Osmanli Devletġ'nġn Tanzġmat Dönemġ'nde Kaza
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
T.C. ĠSTANBUL ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ KAMU HUKUKU ANABĠLĠM DALI YÜKSEK LĠSANS TEZĠ OSMANLI DEVLETĠ’NĠN TANZĠMAT DÖNEMĠ’NDE KAZA YÖNETĠMĠNĠN ĠDARĠ YAPISI VE YARGISAL FONKSĠYONU Rumeysa Sena Kurt 2501160466 Tez DanıĢmanı Prof. Dr. Cihan Osmanağaoğlu-Karahasanoğlu Ġstanbul 2019 TEZ ONAY SAYFASI ÖZ Osmanlı Devleti’nin Tanzimat Dönemi’nde Kaza Yönetiminin Ġdari Yapısı ve Yargısal Fonksiyonu Rumeysa Sena Kurt Yargılama hukuku veya yargı kararı anlamı da dahil olmak üzere birden çok manayı ifade eden “kaza” ifadesi, çalıĢmamızda günümüze kadar uzanan ilçe teĢkilatının temeli olması yönüyle ele alınmıĢtır. Tanzimat Dönemi öncesinde kadının idaresi altındaki bölgeyi ifade eden ve daha çok adli nitelikte bir terim olan kaza, Tanzimat Fermanı‟nın ilanı ile beraber esas idari niteliğini kazanmıĢ ve idari teĢkilattaki yerini almıĢtır. Tezimizde Tanzimat Dönemi sonrası yeni yapısına kavuĢan kaza yönetiminin Tanzimat Dönemi‟ndeki idari yapısı ve yargısal fonksiyonu anlatılmaya çalıĢılmıĢtır. Anahtar Kelimeler: Kaza, Tanzimat Dönemi, taĢra meclisleri, nizamname iii ABSTRACT Kaza’s Administrative Structure and Judicial Function of Ottoman Empire Ġn The Tanzimat Period Rumeysa Sena Kurt “Kaza” means to the basis of district in this thesis, although there are many meanings of “kaza” like law of jurisdiction and judgement. “Kaza”, which has the judicial term and refers to an area that is under the judge‟s administration before the Tanzimat Period, obtains basic administrative character and replaces the administrative organization with proclamation of Tanzimat. In this thesis, we attempt to discuss administration of kaza‟s, which has a new organisation with Tanzimat Period, administrative structure and judicial function. Key words: Kaza, Tanzimat Period, provincial councils, regulations iv ÖNSÖZ Osmanlı Devleti‟nin hukuk sistemi Türk Hukuk Tarihi araĢtırmacıları açısından önemli bir alanı kapsamaktadır. Osmanlı Devleti‟nin Tanzimat Dönemi de bu anlamda önemli yenilik ve değiĢikliklere sahne olmuĢtur. ÇalıĢmamızda Tanzimat Dönemi‟nde taĢra teĢkilatının bir unsuru olan kaza biriminde yaĢanan adli değiĢim ve idari yapının incelemesi yapılmıĢtır. Bunun anlaĢılabilmesi için de öncelikle kaza teĢkilatını kuran ve idari-hukuki sahada değiĢiklikler getiren ana düzenlemeler açıklanmıĢ ardından ise kaza idaresinin teĢkilatı anlatılmıĢtır. ÇalıĢmamızda değerli araĢtırmacıların kaza ile ilgili eserlerinde verdiği kimi zaman birkaç cümle kimi zaman birkaç sayfadan oluĢan aktarımları derlenmeye çalıĢılmıĢtır. Kazadaki idari teĢkilat ve bilhassa hukuki yapıyı kapsamlı bir Ģekilde anlatan bir eser doktrinde bulunamadığı için noksanlık ve kusurlarımızın olması doğal kabul edilmelidir. Ġhtiyaç duyduğum an değerli fikirlerini ve yol gösterici tavsiyelerini benden esirgemeyen, tez kaynaklarına ulaĢmam konusunda bana çok yardımcı olan kıymetli hocam, Ġstanbul Üniversitesi Türk Hukuk Tarihi Anabilim Dalı BaĢkanı Prof. Dr. Fethi Gedikli‟ye ve özel ilgi duyduğum Hukuk Tarihi alanına daha da ısınmama sebep olan, anlayıĢını, güleryüzünü ve yardımlarını benden hiç esirgemeyen, yoğun iĢ tempomun arasında tezimi yazmamı kolaylaĢtıran, değerli danıĢmanım, sevgili hocam Prof. Dr. Cihan Osmanağaoğlu‟na çok teĢekkür ederim. ÇalıĢma sürecim boyunca bana yardımcı olan ve önemli eserlere ulaĢmamı sağlayan Ġstanbul Üniversitesi Türk Hukuk Tarihi‟nde araĢtırma görevlisi olan arkadaĢım Rıdvan DemirtaĢ‟a teĢekkürü borç bilirim. Düzce Tarihi adlı değerli eserini kullanmam konusunda rıza gösteren Enver Konukçu hocaya da özel teĢekkürlerimi iletirim. Ayrıca Düzce kazasının tarihini anlatabilmem adına bana imkan sağlayan, Enver Konukçu hocamızın TTK‟da basım aĢamasında olan özel eserini bana ulaĢtıran ve diğer ilgili tüm kaynaklara ulaĢmamı sağlayan baĢta anabilim dalı baĢkanı Prof. Dr. Yusuf Oğuzoğlu olmak üzere Düzce Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü hocaları Doç. Dr. Ali Ertuğrul ve Dr. Fırat v YaĢa‟ya ve yine Osmanlı arĢiv belgelerini okumak konusunda bana yardımcı olan anabilim dalı baĢkan yardımcısı değerli hocam Dr. Ġsmail YaĢayanlar‟a teĢekkür ederim. Yine Enver Konukçu hocamdan değerli eserini kullanmam için rızasını almam adına bana yardımcı olarak iletiĢimimizi sağlayan Adnan Menderes Üniversitesi‟nde öğretim görevlisi Kemal Haykıran‟a teĢekkür ederim. Tezimin önemli bir bölümünü yazdığım Düzce ilinde, çalıĢma sürecim boyunca anlayıĢı ve desteğini esirgemeyen Sayın Valim Zülkif Dağlı‟ya, Düzce Üniversitesi Kütüphanesi‟nde bulunan birçok esere eriĢimimi kolaylaĢtıran Düzce Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Nigar Demircan-Çakar‟a ve yüksek lisans sürecimin son kısmına girerken çalıĢmalarım konusunda anlayıĢ gösteren Eğitim Dairesi BaĢkanı Hüseyin ÇakırtaĢ‟a ve BaĢkan Yardımcısı Ġbrahim Dündar‟a teĢekkürü borç bilirim. AkĢamlara ve haftasonlarına uzanan mesai saatlerim ve görev dolayısıyla yaĢadığım yer değiĢtirmeler nedeniyle çok kısıtlı zaman içinde yazmak zorunda kaldığım bu tezimde, çalıĢma sürecim boyunca bana her anlamda destek veren, yorulduğum anda beni ayağa kaldıran ve gücünü hep hissettiğim canım ağabeyime ve her zaman olduğu gibi nazımı en çok çeken, yükümü en çok alan, hayatta her ne yaptıysam sayesinde elde ettiğim öngörülü, anlayıĢlı, merhametli ve çok fedakar birtanem anneme özel teĢekkürlerimi iletirim. vi ĠÇĠNDEKĠLER TEZ ONAY SAYFASI………………………………………………………..…...II ÖZ……………………………………………………………………………...…..III ABSTRACT…………………………………………………………………….....IV ÖNSÖZ…………………………………………………………………………......V ĠÇĠNDEKĠLER……………………………………………………………….….VII KISALTMALAR LĠSTESĠ………………………………………………….…...XI GĠRĠġ……………………………………………………………………..…...…….1 BĠRĠNCĠ BÖLÜM 1839-1876 YILLARI ARASINDA OSMANLI DEVLETĠ’NDE TAġRA YÖNETĠMĠNĠN GENEL DURUMU I. 1864 YILINA KADAR OSMANLI DEVLETĠ‟NDE TAġRA YÖNETĠMĠNĠN GENEL DURUMU…………………………………………………………………...6 A. Tanzimat Fermanı‟nın Ġlanı Öncesinde Kaza Yönetimi…………………………..6 B. Tanzimat Fermanı‟nın Ġlanı (1839) ve Osmanlı Devleti‟nin Ġçinde Bulunduğu Durum ………………………………………………………………………………10 C. Tanzimat Fermanı‟nın Ġlanı‟ndan 1864 Yılına Kadar TaĢra Yönetimindeki DeğiĢiklikler…………………………………………………………………………17 1. Muhassıllık TeĢkilatı…………………………………………….………..17 2. TaĢra Yönetiminde 1842 Tarihli Düzenleme……………………………..24 3. 1849 Eyalet Meclisleri Talimatnamesi…………………………………...28 4. TaĢra Yönetiminde 1852 ve 1858 Tarihli Düzenlemeler…………………31 II. 1864-1876 YILLARI ARASINDA TAġRA YÖNETĠMĠNĠN GENEL DURUMU……………………………………………………...……………………39 A. 1864 Tarihli Vilayet Nizamnameleri ve 1867 Tarihli Talimatname….…………39 vii 1. 1864 Vilayet Nizamnamelerini Hazırlayan KoĢullar……………………..39 2. 1864 Vilayet Nizamnameleri ve Getirdikleri Yenilikler……………….…43 3. 1867 Tarihli Talimatname……………………………………...…………49 B. 1871 Tarihli Ġdare-i Umumiyye-i Vilayat Nizamnamesi………………………...52 C. 1876 Tarihli Ġdare-i Umumiyye-i Vilayat Hakkında Talimat…………………....58 ĠKĠNCĠ BÖLÜM 1839 - 1876 YILLARI ARASINDA KAZA YÖNETĠMĠNĠN ĠDARĠ YAPISI I. TANZĠMAT FERMANI‟NIN ĠLANI‟NDAN 1864 YILINA KADAR KAZA YÖNETĠMĠNĠN ĠDARĠ YAPISI……………………………………………………61 A. Genel Olarak………………………………………………………………..……61 B. Kaza Yöneticisi Olarak Kaza Müdürü………………………………….………..64 C. Kaza Meclisi…………………………………………………………...…………73 1. Ġlk Tecrübe: Muhassıllık Meclisleri………………………………………73 2. 1842 Düzenlemesi: Memleket Meclisleri………………………….……..80 3. 1849 Eyalet Meclisleri Talimatnamesi…………………………...………83 II. 1864-1876 YILLARI ARASINDA KAZA YÖNETĠMĠNĠN ĠDARĠ YAPISI……………………………………………………………………………....87 A.1864 Tarihli Vilayet Nizamnamesi ve 1867 Tarihli Talimatname‟de Kaza Ġdaresi………………………………………………………………………..………87 1. Genel Olarak…………………………………………………………...…87 2. Kaza Yöneticisi Olarak Kaymakam……………………………………...90 3. Diğer Ġdari Görevliler…………………………………………………….93 4. Kaza Ġdare Meclisi………………………………………………………..94 B. 1871 Tarihli Ġdare-i Umumiyye-i Vilayat Nizamnamesi‟nde Kaza Ġdaresi……..97 1. Genel Olarak……………………………………………………………...97 2. Kaza Yöneticisi Olarak Kaymakam……………………………….……..98 viii 3. Diğer Ġdari Görevliler…………………………………………….....….102 4. Kaza Ġdare Meclisi………………………………………………..……..106 C. 1876 Tarihli Ġdare-i Umumiyye-i Vilayat Hakkında Talimat‟ta Kaza Ġdaresi………………………………………………………………………………111 1. Genel Olarak…………………………………….…………………..…..111 2. Kaza Yöneticisi Olarak Kaymakam………………………………...…..111 3. Kaza Ġdare Meclisi………………………………………………...…….112 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 1839-1876 YILLARI ARASINDA KAZA YÖNETĠMĠNĠN YARGISAL FONKSĠYONU I. TANZĠMAT FERMANI‟NIN ĠLANI‟NDAN SONRA GENEL ANLAMDA HUKUK SĠSTEMĠNDE MEYDANA GELEN DEĞĠġĠKLĠKLER………….……114 A. Meclis-i Vala-yı Ahkam-ı Adliyye TeĢkilatı‟nın KuruluĢu ve GeliĢimi……….114 B. Tanzimat Dönemi‟nde Hayata Geçirilen Mahkemeler…………………………121 II. TANZĠMAT FERMANI‟NIN ĠLANI‟NDAN 1864 YILINA KADAR KAZA MECLĠSLERĠNĠN YARGISAL FONKSĠYONU………………………………....130 A. Ġlk Tecrübe: Muhassıllık Meclisleri………………………………….…………130 B. 1842 Düzenlemesi: Memleket Meclisleri………………………………………134 C. 1849 Eyalet Meclisleri Talimatnamesi IĢığında Meclisler……………..………138 III. 1864-1876 YILLARI ARASINDA KAZA ĠDARE VE DEAVĠ MECLĠSLERĠNĠN YARGISAL FONKSĠYONU…………………………..……..146 A. 1864 Tarihli Vilayet Nizamnamesi ve 1867 Tarihli Talimatname‟de Kaza Ġdare ve Deavi Meclisleri………………………………………………………………..…..146 1. 1864 Tarihli Vilayet Nizamnamesi‟nde Kaza Ġdare ve Deavi Meclisleri….…………………………………………………………….….146 2. 1867 Tarihli Talimatname‟de Kaza Ġdare ve Deavi Meclisleri.……..…154 ix B. 1871 Tarihli Ġdare-i Umumiyye-i Vilayat Nizamnamesi‟nde Kaza Ġdare ve Deavi Meclisleri………………………………………………………………….……….157 C. 1876 Tarihli Ġdare-i Umumiyye-i Vilayat Hakkında Talimat‟ta Kaza Ġdare ve Deavi Meclisleri……………………………………………………………….…..164 SONUÇ……………………………………………………………………………167