ISSN 2309-3455 (print) ISSN 2309-3471 (Online)

Social Studies Vol. 11, No. 4 (41), 2017

Roland SAHATCIJA • Ariel ORA • Anni DASHO SHARKO • Anxhela FERHATAJ • Enis SULSTAROVA • Mirela KARABINA • Vladimir MITRE • Luela LIÇI • Labinot KUNUSHEVCI • Lekë SOKOLI

Indeksi i të gjithë numrave të revistës 20 vjet - 20 years: 1997-2017 Index of all Issues of the Journal * 41 numra, 526 artikuj, në shqip ose në anglisht – 41 issues, 526 articles, in Albanian or English

www.sociology.al; Studime Sociale Vëll. 11, Nr. 4 (41), 2017 Studime Sociale: Kriteret e botimit

Revista “Studime Sociale” është revistë e Institutit Shqiptar të Sociologjisë (Albanian Institute of Sociology). Ajo botohet me ISSN ndërkombëtar (ISSN: 2309-3455) dhe është certifikuar si revistë shkencore nga Komisioni i Vlerësimit të Titujve Akademikë (KVTA) i Republikës së Shqipërisë, me vendim Nr. 170, datë 20. 12. 2010. Studime Sociale/Social Studies, është revistë ndërkombëtare dygjuhëshe. Artikujt mund të jenë në shqip ose anglisht. Parimi bazë i saj është rigoroziteti shkencor. Çdo studim që dërgohet për t’u botuar revistën “Studime sociale”, i nënshtrohet një recensionimi të verbër (blind review). Ai do t’u jepet për recension dy studiuesve të fushave ku bën pjesë studimi. Artikulli botohet nëse të dyja recensat janë pozitive. Detyra e përzgjedhjes së artikujve shkencorë është kompetencë ekskluzive e recensentëve anonimë. Çdo material duhet të kalojë në redaktim për t’u përputhur me standardet gjuhësore. Artikujt mund të jenë shkencorë ose recensionues, krijime origjinale ose përkthime. Çdo artikull duhet të dërgohet në word dhe të ketë këtë strukturë: (1) titulli, deri në 15 fjalë; (2) autori/autorët (emri mbiemri); institucioni ku është/ janë; adresat elektronike; (3) të dhëna për autorin/autorët, 4-6 rreshta, si tekst; (4) përmbledhje (shqip), me 150-200 fjalë dhe 4-6 fjalë kyçe; (5) teksti, 7-9 faqe kompjuterike, me nga 2200 karaktere; (6) Referencat e plota; (7) abstract në anglisht (varianti anglisht i përmbledhjes). Artikulli mund të shoqërohet me shënime në fund të faqes (footnotes). Por përparësi në përzgjedhjen për botim kanë artikujt me referenca sipas sistemit të Harvardit (referenca të shkurtuara përgjatë tekstit dhe lista me referenca të plota në fund të tij, sipas rendit alfabetik të mbiemrave të autorëve). Referencat duhet të përbëjnë pesë elemente, që janë: a. Referencat e librave: 1. autori/ose autorët; 2. viti i botimit; 3. titulli i librit (në kursiv); 4. qyteti/vendi ku është botuar; 5. botuesi (për shembull: Merton, Robert. 1968. Social Theory and Social Structure. New York: Free Press). b. Referencat e artikujve nga revistat shkencore, ose përmbledhjet: 1. autori/ autorët; 2. viti i botimit; 3. titulli i artikullit (në thonjëza); 4. titulli i revistës/përmbledhjes ku është botuar (në kursiv); 5. vëllimi, numri dhe faqet (për shembull: Buss, Loreta. 2010. “Childhood in Sociology and Society; The US Perspective”, Currant Sociology, Vol. 58, No. 2, pp. 355-350). Referencat e plota, të listuara në fund të tekstit, duhet të korrespondojnë me referencat e shkurtuara nëpër tekst, të cilat vendosen si në shembujt: Për një autor: Weber (1998); (Weber, 1998: 156); ose Weber (1998: 156); Për dy dhe tre autorë: (Lazesfeld & Berelson, 1990) e (Olzak, Shanahan & West, 1986); Për më shumë se tre autorë: (Larsen ed al., 1989); për seritë e referencave (Blau, 1980; Kadare, 1995; Uçi, 2003; Pëllumbi, 2004; Omari, 1999). Në qoftë se për të njëjtin autor ka më shumë se një referencë në të njëjtin vit, atëherë shënohet: 2011a, 2011b. SOCIAL STUDIES

Vol. 11, No. 4 (41), 2017

Editor: Lekë SOKOLI Associate Editor: Sejdin CEKANI

International Editorial Board Chairman: Servet PËLLUMBI

Board Members: Aida GOGA – University of Tirana, ALBANIA Airi-Alina ALLASTE, Tallin University, ESTONIA Ali PAJAZITI - South East European University, Tetovo MACEDONIA Anna WESSELY - ELTE University, HUNGARY Apostolos G. PAPADOPOULOS - Harokopio University, GREECE Aylin TOPAL - Middle East Technical University, Ankara, TURKEY Besim GOLLOPENI – University Isa Boletini of Mitrovica, KOSOVA Besnik PULA - Center for the Study of Social Organization; Princeton University, USA Borut RONČEVIĆ - School of Advanced Social Studies, SLOVENIA Brunilda ZENELAGA - University of Tirana, ALBANIA Dushan JANJIC - The Institute for Social Sciences, Belgrade, SERBIA Elena ZDRAVOMYSLOVA - European University at St. Petersburg, RUSSIA Enis SULSTAROVA – University of Tirana, ALBANIA Enkelejda TAHIRAJ - University College London, ENGLAND Faruk AJETI - University of Vienna, AUSTRIA Goran BASIC, Department of Sociology, Lund University, SWEDEN Ilir GËDESHI - Center for Economic and Social Studies, ALBANIA Irena NIKAJ - Universitety Fan Noli of Korca, , ALBANIA Ishwar MODI - India International Institute of Social Science, INDIA Jasminka LAŽNJAK, University of Zagreb, CROATIA Jay WEINSTEIN - Eastern Michigan University, USA Jonida LAMAJ, Marin Barleti University of Tirana, ALBANIA Klea FANIKO, University of Geneva, SWITZERLAND Klejda MULAJ, University of Exeter, ENGLAND Konstantin MINOSKI, Ss. Cyril and Methodius University in Skopje, MECEDONIA Kseanela SOTIROFSKI, University Aleksander Moisiu Durres, ALBANIA Ledia KASHAHU - University Aleksander Moisiu of Durres, ALBANIA Ligia FERRO, University of Porto, PORTUGAL Marina DALLA - University of Athens, GREECE Mark TIRTA - Albanian Academy of Science, ALBANIA Marsela DAUTI - University of Washington, USA Olga KUTSENKO, Taras Shevchenko National University of Kyiv, UKRAINE Paola BORGNA, University of Turin, ITALY Rafal WISNIEWSKI, Cardinal Stefan Wyszynski University in Warsaw, POLAND Sergiu BALTATESCU, University of Oradea, ROMANIA Svetla KOLEVEA, Institute for the Study of Societies and Knowledge, BULGARIA Tonin GJURAJ, European University of Tirana, ALBANIA Tugrul KESKIN, Shanghai University, CHINA

© Albanian Institute of Sociology / Instituti Shqiptar i Sociologjisë Design: Orest Muça Scientific Journal, certified by the Highest Scientific Committee of the Republic of Albania; Decision no. 170, date 20th of December 2010

Contacts: Rr. “Pjetër Bogdani”, Pall. 36/1, Tiranë – Shqipëri Mobile: ++355(0)694067682 E-Mail: [email protected]; [email protected]; www.sociology.al Contents:

Roland SAHATCIJA Studimi i metodave të mësimdhënies Ariel ORA nga këndëvështrimi i studentit...... 5 Anni DASHO SHARKO Anxhela FERHATAJ Enis SULSTAROVA Nacionalizmi banal i shtypit të përditshëm në Shqipëri...... 29 Mirela KARABINA Drejtimi i shkollës dhe zhvillimi profesional i mësuesve...... 41 Vladimir MITRE Motivimi dhe përshtatja e mësuesit të ri me punën në shkollë...... 49 Luela LIÇI Barasvlera kulturore dhe barasvlera gjuhësore...... 57 Lekë SOKOLI Këndvështrime e refleksione...... 65 Indeksi i të gjithë numrave të revistës 20 vjet - 20 years: 1997-2017 Index of all Issues of the Journal...... 77 (41 numra, 526 artikuj, në shqip dhe/ose në anglisht)  4  Studimi i metodave të mësimdhënies nga këndëvështrimi i studentit Social Studies  Vol. 11  No. 4  5 

STUDIMI I METODAVE TË MËSIMDHËNIES NGA KËNDËVËSHTRIMI I STUDENTIT

Roland SAHATCIJA Universiteti Mesdhetar i Shqipërisë, Shqipëri E-mail: [email protected]; Ariel ORA Carleton University, Ottawa, Kanada E-mail: [email protected]; Anni DASHO SHARKO Universiteti Europian i Tiranës, Shqipëri E-mail: [email protected]; Anxhela FERHATAJ Universiteti Europian i Tiranës, Shqipëri E-mail: [email protected];

Përmbledhje

Teknologjia moderne njeh ndryshime rrënjësore në trajtimin shkencor dhe arritjeve të tyre. Një ndër to që ka një peshë të madhe në këto arritje është metodologjia e mësimdhënies në arsimin bashkëkohor. Ajo ndikon në performancën akademike dhe perceptimin e studentit.

Roland SAHATCIJA është lektor pranë Universitetit Mesdhetar të Shqipërisë (UMSH). Është diplomuar Doktor i Shkencave në Matematikë të Aplikuar, në vitin 1996 në Shtetet e Bashkuara të Amerikës (New Mexico). Ka kryer një sërë studimesh në fushën e ekonomisë dhe arsimit. Me eksperiencë të suksesshme në fushën e financave dhe mjekësisë, si drejtues. Aktualisht i fokusuar në studime shkencore në fushën e edukimit dhe ekonomi. Ariel ORA ka kryer studimet universitare pranë Universitetit të Torontos si dhe master për Studime Europiane, Ruse e Euroaziatike në Universitetin Carleton, Ottawa. Ndërmjet të tjerash ka kryer punime shkencore në fushën e edukimit dhe burimeve njerëzore. Gjithashtu është i angazhuar në fushën e të drejtave të minoriteteve. Anni DASHO SHARKO është Profesor i Asociuar Doktor në Teknologji Informacioni e Aplikuar në Ekonomi. Lektore pranë Universitetit Europian të Tiranës në programet barchelor dhe master. Me një eksperiencë të gjatë në fushën e informatikës e menaxhimit të një sërë projektesh. Anxhela FERHATAJ ka kryer studimet universitare në degën Financë-Bankë si dhe studimet master në degën Informatikë-Ekonomike me rezultate ekselente. Aktualisht merret me kërkime e aplikime shkencore bashkëkohore në fushën e arsimit dhe ekonomisë. Social Studies 2017, 4 (11): 5-27  6  Studimi i metodave të mësimdhënies nga këndëvështrimi i studentit

Sot përdoren tri metoda, të cilat janë metoda tradicionale, metoda hibride dhe metoda online. Në universitetet shqiptare përdoret metoda tradicionale. Vitet e fundit po implementohen elementë të metodës hibride në procesin mësimor nga universitetet. Qëllimi i kërkimit është studimit i ndikimit të metodave të mësimdhënies në rezultatet akademike të studentit dhe në perceptimin e studentit për efektivitetin e metodave të mësimdhënies. Për këtë studim u përdorën pyetësorë, që u shpërndanë online. Kampioni studimit janë 186 studentë nga universitetet shqiptare. Për analizimin e të dhënave u aplikua SPSS 20 dhe JASP.0.8.0.1. Në studim u përdorën analizat statistikore si: regresioni linear, korrelacioni, krahasimi mesatareve, testi studentit T, One-Way Anova, shpërndarja e frekuencave, tabelat e kryqëzuara. Për vërtetimin e hipotezave u përdor niveli besueshmërisë 95%. Nga studimi rezulton se mënyrat e mësimdhënies ndikojnë në rezultatet e studentit dhe perceptimin e tij për metodat. Metoda hibride preferohen më tepër nga studentët në krahasim me dy metodat e tjera. Njëkohësisht perceptohet si metoda më efektive. Fjalë kyçe: Metoda tradicionale, metoda online, metoda hibride, rezultatet akademike, perceptimi për efektivitetin e metodave të mësimdhënies.

volucioni teknologjik ka ndikuar rinj. Metoda tradicionale përkufizohet si kudo. Një nga fushat e prekura nga metoda në të cilët pedagogu dhe studentët Ezhvillimi i teknologjisë është sistemi ndodhen në të njëjtin ambient, në të njëjtën arsimor. Teknologjia moderne ka ndryshuar kohë. Metoda online mund të përkufizohet mënyrën e zhvillimin të procesit mësimor. si metoda ku mësimi zhvillohet nëpërmjet Sot në botë ka tri metoda mësimdhënie, internetit (Curran, 2008). Metoda hibride të cilat janë: metoda tradicionale, metoda përcaktohet si metoda që kombinon hibride dhe metoda online. Sipas kërkuesve, metodën tradicionale dhe metodën online në të ardhmen do të përdoret metoda online (Bonk & Graham, 2006; Mayadas & dhe metoda hibride (Cerf & Schutz, 2002; Picciano, 2007). Nga studimet e kryera për Dziuban, Graham, & Picciano, 2014; tri mënyrat e zhvillimit të mësimit rezultoi Anderson, Boyles, & Rainie, 2012; Güzera se metoda hibride dhe metoda online & Canera, 2014; Bonk & Graham, 2006). janë më efektive se metoda tradicionale Këto dy metoda shihen më me përparësi (Stockwell, Stockwell, Cennamo, & Elise, se metoda tradicionale. Por cila është 2015; Jasim, Sherbiny, & Guirguis, 2015). metoda më efektive sipas studentëve në Nga një studim i kryer për kënaqësinë e Shqipëri? Ky kërkim shkencor ka si qëllim studentit për metodat e mësimdhënies u kryesor studimin e ndikimit të metodave të arrit në përfundimin se studentët janë më mësimdhënies në perceptimit e studentit për të kënaqur me kurset hibride (Blankson & efektivitetin e metodave të mësimdhënies Kyei-Blankson, 2008). Në të njëjtën linjë dhe në rezultateve akademike të studentit. janë edhe kërkues të tjerë (Castle & McGuire, Një tjetër objektiv i studimit është analizimi 2010; Collopy & Arnold, 2009; Farley, i lidhjes që ekziston ndërmjet tyre. Jain, & Thomson, 2011; Martinez-Caro & Campuzano-Bolarin, 2011; Owston, Shqyrtim literature Garrison, & Cook, 2006; Schuhmann & Skopek, 2009; Woltering, Herrler, Spitzer, Kërkuesit janë fokusuar në studimin e & Spreckelsen, 2009; Owston, York, & metodave të mësimdhënies. Kjo është një Murtha, 2013). Sipas Dziuban, Hartman fushë shumë e rëndësishme sepse ka impakt dhe Moskal (2004) kurset hibride janë më të drejtpërdrejtë në edukimin e brezave të të suksesshëm se kurset tradicionale dhe Social Studies  Vol. 11  No. 4  7  kurset online. Përdorimi i metodës hibride Harmon & Lambrinos, 2006; Brown & në programet universitare ka impakt Leidholm, 2002; Parsons-Pollard, Lacks, pozitiv për vetë universitetin (Moskal, & Grant, 2008; Russell, 1999; Means, Dziuban, & Hartman, 2013). Kërkime Toyama, Murphy, Bakia, & Jones, 2010; të shumta nxjerrin mënyrën hibride më Shachar & Neumann, 2010). Konkretisht, efektiv (Means, Toyama, Murphy, Bakia, disa punime shkencore argumentojnë se & Jones, 2010; Ajide & Tik, 2009; studentët që ndjekin kurset tradicionale Atiyah, El Sherbiny, & Guirguis, 2015). kanë performancë akademike më të mirë se Njëkohësisht, kërkues të tjerë argumentojnë studentët që përdorin kurset online (Brown se metoda hibride do të jetë më e përdorura & Leidholm, 2002; Figlio, Rush, & Yin, në universitet (Norberg, Dziuban, & 2010; Parsons-Pollard, Lacks, & Grant, Moskal, 2011; Bonk & Graham, 2006). 2008). Ndërkohë, kërkues të tjerë thonë Përdorimi i teknologjisë në metodologjinë se performanca akademike e studentëve e mësimdhënies ndikon pozitivisht në është më e lartë në mënyrën online kënaqësin dhe efektivitetin e studentit (Gratton-Lavoie & Stanley, 2009; Harmon (Huang, 2014). & Lambrinos, 2006; Means, Toyama, Studimet e kryera për impaktin që Murphy, Bakia, & Jones, 2010; Fedynich, metodat e mësimdhënies kanë në rezultatet Bradley, & Bradley, 2015; Shotwell & e studentit, kanë treguar se metoda hibride Apigian, 2015). Njëkohësisht ka kërkues që ka ndikimin më të madh në rezultatet shprehen se nuk ka dallime të rëndësishme akademike (Al-Qahtani & Higgins, 2013). statistikore midis rezultateve akademike të Hattie (2003) shprehet se performanca e studentëve që ndjekin kurse tradicionale pedagogut shpjegon 30% të variancës të dhe studentëve që ndjekin kurse online rezultateve akademike të studentit. Sipas (Russell, 1999). Në të njëjtin përfundim Morris (2010) mënyra hibride ndikon në arriti edhe Steven Stack (2015). Studentët përmirësimin e performancës akademike që përdorin metodën online kanë të njëjtën të studentëve në sistemin e arsimit të lartë. performancë akademike me studentët që Kurset online po preferohen çdo vit e më përdorin metodën tradicionale (Stack, tepër nga studentët (Sertsu & Chacon, 2015; Brown & Park, 2016; Neuhauser, 2012). Hulumtuesit janë përqëndruar 2010; Murdock, William, Becker, Bruce, edhe tek analizimi i impaktit që ka & Young, 2012; Pai, 2013). metoda online dhe metoda tradicionale në Ron Owston, Dennis York dhe arritjet e studentit. Në fakt rezultatet janë Susan Murtha (2013) analizuan lidhjen kontradiktore ndërmjet tyre (Bray, Harris, që ekziston midis perceptimit të studentit & Major, 2007; Figlio, Rush, & Yin, dhe rezultateve akademike në metodën 2010; Gratton-Lavoie & Stanley, 2009; hibride. Nga kërkimi, u zbulua një lidhje

Figura 1: Spektri i metodës hibride  8  Studimi i metodave të mësimdhënies nga këndëvështrimi i studentit

Figura 2: Spektri i e-learning

shumë e rëndësishme ndërmjet perceptimit njëjtin rezultat kanë arritur edhe kërkues të të studentit dhe rezultateve akademike. tjerë (Castle & McGuire, 2010; Svanum & Studentët, të cilët kishin arritur rezultate të Aigner, 2011; Delaney, 2008; Melton, Graf, larta me metodën hibride, ishin të gatshëm & Chopak-Foss, 2009). të ndiqnin edhe një kurs tjetër me metodën Në figurën 1 paraqitet spektri i metodës hibride dhe preferoni të zhvilloni mësimin hibride. me metodën hibride. E anasjellta, ishte me Në figurën 2 jepet sperktri i e-learning studentët që kishin arritur rezultate të ulta (Procter, 2002). në kursin me metodën hibride, ata nuk ishin Allen dhe Seaman (2011) propozuan të gatshëm të përfshiheshin përsëri në një klasifikimin e metodave të mësimdhënies kurs me metodën hibride, por preferonin në 4 grupe. Në mënyrë më të detajuar të përdornin metodën tradicionale. Në të shpjegohen në tabelën 1.

Tabela 1: Ndarja e metodave të mësimdhënies bazuar tek përdorimi teknologjisë Përqindja e zhvillimit të Tipi Përshkrimi specifik për çdo metodë programit të metodës studimit online Në këtë metodë nuk përdoret teknologjia moderne. Materialet 0% Tradicionale merren të printuara. Bazohet vetëm tek shpjegimi pedagogut. Programi studimit ofrohet vetëm në ambientet e universitetit

Kjo metodë përdor teknologjinë, dhe është e nevojshme për një Përdorimi kurs me metodën tradicionale. Këtu hyn përdorimi i sistemit 1% - 29% Webit për menaxhimin e mësimdhënies ose përdorimi i faqes së webit për të vendosur programin e lëndës, detyrat, materialet.

Metoda hibride është një kombinim i metodës tradicionale dhe metodës online. Materialet e lëndës janë online, diskutimet 30% - 79% Hibride ndërmjet studentëve zhvillohen online dhe leksionet zhvillohen online dhe në auditore. Programi studimit zhvillohet në ambientet e universitetit dhe online.

Ky kurs ofron shumicën ose të gjithë programin e studimit 80% - 100% Online online. Nuk zhvillohet mësim në ambientin e universitetit. Mund ta ndjekësh programin e studimit kudo dhe në çdo kohë. Burimi: Babson Survey Research Group Social Studies  Vol. 11  No. 4  9 

Grafiku 1: Metoda tradicionale, metoda hibride dhe metoda online

Në grafikun 1 paraqiten skematikisht ndërkombëtare, që theksojnë rëndësinë e avantazhet dhe të metat e metodave të përdorimin të teknologjisë së re në procesin mësimdhënies. Metoda hibride implementon mësimor. Pyetjet kryesore kërkimore të më të mirë e metodës tradicionale dhe studimit janë: metodës hibride. 1 A ndikojnë metodat e mësimdhënies në Studime për ndikimin e tri metodat rezultatet akademike të studentëve? e mësimdhënies (tradicionale, hibride dhe 2 A ekziston një lidhje midis metodave online) në performancën e studentit dhe të mësimdhënies dhe perceptimit të rezultatet akademike në Shqipëri akoma studentit për efektivitetin e metodave nuk ka. Një studim i kryer për sistemin të mësidhënies? e arsimit të lartë dhe tregun e punës në vendet e Ballkanit Perëndimor, nga Pyetje të tjera kërkimore për studimin janë: kërkuesit e Komisionit Europian nxorri në 1 A i përdorin studentët të tri metodat e pah problematikën që ekziston ndërmjet mësimdhënies? programeve universitare dhe kërkesave 2 Cila është metoda që studentët preferojnë aktuale të tregut të punës në Shqipëri. Një të zhvillojnë programin e studimit? nga rekomandimet e këtij studimit për 3 Cila është mënyra që studentët Shqipërinë është modernizimi i programit preferojnë të zhvillojnë leksionet? mësimor dhe metodat e mësimdhënies duhet 4 Cila është mënyra që studentët të jenë më interaktive, të përmirësohen dhe preferojnë të zhvillojnë seminaret? të kenë në fokus studentin (Bartlett, Uvalic, 5 Cila është mënyra që studentët Durazzi, Monastiriotis, & Sene, 2016). preferojnë të zhvillojnë diskutimet? Përfundimet e kërkimit janë në të njëjtën 6 Në cilën metodë studenti arrin rezultatet linjë me rezultatet e kërkimeve të tjera më të larta?  10  Studimi i metodave të mësimdhënies nga këndëvështrimi i studentit

7 Cila është mënyra më efektive për të H2a: Perceptimi i studentëve për mësuar sipas studentëve? efektivitetin e metodës tradicionale, metodës online, metodës hibride është Hipotezat e studimit janë: i njëjtë. (α=0.05) H1a: Rezultatet akademike të studentëve H2b: Perceptimi i studentëve për që përdorin kurse me metodën online efektivitetin e metodës tradicionale, dhe kurse me metodën tradicionale metodës online dhe metodës hibride janë të njëjta me rezultatet akademike është i njëjtë bazuar tek grupimi sipas të studentëve që përdorin kurse me programit të studimit. (α=0.05) metodën tradicionale. (α=0.05) H2c: Perceptimi i studentëve për H1b: Rezultatet akademike të efektivitetin e metodës tradicionale, studentëve që përdorin kurse me metodës online dhe metodës hibride metodën hibride dhe kurse me metodën është i njëjtë bazuar tek grupimi sipas tradicionale janë të njëjta me rezultatet gjinisë. (α=0.05) akademike të studentëve që përdorin H2d: Perceptimi i studentëve për kurse me metodën tradicionale. efektivitetin e metodës tradicionale, (α=0.05) metodës online dhe metodës hibride H1c: Rezultatet akademike të studentëve është i njëjtë bazuar tek grupimi sipas që përdorin kurse me metodën online, ciklit të studimit. (α=0.05) kurse me metodën hibride dhe kurse H2e: Perceptimi i studentëve për me metodën tradicionale janë të njëjta efektivitetin e metodës tradicionale, me rezultatet akademike të studentëve metodës online dhe metodës hibride që përdorin kurse me metodën është i njëjtë bazuar tek grupimi sipas tradicionale. (α=0.05) rezultateve akademike të studentit. H1d: Ekziston një lidhje midis metodës (α=0.05) tradicionale dhe rezultateve akademike H2f: Ekziston një lidhje midis metodës të studentëve. (α=0.05) tradicionale dhe perceptimit të H1e: Ekziston një lidhje midis metodës studentëve për efektivitetin e metodave online dhe rezultateve akademike të të mësimdhënies. (α=0.05) studentëve. (α=0.05) H2g: Ekziston një lidhje midis H1f: Ekziston një lidhje midis metodës metodës hibride dhe perceptimit të hibride dhe rezultateve akademike të studentëve për efektivitetin e metodave studentëve. (α=0.05) të mësimdhënies. (α=0.05)

Modeli konceptual i përdorur në këtë punim është: Social Studies  Vol. 11  No. 4  11 

H2h: Ekziston një lidhje midis Pjesa e parë përbëhet nga 9 pyetje me metodës online dhe perceptimit të alternativa. Konkretisht, kjo pjesë përfshin studentëve për efektivitetin e metodave pyetje rreth metodave të mësimdhënies të të mësimdhënies. (α=0.05) përdorura nga studentët. Gjithashtu, jep informacioni për preferencat e studentëve Metodologjia për metodat e mësimdhënies. Pjesa e dytë përbëhet nga 5 pyetje për perceptimin e Në këtë studim është përdorur studentit për metodat e mësimdhënies. Për kërkimi sasior dhe metoda e kërkimit është vlerësimin e pyetjeve 10, 11, 12 përdoret analizë deskriptive dhe analizë krahasuese. shkalla Likert me 6 pika nga “nuk aplikohet” Instrumenti i përdorur për këtë studim deri në “plotësisht dakort”. Pyetja 13 është pyetësori. Pyetësori i përdorur është është me alternativa. Pyetja 14 përdor kombinim i pyetësorëve të përdorur në vlerësimin e shkallës Likert me 5 pika nga kërkime shkencore (Brooks, 2016; O’Malley “aspak rëndësi” deri në “jashtëzakonisht e & McCraw, 2001). rëndësishme” Pjesa e fundit përbëhet nga Pyetësori përbëhet nga 22 pyetje të pyetje për të dhënat demografike. Pyetësori mbyllura të cilat janë të ndara në 3 pjesë, u shpërnda online. duke përfshirë edhe të dhënat demografike. Kampioni studimit janë 186 studentë

Grafiku 2: Studentë sipas nivelit të studimit Grafiku 3: Gjinia

Grafiku 4: Shpërndarja e studentëve sipas degës sue studimit  12  Studimi i metodave të mësimdhënies nga këndëvështrimi i studentit

Grafiku 5: Nota mesatare

nga sistemi i lartë arsimor në Shqipëri. është 0.811. Nga të dhënat e tabelës 3 Pyetësor të vlefshëm për studimit janë 168, vërehet se vlera e koeficientin Cronbach’s ndërsa 18 pyetësor janë të paplotësuar. Alpha për çdo variabël varion nga 0.777 Norma e kthimit të përgjigjes është 90%. në 0.810. Në grafikët e mëposhtëm jepet shpërndarja e studentëve sipas ciklit të studimit, gjinisë, Analiza Empirike degës së studimit, dhe notës mesatare. Për analizimin e të dhënave u aplikua Statistika përshkruese jep informacion SPSS 20 dhe JASP.0.8.0.1. Për të vlerësuar të detajuar për çdo variabël. Në tabelën vlefshmërinë e instrumentit të kërkimit 4 jepen të dhënat përshkruese, nga e cila përdoret koeficienti i besueshmërisë shikohet se mesataren më të lartë nga tri Cronbach’s Alpha. Koeficienti i metodat e mësimdhënies e ka metoda besueshmërisë Cronbach’s α për pyetësorin hibride (4.554). Vlerat e variablave të tjerë

Tabela 2: Koeficienti i Besueshmërisë Cronbach’s Alpha

Cronbach’s α

Scale 0.811

Note. Scale consists of items Metoda online, Metoda tradicionale, Metoda hibride, Perceptimi per efektivitetin e metodes tradicionale, Perceptimi per efektivitetin e metodes online, Perceptimi per efektivitetin e metodes hibride, Rezultatet akademike.

Tabela 3: Koeficienti i Besueshmërisë Cronbach’s Alpha për çdo variabël

If item dropped Cronbach’s α

Metoda online 0.786 Metoda tradicionale 0.810 Metoda hibride 0.789 Perceptimi për efektivitetin e metodës tradicionale 0.797 Perceptimi për efektivitetin e metodës online 0.795 Perceptimi për efektivitetin e metodës hibride 0.777 Rezultatet akademike 0.795 Social Studies  Vol. 11  No. 4  13 

Tabela 4: Të dhënat përshkruese për variablat Metoda Perceptimi Metoda Perceptimi Metoda Perceptimi Nota tradicionale efektiviteti online efektiviteti hibride efektiviteti mesatare i metodës i metodës i metodës tradicionale online hibride

Valid 168 168 168 168 168 168 168 Missing 0 0 0 0 0 0 0 Mean 4.208 4.018 4.274 3.833 4.554 4.190 3.440 Std. Error of Mean 0.07592 0.07479 0.06998 0.06630 0.06635 0.07407 0.06896 Std. Deviation 0.9840 0.9694 0.9071 0.8594 0.8600 0.9600 0.8938 Minimum 2.000 2.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 Maximum 6.000 6.000 6.000 6.000 6.000 6.000 5.000 janë nga 3.440 në 4.554. Vlen të theksohet të varur(rezultate akademike e perceptimi se vlerat e devijimit standart janë midis i studentit për efektivitetin e metodave të 0.8594 dhe 0.9840. Kjo do të thotë se ka mësimdhënies). Nga vlerat e variablave në një shpërndarje të vlerave rreth mesatares. tabelën 5 rezulton se lidhja më e rëndësishme Në tabela 5 dhe 6 jepet koeficienti është ndërmjet variablave të pavarur, i korrelacionit Pearson midis variablave metodës online dhe metodës hibride me të pavarur(metoda tradicionale, metoda p<0.001(0.373). Lidhja më e fortë midis online dhe metoda hibride) dhe variablave variablave të pavarur dhe variablit të varur

Tabela 5: Pearson Correlations Metoda Metoda Metoda Rezultate tradicionale online hibride akademike

Metoda Pearson’s r — -0.225 ** -0.102 0.158 * tradicionale p-value — 0.003 0.190 0.041 Upper 95% CI — -0.076 0.050 0.302 Lower 95% CI — -0.364 -0.249 0.006 Metoda Pearson’s r — 0.373 *** 0.318 *** online p-value — < .001 < .001 Upper 95% CI — 0.496 0.448 Lower 95% CI — 0.234 0.175 Metoda Pearson’s r — 0.308 *** hibride p-value — < .001 Upper 95% CI — 0.439 Lower 95% CI — 0.164 Rezultate Pearson’s r — akademike p-value — Upper 95% CI — Lower 95% CI —

* p < .05, ** p < .01, *** p < .001  14  Studimi i metodave të mësimdhënies nga këndëvështrimi i studentit

Tabela 6: Pearson Correlations Metoda Metoda Metoda Perceptimi i studentit tradicionale online hibride për efektivitetin e metodave të mësimdhënies

Metoda Pearson’s r — -0.225** -0.102 0.120 tradicionale p-value — 0.003 0.190 0.121 Upper 95% CI — -0.076 0.050 0.267 Lower 95% CI — -0.364 -0.249 -0.032 Metoda online Pearson’s r — 0.373*** 0.323*** p-value — < .001 < .001 Upper 95% CI — 0.496 0.452 Lower 95% CI — 0.234 0.180 Metoda hibride Pearson’s r — 0.406*** p-value — < .001 Upper 95% CI — 0.525 Lower 95% CI — 0.272 Perceptimi i studentit Pearson’s r — për efektivitetin p-value — e metodave të Upper 95% CI — mësimdhenies Lower 95% CI

* p < .05, ** p < .01, *** p < .001

është midis metodës online dhe rezultateve Të dhënat e tabelës 6 tregojnë se akademike me p<0.001(0.318). Gjithashtu lidhja më e rëndësishme statistikore është ekziston një lidhje e rëndësishme pozitive ndërmjet metodës hibride dhe perceptimit ndërmjet metodës hibride e rezultateve të studentit për efektivitetin e metodave të akademike p<0.001(0.308) dhe metodës mësimdhënies p<0.001(0.406). Metoda tradicionale e rezultateve akademike online ka një lidhje të fortë me perceptimin p=0.041(0.158). Metoda tradicionale ka e studentit për efektivitetin e metodave të lidhje të rëndësishme negative me metodën mësimdhënies p<0.001 (0.323). Ndërkohë online p=0.003(-0.225). Tabela 5 i kthen metoda tradicionale ka një lidhje të pa përgjigje pyetjes kryesore të parë. rëndësishme statistikisht me perceptimin

Tabela 7: Metoda online Frequency Percent Cumulative Percent

Asnjë 69 41.1 41.1 1-2 52 31.0 72.0 3-4 31 18.5 90.5 5-6 7 4.2 94.6 5 9 5.4 100.0 Totali 168 100.0 Social Studies  Vol. 11  No. 4  15  e studentit për efektivitetin e metodave të Grafiku 6: Kurset e ndjekura mësimdhënies. Lidhjet midis variablave të me metodën online nga studentët pavarur janë të njëjta me tabelën 5. Tabelës 6 i jep përgjigje pyetjes së dytë kryesore kërkimore.

A i përdorin studentët të tri metodat e mësimdhënies? Për t’i kthyer përgjigje pyetjes përdorim tabelën 7, 8 dhe 9. Në tabelën 7 jepet shpërndarja e vlerave për metodën online. Nga të dhënat vihet re se 69 studentë nuk e kanë përdorur metodën online, ndërsa Grafiku 7: Kurset e ndjekura 99 studentë kanë zhvilluar të paktën 1 kurs me metodën hibride nga studentët me metodën online. Paraqitja grafike e të dhënave jepet në grafikun 6. Nga të dhënat e tabelës 8 vihet re se 50 studentë nuk kanë përdorur metodën hibride, ndërkohë 118 studentë e kanë përdorur të paktën 1 herë metodën hibride. Në mënyrë të detajuar jepen në tabelën 8 dhe skematikisht paraqiten në grafikun 7.

Tabela 8: Metoda Hibride Frequency Percent Cumulative Percent

Asnjë 50 29.8 29.8 1-2 51 30.4 60.1 3-4 26 15.5 75.6 4-5 13 7.7 83.3 Më shumë se 6 20 11.9 95.2 Të gjitha 8 4.8 100.0 Totali 168 100.0

Tabela 9: Metoda tradicionale Frequency Percent Cumulative Percent

Asnjë 10 6.0 6.0 1-2 16 9.5 15.5 3-4 14 8.3 23.8 4-5 27 16.1 39.9 Më shumë se 6 50 29.8 69.6 Të gjitha 51 30.4 100.0 Totali 168 100.0  16  Studimi i metodave të mësimdhënies nga këndëvështrimi i studentit

Grafiku 8: Kurset e ndjekura Nga tabela 9 shihet se metoda tradicionale me metodën tradicionale nga studentët është shumë e përdorur nga studentët. Shpërndarja e detajuar jepet në tabelën 9 dhe skematikisht paraqitet në grafikun 8. Nga analiza e zhvilluar arrihet në përfundimin se studentët i përdorin të tri metodat e mësimdhënies. Nga metodat e reja përdoret më shumë metoda hibride.

Cila është metoda që studentët preferojnë të zhvillojnë programin e studimit? Për t’iu përgjigjur pyetjes analizohet tabela 10. Ku vihet re se 54.2 % e studentëve preferojnë të zhvillojnë programin e studimit me metodën hibride. Të dytën përzgjedhin

Tabela 10: Preferenca për metodat e mësimdhënies Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent

Metoda tradicionale 43 25.6 25.6 25.6 Metoda hibride 91 54.2 54.2 79.8 Metoda online 34 20.2 20.2 100.0 Totali 168 100.0 100.0

Tabela 11: Dega e studimit dhe Preferenca për metodat e mësimdhënies PREFERENCA Dega Metoda Metoda Metoda Totali tradicionale Hibride Online

Financë Bankë 5 9 9 23 Financë Kontabilitet 2 1 1 4 Administrim Biznes 15 29 12 56 Informatikë-Ekonomike 9 24 8 41 Informatikë e aplikuar 0 1 0 1 Juridik 0 0 1 1 Menaxhim ekzekutiv 0 3 0 3 Inxhinieri 1 0 0 1 Marketing 4 6 1 11 Psikologji 0 5 0 5 Marrëdhënie Ndërkombëtare 0 8 0 8 Shkenca Politike 3 0 0 3 Marrëdhënie Publike 1 0 0 1 Biznes dhe Ligj 3 5 2 10 Totali 43 91 34 168 Social Studies  Vol. 11  No. 4  17 

Tabela 12: Leksioni Frequency Percent Valid Cumulative Percent Percent

Leksion në auditor 28 16.7 16.7 16.7 Leksion online me video për çdo temë 25 14.9 14.9 31.5 Leksion i ndërthurur me shpjegim dhe praktikë 115 68.5 68.5 100.0 Totali 168 100.0 100.0

Tabela 13: Seminari Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent

Seminare në auditore 53 31.5 31.5 31.5 Seminare online 24 14.3 14.3 45.8 Kombinim i të dyjave 91 54.2 54.2 100.0 Totali 168 100.0 100.0 metodën tradicionale dhe e fundit është Cila është mënyra që studentët preferojnë metoda online. Pjesa më e madhe e të zhvillojnë seminaret? studentëve të degës administrim-biznes dhe Preferohen seminaret ku ndërthuren informatikë ekonomike zgjedhin metodën seminaret në auditore dhe seminaret online. hibride (tabela 11). Në të njëjtën linjë janë Më pas vijnë seminaret në auditore dhe të edhe studentët e degëve të tjera. fundit seminaret online. Në tabelën 13 jepen të detajuar të tri opsionet. Cila është mënyra që studentët preferojnë të zhvillojnë leksionet? Cila është mënyra që studentët preferojnë Nga të dhënat e tabelë 12 rezulton të zhvillojnë diskutimet? se 115 student preferojnë leksionin e Një element i rëndësishëm i procesit ndërthurur me shpjegim dhe praktikë, 28 mësimor është diskutimi. Studentët priren drejt pëlqejnë leksionin në auditor dhe 25 duan diskutimeve ku ndërthuren diskutimet online leksion online me video për çdo temë. Nga dhe diskutimet në auditore. Në vend të dytë analiza arrihet në përfundimin se studentët zgjedhin diskutimet në auditore dhe në vend të përzgjedhin leksionin ku kombinohet teoria tretë diskutimet online. Në tabelën 14 paraqiten me praktikën. zgjedhjet e studentëve për çdo lloj diskutimi.

Tabela 14: Diskutimi Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent

Diskutime në auditore 51 30.4 30.4 30.4 Diskutime online 20 11.9 11.9 42.3 Kombinim i të dyjave 97 57.7 57.7 100.0 Total 168 100.0 100.0  18  Studimi i metodave të mësimdhënies nga këndëvështrimi i studentit

Tabela 15: Rezultatet Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent

Metoda online 23 13.7 13.7 13.7 Metoda hibride 51 30.4 30.4 44.0 Metoda tradicionale 94 56.0 56.0 100.0 Totali 168 100.0 100.0

Tabela 16: Mënyra më efektive për të mësuar Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent

Praktika 69 41.1 41.1 41.1 Zgjidhja e problemeve 34 20.2 20.2 61.3 Leximi 34 20.2 20.2 81.5 Diskutimi 31 18.5 18.5 100.0 Totali 168 100.0 100.0

Tabela 17: Nota mesatare për studentët që ndjekin kurse me metodën tradicionale dhe studentët që ndjekin kurse tradicionale e kurse online

Variabli Mean Std. Deviation

Metoda tradicionale 3.45 .895 Metoda tradicionale dhe Metoda online 3.55 .857

Në cilën metodë studenti arrin rezultatet njëlloj efektive dhe mënyra më pak efektive më të larta? është diskutimi. Të dhënat e detajuara janë Rezultatet akademike janë tepër të në tabelën 16. rëndësishme për studentin. Nga vlerat në Për të vërtetuar hipotezat H1a, H1b, tabelën 15 rezulton se studentët në metodën H1c përdoret analiza Compare Means tradicionale kanë arritur rezultatet më të (krahasimi mesatareve). larta. Vlen të theksohet se një numër i lartë studentësh nuk kishin zhvilluar kurse online H1a: Rezultatet akademike të studentëve dhe kurse hibride. Në vend të dytë janë që përdorin kurse me metodën online dhe kurse rezultatet e arritura në metodën hibride dhe me metodën tradicionale janë të njëjta me në vend të fundit rezultatet e arritura me rezultatet akademike të studentëve që përdorin metodën online. kurse me metodën tradicionale. (α=0.05) Nga të dhënat e tabelës 17 vihet re se Cila është mënyra më efektive për të nota mesatare për studentët që zhvillojnë mësuar sipas studentëve? kurse me metodën tradicionale është 3.45. Praktika është mënyra që vlerësohet si Ndërkohë nota mesatare për studentët që më efektive për të mësuar nga 69 studentë. ndjekin kurse tradicional dhe kurse online Zgjidhja e problemeve dhe leximi vlerësohen është 3.55. Mund të thuhet se performanca Social Studies  Vol. 11  No. 4  19 

Tabela 18: Nota mesatare për studentët që ndjekin kurset me metodën tradicionale dhe studentët që ndjekin kurse tradicionale e kurse hibride

Variabli Mean Std. Deviation

Metoda tradicionale 3.45 .895 Metoda tradicionale dhe Metoda Hibride 3.58 .912

Tabela 19: Nota mesatare për studentët që ndjekin kurset me metodën tradicionale dhe studentët që ndjekin kurse tradicionale, kurse hibride e kurse online

Variabli Mean Std. Deviation

Metoda tradicionale 3.45 .895 Metoda tradicionale, Metoda hibride dhe Metoda online 3.61 .836 akademike e studentëve është më e lartë me metodën hibride dhe kurse me metodën për studentët që aplikojnë të dy llojet e tradicionale janë të njëjta me rezultatet kurseve. Nga analiza e zhvilluar rezulton akademike të studentëve që përdorin kurse se nota mesatare ndryshon. Hipoteza H1a metodën tradicionale. (α=0.05) hidhet poshtë. Vlerat e tabelës 19 tregojnë se studentët që zhvillojnë kurse me të tri metodat kanë H1b: Rezultatet akademike të studentëve mesatare më të lartë se studentët që ndjekin që përdorin kurse me metodën hibride dhe kurse kurse tradicionale. Midis notave mesatare me metodën tradicionale janë të njëjta me të dy grupeve ka diferenca. Hipoteza H1c rezultatet akademike të studentëve që përdorin nuk pranohet. kurse me metodën tradicionale. (α=0.05) Në tabelën 20 studiohet lidhja midis Studentët që përdorin kurse me metodave të mësimdhënies dhe rezultateve metodën tradicionale e kurse me metodën të studentit. Adjusted R2=0.185. Nga hibride e kanë notën mesatare 3.58, ndërsa vlerat e regresionit arrihet në konkluzioni studentët që ndjekin kurse me metodën se metodologjia e mësimdhënies shpjegon tradicionale e kanë notën mesatare 3.45. 18.5% të variancës, ku Adjusted R2=0.185, Nga vlerat e mesatares shihet qartë se F=13.66 dhe p<.001. Nga analiza ndërmjet dy grupeve ekzistojnë diferenca. vërehet se metoda e mësimdhënies lidhen Kjo çon në refuzimin e hipotezës H1b. pozitivisht me rezultatet e studentit. Tek tabela 21 jepen në mënyrë të detajuar H1c: Rezultatet akademike të studentëve ndikimi i secilit variabël në rezultatet e që përdorin kurse me metodën online, kurse studentit.

Tabela 20: Rezultatet e regresionit ndërmjet metodave të mësimdhënies dhe rezultateve të studentit Model R R² Adjusted R² RMSE R² Change F Change df1 df2 p

Metodat e 0.447 0.200 0.185 0.627 0.200 13.66 3 164 < .001 mësimdhënies  20  Studimi i metodave të mësimdhënies nga këndëvështrimi i studentit

Tabela 21: Rezultatet e regresionit ndërmjet çdo metode të mësimdhënies dhe rezultateve të studentit Unstandardized Standard Standardized β Error Beta t p

1 (Constant) 1.638 0.402 4.078 < .001 Metoda tradicionale 0.173 0.051 0.246 3.427 < .001 Metoda online 0.221 0.059 0.289 3.762 < .001 Metoda hibride 0.182 0.061 0.225 2.991 0.003

H1d: Ekziston një lidhje midis metodës përfundimin se hipoteza H1e pranohet tradicionale dhe rezultateve akademike të me nivel besueshmërie 95%. studentëve. (α=0.05) Nga të dhënat në tabelën 21 vërehet se Nga H1f: Ekziston një lidhje midis metoda tradicionale ka lidhje pozitive me metodës hibride dhe rezultateve akademike të rezultatet e studentit, me koeficient Beta= studentëve. (α=0.05) 0.246, t=3.427 dhe p <0.001. Metoda Metoda hibride është e lidhur pozitivisht tradicionale ndikon direkt në rezultatet e me rezultatet e studentit me koeficient studentit. Kjo do të thotë se të dy variablat Beta=0.225, t=2.991 dhe p=0.003. Të ecin në të njëjtin drejtim. Hipoteza H1d dy variablat lëvizin në të njëjtin kah, rritja pranohet me nivel besueshmërie 95%. e variablit të pavarur influencon në rritjen e variablit të varur. Hipoteza H1f pranohet H1e: Ekziston një lidhje midis metodës me nivel besueshmërie 95%. online dhe rezultateve akademike të studentëve. (α=0.05) H2a: Perceptimi i studentëve për Lidhja më e rëndësishme është efektivitetin e metodës tradicionale, metodës ndërmjet metodës online dhe rezultateve online, metodës hibride është i njëjtë. (α=0.05) të studentit me koeficient Beta=0.289, Për të vërtetuar hipotezën H2a t=3.762 dhe p<0.001. Metoda online ka përdoret One Sample T-Test. Merret në impakt të lartë në rezultatet e studentit. shqyrtim vlera e p. Vlera e p është më Nga të dhënat e analizës arrihet në e vogël se α=0.05, kjo do të thotë se

Tabela 22: One Sample T-Test 95% Confidence Interval t df p Mean Lower Upper Difference

Perceptimi për efektivitetin e metodës tradicionale 53.72 167 < .001 4.018 3.870 4.166 Perceptimi për efektivitetin e metodës online 57.82 167 < .001 3.833 3.702 3.964 Perceptimi për efektivitetin e metodës hibride 56.58 167 < .001 4.190 4.044 4.337

Note. Student’s T-Test. Social Studies  Vol. 11  No. 4  21 

Tabela 23: One - Way ANOVA Sum of Squares df Mean Square F Sig.

Perceptimi për efektivitetin e metodës tradicionale Between Groups 34.263 13 2.636 3.308 .000 Within Groups 122.684 154 .797 Total 156.946 167 Perceptimi për efektivitetin e metodës online Between Groups 12.982 13 .999 1.394 .168 Within Groups 110.351 154 .717 Total 123.333 167 Perceptimi për efektivitetin e metodës hibride Between Groups 9.644 13 .742 .792 .668 Within Groups 144.261 154 .937 Total 153.905 167 ekzistojnë ndryshime të rëndësishme në H2b: Perceptimi i studentëve për perceptimin e studentit për efektivitetin efektivitetin e metodës tradicionale, metodës e metodave. Nga vlerat e tabelës 22 online dhe metodës hibride është i njëjtë rezulton se ekzistojnë diferenca midis bazuar tek grupimi sipas programit të perceptimit të studentit për efektivitetin studimit. (α=0.05) e metodës online, perceptimit të studentit Për hipotezën H2b përdoret One-Way për efektivitetin e metodës hibride dhe Anova (tabela 23), për të cilën ka rëndësi perceptimit të studentit për efektivitetin vlera e Sig(p). Nga analizimi i vlerës e metodës tradicionale. Nga analiza e që merr Sig rezulton se ka diferenca të zhvilluar arrihet në përfundimin se hipoteza rëndësishme për perceptimin e efektivitetit H2a nuk pranohet. të metodës tradicionale. Njëkohësisht për

Tabela 24: Independent Samples T-Test 95% Confidence Interval t df p Mean SE Lower Upper Difference Difference

Perceptimi për efektivitetin e metodës tradicionale -0.194 166.0 0.846 -0.030 0.151 -0.332 0.273 Perceptimi për efektivitetin e metodës online 0.947 166.0 0.345 0.128 0.135 -0.139 0.396 Perceptimi për efektivitetin e metodës hibride 3.068 166.0 0.003 0.453 0.142 0.161 0.744

Note. Student’s T-Test.  22  Studimi i metodave të mësimdhënies nga këndëvështrimi i studentit

Tabela 25: One - Way ANOVA Sum of Squares df Mean Square F Sig.

Perceptimi për efektivitetin e metodës tradicionale Between Groups 6.660 3 2.220 2.423 .068 Within Groups 150.286 164 .916 Total 156.946 167 Perceptimi për efektivitetin e metodës online Between Groups 3.933 3 1.311 1.801 .149 Within Groups 119.400 164 .728 Total 123.333 167 Perceptimi për efektivitetin e metodës hibride Between Groups 4.024 3 1.341 1.468 .225 Within Groups 149.881 164 .914 Total 153.905 167

perceptimin për efektivitetin të metodës rëndësishme në perceptimin e efektivitetit online dhe hibride nuk ekzistojnë diferenca për metodën tradicionale. të rëndësishme sepse Sig është më e madhe se α=0.05. Në këtë rast hipoteza H2c: Perceptimi i studentëve për H2b hidhet poshtë sepse ka diferenca të efektivitetin e metodës tradicionale, metodës

Tabela 26: One - Way ANOVA Sum of Squares df Mean Square F Sig.

Perceptimi për efektivitetin e metodës tradicionale Between Groups 3.870 4 .968 1.030 .393 Within Groups 153.076 163 .939 Total 156.946 167 Perceptimi për efektivitetin e metodës online Between Groups .596 4 .149 .198 .939 Within Groups 122.738 163 .753 Total 123.333 167 Perceptimi për efektivitetin e metodës hibride Between Groups 8.218 4 2.055 2.299 .061 Within Groups 145.687 163 .894 Total 153.905 167 Social Studies  Vol. 11  No. 4  23 

Tabela 27: Rezultatet e regresionit ndërmjet metodave të mësimdhënies dhe perceptimit të efektivitetit për metodat e mësimdhënies

Model R R² Adjusted R² RMSE R² Change F Change df1 df2 p

Metodat e 0.491 0.241 0.227 0.556 0.241 17.34 3 164 < .001 mësimdhënies online dhe metodës hibride është i njëjtë bazuar të rëndësishme statistikore. Hipoteza H2d tek grupimi sipas gjinisë. (α=0.05) pranohet me nivel besueshmërie 95%. Vlerat në tabelën 24, tregojnë se perceptimi për efektivitetin e metodës H2e: Perceptimi i studentëve për hibride ndryshon sipas gjinisë. Për analizim efektivitetin e metodës tradicionale, metodës merret p, një vlerë më r vogël se α=0.05, online dhe metodës hibride është i njëjtë bazuar tregon se ekzistojnë dallime të rëndësishme tek grupimi sipas rezultateve akademike të statistikore. Vlera e p=0.846 për perceptimin studentit. (α=0.05) e efektivitetit të metodës tradicionale dhe Vlerat e tabelës 26 tregojnë se nuk ka vlera e p=0.345 për për perceptimin e diferenca të rëndësishme, vlera e p për të efektivitetit të metodës online tregon se nuk tri variablat është më e madhe se α=0.05. ka ndryshime të rëndësishme statistikore për Kjo do të thotë se perceptimi i studentëve perceptimin e efektivitetit ndërmjet gjinisë për efektivitetin e metodologjisë së femërore dhe meshkullore. Hipoteza H2c mësimdhënies është i njëjtë pavarësisht refuzohet sepse ekzistojnë diferenca për rezultateve akademike. Hipoteza H2e njërin variabël. pranohet me nivel besueshmërie 95%. Për vërtetimin e hipotezave H2f, H2g, H2d: Perceptimi i studentëve për H2h përdoret analiza e regresionit linear. Nga efektivitetin e metodës tradicionale, metodës rezultatet e tabelës 27 vërehet se variablat e online dhe metodës hibride është i njëjtë pavarur (metoda tradicionale, metoda online bazuar tek grupimi sipas ciklit të studimit. dhe metoda hibride) shpjegojnë 22.7% të (α=0.05) variancës, ku Adjusted R²=0.227, F=17.34 Për këtë rast përdoret One-Way Anova. dhe p<0.001. Kjo do të thotë se ekziston Vlera e Sig.(p) në tabelën 25 është më e një lidhje e rëndësishme midis variablave të madhe se vlera e α=0.05 për të tri variablat. pavarur dhe variablit të varur. Kjo do të thotë se nuk ekzistojnë diferenca

Tabela 28: Rezultatet e regresionit ndërmjet çdo metode të mësimdhënies dhe perceptimit të efektivitetit për metodat e mësimdhënies

Unstandardized Standard Standardized Model β Error Beta t p

1 (Constant) 1.538 0.356 4.319 < .001 Metoda tradicionale 0.134 0.045 0.209 2.997 0.003 Metoda online 0.171 0.052 0.245 3.269 0.001 Metoda hibride 0.247 0.054 0.336 4.586 < .001  24  Studimi i metodave të mësimdhënies nga këndëvështrimi i studentit

H2f: Ekziston një lidhje midis metodës Përfundime dhe Rekomandime tradicionale dhe perceptimit të studentëve për efektivitetin e metodave të mësimdhënies. Ky kërkim shkencor u përqëndrua (α=0.05) në analizimin e impaktit të metodave të Metoda tradicionale ka një lidhje të mësimdhënies në rezultatet akademike të rëndësishme pozitive me perceptimin e studentit dhe në perceptimin e studentit studentit për efektivitetin e metodave të për efektivitetin e këtyre metodave. Të tri mësimdhënies, me koeficient Beta=0.209, metodat përdoren nga studentët. Studentët t=2.997 dhe p=0.003(tabela 28). Të dy preferojnë të zhvillojnë programin e studimit variablat shkojnë në të njëtin drejtim.Metoda me metodën hibride. I njëjtë rezultat ishte tradicionale influencon tek perceptimi edhe kur studentët u pyetën për elemente të studentit për efektivitetin e metodave të veçantë. Ky përfundim është në të njëjtën linjë mësimdhënies. Hipoteza H2f pranohet me me rishikimin e literaturës. Metoda hibride po nivel besueshmërie 95%. frekuentohet nga një numër i madh studentësh. Metoda e mësimdhënies kanë ndikim pozitiv H2g: Ekziston një lidhje midis metodës hibride tek variablat e varur. Studentët që ndjekin të dhe perceptimit të studentëve për efektivitetin e tri kurset kanë performancë akademike më të metodave të mësimdhënies. (α=0.05) mirë. Lidhja më të rëndësishme janë ndërmjet Lidhja më e fortë është midis metodës metodës online e rezultateve të studentit me hibride dhe perceptimit të studentit për koeficient Beta=0.289, t=3.762, p<0.001 efektivitetin e metodave të mësimdhënies, dhe metodës hibride e perceptimit të studentit me koeficient Beta =0.336, t= 4.586 dhe për efektivitetin e metodave të mësimdhënies, p<0.001(tabela 28). Ajo ka një ndikim të me koeficient Beta =0.336, t= 4.586 e madh tek perceptimi i studentit për efektivitetin p<0.001. Studentët perceptojnë metodën e metodave të mësimdhënies. Hipoteza H2g hibride si metodën më efektive. Ndërkohë pranohet me nivel besueshmërie 95%. metodën online e vlerësojnë si metodën më pak efektive. Ekzistojnë diferenca të H2h: Ekziston një lidhje midis metodës online rëndësishme në perceptimin e studentëve për dhe perceptimit të studentëve për efektivitetin e efektivitetin e metodave të mësimdhënies. metodave të mësimdhënies. (α=0.05) Nisur nga gjetjet e studimit, universitetet Ekziston një lidhje e fortë midis metodës shqiptare duhet të mendojnë aplikimin e online dhe perceptimit për efektivitetin e kurseve me metodën hibride. Një tjetër metodave me koeficient Beta=0.245, t=3.269 rekomandim është rishikimi i programit dhe p=0.001 (tabela 28). Lidhja pozitive mësimor në mënyrë që të përfshihet më ndërmjet variablave do të thotë se rritja e njërit tepër teknologjia në procesin mësimor. Në ndikon në rritjen e variablit tjetër. Hipoteza të ardhmen do të ishte shumë mirë aplikimi H2h pranohet me nivel besueshmërie 95%. i programit të studimit me metodën hibride.

REFERENCAT

Ajide, O. E. & Tik, C. C. 2009. “A study on the Al-Qahtani, A. A. & Higgins, S. E., 2013. “Effects effectiveness of blended learning”. Malaysia, of traditional, blended and e-learning on INTI University College, pp. 1-7. students’ achievement in higher education”. Allen, E. & Seaman, J., 2011. Going the Distance, Journal of Computer Assisted Learning , 29(3), Massachusetts: Babson Survey Research pp. 220-234. Group. Anderson, J. Q., Boyles, J. L. & Rainie, L., Social Studies  Vol. 11  No. 4  25 

2012. The future impact of the Internet on 3(3), pp. 36-40. higher education: Experts expect more-efficient Cerf, V. & Schutz, C., 2002. Teaching in 2025: collaborative environments and new grading education and technology transformed, collaborative environments and new grading Washington, DC: USA: Technology courses, the shift away from on-campus life, Administration Publications. Washington, D.C.: Pew Research Center’s Collopy, R. M. & Arnold, J. M., 2009. “To blend Internet & American Life Project. or not to blend: Online and blended learning Atiyah, J. M., El Sherbiny, M. M. & Guirguis, S. environments in undergraduate teacher K., 2015. “Evaluation of E-Learning Program education”. Issues in Teacher Education, 18(2), versus Traditional Education Instruction for pp. 85-101. Undergraduate”. International Journal of Curran, C., 2008. Online learning and the Advanced Research in Science, Engineering and university. In: Economics of distance and online Technology, 2(7), pp. 776-786. learning: Theory, practice, and research. New Bartlett, W. et al., 2016. From University to York: Routledge, pp. 26-51. Employment: Higher Education Provision and Delaney, A. M., 2008. “Why faculty–student Labour Market Needs in the Western Balkans interaction matters in the first year experience”. Synthesis Report, Publications Office of the Tertiary Education and Management, 14(3), p. European Union: Luxembourg. 227–241. Blankson, J. & Kyei-Blankson, L., 2008. Dziuban, C. D., Moskal, P. & Hartman, J., 2004. “Nontraditional Students’ Perception of a Blended Learning, Colorado: Research Bulletin Blended Course: Integrating Synchronous of Educause Center for Applied Research. Online Discussion and Face-to-Face Dziuban, C., Graham, C. & Picciano, A., 2014. Instruction”. Journal of Interactive Learning Blended learning: Research perspectives. New Research, 3(19), pp. 421-438. York: Routledge. Bonk, C. J. & Graham, C. R., 2006. The Handbook Farley, A., Jain, A. & Thomson, D., 2011. “Blended of Blended Learning: Global Perspectives, Local learning in finance: Comparing student Designs. San Francisco: Pfeiffer Publishing. perceptions of lectures, tutorials and online Bray, N., Harris, M. & Major, C., 2007. “New verse learning environments across different year or the same old chorus: Looking holistically levels”. Economic Papers, 30(1), pp. 99-108. at distance education research”. Research in Fedynich, L., Bradley, K. S. & Bradley, J., 2015. Higher Education, Volume 48, pp. 889-908. “Graduate students’ perceptions of online Brooks, D. C., 2016. 2016 Study of Undergraduate learning”. Research in Higher Education Students and Information Technology, Louisville: Journal, Volume 27, pp. 1-13. Educause. Figlio, D. N., Rush, M. & Yin, L., 2010. Is it live Brown, B. & Leidholm, C., 2002. “Teaching or is it internet? Experimental estimates of the microeconomic principles”. American effects of online instruction on student learning, Economic Review, Volume 92, pp. 444-448. Massachusetts: National Bureau of Economic Brown, J. C. & Park, H. S., 2016. “Longitudinal Research. student research competency: Comparing Gómez, L. & Duart, J., 2012.” A hybrid approach online and traditional face-to-face learning to university subject learning activities”. platforms”. Advances in Social Work, 17(1), British Journal of Educational Technology, 43(2), pp. 44-58. p. 259–271. Castle, S. R. & McGuire, C. J., 2010. “An analysis Gratton-Lavoie, C. & Stanley, D., 2009. “Teaching of student self-assessment of online, blended, and learning principles of micro economics and face-to-face learning environments: online: An empirical assessment”. Research Implications for sustainable education in Economic Education, pp. 3-25. delivery”. International Education Studies, Güzera, B. & Canera, H., 2014. “The past, present  26  Studimi i metodave të mësimdhënies nga këndëvështrimi i studentit

and future of blended learning: an in depth instruction”. The American Journal of Distance analysis of literature”. Social and Behavioral Education, 16(2), pp. 99-113. Sciences, p. 4596 – 4603. Norberg, A., Dziuban, C. D. & Moskal, P. D., 2011. Harmon, O. R. & Lambrinos, J., 2006. Online “A time-based blended learning model”. On format vs. live mode of instruction: Do human the Horizon, Volume 19, pp. 207-216. capital differences or differences in returns O’Malley, J. & McCraw, H., 2001. Students to human capital explain the differences in Perceptions of Distance Learning, Online outcomes, Connecticut: Department of Learning and the Traditional Classroom. Economics,University of Connecticut. [Online] Available at: http://www.westga. Huang, S. Y., 2014.” Relevance of IT Integration edu/~distance/omalley24.html [Accessed 9 into Teaching to Learning Satisfaction and July 2017]. Learning Effectiveness”. World Journal of Owston, R. D., Garrison, D. R. & Cook, K., 2006. Education, 4(2), pp. 1-11. Blended learning at Canadian universities: Jasim, M. A., Sherbiny, M. M. E. & Guirguis, S. Issues and practices. In: The handbook of K., 2015. “Evaluation of E-Learning Program blended learning: Global perspectives, local versus Traditional Education Instruction for designs. San Francisco: Pfeiffer, p. 338–350. Undergraduate”. International Journal of Owston, R., York, D. & Murtha, S., 2013. “Student Advanced Research in Science, Engineering and perceptions and achievement in a university Technology, July, 2(7), pp. 776-786. blended learning strategic initiative”. The Martinez-Caro, E. & Campuzano-Bolarin, F., Internet and Higher Education, Volume 18, p. 2011. “Factors affecting students’ satisfaction 38–46. in engineering disciplines: Traditional vs. Pai, K., 2013. Assessing Online versus face-to-face blended approaches”. European Journal of learning. Costa Rica, The Institute for Engineering Education, 36(5), p. 473–483. Business and Finance Research, p. 350. Mayadas, F. & Picciano, A., 2007. “Blended learning Parsons-Pollard, N., Lacks, T. & Grant, P., 2008. “A and localness: the means and the end”. Journal comparative assessment of student learning of Asynchronous Learning Networks, 11(1), outcomes in large online and traditional campus pp. 3-7. based introduction to criminal justice courses”. Means, B. et al., 2010. Evaluation of evidence-based Criminal Justice Studies, Volume 2, pp. 225-239. practices in online learning: A meta-analysis and Procter, C., 2002. Proportion, Pedagogy and Processes: review of online learning studies, Washington, The Three P’s of ELearning. Barcelona, DC: U.S. Department of Education. International Academy for Information Melton, B. F., Graf, H. W. & Chopak-Foss, J., 2009. Management (IAIM) Annual Conference:, “Achievement and satisfaction in blended pp. 195-200. learning versus traditional general health Russell, T. L., 1999. No significant difference: A course designs”. International Journal for the comparative research bibliography on technology for Scholarship of Teaching and Learning, 3(1). distance education. Raleigh: The International Moskal, P., Dziuban, C. & Hartman, J., 2013. Distance Education Certification Center. “Blended learning: A dangerous idea?” Schuhmann, R. A. & Skopek, T. A., 2009. “Blurring Internet and Higher Education, Volume 18, the lines: A blended learning model in a pp. 15-23. graduate public administration program”. Murdock, J. et al., 2012. “Online versus on- The Quarterly Review of Distance Education, campus: A comparison study of skills sources”. 10(2), p. 219–232. The Journal of Human Resources and Adult Sertsu, S. & Chacon, F., 2012. Comparative Learning, 8(1), pp. 105-118. assessment of online hybrid and face-to -face Neuhauser, C., 2010. “Learning style and teaching methods. Valencia, INTED2012 effectiveness of online and face-to-face Conference, pp. 6266-6271. Social Studies  Vol. 11  No. 4  27 

Shachar, M. & Neumann, Y., 2010. “Twenty Years Stockwell, B. R., Stockwell, M. S., Cennamo, M. & of Research on the Academic Performance Elise, J., 2015. “Blended Learning Improves Differences Between Traditional and Distance Science Education”. Cell, 27 August, 162(5), Learning: Summative Meta-Analysis and pp. 933-936. Trend Examination”. MERLOT Journal of Svanum, S. & Aigner, C., 2011. “The influences of Online Learning and Teaching, 6(2), pp. course effort, mastery and performance goals, 318-334. grade expectancies, and earned course grades Shotwell, M. & Apigian, C. H., 2015. “Student on student ratings of course satisfaction”. performance and success factors in learning British Journal of Educational Psychology, business statistics in online vs. on-ground Volume 81, p. 667–679. classes using a web-based assessment Woltering, V., Herrler, A., Spitzer, K. & Spreckelsen, platform”. Journal of Statistics Education, C., 2009. “Blended learning positively affects 23(1), pp. 1-19. students’ satisfaction and the role of the tutor Stack, S., 2015. “Learning Outcomes in an online in the problem-based learning process: Results vs traditional course”. International Journal of a mixed-method evaluation”. Advances in for the Scholarship of Teaching and Learning, Health Science Education, Volume 14, pp. 9(1), pp. 1-18. 725-738.

ABSTRACT

Advances in modern technology have been fundamentally transformative in many ways. One of them is the methodology of teaching in contemporary education. It has an impact on academic performance and student perception. Today, three teaching methods are used, traditional, hybrid, and the online learning. In recent years, universities have been implementing elements of the hybrid learning in the teaching process. The objective of the research is the study of the impact that teaching methods have on students’ academic achievment and the perception of the students on the effectiveness of teaching methods. For this reason, online questionnaires were utilized. The study sample consists of 186 Albanian university students. In order to analyze the data SPSS 20 and JASP.0.8.0.1 were utilized. The study utilized statistical analyses, such as: linear regression, correlation, comparison of means, student T-Test, One-Way Anova, frequency distribution, crossed tabulation. To prove the hypotheses a confidence interval 95% was utilized. It ensues from the study that the teaching style has an impact on students’ academic achievements and their perceptions on the teaching method. The hybrid learning is mostly preferred over the other two teaching methods by students. Simultaneously, this teaching method is percieved as most effective. Keywords: Traditional learning, online learning, hybrid learning, academic achievement, perceptions on the effectiveness of teaching methods.  28  Studimi i metodave të mësimdhënies nga këndëvështrimi i studentit Social Studies  Vol. 11  No. 4  29 

NACIONALIZMI BANAL I SHTYPIT TË PËRDITSHËM NË SHQIPËRI

Enis SULSTAROVA Universiteti i Tiranës Fakultetii Shkencave Sociale E-mail: [email protected];

Përmbledhje

Bazuar mbi debatet teorike mbi nacionalizmin në jetën e përditshme të autorëve si Brubaker, Billig, Skey etj., në këtë artikull hulumtojmë “nacionalizmin banal” në shtypin shqiptar. Metoda e ndjekur është ajo e analizimit të 12 gazetave të pavarura dhe partiake në një ditë të zakonshme. Shtypi i përditshëm dokumenton ngjarjet domethënëse nga këndvështrimi kombëtar, i ndan lajmet e komentet sipas kategorive “të brendshme” dhe “të jashtme”, si edhe thekson tema të caktuara që kanë lidhje me historinë dhe kulturën kombëtare. Për më tepër, mënyra se si paraqiten lajmet dhe komentet në shtyp ua “kujton” lexuesve ekzistencën e kombit, edhe atëherë kur kombi apo shteti kombëtar nuk janë temë e lajmit. Artikulli tregon se si ndodh përfaqësimi dhe riprodhimi i vazhdueshëm simbolik i kombit shqiptar me anë të shtypit dhe arrin në përfundime lidhur me aspekte të përfytyrimit të kombit që nuk vihen re prej qytetarëve në jetët e tyre të përditshme. Fjalëkyçe: Jeta e përditshme, nacionalizmi banal. Shqipëria, shtypi i ditës

Nacionalizmi në jetën e përditshme përfshihen në nacionalizëm prej faktit se jetojnë në shtete kombëtare dhe shoqërizohen Në këtë artikull eksplorojmë rolin me idenë e kombit e të atdheut. Përfaqësimet që ka shtypi në Shqipëri për riprodhimin e kudondodhura kulturore të kombit bëjnë e përditshëm të nacionalizmit. Individët që ky i fundit të merret si i mirëqenë dhe që

Prof. Asoc. Dr. Enis SULSTAROVA është pedagog në Fakultetin e Shkencave Sociale të Universitetit të Tiranës, rikthyer pasi ka kryer një projekt kërkimor pasdoktoral pranë Institutit “Georg Eckert” në Braunschweig të Gjermanisë. Fushat studimore të tij janë sociologjia politike, nacionalizmi dhe politikat e identitetit. Botimet e Sulstarovës përfshijnë disa libra mbi nacionalizmin, idenë e Evropës dhe orientalizmin e ligjërimit të intelektualëve shqiptarë gjatë periudhës modern të historisë së Shqipërisë. Ka qenë President i Institutit Shqiptar të Sociologjisë (2011 – 2013) dhe aktualisht është anëtar i Bordit Ekzekutiv të Shoqatës Sociologjike Shqiptare (SHSSH).

Social Studies 2017, 4 (11): 29-40  30  Nacionalizmi banal i shtypit të përditshëm në Shqipëri ekzistenca e shtetit kombëtar të përjetohet nacionaliste, ksenofobike, separatiste, nga e si diçka e natyrshme. Këtë argument e djathta populiste etj. Billigu shkruan se, sipas shtjellojmë në këtë pjesë të artikullit. Ndërsa një opinioni të përhapur në demokracitë në pjesën e dytë përqendrohemi në mënyrat perëndimore, nacionalizmi është një forcë se si kombi shqiptar përfaqësohet te disa ekzotike dhe periferike, ai tani ekziston gazeta ditore në një ditë të zakonshme në në vende të tjera e rajone të largëta, por Shqipëri. Shtypi ditor është dokumentuesi jo në zemër të shteteve perëndimore, i ngjarjeve që ndodhin në Shqipëri dhe të cilat e kanë kapërcyer fazën historike në botën e përbërë nga shtete kombëtare, të nacionalizmit. Për elitat liberale në prandaj lajme e komentet, edhe nëse Uashington, Paris apo Londër, nacionalizmi nuk kanë si temë kombin, apo ngjarje është nje relike e së kaluarës apo një me domethënie të spikatur kombëtare, forcë politike reaksionare dhe anakronike. prapëseprapë formatohen për të përçuar te Nacionalistë janë paraushtarakët serbë që publiku i tyre natyrshmërinë e të jetuarit në masakrojnë civilët e pambrojtur boshnjake shtetin kombëtar. dhe shqiptarë, nacionalist është Fronti Disa studiues të nacionalizmit kanë Kombëtar në Francë, por jo kryeministri studiuar mënyrat se si kombi sendërtohet në apo presidenti amerikan, britanik ose francez praktikat e përditshme njerëzore. Sendërtimi (Billig, 1995: 5). Edhe pse që nga koha kur nuk është vetëm intelektual, por edhe është botuar libri i Billigut, nacionalizmi po produkt i proceseve shoqërore. Lidhur bëhet gjithnjë e më i pranishëm në politikën me këtë, pyetja që ngrenë këta studiues e shteteve perëndimore demokratike – nuk është “çfarë është kombi?”, por “si referendumi në Skoci për shkëputje nga institucionalizohet kombi si formë politike Britania e Madhe, dalja e Britanisë së dhe kulturore brenda dhe midis shteteve?” Madhe nga Bashkimi Evropian, shpallja (Brubaker, 1996: 16). Ndërsa kombi e pavarësisë së krahinës së Katalonias rëndom është hulumtuar si një bashkësi në Spanjë, rritja e peshës elektorale e së objektive që formohet dhe zhvillohet gjatë djathtës radikale në Evropën kontinentale, rrjedhjes së kohës, çështja që ata ngrenë është ksenofobia e presidentit amerikan Tramp se si ai kristalizohet papritur rreth ngjarjeve etj. – prapëseprapë ai po komentohet si të caktuara, pa ndonjë lidhje shkakësore me një kërcënim serioz ndaj demokracive, njëra-tjetrën, e më pas humbet spikatjen (për pra si diçka që nuk është në natyrën apo ta fituar sërish në një rrethanë tjetër), duke normalitetin e tyre. Mirëpo, sipas Billigut, qenë një trajtë kontigjente për orientimin pretendimi se një botë e shteteve kombëtare e veprimit të individëve (po aty: 19-20). mund të ekzistojë pa nacionalizëm është E thënë ndryshe, në këtë qasje teorike me fals. Nacionalizmi nuk ka përse të shfaqet rëndësi është kombi si perspektivë mbi me fanfarë e furi, për sa kohë që ai shprehet botën, si edhe faktorët kontekstualë që bëjnë përditë e pareshtur në forma të ndryshme të mundur aktivizimin e kësaj perspektive të e të rëndomta, të qeta, që nuk tërheqin të parit të gjërave. vëmendjen, por që gjithsesi na e “kujtojnë” Një studim pararojë në këtë drejtim ekzistencën e kombit. Një shembull i është libri Nacionalizmi banal [Banal nacionalizmit banal është prania e flamujve Nationalism] i Majkëll Billigut [Michael – me forma dhe madhësi të ndryshme – në Billig]. Me “nacionalizëm banal” ai kupton vende nga më të ndryshmet, si në sheshe pamjet e rëndomta, të përsëritura dhe të publike, shitore, shkolla, godina qeveritare, kudondodhura të nacionalizmit, për dallim uniforma, ballina revistash, studio televizive nga lëvizjet çlirimtare kombëtare apo etj. Siç shkruan Billigu, “këta janë flamuj të pasionet nacionaliste që ndizen nga partitë pamendë” (po aty: 40), sepse nuk janë aty Social Studies  Vol. 11  No. 4  31  për t’u valëvitur dhe tërhequr vëmendjen (siç (DeSoucey, 2010; Ichijo & Ranta, 2016). ndodh në raste të tubimeve solemne apo të Në Evropën e sotme nacionalizmi banal festave kombëtare), e megjithatë arrijnë që të shoqërohet me evropianizmin banal, sepse na e bëjnë të pranishëm kombin në rutinën simbole të Bashkimit Evropian vendosen tonë të përditshme. krahas atyre kombëtare, si p.sh. flamuri Identiteti nuk shprehet vetëm atëherë evropian, kartmonedha, pasaporta, targat e kur flasim apo shkruajmë për veten e autoveturave etj. (Cram, 2009). Të gjitha bashkësinë, por edhe nëpërmjet mënyrave këto shenja e objekte të rëndomta janë se si jetojmë jetën ditë pas dite në mjedisin aty, të pavëna re, por spikasin e vishen me ku ndodhemi. Konteksti ku jetojmë domethënie mistike në raste krizash apo përditshmërinë tonë është i mbushur me ngjarjesh dramatike. objekte dhe shenja që na e “kujtojnë” Nuk është e nevojshme që të thirret kombin, edhe pse nuk jemi të vetëdijshëm me zë të lartë emri i kombit, sepse ai për këtë: përveç flamujve, janë edhe gjuha, nënkuptohet nëpërmjet përemrit “ne”, emërtimet e rrugëve, një këngë në radion ndajfoljes “këtu”, emrit “populli”, apo e autoveturës, monedhat e kartmonedhat, togfjalëshave si “interesi ynë”, “vendi harta e shtetit, fotoja e presidentit në ynë”, “kultura jonë” etj., sidomos kur këto zyra, titulli e teksti i gazetës që blejmë në shqiptohen nga udhëheqës politikë, gazetarë kioskën ku shiten edhe çakmakë me flamur apo artistë të mirënjohur. Sipas Billigut, etj. (shih p.sh. Batuman, 2010; Jones & kyçi i nacionalizmit banal në gjuhë janë Merriman, 2009; Penrose, 2011). Edhe pikërisht këto fjalë dëftore (deiktike), të cilat veprimtari të rëndomta të përditshme si të na e familjarizojnë idenë e kombit, pa qenë ushqyerit e gatimi shërbejnë si shenjues i nevoja që ky (pjesëz dëftore) të shqiptohet identitetit kombëtar e i nacionalizmit. Ata apo shkruhet (po aty: 94). Shprehje të bëjnë pjesë në “normalitet”, në “rendin e njohura të thëna të kontekste të ndryshme gjërave” të strukturuara nga një kulturë e si “flamuri më i bukur në botë” (kuptohet i caktuar, e cila heshturazi na udhëzon kur të yni, i kombit tonë),1 apo “vende pune ka..., hamë, ku të hamë dhe çfarë të hamë. Disa nuk ka profesionistë”2 (Ku ka vende pune? ushqime, pije, receta, e rituale të të ngrënit/ Këtu, në vendin tonë) luajnë rolin e dëftuesit pirit, konsiderohen si simbole të shteteve për kombin dhe shtetin kombëtar. e kulturave kombëtare (p.sh. sushi të sjell Studimet e Majkëll Skisë [Michael ndërmend Japoninë, makaronat Italinë, uzo Skey] mbi përkatësinë kombëtare në jetën Greqinë, të ngrënit me shkopinj Kinën, çaji e përditshme e kanë përditësuar teorinë e i pasdites Britaninë e Madhe etj.), prandaj Billigut, duke i shtuar analizës së këtij të mbrohen me xhelozi, deri edhe me standarde fundit metaforën e sedimentimit. Sikurse formale, botime të posaçme të librave shtresat e dheut apo të rërës që depozitohen të gatimit, fushata reklamuese, patenta, në shtatin e lumit, po ashtu ligjërimet e traktate ndërkombëtare etj., të cilat mund subjekteve të ndryshëm për kombin që të quhen shprehje të gastronacionalizmit qarkullojnë për një kohë të gjatë shtresëzohen

1 Frazë e shqiptuar nga gazetari Dritan Shakohoxha gjatë ndeshjes dramatike të futbollit Serbi-Shqipëri, në Beograd, më 14.10.2014. Ndeshja e tensionuar qysh në fillim për shkak të parullave raciste të tifozerisë serbe ndaj ekipit shqiptar, u ndërpre pas shfaqjes së një droni që valëviste një banderolë të zezë, mbi të cilën ishte stampuar me ngjyrë të kuqe një hartë e Shqipërisë Etnike që kishte një shqiponjë të zezë në mes. Banderola provokoi përleshje midis lojtarëve shqiptarë me lojtarët e tifozët serbë. Më vonë, shprehja e Shakohoxhës u bë pjesë e tekstit të këngës “Kuq e zi je ti” të Flori Mumajesit dhe Elvana Gjatës, këngë kushtuar pjesëmarrjes së ekipit kombëtar të Shqipërisë në Kampionatin Evropian të Futbollit në Francë 2016. 2 Shkëputur nga fjala e kryeministrit Edi Rama në Vaqarr, më 10.02.2016.  32  Nacionalizmi banal i shtypit të përditshëm në Shqipëri e merrem i të natyrshme e objektive. Rol të në kohë, drejt së ardhmes. Leximi i gazetës rëndësishëm në sedimentimin e ligjërimeve së ditës nga lexues që nuk njihen midis tyre mbi kombin luajnë institucionet, sidomos është një trajtë rituali kolektiv, sepse secili ato shtetërore, arsimore dhe mediatike. lexues i përqendruar te lajmet e ditës e ka Shprehitë e jetës së përditshme dhe sistemet ndjesinë se lexues të tjerë anonimë janë simbolike që i marrim si të dhëna rikrijojnë duke lexuar të njëjtat lajme si ai dhe, në në mënyrë të vazhdueshme botën e njohur këtë mënyrë, ai ose ajo e ka dhe e riprodhon për ne, duke i dhënë trajtë deri diku të përfytyrimin e vet të kombit modern, të qëndrueshme ndjesisë për veten, vendet “bashkësisë në anonimitet” (Anderson, (vendndodhjet e veprimtarive tona) dhe 2006: 35-36). kohën. Kombi ofron një pikë ankorimi për Në ditët tona, gazetat janë duke pësuar individët dhe bashkësitë në erën globale, një shndërrim rrënjësor teknologjik, nga e cila karakterizohet nga pastabiliteti shtypi te varianti virtual, i mundësuar dhe rritja e kompleksitetit. Një burim i nga kompjuterët dhe Interneti. Përveç kompleksitetit janë imigrantët, sepse ata dallimeve në trajtë, si p.sh. spektër më i nuk bashkëndajnë shprehitë e pamenduara madh ngjyrash në variantin virtual se sa në dhe kornizat e interpretimit që vendasit atë të shtypur, kombinimi i tekstit me video përdorin në jetën e përditshme. Një pjesë në variantin virtual, apo grupimi në një të vendasve mund të përjetojnë pasiguri faqe i titujve në variantin virtual përkundër ontologjike dhe të kërkojnë ta kompensojnë shfletimit të faqeve të gazetës së shtypur, duke u bërë më të vetëdijshëm e ndonjëherë pajisja e variantit virtual me lidhje aktive edhe agresivë për gjithçka që në sytë e tyre (hyperlink) që të çojnë në lajme të ditëve të simbolizon identitetin e cenuar kombëtar. kaluara apo në faqe të tjera jashtë gazetës Flamujt fillojnë dhe vihen në ballkone, etj., një dallim i rëndësishëm midis tyre prej qytetarëve kërkohet që të flasin gjuhën është ndërveprimi me lexuesit që mundëson letrare, e mund të lindin lëvizje politike varianti virtual dhe që mungon te ai i kundër imigrantëve (Skey, 2011). Në këtë shtypur. Në gazetat virtuale lexuesit mund mënyrë, edhe në lokalitete (qytete, lagje, të shkruajnë komentet e për mbi lajmin apo rrugë) ku ka përzierje etnike/kombëtare, t’u përgjigjen komenteve të lexuesve të tjerë. mjedisi vizual është i mbushur me shenja të Nisur nga këto dallime, për hulumtimin e kombeve, duke filluar me flamujt e vazhduar nacionalizmit banal në gazetat e një dite të me ushqimet, veshjet, suveniret e mallra të zakonshme, jemi përqendruar krejtësisht tjerë konsumi (Skey, 2017). te varianti i shtypur i të të përditshmeve, sepse përfshirja në analizë e atij virtual do të Nacionalizmi banal në shtypin e kërkonte edhe ndryshime në metodologjinë Shqipërisë e studimit. Gazetat e zgjedhura për këtë studim janë 10 syresh të pavarura: Roli i gazetave në formimin dhe Panorama, Dita, Shekulli, Gazeta shqiptare, riprodhimin e identitetit kombëtar është Shqiptarja.com, Sot, Tema, Standard, vënë re në mënyrë të veçantë nga Benedikt MAPO, Telegraf, si edhe dy gazeta partiake: Anderson [Benedict Anderson]. Forma e Rilindja Demokratike e Partisë Demokratike gazetës ditore, e cila është e njëjtë, edhe dhe Integrimi i Lëvizjes Socialiste për pse me brendi të ndryshme për secilën ditë, Integrim. Gazeta e Partisë Socialiste, Zëri përfaqëson më së miri idenë e një bashkësie i popullit u përjashtua nga studimi sepse njerëzish që ndajnë një gjuhë dhe përjetojnë botohet vetëm në variantin virtual. Për apo interesohen për të njëjta ngjarje dhe që përzgjedhjen e të përditshmeve të pavarura së bashku lëvizin në mënyrë të njëtrajtshme u mbajt parasysh numri e viteve që janë Social Studies  Vol. 11  No. 4  33  në treg dhe të dhëna që janë botuar për të majtë ka grafikën e një shpate të hollë, tirazhin e tyre (Liperi, 2016). Edhe pse maja e së cilës godet një gjarpër, ndërsa zyrtarisht ato janë të pavarura, politikisht trupi i këtij të fundit është i harkuar dhe mund të jenë përkrahëse ose kritikuese të i mbështjellë rreth shpatës duke formuar qeverisë aktuale dhe pozicioni i tyre varet së bashku germën D. Ngjyrat e përdorura edhe nga bindjet e interesat e pronarëve. për shkrimin e emrit të gazetës e të titujve Ky aspekt i përmbajtjes së tyre nuk u mor kryesorë dhe elementë të tjera të ballinës në në konsideratë në studimin tonë. Data e pesë prej gazetave janë kuq e zi. Integrimi zgjedhjes së gazetave u caktua paraprakisht është shkruar me të zezë në sfond të bardhë 21 prilli 2017, ditë e premte. Kjo ishte dhe stemat e LSI në të dy krahët formohen një ditë “e zakonshme”, në kuptimin se me ngjyrat e kuq dhe e bardhë. Te titulli nuk përkonte me ndonjë festë kombëtare, kryesor i ditës për këtë gazetë kombinohet e fushatë zgjedhore, ngjarje të shënuar kuqja me të zezën. Te emërtimi Shqiptarja. ndërkombëtare, apo veprimtari sportive com pjesa majtas pikës është në ngjyrë të me simbolikë kombëtare. zezë, ajo djathtas pikës me ngjyrë të kuqe, Në shikim të parë, titujt dhe elementët ndërsa sfondi është i bardhë. Edhe pse te grafikë të shumicës së gazetave të pavarura Panorama është shkruar me të kuqe në nuk janë “kujtuese” të nacionalizmit. sfond të bardhë, germat e mëdha P dhe A Vetëm Gazeta shqiptare dhe Shqiptarja. në fillim dhe fund të fjalës janë formuar com i referohen identitetit kombëtar, kurse me tri ngjyra: një vijë konturi në të zezë gazetat e tjera kanë tituj që i referohen të theksuar veçon pjesën e brendshme të kohës, si Dita, Sot, apo Shekulli, ose dhe bardhë prej pjesës së jashtme të kuqe të janë huazime a përshtatje të emërtimeve të germave; Dita është shtypur me germa të gazetave të huaja, si Panorama, Standard zeza, por korniza e ballinës së gazetës është apo Telegraf. Disi ndryshe ndodh me dy shtypur në ngjyrë të kuqe dhe përshkrimi i gazetat partiake. Rilindja Demokratike i temës kryesore të ditës i ka të dyja ngjyrat. referohet fillimeve të pluralizmit politik Te Gazeta shqiptare emërtimi është shtypur pas komunizmit dhe në këtë mënyrë e me të zezë, mirëpo titulli kryesor i ditës ndjell kujtesën e përveçme historike të është shtypur me të kuqe. Gazetat e tjera qytetarëve të Shqipërisë. Gazeta Integrimi, përdorin ngjyrat blu, të zezë e të gjelbër për përveç se i referohet emrit të partisë organ titujt në sfonde të bardha (Tema, MAPO, i së cilës është, ka të bëjë me qëllimin Shekulli), ose sfonde blu apo të kuq për të dhe procesin e integrimit të Shqipërisë nxjerrë në pah titullin me ngjyrë të bardhë në Bashkimin Evropian. Për sa i përket (Standard, RD, Sot, Telegraf). Te këto grafikës, ballina e gazetave në analizë nuk gazeta, edhe pse ngjyrat e kuqe dhe e zezë paraqesin ndonjë simbolikë apo stemë që mund të jenë në titujt, fotot, diçiturat apo ka lidhje me kombin apo shtetin kombëtar. në elementë të tjerë të ballinës, kjo duket Përjashtim bën gazeta Integrimi, e cila si një ndërthurje rastësore e numrit të asaj poshtë emrit paraqet flamurin shqiptar dhe dite dhe jo karakteristike për pamjen e atë të Bashkimit Evropian, por gjithsesi përditshme të faqes kryesore. në një madhësi më të vogël se sa stemat e Pjesa më e madhe e gazetave mbulohet partisë që flamujt kanë pranë. Gazeta Sot nga lajmet e shkrimet nga vendi, të cilat paraqet një glob në krah të majtë të emrit, janë ndarë në disa rubrika. Lajmet nga MAPO në krah të majtë të emrit paraqet “bota” përfshihen në vetëm 1-2 faqe një vizatim të personazhit mitik Atlas që dhe përbëhen nga lajme të rubrikave të mban botën mbi supe, Panorama germën ndryshme. Në datën 21 prill 2017 faqet e O e ka të stilizuar si një glob. Dita në krah para të gazetave pasqyrojnë kryesisht tituj  34  Nacionalizmi banal i shtypit të përditshëm në Shqipëri nga “vendi”, kurse “bota” është e pranishme të jetë arsyeja pse ky lajm nuk shfaqet në vetëm për aq sa ka të bëjë me Shqipërisë, gazetat e ditës së premte, ndërkohë që mund si p.sh. “Denoncimi i diplomatit. Ereli për të jetë pasqyruar në ato të ditës së shtunë. Forbes: Rama një ndërmarrje kriminale”3 Gjithsesi, një provë tjëtër e përparësisë që (Rilindja Demokratike); “Vizita e ministres i jepet “vendit” krahasuar me ngjarjet e së integrimit evropian. Klajda Gjosha: Pa ndodhura jashtë është mungesa e rubrikës së zgjedhje të gjithëpranuara Shqipëria hapa “botës” në pesë prej gazetave të përzgjedhura prapa në procesin e integrimit” (Integrimi); të datës 21 prill 2017: Standard, Dita, “Qeveria, garanci në Strasburg për rihetimin Shekulli, MAPO dhe Telegraf. Te këto gazeta e ’21 janarit’” (Panorama); “Punësimi lajmet apo komentet e marra nga shtypi sezonal: Si mund të aplikoni për të punuar i huaj kishin të bënin me Shqipërinë, ose në Amerikë” (Shqiptarja.com); “Gjykata e ishin të botuara në rubrikën e komenteve/ Strasburgut mbyll çështjen e 21 janarit” analizave/opinioneve, krahas komenteve dhe (Standard); “Vizita në Uashingon. Ministri opinioneve mbi çështje shqiptare. i jashtëm Bushati, takon zv.këshilltaren e Ndarja midis “vendit” dhe “botës” Trump” (MAPO); “Shtypi francez: Evropa shfaqet problematike në rastin e lajmeve tashmë ka një prodhues të madh të kanabisit. dhe komenteve mbi Kosovën. Kosova, Shqipëria na ngjason me Kolumbinë” si shtet me shumicë shqiptare, e vë në (Telegraf). Të vetmit tituj nga “bota” në pikëpyetje unitetin komb-shtet-territor që ballinë që nuk kanë lidhje të drejtpërdrejtë nënkuptohet në ndarjen e lajmeve midis me Shqipërinë, janë këto: “Terror në Francë. “vendit” tonë dhe “botës” jashtë tij. Kjo Sulm në Paris, vritet një polic, ekzekutohet gjë duket në mospajtimin që ndeshet në një nga autorët” (Shqiptarja.com); “Le gazetat e përzgjedhura për sa i përket Figaro: Në Francë do të zgjidhet e keqja më e rubrikës ku duhet të bëjnë pjesë lajmet dhe vogël”.4 Mbizotërimi i lajmeve nga “vendi” komentet për ngjarjet në Kosovë, si edhe përcjell të lexuesit idenë se ajo çfarë ndodh në Ish-Republikën Federale të Maqedonisë në shtetin e tyre ka shumë më tepër rëndësi (IRJM). Gazeta Rilindja Demokratike lajmin dhe u “përket” atyre, në dallim nga ajo çfarë mbi vazhdimin e bllokimit të Kuvendit të ndodh diku tjetër. Dy ngjarje që mund të IRJM-së e ka vendosur te rubrika “Bota”, në krahasohen me njëra-tjetrën, si një krim i krah të lajmit mbi protestat kundërqeveritare ndodhur në Vlorë dhe një akt terrorist në në Venezuelë. Gazeta Integrimi përmban Paris, marrin vlera të ndryshme në gazeta. një rubrikë të emërtuar “Kosova” në faqen Ngjarja e Vlorës, me një të vdekur dhe tre 13, e cila është vendosur pas rubrikës të plagosur, gjendet në faqen e parë të katër “Ndërkombëtare” në faqen 12. Te gazetat gazetave, ndërsa terrori në Paris me dy të jopartiake, Kosova dhe IRJM përfshihen vrarë gjendet në ballinën e vetëm njërës prej kështu: Shqiptarja.com i ka vendosur në gazetave. Sigurisht ky krahasim duhet marrë faqen e lajmeve të jashtme; Tema te rubrika me rezervë, po të kemi parasysh edhe aftësinë “Rajoni”, e cila është faqe më vete (f. 13) e gazetave për të mbuluar lajme nga “bota” dhe e ndarë nga rubrika “Bota”; gazeta që kanë ndodhur në orët e vona të ditës së Sot te rubrika “Rajon dhe botë”; Gazeta mëparshme. Sulmi terrorist në Paris ndodhi shqiptare te rubrika “Rajon”, por në të të enjten rreth orës 21:00 dhe kjo mund njëjtën faqe ka edhe lajme për ngjarje që

3 Bëhet fjalë për një shkrim të diplomatit amerikan Adam Ereli, zëdhënës në Departamentin e Shtetit, i cili jepet i përkthyer në faqen 4 të gazetës. Shkrimi shoqërohet me një fotografi të faqes virtuale të Forbes-it, ku shfaqet artikulli origjinal. 4 Zgjedhjet presidenciale në Francë u mbajtën më 23 prill dhe 7 maj 2017. Social Studies  Vol. 11  No. 4  35  kanë ndodhur në Itali dhe Francë, duke intervistës të lartpërmendur me Albert dhënë përshtypjen se konceptin e rajonit Rakipin që ka botuar gazeta Panorama nuk e ka edhe aq të qëndrueshëm e të ndarë është se bashkimi i Shqipërisë me Kosovën prej rubrikës së lajmeve ndërkombëtare. do të krijonte një shtet të dobët, prandaj Duket sikur rubrika “rajon” përdoret enkas ideja e bashkimit kombëtar nuk ushtron si një kompromis midis përfytyrimit të te shqiptarët tërheqje të krahasueshme me kombit që përkon me shtetin (qytetarët e atë të Bashkimit Evropian për sa i përket Shqipërisë) dhe përfytyrimit të kombit që ndërtimit të shtetit funksional, zbatimit nuk përkon me shtetin, sepse përfshin edhe të standardeve demokratike dhe zhvillimit shqiptarët në Kosovë, IRJM etj. Etiketa ekonomik. Sipas tij, në Shqipëri dhe Kosovë “rajon” e ndërlikon hierarkinë e lajmeve: flitet e njëjta gjuhë mirëpo ato janë shoqëri më të rëndësishme janë ato nga “vendi”, të ndryshme dhe bashkimi i tyre në një shtet pra Republika e Shqipërisë, më pas vijnë do krijonte tensione që do ta bënin atë të lajmet nga “rajoni”, ku ndodhen edhe paqeverisshëm. Çështja shqiptare është pjesë të kombit tonë dhe në fund lajmet zgjidhur me pavarësimin e Kosovës, shkruan “e jashtme”, që kanë të bëjnë më pak me Rakipi, prandaj të dyja shtetet duhet të shqiptarët. Në gazetën Panorama të datës orientohen drejt integrimit evropian. Ndërsa 21 prill 2017 një pjesë të rëndësishme të ideja e Ben Andonit në shkrimin e botuar te rubrikës “Bota” e zinte një intervistë me Tema me titullin “Shqipëria e Madhe, Serbia Albert Rakipin, drejtor i një instituti të e Madhe, po Kosova?”, është se dy shtetet marrëdhënieve ndërkombëtare me qendër fqinje me Kosovën me retorikën e tyre po ia në Tiranë, që mbante titullin “Bashkimi ngushtojnë Kosovës lirinë që e ka fituar me i Kosovës me Shqipërinë nëse na lë BE, vështirësi dhe po e pengojnë në rrugën e gjatë logjikë shumë e çalë”. Pra, redaksia e gazetës drejt integrimit evropian. E njëjta gazetë ka ka gjykuar se çështja e bashkimit të Kosovës botuar opinionin nga Enver Robelli me titull me Shqipërinë, e trajtuar nga një analist “Retorika boshe e bashkimit: ‘Na pranoni në shqiptar, duhej vendosur te lajmet “e BE se do të çmendemi’”. Robelli shkruan se jashtme” dhe jo te rubrikat e politikës problemi për mosintegrimet ekonomike dhe së vendit! Shkrimi i Rakipit i referohet kulturore midis Shqipërisë dhe Kosovës janë një deklarate të kryeministrit Rama mbi vetë elitat politike të dy shteteve që janë të bashkimin e Shqipërisë me Kosovën në rast kapura nga rrethet kriminale dhe se përballë se bllokohet procesi i integrimit evropian për dështimit të gjithanshëm të tyre Rama dhe të dy shtetet. Reagime të analistëve mbi këtë Thaçi kërcënojnë BE-në me retorikë boshe deklaratë kanë botuar edhe gazeta të tjera të për bashkimin e dy shteteve. E përbashkëta 21 prillit, por i kanë vendosur në rubrikën e këtyre shkrimeve, apo përfytyrimi që e opinioneve/komenteve/analizave (Tema, ato përcjellin te lexuesi, nëse ky i fundit MAPO). Kosova dhe çështja shqiptare do t’i lexonte ato në të njëjtën ditë, është shfaqet tërthorazi edhe në disa prej lajmeve se integrimi evropian i shqiptarëve në të rubrikave “rajoni” e “bota”, ku citohet të dy shtetet është një proces real dhe i kundërshtimi i Vuçiçit ndaj deklaratës së dobishëm, edhe pse tani për tani duket se ka Ramës (Panorama, Tema, Gazeta shqiptare). ngecur në vend, ndërsa ai i bashkimit të dy Meqenëse më 21 prill 2017 në shteteve, si kompensim për mosintegrimin kampionin tonë të shtypit të përditshëm në BE, është joreal dhe retorikë e zbrazët e janë botuar disa analiza për çështjen e (mos) qeveritarëve për të mbuluar dështimin e tyre bashkimit të Shqipërisë me Kosovën, le në procesin e integrimit. Sshkrimet e cituara të shohim se cilat ide dhe argumente janë nënkuptojnë një mosbesim te Rama, Thaçi shprehur lidhur me të. Ideja qendrore e dhe në përgjithësi te elitat politike të dy  36  Nacionalizmi banal i shtypit të përditshëm në Shqipëri shteteve: përderisa qeveritarët e Shqipërisë ndaj Chievos (RD); “Lazio, Strakosha dhe Kosovës nuk po shënojnë suksese në titullar edhe në 2 ndeshjet e radhës” (Dita); procesin e integrimit, për të cilin kanë “Strakosha titullar deri në fund të sezonit, mbështetjen e BE-së, si mundet ata që të Lacio i beson shqiptarit” (Sot); Gazeta arrijnë suksese në bashkimin kombëtar, për Panorama vendin kryesor të faqes sportive ia të cilin dihet se nuk mbështetet nga asnjë prej ka lënë lajmeve mbi futbollistët shqiptarë që shteteve fqinje dhe as nga BE-ja? Supozimi luajnë në ekipin e Luganos në Zvicër dhe në se shtetasit e Shqipërisë dhe të Kosovës i ekipin e Pizës të kategorisë B të kampionatit përkasin një kombi pranohet nga Robelli e italian. Kuptohet që ekipet e Luganos e Pizës Andoni, por vihet në dyshim nga Rakipi, për nuk do të zinin vend lehtë në hapësirën të cilin “shqipfolësit” në dy anët e kufirit i e kufizuar të rubrikës sportive po të mos përkasin “shoqërive” të ndryshme. ishte për lojtarët shqiptarë. Gazetat nuk Sporti është një nga fushat më të marrin parasysh nënshtetësinë e lojtarëve rëndësishme ku artikulohet identiteti shqiptarë, sepse kriteri etnik mjafton që kombëtar. Ndeshjet sportive të ekipeve ata të jenë objekt i lajmit. Kjo bie në sy kombëtare janë raste të shënueshme për edhe në lajmet mbi shpalljen kampione të valëvitjen e flamujve dhe shprehjen e hapur të Evropës në xhudo të sportistes Majlinda krenarisë e solidaritetit kombëtar. Përkatësia Kelmendi. Rubrika sportive në gazetat e kombëtare përcillet përmes lajmeve sportive Shqipërisë i kushtohet thuajse krejtësisht edhe në ditët “e zakonshme”, kur mungojnë futbollit, sportet e tjera përfshihen në të përballjet sportive të ekipeve përfaqësuese në raste sporadike. Kampionati evropian i të shteteve kombëtare. Rubrika sportive, xhudos nuk do të zinte vend në rubrikën e cila zakonisht ndodhet në faqet e fundit sportive po të mos ishte pjesëmarrja e të gazetave, ndonjëherë është e ndarë në sportistëve shqiptarëve në të dhe shpallja e sportin e “vendit” – kushtuar ekipeve Kelmendit kampione. Kelmendi, e cila mban sportive të Shqipërisë – dhe në sportin “e nënshtetësinë e Republikës së Kosovës, huaj”. Mirëpo gazetat shqiptare paraqesin përmendet në gazeta si shqiptare dhe si edhe lajme nga një kategori e veçantë e kosovare, dhe sillet si dëshmi që kombi sportistëve, e cila e mjegullon ndarjen vendi/ shqiptar mund të spikasë me talentet e tij bota dhe njëkohësisht nxjerr edhe më shumë në Evropë: “Xhudistja shqiptare Majlinda në pah përkatësinë kombëtare. Kjo kategori Kelmendiu shpall kampione evrope në është ajo e “legjionarëve”, pra e sportistëve Varshavë... Sportistja nga Kosova arriti të shqiptarë që luajnë pranë ekipeve të huaja. mposhtë rusen...” (Shekulli); “Xhudistja Edhe pse lajmet mbi “legjionarët” mund kosovare ka fituar këtë çmim për herë të tretë të përfshihen te faqja e sportit botëror, në karrierë.. Xhudistja më e mirë në trevat prapëseprapë ato theksohen, ose duke shqipfolëse spikati menjëherë në europianin përmendur fjalën “legjionar”, e cila u kërkon e kësaj kategorie... Xhudoja dëshmon edhe lexuesve ta bëjnë dallimin prej lajmet e tjera, një herë që është sporti më i sukseshëm ose duke nxjerrë në pah emrin e përveçëm të shqiptar” (Shqiptarja.com); “Sportistja më e lojtarit, ndonjëherë shoqëruar edhe epitetin mirë shqiptare e të gjitha kohërave, Majlinda “shqiptar”, si për të treguar se në qendër të Kelmendi, regjistroi dje një tjetër sukses lajmit është lojtari “ynë”, jo loja apo rezultati të madh... Kosovarja bëri një paraqitje të i ekipit të huaj ku ai luan. Ja disa tituj nga shkëlqyër në këtë garë... dhe në fund fitori shtypi i 21 prillit: “Legjionarët: Dëmtohet medaljen e artë europiane” (Sot). Arlind Ajeti, humbet sfidën me Chievon” Spikatja në botë e talenteve shqiptare, (Shqiptarja.com); “Dëmtohet sërish Arlind nëpërmjet të cilëve shpaloset “gjenia” Ajeti. Shqiptari ka humbur sfidën e radhës kombëtare dhe përmendet emri i Shqipërisë Social Studies  Vol. 11  No. 4  37  nëpër botë, ndeshet edhe në rubrikën e artikuj përkujtimorë për pilotin Bajram lajmeve të kulturës. Te Panorama, Shekulli Hitaj, me rastin e ditës së aviacionit, dhe dhe Sot lexojmë për kantautorin Vlashent për partizanin Stavri Floku, me rastin e Sata që përfaqëson Shqipërinë në festivalin themelimit të Brigadës VIII Sulmuese. Ballkan Trafik, i cili mbahet në Bruksel. Gazeta Telegraf në dy faqet e “Dosier”-it Lidhur me një koncert të mëparshëm me kujton Kahreman Yllin, rektorin e parë të qëllime bamirëse ku ka marrë pjesë Vlashent Universitetit të Tiranës. Sata, gazeta Sot thekson se ishte një sukses, Një shikim i përgjithshëm te titujt jo thjesht nga numri i spektatorëve, por e gazetave nën shqyrtim tregon se shteti edhe nga “nga gjesti që një shqiptar i vjen në kombëtar dhe kombi janë të pranishëm ndihmë të pastrehëve në Paris. Gjest ky, që e edhe pa qenë të përmendur shprehimisht, vendos Shqipërinë në një pozitë të veçantë e por tërthorazi përmes përemrave vetorë e të vyer, që ndoshta vetëm artistët e këtij vendi pronorë që i referohen bashkësisë kombëtare bëjnë si ambasadorët e tij”. Vlerësimi i të (p.sh. “ne”, “ju”, “ynë”), sinonimeve të huajve për atdheun përcillet përmes lajmeve përdorura për shtetin e atdheun (p.sh. mbi turistët e huaj që vizitojnë Shqipërinë “vendi”), ose përmes kategorizimit të një dhe të reportazheve për vende të përveçme. sendi të përveçëm apo vetie si “shqiptare”. Ndër titujt janë edhe këta: “Mediat italiane Ja disa shembuj, të shoqëruar me nënvizimet për turizmin shqiptar: Ksamili, Shqipëria dhe plotësimet tona brenda kllapave katrore: që nuk e prisnim” (Integrimi); “Shqipëria, “Udhëzimi i Financave...” [Ministria e destinacioni i lirë i pensionistëve italianë për Financave në qeverinë e Republikës së një jetë të rehatshme” (Dita, Tema). Shqipërisë] (Panorama); “Bankat çojnë jashtë Krahas lajmeve, opinioneve dhe vendit [Shqipërisë] kursimet e qytetarëve analizave për aktualitetin, një mënyrë për [shqiptarë]” (Panorama); “Si mund të të përfytyruar kombin, janë artikujt për aplikoni [ju, shqiptarët] për të punuar në historinë, trashëgiminë kulturore dhe Amerikë” (Shqiptarja.com); “‘Kërcënon’ shkrimet përkujtimore për njerëz të shquar opozita: Të hënën bllokojmë rrugët [e të panteonit kombëtar. Gazeta Panorama Shqipërisë]” (Gazeta Shqiptare); “Pse nuk po përmban një shkrim për Themistokli çajmë [ne, shqiptarët] në sektorin e turizmit?” Gërmenjin në 100-vjetorin e vrasjes, me (Standard); “Politikanët tanë [të shqiptarëve], autor Skifter Këlliçin. Në artikullin e tij autori a do të bëhen ndonjëherë si ata evropianë?” ka citur fjalët Gërmenjit pasi iu dha vendimi (Telegraf); “Sabri Peqini, Mjeshtër i madh i me vdekje nga gjykata ushtarake franceze: futbollit tonë” [shqiptar] (Telegraf); “Sytë nga rinia, e tashmja dhe e ardhmja e vendit Vdes i lumtur e i kënaqur, se e kam ndërgjegjen [Shqipërisë]” (Integrimi); “Fati i Cirkut të pastër dhe shpirtin e qetë në përmbushjen Kombëtar sërish jetim. Cirku i Tiranës, i e detyrave kundrejt Shqipërisë. Lutja e fundit vetmi në vend [Shqipëri], gjendet përballë që u drejtoj francezëve është të mos e rrëzojnë rrezikut të mbylljes...” (Standard); “Ndahet flamurin kombëtar që kam ngritur në Korçë nga jeta ‘Paganini i çiftelisë shqiptare’, Ndue dhe të mos bëhen shkas që të prishet ajo copë Shyti” (Standard). Në të gjithë këta shembuj, Shqipëri (Këlliçi, 2017). pavarësisht se cili është kumti i parë i titullit apo frazës – fati i kursimeve, punësimi në Gazeta shqiptare ia kushton dy faqet e Amerikë, veprimet e opozitës, rinia, cirku i kulturës shkrimeve mbi afreskun e kishës së Tiranës, nderimi për sportistin apo artistin Zojës së Shkodrës, i cili 550 vjet më parë, etj. – së bashku me të është edhe konteksti në prillin e vitit 1467, u shkëput prej andej i shtetit kombëtar ai që mbartet, pa u vënë dhe u dërgua në Itali. Gazeta Dita paraqet re, te vetedija e lexuesit të gazetës.  38  Nacionalizmi banal i shtypit të përditshëm në Shqipëri

Përfundim që është “e zbrazët” nga ngjarjet me theks kombëtar dhe që është e baraslarguar në “Nacionalizmi banal” i referohet atyre kohë nga data të kaluara dhe të ardhme me shprehjeve të identitetit kombëtar që janë domethënie kombëtare. Data e zgjedhur “të padukshme”, tepër të njohura për t’u që më parë është 21 prilli 2017, kurse vënë re dhe që merren të mirëqena në kampioni i gazetave përbëhej nga 10 të rutinën e jetës së përditshme. Megjithatë përditshme të pavarura dhe dy partiake. ato janë më të rëndësishme për riprodhimin Emërtimet dhe grafika e shumicës e vazhdueshëm e të qetë të identitetit së kampionit nuk ndihmojnë dhe aq kolektiv kombëtar dhe për përçimin e ideve për të “kujtuar” nacionalizmin, sepse politike lidhur me kombin, se sa shprehjet mbizotërojnë emërtime të nocioneve kohore e zjarrta, të vrullshme e pasionante në çaste apo përshtatje të emërtimeve të organeve kulmore. Ndryshe nga flamuri i shpalosur të njohura të shtypit nga vende të tjera. mes brohoritjeve në një tubim politik Edhe simbolika e përdorur ndjell imazhe të apo ndeshje sportive, flamurit sipër një kulturës mediatike globale. Në më pak se ndërtese publike, që ditë pas dite lëviz sipas gjysmën e kampionit ngjyra e emërtimit dhe luhatjeve të erës, nuk i kushtohet rëndësi e titujve kryesorë të ballinë është kombinim prej qytetarëve që kalojnë aty pari. Mirëpo, i të kuqes me të zezën, ngjyrat e flamurit sikur një ditë të mos jetë aty, mungesa e tij kombëtar. E përbashkëta e gazetave është do të vihej re menjëherë nga shumë veta hapësira më e madhe për lajmet dhe analizat dhe kjo do të thotë se ai është pranuar nga Shqipëria se sa nga “rajoni” dhe “bota”. si pjesë e peizazhit të përditshmërisë së Në këtë mënyrë, veçohet ajo që ndodh tyre. Po ashtu edhe kombi, simbol i të brenda shtetit si më e rëndësishme dhe me cilit është flamuri, nuk është gjithnjë në ndikim më të madh për jetët tona, se sa mendimet e shqetësimet e përditshme të ajo që ndodh “jashtë”, edhe pse kufiri nuk shumicës së anëtarëve të tij, pikërisht për është aspak i stabilizuar meqenëse një pjesë arsyen sepse ai është pjesë e kontekstit e mirë e lajmeve të 21 prillit kanë të bëjnë ku kryhen veprimet dhe komunikimet e me pozicionimin e faktorit “ndërkombëtar” përditshme të njerëzve që e quajnë veten për krizën politike të shkaktuar nga bojkoti anëtar të tij. Shumica dërrmuese e njerëzve institucional i opozitës dhe ngujimi i anembanë botës e kanë përbrendësuar idenë përfaqësuesve të saj në një çadër të ngritur e përkatësisë kombëtare në vetëdijen e tyre, para ndërtesës së kryeministrisë. Pothuaj aq sa besohet se çdokush “duhet të ketë në të gjitha gazetat bëhet e ditur rëndësia e kombësi të vetën, ashtu siç duhet të ketë diplomatëve të huaj, përfaqësues të shteteve një hundë dhe dy veshë!” (Gellner, 1983: të fuqishme perëndimore apo të BE-së, për 6). Në praktikat e përcjelljes së ndjenjës rrjedhën që do të marrin ngjarjet brenda kombëtare luajnë rol edhe mediat, jo vetëm vendit. Rubrika “bota” përmbledh lajme nga atëherë kur kombi është lajmi, por gjatë jashtë Republikës së Shqipërisë që nuk duket gjithë kohës, sepse shteti-kombëtar është se kanë ndonjë lidhje të drejtpërdrejtë me konteksti brenda të cilit vendosen lajmet. ngjarjet e brendshme. Disa gazeta kanë edhe Konteksti i shtetit kombëtar nuk ndryshon, rubrikën e ndërmjetme “rajoni” për lajmet ndërkohë që lajmet janë risia e përditshme nga shtetet fqinje, përfshirë Republikën e me të cilin mediat ushqejnë publikun. Kosovës. Në fakt, Kosova e vë në pikëpyetje Kombin si perspektivë për dhënien e lajmit unitetin komb-shtet-territor që nënkuptohet e vëmë në pah me anë të hulumtimit tonë në ndarjen e lajmeve midis “vendit” tonë dhe të disa gazetave ditore në Shqipëri, që i “botës” jashtë tij. Organizimi i paraqitjes përkasin një dite “të rëndomtë” të vitit, së lajmeve në faqet e gazetave duket sikur i Social Studies  Vol. 11  No. 4  39  përmbahet një lloj hierarkie, e cila ka në majë çmime ndërkombëtare paraqiten në radhë shqiptarët që janë qytetarë të Republikës të parë si përfaqësues të kombit shqiptar së Shqipërisë, më poshtë tyre shqiptarët në dhe më pas të shteteve nga vijnë. Talenti dhe Republikën e Kosovës, IRJM dhe shtetet arritjet e tyre lartësojnë shqiptarinë – tërësinë e tjera të rajonit e më poshtë joshqiptarët, e shqiptarëve në botë – dhe kjo është arsyeja me përjashtim të atyre që janë kasnecë të pse përfshihen në rubrikën sportive edhe kur “ndërkombëtarëve” për politikën shqiptare luajnë në ekipe të dorës së dytë apo në sporte dhe, si të tillë, zenë vend në ballinë e në faqet minore si xhudoja. Emër shqiptarisë i japin e para të gazetave. Kjo hierarki shprehet edhe edhe artistët shqiptarë në skenat e huaja dhe në opinionet që përmbajnë disa gazeta mbi cilësohen si shtyp si ambasadorë të kulturës thënien e paradokohshme të kryeministrit shqiptare. Gjithashtu, përkujtimoret e datave Rama për bashkimin politik të Shqipërisë me historike dhe të njerëzve që kanë lënë gjurmë Kosovën. Edhe pse në to Kosova supozohet në fusha të ndryshme, si p.sh. dëshmorë, si një shtet i dytë shqiptar (sipas kushtetutës aviatorë, rektorë të universiteteve, muzikantë nuk është i tillë), nuk pranohet që bashkimi etj. - janë raste për të përkujtuar në gazeta politik të jetë një mundësi reale apo diçka që vetë kombin. Bukuritë natyrore të Shqipërisë do t’i sillte dobi kombit shqiptar, së paku jo paraqiten si magnet për turistët nga jashtë aq sa integrimi evropian. Integrimi evropian vendit dhe i jepet hapësirë e konsiderueshme cilësohet si objektivi i përbashkët i të dy lajmit mbi pensionistë të huaj që kanë shteteve, por që secili po e ndjek me ritmin zgjedhur të jetojnë në Shqipëri, ndërkohë e vet dhe sipas rrethanave të veta. që jepet alarmi që jo vetëm qytetarët po e Rubrika sportive e gazetave mbizotërohet braktisin Shqipërinë, por që edhe kursimet e nga kampionati i futbollit në Shqipëri dhe nga tyre po investohen jashtë vendit. Disi më të ekipet e mëdha evropiane të futbollit. Pjesë fshehura janë fjalët dëftore (p.sh. përemrat e lajmeve janë sportistët shqiptarë që luajnë “ne”, “ynë”, “tanë”, apo fjala “vend”) që me ekipe të huaja apo që marrin çmime e ndjellin praninë e kombit nëpër titujt e ndërkombëtare, siç është rasti i fitimit të tekstet e gazetave. Edhe nëpërmjet tyre titullit kampione e Evropës nga Majlinda riprodhohet pa rënë në sy lidhja “natyrore” Kelmendi në sportin e xhudos. Sportistët midis përkatësisë etnike shqiptare dhe shqiptarë që luajnë jashtë apo që marrin nënshtetësisë shqiptare.

REFERENCAT

Anderson, B. (2006) Imagined Communities. Nationalism: European Union Identity and London: Verso. National Identities in Synergy”, Nations and Billig, M. (1995) Banal Nationalism. London; Nationalism, 15 (1): 101-108. Thousand Oaks: Sage. DeSoucey, M. (2010) “Gastronationalism: Food Brubaker, R. (1996) Nationalism Reframed: Traditions and Authenticity Politics in the Nationhood and the National Question in European Union”, American Sociological the New Europe. Cambridge: Cambridge Association, 75 (3): 432-455. University Press. Gellner, E. (1983) Nations and Nationalism. Ithaca: Batuman, B. (2010) “The Shape of the Nation: Cornell University Press. Visual Production of Nationalism Through Ichijo, A. & Ranta, R. (2016) Food, National Maps in Turkey”, Political Geography, 29: Identity and Nationalism: From Everyday 220-234. to Global Politics. Basingstoke: Palgrave Cram, L. (2009) “Introduction: Banal Macmillan.  40  Nacionalizmi banal i shtypit të përditshëm në Shqipëri

Jones, R. & Merriman, P. (2009) “Hot, Banal and Geography, 30: 429-440. Everyday Nationalism: Bilingual Road Signs Skey, M. (2011) National Belonging and Everyday in Wales”, Political Geography, 28: 164-173. Life: The Significance of Nationhood in an Këlliçi, S. (2017) “Plumba mbi pafajësinë”, Uncertain World. Basingstoke: Palgrave Panorama, Tiranë, 21.04.2017. Macmillan. Liperi, O. (2016) “Fillimi i fundit të printit?”, Skey, M. (2017) “‘Mindless Markers of the Nation’: Monitor, Tiranë, 26.03.2016. The Routine Flagging of Nationhood Across Penrose, J. (2011) “Designing the Nation: the Visual Environment”, Sociology, 51 (2): Banknotes, Banal Nationalism and 274-289. Alternative Concepts of the State”, Political

ABSTRACT

Banal nationalism in Albanian Press Based on the theoretical debates on everyday nationalism by authors such as Brubaker, Billig, Skey etc, in this article we examine “banal nationalism” in the Albanian press. The method followed is the survey on a random day of 12 dailies that are published in Albania, both independent newspapers and the media of main political parties. The daily press documents the events that make sense from a national point of view, it divides news into national and international categories, it further gives emphasis on certain news topics over others. Furthermore, the way the news and comments are presented, reminds the readers about the existence of the nation, even if the nation or the nation-state are not explicitly mentioned. The article will present how the representation and the cultural reproduction of the Albanian nation occur through the press and it will reach into conclusions about aspects of the imagining of the nation that go unnoticed by citizens in everyday life. Keywords: Everyday life, nationalism, Albania, daily press Social Studies  Vol. 11  No. 4  41 

DREJTIMI I SHKOLLËS DHE ZHVILLIMI PROFESIONAL I MËSUESVE

Mirela KARABINA Universiteti i Tiranës; Fakulteti i Shkencave Sociale MSc. PhD (në proces) E-mail: [email protected];

Përmbledhje

Ky studim prezanton një përshkrim të rolit të drejtimit mësimor dhe drejtimit transformues në zhvillimin profesional të mësuesve. Pyetjet e ngritura në studim ishin: Çfarë kuptojmë me drejtim të shkollës? Cilat struktura konceptuale të drejtimit mbështesin zhvillimin profesional të mësuesve? Si ndikon drejtuesi në zhvillimin profesional të mësuesve? Ky studim është një studim cilësor kërkimor, i cili përdor një metodë deduktive në nxjerrjen e konkluzioneve. Shqyrtimi kritik i teorive dhe studimeve bashkëkohore për drejtimin e shkollës i është përgjigjur pyetjeve të ngritura. Përfundimet e dala nga studimi ishin: (a) drejtimi i shkollës është një veprimtari komplekse; (b) strukturat konceptuale të drejtimit mësimor dhe drejtimit transformues sigurojnë një sistem të gjerë aktivitetesh që synojnë stimulimin intelektual dhe zhvillimin profesional të mësuesve; (c) drejtuesi ndikon në zhvillimin profesional të mësuesve nëpërmjet krijimit të një ambjenti profesional të të nxënit, përfshin mësuesit në identifikimin dhe realizimin e nevojave për aktivitete profesionale, mbështet dhe vlerëson aktivitetet mësimore brenda dhe jashtë shkollës. Fjalë kyçe: Drejtimi i shkollës, drejtimi mësimor, drejtimi transformues, zhvillimi professional i mësuesve.

Mirela KARABINA është pedagoge në Universitetin e Tiranës, Fakulteti i Shkencave Sociale, Departamenti i Pedagogjisë dhe i Psikologjisë. Pas përfundimit të studimeve ka dhënë kontributin e saj në sektorin e arsimit parauniversitar si mësuese e drejtuese e institucioneve arsimore në vend, si dhe eksperte e fushave të edukimit dhe metodave të mësimdhënies. Është e angazhuar në stafin akademik në institucionet e arsimit të lartë si pedagoge e lëndëve të menaxhimit dhe administrimit të arsimit, kurrrikulës shkollore, metodave të mësimdhënies, menaxhimit të klasës dhe trajnimit të mësuesve. Aktualishte është në fazën e fundit të studimeve të Dokoratës, në Fakultetin e Shkencave Sociale të Universitetit të Tiranës. Ajo ka mbajtur edhe postin e Ministrit të Arsimit dhe Sportit (MAS), gjatë vitit 2017.

Social Studies 2017, 4 (11): 41-48  42  Drejtimi i shkollës dhe zhvillimi profesional i mësuesve

rejtimi i shkollës është parë si faktor stafit dhe siguron ndikim në përmirësimin i rëndësishëm në ndryshimin e saj. e shkollës. Rëndësia e drejtimit të shkollës DDrejtimi i suksesshëm i shkollës në zhvillimin profesional të mësuesve, si mbështet të mësuarit dhe të nxënit dhe hallkë e rëndësishme që ndikon në arritjet e ndërton kapacitete profesionale (Fullan nxënësve, ka qenë pikënisja e këtij studimi. 2001; Hallinger and Heck 2011; Louis et al., 2010). Në strukturat konceptuale Shqyrtimi i Literaturës të drejtimit, në këto 30 vite, rëndësia e mësimdhënies dhe të nxënit ka nxjerrë Koncepti mbi drejtimin e shkollës drejtuesin si një faktor të rëndësishëm Ka një interes në fushën e edukimit nëpërmjet ndërtimit të kapaciteteve mbas viteve ’90 mbi drejtimin e shkollës, profesionale (Hallinger, 2003; Hallinger pasi konsiderohet si faktor i rëndësishëm në and Heck 2011; Fullan, 2001; Fullan, suksesin e saj. Gjithashtu, interes paraqesin 2002, Fullan, 2008, and Fullan, 2010). tiparet e drejtimit dhe ndikimi i tyre në Në strukturat koncpetuale të drejtmit të efektivitetin dhe në suksesin e shkollës. Disa Hallinger-it dhe Leithwood-it, drejtimi studime të viteve të fundit përshkruajnë mësimor dhe drejtimi transformues, praktikat themelore ose bazat e drejtimit theksohet rëndësia e direktivave të drejtuesit të suksesshëm të shkollës (Leithwood & në kurrikulën shkollore, zbatimin e saj në Jantzi, 2005; Leithwood & Riehl, 2005; forcimin dhe shërbim të të nxënit, vendosjen Leithwood, Seashore - Louis, Anderson, & në shkollë të një ambienti intelektual duke Wahlstrom, 2004; Leithwood et al., 2007: mbështetur përpjekjet e mësuesve për një cit. Li-i, Hallinger-i & Walker-i, 2016). mësimdhënie sa më të mirë. E parë në këtë Sipas tyre, kategori të gjera të praktikave aspekt, drejtuesit e shkollave ndikojnë në të drejtimit janë: vendosja e udhëzimeve, të mësuarit e nxënësve, forcojnë mësuesin zhvillimi i njerëzve, ridizenjimi i organizatës, profesionalisht dhe krijojnë klimë pozitive menaxhimi i programit mësimor. Fullan-i pune (Leithwood, Louis, Anderson, dhe (2001) e konsideron drejtimin e shkollës Wahlstrom, 2004;. Louis et al., 2010). ”kompleks”, sepse bën ndryshime më të Zhvillimi profesional i mësuesve sjell thella sesa mendohet në fillim, krijon shumë përmirësime në orën e mësimit. Drejtimi dilema për të vendosur se çfarë duhet bërë, i shkollës kombinon zhvillimin profesional vepron ndryshe në situata të ndryshme apo si individ me atë të bashkësisë profesionale. fazat e procesit të ndryshimit dhe vepron Sipas Newman-it dhe të tjerë (2000), i diktuar nga këshillat që vijnë në formën janë disa faktorë bërthamë në shkollë e udhëzimit për të vepruar, dhe jo hapa të cilët krijojnë marrëdhënie me njëri- për t’u ndjekur (Fullan, 2001). Marzano-ja tjetrin: njohuritë, aftësitë dhe prirjet e (2003) sheh drejtimin si aspektin e vetëm mësuesve; bashkësia profesionale; koherenca më të rëndësishëm në reformën e shkollës e programeve; burimet teknike; udhëheqja dhe jetik në përmirësimin e saj. Për Bryk- e drejtorit. Roli i drejtorit të shkollës është un, drejtori i shkollës është faktori që bën që t’i bëjë këto faktorë të përmirësohen diferencën ndërmjet ndryshimit në sukses vazhdimisht. Praktikat të drejtimit të shkollës dhe ndryshimit në dështim (Bryk dhe synojnë të ndikojnë në proceset shkollore të tjerë, 1998; cituar nga Fullan, 2001). që ndërmjetësojnë efektet e drejtimit në Edhe Elmore (2000) vë theksin në punën arritjet e nxënësve. Studiuesit e përcaktojnë e drejtorit, në përmirësimin e aftësive përmirësimin e kapacitetit të shkollës si një dhe njohurive të mësuesve duke krijuar kusht që përmirëson të mësuarit dhe të një kulturë të përbashkët kërkesash rreth nxënët, mundëson zhvillimin profesional të përdorimit të këtyre aftësive dhe njohurive. Social Studies  Vol. 11  No. 4  43 

Sipas Hallinger-it (2003), drejtuesi efektiv vendosjen e vizionit, vendosjen e qëllimeve i përgjigjet kontekstit dhe sjellja e drejtuesit dhe prioriteteve, mbajtjes së një performance merr formën e kontekstit shkollor. të lartë; (b) zhvillimi i njerëzve- drejtuesi Leithwood-i (2006) bën një përcaktim siguron stimulimin intelektual, ofron të thjeshtë të drejtimit, duke e quajtur mbështetje individuale dhe modelon vlera udhëheqje dhe influencë. Sipas tij, stabiliteti dhe praktika profesionale të dëshirueshme; i shkollës ( menaxhimi) dhe përmirësimi i (c) ridizenjimi i organizatës- drejtuesi siguron shkollës (drejtimi) janë në një marrëdhënie zhvillim të një klime bashkëpunuese, krijon sinergjie dhe luajnë rol në suksesin dhe strukturën e pjesëmarrjes në vendimarrje arritjet në shkollë. Që të dyja janë shumë të në shkollë, krijimin e marrëdhënieve rëndësishme. produktive me komunitetin; (d) menaxhimi i programit mësimor- drejtuesi siguron Koncepti mbi drejtimin mësimor të vendosjen e rutinës, struktura dhe procedura Hallinger-it dhe mbi drejtimin transformues që mbështesin ndryshimin ( Leithwood & të Leithwood-it Jantzi, 2008:30). Teoritë e hershme të drejtimit kanë Dy strukturat konceptuale të tendencë të përqëndrohen në karakteristikat drejtimit, drejtimi mësimor (Hallinger) dhe sjelljet e udhëheqësve të suksesshëm, dhe drejtimi transformues (Leithwood) në ndërsa teoritë e mëvonshme, mbas viteve’90, dimensioned drejtuese të tyre kanë si qëllim fillojnë të marrin në konsideratë, gjithnjë e organizimin dhe sigurimin e një sistemi të më shumë, mënyrën e drejtimit të shkollës gjerë aktivitetesh që synojnë stimulimin në përmirësimin e rezultateve arsimore. intelektual dhe zhvillimin profesional të Dy nga modelet kryesore, mbështetur në vazhdueshëm të stafit. Këto modele janë studime empirike, janë drejtimi mësimor një pikënisje për çdo drejtor që të zgjedhë dhe drejtimi transformues. mënyrën e drejtimit të tij. Në strukturën konceptuale të drejtimit, Hallinger-i propozon tri grupe të dimensioneve Drejtuesi dhe zhvillimi profesional i mësuesve të drejtimit dhe veprimtaritë praktike të Zhvillimi profesional i mësuesve drejtuesit; (a) përcaktimi i misionit të shkollës- përbën një proces të rëndësishëm i inkuadrimin dhe pastaj komunikimin e cili ndikon drejtpërdrejtë në rritjen e qëllimeve të shkollës; (b) menaxhimin cilësisë së mësimdhënies. Mësuesit dhe e programit mësimor - mbikëqyrjen dhe drejtuesit e shkollave gjatë gjithë karrierës vlerësimin e mësimdhënies, koordinimin së tyre profesionale përditësohen me e kurrikulës dhe monitorimin e progresit prirjet, strategjitë, metodat, teknikat dhe të nxënësve; (c) nxitja e një klime pozitive problemet që shoqërojnë profesionin për nxënien nw shkollë - mbrojtjen e kohës e mësimdhënies. Zhvillimi profesional së mësimdhënies, nxitjen e zhvillimit përfshin kombinimin e aftësive, besimet, profesional, pritshmëri e lartë, nxitjen e dispozitat si dhe marrëveshjet e punës së mësuesve dhe sigurimin e stimujve për mësuesve në shkollë (Bryk et al.,, 2010: mësimdhënie (cituar nga Leithwood dhe të 54). Zhvillimi profesional përfshin të gjithë tjerë, 2006: 20). elementët strukturorë që kanë të bëjnë me Leithwood-i dhe Janzi-i (1999, 2006) mësimdhënien dhe përmirësimin e saj. ndërtuan modelin e drejtimit transformues. Fullan (2001, 2004) pohon se nuk mund Modeli i tyre përfshin dimensione, ku të ketë kualitet drejtuesish, nëse nuk do të secili prej tyre përmban të specifikuar kemi mësues të kualifikuar. Dhe, sipas tij, veprimtaritë praktike të drejtuesit: (a) një faktor i rëndësishëm i shkollës është vendosja e drejtimit- drejtuesi siguron kapaciteti i shkollës, nje mjedis professional  44  Drejtimi i shkollës dhe zhvillimi profesional i mësuesve ku mësohet dhe ndahen njohuritë mes mësimdhënie dhe të nxënit (Bryk, Camburn mësuesish (Fullan,2001). Por çfarë & Louis, 1999; Harwell, 2003). kuptojmë me kapacitet profesional? Sipas Harwell identifikon përbërësit më të Bryk-ut, kapaciteti profesional i stafit rëndësishëm të zhvillimit profesional në është «kombinimin e aftësive, besimeve, shkolla: drejtuesit, duke vënë në dispozion dispozitave dhe rregullimeve të punës së njohuritë për të krijuar të mësuarit mësuesve në shkollë» (Bryk et al., 2010: profesional brenda një kulture të lartë të 54). Komuniteti profesional është shkalla performancës, që përmirëson mësimin në në të cilën ndërveprimi i mësuesve është i të gjitha klasat për të mirën e secilit nxënës shpeshtë dhe veprimet e mësuesve drejtohen (Harwell, 2003:v). Mësuesit janë pjesë e nga normat e përbashkëta të përqendruara komuniteteve profesionale, të cilët bëjnë në mësimdhënie dhe të nxënët (Bryk, përmirësime në të mësuarit dhe të nxënët Camburn & Louis, 1999; Kruse, Louis, & dhe drejtuesi ka një ndikim të fortë, duke Bryk, 1995; cit. Fullan, 2001). Drejtuesit ndërtuar një klimë mbështetëse për të duhet të punojnë të ndryshojnë kushtet ndihmuar mësuesit të arrijnë potencialin e dhe rrethanat e mësuesve. Drejtuesit tyre të plotë (Bulach et al., 1999; Sebastian përfitojnë dhe vetë nga ky përmirësim, & Allensworth, 2012). kështu do të kemi drejtues dhe mësues Është e rëndësishme që shkollat të jenë të kualifikuar. Marrëdhënia dhe zhvillimi një vend ku mësuesit janë të angazhuar në profesional janë esenciale në zhvillimin e përmirësimin e shkollës, dhe ku mbështetja shkollës. Informacionet marrin jetë dhe e drejtuesit inkurajon gjithë stafin për të bëhen të vlefshëm kur drejtuesi i ndan me modeluar sjellje që nxisin kolegjialitetin dhe mësuesit, inkurajon dhe përfshin mësuesit një mjedis profesional. në aktivitete kërkuese mësimore, krijon grupin monitorues ndërmjet mësuesve. Studime mbi ndikimin Shkollat ku ekzistojnë struktura të tilla e drejtimit të shkollës në zhvillimin bëjnë përmirësime në mësimdhënie dhe professional të mësuesve të nxënët dhe se drejtuesi ka një ndikim të fuqishëm në komunitetin profesional në Në studimin e Bryk dhe të tjerë (1988) shkollë (Bryk et al., 1999; Youngs & King, rezulton se drejtuesit përqendroheshin në 2002). dy përmasa kryesore: lidhja midis prindërve Sandra Harwell (2003) në “Zhvillimi dhe shkollës për të forcuar marrëdhëniet profesional i mësuesve -nuk është një ngjarje, midis tyre; dhe në zgjerimin e aftësive është një proces” shkruan se zhvillimi profesionale të mësueve, nxitjen dhe krijimin profesional mund të ketë sukses vetëm në e një bashkësie koherente profesionale drejt kushte ose kontekste, që e mbështesin atë. përmirësimit të cilësisë së shkollës. Sipas Ajo, gjithashtu, thekson rolin e drejtuesve në tyre, këta drejtues kishin: orientim përfshirës krijimin e konteksteve të tilla dhe rëndësinë dhe orientues; fokusi apo përqendrimi e besimit të mësuesve, si të angazhohen institucional mbi të nxënët e nxënësve; në zhvillimin profesional. Zhvillimi kombinim të trysnisë dhe mbështetjes (Bryk, profesional i mësuesve ndryshon sjellje në 1998; cit. Fullan, 2001). mësimdhënie, të cilat çojnë në përmirësimin Në studimi e McLaughin dhe Talbert e performancës së nxënësve. Komuniteti (2001) rezultoi se drejtuesi luante rol të profesional i mësuesve është shkalla në të rëndësishëm në drejtim të formimit të cilën bashkëveprimi i tyre është i shpeshtë bashkësisë së mësuesve, departamenteve. Në dhe veprimet e mësuesve janë të rregulluara rezultatet e tyre kishte një ndryshim të madh me normat e përbashkëta fokusuar në midis shkollave që mungonte udhëheqja Social Studies  Vol. 11  No. 4  45  e drejtorit. Day dhe kolegët (2000), në se drejtimi i shkollës është i lidhur pozitivisht përfundim të studimit të tyre pohuan se me ndryshimin e praktikave mësimore drejtuesit që kishin sukses: vinin në qendër në klasë; qasja transformuese ka premisë marrëdhënien njerëzore; përqendroheshin për këtë qëllim; është një humnerë midis tek standartet profesionale; kërkonin ide praktikave në klasë që kanë ndryshuar dhe dhe lidhje brenda dhe jashtë shkollës; praktikave që mësojnë më mirë nxënësit; mbikëqyrnin arritjet e shkollës (McLaughin, potenciali i drejtimit në rritjen e aftësive të 2001; cit. Fullan, 2001). nxënësve varet nga praktikat mësimore në Në studimin e tyre në shkolla fillore klasë, të cilat drejtuesi i stimulon, inkurajon dhe të mesme Leithwood (2000) dhe dhe i promovon (2006: 223). Leithwood Leithwood dhe të tjerë (1999), në të gjitha ka dhënë tri praktika të suksesshme të rastet rezulton se drejtuesit përqendrohen drejtimit, të cilat janë gjetur si themelore në krijimin e kushteve të përshtatshme për performancën e organizatës: vendosjen për zhvillimin e shkollës; duke ndihmuar e drejtimit, zhvillimin e njerëzve dhe në gjetjen dhe përcaktimin e burimeve ridimensionim të burimeve njerëzore. të mundtshme; duke zhvilluar kultura Louis, Leithwood, Anderson, and bashkëpunuese në të gjitha nëngrupet; Wahlstrom (2010) shqyrtuan disa studime duke mbështetur dhe nxitur zhvillimin mbi efektin e drejtuesit në arritjet e nxënësve. profesional të mësuesve; duke krijuar Duke përdorur strukturën konceptuale të kultura lehtësuese; duke mbikëqyrur drejtimit të përdorur më parë, ato publikuan përkushtimin e mësuesve si tregues i një strukturë të përmirësuar në dy funksione aftësive të gjithë organizatës (Leithwood, të rëndësishme të drejtuesit: siguron 2000, 1999; cit. Fullan, 2001:221). drejtimin dhe ushtron drejtimin. Drejtuesit Hallinger, Bickman, Davis (1996) në e shkollave efektive theksojnë dy prioritete studimin e tyre mbi drejtimin, kontekstin në drejtimin që ato ofrojnë dhe ndikimin shkollor dhe arritjet e nxënësve rezulton se që ushtrojnë: ata punojnë për të zhvilluar drejtuesi nuk ka lidhje direkte me arritjet dhe për të ndihmuar njerëzit të bëjnë të e studentëve, por në mënyre të tërthortë mirën e tyre; ata punojnë për të ridizenjuar nëpërmjet veprimeve që i japin formën klimës organizatat e tyre për të përmirësuar së të mësuarit në shkollë. Drejtimi në vetvete efikasitetin (Louis et al.,, 2010:7). është i influencuar nga variabla personalë dhe Një studim i Walker dhe Ko (2011) kontekstualë. Drejtuesi luan rol në efektivitetin paraqet marrëdhënien e dimensioneve e shkollës në një strukturë konceptuale, ku e drejtuese dhe nivelin e mbështetjes për vendos sjelljen e drejtuesit në kontekstin e nxënësit, ku drejtuesi praktikon një ambjent shkollës dhe ambjentit të tij. Shumë studiues me përgjegjshmëri të lartë. Rezultatet besojnë se drejtuesi influencon tek të mësuarit treguan se drejtorët theksojnë zhvillimin e studentëve nëpërmjet ndërveprimit me profesional të mësuesve dhe stafin si kyç mësuesit dhe dhënies formë të karakteristikave për efektivitetin e shkollës. Puna në një të organizimit (Cuban 1998; Hallinger dhe ambjent me përgjegjësi të lartë krijon impakt Leithwood 1994; Heck, 1993; cit. Hallinger negativ tek mësuesit, dhe si rrjedhojë dhe në et al., 1996). mbështetjen e nxënësve. Leithwood dhe Jantzi (2006) në Në përmbledhjen e një raporti nga studimin e tyre mbi efektivitetin e modelit Wahlstrom dhe të tjerë (2010), rezulton se transformues të drejtimit rezultoi se kishte efektet e drejtimit në të nxënit e nxënësve efektivitet të fortë në vendosjen e detyrave, ndodh kryesisht për shkak se drejtimi motivim, ngritjen e kapaciteteve dhe në forcon komunitetin profesional, angazhimi praktikën në klasë. Nga ky studim rezultoi e mësuesve në komunitetin profesional, dhe  46  Drejtimi i shkollës dhe zhvillimi profesional i mësuesve nga ana tjetër nxit përdorimin e praktikave dhe drejtimit transformues ka dimensione që mësimore të cilat janë lidhur me arritjet e kanë si qëllim organizimin dhe sigurimin e nxënësve “(Wahlstrom, Louis, Leithwood, një sistemi të gjerë aktivitetesh që synojnë dhe Anderson, 2010:10, cituar nga NASSP stimulimin intelektual dhe zhvillimin & NAESP, 2013). profesional të vazhdueshëm të mësuesve; Vitet e fundit mendimi mbi drejtimin drejtuesi ndikon në zhvillimin profesional dhe zhvillim profesional të drejtuesve të mësuesve nëprmjet krijimit të ambjentit po evoluon. Tashmë ka jo vetëm kurse profesional të të nxënit, përfshirjes së përgatitore e programe trajnimi (një sistem mësuesve në identifikimin dhe realizimin modulesh akredituar që nga viti 2012), por e nevojave për aktivitete profesionale, edhe studime të thelluara e kërkim mirëfilli mbështetjes dhe vlerësimit të aktiviteteve shkencor mbi drejtimin në arsim (Master mësimore brenda dhe jashtë shkollës. për menaxhim dhe administrim në arsim). Rekomandohet që drejtuesi duhet të përdorin strukturën konceptuale të drejtmit duke u Përfundime e Rekomadime fokusur në arritjet e nxënësve nëpërmjet rritjes profesionale të mësuesit. Drejtuesi Mbështetur në shqyrtimi kritik të teorive duhet të organizojë tryeza dhe seminare dhe studimeve mbi drejtimin e shkollës janë brenda shkollave të tyre për kualifikim të formuluar këto përfundime: drejtimi i mësuesve. Drejtuesi me departamentet shkollës është një veprimtari komplekse; në lëndore duhet të mirëorganizojnë orë të strukturën konceptuale të drejtimit mësimor hapura brenda shkollave.

REFERENCAT

Aliçka, J. (1998). Drejtimi i shkollë – një art, Corwin. Drejtuesi –një krijues, Tiranë: Mësonjëtorja. Fullan, M. (2011). Change Leader, USA: Corwin. Bulach,C.R., Boothe, & Picket, W (1999). Fullan, M. (2001). Kuptimi i ri i ndryshimit në arsim “Teachers perceptions of the extent to which (bot.3-të), Tiranë: Edualba. principals practice effective supervisory Fullan, M. (2002). Principals as Leaders in a Culture behaviors”. ERS Spectrum: Journal of Shool of Change. Paper prepared for Educational Research and information, 17(4), 25-30. Leadership, Special Issue; (http://www. Bryk, A., Sebring, P. B., Allensworth, E., Luppescu, michaelfullan.ca; 23 Tetor 2012). S., & & Easton, J. (2010). Organizing Fullan, M. (2002). The Role of the Head in schools for improvement: Lessons from School Improvment.National College of School Chicago. Chicago, IL: University of Chicago Leadership, England, Background Paper Press (nga:http://consortium.uchicago.edu/ (http://www.michaelfullan.ca; 23 Shtator books/osfi/prologue.pdf; parë më 10 Shtator 2013). 2016). Harwell,H., S., (2003). “Teacher Professional Elmore, R. (2000). Building a New Structure for Development: It’s Not an Event, It’s a Leadership, Washington, DC: The Albert Process” (http://www.cord.org/uploadedfiles/ Shanker Institute. HarwellPaper.pdf; 11 Shkurt 2013). Fullan, M. (2004). Leading in a culture of change; Hallinger, P. (2003). Leading educational Change: First Edition, USA: Jossy-Bass. reflections on the practice of instructional and Fullan, M. (2008).The six secret of change; First transformational leadership, Cambridge Edition, USA: Jossy-Bass. Journal of Education, 33(3), 329-351 Fullan, M. (2010). Motion Leadership, USA: Hallinger, Ph, (2007). “Research on the practice of Social Studies  Vol. 11  No. 4  47 

instructional and transformational leadership: Louis, S., Leithwood, K., Wahlstrom, K., Retrospect and prospect” (http://research. L.,Anderson, E.,S., (2010). Investigating acer.edu.au/research_conference_2007/7; 20 the Links to Improved Student Learning. Korrik 2015). Final report of Research Findings. Marrë Hallinger, P., & Heck (2011). “Conceptual and në 21 Tetor 2016 nga: http://www. methodological issues in studying school wallacefoundation.org/ leadership effects as a reciprocal process”, Li,L., Hallinger, P.,& Walker, A., (2016). Scholl Effektiveness and School Improvement Exploring the mediating effects of trust on 22(2), 149-173. principal leadership and teacher professional Leithwood, K. and Jantzi, D. (1999). learning in Hong Kong primary. Educational “Transformational School Leadership Management Administration & Leadership Effects: A Replication”. School Effectiveness 2016, Vol. 44(1) 20–42 and School Improvement, Vol.10, No.4. Marzano, R. J. (2003). What works in schools. Leithwood, K., Louis, SK, Anderson, S., Alexandria, Trasleting research into action. Wahlstrom, K. (2004). How leadership VA: Association for Supervision and influences student learning (http://www. Curriculum Development. P.172-178. wallacefoundation.org; 15 Nëntor 2013). NASSP & NAESP, (2013). Leadership matters. Leithwood K., Day Ch., Sammons P., Harris What the research says about the importance A., and Hopkins D. (2006), “Successful of principal leadership. School Leadership What It Is and How Sebastian, J., & Allensworth, E., (2012). The It Influences Pupil Learning”, Research Influence of Principal Leadership on Classroom report N. 800. National College for school Instruction and Student Learning: A Study of leadership (http://illinoisschoolleader. Mediated Pathways to Learning . Educational org/research_compendium/documents/ Administration Quarterly 48(4) 626-663. successful_school_leadership.pdf; 20 March SAGE 2014). Youngs, P., & King,B., M., (2002). Principal Leithwood K. & Jantzi D., (2006) Leadership for Professional Development to Build “Transformational School Leadership for School Capacity, Educational Administration Large-Scale Reform: Effects on students, Quarterly, SAGE teachers, and their classroom practices”, Walker, A., Ko, J.,(2011). “Principal leadership in School Effectiveness and School Improvement. an era of accountability: a perspective from No. 2: 201 – 227 (http://citeseerx.ist.psu. the Hong Kong context”, School Leadership edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.475 and Management Vol. 31, No. 4, 369_392 .86&rep=rep1&type=pdf; . pare më 20 (http://dx.doi.org/10.1080/13632434.2011 Mars 2014). .606269, marrë më 20 shkurt 2015).

ABSTRACT

This study presents a description of the role of instructional leadership and transformative leadership in the professional development of teachers. The questions raised in the study were: What do we mean by school leadership? What conceptual leadership structures support the professional development of teachers? How does the leader influence the professional development of teachers? This study is a qualitative research study, which uses a deductive approach for drawing conclusions.The critical review of contemporary theories and studies on school leadership has answered the questions raised. The conclusions that emerged from the study were: (a) school leadership is a complex activity; (b) the conceptual  48  Drejtimi i shkollës dhe zhvillimi profesional i mësuesve structures of instructional leadership and transformation leadership provide a wide range of activities aimed at intellectual stimulation and professional development of teachers; (c) the leader impacts the professional development of the teachers through the establishment of a professional learning environment, includes the teachers in identifying and realizing the needs for professional activities, supports and evaluates the learning activities inside and outside the school. Keywords: School leadership, instructional leadership, transformational leadership, professional development of teachers Social Studies  Vol. 11  No. 4  49 

MOTIVIMI DHE PËRSHTATJA E MËSUESIT TË RI ME PUNËN NË SHKOLLË

Vladimir MITRE Universiteti ,,Shën Kiril dhe Metodij’’- Viliko Trnovo, Bulgaria Departamenti i Psikologjisë E-mail: [email protected]

Përmbledhje

Motivimi i punonjësve në institucionet arsimore është një nga çështjet e rëndësishme nisur nga përgjegjësitë që ata kanë mbi njohuritë dhe aftësitë e nxënësit. Përshtatja e tyre është një shqetësim për të gjithë shoqërinë lidhur me dhënien e njohurive dhe aftësive te nxënësit, përdorimin e metodave të mësimdhënies, kënaqësinë që ata shfaqin për punën, etj. Institucionet arsimore kanë një rëndësi të madhe në edukimin e brezit të ri dhe në proçesin e të nxënit të tyre, gjë që ndikon drejtpërdrejt në zgjidhjen e problemeve të ndryshme në të ardhmen. Hulumtimet mbi motivimin dhe përshtatjen e mësuesit të ri në punën në shkollë kanë marrë një zhvillim të madh dhe të shpejtë në vitet e fundit. Qasja teorike –empirike në këto fusha ka pësuar shumë përmirësime në krahasim me interpretimet e mëparshme, që do të thotë se interpretimet e tanishme janë në nje nivel teoriko-shkencor më të zhvilluar. Objektivi kryesor i këtij punimi është që të sjellë një studim konceptual mbi mitivimin e mesuesit dhe përshtatjen e tij në punën në shkollë me anë të analizës konceptuale, metodat dhe paradigmat e tyre. Përveç kësaj, theks i veçantë në punim i kushtohet përshtatjes e mësuesit në kryerjen e detyrave të tij, në kontekstin e zhvillimit të përshpejtuar socio-ekonomik, shkencor, teknik dhe teknologjik. Keywords: Motivation, adapting, new teacher, school, work at school.

eprimtaria e mësuesit si një formë e por edhe edukon. Hyrja e mësuesit për veçantë të punës është e larmishme. herë të parë në shkollë është një moment VVetëbesimi i tij, kënaqësia e tij e i rëndësishëm në jetën e tij dhe fillimi i punës varet si nga suksesi i punës së tij realizimit të tij profesional. Analizat e profesionale, ashtu edhe nga vlerësimi dhe studimeve pedagogjike të mësuesve të rinj njohja publike e rezultateve të arritura. tregon se ata janë përgatitur mirë teorikisht. Sikurse dihet mësuesi jo vetëm mëson Në të njetën kohë del se mësuesi përballet

Social Studies 2017, 4 (11): 49-56  50  Motivimi dhe përshtatja e mësuesit të ri me punën në shkollë me vështiresi të ndryshme në zhvillimin të faktorët që ndikojnë në përshtatjen dhe aktivitetit mesimor, në organizimin e punës, motivimin e tij në klasë, proçesi i përshtatjes, komunikimi me fëmijët dhe persona të tjerë vështirësitë që vijnë nga përshtatja, kushtet pjesmarrës në proçesin edukativ. Në fillim të për një përshtatje të suksesshme dhe punës çdo mësues duhet të përshtatet me efikasiteti i mësimdhënies. kërkesat e punës me nxënësit dhe persona të tjerë që kanë lidhje me proçesin mësimor. Motivimi dhe përshtatja Sipas studimeve moderne pedagogjike e mësuesit në shkollë dhe psikologjike proçesi i përshtatjes të mësuesit të ri zgjat nga disa muaj deri në Motivimi është një gjendje e brendshme disa vite. Kjo është përiudha e përshtatjes që gjallëron, drejton dhe mbështet së mësuesit me kolektivin, vetëvlersimit dhe sjelljen. Motivimi i referohet “arsyeve dëshirës për tu realizuar profesionalisht. që i nënshtrohen sjelljes” (Guay et al., Përshtatja e mësuesve të rinj mund 2010). Studiuesit si Gredler, Broussard dhe të vlerësohet ndryshe në secilën shkollë, Garrison (2004) e përcaktojnë motivimin si e cila përcaktohet nga specifika, tiparet, “atribut që na nxit të bëjmë ose mos bëjmë nevojat dhe interesat e shkollës. Ashtu diçka. Motivimi i brendshëm është motivimi si përshtatja edhe motivimi nuk është që është animuar nga gëzimi personal, krejtësisht i ri. Ajo që është interesante interesi ose kënaqësia. Deci (1999) vëren se për këtë është se zakonisht supozohet të “në thelb motivimi energjizon dhe mbështet jetë një gjë e mirë që shkon në ndikimin aktivitetet përmes kënaqësisë spontane të e sjelljes individuale dhe performancës qenësishme të veprimit efektiv vullnetar. në punë. Motivimi i mësuesit natyrisht Ajo manifestohet në sjellje të tilla si lojë, ka të bëjë me qëndrimin e mësuesve për eksplorim dhe sfidë duke kërkuar që njerëzit të punuar. Ajo ka të bëjë me dëshirën e shpesh ta bëjnë për shpërblimet e jashtme. mësuesve për të marrë pjesë në proceset Studiuesit shpesh e dallojnë në mënyrë të pedagogjike brenda mjedisit shkollor. natyrshme motivimi nga motivim ekstrinsik Hulumtimet sugjerojnë se motivimi i cili është motivimi i nxitur nga përforcimet mund të manipulohet përmes disa praktikave e papritura, karakteristikat e profesionit të mësimore, ndonëse studimet i tregojnë si mësimdhënies dhe veprimtaria pedagogjike. efektet pozitive ashtu edhe ato negative. Motivimi përfshin një tërësi të Përdorimi i shpërblimeve mund të inkurajojë besimeve, perceptimeve, vlerave, interesave ose zvogëlojë motivimin, varësisht nga lloji dhe veprimeve që janë të gjitha të lidhura i shpërblimeve dhe konteksti në të cilin ato ngushtë. Si rezultat të kësaj, qasjet e jepen. Mësimdhënësit duhet të përpiqen ndryshme ndaj motivimit mund të t’u japin nxënësve më shumë autonomi ose përqëndrohen në njohëse të sjelljeve (si kontroll mbi mësimin e tyre duke i lejuar ata monitorimi dhe përdorimi i strategjisë) dhe të bëjnë zgjedhje dhe të përdorin qasje të aspekte jo-njohëse (si perceptimet, besimet të nxënit bashkëpunues ose bashkëveprues. dhe qëndrimet), ose të dyja. Për shembull, Përveç kësaj, mësuesit duhet të krijojnë një Gottfried (1990) e përcakton motivimin mjedis mbështetës në klasë në lidhje me akademik si “Kënaqësi mesimdhënëse e cila qëllimet, atributet dhe vlerësimin e jashtëm. karakterizohet nga orientimi i mjeshtërisë; Në këtë studim është përdorur metoda kuriozitet; vazhdimi dhe mësimin e detyrave e analizës të njohurive teoriko- empirike. sfiduese, të vështira dhe të lehta. Nga ana Shqyrtimi i literaturës përqendrohet në tjetër Turner (1995) e konsideron motivimin analizën e motivimit dhe përshtatjes të si sinonim i angazhimit kognitiv, të cilin mësuesit në shkollë, karakteristikat e tij, ai e përkufizon si “përdorim vullnetar të Social Studies  Vol. 11  No. 4  51 

Figurë 1: Faktorët që ndikojnë në përshtatjen e mësuesit në punë

strategjive të vetë-rregulluara të nivelit të në korrektësinë e zgjedhjes së profesionit, lartë të mësimit siç janë pagesa, vëmendja, siguron materialin e nevojshëm për vetë- lidhja, planifikimi dhe monitorimi “. pohimin e personalitetit, forcon orientimin Ndryshe nga motivimi nocioni i përshtatjes profesional të interesave (Белова, М, 1997). është një proces shumë më kompleks dhe shumëplanësh të bashkëpunimit të cilësive Faktorët që ndikojnë në përshtatjen dhe personale me veçoritë e proçesit social dhe motivimin e mësuesve të rinj në shkollë profesional në të cilin ky person hyn. Një faktor veçanërisht i rëndësishëm Faktorët që ndikojnë në përshtatjen e për përshtatjen e suksesshme sociale të mësuesit në shkollë janë: mësuesit është statusi i personalitetit d.m.th pozita e personit që karakterizon Klasa në të cila punon mësuesi aspektin subjektiv të pozitës së personit Kjo në përgjithësi varet nga mosha në strukturën shoqërore. Përshtatja e nxënësve dhe klasa në të cilën punon profesionale është pjesë e nje përshtatjeje mësuesi. Më shumë vështirësi hasin mësuesit më të gjerë sociale. Është koha e testimit që punojnë në klasën e parë. Problemet të qëndrimit ndaj profesionit, të testimit janë më së shpeshti të lidhura me nivelin të ngjashmërisë midis strukturave psikike dhe karakterin e ndryshëm të nxënesve në të personit dhe strukturës psikologjike të parashkollor. Disa prej fëmijëve që vinjë nga profesionit, kohës së lëkundjes, stabilizimit kopshti janë mësuar me jetën në grup, ndërsa të personit në këtë profesion ose braktisjes të tjerët futen në grupe të organizuara me së tij (Белова, М, 1997). qëllime dhe detyra të përbashkëta për herë Përshtatja suksesshme është themeli i të parë; disa nga nxënësve e klasës së para qëndrueshmërisë profesionale. Ofron besim tashmë janë në gjendje të shkruajnë ndersa të  52  Motivimi dhe përshtatja e mësuesit të ri me punën në shkollë tjerët nuk i njohin as germat; një pjesë vijnë ndaj profesionit gjithmonë çon në realizim me dëshirë dhe kënaqësi, kurse një pjesë të suksesshëm të detyrave dhe detyrimeve. shkojnë të frikësuar nga shkollë. Në klasat më të larta / pas klasës së parë / problemet Përgatitja e mësuesit të ri përshtatjes profesionale janë të lidhura Këtu barra vendoset në njohurinë si me formimin e shkrim-leximit fillestar e psihikës së fëmijës dhe në profilin shumëgjuhësor ashtu edhe me formimin e e tij didaktik, si dhe në përgatitjen e cilësive të ndryshme të aktivitetit intelektual mësimdhënësve fillestar me metodologjinë të tyre. Megjithatë, puna e mësuesve të e arsimit fillor. Mësuesit e rinj janë gati klasës së dytë dhe të tretë nuk është vetëm të udhëheqin procesin e përshtatjes, të një vazhdim i punës së klasit të pare. Çdo vit riorganizimit mendor, i cili e komplikon i ri shkollor, puna me nxënësit ka aspektin dhe pengon punën e tyre. Përgatitja e tyre e vet sasior dhe cilësor. Ky është një proces lidhet me dy drejtimet kryesore të punës kompleks dhe në shumë aspekte në të cilin me nxënësit: po krijohet diçka, vazhdon të shfaqet në një të krijojnë një bazë të shëndoshë për vetë fazë të re dhe sjell me vete momente të reja nxënësit - çfarë dhe si do të mësojnë; dhe të panjohura. zhvillimin e aktiviteteve të tyre intelektuale; aftësi për të mësuar; për të punuar në Kolektivi ose satfi me të cilin përballet mënyrë të pavarur dhe të tjerëve. mësuesi i ri të ndërtojnë qëndrim ndaj shkollës dhe Kolektivi ka një ndikim të madh në të mësuarit, shkathtësive të punës në rrjedhën e përshtatjes të mësuesit e rinj. Në grup, organizimit dhe rendit në punë; kolektivet e mëdha të mësuesve, mësuesit e rinj mbeten jashtë vemendjes ose kujdesit Unë mendoj se nuk do të ishte aq e nga stafi i vjeter. Ata nuk i përfshijnë ato në komplikuar për një mësues rishtar për të punën e përgjithshme, kështu që të rinjtë mësuar përmbajtjen, për të planifikuar mbeten me një ndjenjë të neglizhencës dhe një mësim, për të zgjedhur dhe përgatitur izolimit. Këta mësues hyjnë shumë vështirë materiale didaktike. Për mua personalisht, në atmosferën psiko-pedagogjike të ekipit më e vështira mund të jetë momenti i të punës, në problemet dhe detyrat e saj, në vlerësimit të nxënësve. Kur një mësues është dinamikën e saj e tje. Kjo krijon vështirësinë trajnuar, ai / ajo duhet të kuptojë rrëndësinë përshtatje për mësuesit e rinj. Kurse në e punës së tij, në mënyrë që të mund të kolektive të vogla ata përshtaten më shpejt analizojë dhe vlerësojë rezultatet. dhe detyrat bëhen më të thjeshta. T ëtjerë faktorë janë cilësitë individuale të mësuesit (mësuesi i ri duhet të ketë një Qendrimi i mësuesit ndaj profesionit numër aftësish, interesash, veçantish të dhe ndaj fëmijëve ose nxënësve temperamentit dhe karakterit), mosha Nuk është me shumë rëndësi nëse e mësuesit mund të ndikojë gjithashtu mësuesi i ri dëshiron ose nuk dëshiron të në përshtatjen profesionale, si dhe punojë si mësues. Më e rëndësishme është disponueshmëria e një përvoje pedagogjike për shembull, nëse mësuesi frikësohet nga lehtëson dhe përshpejton përshtatjen. puna e parë si mësues, puna me nxënësit dhe nga atë që pret përpara; si dhe punën që bën II- Faktorët që ndikojnë në motivimin me fëmijët, e bën sipas dëshirës dhe tërheqjes e mësuesit në shkollë janë; ose thjesht nga detyrimi. Është shumë e Me interes për studiuesit e psiko- rëndësishme, se me çfarë qëndrim ai fillon pedagogjisë ka qënë zbulimi i faktorëve që aktivitetin e tij profesional. Qëndrimi pozitiv ndikojnë në motivimin e mësuesit. Këta Social Studies  Vol. 11  No. 4  53  faktorë ndikues janë zbuluar nga një numër marrëdhëniet, vetë-realizimin dhe mbështetja studimesh që motivojnë mësimdhënësit të institucionale. Ata besonin se këta faktorë pasurohet kur kanë të drejtën e zgjedhjes ndikonin shumë në ruajtjen e motivimit të së materialeve mësimore, programeve dhe mësuesve gjatë karrierës së tyre. Si motivim metodat e mësimdhënies (Kaiser, 1981). i jashtëm që ndikon te mësuesi konsiderohen Packard dhe Dereshiwsky (1990) kanë përfitimet financiare si paga, pensionet, identifikuar ndër faktorët e motivimit: sigurimet e tjerë. marrëdhënie dhe lidhjet e përshtatshme Një studim i kohëve të fundit nga Sinclair profesionale, kontributin profesional, (2008) i klasifikon të gjitha përcaktuesit ose vlerësimin e mësuesve, udhëheqjen dhe faktorë në dhjetë kategori, duke përfshirë zhvillimin e mësimdhënësve. Faktorë të tjera zgjedhjen, nxënësit, altruizmi, stimulimi që ndikojnë në motivimin e mësuesit janë intelektual, ndikimi i të tjerëve, përfitimet vlerat dhe normat shoqërore (Peterson & e perceptuara apo lehtësia e mësimdhënies, Ruiz-Quintanilla, 2003), mjedisin i punës dhe natyra e punës mësimore, dëshira për një kolegët (Mani, 2002), të dhënat personale të ndryshim karriere, lehtësia e hyrjes në arsim mësimdhënësit dhe variablave profesionale dhe statusi i mësuesit. Megjithatë, Sinclair (Carson & Chase, 2009). Praver dhe Oga- nuk ofroi ndonjë shpjegim për dallimin Baldwin (2008) ofruan një listë të faktorëve midis kategorive të ndryshme të përcaktuara. të drejtpërdrejtë motivues (motivimi i Motivimi i mësuesit, ndonëse rrjedh brendshëm dhe motivimi i jashtëm) dhe nga vlerat e brendshme të mësimdhënies, faktorët indirekt motivues (autonomia, puna, mund të dëmtohet nga një numër faktorësh.

Figurë 2: Faktorët që ndikojnë në pmotivimin e mësuesit në punë  54  Motivimi dhe përshtatja e mësuesit të ri me punën në shkollë

Shumë kërkime kanë vënë në dukje se Sipas Kahn Kalik, vështirësitë kryesore mësuesit kanë vuajtur nga nivelet i larta të të komunikimin në shkollë janë (Can Kalk:) stresit profesional dhe nivelet më të ulta të në përshtatjen me atmosferën e punës motivimit sesa grupet e tjera profesionale pedagogjike; (Bess, 1977; de Jesus & Lens, 2005; Lens në organizimin e marrëdhënieve me & de Jesus, 1999). komunitetin e shkollës; në njohjen e parë me nxënësit; Procesi i përshtatjes në mësimin dhe njohjen e aftësive të të mësuesve në shkollë tyre; në organizimin i kontakteve me klasën; Për përshtatjen ndaj profesionit të në përcaktimin e tonit dhe stili i mësuesve të rinj janë bërë hulumtime të komunikimit; konsiderueshme nga shumë studiues. Në në kontaktet me “nxënësit e vështirë”; Bullgari hulumtime janë bëre nga- Stojanka në menaxhimin e sjelljes së tij; Zhekova, Eliana Pencheva, Mihail Mihaylov, në përdorimin e mjeteve të komunikimit; Yana Merdzhanova, Elena Gospodinova, në komunikim në situata të ndryshme; Kanës Kallik, A. Boldirev, S. Amonashvili, në ndryshimin emocional dhe përgjigjen Robert Slavin dhe të tjerë. adekuate ndaj situatave të ndryshme; Në përgjithësi përshtatja me profesionin në drejtimin dhe menaxhimin e është parë si një proçes kompleks i balancimit komunikimit të karakteristikave të personalitetit dhe në përcaktimin e stilit emocional të karakteristikat e profesionit. komunikimit; Është pranuar dhe shkencërisht se në predispozimin e fëmijëve për një përshtatja e mësuesit është një proçes i cili bisedë konfidenciale; krijon ngjashmëri midis karakteristikave të në realizimin e vëzhgimit pedagogjik; profesionit dhe personalitetit të mësuesit (E. lidhen me zhvillimin e imagjinatës Gospodinova). pedagogjike; Procesi i përshtatjes është një sistem në aspektin e praktikës pedagogjike; kompleks i marrëdhënieve të mësuesit të rinj vlerësimi vetë-kritik i komunikimit me mësuesit e tjerë, nxënësit, prindërit dhe pedagogjik me fëmijë, etj. pjesëmarrësit e tjerë në proçesin mësimor. Kushtet për një përshtatje të suksesshme Vështirësitë kryesore që vijnë nga përshtatja të mësuesit e ri e mësuesit në shkollë Për procesin e përshtatjes të mësuesit Nga hulumtimet e kryera dhe nga të ri janë të rëndësishëm komponentët e vëzhgimet në praktikë mundet që të mëposhtëm: koha, natyra e përshtatjes, përcaktohen drejtimet kryesore në të cilat vështirësitë, kënaqësinë për punën e bërë, hasin vështirësi mësuesit e angazhuar në kushtet e punës dhe mundësitë për realizimin proçesin mësimor. e funksioneve profesionale etj. Në përgjithësi, problemet lidhen me: Supozohet se koha e adaptimit ose organizimi i punës; e përshtatjes të mësimdhënësve varet nga organizimi i aktiviteteve të nxënësve; faktorët dhe kushtet të mëposhtëm: komunikimi me nxënësit; trajnim psikologjik dhe pedagogjik; ruajtja e disiplinës në klasë; përgatitja metodike; komunikimi me mësuesit dhe prindërit aftësia e mësuesit për tu përshtatur në e tjerë. ekip; tipare individuale të personalitetit; Social Studies  Vol. 11  No. 4  55 

klima socio-psikologjike në stafin Pranon përgjegjësinë për rezultatet e mësimdhënës; nxënësve; mosha dhe karakteristikat individuale Pavarsisht këtyre karakteristikave që të nxënësve me të cilët punon mësuesi; duhet të mbartë një mësues efikasiteti i mësimdhënies ndryshon nga një shkollë Efikasiteti i motivimit dhe i përshtatjes në tjetra dhe nga një lëndë në tjetra. Një në punën e mësuesit mësues është efektiv nëse ai / ajo mund t’i përmbushë qëllimet e planifikuara dhe Një karakteristikë e veçantë e punës ti caktoj detyrat në përputhje me qëllimet pedagogjike është se efikasiteti i saj varet jo e shkollës. vetëm nga cilësitë e përshtatjes dhe përpjekjet e secilit mësues por edhe nga motivimi që ka Përfundime secili mësues. Ashtu sikurse dhe përshtatja edhe motivimi i mësuesit është një komponent Teorikisht ky studim lehtëson thelbësor i efikasitetit në klasë (Carson rikonceptualizimin e motivimit dhe i & Chase, 2009). Rezultatet e mësimit të përshtatjes të mësuesve duke paraqitur nxënësve janë shumë të varur nga cilësia e rishikimin e studimeve mbi motivimin dhe mësimit. Efikasiteti i mësimdhënies është përshtatjen e mësuesve nga perspektiva teorike hulumtuar në aspektin përshtatjes së mësuesit të ndryshme. Ai kontribon në njohuritë aktuale në klasë, metodave të mësimdhënies, qasjeve të hulumtimit të motivimit të mësuesve duke të mësuesve ndaj mësimdhënies, praktika e identifikuar disa fusha kryesore të lidhura mësimdhënies dhe lidhjet me faktorët të tjerë kërkimet e mëparshme si: qasja teorike të të motivimit të mësuesve (Butler & Shibaz, motivimit, faktorët ndikues e motivimit të 2014; Retelsdorf & Günther, 2011; Thoonen, mësimdhënësve dhe efiksiteti i motivimit. Sleegers, Oort, Peetsma, dhe Geijsel, 2011). Gjithashtu ky studim kontribon edhe në Mësuesit janë një nga elementet kyç në çdo njohuritë aktuale të hulumtimit të përshtatjes shkollë dhe mësimdhënia efektive është një nga së mësuesve të rinj në pënën në shkollë, këta element që përmirëson cilësin e shkollës. faktorët që ndikojnë në përshtatjen e tyre, Mësuesi ose mësimdhënësi efektiv proçesi i përshtatjes – si vështirësitë që vijnë idenfikohet me këto karakteristika: nga përshtatja dhe kushtet për një përshtatje Ka qartësi për qëllimet mësimore; të sukseshme. Ka njohuri për përmbajtjen e kurrikulës Pasqyrimi i literaturës ekzistuese tregon dhe strategjitë për mësimdhënien; drejtimet e mundshme të hulumtimeve të Komunikon me nxënësit e tij dhe ia bënë ardhshme. Interesat e pasyruara të hulumtimit të qartë se çfarë pritet prej tyre; nga motivimi i mësimdhënësve për të mësuar, Ka njohuri për nxënësit e tij, duke përshtatjen e tyre me pënën në institucionet përshtatur udhëzimet me nevojat e tyre arsimore dhe identifikimi i faktorëve ndikues dhe duke parashikuar keqkuptime në të motivimit dhe përshtatjes janë stimulues njohuritë e tyre ekzistuese; për shtrirjen e teorive ekzistuese, perspektivat U mëson nxënësve strategjitë njohëse dhe e tyre, fushëveprimiet e hulumtimeve, u jep atyre mundësi për t’i zotëruar ato; metodologjitë dhe mjetet në studimet e Adreson në nivel të larta dhe nivelit të ardhshme. ulët objektivat njohëse; Praktikisht, ky studim do të ketë disa Monitoron kuptimin e nxënësve duke ndikime për rritjen e nivelit të motivimit të siguruar reagime të rregullta të përshtatshme; mësuesve. Gjithashtu ky studim do ketë disa Integron mësimin e vet me lëndë të ndikime në lehtesimin e përshtatjes të mësuesit fushave të tjera; e rinj në punë..  56  Motivimi dhe përshtatja e mësuesit të ri me punën në shkollë

LITERATURË E PËRDORUR

Gottfried, A. E. (1990). Academic intrinsic systems, productivity, and motivation: A case motivation in young elementary school study. Public Personnel Management. children. Journal of Educational Psychology. Carson, R. L., & Chase, M. A. (2009). An Gottfried, A. E., Fleming, J. S., & Gottfried, A. examination of physical education teacher W. (2001). Continuity of academic intrinsic motivation from a self-determination motivation from childhood through late theoretical framework. Physical Education adolescence: A longitudinal study. Journal of and Sport Pedagog. Educational Psychology. Sinclair, C. (2008). Initial and changing student Turner, J. C. (1995). The influence of classroom teacher motivation and commitment to contexts on young children’s motivation for teaching. Asia-Pacific Journal of Teacher Education literacy. Reading Research Quarterly. Praver, M., & Oga-Baldwin,W. (2008). What Kaiser, J. S. (1981). Motivation deprivation: No motivates language teachers: Investigating reason to stay. The Clearing House: A Journal work satisfaction and second language of Educational Strategies, Issues and Ideas. pedagogy. Polyglossi Packard, R. D., & Dereshiwsky, M. (1990). Белова, М., Н. Бояджиева, Г. Димитрова, Кл. Teacher motivation tied to factors within the Сапунджиева. Теоретични основи на organizational readiness assessment model. възпитанието. Сoфия., Веда Словена-ЖК, Elements of motivation/de-motivation related 1997. to conditions within school district organizations Атанасова, М. Дидактически проблеми на (Report 143). Northern Arizona University: професионално практическата подготовка Center for Excellence in Education. на началните учители. Сoфия., 1995. Peterson, M. F., & Ruiz-Quintanilla, S. A. (2003). Бонева, Г. Основи на началната училищна Cultural socialization as a source of intrinsic педагогика. В. Търново, 2004. work motivation. Group & Organization Карапенчев. Ж., “Педагогическа етика, Management. Университетско издателство, Велико Mani, B. G. (2002). Performance appraisal Трново, 1993.

ABSTRACT

Motivating and adapting the new teacher to work at school Motivating employees at school institutions is one of the most important issues based on the responsibilities they have on the student’s knowledge and skills. Their adaptation is a concern for the whole society regarding the provision of students’ knowledge and skills, the use of teaching methods, the pleasure they show for work, etc. The school institution is of great importance in educating the younger generation and in the process of learning them, which directly affects the resolution of different problems in the future. Researches on motivation and adaptation of the new teacher to school work has taken a major and rapid development in recent years. The theoretical-empirical approach in this area has undergone many improvements compared to previous interpretations, which means that current interpretations are much better than previous theoretical interpretations.The main objective of this paper is to bring a conceptual study on teacher motivation and adaptation to school work through conceptual analysis, methods and paradigms. In addition, special emphasis in the work is devoted to the adaptation of the teacher in the performance of his duties in the context of accelerated socio-economic, scientific, technical and technological development. Keywords: Motivation, adapting, new teacher, school, work at school Social Studies  Vol. 11  No. 4  57 

BARASVLERA KULTURORE DHE BARASVLERA GJUHËSORE

Luela LIÇI Universiteti i Tiranës; Fakulteti i Gjuhëve të Huaja E-mail: [email protected];

Përmbledhje

Qëllimi kryesor i këtij artikulli është analiza e konceptit të barasvlerës në përkthim dhe në veçanti të barasvlerës kulturore dhe asaj gjuhësore. Për këtë arsye janë paraqitur dhe shtjelluar idetë e studiuesve më të njohur që janë marrë me konceptin e barasvlerës. Nga kjo analizë rezulton se barasvlera është një koncept që ngjall shumë diskutime dhe për të cilën janë dhënë shumë klasifikime dhe përkufizime. Disa prej studiuesve kanë zhvilluar një teori të orientuar drejt gjuhës burimore kurse disa të tjerë e orientojnë teorinë e tyre drejt gjuhës mbërritëse. Ekzistojnë dhe disa studiues që kanë zgjedhur një rrugë të mesme. Në studimet përkthimore, kultura zë një vend të rëndësishëm krahas gjuhës dhe për këtë arsye studimi ka analizuar edhe disa mendime të studiuesve si Newmark, Bassnett dhe Nida në lidhje me konceptin e kulturës në përkthim. Fjalë kyçe: Barasvlera e përkthimit, barasvlera gjuhësore, barasvlera kulturore, kultura

ërkthimi, si shumë disiplina të me procesin e gjetjes së barasvlerës është shkencës, u zhvilluan shkencërisht çështja më e rëndësishme ekzistuese midis Pnë gjysmën e dytë të shekullit të përkthyesve. Megjithëse gjetja e barasvlerës njëzet. Për shkak të faktit se të gjitha është subjektive, ky subjektivitet duhet të teoritë e përkthimit i referohen barasvlerës bazohet në klasifikimet e përcaktuara nga si faktori më i rëndësishëm, ballafaqimi dijetarët e përkthimit.

Luela LIÇI është asistent lektore në Departamentin e Gjuhës Angleze të Fakultetit të Gjuhëve të Huaja, të Universitetit të Tiranës. Ka kryer studimet bachelor në gjuhë angleze, studimet master i shkencave në përkthim teknik-letrar dhe interpretim, si dhe është duke kryer kërkimin e doktoratës. Është bashkëpunëtore e cApStAn Linguistic Quality Control, Bruksel. Ka referuar në disa konferenca shkencore dhe ka botuar disa artikuj shkencorë për çështje të përkthimit.

Social Studies 2017, 4 (11): 57-63  58  Barasvlera kulturore dhe barasvlera gjuhësore

Studimi i faktorëve që ndikojnë në Jakobson-i pretendon se në rastin procesin e zgjedhjes së barasvlerës filloi si e përkthimit ndërgjuhësor, përkthyesi pasojë e klasifikimeve të bëra nga teoricienët përdor sinonimet për të përçuar mesazhin e përkthimit. Në përgjithësi, të gjithë e tekstit burimor. Kjo do të thotë se në përkthyesit përballen me gjetjen e barasvlerës rastin e përkthimeve ndërgjuhësore nuk ka në mënyrë që të përcjellin sa më mirë njësitë barasvlerë të plotë ndërmjet dy gjuhëve. e përkthimit. Disa dijetarë përcaktojnë një Sipas teorisë së tij ‘përkthimi përfshin dy kufi midis barasvlerës që lidhet me formën mesazhe të barasvlerëshme në dy gjuhë të dhe barasvlerën që lidhet me kuptimin, ndryshme’ (Jakobson, 1959: 233). megjithatë të gjithë bien dakord për diçka: Jakobson-i vazhdon dhe thotë se nga problemet që pengojnë gjetjen e barasvlerës. një pikëpamje gramatikore gjuhët mund të Pothuajse të gjithë studiuesit e përkthimit ndryshojnë nga njëra tjetra në një shkallë më në teoritë e tyre në njëfarë mënyre i referohen të madhe ose më të vogël, por kjo nuk do barasvlerës si pjesa më e rëndësishme ose të të thotë që një përkthim nuk mund të jetë paktën një nga pjesët më të rëndësishme të i mundur, me fjalë të tjera, që përkthyesi përkthimit. Prandaj, barasvlera të ndryshme u mund të ballafaqohet me problemin e përshkruan nga përkthyes nga këndvështrime mos gjetjes së një barasvlerë të përkthimit. të ndryshme. Studiuesit zbuluan se procesi i Ai pranon se ‘kurdoherë që ka mangësi, gjetjes, përzgjedhjes e krijimit të barasvlerës terminologjia mund të kualifikohet dhe nuk është gjithmonë aq i lehtë sa duket. Në të përforcohet nëpërmjet huazimeve, fakt, ka shumë faktorë që ndikojnë në procesin neologjizmave ose ndryshimeve semantike e gjetjes dhe zëvendësimit të barasvlerës. (Jakobson, 1959: 234). Më poshtë analizohen në rend Mund të arrihet në përfundimin se teoria kronologjik klasifikimet që lidhen me e Jakobson-it bazohet, kryesisht, në qasjen barasvlerën të bëra nga studiuesit më të e tij semiotike në përkthim, sipas së cilës shquar të studimeve përkthimore. Disa prej përkthyesi duhet të riformulojë mesazhin e tyre kanë zhvilluar një teori të orientuar tekstit burimor më parë dhe pastaj ai duhet drejt gjuhës burimore kurse disa të tjerë ta transmetojë atë në një mesazh barasvlerës e orientojnë teorinë e tyre drejt gjuhës për lexuesin në gjuhën mbërritëse. mbërritëse. Ekzistojnë dhe disa studiues që kanë zgjedhur një rrugë të mesme, Nida dhe Taber-i: barasvlera formale megjithatë, të gjitha teoritë e përkthimit kundër barasvlerës dinamike lidhen me nocionin e barasvlerës në një mënyrë ose në një tjetër. Nida (1964) argumentoi se ekzistojnë dy lloje të ndryshme të barasvlerës. Barasvlera Jakobson-i dhe barasvlera e ndryshimit formale, e cila më vonë nga Nida dhe Taber-i u quajt korrespondenca formale, përqendrohet Jakobson-i (1959) dha një kontribut në tek vetë mesazhi, si në formë ashtu edhe në analizën teorike të përkthimit. Ai prezantoi përmbajtje, ndryshe nga barasvlera dinamike konceptin e ekuivalencës në ndryshim. Ai e cila bazohet në ‘parimin e efektit barasvlerës’ sugjeroi tri lloje të barasvlerës: (Nida, 1964: 159). barasvlera brendagjuhësore (brenda një Korrespondenca formale përbëhet nga gjuhe, pra riformulimi ose perifrazimi); një njësi e gjuhës mbërritëse që përfaqëson barasvlera ndërgjuhësore (ndërmjet dy barasvlerën më të afërt të një fjale apo fjalie gjuhëve); në gjuhën burimore. Nida dhe Taber-i e barasvlera ndërsemiotike (ndërmjet bën të qartë se nuk ka gjithmonë barasvlera sistemeve të shenjave). formale midis dy gjuhëve, prandaj sugjeruan Social Studies  Vol. 11  No. 4  59  që këto barasvlera formale duhet të përdoren gjuhën mbërritëse siç e bëri origjinali në aty ku është e mundur nëse përkthimi ka gjuhën burimore; duhet të ketë ndjenjën për qëllim arritjen e barasvlerës formale e origjinalit. Por Nida, gjithashtu, ndjek dhe jo dinamike. Përdorimi i barasvlerës nevojat e lexuesit, duke vënë në dukje se formale mund të ketë ndikime serioze në përkthimi duhet të karakterizohet nga gjuhën mbërritëse, pasi përkthimi nuk do ‘natyrshmëria e shprehjes’ në përkthim dhe të kuptohet lehtë nga audienca e gjuhës se duhet të lidhet me kulturën e ‘marrësit’. mbërritëse (Fawcett, 1997). Në sytë e Nida-s, përkthimi duhet të ketë Sipas barasvlerës dinamike përkthyesi kuptim dhe të përcjellë frymën dhe mënyrën përpiqet të përkthejë kuptimin e origjinalit e origjinalit, duke qenë i ndjeshëm ndaj në një mënyrë të tillë që formulimi në gjuhën stilit të origjinalit dhe duhet të ketë efekt të mbërritëse do të ketë të njëjtin ndikim siç ka njëjtë mbi audiencën marrëse si origjinali në formulimi origjinal tek audienca e gjuhës audiencën e tij (Nida, 1964: 134 ). burimore. Ata argumentojnë se ‹shpesh, forma e tekstit origjinal ndryshohet; por përderisa House: Përkthimi i hapur dhe i fshehtë ndryshimi ndjek rregullat e transformimit dhe barasvlera prapa në gjuhën e burimit, rregullat e konsistencës kontekstuale në transferimin House (1977) diskuton konceptin e dhe rregullat e transformimit në gjuhën përkthimeve të hapura dhe të fshehta. Në mbërritëse, mesazhi ruhet dhe përkthimi është një përkthim të hapur audienca e gjuhës besnik’ (Nida & Taber, 1982: 200). mbërritëse nuk adresohet drejtpërsëdrejti Përkufizimet e Nida-s për barazvlerën dhe prandaj nuk ka nevojë fare për të formale dhe dinamike (Nida, 1964: rikrijuar një ‘origjinal të dytë’ pasi një 129) mund të zbatohen gjithashtu kur përkthim i hapur ‘duhet të jetë haptazi një merren parasysh implikimet kulturore në përkthim’ (House 1977: 189). Me përkthim përkthim. Sipas Nida-s, një ‘përkthim i të fshehtë, në anën tjetër, nënkuptohet shkëlqyer’ kryesisht karakterizohet nga prodhimi i një teksti i cili është funksionalisht barasvlera formale ku forma dhe përmbajtja barasvlerës me tekstin burimor. House, riprodhohen sa më besnikërisht dhe lexuesi gjithashtu, argumenton se në këtë lloj i gjuhës mbërritëse është në gjendje ‘të përkthimit teksti burimor ‘nuk adresohet në kuptojë zakonet, mënyrën e të menduarit mënyrë specifike për një audiencë të tekstit dhe mjetet e shprehjes’ të kontekstit të mbërritës’ (House 1977: 194). gjuhës burimore (Nida, 1964: 129). House (1977: 203) përcakton llojet Në kundërshtim me këtë ide, barasvlera e teksteve burimore që ndoshta do të dinamike ‘përpiqet ta lidhë lexuesin me jepnin përkthime të dy kategorive. Për mënyrat e sjelljes relevante brenda kontekstit shembull, një artikull akademik nuk ka të kulturës së tij’, pa këmbëngulur që ai ‘të gjasa të shfaqë ndonjë veçori specifike për kuptojë modelet kulturore të kontekstit në kulturën burimore. Artikulli ka të njëjtën gjuhën burimore’. forcë argumentuese apo ekspozuese që do Përkthyesi duhet të riprodhojë formën të kishte nëse do të ishte krijuar në gjuhën dhe përmbajtjen e origjinalit, dhe të bëjë mbërritëse dhe fakti që ai është një përkthim një përafrim sa më afër bnarasvlerës. Ai nuk duhet t›u bëhet i ditur lexuesve. Një duhet të identifikohet me personin në fjalim politik në kulturën burimore, nga gjuhën burimore, të kuptojnë zakonet ana tjetër, i drejtohet një grupi të veçantë e tij/saj, mënyrën e të menduarit dhe kulturor ose kombëtar, të cilin folësi do ta mjetet e shprehjes. Një përkthim i mirë nxisë ose ta ndikojë, ndërsa teksti mbërritës duhet të përmbushë të njëjtin qëllim në thjesht informon të huajt se çfarë po thotë  60  Barasvlera kulturore dhe barasvlera gjuhësore folësi për ndjekësit e tij ose të saj . Është e në atë mënyrë që i mundëson lexuesit qartë se në këtë rastin e fundit, i cili është një të kulturës mbërritëse ta kuptojë atë shembull i përkthimit të hapur, barasvlera mesazh në mënyrë të qartë. funksionale nuk mund të zbatohet, prandaj dhe teksti burimor dhe ai mbërritës duhet të Mona Baker përmend edhe llojet funksionojnë ndryshe nga njëri-tjetri. barasvlerëse dhe argumenton se barasvlera është gjithmonë relative, në kuptimin që ajo Qasja e Baker-it ndaj barasvlerës ndikohet nga shumë faktorë gjuhësorë dhe kulturorë (Baker, 1997: 6). Përveç kësaj ne Një diskutim jashtëzakonisht interesant i mund të dallojmë midis barasvlerës formale, konceptit të barasvlerës gjendet në diskutimet barasvlerës semantike, barasvlerës kulturore e Baker-it (1992) e cila duket se ofron një listë dhe barasvlerës pragmatike. më të detajuar të kushteve mbi të cilat mund Barasvlera kulturore synon riprodhimin të përcaktohet ky koncept. Ajo e hulumton e çfarëdo veçorie kulturore të tekstit burimor konceptin e barasvlerës në nivele të ndryshme, tek teksti mbërritës. Këto ndryshojnë në lidhje me procesin e përkthimit, duke në varësi të pozitës gjeografike, klimës, përfshirë të gjitha aspektet e ndryshme të historisë, traditës, fesë, sjelljes ndërpersonale përkthimit dhe duke bashkuar kështu qasjen ndaj çdo ngjarjeje kulturore që ka ndikim në gjuhësore dhe komunikative. Ajo përcaktonte komunitetin gjuhësor. katër lloje barasvlerash si më poshtë: Është e qartë nga ky përkufizim Barasvlera që mund të shfaqet në se barasvlera kulturore përbëhet nga nivelin e fjalës dhe mbi nivelin e fjalës, transferimi i karakteristikave kulturore kur përkthen nga një gjuhë në tjetrën të gjuhës burimore në tekstin mbërritës, (Baker, 1992: 11-12). në një mënyrë që e ndihmon lexuesin t›i Barasvlera gramatikore, kur i referohet kuptojë këto karakteristika të huaja kulturore diversitetit të kategorive gramatikore nëpërmjet vetive të tij kulturore. Barasvlera ndërmjet gjuhëve. Ndër këto kategori kulturore mund të arrihet lehtësisht në rast gramatikore që mund të shkaktojnë se fjalët kulturore që janë subjekt i përkthimit probleme në përkthim, Baker-i janë të njohura në mënyrë universale. përqendrohet tek kategoria e numrit, Megjithatë, kjo mund të zvogëlohet nga kohës, mënyrës, trajtës, vetës dhe dallimet kulturore që mund të kenë gjuhët gjinisë. me njëra-tjetrën. Barasvlera tekstuale kur i referohet barasvlerës ndërmjet një teksti në gjuhën Vinay dhe Darbelnet dhe përkufizimi i burimore dhe një teksti në gjuhën tyre për barasvlerën mbërritëse në kuptim të informacionit dhe kohezionit. Vinay dhe Darbelnet (1995) e shohin Barasvlera pragmatike, kur i referohet përkthimin e orientuar drejt barasvlerës si nënkuptimit dhe strategjive të një procedurë që ‘përsërit situatën e njëjtë shmangies gjatë procesit të përkthimit. si në origjinal duke përdorur formulime Nënkuptimet nuk kanë të bëjnë me atë krejtësisht të ndryshme’ (Vinay & Darbelnet që thuhet në mënyrë eksplicite. Prandaj, 1995: 342). Ata gjithashtu sugjerojnë që përkthyesi duhet të përpunojë kuptimet nëse kjo procedurë zbatohet gjatë procesit e nënkuptuara në përkthim, me qëllim të përkthimit, ajo mund të mbartë të që të përçojë mesazhin e tekstit burimor. njëjtin ndikimin stilistik të tekstit në gjuhën Roli i përkthyesit është rikrijimi i burimore tek teksti në gjuhën mbërritëse. qëllimit të autorit në një kulturë tjetër Sipas tyre, barasvlera është metoda ideale Social Studies  Vol. 11  No. 4  61  kur përkthyesi duhet të merret me fjalët e se faktorët gjuhësorë janë ata faktorë që urta, idiomat, klishetë, shprehjet emërore ekzistojnë në nivelet e formës konkrete dhe dhe mbiemërore dhe onomatopoetë e kuptimit abstrakt të çdo pjese të gjuhës. tingujve të kafshëve. Përveç kësaj, faktorët kulturorë janë ata Në lidhje me shprehjet barasvlerëse faktorë që nuk mund të shihen në nivelin e ndërmjet dy gjuhëve, Vinay dhe Darbelnet-i formës apo kuptimit të gjuhës, megjithatë, pretendojnë se ato janë të pranueshme për ata ekzistojnë ndërmjet mendësisë së folësve aq kohë sa ato janë të renditura në një fjalor dhe shkrimtarëve të gjuhës burimore. dygjuhësor si ‘barasvlera të plota’ (1955: Catford-i (1988) tha se çdo përkthyes duhet 255). Megjithatë, më vonë ata vërejnë se të marrë në konsideratë elementet kulturorë fjalorët «nuk mund të jenë kurrë shterues» dhe gjuhësorë dhe se duhet të përkthejë në (Vinay & Darbelnet, 1995: 256). Ata bazë të këtyre dy faktorëve. Duket se ai kishte përfundojnë duke thënë se ‘nevoja për për qëllim të mbante parasysh si elementet krijimin e barasvlerës lind nga situata, dhe kulturorë dhe gjuhësorë të gjuhës burimore. është në situatën e tekstit të gjuhës burimore Ky konstatim i Catford-it është shumë që përkthyesit duhet të kërkojnë një zgjidhje’ i rëndësishëm sepse është njëkohësisht një (Vinay & Darbelnet 1955: 255). Në të qasje e rëndësishme ndaj barasvlerës, dmth vërtetë, ata argumentojnë se edhe nëse qasjeve gjuhësore dhe kulturore. Në fakt, barasvlera semantike e një shprehjeje në atë që studiuesit e tjerë të përkthimit e tekstin burimor citohet në një fjalor ose në përcaktuan ndaras dhe një nga një, Catford-i një fjalor, nuk mjafton dhe nuk garanton një e përshkroi dhe shpjegoi duke përdorur përkthim të suksesshëm. një opozitë binare (faktorët kulturorë dhe gjuhësorë ose barasvlerat). Catford-i: ndryshimi në përkthim Catford-i (1996) në rishikimin e librit dhe barasvlera të tij paraqiti një taksonomi shumë të përsosur në lidhje me përkthimin. Përkthimi përkufizohet nga Catford-i Qasja e Cartford-it për barasvlerën e (1988) si zëvendësim i materialit tekstual përkthimit dallon qartë nga ajo e Nida-s në një gjuhë (gjuha burimore) me materiale pasi Catford-i kishte një preferencë për një tekstuale të barasvlerëshme në një gjuhë qasje më gjuhësore në përkthim dhe kjo tjetër (gjuha mbërritëse). Prandaj, Catford-i qasje bazohet në punën gjuhësore të Firth-it si shumë studiues të përkthimit përcaktoi një dhe Halliday-it. Kontributi i tij kryesor në teori të orientuar drejt barasvlerës. Më pas ai fushën e teorisë së përkthimit është futja e shkoi dhe më tej duke përshkruar të gjitha koncepteve të llojeve dhe ndryshimeve në llojet e mundshme të barasvlerës në teorinë përkthim. Catfrod-i propozoi lloje shumë e tij. Catford-i (1988) jo vetëm që përcaktoi të gjera të përkthimit në drejtim të tre barasvlerën e përkthimit dhe përkthimin, por kritereve: gjithashtu përshkroi faktorët që ndikojnë në shkalla e përkthimit; procesin e gjetjes së barasvlerës. Sipas tij ka të shkalla gramatikore në të cilën paktën dy variabla të ndryshme që ndikojnë vërtetohet barasvlera e përkthimit në gjetjen e barasvlerës në përkthim. Ato janë (raporti i kufizuar i përkthimit kundrejt variabla gjuhësore dhe kulturore. përkthimit të pakufizuar); Ai gjithashtu tha se gjatë procesit nivelet e gjuhës të përfshira në përkthim. të përzgjedhjes, gjetjes dhe krijimit të barasvlerës, çdo përkthyes duhet të marrë në Ai gjithashtu përcaktoi ndryshimet që konsideratë të paktën dy faktorë, përkatësisht ekzistojnë ndërmjet gjuhëve. Ndryshimet faktorët gjuhësorë dhe kulturorë. Ai shprehet ndahen në dy pjesë:  62  Barasvlera kulturore dhe barasvlera gjuhësore

ndryshimet e nivelit: (morfologjia, dhe të merren vendime në përputhje me grafologjia, ...); rrethanat sa i përket përkthimit. ndryshimet e kategorisë të cilat Pra, gjuha dhe kultura mund të përfshijnë ndryshimet strukturore konsiderohen si të lidhura ngushtë dhe të (rendi i fjalëve në fjali), ndryshimet e dy aspektet duhet të merren në konsideratë klasës (pjesët e ligjëratës) ndryshimet gjatë procesit të përkthimit. e njësive (fjalia, togfjalëshi, shprehja, fjala) dhe ndryshimet brenda sistemit Përfundime (struktura e pjesëve të ligjëratës). Përderisa ekziston përkthimi, barasvlera Koncepti i kulturës në përkthim është pjesa e saj përbërëse. Pa marrë parasysh faktin se teoria është e bazuar tek forma Newmark-u e përkufizon kulturën si apo kuptimi, ose nëse teoria orientohet ‘mënyra e jetës dhe manifestimet e saj që drejt gjuhës burimore apo asaj mbërritëse, janë të veçanta për një komunitet që përdor gjithnjë ekziston një lloj shkëmbimi i një gjuhë të veçantë si mjet komunikimi’ barasvlerave në nivele të ndryshme të një (Newmark 1988: 94), duke pranuar kështu gjuhe. Faktorët e mundshëm që ndikojnë që çdo grup gjuhësh ka karakteristikat e veta janë ato gjuhësorë dhe kulturorë, të cilët specifike kulturore. gjithnjë duhet të merren në konsideratë nëse Koncepti i kulturës është thelbësor për duam që përkthimi të jetë i arrirë. të shqyrtuar nënkuptimet në përkthim. Duke Studiues të ndryshëm janë marrë me diskutuar problemet e korrespondencës në konceptin e barasvlerës duke u bazuar përkthim, Nida i jep rëndësi të barabartë si në këndvështrime të ndryshme. Veprat e dallimeve gjuhësore ashtu edhe atyre kulturore Jakobson-it, Nida-s, Vinay dhe Darbenet- midis gjuhës burimore dhe asaj mbërritëse dhe it, House-it dhe Baker-it, Catford-it i janë konkludon se ‘dallimet ndërmjet kulturave dedikuar posaçërisht barasvlerës. mund të shkaktojnë ndërlikime më të rënda Jacobson-i kishte një qasje më për përkthyesin sesa dallimet në strukturën gjuhësore dhe dalloi tri lloje të barasvlerës gjuhësore’ (Nida, 1964: 130). (brendagjuhësore, ndërgjuhësore dhe Paralelet në kulturë shpesh sigurojnë ndërsemiotike). Nida (1964) u përqendrua një mirëkuptim të përbashkët, pavarësisht në barasvlerën formale dhe dinamike. Këto dy ndryshimeve formale në përkthim. koncepte u ripanë sërish nga Nida duke marrë Nënkuptimet kulturore për përkthimin emërtime të tjera. House (1977) shprehet janë të një rëndësie tepër të madhe po aq sa se barasvlera është ose e hapur ose e fshehtë. edhe problemet gjuhësore. Baker-i (1992) mori në konsideratë barasvlera Siç thekson Bassnett, «përkthyesi duhet të ndryshme. Ajo dallonte barasvlerën të trajtojë tekstin burimor në një mënyrë të gramatikore, tekstuale, pragmatike,etj. tillë që versioni mbërritës do të korrespondojë Vinay dhe Darbelnet (1995) e konsideronin me versionin burimor... Por imponimi i përkthimin si studim të orientuar drejt sistemit të vlerave të kulturës burimore barasvlerës. Ata shprehen se barasvlera është me vlerat e kulturës mbërritëse përbën mënyra ideale që zgjidh shumë probleme rrezik për përkthyesin’ (Bassnett 1991: praktike të përkthimit. Barasvlera është pjesa 23). Kështu gjatë procesit të përkthimit qendrore dhe integrale e teorisë së përkthimit është e rëndësishme të merret parasysh jo të Catford-it. Faktorët e tij kulturorë dhe vetëm ndikimi gjuhësor tek lexuesi i gjuhës gjuhësorë, të cilët ndikojnë në barasvlerën, mbërritëse por gjithashtu edhe mënyra në të duket se ekzistojnë në mënyrë gjuhësore. cilën aspektet kulturore mund të perceptohen Ai tha se faktorët gjuhësorë janë ato faktorë Social Studies  Vol. 11  No. 4  63  që ekzistojnë në nivelin e formës konkrete ekzistojnë ndërmjet mendësisë së folësve dhe dhe kuptimit abstrakt të çdo pjese të gjuhës. shkrimtarëve të gjuhës burimore. Catford-i Përveç kësaj, faktorët kulturorë janë faktorë (1988) shprehet se çdo përkthyes duhet të që nuk mund të shihen në nivelin e formës marrë parasysh elementet kulturorë dhe apo të kuptimit të gjuhës, megjithatë ata gjuhësorë gjatë përkthimit.

REFERENCAT

Baker, M. (1992). A Coursebook on Translation. Fawcett, Peter (1997) Translation and Language: London: Routledge. Linguistic Theories Explained, Manchester: St Baker M. (1997). The Routledge Encyclopedia Jerome Publishing. of Translation Studies, Part II: History House, J. (1977). A Model for Translation Quality and Traditions. London and New York: Assesment. Tubingen: Gunter Narr. Routledge. Jakobson, R.(1959). Linguistics Aspects of Translation. Bassnett, S., (1991), Translation Studies, Routledge, New York: Harvard University Press. London. Newmark, P., (1988), A Textbook on Translation, Catford,J.C. (1996). A Linguistic Theory of Prentice Hall, New York. Translation. London: Oxford University Nida, E.A.(1964). Toward a Science of Translating. press. Leiden: E. J. Brill.

ABSTRACT

The main purpose of this article is to analyze the notion of equivalence in translation and, in particular, of cultural and linguistic equivalence. For this reason, in this article are presented the ideas of the most well-known scholars who have dealt with the concept of equivalence. From this analysis turns out that equivalence is a concept that has caused much discussion and for which many classifications and definitions are given. Some of the scholars have developed a source language-oriented theory while others more target language-oriented theories. There are also some scholars who have chosen a way in between. In the field of translation studies, culture occupies an important place besides language and for this reason the study has also presented some of the scholars’ ideas like Newmark, Bassnett and Nida about the concept of culture in translation. Keywords: Translation equivalence, language equivalence, cultural equivalence, culture  64  Barasvlera kulturore dhe barasvlera gjuhësore Social Studies  Vol. 11  No. 4  65 

KËNDVËSHTRIME E REFLEKSIONE

Prof. Dr. Lekë SOKOLI Universiteti Aleksander Moisiu i Durrësit Instituti Shqiptar i Sociologjisë E-mail: [email protected]; [email protected];

Intervistuar nga: Labinot KUNUSHEVCI Universiteti i Prishtinës, Kosovë E-mail: [email protected];

Në vijim:

... jemi një komb dhe përballemi me të njëjtat sfida e rreziqe. Ndaj na duhet një strategji kombëtare. Të cilën nuk e kemi. Madje kemi frikë që të pretendojmë ta kemi. Se na etiketojnë shqitaromëdhenj, që kërkojmë Shqipërinë e madhe! E të tjera, e të tjera... Por, së pari, pretendimi për një Shqipëri natyrore është pretendimi më normal në botë. Po të mos ishte kështu, as Gjermania nuk do të unifikohej. Së dyti, në Ballkan dhe Europë nuk do të ketë një Shqipëri të madhe. Sepse nuk mund të ketë, objektivisht. Të marrim tre treguesit më domethënës, referuar renditjeve botërore, që janë: popullsia (I), territori (II) dhe niveli i zhvillimit, ose GDP (III). I. Për nga popullsia: Shqipëria dhe Kosova zënë respektivisht vendet e 137 dhe 138 në renditjen botërore të shteteve. Së bashku do të përbënin 4.7 milion banorë dhe do të ishin vendi i 122. Për të arritur Serbinë do të duheshin edhe 2.4 milion banorë (afërsisht sa popullsia e Kosovës dhe e Malit të Zi, së bashku); II. Për nga territori: Shqipëria dhe Kosova zënë respektivisht vendet e 140 dhe 161. Së bashku do të arrinin më pak se 40 mijë km² dhe do të ishin vendi i 133 në botë. Për të arritur Serbinë do të duhej afërsisht dyfishi i sipërfaqes së Shqipërisë së Bashkuar; III. Për nga GDP-ja: Shqipëria dhe Kosova zënë respektivisht vendet e 127 dhe 146 në botë. Së bashku do të ishin vendi i 110 në botë. Pra, së bashku do të kishin një GDP afërsisht sa e Bosnje- Hercegovinës, më pak se ½ e GDP së Serbisë dhe afërsisht sa një e treta e GDP së Kroacisë. Pra, Shqipëri të madhe nuk mund të ketë. Sërish do të kishim një shtet të vogël. Ndaj çështja, tej diskutimeve patriotike (gjithsesi legjitime), është e lidhur me racionalitetin, për të krijuar një shtet racional e konkurues, në një botë ku çdo shtet konkuron me gjithë të tjerët. Çfarë duhet, sipas meje? Një strategji për integrimin e dy shteteve, pra për një bashkim fakti...

Social Studies 2017, 4 (11): 65-75  66  Këndvështrime e refleksione

L. Kunushevci: I nderuar profesor institucionalizimin e saj si një mision. Sokoli, fillimisht ju përshëndes. Kam nderin Edhe unë kam qenë një ndër iniciatorët dhe kënaqësinë që të zhvilloj me ju një e institucionalizimit të sociologjisë në intervistë dhe ju falënderoj shumë që gjetët Shqipëri. Me rastin tim (si i pari doktor kohë të ndani me mua për t’i shpalosur i shkencve sociologjike në Shqipëri) u disa nga përvojat dhe pikëpamjet tuaja. ‘shtruam shinat’ e kualifikimit pasuniversitar Ju keni një karrierë të pasur profesionale në sociologji, sidomos në sociologjinë në departamente të sociologjisë si në empirike. Më pas erdhën varg: krijimi i Universitetin e Durrësit, në Universitetin qendrës së parë të kërkimit sociologjik, “Marin Barleti” etj., si dhe në Institutin themelimi i revistës së parë ndërkombëtare Shqiptar të Sociologjisë. A mund të na me studiues shqiptarë, përfshirja e thuani se me cilat sfida ballafaqoheni në sociologjisë si lëndë (disiplinë akademike) në punën tuaj si profesor, hulumtues dhe universitetet shqiptare, hapja e programeve Prorektor i Çështjeve Studentore (më parë, të para të studimit në sociologji, themelimi Universiteti Marin Barleti) dhe Zëvendës i departamenteve të para, një sërë botimesh Rektor për Kërkimin Shkencor (tani me autorë shqiptarë etj. Universiteti Aleksander Moisiu i Durrësit) Kështu erdhëm te krijimi i Institutit me studentët dhe me planprograme arsimore Shqiptar të Sociologjisë dhe Shoqatës dhe cilat janë potencialet për një raport në Sociologjike Shqiptare, me të cilat sociologjia mes të Unviersitetit dhe tregut të punës? A në Shqipëri hyri në një fazë të re, të themi, mund të ndani me ne diçka nga përvoja juaj të një zhvillimi të qëndrueshëm. Këto në kuadër të Universitetit dhe hulumtimeve institucione përfaqësojnë sot, besoj, një që Instituti Shqiptar i Sociologjisë ofron për lloj modeli për shoqërinë shqiptare. Me perspektivën shqiptare? iniciativën tonë u themelua edhe Forumi Sociologjik i Ballkanit. Unë, personalisht, L. Sokoli: Unë po i referohem kryesisht pata nderin dhe fatin të isha një ndër sociologjisë. Në vitin e largët 1986 në themeluesit dhe drejtuesit kryesorë të këtyre Shqipëri u zyrtarizua një kurs i ri kundrejt institucioneve, sikurse edhe autor i një numri saj. Kjo ndodhi pas vdekjes së Enver Hoxhës, jo të vogël librash, të gjitha pionere në një i cili në njëfarë mënyre mori me vete edhe fushë të re të shkencave, siç është sociologjia. regjimin komunist, rënia e të cilit më pas erdhi shumë shpejt. Deri atëherë sociologjia L. Kunushevci: Më 25 janar 2016 konsiderohej ilegjitime, “borgjeze” apo nga studentë të Fakultetit të Edukimit “revizioniste”, gjithsesi e rezikshme për të Universitetit të Durrësit dhe studentë sistemin shoqëror. Pra, ndryshe nga vendet të Fakultetit të Shkencave Sociale të e tjera të Evropës Lindore, duke përfshirë Universitetit të Tiranës u themelua “Lëvizja edhe Ish-Jugosllavinë, në të cilat sociologjia për një Shoqëri të Mirë” (LSHM). Cilat njohu zhvillim dhe u institucionalizua si një janë mekanizmat që përdoren nga kjo lëvizje disiplinë e pavarur ndër shkencart humane për ta bërë komponentën e arsimit prioritet e sociale, në Shqipëri gjatë perudhës së kombëtar dhe a mund të jetë një model i socializmit shtetëror, sociologjia nuk u mirë edhe për shoqërinë kosovare? pranua si një disiplinë legjitime ndër shkencat e tjera që kanë për objekt studimi L. Sokoli: Deri tani, ne kemi bërë jetën e shoqërisë. - modestisht - atë që kanë bërë të gjithë Ne ishim një grup i vogël të rinjësh, studiuesit socialë: kemi studiuar realitetin e që pikërisht në atë kohë iu kushtuam kohës në të cilën jetojmë. Por çështja është sociologjisë, madje duke e konsideruam si ta ndryshojmë atë. Pra, pas një periudhe Social Studies  Vol. 11  No. 4  67  organizimi, riorganizimi e zhvillimi “në (6) Rritjen e ndjenjës së identitetit shqiptar vetvete” synojmë një ndikim më të madh në e të imazhit pozitiv të botës shqiptare; vetë shoqërinë e botën shqiptare. Ka ardhur (7) Përfshirjen, sipas mundësive, në akte koha që shkencat sociale të orientojnë, e veprime të mira, në akte filantropie e në frymëzojnë, apo edhe të organizojnë lëvizje ndihmesa për të mira të qendrueshme. sociale. Me këtë vision lindi “Lëviz(ja) Pra, një ndër to është ndikimin që për një Shoqëri të Mirë”. Qëllimi është arsimi të shpallet si prioritet kombëtar i intergrimi i botës shqiptare dhe zhvillimi shqiptarëve (sot për sot nuk është prioritet i saj, sipas standardeve të një shoqërie të politik, siç nuk ka qenë ndonjëherë)... mirë. Duket sikur është një lëvizje abstrakte, por nuk është kështu. Për këtë mjafton të L. Kunushevci: Cili është sygjerimi kujtojmë se për të ka një kuadër të plotë juaj për studimet mbi sociologjinë dhe si i teorik, që fillon më se tre mijë vjet më parë shpjegoni sfidat dhe trendet aktuale në këtë e që vazhdon të zhvillohet në ditët tona. Po fushë? Në veçanti, si duhet të shfrytëzohet marr një ide të Konficit, për shembull, që nga sociologët kriza shoqërore për të bërë thotë: “konsiderata dhe respekti për të tjerët hulumtime dhe analiza, në mënyrë që të është baza e një jete të mirë, e një shoqërie të zhvillohet sociologjia shqiptare dhe idetë e mirë” Pra, ai thekson lidhjet me të tjerët (një sociologëve të bëhen referenca për publikun? qasje sociologjike) si dhe konceptimin e një Shoqërie të Mirë, si një shoqëri në të cilën L. Sokoli: Shqipëria e Kosova përbënjë njerëzit bëjnë një jetë të mirë. Kjo është ajo një laborator të vërtetë për studimie për të cilën kemi vendosur të angazhohemi, sociologjike. Sepse, nga njëra anë, gjithçka duke iu referuar botës shqiptare: Shqipëri, ka lëvizur nga vendi dhe, nga ana tjetër, asgjë Kosovë, Maqedoni, mal i Zi e Diasporë. (thuajse asgjë) nuk është ende në vendin e Me grupet e studimit që përmendët në vet. Por, çështja është sa do të ndikojmë në pyetjen tuaj unë kam zhvilluar mësim gjatë reformimin e shoqërisë në Shqipëri, Kosovë këtij viti akademik (2015-2016) e në vijim e më tej. Unë po citoj një ide të vjetër, dhe kemi përpunuar idenë e një lëvizjeje me domethënie të vjetër e të re. Branko sociale, si një “realitet i padukshëm” që Merxhani, qysh në vitin 1929, skruante: gjithsesi synon të shtjë përpara shoqërinë “e rëndë” shqiptare. Bazuar në Kodin e Etikës Sociologjia është shkenca më e “Lëviz(ja) për një Shoqëri të Mirë”, synon nevojshme për çdo reformë shoqërore. kryesisht: (1) Zbatimin e parimit (të njohur, Reforma, për realizimin e së cilës duhet por të anashkaluar) se “të gjithë njerëzit kanë të punoje brezi i sotem shqiptar, ka një lindur të barabartë, se ata janë pajisur nga mision më të gjërë dhe një karakter më Krijuesi me disa të drejta të patjetërsueshme, të përgjithshëm nga ai që duan t’i japin si jeta, liria e kërkimi i lumturisë”; (2) ligjvënësit tanë... Gjendemi në fundin e një Modelimin, sipas standardeve etike, të periudhe dhe në fillimin e një periudhe të shoqërisë në të gjitha nivelet e saj: në çift e re. Eshtë rrezik i madh nëse kjo periudhë partneritet, në familje, fqinjësi e komunitet, tranzitore – që është periudhë e dyshimit, e në punë apo shkollë, deri në nivelin e dobësive mendore dhe e krizës shpirtërore gjithë shoqërisë shqiptare; (3) Ndikimin – të zgjatet pa fund. Ndaj na duhet një që arsimi të shpallet si prioritet kombëtar ndergjegje shkencore, një gjykim shkencor i shqiptarëve; (4) Angazhimin për të mos i problemeve tona shoqerore... Fillimi dhe u përfshirë në asnjë akt korrupsioni; (5) baza e aktivitetit tone reformonjes verat Angazhimin për të ndikuar në kultivimin e nga nje studim sociologjik i problemeve optimizmit dhe nxitjen e mendimit pozitiv; shoqërore të Kombit.  68  Këndvështrime e refleksione

Duket sikur janë thënë sot, për realitetin Ndryshe do të vërtitemi (ndryshojmë), e sotëm. Ndoshta, komentet janë të tepërta. por pa u zhvilluar. Sigurisht diçka bëhet, Megjithatë Shqipëria, sikurse edhe në po vetëm falë vullnetarizmit akademik të Kosova, kanë një thes me reforma për të institucioneve – siç është edhe Instituti i realizuar (nëse u referohemi programeve Sociologjisë, apo partnerë të tjerë. qeverisëse), por nuk kanë një kuletë me pará për të sponsorizuar kërkimin shkencor L. Kunushevci: Ju keni bërë një që, nga njëra anë, do t’u paraprinte këtyre investigim të thellë të prostitucionit si reformave dhe, nga ana tjetër, do të shërbente problem shumë kompleks social. Keni për të matur/monitoruar efektin e tyre. Pra, bërë dallimin në mes të prostitucionit dhe kërkimi shkencor duhet pikërisht për të trafikimit. Në këtë kontekst keni shkruar qenë racional me reformat. Siç është thënë librin Prostitucioni si profesion me 204 raste tradicionalisht “të matesh shtatë herë dhe të studimi - intervistimi të atyre ushtrojnë presësh një herë”. prostitucion, nga ku 37 kanë rezultuar të jenë Le të marrim liget, për shembull. Në meshkuj, ndërsa 167 femra. Më intereson të Shqipëri nuk ka thuajse asnjë ligj (duke dijë se si është transformuar prostitucioni, filluar me Kushtetutën) që të ketë mbetur cilat janë përpjekjet e fundit ligjore në i pandryshuar qoftë edhe për një dekadë Shqipëri për fenomenin dhe cilat janë efektet të vetme. Përkundrazi ka ligje që janë – si reflektojnë format e prostitucionit në ndryshuar, apo amenduar, mesatarisht dy sistemin dominues vleror e kulturor? herë në vit. Një ndër to është ligji për pronat, për shembull. Nga viti 1991 e këtej janë L. Sokoli: Unë nuk kam studiuar vetëm “prodhuar” rreth 50 ligje, apo amendamente prostitucionin si profesion, por thuajse të ligjish për pronat dhe megjithatë problemi gjitha problemet sociale bashkëkohore. konsiderohet edhe zyrtarisht “i pazgjidhur”. Meqenëse më pyesni për posaçërisht për Së fundi janë bërë disa ligje që parashikojnë prostitucionin, po ju them shkurt: zgjidhjen e problemit të pronave në 15 Së pari, prostitucioni është një praktikë vitet e ardhëshme. Që do të thotë se nëse kulturore universale. Shqiptarët pavarësisht realizohen pritmëritë e deklaruara nga veçorive, nuk përbëjnë përjashtim. qeveria shqiptare, problemi do të zgjidhet Së dyti, në historinë tonë ka periudha në një afat kohor, që kap 40 vjet nga rënia e në të cilat prostitucioni është trajtuar me më socializmit shtetëror (apo komunizmit), pra shumë racionalitet se sot. E tillë është përvoja aq kohë sa zgjati i vetë sundimi komunist e Shqipërisë së midis dy luftrave botërore. në Shqipëri (?!). Së treti, përkufizimi i prostitucionit Shkurt, shoqëria shqiptare vazhdon të mund të bëhet shumë thjesht: shndërrimi vuajë pasojat e mungesës së sponsorizimit i aktit seksual në një akt të zakonshëm të kërkimit shkencor sociologjik dhe jo shihblerjeje. Pra, bëhet fjalë për një shërbim, vetëm. Nuk po themi që të krahasohemi në parametra tregu pavarësisht specifikës. me Korenë e Jugut, apo Izraelin – shtete në Së katërti, prostitucioni (sidomos në të cilat për kërkimin shkencor shpenzohet kushtet kur kultit të tregut), nuk mund të më shumë se 4.5 për qind e PPB (GDP). zhduket përmes represionit. Ai vetëm mund As me Amerikën, madje as me Iranin (shtet të shbëhet, për shkak të rënies së ofertës. në të cilin pavarësisht regjimit politik, të Së fundi, mënyra e trajtimit të gjitha reformar sociale bazohen në kërkime prostitucionit përmes “penalizimit gjithnjë sociale, të sponsorizuara nga shteti). Fjala e më të rreptë”, duke i detyruar viktimat që është që të investohet për kërkime, me të pozojnë me pranga në duar para ekraneve qëllim që ato t’u paraprinjë reformave. të televizioneve, apo edhe duke mbushur Social Studies  Vol. 11  No. 4  69  burgjet me to, përbën shembullin se si nuk inercia e tyre është më e madhe. Një ligj duhen trajtuar problemet sociale. mund të miratohet e të hyjë në zbatim shpejt, një vlerë e re – do më shumë kohë L. Kunushevci: Nëse pajtoheni se tani edhe më shumë mjeshtri, profesionalizëm. kemi të bëjmë me një krizë dhe relativizim Pra, çdonjëri nga sistemet (që përmendëm) të sistemit të vlerave, a mendoni se kjo po nuk ka bërë tjetër, veçse ka shembur modelet reflektohet në dobësimin e institucioneve? sociale të pararendësit. Një film shqiptar Çfarë strategjish duhet të përdorë bota me emrin “Shembja e idhujve” është mjaft universitare shqiptare në mënyrë që të domethënës lidhur me këtë argument. formojë një brez, i cili do të duhej të ishte Nëse bëjmë njëfarë bilanci 100 në nivelin e kërkesave të kohës, i integruar vjeçar: Kalimi nga shoqëria tradicionale me tregun, me të njëjtin nivel me atë që (vetëqeverisja pa shtet – siç thotë Gidensi), edukojnë fqinjët përreth dhe me standardet por e vetëqeverisur me ligje të pa shkruara që kërkon globalizmi dhe shkenca sot? (vlera), në shoqëri të qeverisur me shtet. Në të parën: ‘ligjet’ përputheshin me vlerat. Më L. Sokoli: Nga pyetja juaj, po ndalem pas kjo “traditë” ndryshoi. sidomos në atë që përsërisim pareshtur: Kalimi i fundit është ai i fillimit të krizën e vlerave, e sistemeve vlerore. Unë viteve ’1990-të: Kishim një regjimi represiv po i referohem Shqipërisë, por mund (politikisht), por edhe me nivelin më të lartë të bëhen paralele edhe me Kosovën. Ka të përqendrimit të mjeteve të prodhimit diçka objektive në qasjen ndaj vlerave dhe në duart e shtetit (ekonomikisht). Shteti sistemeve vlerore, në përmbysjen e sistemit u bë, de fakto, madje si askund tjetër, i të vlerave, apo edhe në largimin nga vlerat vetmi punëdhënës dhe i vetmi pronar. Por – siç perceptohet. Le të gjykojmë në atë sistemi nuk u reformua paraprakisht. Shteti se çfarë ka ndodhur në Shqipëri, përgjatë i lëshoi thuajse njëherësh këto funksione. një shekulli? Çfarë mbeti? Çfarë na mbeti? Mbeti (na Pavarësia (më se një shekull më parë) mbeti) çalltisja, lufta për mbijetesë në gjeti një Shqipëri të qeverisur kryesisht nga çfarëdo mënyre, me çdo kusht, edhe duke vlerat. Ligjet e pashkruara përfaqësonin shkelur mbi vlerat. Pra, problemet sociale një sistem vlerash. Më pas u vendosën të tranzicionit postkomunist (ku hynë edhe regjime politike kundërtradicionale apo problemet e lidhura me sistemet vlerore), jotradicionale, madje mjaft të kundërta e mund të shpjegohen me dy faktorë kryesorë: të skajshme: nga monarkia (me monark të Së pari, me mos reformim paraprak të huaj, apo me monark shqiptar), te fashizmi sistemit. Ismail Kadareja, për shembull, u (gjatë Luftës së Dytë Botërore, ekstremi largua nga Shqipëria më 24 tetor 1990, pra i djathtë), te komunizmi (1945-1990, gati një vit pas rënies së Murit të Berlinit ekstremi i majtë), te demokracia e sotme (6 nëntor 1989), që në nivel global shënoi (në konsolidim). rënien e sistemit komunist. E megjithatë, Pra ndërrime të shpeshta të sitemit sërish u etiketua “tradhtar”. politik, ekonomik e social. Por, së pari, për Së dyti, me ndryshimin e shpejtë. Më një shtet (shoqëri) nuk ka gjë më të vështirë ekzakt: me shokun e ndryshimit të shpejtë se ndryshimi i sistemeve. Së dyti, ndryshimi e të paorientuar. Emigrcioni ndërkombëtar i sistemeve nuk është vetëm çmontim e i shqiptarëve, për shembull, është më uniku zëvendësim ligjesh, por edhe çmontim në botën globale të pas viteve 1990, madje vlerash. Veçse, ndryshe nga ligjet që në fund edhe më spektakolari. Por shqiptarët u të fundit përfaqësojnë një vullnet politik, larguan nga liria, në çastin e përmbysjes vlerat janë krijuara kulturalisht, rrjedhimisht së dikaturës, pra jo nga diktatura vetë.  70  Këndvështrime e refleksione

Emigrimi masiv ishte një arratisje nga liria Durham, më 1905) ,të atyre ligjeve që në (escaping from the freedom, siç shkruante fakt përfaqësonin një sistem vlerash. Nga Erik From, qysh në vitin 1941). ana tjetër, një popull që ka kaluar nëpër një Është detyrë e sociologëve që të bëjnë tranzicion i cili, në gjuhën e Durkheimit, një lloj “radiografie” verore, e t’i monitorojnë përfaqëson anë një periudhë “anomie”, ato edhe në një rrafsh krahasues. Le t’i kohë në të cilën vlerat ‘ranë nga Olimpi. referohemi profesorit të famshëm, Ronald Sfida është: vendosja e një ekuilibri midis Inglehart, një ndër studiuesit më në zë sistemeve verore (nga njëra anë) dhe midis të sistemit të vlerave në botën e sotme, vlerave dhe ligjeve (nga ana tjetër), tanimë themelues i sondazhit global “World Walues në epokën pastranzicion – që përkon me Survay”, nga viti 1981 e këtej. Ai u referohet epokën e integrimit. dy sistemeve vlerore: sistemit veror materialist Shqipëria dhe Kosova – me peshë vs. sistemit veror tradicional (edhe ai e quan modeste në botën e sotme globale, kanë tradicional). Sistemi veror që karakterizon një veçori, nga perspektiva e shkencave shoqërinë e sotme shqiptare është ai i vlerave sociale: ato përfaqëson njëlloj laboratori materialiste (apo të mbijetesës, siç i quan për studimin e fenomeneve sociale, një Inglehart). Pra, kemi kalimin nga sistemi lloj laboratori nga i cili mund të nxirren i vlerave të mungesës (komunizmi), në konkluzione të mëdha: edhe për Europën sistemin materialist të vlerave. Një studim e re apo për botën globale (emigracioni empirik i Fakultetit të Shkencave Sociale të ndërkombëtar, për shembull, por jo vetëm). UT-së, drejtuar nga prof. Aleksander Koçani, Pra, në këtë optikë, roli i sociologjisë dhe i ka zbuluar se mesatarisht ndër çdo 100 sociologëve është i pazëvendësueshëm. shqiptarë të sotëm, 90 prej tyre i takojnë profilit veror materialist. L. Kunushevci: A do të duhej ta Për më tepër, studimet empirike rimendonim dhe riorganizonim modelin zbulojnë një prirje të rrezikshme, të lidhur tonë social në mënyrë që të mos shtohen me dinamikën e luhatjes midis këtyre pakënaqësitë sociale, që të mos thahen sistemeve të skajshme verore: që profili energjitë dhe që të mos rriten fenomenet veror materialist vijon të fuqizohet (në këtë negative? Në kuadër të kësaj, përveç fazë duhej të ndodhte e kundërta). Nga ana ekonomisë së tregut, a kanë filluar pushtetet tjetër, një studim i Institutit të Sociologjisë lokale, komunitare e qendrore, të mbështesin mbi dinamikën e diferencimit social, del me strategji dhe politika publike artin, në përfundime sërish alarmante: rreth 2½ kulturën e shkencën? Si mund të ndikojnë dekada pas rënies së Murit të Berlinit, reformat arsimore në arritjen e dallimit diferencimi kundrejt pasurisë në Shqipëri vs. ndërmjet diplomimit dhe kulturimit në Vendeve të Lindjes Europiane (me të njëjtin mënyrë që të fillojë një proces më i fuqishëm fat historik, si vende ish komuniste), është i arsimimit, i cili do të bëhej aksion për të rreth tre herë më i madh. Por, si pritet të jetë vepruar e jo thjesht depozitë e dijeve? niveli ekonomik i shqiptarëve, pas dhjetë vjetësh, kundrejt nivelit të sotëm? Kjo pyetje L. Sokoli: Pyetja juaj trajton shumë merr vlerësimin: “të pasurit do të bëhen më çështje, pakënaqësitë sociale, fenomenet të pasur, të varfrit më të varfër”. negative, politikat publike, arsimimi etj. Referuar shqiptarëve (të Shqipërisë, Çfarë duhet? Në mënyrë të përmbledhur unë por jo vetëm), kemi: mund të them se e para gjë që duhet është të Nga njëra anë, një popull që ka jetuar matet në dinamikë intensiteti i problemeve (më saktë – ka mbijetuar) si askush tjetër sociale dhe të përcaktohet njëfarë hierarkie “në tiraninë e ligjeve” (siç thoshte Edith e tyre. Së dyti, mbi mazën e hierarkisë Social Studies  Vol. 11  No. 4  71  së problemeve sociale duhet të hartohen shqetësimit publik), si: Jeta boshe e të rinjve; politikat publike dhe priritetet qeverisëse. Marrëdhëniet problematike mësues – nxënës; Për ilustrim, do t’i referohem një sondazhi Niveli i ulët i edukatës qytetare; Moszbatimi të realizuar me qytetarë të përkatësive të i ligjeve; Diskriminimi i fëmijëve të varfër ndryshme socio-ekonomike në Shqipëri nga fëmijë të familjeve të pasura; Konfliktet (madje të përsëritur periodikisht; i fundit midis brezave; Dhuna në shoqëri; Trafikimi është në proces). Prej tij rezulton, së pari, i qenieve njerëzore; Përdorimi abuziv i se në perceptimin publik, arsimi (cilësia alkoolit; Përdorimi i drogës (rinia shkollore e shkollës) mbetet problemi më prioritar. është në skalonin e parë etj.). Madje nga ky sondazh del një rezultat disi Pra, trajtimi me përparësi i shkollës befasues: koeficienti i shqetësimit publik bazohet në logjikën e thjeshtë: “Me një mbi nivelin e sotëm të shkollës është më i gur vriten shumë zogj”. Duke ndërhyrë lartë se koeficienti i shqetësimit publik mbi në mënyrë të studiuar, për përmirësimin probleme të mëdha sociale, si: varfëria, rrënjësor të shkollës – si institucion – papunësia, niveli i shërbimit shëndetësor, trajtohet, amortizohen apo edhe zgjidhen korrupsioni, shkalla e zbatimi i ligjit, problemet e tjera sociale të lidhura në degradimi i natyrës etj., etj. mënyrë të drejtpërdrejtë apo të tërthortë Nga ky sondazh del se rreth 18-20 me të. Bazuar në raportin “hierarki e probleme plotësojnë kriteret e të qenit problemeve sociale – prioritet qeverisës”, “probleme sociale”, bazuar një përkufizim mund të themi se ka ardhur koha që arsimi klasik të tyre. Pra, edhe empirikisht provohet të shndërrohet në prioritet kombëtar. se shoqëria shqiptare ka më shumë probleme Të dhënat sugjerojnë, gjithashtu, nga sa ka potenciale për t’i trajtuar dhe nevojën e (ri)vlerësimit të rolit të mësuesit në zgjidhur ato, një nga një. Atëherë, çfarë shkollë e në shoqëri, duke filluar me statusin duhet bërë? Të paktën dy gjëra. E para, të ligjor, njohjen e thelluar të mësuesit si punohet me prioritete: prioritetet qeverisëse individ e personalitet me një tërësi interesash të orientohen nga problemet më të mprehta vetjake, njohjen dhe trajtimin e kompleksit (sot ka një rrëmujë prioritetesh qeverisëse). të marrëdhënieve shumëdimensionale E dyta, të trajtohen me përparësi ato (profesionale, partneriteti, sociale etj.) të probleme që përfaqësojnë një çelës për mësuesit me shkollën, kolegët, nxënësit, trajtimin në bllok të problemeve të tjera. Të komunitetin dhe shoqërinë etj. dhënat e sondazheve sugjerojnë shndërrimin Bota e sotme është shumë e ndjeshme e arsimimit të mirë të fëmijëve dhe të rinisë ndaj cilësisë së arsimit. Alan Greenspan në një prioritet të prioriteteve të shoqërisë një ndër strategët e zhvillimit ekonomik dhe institucioneve të saj. Siç rezulton, një të SHBA-ve, e konsideron si “katastrofë sërë problemesh të tjera sociale janë të arsimore” renditjen e vendit të tij, për nga lidhura, drejtpërdrejt apo tërthorazi, me niveli i arsimit parauniversitar, pas vendeve shkollën dhe mësuesit. Kjo bazuar në rolin të tjera që janë në krye të listës, siç janë unik të shkollës, si një ndër institucionet Koreja e Jugut, Singapori, Hong Kongu, bazë të shoqërisë për edukimin - jo vetëm Suedia e Holanda etj. Ai e shikon përsosjen profesional, por edhe qytetar - të të rinjve, e arsimit si “levë kryesore strategjike”. sikurse në rolin, gjithashtu unik, të mësuesit Dhe, le të citojmë, së fundi, senatorin si mësimdhënës, edukator, por edhe si model, amerikan Fullbrait [Fullbright] i cili në me ndikim të rëndësishëm në formimin e mesin e shekullit të kaluar u bë nismëtar gjithanshëm të të rinjve. i shkëmbimit ndërkombëtar të studentëve Sipas sondazheve rezultojnë disa nga dhe i financimit të studimeve. Ai shkruante: problemet sociale (të renditura sipas nivelit të “Arsimi është një forcë e madhe, por që lëviz  72  Këndvështrime e refleksione ngadalë. Kjo forcë mund të mos jetë aq e në aktivitetet botërore të sociologjisë. Për shpejtë ose aq e mjaftueshme sa të na shpëtojë shembull, Immanuel Wallerstein, fitoi nga katastrofa. Por në vendin e duhur, ajo çmimin e Shoqatës Botërore të Sociologjisë, përbën fuqinë më të madhe që disponojmë i dhënë në kongresin e fundit të saj (Japoni, për këtë qëllim”. Pra, duke përgjithësuar, 2014). Giddensi është më i njohur në botën mund të themi se arsimi përbën fuqinë më shqiptare, të paktën në Shqipëri. Libri i tij të madhe që disponojmë për të zgjidhur “Sociologjia” ka shërbyër si tekst bazë i problemet sociale apo, në gjuhën e Fullbrait, sociologjisë në shkollat e larta. Ai ishte edhe “për shpëtuar nga katastrofa”. fizikisht në Tiranë etj. Por, mendoj se ka dy-tre çështje që L. Kunushevci: Si student i sociologjisë meritojnë vëmëndje: në nivelin master nga Universiteti i Prishtinës E para, në Shqipëri sikur ka njëfarë jemi të angazhuar në një projekt shkencor alergjie ndaj teorive. Kjo është më e theksuar përmes intervistave me teoricienë të njohur te politikanët, të cilët “mbarojnë punë” social, i cili pritet të finalizohet me botimin jo vetëm pa referenca teorike, por edhe e një libri. Deri tani kemi intervistuar pa kërkim shkencor, pra pa studime që të teoricienët: Anthony Giddens, George paraprijnë vendimmarrjet politike. Ritzer, Patricia Hill Collins, Michael D. E dyta, edhe ne - mësimdhënësit Kennedy, Liah Greenfeld dhe jam në e shkencave sociale, shpesh synojmë të proces të intervistimit të: Jose Casanova, japim sa më shumë dije. Por dijet janë Douglas Kellner, Immanuel Wallerstein, të pafundme. Ndaj mendoj se duhet të Alain Touraine, Dorothy E. Smith etj., me nxjerrim në pah e, më pas, të përpunojmë të cilët trajtojmë pikëpamje për teoritë e ide të rëndësishme që i shkojnë më për shtat tyre dhe për sfidat e shtetit dhe shoqërisë së realitetit të sotëm shqiptar. Më pas, nga idetë Kosovës. Edhe Shqipëria pati nderin para të kalojmë në projekte e iniciativa konkrete, disa vite të vizitohet nga sociologu i njohur duke synuar që të ndikojmë për të zhvilluar anglez Anthony Giddens, i cili la disa ide për shoqërinë shqiptare. Ju, në pyetjen tuaj nevojën e Shqipërisë për të bërë investime veçuat Giddensin. Teoritë e tij kanë qenë në të huaja kapitale, për ndryshime në fushën bazë të plaformës së një krahu të politikës e energjisë, për ndryshime në zakonet britanike. Por edhe ai ka ecur mbi një traditë kulturore, të cilat do ta transformonin një më se një shekullore të lëvizjeve intelektuale, vend si Shqipëria, që duke qenë vend i vogël, me impakt mbi politikat publike. Në vitin mund ta kalojë tranzicionin më shpejtë. Si 1884, për shembull, u krijua në Londër mund të reflektojnë idetë e studiuesve të lëvizja me emrin “Fabian Society”. Në atë huaj si A. Giddens dhe të tjerë në avansimin kohë përgatiteshin revolucionet e fillim e shtetit dhe shoqërisë shqiptare? shekullit XX. Parulla e “Fabian Society” ishte “Slow, but sure” dhe simboli i saj L. Sokoli: Jam shumë i kënaqur që ishte breshka. Madje edhe emrin e mori ju, studentë të sociologjisë nga Universiteti nga një strateg romak, i cili me strategjinë i Prishtinës jeni angazhuar në projekte e luftës “guerrilje” (jo frontale) mposhti shkencore për të njohur, përmes veprave apo kartagjenasit. edhe përmes intervistave të drejtpërdrejta, Nëse vimë te realiteti shqiptar mund idetë e teoricienëve të sotëm të sociologjisë. të konstatojmë një fenomen që do ta quaj Kjo nuk është një punë e lehtë. Këta që “nxitimi i vonuar i shqiptarëve”. Ne vetëm ju përmendët janë sociologë me ndikim nxitojmë, për të arritur majat (në pasurim të madh në botën e sotme dhe unë kam por jo vetëm) në pak kohë, me pak mund, pasur rastin të takoj disa prej tyre edhe me një të shtënë, me një të rënë të sopatës Social Studies  Vol. 11  No. 4  73 

(!). Edhe shteteti, gjithashtu. Edhe ai nxiton e tij të mëdhenj, se sa nga ajo se si ai sillet për të zgjidhur gjithçka me aksione, me luftë ndaj tyre”. Se si është sjellë shteti shqiptar frontale. Ndaj, aksionet shuhen e problemet ndaj mendimtarëve socialë po sjellim një mbesin. fakt tronditës: Në Shqipëri, deri në rënien Pra, të kthehemi te lufta “guerrile”, e komunizmit, u botua vetëm krijimtaria e e vogël, e përditshme, sistematike, dy prej mbi njëzet mendimtarëve socialë, institucionale për trajtimin e zgjidhjen e nga Frashëri (Sami), Gurakuqi, Frashëri problemeve, duke përfshirë edhe problemet (Mit’hat), Fishta, Konica, Noli, Eqrem bej e mëdha të integrimit të shqiptarëve mes Vlora, Merxhani, Frashëri (Mehdi), Anton veti, pastaj me të tjerët. Edhe me Europën. Harapi, Valentini, Koça, Zavalani, Maloki, Ernest Koliqi, Çika, Toto, Bulka, Zef Mala L. Kunushevci: Mendimi social e deri te Gjon Shllaku. Për të mos folur për shqiptar për shkak të qasjes ideologjike të denigrimin dhe persekutimin e një pjese regjimit komunist në Shqipëri dhe Kosovë të madhe të tyre, sikurse edhe vlerësimin (ish-Jugosllavi), ishte i ndaluar të publikohej e veprës së mendimtarëve më të vjetër dhe studiohej duke krijuar gjykimin se shqiptarë, si Barleti, Buzuku, Budi, Bardhi nuk kishte pasur në të kaluarën studiues dhe Bogdani. që kishin trajtuar tema sociologjike. Në Në veprat e këtyre mendimtarëve ka Departamentin e Sociologjisë në Fakultetin ide dhe mesazhe të rëndësishme edhe për Filozofik të Universitetit të Prishtinës të sotmen e të ardhmen e shqiptarëve. zhvillohet lënda Mendimi social shqiptar, që Rilindasit, për shembull, përpunuan ligjërohet nga Profesor Ibrahim Berisha, ku platformën e vetqeverisjes së shqiptarëve, veçanërisht trajtohen veprat dhe pikëpamjet bazuar në traditën e tyre historike. Branko e rilindasëve shqiptarë, disa prej të cilëve Merxhani iu kushtua krijimit të një janë ekskomunikuar nga regjimi komunist sociologjie kombëtare shqiptare etj. dhe serb. Nga perspektiva juaj, si mund të Ne, shqiptarët e sotëm, jemi vërtet kontekstualizohet mendimi social shqiptar me fat. Sepse kemi përjetuar, mbi të gjitha, me nevojat dhe kërkesat bashkëkohore, çlirimin e Kosovës dhe krijimin e Republikës nëse disa prej ideve të tyre vazhdojnë me së Kosovës. Por sidoqoftë sfida kombëtare qenë koherente? shqiptare mbetet, ndonëse e një rendi krejt tjetër. Bota shqiptare ka nevojë për një L. Sokoli: Edhe një herë: Në vendet vizion të ri, për një mendim unifikues, për e Lindjes Evropiane, me gjithë kufizimet, një strategji mbarëkombëtare. “Takohemi sociologjia u zhvillua si një shkencë shoqërore në Bruksel”, thonë pushtetarët këtej e andej. legale, e zyrtarizuar dhe e institucionalizuar. Edhe Hungaria, për shembull, ka pjesë të Në Shqipëri, përkundrazi, nuk njohu ndara ndër shtete tanimë pjesë e BE-së. këtë zhvillim. Por kjo nuk do të thotë se Por, sa janë takuar ata në Bruksel? Rumania nuk është zhvilluar mendimi social (apo e Moldavia përfaqësojnë, gjithashtu, një sociologjik) shqiptar. komb, një gjuhë, një kulturë. Madje ato u Ka një të vërtetë: Shqipëria, bota ndanë shumë dekada pas ndarjes së trojeve shqiptare, nuk ka nxjerrë kolosë të mendimit shqiptare. Megjithatë janë zhvilluar e po sociologjik, sikurse ekonomik apo politik të zhvillohen si identitetet me vete, ndonëse përmasave botërore. Por, nga ana tjetër, asnjë ka pasur lëvizje të fuqishme për bashkimin popull nuk mund të mbjeteojë pa mendimin, e tyre. Mendoj se duhet të na shqetësojë pa mendimtarët. Kjo nuk vihet në dyshim. edhe artikullimi, apo theksimi i një identiteti Niçja thotë: “Me të drejtë thuhet se një kosovar, jashtë dhe pavarësisht identitetit popull karakterizohet jo aq fort nga njerëzit shqiptar (temë më vete).  74  Këndvështrime e refleksione

Shqetësues më duket fakti se nuk po Shqipërinë e madhe! E të tjera, e të tjera... udhëhiqemi nga mendimi (shqiptar). Kjo, Por, së pari, pretendimi për një Shqipëri nga njëra anë, për zhvillimin e gjithanshëm natyrore është pretendimi më normal në ekonomik, politik e social të Shqipërisë e botë. Po të mos ishte kështu, as Gjermania Kosovës. Nga ana tjetër, për integrimin nuk do të unifikohej. e botës shqiptare, marrë përgjithësisht. Së dyti, në Ballkan dhe Europë nuk do Një shembull, Akademia e Shkencave e të ketë një Shqipëri të madhe. Sepse nuk Shqipërisë është zvogëluar e dobësuar aq mund të ketë, objektivisht. Të marrim tre sa nuk përfaqëson më thuajse asgjë. Ndërsa treguesit më domethënës, referuar renditjes serbët, maqedonasit, malazezët e grekët i botërore, që janë: popullsia (I), territori (II) fuqizojnë akademitë e tyre. Pra duhet një dhe niveli i zhvillimit, ose GDP (III). reformë që të kemi akademi dinjitoze. Sepse I. Për nga popullsia: Shqipëria dhe Akademia e Shkencave është një çështje Kosova zënë respektivisht vendet e 137 dhe kombëtare, jo e qeverive. Kështu mund të 138 në renditjen botërore të shteteve. Së vijojmë me shembuj të tjerë. bashku do të përbënin 4.7 milion banorë Ne duhet të japim një shembull. Pra dhe do të ishin vendi i 122. Për të arritur ne, sociologët dhe studiuesit socialë të Serbinë do të duheshin edhe 2.4 milion Shqipërisë, Kosovës, Maqedonisë, Malit banorë (afërsisht sa popullsia e Kosovës dhe të Zi e diasporës. Të unifikojmë shoqatat e Malit të Zi, së bashku); sociologjike dhe ato të shkencave të tjera II. Për nga territori: Shqipëria dhe sociale. Diçka bëmë në këtë drejtim në Kosova zënë respektivisht vendet e 140 Asamblenë e zhvilluar në Prishtinë, në nëntor dhe 161. Së bashku do të arrinin më pak 2015. Urojmë te jetë një fillim i mbarë. se 40 mijë km² dhe do të ishin vendi i 133 Por mbi të gjitha uroj që ju, studiuesit e në botë. Për të arritur Serbinë do të duhej rinj të sociologjisë dhe shkencave sociale, të afërsisht dyfishi i sipërfaqes së Shqipërisë bëni gjithçka duhet për zhvillimin e mendimit së Bashkuar; shqiptar, sikurse për të rritur ndikimin mbi III. Për nga GDP-ja: Shqipëria dhe shoqërinë shqiptare e shtetet respektive, për Kosova zënë respektivisht vendet e 127 dhe një perspektivë mbarëshqiptare. 146 në botë. Së bashku do të ishin vendi i 110 në botë. Pra, së bashku do të kishin një L. Kunushevci: Si e vlerësoni raportin GDP afërsisht sa e Bosnje-Hercegovinës, më e interesave strategjike kombëtare ndërmjet pak se ½ e GDP së Serbisë dhe afërsisht sa Kosovës dhe Shqipërisë dhe meqë jemi një një e treta e GDP së Kroacisë. komb dhe përballemi përafërsisht me sfida Pra, Shqipëri të madhe nuk mund të e rreziqe të njëjta, sa po punon Kosova ketë. Sërish do të kishim një shtet të vogël. dhe Shqipëria në procesin e integrimit Ndaj çështje, tej diskutimeve patriotike brendakombëtar dhe në afirmimin dhe (gjithsesi legjitime), është e lidhur me fuqizimin e tyre me anëtarësimin në NATO dhe racionalitetin, për të krijuar një shtet racional më vonë edhe në Bashkimin Evropian, kështu e konkurues, në një botë ku çdo shtet drejt shndërrimit në shtete të suksesshme? konkuron me gjithë të tjerët. Çfarë duhet, sipas meje? L. Sokoli: Pra, siç e thatë ju, jemi Një strategji për integrimin e dy një komb dhe përballemi me të njëjtat shteteve, pra për një bashkim fakti. Ne i sfida e rreziqe. Ndaj na duhet një strategji referohemi integrimit europian, për të cilin kombëtare. Të cilën nuk e kemi. Madje kemi një koncept të qartë, të shprehur edhe kemi frikë që të pretendojmë ta kemi. Se na në Marrëveshjet e Stabilizim-Asocimit etiketojnë shqitaromëdhenj, që kërkojmë (Shqipëria e ka nënshkruar qysh më 12 Social Studies  Vol. 11  No. 4  75  qershor 2006, në Luksemburg). Pra, nëse nuk kanë pse të pretendojnë ta kenë. Sepse, kemi paqartësi në integrimin Shqipëri- nga njëra anë, dyert na janë hapur. Nga ana Kosovë, atëherë le ti referohemi praktikës tjetër, çfarë mund të përfaqësojë një politikë së integrimit europian, i cili parashikon një e jashtme e një shteti të vogël e, për më tepër, tërësi reformash e përafrim legjislacioni, të dobët? Pra, më e mira politikë e jashtme për të arritur disa standarde. Kështu vimë e Shqipërisë dhe Kosovës është politike e te më konkretja: sa standarde (mes njëra- tyre e brendshme zhvillimore, për të rritur tjetrës) janë reformat në Shqipëri e Kosovë, standardin e jetesës së qytetarëve të vet. sa afër janë legjislacionet tona mbi të cilat Ndaj ka kuptim të flasim për shërbim mbështetet zhvillimi? të jashtëm, si shërbim ndaj qytetarëve Kam ndjekur tre mbledhjet e përbashkëta për tregti e biznes ndërkombëtar, apo si të qeverive, në tre vitet e fundit. Në të tretën shërbim ndaj shqiptarëve kudo në botë. (qershor 2016) u nënshkruan gjashtë Por, a e kanë Shqipëria dhe Kosova luksin marrëveshje. Por, në shumë raste, as ministrat për të mbajtur një shërbim diplomatik nga e Shqipërisë nuk gjejnë homologët e tyre në SHBA në Australi? Pse nuk kanë ambasada Kosovë, apo anasjelltas. Sepse edhe struktura apo shërbime konsullore të përbashkëta? e qeverive ndryshon: Kosova ka Ministër Të paktën në atë masë sa e kanë vendet të Diasporës, Ministër të Infrastrukturës, skandinave, vendet më të pasura të planetit, Ministër të Administrimit e Pushtetit Lokal, duhet ta kenë. Ministër pa Portofol (madje dy) etj. Këto Nuk jam kundër demostrimeve Shqipëria nuk i ka, por ka disa ministri që (natyrisht pa teprime) që bëhen në nuk i ka Kosova (nuk po përmend Ministrinë Kosovë, lidhur për raportet me Malin e Zi e Kthimit dhe Komuniteteve, se është (demarkacioni) dhe me Serbinë (zajednica specifike për Kosovën). dhe gjithë hapat për neokolonalizimin Më tej, flitet për përafrimin e arsimit – e Kosovës). Por, mendoj se duhet të baza e integrimit, si dhe bëhen marrëveshje demostrojmë, apo protestojmë edhe për për njohjen e ndërsjelltë të diplomave. Por, veprimet, apo për mosveprimet e qeverive pse ligjet për arsimin në Shqipëri e Kosovë tona, duke synuar integrimin real të ndryshojnë kaq shumë? Pse të mos kemi Shqipërisë e Kosovës, apo edhe të botës një ligj të unifikuar, të paktën në çështjet shqiptare, përgjithësisht. themelore. Kemi përjetuar hapin e madh, çlirimin Ose, kërkohet e njëjta klimë biznesi në e Kosovës. Mbetet hapi tjetër i madh, Shqipëri e Kosovë. Por, ligjet fiskale (ato integrimi i Shqipërisë me Kosovën dhe, si që stimulojnë biznesin) ndryshojnë shumë qëllim final, bashkimi i tyre. Kjo është sfida dhe, këto ligje ndryshohet çdo vit pa asnjë e vërtetë e brezit të sotëm të shqiptarëve. konsultim me njëri-tjetrin. Së fundi, po marrim politikën e L. Kunushevci: Profesor Sokoli, shërbimin e jashtëm. Unë po e ndaj në dy ju falenderoj shumë që gjetët kohë t’iu gjymtyrë: politika dhe shërbimi i jashtëm. përgjigjeni këtyre pyetjeve. Ishte kënaqësi Sepse, në një farë kuptimi, Shqipëria e dhe nder. Kosova, veç e veç apo edhe bashkë, nuk mund të kenë politikë të jashtme, madje as L. Sokoli: Faleminderit juve dhe suksese!  76  Indeksi i të gjithë numrave të revistës / 20 vjet - 20 years: 1997-2017 Social Studies  Vol. 11  No. 4  77 

INDEKSI I TË GJITHË NUMRAVE TË REVISTËS 20 VJET - 20 YEARS: 1997-2017 INDEX OF ALL ISSUES OF THE JOURNAL

(41 numra, 526 artikuj, në shqip dhe/ose në anglisht)

ARTICLES - ARTIKUJ DEVOLLI, Ardita & Behlul BRESTOVCI. 2013. “Research on verbal-numerical ADEDEJI, Isaac A. 2017. “Ethnic-Diaspora: skills of pupils of primary schools”, Social Prerequisite for Infrastructure- Studies, Vol. 7, No. 1 (28), pp. 5-18. Development Investments in Africa”, BAÇA, Ferit. 2014. “Thelbi filozofik i Social Studies, Vol. 11, No. 3 (40): pp. konfliktit”, Studime Sociale, Vëll. 8, Nr. 13-24. 2 (32), fq. 81-88. AJDINI, Juliana & Fiona TODHRI. 2013. BALUKJA, Aurora & Anjeza BALUKJA. “Ndikimi i jetës së burgut tek i dënuari”, 2017. “Rëndësia e politikës dhe politika Studime Sociale, Vëll. 7, Nr. 2 (29), fq. si profesion në Shqipëri” Studime Sociale, 59-64. Vëll. 11, Nr. 2 (39): 77-82. ALIMEHMETI, Migena. 2012. “Cognitive BANSODE, Prashant & Sunil BHOSALE. psychology as a key mechanism in the 2016. “The Exclusion of Female learning process”, Vol. 6, No. 1 (25), Domestic Workers of Pune City”, Social pp. 87-96. Studies, Vol. 10, No. 2 (37), pp. 115- ALLIYU, Nurudeen & Oludele Mayowa 126. SOLAJA. 2016. “The Political Economy BARBERIS, Eduardo & Valbona NANAJ. of Nigeria’s Green Practice Adoption in 2011. “Albanians and the others: the Era of Sustainable Development”, educational attainments and attitudes Social Studies, Vol. 10, No. 2 (37), pp. of migrants and nationals in Italian 99-114. schools”, Vol. 5, No. 2 (24), pp. 5-14. ANXHAKU, Adriana. 2012. “Besimi fetar BAYATRIZI, Zohreh. “Dija nuk është dhe përligjja racionale në shkrimet e pushtet; kërkimi sociologjik i financuar Anton Harapit”, Vëll. 6, Nr. 3 (27): nga shteti në Iran”, Vëll. 6, Nr. 3 (27): 103-108. 11-26.

Social Studies 2017, 4 (11): 77-98  78  Indeksi i të gjithë numrave të revistës / 20 vjet - 20 years: 1997-2017

BEDDIES, Sabine; DE SOTO, Hermine; their reflections in the enforcement of the GËDESHI, Ilir; PEREZ, Daniel. 2004. Albanian family legislations” Vol. 6, No. “Nga përjashtimi te përfshirja shoqërore. 1 (25), pp. 105-113. Studim mbi romët dhe evgjitët në BRAJA, Ardiana. 2011. “Të nxisim dëshirën Shqipëri”, P&S, 7-2 (14): 65-80. e nxënësve për të shkruar nëpërmjet BEJ, Marta. 2012. “The impact of Parenting formave të korrigjimit dhe vlerësimit” , styles and education on the phenomenon Studime Sociale, Vëll. 5, Nr. 1 (23): 5-12. of Bullism”, Vol. 6, No. 2 (26): 91-100. BRAJA, Ardjana & Hasim BRAJA. BEJKO Erindi & Kseanela SOTIROFSKI. 2014. “Gramatika, element shumë i 2014. “Ndikimi i Reformës Territoriale rëndësishëm i mësimdhënies së gjuhëve në Ridimensionimin e Bastioneve të huaja”, Studime Sociale, Vëll. 8, Nr. 1 Politike në Shqipëri”, Studime Sociale, (31), fq. 51-59. Vëll. 8, Nr. 2 (32), fq. 43-50. BRATJA, Anila. 2013. “Zhvillimi profesional BEQJA, Hamit & Lekë SOKOLI. 2000. i mësuesit dhe ndikimi në fuqizimin e “Tranzicioni demokratik dhe zhvillimet shkollës”, Studime Sociale, Vëll. 7, Nr. 2 psikologjike”. 2000. P&S 3-1 (6): 33- (29), fq. 49-58. 44. Calliope TSANTALI & Symeon BEQJA, Hamit. 2000. “Vrojtim kritik i NIKOLIDAKIS. 2013. “Teaching zhvillimeve arsimore në Shqipëri” P & Democracy: Combining Literature with S, 7-1 (13): 39-51. the Project Method”, Social Studies, Vol. BEQJA, Hamit; SOKOLI, Lekë. 2000. 7, No. 1 (28), pp. 19-28. “Divorci në sfondin e zhvillimeve të CAMI, Agron. 2000. “Kur do të përfundojë dhjetëvjeçarit 1991-2000”. P & S, 3-2 tranzicioni në Shqipëri?” P & S, 3-1(6): (2): 69-92. 57-62 BERISHAJ, Martin. 2008. Shteti nacional në CANOLLARI, Albana & Guida de ABREU. kapërcyell sociologjik”, Studime Sociale, 2010. “Studim pilot mbi përfaqësitë Vëll. 2, Nr. 1 (19): 103-112. sociale të prindërve rreth shkollimit BIBA, Galsvinda. 2017. “The culture of të fëmijëve: rasti i emigrantëve, adoption in Albania;Public perception joemigrantëve dhe emigrantëve të kthyer of Adoptive Families”, Social Studies, Vol. shqiptarë”, Studime Sociale, Vëll. 4, Nr. 11, No. 3 (40): pp. 31-37. 1 (22): 33-38. BLAU, Judith R. 1998. “Immigrant CANOLLARI, Albana. 2008. “Identiteti Communities and Their Newspapers in kulturor dhe modelimi i tij ndër studentët America” SA 1 (2): 13-24. shqiptarë në Itali dhe Angli”, Studime BLAU, Peter M. 1998. “Sociological Theory: Sociale, Vëll. 2, Nr. 1 (19): 69-88. Two different Aproachs” SA 1(1): 21-25. CANOLLARI, Albana. 2011. “The possible BOLLOBANI DODOVECI, Elvira. 2014. effects of self-construals and social “Vendburimet e kromit në Malësinë e relationships on happiness”, Vol. 5, No. Martaneshit dhe ndikimi i tyre në zhvillimin 2 (24), pp. 99-108. social – ekonomik të zonës”, Studime Sociale, ÇATA, Edmond. 2003. “Mbi reformimin Vëll. 8, Nr. 1 (31), fq. 43-50. administrative dhe akademik të arsimit BOZO Aurela. 2016. “Mbi disa tendenca të lartë në Shqipëri, sipas modelit në lidhje me shkaqet e zgjidhjes së perëndimor”, P & S, 6-2(12): 113-120. martesave gjatë vitit 2014”, Studime CEKANI HOXHA, Ermioni. 2014. “Arsimi Sociale, Vëll. 10, Nr. 1 (36), fq. 55-64. dhe roli i tij në zhvillimin e shoqërisë”, BOZO, Aurela & Klajdi MONE. 2012. Social Studime Sociale, Vëll. 8, Nr. 2 (32), fq. aspects of violence in family relations and 51-56. Social Studies  Vol. 11  No. 4  79 

CEKANI, Ermioni & Migena SPAHO. 2012. ÇOBANI, Tonin. 2011. “Mitologjia në “Psikologu dhe punonjësi social, risi në “Lahuta e Malcis” dhe realiteti social i arsimin parauniversitar” Vëll. 6, Nr. 3 Shqipërisë”, Studime Sociale, Vëll. 5, Nr. (27): 83-94. 1 (23): 5-12. CEKANI, Ermioni. 2010. “Edukimi gjinor ÇOBANI, Tonin. 2012. “Fillimet e esesë në arsimin parashkollor”, Studime sociologjike shqiptare”, Vëll. 6, Nr. 3 Sociale, Vëll. 4, Nr. 1 (22): 43-50. (27): 5-10. CENAJ Enkelejda. 2015. “Bashkëjetesa COPP, Martha. 1998. “Adult “Adolescents”: e çifteve në Qarkun e Kukësit, midis Social Control of Sexuality and pranimeve dhe refuzimeve”, Studime Adulthood in People with Developemant Sociale, Vëll. 9, Nr. 2 (34), fq. 29-36. Disabilities” SA, 1(3): 113-135. CENAJ, Enkelejda. 2009. “Postet drejtuese DACI, Jordan. 2011. “Human Rights as dhe politika: Larg vajzave dhe grave collective goods”, Vol. 5, No. 2 (24), kuksiane”, Studime Sociale, Vëll. 3, Nr. pp. 131-138. 1 (21): 97-105. DALLA, Marina & Lekë SOKOLI. 2012. CENAJ, Enkelejda. 2012. “Chains that “Acculturation and subjective well being cannot be easily broken: women and among Albanian immigrants in Greece” divorce in Albania“, Vol. 6, No. 1 (25), Vol. 6, No. 2 (26): 111-120. pp. 25-34. DALLA, Marina. 2002. “Rreth procesit ÇEPELE, DIMO Mirela. 2012. “Textbooks - të integrimit psikologjik të nxënësve The challenge of the future: Psychosocial shqiptarë në shkollën dhe shoqërinë and pedagogical criteria of literature texts in greke”, P & S, 5-1(10): 97-106. secondary schools, a major factor for modern DAUTI, Marsela. 2013. “Shpërndarja e teaching” Vol. 6, No. 2 (26): 51-56. investimeve në infrastrukturën rrugore në CERHOZI, Esmeralda. 2015. “Arti dhe Shqipëri: A luajnë rol lidhjet politike?”, shoqëria ku unë jetoj”, Studime Sociale, Studime Sociale, Vëll. 7, Nr. 2 (29), fq. Vëll. 9, Nr. 1 (33), fq. 99-106. 13-20. CHATAMI, Seejed Mohammed. 2006. DE SOTO, Hermine et al. 2006. “Kapitali “Kuptimi rreth dialogut midis social si vlerë e si qëllim”, P & S,, 4-1(8): qytetërimeve”, P & S, 4-2(9): 31-35. 5-16. CIROGU, Eldisa & Dorjan DOKA. 2017. DE SOTO, Hermine; GËDESHI, Ilir; “The Development of strategies for BEDDIES, Sabine; PEREZ, Daniel. prevention and transformation of 2004. “Nga përjashtimi te përfshirja international conflict according the shoqërore. Studim mbi romët dhe Transcend Method”, Social Studies, Vol. evgjitët në Shqipëri” P & S, 7-2(14): 11, No. 3 (40): pp. 67-74. 65-80. ÇOBANI, Tonin. 2007. “Shqiptari i DE SOTO, Hermione; GORDON, Peter; refuzuar”, Studime Sociale, Vëll. 1, Nr. GËDESHI, Ilir; SINOIMERI, Zamira. 1 (17): 51-56. 2002. “Vlerësimi cilësor i varfërisë në ÇOBANI, Tonin. 2008. “Komuniteti i sotëm Shqipëri”, P & S, 5-1(10) : 21-38. urban përballë sfidave të pritshme të DEDEJ, Arian & Elona DOLLAKU. 2015. globalizmit”, Studime Sociale, Vëll. 2, “Perceptimi i qytetareve rreth OJQ-ve në Nr. 2 (20): 59-64. procesin e integrimit”, Studime Sociale, ÇOBANI, Tonin. 2010. “1989: Rënia e Vëll. 9, Nr. 1 (33), fq. 67-76. mureve dhe ardhja e parë (jo)rastësore DEDEJ, Margarita. 2013. “Shprehjet e Nënë Terezës në Shqipëri”, Studime frazeologjike me vlerë mbiemërore; Sociale, Vëll. 4, Nr. 1 (22): 39-42. studim krahasues gjuhë shqipe – gjuhë  80  Indeksi i të gjithë numrave të revistës / 20 vjet - 20 years: 1997-2017

angleze”, Studime Sociale, Vëll. 7, Nr. 3 to promote and develop the critical and (30), fq. 79-88. creative thinking in literature teaching”, DEDEJ, Margarita. 2014. “Phraseological Social Studies, Vol. 8, No. 1 (31), pp. units and the integration of other 77-82. elements in English and Albanian”, Social DUCI Veronika. 2011. “Psychosocial effects Studies, Vol. 8, No. 1 (31), pp. 71-76. of a life – threatening disease”, Vol. 5, DELLA ROCCA, Roberto Morozzo. 2002. No. 2 (24), pp. 149-156. “Roma dhe Tirana, konvergjencat ECO, Umberto. 2001. “Lufta e shenjtë, paralele”, P & S, 5-1(10): 121-128. pasioni dhe arsyeja” P & S, 4-2(9): DEMA Alma. 2015. “Mbledhësit e përrallës 43-50. shqipe, nga Jarnik te Hasluck”, Studime ELDER, Glen H. JR. 1998. “Life Course Sociale, Vëll. 9, Nr. 2 (34), fq. 37-44. Theory and Human Development” SA, DEMALIAJ, Skender. 2000. “Braktisja e 1(2): 1-12. procesit mësimor-problem pedagogjik ELEZI, Mehmet. 2000. “Evropa Juglindore: e social”, P & S, 3-2(7): 93-100. sfidat dhe strategjia e stabilitetit afatgjatë” DEMOLLARI, Elton. 2013. “Gjermania dhe P & S, 3-1(1): 87-96. “NATO-ja e Re” Hyrja e Gjermanisë në ELEZI, Mehmet. 2004. “Gjuha shqipe midis NATO dhe kontributi i saj në zhvillimin Perëndimit dhe Bizantit” P & S, 7-2(14): e Aleancës”, Studime Sociale, Vëll. 7, Nr. 105-110. 3 (30), fq. 69-78. ELÍAS, Gómez & Carla COSSI. 2015. “Social DERVISHI, Zyhdi. 2001. “Urbanizim i jetës Figurations and Tourist Displacement in së popullsisë fshatare apo ruralizim i Argentina”, Social Studies, Vol. 9, No. 3 qyteteve? Rasti i Tiranës” P & S, 4-1(8): (35), pp. 35-44. 33-42. ELLISON, Christopher G, and SHERKAT, DERVISHI, Zyhdi. 2003. “Trazime Darren E. 1998. “Is Sociology the Core bashkëkohëse në marrëdhëniet intime të Discipline for the Scientific Study of rinisë shqiptare” P & S, 6-2(12): 35-50. Religion?” SA, 1(4): 95-106. DERVISHI, Zyhdi. 2005. “Vullnetarizmi - EPPLER, Erhard. 2001. “Rikthimi ose ind i domosdoshëm për funksionimin ringjallja e politikës” P & S, 4-1(8): e humanizimin e shoqërisë” P & S, 53-67. 8-1(15): 71-93. EPPLER, Erhard. 2002. “Mjerimi i politikës” DEVOLE, Rando. 2003. “Shqiptarët dhe P & S, 6-1(11): 103-110. celulari” P & S, 6-1(11): 45-58. EVALDSSON, Ann-Carita. 1998. “The DEVOLE, Rando. 2015. “L’immigrazione Myth of “Swidishness”: Ideologies and in Italia e il macigno di Sisifo”, Social Values in Representations of National Studies, Vol. 9, No. 3 (35), pp. 85-92. Identities” SA, 1(4): 59-67. DHIMA, Aleksandër. 2015. “Qasje FANAJ, Naim & Fleura SHKËMBI. 2013. antropologjike mbi marrëdhëniet e “Një vështrim sociokulturor i përgjigjeve individit me shoqërinë shqiptare të të shoqërisë ndaj shëndetit mendor: tranzicionit”, Studime Sociale, Vëll. 9, Rasti i Shqipërisë dhe Kosovës”, Studime Nr. 1 (33), fq. 21-32. Sociale, Vëll. 7, Nr. 2 (29), fq. 23-36. DHIMA, Aleksandër. 2016. “Refleksione FANIKO, Klea. 2002. “Delinkuenca tek antropologjike mbi feedback-un e adoleshentët shqiptarë”, P & S, 5-1(10): komunikimit politik në debatet 107-120. televizive”, Studime Sociale, Vëll. 10, FAVERE, Amelia. 1998. “Trompe LëOeuil: Nr. 2 (37), fq. 11-18. America Through the Eyes of Europe” DIMO, Mirela. 2014. “The role of teachers SA 1(1): 127-138. Social Studies  Vol. 11  No. 4  81 

FEDOROVA, Evgeniya. 2017. “Social policy GJINI, Fatbardha. 2011. “Njohja dhe reform in the sphere of orphan support parandalimi i agresivitetit në shkollë” , in Russia”, Social Studies, Vol. 11, No. 3 Studime Sociale, Vëll. 5, Nr. 1 (23): 5-12. (40): pp. 49-60. GJINI, Fatbardha. 2017. “Faktorë FRASHËRI, Eneida & Eris DHAMO. 2017. që favorizojnë sjellje joviolente në “Albanian elderly in need for public marrëdhëniet në çift”, Studime Sociale, mental health services”, Social Studies, Vëll. 11, Nr. 2 (39): 35-42. Vol. 11, No. 1 (38), pp. 83-90. GOLLOPENI, Besim & Ferdi KAMBERI. FRASHËRI, Eneida. 2016. “Problems 2014. “Praktikimi i religjionit dhe respektimi and challenges of mental health i lirive fetare në Kosovë”, Studime Sociale, professional in Albania during the Vëll. 8, Nr. 2 (32), fq. 31-42. process of decentralization of mental GOLLOPENI, Besim. 2010. “Evolucioni i health services”, Social Studies, Vol. 10, martesës në Kosovë”, Studime Sociale, No. 2 (37), pp. 83-90. Vëll. 4, Nr. 1 (22): 61-70. FRASHËRI, Kristo. 2017. “Identiteti GOLLOPENI, Besim. 2013. “Evolucioni kombëtar, feja dhe qytetërimi”, Studime demografik në Komunën e Dragazhit - Sociale, Vëll. 1, Nr. 1 (17): 23-32. prirjet e zhvillimit”, Studime Sociale, Vëll. FUGA, Artan. 2003. “Tjetërsimi i vlerave 7, Nr. 2 (29), fq. 89-98. të komunizmit në totalitarizëm” P & S, GOLLOPENI, Besim. 2017. “Kthimi i 6-2(12): 11-21. emigrantëve kosovar në Kosovë: Mit apo FUKUYAMA, Francis. 2000. “Problemi me Realitet” Studime Sociale, Vëll. 11, Nr. 2 emërtimet” P & S, 3-2(7): 119-122. (39): 17-34. GAAY FORTMAN, Bas de. 1998. “Is GORDON, Peter; DE SOTO, Capitalism Possible?” SA, 1(2): 43-59. Hermione; GËDESHI, Ilir; GAAY FORTMAN, Bas de. 1998. “Is SINOIMERI, Zamira. 2002. “Vlerësimi Democracy Possible?” SA, 1(3): 61-74. cilësor i varfërisë në Shqipëri”. Vëll. 5, GAAY FORTMAN, Bas de. 1998. “Is Nr. 1(10) : 21-38. Socialism Possible?” SA, 1(1): 97-106. GOVE, Walter R. 1998. “Is Sociology the GANI, Agron. 2000. “Sistemi anglez i dy Integrative Discipline in the Study of partive dhe vlerat e tij për Shqipërinë” Human Behavior?” SA 1(1): 135-143. P & S, 3- 2(7): 35-38. GRACENI (MELEQI), Bonina. 2001. “ATA GËDESHI, Ilir. 2000. “Roli i remitancave QË UDHËHOQËN AMERIKËN. të emigracionit shqiptar dhe ndikimi Nga Washingtoni te Bushi: Të gjithë i tyre në ekonominë e vendit” P & S, presidentët e SHBA-ve”. Vëll. 4, Nr. 3-2(7): 55-68. 2(9): 5-16. GËDESHI, Ilir; DE SOTO, Hermine; GRIFFIN, Larry J. 1998. “How Is Sociology BEDDIES, Sabine; PEREZ, Daniel. Informed by History?” SA 1(3): 171- 2004. “Nga përjashtimi te përfshirja 179. shoqërore. Studim mbi romët dhe evgjitët GURRA, Qetësor & Jonida GURRA. në Shqipëri” P & S, 7-2(14): 65-80. 2016. “Mbrotja e mjedisit në kuadër GJERMENI, Eglantina. 2004. “Proceset të standarteve të Bashkimit Evropian”, migruese nën këndvështrimin gjinor P Studime Sociale, Vëll. 10, Nr. 2 (37), & S, 7- 2(14): 81-90. fq. 69-82. GJINI, Fatbardha. 2008. “Ideja e GURRA, Qetesor & Jonida GURRA. 2017. komunitarizmit me studentët dhe “Pronësia intelektuale dhe industriale në edukimi i një humanizmi të ri”, Studime Shqipëri” Studime Sociale, Vëll. 11, Nr. Sociale, Vëll. 2, Nr. 2 (20): 103-108. 2 (39): 55-70.  82  Indeksi i të gjithë numrave të revistës / 20 vjet - 20 years: 1997-2017

HADAJ, Artur. 2012. “Mbi përkthimin prindërve për bashkëpunim”, Studime e fjalëve të urta të Biblës në gjuhën Sociale, Vëll. 7, Nr. 3 (30), fq. 55-62. shqipe”, Vëll. 6, Nr. 3 (27): 109-114. HAXHIA LJARJA, Nertila & Romeo HAFERRAJ, Lorenc. 2012. “Is GURAKUQI. 2011. “National Identity decentralization in Kosovo delivering and Religions in Albania”, Vol. 5, No. 2 on its democratization?“, Vol. 6, No. 1 (24), pp. 85-98. (25), pp. 43-50. HAYNS, Barbara. 1998. “Meaning and HAGEN Timothy. 2011. “Safe, just, and Measurement in the Post-Communist smart: Home education as an essential Labor Force: Employment and option for families in Albania and Unimployment in Poland, 1992-1996” around the world”, Vol. 5, No. 2 (24), SA 1(1): 41-59. pp. 77-84. HEYDEBRAND, Wolf. 1998. “On the HAJRULLA, Veneranda & Marsela Transformation of “Unresponsive” HARIZAJ. 2014. “Benefits and Societies: The Case of State Socialism” Challenges of Problem-Based Learning SA, 1(4): 13-26. in Language Acquisition”, Social Studies, HICKS, Aleksander. 1998. “Is Political Vol. 8, No. 2 (32), pp. 111-118. Sociology Informed by Political HAKO, Hulusi. 2004. “Lira e ndërgjegjes, Science?” SA, 1(2): 159-168. besimi fetar dhe ateizmi, si shprehje e HOFER, Erik. 2000. “Kohë e axhaminjve” lirisë” P & S, 7-2(14): 51-64. P & S, 3-2(7): 121-126. HAMITI, Sabri. 2005. “Shkollat letrare HOLLANDER, Paul. 1998. “Westernization shqipe” P & S, 8-1(15): 95-104. and anti-Americanism in Post- HAMZAJ, Enkelejda. 2013. “Habermas dhe Communist Societies” SA, 1(4): 29-40. opinioni publik në shoqërinë moderne”, HOXHA, Ermir. 2013. “Zhvillimet në Studime Sociale, Vëll. 7, Nr. 3 (30), fq. fotografinë shqiptare pas Luftës së Dytë 49-54. Botërore”, Studime Sociale, Vëll. 7, Nr. 2 HANEY, Lyene.1998. “The Creation (29), fq. 65-74. of a Discretionary Welfare State: HOXHA, Ermira. 2017. “Early maladaptive Professionalization and tha Politics of schemas and differentiation of self as Welfare reform in Hungary” SA 1(1): predictors of intimate relationship 61-70. atisfaction”, Social Studies, Vol. 11, No. HARIZAJ, Marsela & Veneranda HAJRULLA. 3 (40): pp. 93-102. 2014. “Impact of Changing Educational HOXHA, Rudina. 2010. “Familja shqiptare Policies in Foreign Language Teaching in dhe evoluimi i legjislacionit shoqërues Albania”, Social Studies, Vol. 8, No. 2 (32), shqiptar”, Studime Sociale, Vëll. 4, Nr. pp. 129-134. 1 (22): 51-60. HARIZAJ, Marsela. 2015. “Eseja si mjeti HOXHALLARI, Itena. 2007. “Familja e i fuqishëm komunikimi dhe edukimi komunitetit rom dhe funksionimi i sociokulturor në orët e gjuhës angleze”, saj”, Studime Sociale Vëll. 1, Nr. 1 (17): Studime Sociale, Vëll. 9, Nr. 1 (33), fq. 89-100. 95-99. HRONI, Sotiraq; SAVA, Anila. 2003. HARKER, Kathrin. 1998. “Caring for “Komunitetet dhe roli i tyre në the Elderly: Family Relationships and qeverisjen vendore (Sondazh, opinione, Institutionalization of the Aged in the rekomandime)” P & S, 6-2(12): 51-64. U. S.” SA, 1(3): 137-145. HUGHES, Marion R. “Social Determinants HASANI, Nazyktere. 2013. “Angazhimi of Adolescent Fatherhood” SA, 1(4): i kujdestarëve të klasave në nxitje të 69-88 Social Studies  Vol. 11  No. 4  83 

HUNTINGTON, Samuel. 2000. “Superfuqia dhe ndërgjegjja evropiane” P & S, e vetme” P & S, 3-2(7): 105-115. 3-2(7): 5-8. HYSA, Ermela. 2012. “The implication of KADRIU – LUTFIU, Lulzime & Abdulla philosophy on the diplomatic strategy”, BALLHYSA. 2015. “Qëndrimi i Vol. 6, No. 2 (26): 47-50. nxënësit në zgjidhjen e problemit gjatë HYSA, Lorela. 2012. “Albania and its difficult komunikimit me mësuesin”, Studime road towards the European integration”, Sociale, Vëll. 9, Nr. 2 (34), fq. 97-104. Vol. 6, No. 1 (25), pp. 51-56. KADRIU, Ibish & Abdylnaser SINANI. HYSA. Eglantina. 2011. “Corruption and 2016. “Immigration and integration in Human Development: Albania and global contexts”, Social Studies, Vol. 10, EU-27”, Vol. 5, No. 2 (24), pp. 43-52. No. 1 (36), pp. 73-78. HYSI, Ledia. 2012. “Migration, free KAJSIU, Blendi. 2005. “Ligjërimi Steril. Movement of persons and readmission Kategoritë dhe konceptet që (keq) agreements”, Vol. 6, No. 1 (25), pp. përdoren në ligjerimin e sotëm politik 35-42. dhe rrjedhojat negative për demokracinë” IBRA, Dashnor. 2012. “The King Zog P & S, 8-1 (15): 39-50. alliance with Italy for extraction the KALERANTE, Evagjelia. 2011. “Repatriation country out of crisis” Vol. 6, No. 2 (26): of Albanians: Redesigning a Student 57-62. acculturation Policy”, Vol. 5, No. 2 (24), IDN, Tiranë; IEB, Shkup. 2004. “Rreth pp. 53-62. mirëbesimit ndërkufitar midis Shqipërisë KALLEBERG, Arnel L. 1998. “Sociology and dhe Maqedonisë” P & S, 7-1(13): 79-88. Economics: Crossing the Boundaries”. IDN, Tiranë; IEB, Shkup. 2005. SA 1(1): 145-155. “Marrëdhëniet shqiptaro-maqedonase në KAPLLANAJ Migena. 2017. “Politikat dhe opinionet e qytetarëve të të dy vendeve shërbimet sociale që ndikojnë ruajtjen (Sondazh)” P & S, 8-1(15): 105-120. e ekuilibrit mes punës dhe jetës në ISLAMI, Hivzi. 2008. “Decentralizimi Shqipëri; Një analizë krahasuese”, aktual, si ndarje specifike territoriale- Studime Sociale, Vëll. 11, Nr. 1 (38), politike e Kosovës”, Studime Sociale, Vëll. fq. 59-70. 2, Nr. 1 (19): 5-18. KARABINA, Mirela. 2017. “Drejtimi i ISLAMI, Kastriot. 1998. “Albaniaës Response shkollës dhe zhvillimi profesional i to the Kosovo Humanitarian Crisis of mësuesve, , Vëll. 11, Nr. 4 (41): 41-48 1999: From Chaos to Organised Action” KARAMUÇO, Ervin & Deniona KATRO. SA, 2(5): 91-98. 2012. “The role of Albanian Ombudsman ISLAMI, Kastriot. 2002. “Vlerësim mbi and the implementation of key priorities sistemet zgjedhore. Përshtatja e sistemeve of European Union” Vol. 6, No. 2 (26): eleektorale me realitetin dhe mentalitetin 37-46. politik shqiptar” P & S, 5-1(10): 39-48. KASER, Karl. 2003. “Historia e familjes në JASHARI, Hasan. 2010. “Sociologjia e një Shqiperi në shekullin XX” P & S, 6-2 filmi: demokracia e vitit 1936”, Studime (12): 65-75. Sociale, Vëll. 4, Nr. 1 (22): 71-75. KASHAHU XHELILAJ, Ledia. 2011. JENKINS, Lory A, David MOLNAR & “Njohja e dokumentacionit shkollor, Myftar DOÇI. 2000. “Vetëdija dhe realitet apo retorikë”, Studime Sociale, pjesëmarrja qytetare-parakushte për Vëll. 5, Nr. 1 (23): 5-12. demokracinë në Shqipëri” P & S, 3-1(6): KASHAHU XHELILAJ, Ledia. 2014. 15-30. “Demokratizimi i shkollës dhe nevoja e KADARE, Ismail. 2000. “Moda antishqiptare saj për ridimensionimin e marrëdhënieve  84  Indeksi i të gjithë numrave të revistës / 20 vjet - 20 years: 1997-2017

me grupet e interesit” , Studime Sociale, e migrantit në shembullin e migrantit Vëll. 8, Nr. 2 (32), fq. 89-96. shqiptar në Australi”, Studime Sociale, KASHAHU XHELILAJ, Ledia. 2015. Vëll. 10, Nr. 2 (37), fq. 5-10. “Zhvendosjet demografike, papunësia KLEINMAN, Sherryl. 1998. “What dhe arsimimi në qarkun e Dibrës”, Sociology Teaches Me” SA, 1(2): 119- Studime Sociale, Vëll. 9, Nr. 1 (33), fq. 124. 43-56. KODRA, Luljeta. 2015. “Çështja e terrorizmit KASHAHU, Ledia. 2012. “The Influence sipas të drejtës ndërkombëtare of family functioning and school-family humanitare”, Studime Sociale, Vëll. 9, relationship in adolescent academic Nr. 2 (34), fq. 53-64. achievement at the subject of the KOTI, Isidor. 2011. “Rritja e mirëqenies Albanian language” Vol. 6, No. 2 (26): në Shqipëri,faktor për emancipimin 101-110. shoqëror” , Studime Sociale, Vëll. 5, Nr. KASHTA SHAHOLLARI, Reida. 1 (23): 5-12. 2013. “Integration approach: public KRASNIQI, Afrim. 2004. “Kriza e vlerave procurement case”, Social Studies, Vol. dhe e kulturës politike në Shqipëri” P & 7, No. 3 (30), pp. 9-17. S, 7-1 (13): 5-20. KEÇKA, Ilo. 2017. “Menaxhimi i burimeve KRASNIQI, Afrim. 2006. “Pluralizmi njerëzore në polici dhe ndikimi i tij në politik, keqpërdorimi dhe përgjegjësitë luftën kundër kriminalitetit”, Studime politike përballë tij” P & S, 3-1 (6): Sociale, Vëll. 11, Nr. 1 (38), fq. 21-30. 71-76. KEISTER, Lisa A. 1998. “Social Ties and KRASNIQI, Afrim. 2007. “Pluralizmi politik the Formation of the Chinese Business në Shqipëri midis demokracisë dhe Groups” SA, 1(2): 99-117. partikracisë”, Studime Sociale, Vëll. 1, KEKEZI, Harillaq. 2008. “Pluralizmi Nr. 2 (18): 35-52. politik - Europa Lindore dhe përvoja e KRASNIQI, Afrim. 2012. “Institucioni i Shqipërisë”, Studime Sociale, Vëll. 2, Nr. Presidentit: një vështrim krahasues midis 1 (19): 45-58. shteteve të Europës Juglindore (Bullgari, KEKEZI, Harillaq. 2015. “Ligji dhe kultura Kosovë, Kroaci, Rumani, Maqedoni, gjuhësore”, Studime Sociale, Vëll. 9, Nr. Mali i Zi, Serbi, Slloveni, Shqipëri)”, 1 (33), fq. 77-84. Vëll. 6, Nr. 3 (27): 27-43. KERA, Gentiana & Enriketa PAPA. 2002. KRASNIQI, Afrim. 2014. “Partitë dhe feja, “Karakteristikat e familjes shqiptare sipas një marrëdhënie në tranzicion: Rasti regjistrimit të popullsisë në vitin 1918” shqiptar”, Studime Sociale, Vëll. 8, Nr. 1 P & S, 5-1 (10): 83-96. (31), fq. 5-18. KIÇMARI, Sabri. “Drejtimet e reformimit KREA, Gentiana. 2004. “Qyteti i Tiranës në të sistemit të zgjedhjeve në Kosovë”, këndvështrimin e udhëtarëve të huaj” P Studime Sociale, Vëll. 1, Nr. 2 (18): & S, 7-1 (13): 69-77. 75-84. KUÇI TARTARI, Doreta. 2016. “Punësimi KIÇMARI, Sabri. 2004. “Nocioni, qëllimi dhe në Shqipëri, llojet e sfidat e tij” Studime zbatimi praktik i teorisë komunitariste” Sociale, Vëll. 10, Nr. 1 (36), fq. 13-20. P & S, 7-2(14): 41-50. KUÇI TARTARI, Doreta. 2016. “Varfëria në KIÇMARI, Sabri. 2008. “Ideja, qëllimi dhe Shqipëri dhe ndikimi i saj në cilësinë e zbatimi praktik i teorisë komunitariste” , jetës së fëmijëve”, Studime Sociale, Vëll. Studime Sociale, Vëll. 2, Nr. 2 (20): 5-14. 10, Nr. 1 (36), fq. 65-72. KIÇMARI, Sabri. 2016. “Diskurs KUÇI, Doreta. 2013. “Punësimi i grave, sipas socialfilozofik mbi fenomenologjinë teorive të ndryshme”, Studime Sociale, Social Studies  Vol. 11  No. 4  85 

Vëll. 7, Nr. 2 (29), fq. 75-82. lëvizshme”, Studime Sociale, Vëll. 10, Nr. KULLA Florian. 2016. “Ndërtimi i 2 (37), fq. 45-62. marrëdhënieve sociale të fëmijëve me LEKA, Agim. 2015. “The human migration aftësi të kufizuara intelektuale” Studime in our global era; A philosophical Sociale, Vëll. 10, Nr. 1 (36), fq. 5-12. reflection”, Social Studies, Vol. 9, No. 3 KUME Enida. 2016. “Job satisfaction of (35), pp. 69-76. social service workers in undergraduate LEKA, Kozma. 2013. Pasuritë natyrore dhe educational institutions in Albania”, njerëzore në Komunën Qendër Vlorë si Social Studies, Vol. 10, No. 1 (36), pp. mundësi për zhvillim”, Studime Sociale, 89-96. Vëll. 7, Nr. 3 (30), fq. 94-103. KURZMAN, Charles. 1998. “Not Ready for Lekë SOKOLI. 2013. “Sustainable Democracy? Theoritical and Historical Development as the Imperative of Objections to the Concept of Pre- the twenty-first century; towards a requisites” SA 1(4): 1-12. new Approach of Measuring and KUTROLLI Sokoli, Elda & Lekë Monitoring”, Social Studies, Vol. 7, No. SOKOLI. 2015. “Përfaqësimi gjinor 1 (28), pp. 29-36. dhe demokracia pjesëmarrëse; Rasti LEMKE, Christiane. 1998. “Contentious i Shqipërisë në vështrim krahasues”, Actions in Comperative Perspective: Studime Sociale, Vëll. 9, Nr. 2 (34), fq. Is East Germany a Special Case?” SA, 13-28. 1(4): 49-58. KUTROLLI, Julian & Lekë SOKOLI. LIÇI, Luela. 2017. “Barasvlera kulturore dhe 2015. “Sfida e sipërmarrjes; ‘kapitalizmi barasvlera gjuhësore” Studime Sociale, kantian’ dhe realiteti shqiptar”, Studime Vëll. 11, Nr. 4 (41): 57-64 Sociale, Vëll. 9, Nr. 2 (34), fq. 87-96. LIÇI, Majlinda. 2017. “Politika kulturore KYÇYKU, Kopi. 2002. “Toleranca dhe ndërtimore e Ahmet Kurt Pashë intelektuale si tipar i demokracisë” P & Ngurzës”, Studime Sociale Vëll. 11, Nr. S, 5-1(10): 59-68. 2 (39): 43-49. LAÇI, Irida. 2012. “The travel of the LIKAJ SHAQIRI, Matilda. 2013. “Migration, mythological Europe which marked our Social Integration and Social Capital: European identity“, Vol. 6, No. 1 (25), Albanian Society Case”, Social Studies, pp. 19-24. Vol. 7, No. 3 (30), pp. 17-24. LAÇO, Teodor. 2001. “Rreziku i fasadës” P LIKAJ SHAQIRI, Matilda. 2014. “Analizë & S, 4-1 (8): 43-48. sociologjike e fenomenit të emigrimit të LAHI, Besmira. 2017. “Vetëvlerësimi shqiptarëve në shoqërinë turke pas vitit i punonjësve të mbikualifikuar në 1990 deri në ditët e sotme”, Studime Shqipëri” Studime Sociale, Vëll. 11, Nr. Sociale, Vëll. 8, Nr. 2 (32), fq. 23-30. 2 (39): 71-76. LOKA, Nikollë. 2015. “Zhvillimi i arsimit LAMA, Voltisa. 2015. “Sensibilizimi ndaj në arbërinë mesjetare”, Studime Sociale, fëmijëve që refuzojnë gjininë”, Studime Vëll. 9, Nr. 1 (33), fq. 107-113. Sociale, Vëll. 9, Nr. 2 (34), fq. 71-78. LUBONJA, Fatos. 2001. “Feja dhe shqiptarët. LAMAJ, Jonida. 2014. “Roli i ligjit për Vështrim i shkurtër historik” P & S, 4-2 mbrojtjen e konkurrencës dhe një analizë (9): 37-43. e vendimeve kryesore të Autoritetit të LUKU, Esilda. 2013. “Aspekte të tranzicionit Konkurrencës në Shqipëri”, Studime politik në Shqipëri (1990-1992)”, Sociale, Vëll. 8, Nr. 2 (32), fq. 57-70. Studime Sociale, Vëll. 7, Nr. 2 (29), fq. LAMAJ, Jonida. 2016. “Garantimi i lirive 37-48. ekonomike në tregun e telefonisë së LULI, Elisabeta. 2014. “Rilindja e planeve  86  Indeksi i të gjithë numrave të revistës / 20 vjet - 20 years: 1997-2017

për krijimin e Federatës Ballkanike”, MISHA, Piro.2003. “Tolerancë fetare apo Studime Sociale, Vëll. 8, Nr. 2 (32), fq. papërgjegjshmëri?” P & S, 6-1 (11): 71-80. 123-128. Lulzim HOXHA. 2013. “The role of MITRE, Vladimir. 2017. Motivimi dhë education in the construction of national përshtatja e mësuesit të ri me punën në identity”, Social Studies, Vol. 7, No. 1 shkollë”, Studime Sociale, Vëll. 11, Nr. 4 (28), pp. 53-60. (41): 49-56. LUTAJ, Lindita. 2012. “Civic Education MUÇO, Marta. 2000. “Dimensione dhe curricula in the formation for kufizime politike të reformës ekonomike Civilization”, Vol. 6, No. 2 (26): 83-90. në Shqipëri” P & S, 3-1 (6): 45-55. MAKSIMENKO, Olga. 2017. “Environmental MURATI, Valon. 2007. “Sfidat e identitetit Consciousness:Definitions and kombëtar”, Studime Sociale, Vëll. 1, Nr. Classifications”, Social Studies, Vol. 11, 1 (17): 57-72. No. 3 (40): pp. 25-30. MURATI, Valon. 2009. “Qytetërimi europian MALAJ, Nora & Kozeta HOXHA. 2008. dhe roli i fesë në lëvizjen politike “Gruaja në perspektivë komunitariste”, shqiptare në Kosovë”, Studime Sociale, Studime Sociale, Vëll. 2, Nr. 2 (20): Vëll. 3, Nr. 1 (21): 67-78. 27-34. TOTA, Naim & Gledina MEÇKA. 2013. Marsela DAUTI & Eglantina GJERMENI. “Trafficking of narcotic drugs committed 2013. “Mapping Women’s Representation in specific circumstances; judicial in the Local Councils of Albania”, Social practice regarding the criminal liability Studies, Vol. 7, No. 1 (28), pp. 83-94. of partners in crime”, Social Studies, Vol. MEIDANI, Rexhep. 2004. “Mbi gjuhën, 7, No. 1 (28), pp. 75-82. kombin dhe identitetin kombëtar” P & NALLBANI, Genta. 2017. “Prevalence S, 7-2(14): 111-122. of high risk human Papillomavirus MEMISHI Shpëtim H. 2016. “Emigracioni infections in a cohort of females aged ndërkombëtar dhe ndikimi i tij në 18 - 24 years”, Social Studies, Vol. 11, zhvillimin ekonomik në Kosovë”, No. 3 (40): pp. 61-67. Studime Sociale, Vëll. 10, Nr. 1 (36), NASKA, Jonida. 2009. “Mbi politikat e fq. 21-32. identiteti kulturor”, Studime Sociale, Vëll. MEZINI, Adem. 2000. “Alternativat 3, Nr. 1 (21): 87-96. historike” P & S, 3-2 (7): 29-34. NATHANAILI, Valbona. 2012. “School MEZINI, Adem. 2004. “Idetë politike në leadership in pre-university education shekullin XIX” P & S, 7-1 (13): 53-59. system in Albania. Politics, issues and MIHALI, Dejona. 2003. “Arsimi i lartë në trends”, Vol. 6, No. 2 (26): 5-14. opinionet e studentëve (Sondazh)” P & NATHANAILI, Valbona. 2012. “Shkollat S, 6-2(12):121-127. e shekullit XXI; Faktorë që ndikojnë në Miranda, PRIFTI. 2017. “Politika, sa e formatimin e politikave arsimore”, Vëll. vështirë për një grua”, Studime Sociale, 6, Nr. 3 (27): 43-48. Vëll. 11, Nr. 1 (38), fq. 43-50. NATHANAILI, Valbona. 2015. “Ringjallja Mirela DIMO. 2013. “Psycho-pedagogical e arsimit liberal”, Studime Sociale, Vëll. overview on pedagogical apparatus of 9, Nr. 1 (33), fq. 33-42. literary texts”, Social Studies, Vol. 7, No. NATHANAILI. Petrit. 2003. “Roli i 1 (28), pp. 61-66. krishterimit në përgatitjen e Revolucionit MISHA, Piro. 2001. “Politika e jashtme Amerikan” P & S, 6-1 (11): 85-92. italiane dhe shqiptarët” P & S, 4-1(8): NDRIO, Marina. 2012. “Rëndësia e zbatimit 47-52. në praktikë të arsimit gjithëpërfshirës”, Social Studies  Vol. 11  No. 4  87 

Vëll. 6, Nr. 3 (27): 94-102. OSMANAGA, Fatbardha. 2013. “Children NEDERVEEN Pieterse Jan. 1998. “Hybrid attitudes toward their disabled peers - the Modernities: Melange Modernities in Albania’s case”, Social Studies, Vol. 7, No. Asia” SA, 1(3): 75-86. 1 (28), pp. 45-52. NGJELA Juventina. 2017. “Migration and PAJAZITI, Ali & Hasan JASHARI. 2012. remittances - their impact on social and “Higher education in the Republic of economic developments in Albania”, Macedonia: The challenges and the Social Studies, Vol. 11, No. 1 (38), pp. perspectives of the information society 91-98. and the Bologna Process”, Vol. 6, No. 1 NIELSEN, François, and WARREN, Charles (25), pp. 9-18. S. 1998. “Patterns of Income Inequality Papa, Enriketa & KERA, Gentiana. 2002. in North Carolina” SA, 1(3): 87-112. “Karakteristikat e familjes shqiptare sipas NIKAJ, Irena. 2007. “Pluralizmi dhe tradita regjistrimit të popullsisë në vitin 1918” shqiptare e mendimit politik”, Studime P & S, 5-1 (10): 83-96. Sociale, Vëll. 1, Nr. 2 (18): 75-84. PAPA, Enriketa & KERA, Gentiana. 2002. NIKOLIDAKIS, Simeon & Fotini “Karakteristikat e familjes shqiptare sipas ANASTASOPOULOU. 2011. “The regjistrimit të popullsisë në vitin 1918” Albanian students’ stances and perceptions P & S, 5-1 (10): 83-96. regarding the choice of profession”, Vol. PAPA, Enriketa & KERA, Gentiana. 2003. 5, No. 2 (24), pp. 23-32. “Familja, feja dhe e drejta zakonore Nikolin GËRMENJI. 2013. “The functional në Shqipëri deri në gjysmën e parë të curriculum approach and the inclusive shekullit XX” P & S, 6-1 (11): 31-44. educational model”, Social Studies, Vol. PËLLUMBI, Servet. 1999. “Transition and 7, No. 1 (28), pp. 37-44. Democracy in Albania” SA, 2(5): 79-90. NUSHI, Pajazit. 2004. “Integriteti e identiteti PËLLUMBI, Servet. 2000. “Probleme dhe i personalitetit dhe dyzimi i tij” P & S, dilema të një dekade tranzicioni” P & 7-2(14): 29-40. S, 3-1 (6): 5-13. NUSHI, Pajazit. 2007. “Pluralizmi politik PËLLUMBI, Servet. 2000. “Shoqëria civile në kosovën e sotme dhe e drejta në teori e në praktikë” P & S, 3-2 (7): humanitare”, Studime Sociale, Vëll. 1, 9-18. Nr. 2 (18): 67-74. PËLLUMBI, Servet. 2000. “Vështrim NUSHI, Pajazit. 2017. “Çështja shqiptare retrospektiv mbi zhvillimin e sociologjisë dhe qëndrimet e ndryshme të studentëve në Shqipëri dhe debatet mbi natyrën, të shkencave politike e juridike ndaj saj”, objektin dhe metodat e saj” P & S, 6-1 Studime Sociale, Vëll. 1, Nr. 1 (17): 5-21. (11): 5-16. OBERSCHALL Anthony. 1998. “Theories PËLLUMBI, Servet. 2001. “Midis and Realities of Ethnic Violence: Bosnia” autoritarizmit dhe demokracisë: Partitë SA, 1(3): 1-25. shqiptare në tranzicion” P & S, 4-1 (8): OBERSCHALL, Anthony. 1999. “Shared 19-32. Sovereignity: Cooperative Institutions PËLLUMBI, Servet. 2002. “Pluralizmi for Deeply Divided Societies” SA, 2(5): politik dhe konfliktet sociale” P & S, 71-77. 5-1 (10): 5-19. Oltiana RAMA. 2013. “The right to work PËLLUMBI, Servet. 2004. “Integrimi of Human Resources in Civil Society europian e sovraniteti i shteteve” P & S, Organizations in Albania and Kosovo”, 7-2 (14): 3-13. Social Studies, Vol. 7, No. 1 (28), pp. PËLLUMBI, Servet. 2005. “Liberalizmi” 67-74. shqiptar” P & S, 8-1(15): 29-38.  88  Indeksi i të gjithë numrave të revistës / 20 vjet - 20 years: 1997-2017

PËLLUMBI, Servet. 2007. “Pluralizmi PODA, Zamir. 2002. “Krimi i organizuar politik - përvoja dhe sfida”, Studime transnacional” P & S, 5-1 (10): 49-58. Sociale, Vëll. 1, Nr. 2 (18): 5-16. PODVORICA, Armend. 2014. PËLLUMBI, Servet. 2008. “Komunitarizmi “Opportunities of exercising the function dhe zëri i moralit” , Studime Sociale, Vëll. of the world government by the United 2, Nr. 2 (20): 15-26. Nations Organization”, Social Studies, PËLLUMBI, Servet. 2009. “Kriza e sotme Vol. 8, No. 2 (32), pp. 123-42-129. dhe dilemat filozofike të kohës”, Studime POSPJELLOV, G. N. 2004. “Letërsia dhe Sociale, Vëll. 3, Nr. 1 (21): 5-18. sociologjia” P & S, 7-1 (13): 89-101. PËLLUMBI, Servet. 2013. “Tranzicioni PRENDI, Ardita. 2012. “The cultural politik dhe demokracia; Rasti i differences and social deviance”, Vol. 6, Shqipërisë”, Studime Sociale, Vëll. 7, No. 2 (26): 31-37. Nr. 2 (29), fq. 5-13. PRENDI, Ardita. 2014. “Ndikimi i vuajtjes PËLLUMBI, Servet. 2014. “Etikokracia, së dënimit në psikologjinë e të miturit refleksione mbi teorinë dhe praktikën e në konflikt me ligjin” , Studime Sociale, demokracisë” , Studime Sociale, Vëll. 8, Vëll. 8, Nr. 2 (32), fq. 15-22. Nr. 1 (31), fq. 91-101. PUKA, Edi. 2011. “Education and Formation PELLUMBI, Servet. 2015. “Pluralizmi in adult education”, Vol. 5, No. 2 (24), politik dhe sociologjia”, Studime Sociale, pp. 109-116. Vëll. 9, Nr. 2 (34), fq. 5-12. QUINTANO, Claudio; Paolo MAZZOCCHI PELLUMBI, Servet. 2015. “Political & Antonella ROCCA. 2017. “A focus on pluralism and Sociology in Albania”, the inactive italian neets in the years of Social Studies, Vol. 9, No. 3 (35), pp. economic crisis”, Social Studies, Vol. 11, 93-99. No. 3 (40): pp. 5-12. PËLLUMBI, Servet. 2017. “Filiozofia e RABRENOVIC, Gordana. 1998. “From moralit dhe ‘Shoqëria e mirë’ si projekt Consumers to Co-Producers: Charter i së ardhmes”, Studime Sociale, Vëll. 11, Schools and Education Reform in Nr. 2 (39): 5-16. Massachusetts” SA, 1(2): 125-138. PEREZ, Daniel; DE SOTO, Hermine; RAIMI, Sunaj. 2012. “Albanian University GËDESHI, Ilir; BEDDIES, Sabine. Education in the Republic of Macedonia 2000. “Nga përjashtimi te përfshirja and the challenges of Bologna process”, shoqërore. Studim mbi romët dhe evgjitët Vol. 6, No. 2 (26): 23-30. në Shqipëri” P & S, 7-2 (14): 65-80. RAKIPI, Albert. 2002. “Rikthimi tjetër i PËRLALA, Dava. 2012. “Identiteti, çështjes maqedonase” P & S, 5-1 (10): vetëvlerësimi dhe shoqëria postmoderne”, 69-82. Vëll. 6, Nr. 3 (27): 49-58. RAMA, Emalita. 2013. “Kontrolli PETTIFER, James. 2001. “Zgjedhjet incidental dhe zbatimi i parimit të shqiptare dhe zgjedhja e komunitetit kushtetueshmërisë”, Studime Sociale, ndërkombëtar” P & S, 4-1(8): 69-74. Vëll. 7, Nr. 3 (30), fq. 43-48. PFAFF, Steven. 1998. “The Theory of REGNERUS, Mark. 1998. “Challenges to Civil Society and the East German Liberal Protestant Identity and Diversity Revolution: Movements, Protest, and Work: A Qualitative Study” SA, 1(2): the Process of political Change” SA, 139-149. 1(2): 77-97. RICA, Erand & Nikoll RICA. 2017. “Krimi PLASARI, Aurel. 2000. “Gjakmarrja midis mjedisor dhe bashkëpunimi rajonal për realitetit dhe retorikës” P & S, 3-2 (7): parandalimin e tij”, Studime Sociale, Vëll. 39-53. 11, Nr. 1 (38), fq. 31-40. Social Studies  Vol. 11  No. 4  89 

ROOM, Graham. 1998. “Social Exclusion, SEFA, Baisa & Blerta HOXHA. 2012. “A Solidarity, and the Challenge of ia vlen të kthehesh? Mbi ri-integrimin Globalisation” SA, 2 (5): 15-27. në Shqipëri të personave të kualifikuar RUESCHEMEYER, Marylin. 1998. “Social jashtë vendit”, Vëll. 6, Nr. 3 (27): 59-66. Democrats After the End of Communist SELITA, Mirela. 2012. “Emigrimi, emigrantët Rule: Eastern germany and the Czech dhe sigurimet shoqërore”, Vëll. 6, Nr. 3 republic” SA, 1(3): 41-59 (27): 67-74. RUPNIK, Jacques. 2002. “Tranzicioni në SELITA, Mirela. 2015. “Reforma e re e Ballkan” P & S, 5-1(10): 129-136. sigurimeve shoqërore, eleminimi gradual RUSHAJ Stiliano. 2014. “Ndikimi i i dallimeve gjinore”, Studime Sociale, evropianizimit në rrugëtimin demokratik Vëll. 9, Nr. 1 (33), fq. 57-66. të Shqipërisë”, Studime Sociale, Vëll. 8, SHAHOLLARI, Luan & Ilir GËDESHI. Nr. 1 (31), fq. 33-42. 2007. “Pluralizmi dhe politikat RUSHAJ, Stiliano. 2013. “Evaluating the ekonomike: konvergimi drejt një modeli EU capability on crisis management ekonomik dhe social në Shqipëri”, through EUPM mission in Bosnia and Studime Sociale, Vëll. 1, Nr. 2 (18): Herzegovina and EULEX mission in 53-66. Kosovo”, Social Studies, Vol. 7, No. 3 SHAHOLLARI, Luan. 2008. “Thellimi (30), pp. 33-42. i decentralizimit dhe efektiviteti i RUSI, Nadia. 2015. “Komisioneri për qeverisjes në komunitet”, Studime mbrojtjen nga diskriminimi: Praktikat Sociale, Vëll. 2, Nr. 2 (20): 77-90. diskriminuese në ofrimin e mallrave dhe SHALA, Xhavit. 2011. “Interreligious shërbimeve”, Studime Sociale, Vëll. 9, Nr. communication, religious education and 2 (34), fq. 105-114. security issues”, Vol. 5, No. 2 (24), pp. SAHATCIJA, Roland; Ariel ORA & Anxhela 139-148. FERHATAJ. 2017. “Metoda Online SHEHAJ, Ermelinda. 2017. “Demokratizimi dhe Metoda hibride: Krahasimi i dhe sfidat e tij” , Studime Sociale, Vëll. perceptimeve të studentëve përdorues 11, Nr. 1 (38), fq. 51-58. dhe jo-përdorues të metodave”, Social SHERIFI, Edo. 2011. “Psychology service Studies, Vol. 11, No. 3 (40): pp. 75-92. efficiency in educating children and SAHATCIJA, Roland; Ariel ORA & Anxhela adolescents”, Vol. 5, No. 2 (24), pp. FERHATAJ. 2017. “Stili i studimit dhe 33-42. rezultatet akademike” Studime Sociale, SHERIFI, Elmaz. 2012. “Comparative Vëll. 11, Nr. 2 (39): 93-106. assessment for Albanian Convention, SAHATCIJA, Roland; Ariel ORA, Anni Congresses and National Assemblies DASHO SHARKO & Anxhela 1912-1920”, Vol. 6, No. 1 (25), pp. FERHATAJ. 2017. “Studimi i metodave 67-76. të mësimdhënies nga këndëvështrimi i SHINGJERGJI, Ardian. 2017. “Të mësuarit studentit”, Studime Sociale, Vëll. 11, Nr. me kompetenca dhe vlerësimi i arritjeve 4 (41): 5-28. të nxënësve të ciklit fillor, në lëndën SAKO, Marsela. 2013. “Qasja Europiane ndaj Edukim fizik, sporte e shëndet”, Studime diversiteteve”, Studime Sociale, Vëll. 7, Sociale, Vëll. 11, Nr. 2 (39): 49-55. Nr. 2 (29), fq. 83-88. SHQAU, Gjergji, Albana MADHI & Imelda SAVA, Anila & HRONI, Sotiraq. 2003. SEJDINI. 2012. “Urban and regional “Komunitetet dhe roli i tyre në development of the city of Elbasan” Vol. qeverisjen vendore (Sondazh, opinione, 6, No. 2 (26): 71-82. rekomandime)” P & S, 6-2 (12): 51-64. SHTEPANI, Vasilika & Darina KACOLLJA.  90  Indeksi i të gjithë numrave të revistës / 20 vjet - 20 years: 1997-2017

2011. “Hartëzimi i shërbimeve ekzistuese “Tranzicioni demokratik dhe zhvillimet për dhunën në familje dhe fushat e psikologjike” P & S, 3-1 (6): 33-44. ndërhyrjes” , Studime Sociale, Vëll. 5, Nr. SOKOLI, Lekë & Ilir GËDESHI. 2007. 1 (23): 5-12. “Vështrim sociologjik mbi trafikimin e SIDIROPOULOU, Maria Ch. 2015. grave dhe adoleshentëve në Shqipëri:, “Negotiating a Diasporic identity: The Studime Sociale 2007, Vëll. 1, Nr. 1 Jews in Thessaloniki”, Social Studies, Vol. (17): 73-88. 9, No. 3 (35), pp. 25-34. SOKOLI, Lekë & Jonida LAMAJ. 2011. SINANI, Fatri. 2000. “Qëndrimi emocional në “Mbi parapëlqimet e maturantëve vlerësimin, ndërtimin dhe funksionimin shqiptarë për të vazhduar studimet e demokracisë në Shqipëri” P & S, 3-2 universitare; sondazh kombëtar”, (7): 19-24. Studime Sociale, Vëll. 5, Nr. 1 (23): 5-12. SINANI, Julinda. 2015. “Fëmijët dhe mësimi SOKOLI, Lekë & Nora MALAJ. 2008. i gjuhës së huaj”, Studime Sociale, Vëll. “Organizatat e shoqërisë civile në 9, Nr. 2 (34), fq. 79-86. Shqipëri (1991-2007)”, Studime Sociale, SINANI, Julinda. 2016. “Roli i neuroshkencës Vëll. 2, Nr. 1 (19): 19-32. në procesin e të mësuarit të një gjuhe të SOKOLI, Lekë, Eurona LEKA & Jonida huaj”, Studime Sociale, Vëll. 10, Nr. 2 LAMAJ. 2012. “Education and teaching (37), fq. 37-44. in the perception of Albanian citizens, SINANI, Mirela. 2014. “Scientific and senior high school students - an construction of history and its mutual empirical approach”, Vol. 6, No. 1 (25), acceptance as an essential element pp. 97-104. in the process of building bridges of SOKOLI, Lekë. “Profesori i profesorëve të cooperation and integration between shkencave sociale shqiptare; kushtuar the peoples of the Balkan”, Social Studies, prof. Hamit Beqja (1929-2011)”, Vëll. Vol. 8, No. 1 (31), pp. 83-90. 6, Nr. 3 (27): 114-121. SOKOLI Lekë. 2014. “The strange trajectory SOKOLI, Lekë. 1998. “Sociologjia politike of changes in Albania; A comparative e Sami Frashërit” SA, 1(1): 115-126. approach”, Social Studies, Vol. 8, No. 1 SOKOLI, Lekë. 1998. “Who Is Who in (31), pp. 19-32. Sociology? A to Z”, SA 1(1): 157-168; SOKOLI, Elvisa, Blerta BODINAKU, Joana 1(2): 181-193; 1(3): 181-197 and 1(4): PAÇO & Ornela GJERGJI . 2016. 107-114 “Introducing the Albanian version of the SOKOLI, Lekë. 2000. “Droga midis Adult Behavior checklist for ages 18-59 problemeve sociale të një shoqërie në (ABCL)”, Social Studies, Vol. 10, No. 1 tranzicion” P&S, 3-1 (6): 77-86. (36), pp. 97-105. SOKOLI, Lekë. 2001. “Prostitucioni SOKOLI, Lekë & CEKANI, Sejdin. 2002. profesionist në Shqipëri gjatë shekullit “Kush është kush në Shqipëri: Faik XX e në vijim dhe debati për (ri) Konica, Naim Frashëri, Hamit Beqja, legalizimin e tij” P & S, 8-1(15): 51-70. Bedri Dedja, Zija Xholi” P & S, 5-1 SOKOLI, Lekë. 2001. “Sociologjia si shkencë (10): 137-145. dhe mendimi sociologjik shqiptar” P & SOKOLI, Lekë & CEKANI, Sejdin. 2003. S, 4-1 (8): 105-114. “Kush është kush në Shqipëri: Eqrem SOKOLI, Lekë. 2003. “Mafia shqiptare”, Çabej, Mid’hat Frashëri, Hasan Tahsini, urrejtja dhe racizmi antishqiptar” P & Zija Shkodra, Fehmi Agani” P & S, S, 6-2 (12): 129-144. 6-1(11): 149-155. SOKOLI, Lekë. 2003. “Universi krijues SOKOLI, Lekë & Hamit BEQJA. 2000. i Gjergj Fishtës dhe jeta akademike Social Studies  Vol. 11  No. 4  91 

shqiptare” P & S, 6-1 (11): 93-102. Problems in Albania; a comparative and SOKOLI, Lekë. 2004. “Familja tradicionale empirical approach”, Social Studies, Vol. shqiptare dhe alternativat “jotradicionale” 9, No. 3 (35), pp. 99-113. të saj P & S, 7-2(14): 15-27. SOKOLI, Lekë. 2015. “Tranzicioni dhe SOKOLI, Lekë. 2004. “Prostitucioni, një pas tij: Problemet sociale vs. modelet studim “klandestin” për një biznes sociale”, Studime Sociale, Vëll. 9, Nr. 1 klandestin” P & S, 7-1 (13): 21-37. (33), fq. 85-94. SOKOLI, Lekë. 2007. “Pluralizmi në SOKOLI, Leke. 2017. “A Moral Dialogue perceptimet e qytetarëve: interesi publik in Albania; the case of the current për politikën dhe votimet (sondazh Move(ment) for a Good Society” , Social kombëtar)”, Studime Sociale, Vëll. 1, Nr. Studies, Vol. 11, No. 1 (38), pp. 99-108. 2 (18): 17-34. SOKOLI, Lekë; CEKANI, Sejdin. 2001. SOKOLI, Lekë. 2008. “Komunitarizmi dhe “Kush është kush në Shqipër: Sami realiteti shqiptar”, Studime Sociale, Vëll. Frashëri, Fan S. Noli” P & S, 4-2(9): 2, Nr. 2 (20): 35-50. 5-16. SOKOLI, Lekë. 2009. “Rinia dhe tregu i SOKOLI, Lekë; CEKANI, Sejdin. 2003. punës në Shqipëri”, Studime Sociale, Vëll. “Kush është kush në Shqipëri: Lekë 3, Nr. 1 (21): 19-34. Dukagjini, Kristo Frashëri, Jup Kastrati, SOKOLI, Lekë. 2010. “Diferencimi social Ramadan Sokoli” P & S, 6-2 (12): dhe varfëria: Shqipëria në kontekst 145-153. Eurolindor”, Studime Sociale, Vëll. 4, SOKOLI, Lekë; Jonida LAMAJ & Elda Nr. 1 (22): 5-16. SOKOLI KUTROLLI. 2013. “AIS- SOKOLI, Lekë. 2011. “Procesi i Bolonjës ALBSA, stade të një procesi rritjeje”, dhe të mësuarit pjesëmarrës. Rasti i Studime Sociale, Vëll. 7, Nr. 2 (29), fq. përfshirjes së studentëve të sociologjisë 99-109. e psikologjisë në kërkimin shkencor”, SOLAJA, Mayowa Oludele. 2015. “Nigeria’s Studime Sociale, Vëll. 5, Nr. 1 (23): 5-12. Socio-economic Development in the Era SOKOLI, Lekë. 2011. “Some Critical of Mixed Migration”, Social Studies, Vol. Themes regarding the International 9, No. 3 (35), pp. 53-68. Migration of Albanians”, Vol. 5, No. 2 SOROS, George. 2000. “Epoka e shoqërisë (24), pp. 63-76. së hapur” P & S, 3-2 (7): 117-118 SOKOLI, Lekë. 2012a. “AIS as a new SOTA, Jani. 2012. “Austria-Hungarian role in beginning of the development of opening and subsiding Albanian schools sociology and social sciences in Albania”, in the Albanian lands during the Second Vol. 6, No. 1 (25), pp. 5-9. Half of 19th Century until 1912”, Vol. SOKOLI, Lekë. 2012b. “The project of the 6, No. 1 (25), pp. 57-66. Balkan Sociological Forum (BSF), it’s SOTIROFSKI, Kseanela & Brunilda Statutes and other details”, Vol. 6, No. ZENELAGA. 2009. “Arsimi i lartë 1 (25), pp. 113-119. përballë sistemit vleror”, Studime Sociale, SOKOLI, Lekë. 2013. “Slow but Sure: The Vëll. 3, Nr. 1 (21): 79-86. Rise of Albanian Sociology”, Social SPAHIU HYSA, Miranda & Eris DHAMO Studies, Vol. 7, No. 3 (30), pp. 5-9. GRECA. 2016. “Women’s in Tirana SOKOLI, Lekë. 2014. “Eposi shqiptar Rural Area Access to Reproductive nga këndvështrimi i sociologjisë Healthcare”, Social Studies, Vol. 10, No. bashkëkohore” , Studime Sociale, Vëll. 2 (37), pp. 91-98. 8, Nr. 2 (32), fq. 97-110. STATOVCI SHALA, Safete. 2013. “Ndikimi SOKOLI, Lekë. 2015. “Transition and Social i planifikimit në bashkëpunimin shkollë  92  Indeksi i të gjithë numrave të revistës / 20 vjet - 20 years: 1997-2017

– familje”, Studime Sociale, Vëll. 7, Nr. SULSTAROVA, Enis. 2016. “Orienti dhe 3 (30), fq. 89-94. trupat në krijimtarinë e Kadaresë”, SULAJ, Anila & Fatmir BEZATI. 2011. Studime Sociale, Vëll. 10, Nr. 2 (37), “School dropout by Roma children in fq. 19-36. Tirana”, Vol. 5, No. 2 (24), pp. 117-122. SULSTAROVA, Enis. 2017. “Eurokomunizmi SULSTAROVA ÇADRI, Rovena. 2012. dhe qëndrimi i udhëheqjes së PPSH-së “Reforma ligjore në arsimin e lartë ndaj tij”, Studime Sociale, Vëll. 11, Nr. 1 përballë nevojave të shoqërisë shqiptare”, (38), fq. 5-20. Vëll. 6, Nr. 3 (27): 75-82. SULSTAROVA, Enis. 2017. “Nacionalizmi SULSTAROVA ÇADRI, Rovena. 2017. banal i shtypit të përditshëm në “Qeverisja e sistemit të arsimit të lartë Shqipëri”, Studime Sociale, Vëll. 11, Nr. në Shqipëri”, Studime Sociale, Vëll. 11, 4 (41): 29-40. Nr. 1 (38), fq. 77-82. SUNDAY OLUSOLA Aluko-Arowolo. SULSTAROVA, Enis. 2002. “Shoqëria civile 2017. “Age and length of marriage as dhe problemet e saj në Shqipëri” P & S, correlates of the acceptance of Assisted 6-1 (11): 77-84. Reproductive Technology (ART) SULSTAROVA, Enis. 2003. “Politika dhe modality in Infertility management Morali: Shembulli i Vaslav Havelit” P among Ijebu-Yoruba, Nigeria”, Social & S, 6-2(12): 77-84. Studies, Vol. 11, No. 3 (40): pp. 37-48. SULSTAROVA, Enis. 2004. “Lindja e SVAGE, Mike. 1998. “Individualism, kombeve dhe Naum Veqilharxhi” P & Class and the Transfermation of Work S, 7- 2(14): 91-103. Cultures” SA, 1(2): 25-42. SULSTAROVA, Enis. 2004. “Orientalizmi SYLKE NISSEN, Sylke. 1999. “Control i Krist Malokit” P & S, 7-1(13): 61-68. and Marginalization: Federal and Local SULSTAROVA, Enis. 2007. “Armiqtë e Welfare Politics in New York City” SA, shqiptarëve: në kërkim të themelit të 2(5): 55-70 politikës”, Studime Sociale, Vëll. 1, Nr. TAFAJ, Myqerem. 2003. “Integrimi i arsimit 1 (17): 41-51. të lartë me kërkimin shkencor dhe pozita SULSTAROVA, Enis. 2008. “Kritika e Akademisë së Shkencave të Shqipërisë” komunitariste ndaj liberalizmit dhe P & S, 6-2 (12): 109-112. “zgji(e)dhja” e Dyrkaimit”, Studime TAFAJ, Myqrem. 2005. “Për Arsimin e Lartë Sociale, Vëll. 2, Nr. 2 (20): 51-58. dhe Shkencën në Shqipëri (Ide fillnisëse SULSTAROVA, Enis. 2009. “Orientalizmi të një Master Plani)” P & S, 8-1(15): dhe erosi te Kadareja”, Studime Sociale, 121-134. Vëll. 3, Nr. 1 (21): 43-56. TANELLARI Doralda. 2016. “Trampolina SULSTAROVA, Enis. 2010. “Nga ideologjia e vullnetarizmit”, Studime Sociale, Vëll. në utopi: rigjallërimi i demokracisë në 10, Nr. 1 (36), fq. 45-54. Shqipëri, Studime Sociale, Vëll. 4, Nr. 1 TANELLARI, Doralda. 2015. “Dallimet (22): 17-24. socio-kulturore ndërmjet brezave në SULSTAROVA, Enis. 2014. “ABC-ja e qytetin e Pogradecit”, Studime Sociale, lëvizjes kombëtare shqiptare”, Studime Vëll. 9, Nr. 2 (34), fq. 45-52. Sociale, Vëll. 8, Nr. 2 (32), fq. 5-14. TARIFA, Fatos & SOKOLI, Lekë. 1998. SULSTAROVA, Enis. 2015. “Kuptimet «Editor’s Introduction», SA 1(1): V-VIII dhe përdorimet e “qytetërimit” te TARIFA, Fatos & SOKOLI, Lekë. 1999. librat shkollorë të historisë botërore në “Exploring Burnout and its Correlattes Shqipëri”, Studime Sociale, Vëll. 9, Nr. 1 among Albanian Teachers. SA, 2(5): (33), fq. 5-21. 41-53. Social Studies  Vol. 11  No. 4  93 

TARIFA, Fatos. 1998. “East European TUSHI, Gëzim. 2008. “Pluralizmi politik Puzzles: Old And New”, SA, 1(2): shqiptar dhe shoqëria civile”, Studime 61-76 Sociale, Vëll. 2, Nr. 1 (19): 33-44. TARIFA, Fatos. 1998. “Neither “Bourgeois”, UÇI, Alfred. 1998. “The Left, the Center, and nor “Communist” Science: Sociology the Right in Post-communist Albaniaës in Communist and Post-Communist Political Spectrum” SA, 1(4): 89-94. Albania. SA 1(1): 27-39. UÇI, Alfred. 2003. “Marrëdhëniet martesore TARIFA, Fatos. 2000. “Refleksione mbi e familjare në Shqipëri në periudhën “Revolucionin Ponzi” në Shqipëri” P & 1938-1970” P & S, 6, Nr. 1(11): 17-30. S, 3-2 (7): 25-28. UÇI, Alfred. 2003. “Mbi demokratizimin TARIFA, Fatos. 2003. “Sistemi i sotëm global e Akademisë së Shkencave” P & S, njëpolar” P & S, 6, Nr. 2(12): 5-10. 6-2(12): 98-103. TARIFA, Fatos. 2005. “Si e shikon Evropa UÇI, Alfred. 2007. “Universi estetik i Amerikën” P & S, 8-1 (15): 5-28. Antikitetit dhe kriza e idealit estetik”, TASE, Mirela & Manjola XHAFERRI. 2013. Studime Sociale, Vëll. 1, Nr. 1 (17): “The Autonomy of High Schools and 33-39. its importance for lifelong education in UÇI, Alfred. 2009. “Kaosi terminologjik Albania: A comparative analysis”, Social në fushën e kulturës estetiko-artistike”, Studies, Vol. 7, No. 3 (30), pp. 25-32. Studime Sociale, Vëll. 3, Nr. 1 (21): TELEZI, Etel. 2012. “Teachers motivation 35-42. and teaching quality” Vol. 6, No. 2 (26): VASI, Ela. 2015. “Kombinimi markë-logo- 63-70. fjalë në publicitet dhe ndikimi tek THËNGJILLI, Petrika. 2003. “Nga marrësi i mesazhit”, Studime Sociale, Vëll. krishtërimi në myslimanizëm: Aspekte 9, Nr. 2 (34), fq. 65-70. të islamizimit në Shqipërinë e Veriut, VASILEVA, Ekaterina & Elena DANILOVA. në shekullin XVII” P & S, 6, Nr. 2(12): 2015. “Migratory activity in social 23-33. and economic space of the Volgograd THOITS, Peggy A. 1998. “Social Psychology: region”, Social Studies, Vol. 9, No. 3 The Interplay Between Sociology and (35), pp. 45-52. Psychology” SA, 1(2): 169-180. VEGO, Milan. 2000. “Një zgjidhje për TIRTA, Mark. 2008. “Shtresime të hershme Kosovën” P & S, 3-2 (7): 101-104. e të mirëfillta në Kanunin e Lekë VEJSIU, Ylli. 2000. “Lëvizja e lirë e njerëzve Dukagjinit”, Studime Sociale, Vëll. 2, Nr. dhe kaosi demografik” P & S, 3-1 (6): 1 (19): 59-68. 63-70 TOTH, Janos. 2011. “Supra, inter and VIKERS, Miranda. 2003. “Çështja çame. intrasocial motions: Prolegomena to the Mëtimet kombëtare dhe pronësore ontological poverty of societies”, Vol. 5, shqiptare në Greqi” P & S, 6-1 (11): No. 2 (24), pp. 15-22. 59-76. TOZAJ, Neshat. 1998. “Akumulimi socialist VOBRUBA, Georg. 1998. “The Social dhe pauperizmi i fshatarësisë shqiptare”, Dynamics of Welfare Gaps: Prolegomena SA, 1(1): 107. to the Transnationalation of Sociology” TOZAJ, Neshat. 1998. “Armiqtë realë dhe SA, 1(3): 27-40. imagjinarë të socializmit në Shqipëri” WEINSTAIN, Jey. 1998. “Developemant and SA, 1(3): 147-155. Democratic Planning” SA, 1(4): 27-48. TUSHI, Gezim. 2008. “Komuniteti, nevojat WEINSTAIN, Jey. 1998. “Social and Cultural sociale dhe shërbimi komunitar”, Studime Change in the Modern World” SA 1(1): Sociale, Vëll. 2, Nr. 2 (20): 65-76. 79-96.  94  Indeksi i të gjithë numrave të revistës / 20 vjet - 20 years: 1997-2017

XHAFAJ, Jorida & Eriona KATRO. SOTIROFSKI. 2014. “Martesa e 2012. “Freedom of Information an emigrantëve me vendasitstrategji Internationally protected human rights”, integrimi në shoqërinë pritëse?”, Studime Vol. 6, No. 1 (25), pp. 75-86. Sociale, Vëll. 8, Nr. 1 (31), fq. 59-66. XHAFERRI, Manjola & Mirela TASE. ZENELAGA, Brunilda. 2008. “Emigracioni 2012. “Marriage and integrating dhe marrëdhëniet komunitare”, Studime formative basis of the family as society’s Sociale, Vëll. 2, Nr. 2 (20): 91-102. development process nowadays”, Vol. 6, ZENELAGA, Brunilda. 2008. “Gratë e No. 2 (26): 15-22. dhunshme, viktima të shumëfishta të XHAHO, Armela & Alma LLESHI. 2014. dhunës”, Studime Sociale, Vëll. 2, Nr. 1 “Explaining the nature of forensic/ (19): 89-102. criminal behavior in accordance to ZENELEGA, Brunilda. 2010. “Shqiptarët psychological theory”, Social Studies, Vol. që studiojnë në vendet e Europës 8, No. 2 (32), pp. 119-123. Perëndimore, faktor real i transformimeve XHAKOLLARI, Lediana & Arben HOTI. sociale”, Studime Sociale, Vëll. 4, Nr. 1 2015. “SELF-ESTEEM and academic (22): 25-32. stress among Shkodra University ZHILLA, Eralda. 2009. “Stilet e menaxhimit students”, Social Studies, Vol. 9, No. 3 të konfliktit në marrëdhëniet në grup”, (35), pp. 77-84. Studime Sociale, Vëll. 3, Nr. 1 (21): XHAKOLLARI, Lediana. 2011. “Constructs 57-66. of Quality of Work Life: A Perspective ZHILLA, Ornela. 2014. “Marrëdhënia midis of Mental Health Professionals”, Vol. 5, konsumimit dhe karakteristikave të No. 2 (24), pp. 123-130. personalitetit të mësuesve të shkollave të XHAKOLLARI, Lediana. 2016. “Academic mesme; Mbi disa karakteristika te Tipit stress and coping strategies”, Social “A” dhe “T” të sjelljes”, Studime Sociale, Studies, Vol. 10, No. 1 (36), pp. 79-88. Vëll. 8, Nr. 1 (31), fq. 67-70. XHAKOLLI RECI Blerina. 2016. ZINNECKER, Jürgen. 1998. “Children as “Ndryshimet demografike në Agents of Change: Conceptualizing the Shqipëri, tregues të tranzicionit të dytë Process of (Re)Producing Culture and demografik”, Studime Sociale, Vëll. 10, Society between Generations” SA 1(4): Nr. 1 (36), fq. 33-44. SA, 2(5): 1-14. XHINA, Elena. 2013. “Mbrojtja ligjore në procesin penal dhe problematikat KËNDVËSHTRIME E e hasura në praktikë”, Studime Sociale, REFLEKSIONE-VIEWPOINTS Vëll. 7, Nr. 3 (30), fq. 63-68. YAKHLEF, Sophia, Goran BASIC & Malin ABRAHAM, Margaret & Labinot ÅKERSTRÖM. . 2015. “Protecting KUNUSHEVCI. 2017. “Potenciali European Borders: Changing Border i studentëve përballë tendencave Police Cooperation in the Baltic Sea ideologjike dhe politike të kohës” Area”, Social Studies, Vol. 9, No. 3 (35), (Këndvështrime e refleksine), (39): pp. 5-24. 83-91. ZENALAGA, Brunilda. 2011. “Familja ANAN, Kofi. 2001. “Të bashkuar kundër emigrante dhe dilema kthim-qëndrim. terrorizmit” (11 shtatori e pas tij) P & Rast studimor i familjeve emigrante S, 4-2(9): 25-26. shqiptare në Siena, Itali”, Studime Sociale, BARBER, Benjamin.2001. “Maqedonia të Vëll. 5, Nr. 1 (23): 5-12. respektojë rregullat e lojës” P & S, 4-1 ZENELAGA, Brunilda & Ilindena (8): 99-104. Social Studies  Vol. 11  No. 4  95 

BRZEZINSKI, Zbigniev. 2001. “Iluzionet KRASNIQI, Milazim. 2004. “Disfatë e që errësojnë vlerësimin e pasojave të 11 trefishtë” P & S, 7-1 (13): 112-115. shtatorit” P & S, 4-2(9): 59-61. LUBONJA, Fatos. 1998. “Albaniaës BUGAJSKI, Jonusz. 2001. “Koalicioni Post-Communist Leadership: Two antiterrorist i Amerikës” P & S, 4-2(9): Phenomena, One possible Dangerous 71-74. Outcome” SA, 1(3): 157-160. DEMALIAJ, Skënder. 2001. “Kurajua e LUKAS, Peter. 1998. “Albania: No Instant ngrohtë e bashkimit kundër terrorizmit” Democracy” 1(2): 151-158. (11 shtatori e pas tij) P & S, 4-2(9): LUKAS, Peter. 2000. “Shqipëria - jo 75-78. demokraci e nxituar” P & S, 3-1 (6): FLOQI, Aafael. 2004. “Mes diplomacisë 97-103. amerikane dhe asaj europiane” P & S, MEIDANI, Rexhep. 2001. “Lufta kundër 7- 1(13): 107-108. terrorizmit – një tip i ri lufte” (11 shtatori FUKUYAMA, Francis. 2001. “Bashkëjetesa e pas tij) P & S, 4-2 (9): 19-24. multietnike tani është e rrezikuar” P & META, Ilir. 2001. “Shqipëria pjesëtare e S, 4-2(9): 93-94. koalicionit botëror kundër terrorizmit” George RITZER– Labinot KUNUSHEVCI. (11 shtatori e pas tij) P & S, 4-2 (9): 2017. “A kemi krijuar një botë gjithnjë 27-30. e më të karekterizuar nga asgjëja?”, NANO, Mustafa. 2004. “Në fillim statusi, Studime Sociale, Vëll. 11, Nr. 1 (38), më pas standardet” P & S, 7-1 (13): fq. 71-76. 108-110. GIDDENS, Anthony – Labinot PËLLUMBI, Servet. 2001. “Dukuri të reja KUNUSHEVCI. 2016. “Globalizmi në zhvillimin botëror” (11 shtatori e pas dhe ndërvarësia e shoqërive si tipar kyç i tij) P & S, 4-2(9): 55-57. modernizmit”, Studime Sociale, Vëll. 10, PËLLUMBI, Servet. 2003. “Ramiz Alia në Nr. 2 (37), fq. 63-68. një “dëshmi” tjetër për historinë” P & S, GODO, Sabri. 2003. “Servilizmi banal i shtetit 6-2 (12): 85-94. ndaj fesë” P & S, 6-1 (11): 129-131. POPA, Ylli, et al. 2003. “Disa të vërteta për HUNTINGTON, Samuel. 2001. “A janë Akademinë e Shkencave” P & S, 6-2 qytetërimet në luftë?” P & S, 4-2 (9): (12): 105-108. 89-91. POWELL, Kolin. 2001. “Terrorizmi JUDAH, Tim. 2001. “A do të ndryshojë ndërkombëtar - një kërcënim politika amerikane në Ballkan?” P & S, shumëplanësh” (11 shtatori e pas tij) P 4-2(9): 63-66. & S, 4-2(9): 51-53. KADARE, Ismail. 2001. “Kjo nuk është luftë QOSJA, Rexhep. 2004. “Pesë nocione për qytetërimesh” (11 shtatori e pas tij) P & një ngjarje” P & S, 7-1 (13): 103-107. S, 4-2 (9): 85-88. SOKOLI, Lekë & Labinot KUNUSHEVCI. KLOSI, Ardian. 2003. “Jeruzalemi ynë” P & 2017. “Sociologjia dhe jeta shoqërore në S, 6-1 (11): 133-135. Shqipëri e Kosovë”, Studime Sociale, Vëll. KLUB 2002. 2003. “Arsimi i lartë duhet të 11, Nr. 4 (41): 65-76. ndryshojë rrënjësisht” P & S, 6-2 (12): SOKOLI, Lekë. 2001. “Si qytetarë të botës 95-97. dhe si shqiptarë kemi arsye të themi: KLUB 2002. 2003. “Për besimet fetare në “Lavdi Amerikës” (11 shtatori e pas tij) Shqipëri” P & S, 6-1 (11): 119-122. P & S, 4-2 (9): 5-16. KRASNIQI, Afrim. 2001. “11 shtatori – SPAHIU, Nexhmedin. 2004. “Dhunë provimi i vështirë i gazetarisë shqiptare” ndëretnike apo revoltë ndaj UNMIK-ut” P & S, 4-2 (9): 79-84. P & S, 7-1(13): 110-112.  96  Indeksi i të gjithë numrave të revistës / 20 vjet - 20 years: 1997-2017

TARIFA, Fatos. 1998. “Making Sociological Significance of a Political Distinction. Sense of Lamerica” SA 1(3): 161-169. Amelia Favere SA, 1(3): 201-203. WOLFENSOHN, James D. 2001. “Sfida BORIÇI, Hamit. 2008. “Delli” publicistik i ndaj terrorizmit dhe varfërisë” P & S, një akademiku”, Studime Sociale, Vëll. 2, 4-2(9): 67-69. Nr. 1 (19): 113-116. XHAFERRi, Arbër. 2003. “Dekalogu i BUDA, Aleks. Shkrime historike (Vëllimi i pavarësisë” P & S, 6-1 (11): 111-114. tretë). Luan Malltezi. Vëll. 7, Nr. 1(13): XHUDAH, Tim. 2003. “Drejt statusit final 117-120. të Kosovës” P & S, 6-1 (11): 115-118. BURKARI, Zhak. Shqipëria dhe shqiptarët. Asti Papa. Vëll. 7, Nr. 2(14): 136-137. RECENSIONE LIBRASH - BOOK Bushi, Florika. 2008. “Si mund të formohet REVIEWS një etnolog?”, Studime Sociale, Vëll. 2, Nr. 1 (19): 116-118. CEKANI, Sejdim; SOKOLI, Lekë. 2001. CROW, Graham. Comparative Sociology and “Kush është kush në Shqipëri: Sami Social Theory: Beyond the Three Words. Frashëri, Fan S. Noli”, P & S, 4-2(9): Joseph Gerteis. 1(2) 195-197. 5-16. ÇILI, Henri. 2015. “Përmbysja e komunizmit” CEKANI, Sejdin; SOKOLI, Lekë. 2002. “Kush - një dëshmi historike mbi procesin më është kush në Shqipëri: Faik Konica, Naim të rëndësishëm shqiptar të shekullit të Frashëri, Hamit Beqja, Bedri Dedja, Zija kaluar, pas Pavarësisë”, Studime Sociale, Xholi”, P & S, 5-1(10): 137-145. Vëll. 9, Nr. 1 (33), fq. 117-121. CEKANI, Sejdin; SOKOLI, Lekë. 2003. DELLA ROCCA, Roberto Marozzo. “Kush është kush në Shqipëri: Eqrem Shqipëria, rrënjët e një krize. Artan Fida. Çabej, Mid’hat Frashëri, Hasan Tahsini, Vëll. 4, Nr. 2(9): 123-126. Zija Shkodra, Fehmi Agani”, P & S, DERVISHI, Zyhdi. Gruaja në ciklonin e 6-1(11): 149-155 sfidave dhe perspektiva. Hamit Beqja. Vëll. CEKANI, Sejdin; SOKOLI, Lekë. 2003. 4, Nr. 2(9): 122-123. “Kush është kush në Shqipëri: Lekë DERVISHI, Zyhdi. Një studim sociologjik për Dukagjini, Kristo Frashëri, Jup Kastrati, modelet kryesore të kulturës shqiptare. Artan Ramadan Sokoli”, P & S, 6-2(12): Fuga. Vëll. 3, Nr. 2(7): 130-132. 145-153. ELEZI, Mehmet. 2005. “Drejt një fjalori AJETI, Faruk. 2017. “Nacionalizmi dhe ndryshe të gjuhës shqipe”, Rreth librit integrimi, solidariteti dhe morali politik “Fjalor i shqipes së Plavës dhe të Gucisë”, në veprat e Prof. Pëllumbit”, Studime të P. Haxhillazi dhe Sulejman Ahmeti, P Sociale, Vëll. 11, Nr. 1 (38), fq. 112-115. & S, 8-1(15): 135-137. BEQJA, Hamit. 2007. “Për psikologun EPPLER, Erhard. Rikthimi i politikës. Ibrahim e shquar shqiptar Pajazit Nushi dhe Këlmendi; Lekë Sokoli. Vëll. 4, Nr. krijimtarinë e tij më të re”, Studime 2(9): 117-126. Sociale, Vëll. 1, Nr. 2 (18): 93-95. Faniko, Klea. 2002. “Tranzicioni demografik BEQJA, Hamit. 2007. “Portreti i një studiuesi; në këndvështrimin e një psikologu”, kushtuar Lekë Sokolit”, Studime Sociale rreth “BEQJA, Hamit. Tranzicioni 2007, Vëll. 1, Nr. 1 (17): 119-121. demokratik dhe psikologjia e shqiptarëve”, BERTL, Petter. “Falmerajeri dhe elementi P & S, 5-1(10): 149-151. shqiptar në Greqi”, rreth librit Elementi FEVZIU, Blendi. “Fisher-albanologu dhe shqiptar në Greqi, P & S, 7-1(13): 127- studiuesi më serioz i historisë shqiptare 131. të shekullit XX”. Vëll. 7, Nr. 1(13): BOBBIO, Norberto. Left and Right: The 134-138. Social Studies  Vol. 11  No. 4  97 

FINE, Gary Alan. Morel Tales: The Culture orientalizmit shqiptar”, Studime Sociale of Mushrooming. Sean Kelly SA, 1(3): 2007, Vëll. 1, Nr. 1 (17): 115-119. 203-205. LEMERT, Charles. Social things: An FRASHËRI, Kristo. 2007. “Historia e Introduction to the Sociological Life. lëvizjes së majtë në Shqipëri”, Studime Christopet L. Bartley. SA, 1(2): 198- Sociale, Vëll. 1, Nr. 1 (17): 106-108. 200. FRASHËRI, Kristo. Skënderbeu, jeta dhe MEIDANI, Rexhep. Politika, morali dhe vepra. Kristaq Prifti. Vëll. 6, Nr. 2(12): shteti. Rexhep Qosja. Vëll. 7, Nr. 1(13): 139-142. 123-125. FUGA, Artan. Majtas jo djathtas. Henri Çili. MEKSI, Aleksandër. 2007. “’Ballkani Vëll. 6, Nr. 2(12): 142-144. imagjinar’ i Maria Todorovës”, Studime GOGA, Aida. 2017. “Vepra filozofike e Sociale, Vëll. 1, Nr. 2 (18): 98-102. prof. Servet Pëllumbi; me referencë të NANO, Mustafa. 2005. “Magjia e një libri veçantë “Fjalori filozofik” & “Filozofia blasfemues”, rreth: BROWN, Dan; Kodi e aktualitetit”, Studime Sociale, Vëll. 11, i Da Vinçit” P & S, 8-1 (15): 140-143. Nr. 1 (38), fq. 110-112. PETTA, Pal. Despotë të Epiorit dhe princër të GJIKA, Shpëtim. 2007. “Politika moderne Maqedonosë. Aurel Plasari. Vëll. 5, Nr. dhe konceptimi filozofik i saj”, Studime 1(10): 147-152. Sociale, Vëll. 1, Nr. 1 (17): 113-115. PËLLUMBI, Servet. Tranzicioni në vështrimin GJOKA, Behar. Poetika e Budit. Zyhdi e një studiuesi dhe politikani. Sejdin Dervishi. Vëll. 7, Nr. 1(13): 125-127. Cekani. Vëll. 3, Nr. 2(7): 127-129. HAXHILLAZI, Pavli; AHMETI, Sulejman. PLASARI, Aurel. “Iliriku i shenjtë” apo Fjalor i shqipes së Plavës dhe të Gucisë. “Biblioteka ilirike”?. Vëll. 7, Nr. 1(13): Mehmet Elezi. Vëll. 8, Nr. 1(15): 131-134. JUPE, Hamdi. “Intervista, si shprehje e POTUSHEK, Jean L. Who Supports the mendimit politik”, Studime Sociale, Vëll. Family? Gender and Breadwinning in 1, Nr. 2 (18): 95-98. Duel-Earner Marriadge. Jennifer A. KADARE, Ismail. 2001. Në kërkim të Craft. SA, 1(3): 205-207. fjalës së parë; rreth “ALIBALI, Besnik; SCHWALBE, Michael. The Sociologically Pesëdhjetë vjet mbi mina” P & S, 5-1(8): Examined Life Pieces of the Conversation. 125-130. Marianne Cutler. SA, 1(2): 200-201. KADARE, Ismail. 2004. “Një libgër SOKOLI, Lekë. 2003. “Gruaja, kjo qenie e për shqiptarët e Amerikës”, rreth shenjtë”, rreth librit “BEQJA, Hamit, “BAJRAMI, Vehbi. Shqiptarët e Gruaja, kjo qenie e shenjtë”, P & S, 6-1 Amerikës; P & S, 7-1(13): 117-120. (11): 139-142. KIÇMARI, Sabri. 2017. “Shteti ideal dhe SOKOLI, Lekë. 2003. “Gjurmë jete – Shënime njerëzit e dijes”, Studime Sociale, Vëll. autobiografike” rreth “Autobiografia e 11, Nr. 1 (38), fq. 115-118. prof. Hamit Beqja” P & S, 7-2 (14): KIVISTO, Peter. Key Ideas in Sociology. Ken 133-136. Palmer. SA, 1(2): 201-203. SOKOLI, Lekë. 2007. “Pluralizmi politik në KOLIQI, Hajrullah. 2007. “Autobiografi skanerin e një studiuesi”, Studime Sociale dinjitoze dhe mësimdhënëse”, Studime 2007, Vëll. 1, Nr. 1 (17): 103-106. Sociale, Vëll. 1, Nr. 1 (17): 101-103. SOKOLI, Lekë. 2008. “Pse një libër për KRASNIQI, Mark. Rrënjët tona etnike. prostitucionin profesionist?”, Studime Mehmet Elezi, Vëll. 6, Nr. 1(11): 137- Sociale, Vëll. 2, Nr. 1 (19): 118-121. 148 SOKOLI, Lekë. 2009. “Fjalorët – gurë LATIFI, Blerim. 2007. “Gjeneologjia e themeli në shkencat sociale”, Studime  98  Indeksi i të gjithë numrave të revistës / 20 vjet - 20 years: 1997-2017

Sociale, Vëll. 3, Nr. 1 (21): 105-107. shteti i ardhshëm, pushteti dhe hapësirat SOKOLI, Lekë. 2017. “Politika dhe shoqëria politike. Debatet mbi të varfrit”, Vëll. 6, në skanerin e studiuesve socialë para dhe Nr. 1(11): 145-148. gjatë transformimeve demokratike; Rasti TAPSCOTT, Don. Growing Up Digital: The i prof. Servet Pëllumbi”, Studime Sociale, rise of the Net Generation. Coye Cheshire Vëll. 11, Nr. 1 (38), fq. 118-121. SA, 1(3): 199-200 SOKOLI, Lekë. Interesat në këndvështrim TARIFA, Fatos & Lekë SOKOLI. 2007. sociologjik. Vëll. 7, Nr. 1(13): 138-141. “Mendimi sociologjik shqiptar, SOKOLI, Lekë. Nga Monteskjè te Maks Veberi- bibliografi (1986-2006)”, Studime një libër i ri në fushën e sociologjisë teorike. Sociale, Vëll. 1, Nr. 1 (17): 108-111. Hamit Beqja. P&S, 1(2): 129-130. TUSHI, Gëzim. 2010. “Servet Pëllumbi SOKOLI, Lekë. Sociologjia. Fatos Tarifa. SA, midis filozofit dhe politikanit”, Studime 1(2): 203-204. Sociale, Vëll. 4, Nr. 1 (22): 76-78. SOKOLI, Lekë; BEQJA, Hamit. Divorci- UÇI, Alfred. Filozofia e Teodor Kavaliotit; vrojtime e refleksione. Sejdin Cekani, Vëll. Voskopoja-Akademia e Re. Lekë Sokoli. 4, Nr. 1(8): 128-130. Vëll. 8, Nr. 1(15): SQAPI, Gerti. 2015. “’Nova Demokratia’, një WEINSTEIN, Jay. 2007. “To Albania, with hulumtim i demokratizimit shqiptar”, Love”, Studime Sociale, Vëll. 1, Nr. 1 Studime Sociale, Vëll. 9, Nr. 1 (33), fq. (17): 111-113. 115-117. YOUNG, Antonia. Albania. Revised Edition STELLA, Xhan Antonio. “Hordhia - Kur (World Bibliographical Series Volume “shqiptarë” ishin italianët”. Paolo Rumiz, 94). Marijorie Senechal SA, 1(2): 197- Vëll. 6, Nr. 1(11): 142-145. 198. SULSTAROVA, Enis. 2010. “Kombi dhe era ZENELAGA, Brunilda. 2009. “Mendimi globale”, Studime Sociale, Vëll. 4, Nr. 1 sociologjik mbi sigurinë te ‘Nëpër (22): 78-81. labirintet e terrorizmit’”, Studime Sociale, TAHIRAJ, Enkeleida. “Globalizimi dhe Vëll. 3, Nr. 1 (21): 107-109. Social Studies: Author’s guide

In general ISSN 2309-3455 (Print) ISSN 2309-3471 (Online) “Social Studies” is the official Journal of the Albanian Institute of Sociology (AIS). Founded in 1997, it is certified as scientific journal by the High Commission of the Assessment of Academic Titles, with decision No. 170, 20. 12. 2010. “Social Studies” is a bilingual Journal. The articles can be written either in English or Albanian.

How to submit an article? The article can be submitted to: [email protected]; The submitted article will be select for publishing by the anonymous reviewers, though a blind review process.

Organize the manuscript in the following order: Title, author(s), name(s) and institution(s), e-mail address (es), abstract (no longer than 150-200 words), text, references (Harvard System of references), notes on contributor/s (a short CV of a maximum of 10 lines, including both academic and organizational experience, and listing up to three selected publications).

Short references in text Weber (1998); (Weber, 1998: 156); or Weber (1998: 156); (Lazesfeld and Berelson, 1990); (Olzak, Shanahan & West, 1986); (Larsen et al., 1989); (Blau, 1980; Kadare, 1995; Uçi, 2003; Pëllumbi, 2004; Omari, 1999); 2011a, 2011b.; (Tocqueville [1835] 2010), etc.

References following the text List authors alphabetically, by surname. Merton, Robert. [1949] 1968. Social Theory and Social Structure, New York: Free Press. Buss, Loreta. 2010. “Childhood in Sociology and Society; the US Perspective”, Currant Sociology, Vol. 58, No. 2, pp. 355-350.

© Copyright: the author(s) of the articles For more details, contact the Secretary of the International Editorial Board ALL ANNUAL CONFERENCES (2006-2019)

14th Annual International Conference: Religion in Contemporary Society Durres, Albania, 15-16 November 2019 13th Annual International Conference: The balanced perspective on Past, Present & Future Mitrovice, Kosovo 16-17 November 2018 12th Annual International Conference: Good Society – a multidimensional Approach Tirana, Albania: 17-18 November 2017 11th Annual International Conference: Education & Sustainable Development: the future we are Creating Skopje-Tetovo, Macedonia: 18-19 November 2016 10th Annual International Conference: How Migration is shaping the Contemporary Society? Pristine-Kosovo: 20-21 November 2015 9th Annual International Conference: Law and values in contemporary society Tirana-Albania 21-22 November 2014 8th Annual International Conference: Democracy in Times of Turmoil; A multidimensional approach Durres –Albania: 22-23 November 2013 7th Annual International Conference: Identity, image and social cohesion in our time of interdependence Vlora-Albania: 26-28 November 2012 6th Annual International Conference Education in turbulent times: The Albanian case in European and global context Tirana-Albania: 21-22 November 2011 5th Annual International conference: The social problems: their study, treatment and solutions; Albania in global context Tirana-Albania: 7-8 June 2010 4th Annual International conference: Twenty Years of Democratic Transformations: Albania in East European Context Tirana-Albania: 10 December 2009 3rd AIS Conference: World Economic Crises and its impact on the Albanian Economic and Social Life Tirana-Albania: 22 May 2009 2nd Annual Conference: Issues and Models of Communitarian Organization Tirana-Albania: 27 June 2008 1st Annual Conference: Political pluralism and Albanian political thought Tirana-Albania: 15 June 2007 Funding Meeting and the Founding AIS Conference: Sociology in Albania and the need of its Institutionalization Tirana-Albania: 21 November 2006; Tirana International Hotel

www.sociology.al;