8 CONTENT PARTNER - STADIONPARK

EEN NIEUW STADION? NEE, EEN NIEUWE STADS WIJK!

STADIONPARK IN CIJFERS Tot 2025 is het volgende programma wenselijk en haalbaar:

• detailhandel, leisure, horeca: circa 35.000 m²; • stadionontwikkeling: 70.000 m² t.b.v. het nieuwe stadion; • woningbouw: 1500 woningen in Feyenoord City en 500 woningen op de sportcampus; • gebouwde sportvoorzieningen plus bijbehorende outdoor-voorzieningen (Sportcampus): 15.000 m²; • onderwijs: twee nieuwe scholen voor voortgezet onderwijs, een vmbo-school en een mavo–havo–vwo-school. Deze scholen zullen in ieder geval een sportprofi el hebben. • In de periode 2025–2030 kan het aantal woningen worden uitgebreid tot een totaal van minimaal 2500 en 100.000 m² overig programma (leisure, horeca, onderwijs, bedrijvigheid, sportvoorzie- ningen).

LOCUS MA1801 FEIJENOORD.indd 8 22-05-18 16:21 ZOMER 2018 LOCUS 9 tekst Erik de Boer

EEN NIEUW STADION? NEE, EEN NIEUWE STADS WIJK!

LOCUS MA1801 FEIJENOORD.indd 9 22-05-18 16:21 10 GEBIEDSONTWIKKELING ROTTERDAM - STADIONPARK

HET NIEUWE STADIONPARK GEEFT ROTTERDAM- ZUID VLEUGELS

Stadionpark is het gebied onder de bocht in de Maas en omvat (met de wijzers van de klok mee) Het Eiland van Brienenoord in de rivier, bedrijvenpark Stadionweg, Sportdorp, Park de Twee Heuvels, de Sportcampus in aanbouw, Feyenoord City en de Veranda aan de waterkant. In totaal is het een gebied van 250 hectare (100 hectare in projecten), waar sport en recreatie het hoofdthema zijn. De locatie telt zes gebieden, die als één geheel worden ontwikkeld tot een nieuw en levendig stuk stad. Feyenoord City is de werktitel van de bouw van het nieuwe stadion, de herontwikkeling van De Kuip, en het hele gebied eromheen. Hier komt ruimte om te wonen, te ontspannen en je vrije tijd door te brengen. Feyenoord City is een belangrijke deelontwikkeling binnen Stadionpark. De eerste fase is een private ontwikkeling, die in nauwe samenwerking met de gemeente plaatsvindt. • De Sportcampus wordt een parkachtig gebied met sportfaciliteiten, een woonwijk voor 500 woningen en een middelbare school. Er komen de modernste faciliteiten voor Feyenoord (voor de profs om te trainen, voor de talenten en de amateurs) en voor diverse breedtesporten. • Park De Twee Heuvels, dat tot vorig jaar een behoorlijk verwaarloosd gebied was, ondergaat momenteel de eerste fase van een metamorfose tot een volwaardig stadspark. • Het Eiland van Brienenoord wordt een plek met meer natuur om te ontspannen aan de waterkant, met als unieke kwaliteit het gegeven dat het in de Maas ligt. • De rivieroevers krijgen een nieuwe impuls als verblijfsgebied voor de hele stad, zeker voor de inwoners van Rotterdam-Zuid. • Bedrijvenpark Stadionweg wordt uitge- breid en krijgt een fl inke opknapbeurt. • Het Stadionpark met alle recreatieve Bernadette Janssen legt e plattegrond ziet er veelkleurig voorzieningen en minimaal 2500 uit, bijna idyllisch. Met de nieuwe woningen vormt zo een de plattegrond van het blauwe golven van de Maas belangrijke impuls voor de verdere Stadionpark op tafel. aan de bovenkant en het vele ontwikkeling van Rotterdam-Zuid. tinten groen in het gebied staat de kaart symbool Ondernemers in het gebied kunnen Zij is directeur bij het van de andere weg die de stad met dit deel van rekenen op verbeteringen in de D infrastructuur en de inrichting van de bureau BVR Adviseurs Rotterdam-Zuid is ingeslagen. ‘We vroegen ons buitenruimte. De gemeente steekt af of we van de stadionontwikkeling niet een veel geld in de inrichting van het hele en leidde in 2015 namens gebiedsontwikkeling konden maken. We wilden gebied en de verbindingen met zowel de gemeente het team dat niet meer denken in losse locaties waarmee de omliggende wijken als met de rest je iets doet. We wilden niet meer praten over van de stad. aan de plannen voor het afzonderlijke deelprojecten als Varkenoord, Stadionpark is gezet. stadionontwikkeling en Noorderhelling. Nee, we

LOCUS MA1801 FEIJENOORD.indd 10 22-05-18 16:21 ZOMER 2018 LOCUS 11 tekst Erik de Boer

Bernadette Janssen

VAN SCHETSJE AAN DE MUUR NAAR EEN GEBIEDSONTWIKKELING FOTO KAREN VELDKAMP

gingen de bouw van een nieuw stadion inbedden De gemeente nam daarop in eerste instantie de werkruimte ingericht naast het projectbureau in de herontwikkeling van een groter gebied. regie door met een gebiedsvisie kaders te stellen Nationaal Programma Rotterdam Zuid Geen stadionplan, maar een gebiedsontwikkeling. voor nieuwe stadionplannen. Het nieuwe stadion (NPRZ). Met een team van ontwerpers onder Geen nieuw stadion, maar een geheel nieuwe, gaat de stad aan een geheel nieuwe stadswijk de inhoudelijke leiding van Bernadette Janssen levendige stadswijk.’ helpen. Omgekeerd biedt de herontwikkeling van wordt ontwerpend onderzoek gedaan naar de dit stuk Rotterdam-Zuid de bedding voor het mogelijkheden en kansen van het Stadionpark Van stadionontwikkeling stadionproject. Beide zijn dus onlosmakelijk met als onderdeel van Zuid en Rotterdam, zowel pro- naar gebiedsontwikkeling elkaar verbonden. grammatisch als ruimtelijk. Tekeningen, schetsen Het idee om de bouw van een nieuw stadion als In 2015 gaat het team van stedenbouwkundigen, en goede voorbeelden uit binnen- en buitenland trigger te gebruiken voor de herontwikkeling van landschapsarchitecten, verkeerskundigen, ontwik- hangen aan de muur. De belangrijkste uitgangs- het hele omringende gebied kwam naar boven kelaars en andere marktpartijen aan de slag. punten worden getest en verder uitgewerkt. Het toen het plan om de Kuip te verbouwen met de Om in een relatief korte tijd tot een integrale gaat om meer dan een nieuw stadion, het gaat om Koninklijke BAM onhaalbaar bleek. visie te komen voor het hele gebied was een een nieuw stuk stad, goed verbonden met Zuid.

LOCUS MA1801 FEIJENOORD.indd 11 22-05-18 16:21 12 GEBIEDSONTWIKKELING ROTTERDAM - STADIONPARK

Feyenoord City

De locatiekeuze voor het nieuwe stadion is een belangrijk onderdeel van de studie. De locatie moet passen bij het mooiste wat Rotterdam te bieden heeft en de plannen die er zijn voor de ontwikkeling van de stad. Rotterdam architec- tuurstad, Rotterdam sportstad en Rotterdam aan de rivier. Plek nr. 4 Het is stedenbouwkundige Maurice Boumans van de gemeente die met een paar ruwe schetsen een stadion intekent in de bocht waar de Maas richting centrum afbuigt. Half in het water, langs het spoor, op de plek waar nu een aantal bedrijven op de Korte Stadionweg zitten. Eronder komen een paar aantekeningen: • zeer zichtbare locatie, • tussen station stadion en station Zuid in, • langs hoofdinvalsweg vanuit centrum en pal aan de Maas, • doortrekken van waterfront naar Feijenoord en het centrum, • geeft NPRZ-wijken mogelijk spin-o˜, in ieder geval verblijfsruimte aan de Nieuwe Maas. De potentie wordt langzaamaan herkend: een Maurice prachtige zichtlocatie, op het kruispunt van Boumans allerlei lange lijnen op Zuid, een verbinding tussen Kop van Zuid, de stadswijken, de Veranda en Nieuwe Maas. Vanaf dat moment is de plek waar Boumans het nieuwe stadion heeft geschetst FOTO KAREN VELDKAMP

LOCUS MA1801 FEIJENOORD.indd 12 22-05-18 16:21 ZOMER 2018 LOCUS 13

Zonder het nieuwe stadion geen nieuwe stadswijk, zonder nieuwe stadswijk geen nieuw

stadion IMPRESSIE OMA

IMPRESSIE OMA

Urban Bridge

een volwaardige onderzoekslocatie. ‘Overigens Feyenoord, dat onder andere het Rotterdamse kan gebruiken en omdat diverse plaatsen op de moet ik zeggen dat ik deze locatie niet als eerste bureau OMA van Rem Koolhaas ingehuurd schop genomen moeten worden. Janssen: ‘Het bedacht heb’, zegt Boumans eerlijk. ‘Ik kwam er heeft, gaat met deze drie locaties aan de slag. Voor Park De Twee Heuvels is in verval geraakt, het later achter dat Winny Maas van architecten- de locaties worden een compleet plan en busi- waterfront ziet er slecht uit, het is een plek die bureau MVRDV ooit al eens op deze plek een nesscase ontwikkeld (Strip, Bridge en Triangle), nooit is afgemaakt. Het Eiland van Brienenoord stadion geschetst had.’ de consequenties worden in beeld gebracht en de geldt als een soort verborgen paradijs dat slecht mobiliteit wordt onderzocht. 1000-en-1 vragen te bereiken is. Het is ook tijd dat de bedrijven in Van schets naar dé stadionlocatie worden onderzocht en beantwoord. Bewoners bedrijvenpark Stadionweg eindelijk zekerheid De eindconclusie van het team is dat een stadion- en supporters worden geïnformeerd en bevraagd. krijgen of ze kunnen blijven. Dat zal voor hen het ontwikkeling het meest kansrijk en interessant is De conclusie van een intensief en gezamenlijk licht op groen zetten voor het moderniseren van als deze gekoppeld kan worden aan de bestaande doorlopen proces is dat Veranda-West, van het hun panden.’ recreatieve en commerciële voorzieningen van de eerdere schetsje, de meest interessante plek is voor Veranda. De locatie Sportcampus valt daarmee het nieuwe Feyenoord-stadion. Deze locatie biedt Sport is leidraad af. In de conceptgebiedsvisie presenteert de de meeste meerwaarde voor de stad en heeft de Rotterdam manifesteert zich als Sportstad. In gemeente drie mogelijke locaties: Veranda-West, beste papieren voor een solide businesscase en het Stadionpark-gebied wordt sport, zowel op Veranda-Oost en in de Stadiondriehoek. œnanciële haalbaarheid. professioneel als amateur en recreatief niveau, de In mei 2017 stemt de gemeenteraad van leidraad van de nieuwe gebiedsontwikkeling. Het Rotterdam onder een aantal voorwaarden wordt een plek waar de inwoners van de stad, (gemeentelijke position paper) in met het voorstel en Rotterdam-Zuid in het bijzonder, kunnen van Feyenoord. Op 1 februari 2018 wordt de hardlopen, voetballen, hockeyen, squashen, gebiedsvisie Stadionpark deœnitief vastgesteld œtnessen, etc. in een groene omgeving. Een van de door de gemeenteraad. eerste concrete uitwerkingen is daarom dat in het gebied een lus wordt aangelegd van 5 kilometer, Met het Stadionpark Oppepper nodig grotendeels in de natuur, om te wandelen, te De gebiedsvisie heeft als uitgangspunt dat hardlopen en te skeeleren. Het ‘rondje Stadi- komt Rotterdam een stuk rondom het nieuwe stadion op Veranda-West een onpark’ verbindt alle locaties in het gebied en dichter bij de opgave geheel nieuwe stadswijk wordt ingericht met een loopt door het park, langs de Sportcampus, langs parkachtig-karakter. De gemeente wil zich ook de Kuip naar het water, over Het Eiland van om tot 2040 50.000 committeren aan een grootschalige herontwik- Brienenoord en weer terug naar het park. woningen te bouwen keling omdat Rotterdam-Zuid wel een oppepper

LOCUS MA1801 FEIJENOORD.indd 13 22-05-18 16:21 14 GEBIEDSONTWIKKELING ROTTERDAM - STADIONPARK

Clara Ziekenhuis wordt Het nieuwe verzamelgebouw onderdeel van Sportcampus op Sportcomplex Olympia Het thema sport komt op alle mogelijke manieren in het gebiedsplan terug. Op het terrein van het vroegere ziekenhuis en de sportvelden eromheen (het voormalige Varkenoord) wordt inmiddels gewerkt aan de Sportcampus. Feyenoord krijgt hier twee nieuwe onderkomens: een accommo- datie voor het eerste elftal met bijbehorende trainingsfaciliteiten en een tweede onderkomen voor de amateurs en de talenten van Feyenoord. De club wil ook andere sporten onder zijn hoede nemen, in een multisportclub, en daar komen ook alle faciliteiten voor. Voor andere sportverenigingen is het eerste gebouw met velden inmiddels opgeleverd. Verschillende sportverenigingen, waaronder Hockeyclub Feijenoord en voetbalvereniging FC IJsselmonde, maken door elkaar gebruik van de velden van sportcomplex Olympia. Iedereen kan hier per uur een veld huren en gebruik maken van de voorzieningen. ‘Hiermee laten we als gemeente zien dat we het plan serieus nemen en daad- werkelijk stappen zetten, ongeacht de uitkomst van de komst van Feyenoord City’, zegt Marco Hoogerbrugge, ontwikkelmanager Stadionpark. Veel belangrijker nog is dat sportbeoefening in de huidige omstandigheden voor kinderen eigenlijk niet te doen is. Momenteel vormt het spoor een grote barrière tussen de wijken aan de westkant ervan en de sportvelden aan de oostkant. Vooral ’s avonds speelt dat, als kinderen na hun training in het donker naar huis moeten œ etsen. Die verbindingen worden beter. Het tweede leven dat de Kuip krijgt (onderdeel van Feyenoord City) is ook gerelateerd aan sport. Hier krijgen atletiek en indoorsporten een plek. Uitzicht op Veranda-West, de Er komen in het stadion een atletiekbaan en locatie van het nieuwe stadion indoorfaciliteiten, beide bedoeld voor sport- beoefening op het hoogste niveau. Een andere publiekstrekker is het museum van de club. Dat krijgt hier waarschijnlijk ook een onderkomen, als eerbetoon aan de grote plek die het stadion inneemt in de geschiedenis en de cultuur van de club.

FOTO MARC NOLTE

LOCUS MA1801 FEIJENOORD.indd 14 22-05-18 16:21 ZOMER 2018 LOCUS 15

De Veranda FOTO MARC NOLTE

FOTO SEBASTIAN VAN DAMME FOTO SEBASTIAN VAN VarkenoordseViaduct Schuifoperatie met scholen Onderwijs krijgt in dit nieuwe stuk Rotter- dam-Zuid ook een vooraanstaande plaats. De gemeente grijpt het plan Stadionpark aan om een ongekende schuifoperatie met de bestaande scholen in Rotterdam door te voeren. Het resultaat is dat er in het Stadionpark twee IMPRESSIE OMA middelbare scholen komen met extra aandacht voor sport. Josine Meurs, hoofd onderwijs van de gemeente Rotterdam: ‘Veel kinderen op Rotter- dam-Zuid vinden nu geen school die aansluit op hun wensen. Zij œetsen elke dag de brug over of gaan buiten Rotterdam naar school. Dit gaan we verbeteren.’ De twee nieuwe scholen krijgen daarom een plek in het Stadionpark met de modernste sportfacili- teiten. Zij gaan ook sportgerelateerde opleidingen verzorgen. Wonen met uitzicht De gemeente heeft nog een andere opdracht. Tot 2040 moeten in de stad 50.000 woningen worden gebouwd, een grote, ambitieuze opgave. In de top van de markt, tot 2008, wist de stad slechts 3000 woningen te realiseren. In het Stadionpark komen minimaal 2500 nieuwe woningen, zowel grondgebonden als appartementen. Het worden huizen voor de diehard Feyenoord-supporters die het liefst iedere dag bij de training van hun Eiland van Brienenoord favorieten gaan kijken, voor mensen die willen

FOTO MARC NOLTE wonen in het groen en voor mensen die hoog FOTO MARC NOLTE

LOCUS MA1801 FEIJENOORD.indd 15 22-05-18 16:21 16 GEBIEDSONTWIKKELING ROTTERDAM - STADIONPARK

in een appartement aan het waterfront willen sprinterstation en als het aan de gemeente ligt het wonen. Maurice Boumans: ‘Met het nieuwe liefst een intercitystation. Ook wordt gestudeerd stadion, de voorzieningen, het nieuwe treinstation op de mogelijkheid een tramlijn te realiseren Stadionpark en een aantrekkelijk waterfront die naar het Hart van Zuid, het gebied rond het worden Feyenoord City en de directe omgeving Ahoy-complex en het winkelcentrum gaat. ervan een aantrekkelijk woonmilieu. Er is nog Concreet zijn ook de plannen voor een nieuwe De gemeente wil laten veel potentie in het gebied aanwezig.’ brug. Waar die moet landen in het Stadionpark zien dat zij het plan is nog de vraag. De ambitie is de gebieds- Bereikbaarheid ontwikkeling tevens aan te grijpen om hoog- serieus neemt door Het gebied verdient ook een betere ontsluiting. waardig openbaar vervoer te realiseren tussen daadwerkelijk de eerste Speerpunten zijn het evenementenstation naast het Zuidplein, Stadionpark en de Erasmus- ● stappen te zetten de Kuip, dat opgewaardeerd wordt tot een universiteit.

Eiland van Brienenoord Eiland van Brienenoord FOTO MARC NOLTE FOTO MARC NOLTE

Sportcampus FOTO SEBASTIAN VAN DAMME FOTO SEBASTIAN VAN

LOCUS MA1801 FEIJENOORD.indd 16 22-05-18 16:21 ZOMER 2018 LOCUS 17

‘ STADIONPARK LOST KNELPUNTEN OP’ et gebied rondom de Kuip heeft momenteel geen stadsfunctie. Je gaat ernaartoe voor een wedstrijd, ‘Hde Gamma of de bioscoop. Daarna ga je weer naar huis. Je gaat maar voor een enkel doel. Waarom zou je er ook langer blijven? Er is weinig sfeer en gezelligheid. Het functioneert absoluut niet als een stadswijk met winkeltjes Marco Hoogerbrugge en een kroeg op de hoek waar je studenten of buurtbewoners ontmoet.’ Aan het woord is Marco Hoogerbrugge van de gemeente Rotterdam. Hij geeft sinds vier jaar leiding aan de gebiedsontwikkeling Stadionpark. ‘Daarnaast liggen er allerlei obstakels in de vorm van infrastructuur die het hele gebied doorkruisen. Het liefst wil je alles met elkaar verbonden hebben. Het Stadionpark zoals wij dat voor ogen hebben is een volwaardige stadswijk waar je graag ook je vrije tijd doorbrengt. Sporten in de verschillende sportaccommodaties, §aneren langs de Maas, een hapje eten na de wedstrijd, een rondje hardlopen en ’s avonds naar de œlm. Zo moet het gaan worden.’ Het Stadionpark wordt dus versterkt als vrijetijds- FOTO MARC NOLTE locatie. Tevens krijgt het een woonfunctie en wordt het een scharnierpunt op het vlak van bereikbaarheid en mobiliteit. Tot slot biedt het Stadionpark nu en straks veel werkgelegenheid en vormt het dus een economische motor voor Rotterdam-Zuid. Sociaal Economisch Programma Het zijn geen vrijblijvende fraaie woorden. Onder de gebiedsontwikkeling ligt een gedetailleerd Sociaal Economisch Programma, dat komende zomer door de gemeente en Feyenoord wordt ondertekend. Vervolgens worden andere partijen geworven op basis van dit convenant. ‘Feyenoord City gaat Rotterdammers op Zuid kansen bieden op werk, onderwijs, sport en een gezonde leefstijl.’ De ondertekenaars verbinden zich aan de volgende doelen: • het bewerkstelligen dat er in 10 jaar tijd wekelijks 15.000 nieuwe sporters (jong en ‘ Deze kant van de oud) gebruik maken van het Stadionpark en stad heeft bij velen omgeving; • de realisatie van 1500 nieuwe fte-banen die niet bekend zijn gedurende de bouw en exploitatiefase van met Rotterdam toch Feyenoord City; 310 netto nieuwe banen zijn bedoeld voor laag- en ongeschoold werk een slechte naam. voor Rotterdammers op Zuid; Dat beeld willen we • vanaf 2020 worden structureel 500, door opleidingen erkende, stageplaatsen kantelen’ FOTO PETER BOER FOTO SEBASTIAN VAN DAMME FOTO SEBASTIAN VAN aangeboden;

LOCUS MA1801 FEIJENOORD.indd 17 22-05-18 16:21 18 GEBIEDSONTWIKKELING ROTTERDAM - STADIONPARK

• 100 scholen moeten over een periode van 10 jaar – en al in handen zijn van de stad’, vult ontwikkelmanager buiten het aantal verplichte sporturen – 1400 extra Hoogerbrugge aan. ‘ Het Stadionpark kinderen structureel wekelijks laten sporten, die dit voorheen niet structureel wekelijks deden; Gemeente neemt voorschot dat wij voor • jaarlijks moeten 200.000 bezoekers gebruikmaken van Op de Sportcampus komt in 2020 de nieuwe accom- ogen hebben is de sportmogelijkheden die er komen in de publieke modatie voor de jeugdopleiding en de amateurs van ruimte; hierdoor moeten op weekbasis structureel Feyenoord. Elders zijn al de velden en het nieuwe een volwaardige ongeveer 3600 bezoekers worden geactiveerd; onderkomen voor de andere voetbalverenigingen en stadswijk waar je • Feyenoord ontwikkelt zich tot een multi-sportclub. de hockeyclub gerealiseerd. Medio dit jaar worden de nieuwe trainingsfaciliteiten voor het eerste elftal van graag ook je Sportcampus al in aanleg Feyenoord op de Sportcampus opgeleverd. vrije tijd komt Een essentieel onderdeel van Stadionpark is de Hoogerbrugge: ‘We nemen met deze deelprojecten Sportcampus. Die wordt aangelegd op de bestaande alvast een voorschot op de hele gebiedsontwikkeling, doorbrengen’ voetbalvelden van Varkenoord en op het terrein van omdat we als gemeente willen laten zien dat wij dit het vroegere Clara Ziekenhuis. De grond van het project met alle ambities die eraan ten grondslag liggen Clara, ongeveer 6 hectare, was in handen van Impact uiterst serieus nemen.’ Vastgoed. Directeur Marco Praagman vertelt dat het Ook komt in de noordoosthoek van de Sportcampus drie jaar geleden in zijn handen kwam met de overname de nieuwe school voor voortgezet onderwijs. De nieuwe van het elders in Zuid gelegen Zuiderziekenhuis. Dit middelbare school gaat samenwerken met de opleiding ziekenhuis was een gebouw met een grote geschiedenis. Sport en Bewegen van het Albeda Collega, die in het In overleg met de gemeente realiseert Impact hier Topsportcentrum naast de Kuip gevestigd is. Er wordt nog nu een woonwijk van 130 karakteristieke woningen. onderzocht of er ook nieuwe basisscholen moeten komen. Dit woningprogramma is gestoeld op de wens van de gemeente om op Zuid ook woningen te ontwikkelen Tenders in voorbereiding waardoor huidige bewoners ook in de wijk zelf een Om de gebiedsontwikkeling mogelijk te maken staan volgende woningstap kunnen maken. verschillende tenders op stapel, aldus Hoogerbrugge. Praagman: ‘Intussen zaten we met het Clara Zieken- Momenteel worden marktpartijen geconsulteerd voor huis. Wij hadden voor deze locatie ook een sloop- en het consortium dat het onderdeel Feyenoord City gaat saneringsplicht op ons genomen. We dachten de plek realiseren. een goede invulling te kunnen geven, totdat vorig De gemeente gaat tenders uitzetten voor de woning- jaar bleek dat Feyenoord zijn zinnen had gezet op bouw op de Sportcampus en aan de rand van Park de Veranda-West als plek voor het nieuwe stadion, een stuk Twee Heuvels. Eind dit jaar is het stedenbouwkundig noordelijker van het terrein dat wij in bezit hadden. Na plan van de Sportcampus gereed en wordt gestart met overleg hebben we vorig jaar zomer besloten de locatie consultatie van de markt. in handen te geven van de gemeente.’ ‘En daarmee Hoogerbrugge: ‘Er is veel interesse voor de hele gebieds- Marco Praagman kwam de weg vrij om het hele gebied te bestemmen ontwikkeling vanuit de markt. We merken dat het beeld ● voor de Sportcampus, omdat de omringende percelen bij ontwikkelaars over Rotterdam–Zuid kantelt.’ FOTO PETER BOER

LOCUS MA1801 FEIJENOORD.indd 18 22-05-18 16:21 ZOMER 2018 LOCUS 19 tekst Erik de Boer foto’s Mark van Empelen

FOTO PETER BOER

Frank Keizer en Hans van Rossum

‘ BIJ TEGENWIND BLIJVEN DOORLOPEN’ nvesteringsvolume is Feyenoord City het ophouden met doen alsof de club Feyenoord œnancieel belangrijkste onderdeel van de gebiedsontwikkeling ten onder kan gaan aan Feyenoord City. Absoluut niet. Stadionpark, in vierkante meters heeft het een Feyenoord zou deze grote gebiedsontwikkeling in zijn Ibeperkte footprint. Feyenoord City is de werknaam eentje realiseren? Geen sprake van. De gebiedsontwik- waaronder de bouw van het nieuwe Feyenoord-stadion, keling wordt privaat ontwikkeld en geœnancierd, geheel de herontwikkeling van de Kuip en de inrichting en los van het stadion. Voor het stadion zelf is er een vast exploitatie van het omringende gebied de komende jaren budget vastgesteld, dat altijd een relatie heeft met de plaatsvindt. Na drie van tafel geveegde pogingen om de toekomstige businesscase van datzelfde stadion.’ Kuip te renoveren en uit te breiden of tot nieuwbouw Keizer heeft zijn sporen verdiend met verschillende te komen, is het project Feyenoord City van een totaal megaprojecten: Masterplan Schiphol, de tweede ander kaliber. In de eerste plaats is het nu een onderdeel Coentunnel, de eerste volledig geautomatiseerde contai- van de gebiedsontwikkeling Stadionpark. Maar ook de nerterminal op de Maasvlakte. Hij kent de problematiek deelontwikkeling zelf behelst niet alleen de bouw van bij dergelijke omvangrijke projecten tot in de haarvaten. een nieuw stadion aan de oever van de Maas. Onder Keizer: ‘De wereld is sinds het afblazen van de eerdere Feyenoord City vallen ook de herontwikkeling van de stadionplannen enorm veranderd. De gemeente is naar Kuip en het tot leven brengen van de aangrenzende voren gestapt en wil de stadionontwikkeling ingepast ‘Aannemers moeten gebieden tussen de Kuip en het nieuwe stadion aan de zien in een complete herontwikkeling van dit hele stuk Korte Stadionweg. in Rotterdam-Zuid.’ in 2020 hun Financieel goed afgedekt Consortium in de maak capaciteit hebben Frank Keizer is projectdirecteur Feyenoord City. Het is Hans van Rossum, jarenlang in diverse hoge posities aangepast aan FOTO PETER BOER een man die graag met de deur in huis valt. ‘Laten we op het terrein van stedelijke ontwikkeling verbonden deze opgave’

LOCUS MA1801 FEIJENOORD.indd 19 22-05-18 16:21 20 GEBIEDSONTWIKKELING ROTTERDAM - STADIONPARK

geweest aan de gemeente Rotterdam, fungeert nu als De grond die Feyenoord City nodig heeft, heeft voor kwartiermaker voor Feyenoord City. Hij is onder andere fase 1 een geschatte waarde van ruim € 100 mln. De ‘Ik verwacht dat bezig met het opzetten van een consortium van markt- gemeente koopt de kavel voor het nieuwe stadion aan in de zomer van partijen die de vastgoedontwikkeling voor rekening voor maximaal € 60 mln en geeft dat vervolgens in gaan nemen. Hij heeft met meer dan 40 marktpartijen erfpacht uit aan het nieuwe stadion. De rest van de 2020 de gekozen gesproken en hun gevraagd of zij willen meedoen. ‘Je grond wordt door het ontwikkelconsortium ontwikkeld bouwer zijn moet een balans zien te vinden in omvang en expertise met woningen, hotel en horeca. van verschillende partijen. Je hebt kritische massa nodig capaciteit van expertise en œ nanciële draagkracht. Degenen die Eerste schetsen heeft afgestemd willen instappen moeten zich uiteraard conformeren aan In juni komen de eerste schetsen op tafel op basis de hele opgave, ze moeten de Rotterdamse context goed van de parameters die aan het stadion zijn gesteld. Er op de vraag die kennen en ook bij tegenwind willen blijven doorlopen.’ is een programma van eisen opgesteld waaraan alle er dan is’ Van Rossum verwacht dat de samenstelling van het stakeholders – van gemeente tot en met supporters consortium van beleggers, ontwikkelaars, œ nanciers en – hun bijdrage hebben geleverd. Keizer: ‘NV Stadion bouwers deze zomer op eigen benen staat. Vervolgens Feyenoord is de opdrachtgever die de bouwer selecteert wordt de relatie met de gemeente en Feyenoord op basis van een aanbestedingsprocedure.’ In juni 2020 geformaliseerd. gaat de eerste paal de grond in, in de zomer van 2023 wordt voor de eerste keer afgetrapt. Eerste twee kavels op de markt Vreest Keizer geen vertraging omdat alle aannemers Zoals de gemeente al lang en breed gestart is met de momenteel worstelen met gebrek aan materiaal en aanleg van de Sportcampus om te laten zien dat het vakmensen en daardoor met stijgende kosten? ‘Ik haar menens is met de gebiedsontwikkeling, zo zet verwacht dat in de zomer van 2020 de gekozen bouwer Feyenoord City de komende maanden de eerste concrete zijn capaciteit heeft afgestemd op de vraag die er dan is’, stappen om hetzelfde signaal af te geven. Voor de zomer aldus Keizer. worden de twee woontorens in de markt gezet die ten De Kuip is nu van NV Stadion Feyenoord. ‘Hij krijgt westen van het nieuwe stadion komen. Dit is nodig om een tweede leven, waarbij je moet denken aan functies de kasstroom op gang te krijgen waaruit het bouwrijp als een in- en outdoor-atletiekbaan, sporthostel, maken van de stadionlocatie kan worden betaald. sportcafé, een brouwerij, het Feyenoord Museum en de Feyenoord Sportexperience. Het blijft een gemeentelijk Financiële deskundigheid monument.’

De bouw van het stadion is overigens een zaak voor Tussen de Kuip en het nieuwe stadion wordt een brede FOTO MARC NOLTE Stadion Feyenoord, niet de club. Dat zijn twee geschei- boulevard, de Strip, aangelegd, die de verkeersaders den operaties. De stichtingskosten van het stadion overbrugt en waarlangs horeca en entertainment komen. Park de Twee Heuvels bedragen € 365 mln. Er is inmiddels een intentieovereenkomst met Pathé, die Investeringsbankier Goldman Sachs heeft veel ervaring de verderop gelegen bioscoop naar de Strip zal verhuizen. met de œ nanciering van stadionprojecten in de hele Met 1,8 miljoen bezoekers per jaar is deze Pathé de meest wereld en brengt over enkele weken advies uit over bezochte bioscoop van het land. Ook met het achter de het businessmodel onder het project. Ook heeft het Stadionweg gelegen Happy Italy is een intentieover- bedrijf Stadion Feyenoord de eerste middelen (€ 17,5 eenkomst gesloten voor samenwerking. Keizer: ‘We zijn mln in twee tranches) verstrekt om het project naar de constant bezig het programma voor de verdere invulling ● uitvoeringsfase te brengen. van de Strip en de omgeving aan te passen.’

LOCUS MA1801 FEIJENOORD.indd 20 22-05-18 16:22 ZOMER 2018 LOCUS 21 tekst Erik de Boer foto’s Mark van Empelen

Wilco Verhagen

FOTO PETER BOER

Park de Twee Heuvels ‘ BEREIKBAARHEID EN MOBILITEIT ZIJN SLEUTELWOORDEN’ obiliteit staat centraal in de gebieds- worden verbeterd. Feyenoord City ligt hiervoor Bij het nieuwe stadion komt een overkluizing, ontwikkeling. ‘Een van de bijzondere op een cruciale plek en speelt een belangrijke rol waardoor reizigers van de tramlijnen 20 en 25 aspecten in Zuid is dat er vervoers- in het verbinden van bijvoorbeeld de woonwijken toegang tot het gebied krijgen, maar ook de Marmoede is, al vele decennia. Het is een van de ten westen van het spoor met de Sportcampus en bewoners van Parkstad en de Afrikaanderwijk. oorzaken waarom de wijken op Zuid slecht de rivier. Maar het zorgt ook voor doorlopende, Ook komt er bij Hillesluis een langzaamverkeers- scoren. We willen daarom niet alleen de bereik- kwalitatief goede routes langs de rivier; passend brug over het spoor, zodat ook hier de barrières baarheid van het gebied verbeteren, maar daarmee bij het programma Rivieroevers. met de aangrenzende wijken worden doorbroken. ook letterlijk de toegang tot de arbeidsmarkt van Al deze zaken worden in het masterplan ‘De opzet is om het publiek zomin mogelijk de bewoners hier.’ geborgen. ‘De nieuwe verbindingen krijgen met de auto tot in het gebied te laten komen. Aan het woord is Wilco Verhagen. Hij is namens daadwerkelijk een plek in de hele gebiedsontwik- Daarvoor worden naast de verbeteringen in het de gemeente projectmanager Feyenoord City. keling’, aldus Verhagen. openbaar vervoer ook 5000 œetsparkeerplaatsen ‘Ik houd me onder andere bezig met wat er gebouwd.’ gebeurt met het aandeel van € 40 mln dat de Mobiliteit ingrijpend aangepakt Maar degenen die hun auto niet kunnen laten gemeente in het project Feyenoord City neemt, Mobiliteit is in de ogen van de gemeente een staan, tre˜en straks onder de Strip een grote met de procedures, met alles wat met veiligheid stiefkind op Zuid. Verhagen: ‘Neem de huidige nieuwe parkeergarage aan of kunnen de parkeer- te maken heeft, het opzetten van het consortium situatie: naast de Kuip ligt een spoorstation, maar terreinen op afstand gebruiken (met frequent van ontwikkelaars en œnanciers, met het verkopen dat doet alleen dienst bij voetbalwedstrijden pendelvervoer). Om de bereikbaarheid te verbete- van de stukken grond, maar zeker ook met de en andere evenementen. Er zijn beperkte oost– ren wordt het bezoekers- en bewonersverkeer uit doelstellingen op mobiliteit die de gemeente voor west-verbindingen in Rotterdam-Zuid, zeker voor elkaar gehaald en voetgangers en œetsers zullen ogen heeft.’ het openbaar vervoer, en het spoor is een grote veel minder last hebben van het autoverkeer door Rotterdam heeft op het punt van mobiliteit een barrière. Dat gaat allemaal ingrijpend veranderen. de nieuwe (ongelijkvloerse) routes in het gebied. grote opgave. De stad wil binnenstedelijk meer Het evenementenstation wordt in ieder geval Aan beide kanten van het nieuwe stadion worden huizen en appartementen realiseren, dus er komen opgewaardeerd tot een sprinterstation; mogelijk wandelpromenades aangelegd. Verhagen: ‘Naast meer mensen te wonen. Tegelijkertijd lopen de dat er in de verdere toekomst ook intercitytreinen de Wilhelminapier is dit de tweede plek op Zuid bestaande oeververbindingen al vol, zowel bij gaan stoppen. Daarnaast vindt een studie plaats waar je pal aan de rivier kunt vertoeven. We het autoverkeer als het openbaar vervoer. En op naar een nieuwe oeververbinding over de Maas. willen de bewoners hier een nieuwe aantrekkelijke gebiedsniveau moeten de verbindingen binnen Als die in het Stadionpark gaat landen, moet nog en goed bereikbare verblijfsplek aan de rivier ● het Stadionpark en met de omliggende wijken bepaald worden waar dat gebeurt.’ geven.’

LOCUS MA1801 FEIJENOORD.indd 21 22-05-18 16:22 22 ZOMER 2018 LOCUS 23 tekst Erik de Boer fotografie John Verbruggen

Een nieuwe stadswijk in wording Daar, op de Maasoever, aan de rechterkant op de foto, staat straks het nieuwe stadion. Achter de oever in het hele gebied links ervan krijgt Rotterdam de nieuwe stadswijk Stadionpark. Zoals het betaamt in een wijk rondom de Kuip is sportiviteit het hoofdthema, met een sportcampus, een trimroute en een boulevard om te flaneren. Maar ook een nieuwe woonwijk en een vernieuwd park bepalen straks het beeld.