De broers De Witt De brute moord op Johan de Witt waren niet geliefd bij een flink deel van het volk. Dat leidde tot de verminking van hun lijken. Politieke slachtpartij De belangrijkste man van Nederland en zijn broer worden in 1672 op klaarlichte dag vermoord en gelyncht. Wie zit er achter de gruwelijkste politieke moord in Nederland?
TEKST: LIESBETH SPARKS
n de Haagse herberg De Beuckelaar zeventiende eeuw. Hij was op 28-jarige leeftijd loopt zilversmid Hendrick Verhoeff raadpensionaris geworden van Holland, dat binnen. Hij zit onder het bloed. ‘Hoe was in 1653. De Witt wist de functie behoorlijk komt ghij soo bebloet, keerel?’ vraagt uit te bouwen, zegt Prud’homme van Reine: een soldaat. ‘Dat zul je dadelijk wel ‘Hij heeft allerlei functies toegevoegd aan het zien’, zegt Hendrick. Hij opent zijn raadpensionarisschap die er daarvoor niet bij zakdoek en toont een smerige bende: twee hoorden. De Witt werd een soort minister van Istukken vlees. Mensenharten, Verhoeff heeft Marine, wat in die periode belangrijk was ze zelf uitgesneden. De slachtoffers zijn Johan vanwege de oorlog met Engeland, en minister de Witt, 46 jaar oud, en zijn broer Cornelis de van Buitenlandse Zaken. In feite was Johan de Witt van 49, twee zeer belangrijke mannen in Witt een soort premier of minister-president.’ Holland. Niet alleen hun harten, maar ook Deze uitbreiding van macht kwam aan de ene hun vingers, oren, ogen, neuzen, darmen en kant door De Witts persoonlijkheid: hij was geslachtsdelen zijn die avond van en uit hun ambitieus en gedreven. Aan de andere kant lichaam gesneden. In heel Den Haag worden speelde mee dat de Republiek gedurende De onderdelen van de broers verkocht. Werd raadpensionaris Johan Witts regeerperiode geen stadhouder had. Er De moord op Johan en Cornelis de Witt vond de Witt het slachtoffer van zijn was dus geen tegenwicht. Stadhouder Willem plaats in de zomer van 1672: om precies te zijn eigen ambitie? II was in 1650 overleden aan de pokken, acht in de middag van 20 augustus 1672. Het is een dagen voor de geboorte van zijn zoon Willem. bijzondere gebeurtenis. Historicus Ronald Tot 1670 was de latere Willem III een jonge, Prud’homme van Reine, die onderzoek deed geen ander voorbeeld van in de Republiek. onervaren politicus, die door Johan de Witt naar de moord, zegt: ‘Ik ken geen ander voor- Ook niet in het buitenland, overigens.’ keer op keer van de macht werd gehouden. beeld van mensen in zo’n hoge positie die op Maar in de aanloop naar het jaar 1672, beter klaarlichte dag uit de gevangenis worden Volk koestert diepe haat bekend als het Rampjaar, verhardden de poli- gesleept, op brute wijze worden gelyncht en Johan de Witt was de belangrijkste Neder- tieke verhoudingen in de Republiek, vertelt wiens lijken ook worden gemutileerd. Daar is landse politicus in de tweede helft van de Prud’homme van Reine. ‘De meerderheid van
26 HISTORIE De Plaats in Den Haag, De moordenaars van de gebroeders De Witt krijgen met rechts de Gevangen- poort en links het Groene geen straf, ze worden juist beloond door Willem III Zoodje.
het volk was Oranjegezind. De prins was nu komen, zegt hij. Iedereen legt zich erbij neer. meerderjarig, het volk wilde dat Willem stad- Losse lichaamsdelen Alleen de Haagse baljuw Rudolf van Paffen- houder zou worden. Dat probeerden Johan en e tong van Johan en een op Nazi-Duitsland te vieren. rode, de machtigste man binnen het Haagse Cornelis de Witt zo lang mogelijk tegen te Dvinger van Cornelis de Niet iedereen gelooft dat het bestuur, wil onderzoek doen. Maar hij wordt houden. Zo hebben de De Witten zich in de Witt zijn te bezichtigen in Den stuk schedel echt van Hitler ontslagen. loop der tijd niet bepaald geliefd gemaakt.’ Haag. Van meer beroemd- is. Een Amerikaanse antropo- De daders worden niet bestraft. Integendeel, Deze haat tegen Johan de Witt wordt volgens heden worden delen bewaard: loog concludeerde dat het van ze worden beloond. Eén verklaring voor deze de historicus Luc Panhuysen ‘diepgevoeld, 7 De schedel van Hitler zou een vrouw moest zijn. gang van zaken is dat Willem III bang is voor overal van de daken geschreeuwd en breed in handen zijn van de FSB, 7 De middelvinger van Galileo een nieuwe volksopstand. Maar Prud’homme gedragen.’ Adviseurs van Willem en andere de Russische geheime dienst. Galilei ligt in Florence in het van Reine weet het zeker: Willem moet van de oranjegezinden verspreidden vele pamfletten In 2000 exposeerde de dienst Galileomuseum. 95 jaar nadat moordplannen hebben geweten en heeft de waarin de broers werden afgeschilderd als de schedel om het 55-jarig de astronoom stierf, brak een daders beloond. Willem Tichelaer, op wiens duivels, dieven en de grootste vijanden van de jubileum van de overwinning bewonderaar de vinger van getuigenis Cornelis de Witt was gearresteerd, staat. het lichaam terwijl dat werd krijgt van Willem 450 gulden per jaar. ‘Chris- Wat er nog bewaard wordt verplaatst. Een ruggenwervel toffel de Haen wordt solliciteur-generaal, ofte- Totale escalatie Johan (boven) en Cornelis van Galilei wordt bewaard aan wel geldschieter, een goed betaalde baan. En Intussen maakte de Nederlandse bevolking de Witt (onder). de Universiteit van Padua. Maerten van Valen heeft een mooie carrière zich grote zorgen want de Republiek werd in bij de marine gemaakt’, aldus de historicus. 1672 van diverse kanten bedreigd. Engeland Het schokeffect is enorm: aanhangers van De en Frankrijk hadden in 1670 een pact tegen de schuld van raadpensionaris De Witt, die het steeds radicaler. En de dreiging is natuurlijk Witt worden opgeruimd. Dat kan omdat die Republiek gesloten en vielen van twee kanten landleger zou hebben verwaarloosd om de enorm. De Fransen staan aan de grens. Het moord net is gepleegd. Pas na de dood van aan. Tegelijk vielen de Duitse bisdommen van vloot te kunnen versterken. En tegenover de kan elk moment afgelopen zijn.’ Willem III komt er ruimte voor onderzoek Keulen en Munster ook de Republiek binnen. broers De Witt stond de prins van Oranje. En in de middag van 20 augustus 1672 komt naar de moord. En zelfs dan wordt lang aan-
In de ogen van veel Nederlanders was dit de Prud’homme van Reine: ‘Het wordt allemaal het allemaal samen: de interne kwestie van genomen dat de gebeurtenis, zoals de negen- 0 staatsgezind tegen oranjegezind, de externe tiende-eeuwse historicus en dichter Willem Afbeeldingen uit die dreiging, en de pamflettenoorlog. Johan de Bilderdijk het zegt: ‘de vreeselijke uitbarsting tijd laten weinig ruimte Witt heeft twee maanden daarvoor op het eener regtmatige volkswoede was’. voor twijfel. De broers nippertje een aanslag overleefd. Cornelis de Maar daar is Ronald Prud’homme van Reine De Witt werden bruut Witt is gearresteerd op verdenking van een broer Cornelis, die na de arrestatie gemarteld partij is het verrassend stil op het plein, op de het niet mee eens. De Oranjegezinden hebben gelyncht. moordcomplot op het leven van de prins van is om hem tot een bekentenis te dwingen. laatste schreeuw van een van de broers na. De volgens de historicus actief aangestuurd op Oranje. Het proces tegen hem is in het hele Hij zit vast in de Gevangenpoort van het Hof schutters willen de dood van de twee broers deze afloop. Zat Willem III dan zelf achter de 0 De schutters en land nieuws. Eén pamflet schrijft: ‘door zijn van Holland in Den Haag. Er verzamelen zich op een executie laten lijken, daarom leggen moorden? ‘De smoking gun vind je niet, maar ruiters die de broers dood, raken wij weer uit de nood’. steeds meer schutters en ruiters op de Plaats ze de lichamen naast elkaar op de grond en schimmig blijft het wel. Er is zoveel circum- uit de Gevangenpoort Prud’homme van Reine: ‘Het had die dag alle- om de poort. Het gerucht gaat dat Cornelis schieten hun geweren leeg. Dat gaat niet echt stantial evidence. Hij heeft er in ieder geval slepen en vermoorden, maal anders kunnen lopen. Tot in de middag wil ontsnappen. Rond half vijf in de middag volgens plan: de meeste kogels rollen door de van geweten.’ 7 blijven ongestraft. heb je het idee: ze kunnen er nog levend vanaf beuken schutters de deur van de Gevangen- naar beneden gerichte geweerlopen op de komen.’ Johan de Witt is op bezoek bij zijn poort in. Veel van hen hebben zitten drinken grond. De schutters verlaten het plein. MEER INFORMATIE bij herberg De Beuckelaar, waar veel Haagse En dan is het volk aan de beurt. Mannen en Een theatervoorstelling en rondleiding in het bestuurders komen en waar ook de prins van vrouwen slepen de lichamen naar het Groene Rijksmuseum bijwonen over het rampjaar 1672? Oranje een paar dagen eerder is gezien. De Zoodje, de plek waar ter dood veroordeelden Informatie vind je hier: tafelvanvijf.nl schutters stormen de trappen op sleuren de in Den Haag worden terechtgesteld, hangen broers De Witt naar buiten. ze ondersteboven en scheuren hun kleding van hun lichaam. En dan gaat het los: alles Net niet Oog wordt opgeslokt wat uitsteekt wordt van de lichamen van de oor elke politieke moordaanslag die lukt, ‘Voort ghij schelmen, ghij verraders, ghij broers gesneden. Een anonieme verslaggever Vfloppen er tien. Engeland en Frankrijk, die honden, nae ’t schavot’, wordt er geroepen. De schrijft later dat iemand Cornelis’ ‘mannelijk- Nederland in 1672 aanvielen, kenden mislukte twee mannen worden De Plaats opgeduwd. heid met zijn tanden wilde afbijten; maar om- moordaanslagen in overvloed: Net voorbij de poort struikelt Cornelis. Hij kan dat het te taai was, sneed hij het af. Een ander 7 De Britse koningin Victoria overleefde in de niet meer overeind komen. Hij wordt onder nam het oog uit zijn hoofd, slorpte hetzelve negentiende eeuw maar liefst zeven keer een de voet gelopen en gedood. Johan krijgt een op, en vroeg luidkeels of hij het wel weer zou aanslag. De derde aanslag, op 4 juli 1842, werd stoot tegen zijn slaap met een piek. Hij weet kunnen uitkakken.’ Het blijft de hele avond gepleegd door een gebochelde tiener van 1 meter zich nog een weg door de geweren te banen onrustig in Den Haag. Pas laat in de nacht 20 met de naam John William Bean. De aanslag en blijft op het midden van het plein staan. kunnen familieleden de gehavende lichamen mislukte omdat zijn pistool niet afging. ‘Siet wat ghij doet mannen’, hoort iemand van het schavot halen. 7 De Franse president Charles de Gaulle was op hem roepen. En dan schiet luitenant-ter-zee 22 augustus 1962 in zijn Citroën DS 19 op weg Maerten van Valen de raadpensionaris van Willem wist het naar het vliegveld toen terroristen hem beschoten. achter met een pistool door het hoofd. Als de Staten van Holland Willem twee dagen Twee bodyguards overleefden de kogelregen niet. Johan de Witt is dood, maar het is niet voorbij. na de moord vragen om op te treden tegen de De Citroën bleek zo sterk, dat de wagen ondanks Zilversmid Hendrick Verhoeff slaat hem met moordenaars, weigert hij: te ‘dangereus’. De vier platte banden in veiligheid kon komen. De een kolf en slager Christoffel de Haen steekt moordenaars hard aanpakken zou kunnen Gaulle voorkwam een paar jaar later de overname op de raadpensionaris in. Tijdens de moord- leiden tot een volksoproer, en dat wil hij voor- van Citroën door concurrent Fiat.
28 HISTORIE HISTORIE 29