Een Eeuw Kleiwegkwartier
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Henk Koetsveld Een eeuw KLEIWEG KWARTIER Een eeuw KLEIWEG KWARTIER Henk Koetsveld ‘Het enige wat niet is veranderd, zijn de mensen. Die blijven altijd hetzelfde.’ Zegt de dan honderd jarige vrouw Jopie van Schaik. Hoe zit dat met het Kleiweg kwartier? Op welke manier is de gebouwde omgeving veranderd in die honderd jaar? Op welke manier bepaalt deze omgeving het welbevinden van haar inwoners? Wie zijn die mensen, die het Kleiweg kwartier hebben bevolkt en nu bevolken? Centraal thema per decennium Jaren 1910 Pessimisme & Oorlog Eerste Wereldoorlog, zedelijkheidswetgeving als tegenhanger van Franse liberalisatie, algemeen kiesrecht voor man en vrouw. Tweede industriële revolutie: elektriciteit. Jaren 1920 Optimisme & Idealisme Ruilverkaveling, start Zuiderzee werken, er worden kwalitatief goede huizen gebouwd voor ‘gewone mensen’, tuindorpen ontstaan aan de stadsranden, openbaar onderwijs en bijzonder onderwijs worden gelijk gesteld. Jaren 1930 Depressie In Nederland wordt vastgehouden aan de ‘Gouden standaard’ met hoge werkloosheid als gevolg. Er is veel armoede en sociale ongelijkheid. Opkomst van het fascisme-antisemitisme-nationaal socialisme. Jaren 1940 Oorlog & Bevrijding Tweede Wereldoorlog, rechtspraak en vergelding, vrijheid en bescherming daarvan, rechten van de mens. Overdracht van de soevereiniteit aan Indonesië. Jaren 1950 Zelfbeheersing Hard werken en zuinig leven ten behoeve van de wederopbouw van het land. Daardoor ontstond een saamhorigheidsgevoel en solidariteit. Er was een strak geleide loonpolitiek. Sociale wet- geving: AOW in 1957 met verzorging door ‘vadertje staat’. Begin van de technische revolutie. Jaren 1960 Zelfbevrijding Ook deze periode wordt nog hard gewerkt aan de wederopbouw. De woningnood is nog steeds groot. In 1963 wordt de algemene bijstandswet van kracht. Financiële ondersteuning wordt een recht. De zuilen via geloof en sociale klasse beginnen af te brokkelen. De vorming van een jeugdcultuur komt op. De banden worden losser en mensen treden buiten hun eigen zuil. Er wordt gas gevonden. De technische revolutie zet door met als toppunt de mens die op de maan landt. Jaren 1970 Zelfontplooiing De wederopbouw wordt afgesloten. Er ontstaat een meer pluri- forme samenleving. Men krijgt een afkeer van de zuilen en anti autoritair zijn raakt in zwang. De overheid biedt inspraak. 25 november 1975 wordt Suriname een onafhankelijke republiek. Jaren 1980 Zelfredzaamheid Begin jaren tachtig ontstaat er een economische crisis. Het neo- liberalisme komt op. Margaret Thatcher en Ronald Reagan zijn hiervan belangrijke representanten: ‘there’s no such thing as soci- ety. There are individual men and women and there is family. There is no such thing as public money; there is only taxpayers’ money. Jaren 1990 Zelfwerkzaamheid Het einde van de koude oorlog. Samenlevingscontract wordt mogelijk. Meer oog voor problemen van minderheden. Computers, mobiele telefoons en digitale spelletjes komen op de markt. De individualisering in de samenleving zet door. De over- heid privatiseert veel diensten en bedrijven. Wil komen tot interac- tieve beleidsvorming en een coproductie aangaan met de burger. Jaren 2000 Zelfstandigheid De digitale revolutie zet door. Computers worden sneller en meer Nieuw millennium gemeengoed. Naast de fysieke wereld ontstaat ook een virtuele wereld. De samenleving wordt steeds complexer. Systemen wor- den ontoegankelijker. De globalisering zet door. Er wordt gespro- ken over privatiseringsverdriet. Er ontstaat een nieuwe tweedeling in de samenleving naast ‘autochtoon en allochtoon’: ‘hoog en laag opgeleid’. De eerste aanzetten tot een duurzame wereld zijn waarneembaar. Jaren 2010 Samenhang De fysieke en de virtuele werelden lopen in elkaar over. De over- heid bouwt in snel tempo structuren af en trekt zich terug. De overheid verwacht actief burgerschap. Er wordt meer participa- tie en eigen verantwoordelijkheid verwacht. 1 januari 2015 is de Participatiewet van kracht. De ‘duistere kant’ van de vrije markt in een globale, open en vrije wereld komt in het volle licht; de ban- kencrisis/financiële crisis snijdt diep in de samenleving en de porte- monnee van de burger. De samenhang tussen deze vrije markt, de klimaatverandering en veranderende machtsverhoudingen wordt steeds meer gezien en vraagt om meer te kijken naar het geheel en niet alleen naar de afzonderlijke delen. Tegelijkertijd versterken afzonderlijke delen hun identiteit en zetten samenwerkingsverban- den op scherp. De roep om moreel leiderschap wordt groter voor zowel de virtuele als de fysieke wereld. Jaren 2020 Verbondenheid Het is de verwachting dat er meer aandacht komt voor nieuwe verhoudingen en netwerken: politiek, arbeid, wetenschap en innovatie. Er zal meer geïnvesteerd worden in de fysieke wereld: duurzame energie, schonere auto’s en energieneutraal leven. Inhoud 9 Voorwoord 11 Inleiding 15 De gebouwde omgeving 15 Twee dorpen 33 De vorming van het Kleiweg kwartier 49 Stedenbouw, architectuur en bouw 72 De Tweede Wereldoorlog en de naoorlogse ontwikkeling 89 De bevolking 95 De lokale sociaal economische situatie 114 Religie in het Kleiweg kwartier 119 Het sociaal culturele leven 136 Gezondheid en welzijn 146 Leven & Dood tijdens de Tweede Wereld oorlog 6 161 Bestuur, macht en invloed 163 Gemeente Hillegersberg 168 Gemeente Schiebroek 172 Gemeente Rotterdam 197 Polderbesturen en Hoogheemraadschap 205 Bewonersorganisatie Kleiweg kwartier (BOK) 216 Epiloog 223 Bronnen 228 Interviews en bijdragen 229 Verant woording beeld materiaal 7 8 Voorwoord Het Kleiweg kwartier is een heel bij- Dat maakt dat het een unieke plek is in zondere plek in Nederland. Het maakt de wereld. onderdeel uit van een grote inter natio- nale stad, maar heeft ook iets dorpsach- Dit boek geeft inzicht in de ontwikkeling tig. De bevolking is niet erg gemêleerd, van het Kleiweg kwartier van de afgelo- maar homogeen is de bevolking ook pen honderd jaar. Ik ben Henk Koetsveld niet. Je vraagt je al snel af, hoe is het zeer erkentelijk dat hij de handschoen Kleiweg kwartier ontstaan, wat is haar wilde oppakken om dit boek te schrij- verleden. De statige huizen wijzen op ven en wat een voortreffelijk boek is het een rijk verleden en welke invloed heeft geworden. de Tweede Wereldoorlog en de annexa- tie van Rotterdam op het gebied gehad. Daarnaast wil ik de Bewoners Wat is er gebeurd bij de wederopbouw? Organisatie Kleiweg kwartier (BOK) Heeft de wijk ook last gehad van de bedanken voor de vraag om het boek te recessie in de jaren tachtig? Was het schrijven. Hoe het heden eruit ziet, heeft een hechte gemeenschap en welke rol vaak te maken met het verleden. Heel speelde religie? veel lees en kijk plezier. Elke rimpel uit het verleden heeft bij- gedragen aan het Kleiweg kwartier hoe zij nu is. En zij is nog niet af. De drang om zich verder te ontwikkelen en mee te gaan met haar tijd zal het Kleiweg- kwartier ook in de toekomst doen stijgen naar grote hoogtes. Het mooie is dat er een duidelijke symbiose is tussen de ligging, de gebouwen, de natuur en de bewoners. Fabian Lionaar Het samenspel en het krachtenveld Voorzitter Bewoners Organisatie tussen hen vormt het Kleiweg kwartier. Kleiweg kwartier 9 10 Inleiding ‘Wie wil er een boek schrijven over het Kleiweg kwartier? Er is in de archieven nog veel informatie beschikbaar’ was de oproep via BOK Buurtkrant. Ik heb gereageerd, er volgde een gesprek met een bestuurslid en vervolggesprek met het bestuur. De opdracht is dus gekomen van de Bewoners Organisatie Kleiweg kwartier (BOK) (1988), de erfgename van het Initiatief comité Kleiweg- kwartier (1976). Ik kreeg een redelijk vrije opdracht. Het zakelijk uit een kleine lintbebouwing aan was voor mij echter wel snel duidelijk de Kleiweg, Ring dijk en Achterweg. In dat het niet alleen zou moeten gaan het oostelijk deel bevond de bebouwing over de gebouwde omgeving. Het zou zich vooral rondom de Kootsekade en ook moeten gaan over de mensen die in aan de Kleiweg en Straatweg. het Kleiweg kwartier wonen en hebben gewoond. De bewonersorganisatie Ik heb de te beschrijven honderd jaar houdt zich – net als haar voorganger – eerst ingedeeld in decennia. Voor elke immers bezig met de omgeving en haar tien jaar heb ik een centraal thema bewoners in relatie tot bestuurders en geformuleerd en een aantal kenmer- politieke vertegenwoordigers. ken van die jaren genoteerd. Op deze manier wil ik de gebeurtenissen en ont- Het gebied wordt al meer dan duizend wikkelingen binnen het Kleiweg kwartier jaar bewoond. De Kleiweg is waarschijn- in een groter verband en in de tijd plaat- lijk al aangelegd rond het jaar 1100 en sen. Om de aanloop naar de ontwikke- dus 900 jaar oud. In dit boek beperk ling van het Kleiweg kwartier een plaats ik me tot de laatste honderd jaar. Om te geven heb ik de jaren tien van de precies te zijn: de periode 1918-2018. vorige eeuw in het schema opgenomen. De reden hiervoor is dat het Kleiweg- Tevens heb ik de jaren twintig van deze kwartier voor die tijd eigenlijk niet eeuw in het schema gezet, zodat ik de bestond. Het grondgebied behoorde in uitdagingen voor de toekomst ook een 1918 grotendeels toe aan de gemeente plaats kon geven. Het schema beslaat Hillegersberg. De huidige Edel stenen- dus twaalf decennia. buurt en het Melanchtonpark was toen Schiebroeks grondbezit. Het westelijk Na een eerste, oriënterende ronde heb deel van het gebied bestond hoofd- ik de volgende vragen opgesteld, die de 11 leidraad van het boek zijn geworden: Op Met welke formele bestuurlijke organen welke manier is het Kleiweg kwartier ont- hadden en hebben de inwoners van staan? Wat is de ontwikkeling geweest het Kleiweg kwartier te maken en hoe tot de huidige gebouwde omgeving? waren en zijn deze organen samenge- Wie zijn en waren haar bewoners? Welke steld? Wie kozen en kiezen we als onze invloed hebben de bewoners gehad op bestuurders of vertegenwoordigers en de gebouwde omgeving? In hoeverre hoe verging en vergaat het hen? is de gebouwde omgeving van invloed Dit derde hoofdstuk eindigt met het (geweest) op het welzijn/welbevinden werk van de Bewoners Organisatie van haar inwoners? Kleiweg kwartier (BOK) die ik beschouw als een meer informele leidende organi- Het boek is opgebouwd langs drie ver- satie, die namens de bewoners invloed haallijnen, die elk honderd jaar bestrijken.