në treshen: llogari bankare, direkte me konsumatorët finalë”. Neobankat janë aktorët më të rinj kartë krediti dhe aplikacione të Sipas BCG (Boston Consulting që po i bashkohen sektorit bankar. ndryshme. Group), bankat e të ardhmes nuk Ndryshe nga bankat tradicionale Aktualisht, neobankat janë në do jenë më “banka kujdestare apo maksimalisht të digjitalizuara, një ekspansion të gjerë të tregut prindërore” në të cilat klientët neobankat janë struktura të reja bankar duke shtuar konkurrencën duhet të kalojnë patjetër për të të krijuara “ex-nihilo” dmth, në këtë sektor. Këta aktorë të rinj, marrë një Po ose Jo për veprimet të krijuara nga hici, që po i “prodhime” të fintech-ut, zotërojnë e tyre bankare, por nuk do jenë as bashkëngjiten sektorit bankar, licenca bankare, por produktet dhe modele të pastra “pure players” të tilla si Anytime, Hello bank, shërbimet e tyre janë të kufizuara digjitale. Morning, Number26, Soon, Revolut, vetëm në veçanërisht “mobile data Sipas BCG, bankat e të Hello Watch, etj, apo neobankat e terminal” si smartfonët, tabletat ardhmes do të jenë gjithnjë e më tipit “derivate” nga sektorë të tjerë elektronike, laptop-ët,etj. shumë të orientuara drejt “modelit ekonomikë si korporatat tregëtare, Nëpërmjet neobankave mund të bionik”, dmth, një përzjerje telekomunikacioni si C-Zam, kryhen pagesa nëpërmjet sms-ve, ndërmjet teknologjive numerike Orange bank, Carrefour bank, mund të ndryshohen kufizimet në dhe kontakteve njerëzore, duke u Lydia, Soon, etj. limitin ditor të pagesave, të bëhen adaptuar kështu me revolucionin Ndërkohë, edhe bankat e pagesa pa komisione me kartën digjital që po e përfshin dhe mëdha duket se po bëhen gati të bankare, hapjen apo mbylljen e njëkohësisht sfidon tërësisht krijojnë neobankat e tyre duke shpejtë të llogarive bankare, etj. sistemin bankar. qënë prezente në këtë sektor që Komiteti i Bazelit ka botuar

38 Bankieri Korrik 2018 www.aab.al OBJEKTIVAT PËR ZHVILLIM TË QËNDRUESHËM Partneritet me Biznesin” ne datë 8 qershor. Objektivi 10 OBJEKTIVI 3 Banka mbështeti për të tretin Më 18 qershor, Banka, në vit mbrëmjen gala “Love is All” bashkëpunim me Fondacionin e organizuar nga aktivistët e “Fundjavë Ndryshe”, organizoi komunitetit LGBT në Tiranë. Ditën e Dhurimit të Gjakut, për të Objektivi 11 shtatin vit rradhazi. Sponsor i projektit “Stacionet e Në Ditën e Vullnetarizmit, Gjelbra”, në Korcë. Ky projekt i Banka mbështeti fondacionin “Ti Bashkisë do të pasojë shumë të tjerë je një luledielli”, ku 419 punonjësit në 9 fshatra të ndryshëm. Në 22 e bankës, u angazhuan në datën 18 maj banka ishte sponsor i projektit maj, duke veshur simbolin e kësaj në Drenovë dhe më 30 qershor nisme, përgjatë ditës së punës. veprimtaria: “Rrëfej Voskopojën” Në datën 20 maj, pranë Liqenit mblodhi turistë e personalitete. Artificial të Tiranës, u organizua Sponsor i projektit “Smile një veprimtari me fëmijët e stafit të Albania”, u lançua në mbrëmjen e bankës si një mesazh solidariteti 24 majit në Amfiteatrin e Liqenit për bashkëmoshatarët e tyre me Artificial. Ministria e Turizmit dhe sëmundje gjaku. Mjedisit në bashkëpunim me aktorë të ndryshëm, publikë dhe privatë, synon të ofrojë risi drejt eksplorimit të mundësive për të mbështetur turizmin shqiptar, përmes angazhimit të të rinjve. OBJEKTIVI 3 ABI Bank, sponsor i përgjithshëm i Art, sport, kulturë skuadrës “Flamurtari” në basketboll ABI Bank mbeshteti: për femra, që u shpall zyrtarisht • Spektaklin shëtitës “Verë dhe kampion i Shqipërisë. Portokalle”, në Korcë dhe Berat. • Monodramën: “Apologjia e Vërtetë Objektivi 4 e Sokratit” në Gjirokastër. Ne 15 maj u zhvillua në Prishtinë • "Hostel by Anabel", një mbrëmja gala për mbledhjen e bashkëprodhim i Anabel fondeve: “Mbështesni historinë e Entertainment dhe INTV. suksesit të radhës”, organizim i • Festivalin e Interpretuesve të R.I.T Kosovo, i vetmi institucion i Këngës Popullore për fëmijë në arsimit të lartë në Kosovë që lëshon Fushë Krujë. diploma Amerikane me njohje në • Koncertet e mëdha në 1 & 3 gjithë botën. ABI dha 3 bursa studimi qershor me Ermal Meta dhe Rita Ora për studentët e talentuar, por në në Sheshin “Skënderbej”. vështirësi financiare. • Filmin italian: “Rimetti a noi i nostri Objektivi 8 debiti”, në Kinemanë “Millenium” në Banka ishte e pranishme në Panairin datë 21 maj. e Punës 2018, organizuar më 1 Maj. • Inagurimin e “Hall of Fame” në Banka përkrah “Partnerët teatrin “Aleksandër Moisiu” Durrës, Shqipëri për Ndryshim dhe Zhvillim” të shoqëruar edhe me premierën në nismën e saj për inkurajimin e “Komedia që shkon për dreq”. zhvillimit të sipërmarrjeve sociale • Sponsor i Përgjithshëm i Master në Shqipëri, në eventin “Prezantim Chef Junior. i modeleve të sipërmarrjeve - • Sponsor i Përgjithshëm i programit:

Korrik 2018 Bankieri 39 "Dancing With the Stars". komunitetin. “Shoqata Vëllazërore Veprimtarinë perkujtimore në Humanitare Istanbul” luan një rol të nderim të kompozitorit Tonin Harapi, rëndësishëm në jetën e shoqërisë Artist i Popullit, organizuar ne prill sonë, prandaj kontributi i BKT-së ka nga Universiteti i Arteve. një ndikim të madh në përmirësimin e cilësisë së përfitimeve që komuniteti merr.

Objektivi 15 BKT mbështeti “Revolucionin e OBJEKTIVI 3 Gjelbër”, një nismë e Bashkisë Procesi i restaurimit të Drejtorisë Tiranë, duke sponsorizuar projektin Shëndetit Publik në Gjirokastër u e mbjelljes së pemëve në zonën e mbështet nga Banka duke dhuruar Liqenit Artificial. aktive për mobilimin e mjediseve të Mbjellja e pemëve në rrugën institucionit. e sapo inauguruar në Bashkinë Kamëz erdhi si pjesë e kontributit Objektivi 4 që BKT dha për nismën e Bashkisë Dhurimi i aktiveve të BKT-së për Kamëz: “Jepi jetë Kamzës – Dhuro "Institutin e nxënësve që nuk një pemë”. dëgjojnë" bën të mundur që tani të gjithë nxënësit të kenë kushte më të Objektivi 17 mira të të mësuarit. Në 10 maj Dhoma e Tregtisë Më 30 maj Banka sponsorizoi dhe Industrisë Shqipëri - Turqi konkursin e përvitshëm të pikturës (ATTSO) organizoi Asamblenë të RSU Nr.1, duke qenë sponsori i e Përgjithshme dhe BKT ishte vetëm, për disa vjet, që mbështet sponsori kryesor i saj. studentët më të talentuar të Universitetit të Arteve. BKT ka mbështetur vazhdimisht DAR Qarku Tiranë, për të organizuar projektin vjetor sportiv për shkollat, gjatë mbylljes së vitit shkollor. OBJEKTIVI 4 Në 1 Qershor, Banka iu bashkua Mbështeti botimin e Katalogut festës për nxënësit e ciklit “Gimjani – Pulla Shqiptare”. Në parashkollor të shkollës “Mustafa prag të 105 Vjetorit të pullës së Kemal Ataturk”. parë Shqiptare, autori Muharem Banka dhuroi mobilje dhe pajisje Gimjani sjell katalogun e pullave të zyre për Zyrën Arsimore Kamëz. emetuara nga Posta Shqiptare në vitet 1913 – 2017. Objektivi 8 Mbështeti Shoqatën Shqiptare të Në maj, BKT mori pjesë në Bankave në organizimin e Konkursit Panairin e Punës në Tiranë, Europian të Parasë. Durrës, Gjirakastër, si dhe në Panairin e Punës, të organizuar në Objektivi 9 Universitetin Europian të Tiranës në Mbështeti Qendrën Shëndetësore Universitetin e Nju Yorkut. Katund i Ri, Shkozet, duke dhuruar karrige për mjediset e brendshme Objektivi 11 të kësaj poliklinike. Gjatë muajit prill BKT bëri një donacion asetesh për Drejtorinë e Objektivi 10 Përgjithshme të Policisë së Shtetit. Banka mbuloi shpenzimet për Rishpërndarja e aktiveve të BKT veprimtarinë e zhvilluar në Burgun mbështet çdo institucion që e Grave Tiranë dhe dhuroi pajisje ofron një shërbim të posaçëm në estetike për gjithë të burgosurat. www.aab.al

Objektivi 11 Në Ditën Ndërkombëtare të Mjedisit banka prezantoi përmes një video të Punonjësit e Degës Lezhë u shkurtër Ryan-in, një sipërmarrës i sistemuan në mjediset e degës vogël, i cili na edukon financiarisht së re, që ka pësuar ndryshim por edhe ndërgjegjëson për rrënjësor dhe tani është model në mbrojtjen e mjedisit. çdo drejtim. Me rastin e 1 Qershorit, Banka Fushata #celebrateHer zgjodhi të ishte pjesë e "Ditës është një thirrje për drejtësi Ndërkombëtare të Fëmijëve", me dhe adresimin e pabarazive me nxënësit e shkollës "Adem Myrta" të cilat ballafaqohen gratë dhe në fshatin Shpërdhet, Mamurras, vajzat. Fibank synon të promovojë të shoqëruar nga mësuesja, si dhe mesazhin pozitiv: Ne besojmë se trajnerët e tyre, të cilët i dhuruan ndryshimi është i mundur! pavionit të spitalit onkopediatrik në Fibank mbështeti pjesëmarrjen Tiranë punimet e tyre, të realizuara e DSA në NASO (Bulgarian në workshop-in "Fëmijët, Arti dhe Alliance for Social Responsibility) Ricklimi". në Bullgari 2 -17 qershor 2018 në Objektivi 17 Konferencën: "Social Economy Gjatë muajit Maj, banka ishte as an Effective Model for Social e pranishme në veprimtarinë: Inclusion". “Prezantim i Modeleve të FIBank festoi 1 Qershorin me Sipërmarrjeve, Rrjetëzim dhe fëmijët e DSA-së. Partneritet me Biznesin” organizuar Fibank ishte pjesë e Panairit të nga Partners Albania. Punës UET 2018. Në bashkëpunim me Bashkinë Tiranë, organizoi dhe mbeshteti veprimtari me karakter sportiv, për fëmijët e qytetit të Tiranës, pranë parkut të liqenit. OBJEKTIVI 3 Rreth 170 studies nga Shqipëria, Në datat 23 dhe 24 maj banka rajoni edhe më gjerë morën pjesë organizoi nismën e dhurimit në edicionin e 8-të të konferencës vullnetar të gjakut. ndërkombëtare të Fakultetit Banka shpërndau një kartolinë të Biznesit në Universitetin dhe video ndërgjegjësuese në ditën “Aleksandër Moisiu”, me temë Botërore PA DUHAN, nën moton “Politikat Ekonomike dhe Integrimi e OBSH-së: Zgjidh shëndetin, jo Europian”. duhanin! Kulturë, Art dhe Sport Objektivi 4 Banka mbështeti turneun Z.Silvio Pedrazzi, Drejtor i ndërkombëtar të atletikës, që Përgjithshëm Ekzekutiv dhe u mbajt në stadiumin kombëtar z.Dario Grassani, Zëvendës Drejtori “Elbasan Arena”. Ekzekutiv, mbajtën një leksion të Në datën 14 prill banka mbështeti hapur në Universitetin e New York- koncertin jubilar: "Nostalgji", ut në Tiranë mbi "Buxhetimin dhe organizuar në Sallën Koncertale të Ciklin e Monitorimit". Katedrales Ortodokse. Gjithashtu, Në vijimësi të bashkëpunimit sponsorizoi projektin “Be të vazhdueshëm me organizatën DiFFeREnt” nga Fondacioni ARKU. Junior Achievement of Albania, Banka mbështeti edhe këtë vit veprimtarinë: “Drejtues për 1 Ditë”.

Korrik 2018 Bankieri 41 www.aab.al

Objektivi 8, 10, 11 dhe financiare në sektorin e Banka mori pjesë në konferencën bujqësisë, teknologjitë novatore kombëtare të OXFAM për projektin si dhe prodhimi biologjik dhe dhe analizat e kryera në zonën e certifikimi i cilësisë. Malësisë së Madhe, financuar nga Objektivi 12 Grupi Intesa Sanpaolo, si pjesë Banka investoi në godinën e Zyrave e projektit: “Zinxhiri i vlerave Qendrore në një Impiant për bujqësore gjithpërfshirëse për një prodhimin e energjisë elektrike zhvillim të qëndrueshëm të zonave nëpërmjet paneleve fotovoltaike. rurale në Bosnjë Hercegovinë Banka shton numrin e makinave dhe Shqipëri”, FAI (filiere agricole eko me 3 makina elektrike në inclusive). përdorim të stafit të bankës, me Objektivi 8, 11 të cilat pritet që të reduktohet Banka vjen me një projekt të ri për konsumi i karburantit me rreth financimin e agroturizmit në Shqipëri 1450 litra/vit dhe emetimi i karbonit nëpërmjet 4 produkteve të reja: 3 me rreth 3,850 kg/vit. Hua për investime dhe 1 Paradhënie Objektivi 15 bankare. Stafi i ProCredit Bank në aksion Në Ditën Botërore të Mjedisit për pastrimin e Parkut të Liqenit të banka ndërmori një nismë Farkës. ndërgjegjësuese, përmes kartolinave të fokusuara në Objektivi 17 përcjelljen e mesazheve rreth Banka ProCredit trofe falenderimi ndikimit që plastika ka sot në mjedis, për kontribuin që biznesi gjerman sidomos në dete e oqeane. ka dhënë në zhvillimin e ekonomisë Banka mundësoi 3 çmime shqiptare. DIHA (Shoqata Gjermane në konkursin për krijime me e Industrisë dhe Tregtisë në materiale të ricikluara: “Ju mund”, Shqipëri) në 10 vjetorin e operimit të organizuar nga ECO Tirana të saj në Shqipëri organizoi një & Bashkia e Tiranës me synim event ku ftoi anëtarët dhe partnerët edukimin dhe ndërgjegjësimin e e saj. fëmijëve të shkollave 9 vjeçare e të mesme mbi ndarjen e mbeturinave dhe vlerën e riciklimit.

OBJEKTIVI 3 N (YOU) FESTIVAL erdhi me OJEKTIVI 4 edicionin e tij të parë, me qëllim Banka ishte pjesë e nismës: edukimin përmes artit dhe rritjes “Drejtues për një Ditë” nga Junior së ndërgjegjësimit për çështjet Achievement Shqipëri, ku nxënësja sociale dhe shëndetësore, duke e me rezultate të shkëlqyera Erisa fokusuar edicionin në Sindromën Hasani qëndroi për një ditë pune Down dhe integrimin e fëmijëve me Drejtoreshën e Përgjithshme, me këtë sindromë në shoqëri. znj. Adela Leka. Raiffeisen Bank e mbështeti këtë nismë. Objektivi 8 Banka morri pjesë në panairin Objektivi 4 e agrobiznesit Agrotech – një Banka mbështeti Konferencën konferencë dhe panair, në qendër Kombëtare: "Për Edukimin të së cilës ishte qasja institucionale Financiar", organizuar nga

42 Bankieri Korrik 2018 www.aab.al

Autoriteti i Mbikëqyrjes Financiare it. Ceremonia e mbylljes së këtij më 24 maj, me fokus studentët. organizimi, përfundoi me votimin e një jurie të përzgjedhur, pjesë e së cilës Objektivi 5 ishte dhe Banka Societe Generale Më 30 maj, qendra ACT for Society Albania. Aktiviteti shpërbleu 5 nga organizoi fazën përmbyllëse të pjesëmarrësit me çmime dhe me konkursit: "Të jetosh me barazinë vazhdimësi për zhvillimin më tej të gjinore", e cila synon të nxisë ideve të propozuara. reflektimin e të rinjve mbi situatën aktuale të barazisë gjinore në Shqipëri. Objektivi 9 Raiffeisen Bank mbështeti, për të gjashtin vit radhazi, ICT Awards në Shqipëri, takimi më i mirënjohur OBJEKTIVI 10 për idetë novatore. Duke treguar angazhimin e Banka mbështeti Edicionin e palëkundur për çështjet sociale, 9-të të konferencës INFOCOM, me Banka vazhdoi angazhimin në temë: “Përqafimi i Transformimit “adoptimin“ e tre fëmijëve të fshatit Digjital”. SOS. Objektivi 11 Objektivi 3 Cloud Fest ishte edicioni i dytë Tirana Bank iu bashkua nismës kushtuar përvjetorit të instalimit së bashkisë, duke mbështetur të Resë së Fujimoto-s në Tiranë, mbjelljen e 60 pemëve dekorative pranë Galerisë së Arteve. në zonën e Kurbinit. 20 maji është dita ndërkombëtare Objektivi 12 e fëmijëve jetimë dhe 1 Qershori, dita Konferenca e Autoriteteve ndërkombëtare e të gjithë fëmijëve. Europiane të Mbrojtjes së të Tirana Bank, në bashkëpunim me Dhënave, u mbajt më 3-4 maj, Kryqin e Kuq Shqiptar, mbështeti si forumi më i madh dhe më i organizimin e një dite festive, gjatë rëndësishëm, duke mbledhur së cilës fëmijët ndoqën një pjesë aktualisht 62 anëtarë të akredituar teatrale me kukulla dhe gjithashtu dhe 6 vëzhgues. morën edhe dhurata. Objektivi 13 ECO Fashion Show, 25-26 maj, ishte pjesë e "Street Fest", organizuar nga Bashkia e Tiranës dhe Ambasada Gjermane, me rastin e 30 vjetorit të bashkëpunimit Gjermani-Shqipëri. OBJEKTIVI 15 Banka mbështeti aksionin e nisur në muajin prill në qytetin e Elbasanit: “Mbill pemën tënde”, duke kontribuar në rritjen e numrit të pemëve të reja. Në bulevardin OBJEKTIVI 4 & 9 kryesor “Qemal Stafa”, stafi i Societe Generale Albania: Partner degës Elbasan dhe ai i marketingut zyrtar i Startup Live Tirana, edicioni në Union Bank, së bashku me i shtatë! Kjo veprimtari solli ide, përfaqësues të bashkisë së qytetit projekt-ide në frymën e StartUp – mbollën pemë të reja “Magnolia”.

Korrik 2018 Bankieri 43 www.aab.al AAB AKTIVITETE

Forumi i AAB-së për Kartat Shoqata Shqiptare e Bankave (AAB) organizoi, më 4 maj 2018, Forumin e Kartave me temë: "Transformimi i kartave dhe pagesave drejt një ekonomie jo-cash". Ky forum u organizua me mbështetjen e PayLink dhe Asseco. Në forum morën pjesë përfaqësues nga institucionet publike, banka qendrore, bankat tregtare, institucionet financiare jo-banka, institucionet financiare ndërkombëtare, shoqëri private, organizata biznesi, Shoqata e Bankave Greke dhe ajo e Kosovës.

Forumi i Edukimit Financiar Më 29 qershor 2018, u organizua Forumi me temë: "Fuqizimi i Përfshirjes Financiare përmes Edukimit Financiar". Kjo veprimtari u organizua nga AAB, në bashkëpunim me Bankën e Shqipërisë dhe me mbështetjen e Shoqatës Shqiptare të Tregtimit të Letrave me Vlerë (ASTA) dhe Shoqatës Shqiptare të Mikrofinancës (AMA). Gjatë punimeve të këtij forumi u zhvillua dhe ceremonia e nënshkrimit të Memorandumit të Bashkëpunimit, midis AAB, Shoqatës Shqiptare të Siguruesve, Shoqatës Shqiptare të Mikrofinancës, Siguruesve të Jetës, Shoqatës së Fondeve Pensioneve dhe Investimeve, Shoqatës Shqiptare të Tregtimit të Letrave me Vlerë, Bursës Shqiptare - ALSE, Junior Achievement Albania, Partners Albania for Change and Development dhe Shërbimit Rinor Kombëtar. Ky Memorandum Mirëkuptimi synon krijimin e Rrjetit të Edukimit Financiar Shqiptar dhe rritjen e bashkëpunimit dhe koordinimit ndërinstitucional në fushën e edukimit financiar.

Konkursi Europian i Parasë në Shqipëri: Promovimi i Edukimit Financiar AAB në bashkëpunim me Bankën e Shqipërisë dhe me mbështetjen e Ministrisë së Arsimit, Sportit dhe Rinisë, organizuan më 12 prill 2018 Konkursin Europian të Parasë, mundësuar nëpërmjet platformës së të mësuarit online Kahoot!. Në këtë konkurs morën pjesë afërsisht 500 nxënës të shkollave të

44 Bankieri Korrik 2018 www.aab.al

mesme nga e gjithë Shqipëria fëmijë të moshës 13 deri 15 vjeç, nga 35 shkolla. Finalja europiane u mbajt më 8 maj në Bruksel, ku 30 vende garuan në një konkurs të drejtpërdrejt. Ekipet që u kualifikuan për në finalen europiane, duke fituar finalet e tyre kombëtare, konkurruan në konkursin ndërkombëtar që ka tërhoqi më shumë se 41,000 pjesëmarrës përgjatë gjithë Europës.

Leksione të hapura për Auditimin e Brendshëm Gjatë muajit Maj, muaji ndërkombëtar ndërgjegjësues për auditimin e brendshëm, AAB organizoi disa leksione të hapura, me pjesëmarrjen e anëtarëve të Komitetit të Auditimit të Brendshëm.

Konferenca e Studentëve për Ekonomi, Financë, Biznes dhe Shkenca Shoqërore, SCE-2018 Konferenca u organizua më 25 qershor, nga Departamenti i Ekonomisë i Universitetit EPOKA, në bashkëpunim me Economic Society of Albania (ESA), AAB dhe Rrjeti i Ekonomistëve të Rinj. Dr. Spiro Brumbulli, Sekretar i Përgjithshëm i AAB-së, si një folës kryesor, ofroi të dhëna dhe njohuri rreth sfidave të shoqërisë në Shqipëri dhe më tej.

Takimi vjetor i Grupit të Përdoruesve SWIFT ("UGM") Më 7 qershor, AAB organizoi takimin vjetor të UGM-së. Takimi u organizua në dy pjesë dhe u ndoq nga përfaqësues të bankave anëtare.

Transformimi Digjital në veprimtarinë bankare Takimi u organizua më 26 qershor nga AAB, në bashkëpunim me Symmetric Group, partner i New Frontier Group në kontekstin e strategjisë së AAB-së për promovimin e transformimit digjital dhe për sfidat e digjitalizimit.

Tryezë diskutimi mbi Rregulloren e Përgjithshme të Mbrojtjes së të Dhënave (GDPR) Më 29 maj 2018, AAB organizoi një tryezë diskutimi me fokus GDPR, hyrë në fuqi nga data 25 maj 2018. Ekspertë të Raiffeisen Bank prezantuan ndryshimet dhe kërkesat kryesore të rregullores në fjalë.

TRAJNIME AAB organizon trajnime Prill - Qershor 2018

Vlerësimi i Huas dhe Analiza e Rrjedhës Ekselenca në zyrën e thesarit, 14-15 së Parave, 17-19 prill maj

Menaxhimi efektiv i rrezikut Instru- Provimi i CIA-s, - pjesa 1, 22-23 maj mentet & Praktika, 19-20 prill Drejtimi përmes inteligjencës Ekselenca në Menaxhimin e Konfliktit, emocionale, 23-24 maj 23-24 prill Shitja e Shërbimeve Financiare dhe Kontratat Tip, 17-18 prill Menaxhimi i Marrëdhënieve me Klientët, 28-30 maj Menaxhimi i Rrezikut dhe Negocimi në Kontratat Ndërkombëtare, 19 prill. Vlerësimi i Talenteve, 12-13 qershor

Bazat e Blockchain-it në banka, 7-8 maj Kursi GARP mbi: "Bazat e Rrezikut Financiar" dhe Trajnimi i trajnuesve, Bankingu i hapur, API-të dhe PSD2, 9-10 18-22 qershor maj

Korrik 2018 Bankieri 45 ......