Kastamonu Fotoğraf Tarihi Ve Fotoğrafçıları (1889-1968)
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Araştırma Makalesi /Research Article KASTAMONU FOTOĞRAF TARİHİ ve FOTOĞRAFÇILARI (1889-1968)* Orhan M. ÇOLAK** Öz 19. yüzyılın önemli buluşlarından olan fotoğraf, Saray’ın ilgisi ile önce başkent İstanbul’da ve zamanla Osmanlı topraklarında yayılmıştır. Fotoğrafçılık; ticaret, sanayi ve turizmin gelişmesi ile birebir orantılıdır. Bu alanların ise Kastamonu’da 19. yüzyıl sürecince istenilen seviyede olduğu söylenemez. Dolayısı ile Kastamonu’da fotoğrafçılık da çok fazla bir gelişme kaydedememiştir. Bu makale çerçevesinde tespit edilen Kastamonu fotoğrafları, ağırlık olarak Kastamonu merkez ile İnebolu fotoğraflarından ibarettir. Bunun sebebi olarak, vilayet ve sancak merkezi olduğu için Kastamonu, liman olarak merkez olması bakımından da İnebolu’nun önemi gösterilebilir. Bunların dışında yoğunluk bakımından Taşköprü fotoğrafları üçüncü sıradadır. Bu makalede Osmanlı döneminden Cumhuriyet’e ve 1970’li yıllara kadar fotoğrafın Kastamonu’daki tarihi ve Kastamonu’yu çeken fotoğrafçılar ve fotoğrafhaneler üzerinde durulmuştur. Osmanlı dönemi ve Cumhuriyet dönemi olarak tespit edilen fotoğrafçı/fotoğrafhane sayısı toplam 21’dir. Osmanlı dönemi fotoğrafçıları; Mehmed Fethi Bey, Dildilyan, Cevahirciyan, Sebah & Joaillier, Ahmed Efendi, Richard Leonhard ve Gustave Mendel’dir. Cumhuriyet dönemi fotoğrafçıları ise Abdüsselam Kırıker, Foto Arel, Foto Artistik, Foto Cebe, Foto Erciyes, Foto Hamdi, Foto Maral, Foto Nuri, Foto Refik, Foto Şık, Foto Zihni, Gayret Kütüphanesi, Şark Fotoğrafhanesi-Agop Kevork, Şark Fotoğrafhanesi- Vahib Reşadi’dir. Anahtar Kelimeler: Kastamonu, Fotoğrafçılık Tarihi, Fotoğrafçılar, Fotoğrafhaneler. * Geliş Tarihi/Received Date: 10.12.2017-Kabul Tarihi/Accepted Date: 03.10.2018 DOI: 10.30913/alinterisosbil.364225 Bu makaleyi şu şekilde kaynak gösterebilirsiniz: Metin içi/In Text: (Çolak 2018: Sayfa No) Kaynakça/References: Çolak, M. Orhan.(2018). Kastamonu Fotoğraf Tarihi Ve Fotoğrafçıları (1889-1968). Alınteri Sosyal Blimler Dergisi(ASOBİD) Sayı: 4: 197-260, Doi: 10.30913/alinterisosbil.364225. ** Arşivci, İslâm Sanat Tarih Kültür Araştırma Merkezi, e-posta: [email protected] 197 ASOBİD/AJOSS Orhan M. Çolak 2018, (2) 4 Photographers and Photographic History of Kastamonu (1889-1968) Abstract The photograph first spread in the Istanbul with the interest of the Palace and then all over the Empire. Because photography depends on the development of trade, industry and tourism, and since these fields had not developed in Kastamonu at the time, photography was not improved either. Therefore, the photographs determined in the frame of this article predominantly consist of city of Kastamonu and İnebolu photographs. The reason why the photos predominantly belong to these places is their importance: Kastamonu being the center of the province and İnebolu having an important port. Taşköprü photos are in third place. In this article, photographers who has been concentrated on Kastamonu and photo shops in Kastamonu will be dealt. The number of photographers / photo shops we can identify in Kastamonu during the Ottoman and Republican periods is 21 in total. The photographers of the Ottoman period are Mehmed Fethi Bey, Dildilyan, Cevahirciyan, Sebah & Joaillier, Ahmed Efendi, Richard Leonhard and Gustave Mendel. The photographers of the Republican period are Abdüsselam Kırıker, Foto Arel, Foto Artistik, Foto Cebe, Foto Erciyes, Foto Hamdi, Foto Maral, Foto Nuri, Foto Refik, Foto Şık, Foto Zihni, Gayret Kütüphanesi, Şark Fotoğrafhanesi- Agop Kevork, Şark Fotoğrafhanesi-Vahib Reşadi. Keywords: Kastamonu, History of Photography, Photographers, Photo Shops. 198 Kastamonu Fotoğraf Tarihi ve Fotoğrafçıları (1889-1968) ASOBİD/AJOSS 2018, (2) 4 GİRİŞ Fotoğrafın bulunduğu 1839 senesinden günümüze kadar pek çok fotoğrafçı yetişmiş ve bu fotoğrafçılar seyyar olarak veya fotoğrafhaneler kurarak kendi mesleklerini icra ederken, bir yandan da kişileri, binaları, manzaraları ve olayları görüntüleyerek ölümsüz kareler bırakmıştır. Zamanla fotoğrafçılığın gelişmesi ticaret, sanayi ve turizmin gelişmesine bağlı kalmıştır. Kastamonu 19. yüzyıl boyunca bu sahalarda istenilen düzeye ulaşamamıştır. Bu sebeple Kastamonu’da fotoğrafçılık da fazla bir gelişme gösterememiştir. Bu çalışmaya başlarken yapılan ön araştırmada tespit edilen, Kastamonu’yu eski fotoğraflarıyla anlatan maalesef tek yayın vardı. O da 1997’de yayınlanan Kastamonu, Dünden ve Bugünden Görüntüleri 1894-1997 adlı eserdir. Bunun yanı sıra Nail Tan’ın 10 ciltlik Gurur Kaynağımız Kastamonulular kitabında da o kadar isim arasında sadece bir fotoğrafçının, Zihni Özalp’in biyografisine yer verilmiştir. Bu kadar az bilgiye rağmen fotoğrafçı biyografilerinde en büyük kaynak, o fotoğrafçının geride bıraktığı, çekmiş olduğu fotoğraflardır. Şüphesiz bu fotoğrafların yer aldığı Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İslâm Sanat Tarih Kültür Araştırma Merkezi (IRCICA) Arşivi, İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) Atatürk Kitaplığı, Kastamonu Valiliği Kent Tarihi Müzesi Arşivi ve bu çalışma süresince desteklerini esirgemeyen Metin Boyacıoğlu ve Fahri Özbek Beyler’in arşivleri ile verdikleri şifahi bilgiler, bu çalışmanın ana gövdesini oluşturmuştur. Bunun yanı sıra Şark Ticaret Yıllıkları (Annuaire Oriental), Kastamonu vilayet salnameleri ve telefon rehberleri de yukarıda bahsedilen arşivlerden gelen fotoğraf, belge ve bilgileri 1970’li yıllara kadar getirmemize imkân sağlamıştır. Kastamonu Vilayeti’nde, ileride de görüleceği üzere, tespit edilebilen ilk fotoğraf çekimi 1889 senesinde olmuştur. Fotoğrafçılar ve her türlü meslek erbabı için ulaşılacak ilk kaynaklardan biri ticaret yıllıkları ve telefon rehberleridir. Bu araştırma için Şark Ticaret Yıllıkları’nın 1885-1948 seneleri arasında yayımlanmış 32 sayısı, Kastamonu telefon rehberlerinden ise 1943-44, 1955, 1959, 1964 ve 1968 tarihli olanları taranmıştır. Telefon rehberlerinin en geç tarihli olanı 19681 tarihlidir. Bu sebeple çalışma 1889-1968 seneleri arasında sınırlandırılmıştır. Bu çalışmada 21 fotoğrafçı/fotoğrafhane tespit edilebildi. Bunlardan Osmanlı zamanında fotoğraf çekenler, Kastamonu’da çekim 1 1992 telefon rehberi istisnadır, Bakış Reklam Kastamonu Turizm ve İş Telefon Rehberi, Kastamonu 1992. 199 ASOBİD/AJOSS Orhan M. Çolak 2018, (2) 4 yaptıkları kronolojiye göre sıralanmıştır. Bunlar: Mehmed Fethi, Dildilyan, Cevahirciyan, Sebah & Joaillier, Ahmed Efendi, Richard Leonhard ve Gustave Mendel’dir. Cumhuriyet döneminde tespit edilenler ise alfabetik sıraya göre dizilmiştir: Abdüsselam Kırıker, Foto Arel, Foto Artistik, Foto Cebe, Foto Erciyes, Foto Hamdi, Foto Maral, Foto Nuri, Foto Refik, Foto Şık, Foto Zihni, Gayret Kütüphanesi, Şark Fotoğrafhanesi-Agop Kevork, Şark Fotoğrafhanesi-Vahib Reşadi’dir. Bu araştırma ve tespitlere rağmen çalışmanın daha teferruatlı ve tekemmül edecek bir şekle girmesi için mahallî çalışmalar yapılması gerekmektedir. Kastamonu’nun mahallî basını taranıp, fotoğrafçıların tespit edilebilen aileleriyle röportajlar yapılarak dört başı mamur bir çalışma yapılması hedeflenmektedir. Böylelikle memleketin eksik bir yönü tam ve sağlıklı olarak ortaya konacaktır. Arşivlerinden istifade edilmesine imkân sağlayan ve şifahi bilgileri ile yardımlarını esirgemeyen Metin Boyacıoğlu ve Fahri Özbek Beyler’e teşekkür ederiz. I. KASTAMONU FOTOĞRAF TARİHİ Fotoğraf, Jacques Mande Daguerre tarafından uzun çalışmalar sonucu 1839’da bulunmuştur. Daguerre’den sonra Daguerreotype olarak anılan bu tekniği öğrenen pek çok kişi farklı maksatlarla dünyanın dört bir tarafına bu tekniğin icrası için dağılmışlardır. Bunlardan bazıları da hâlâ dünyanın büyük devletlerinden birinin başkenti, gizemli Doğu’nun kalbi olan İstanbul’a gelmişlerdir. M. Kompa, Lerebours, Nerval, Carlo Naya, Prangey gibi fotoğrafçılar da İstanbul’da fotoğrafçılık sanatını ve mesleğini icra etmişlerdir. 1853-56 yılları arasında iki buçuk yıl süren Kırım Savaşı, harp fotoğrafçılığı gibi yeni bir meslek dalının ortaya çıkmasına sebep olurken diğer yandan pek çok Batılı fotoğrafçının yolunu İstanbul’a düşürmüştür. 1856 yılında İstanbul’a gelen Kimyager Rabach, profesyonel bir fotoğrafhane açmış, Abdullah (Frères) Biraderler’i yanına çırak alarak yerli fotoğrafçıların yetişmesinde öncülük etmiştir. İleride Rabach’tan fotoğrafhanesini devralan Abdullah Biraderler’in çalışmaları, Saray’ca da takdir edilmiş ve fotoğrafçılık bu şekilde başta İstanbul olmak üzere Osmanlı dünyasında özellikle ticaret ve turizmin güçlü olduğu Bursa, İzmir, Selanik, Kudüs gibi merkezlerde yayılıp gelişmiştir. Fotoğrafçılık, önce Osmanlı’nın Ermeni ve Rum vatandaşları arasında gelişmiş, sonra devlet kurumları arasında yaygınlaşmış ve en son Müslümanlar tarafından icra edilmeye başlanmıştır. 200 Kastamonu Fotoğraf Tarihi ve Fotoğrafçıları (1889-1968) ASOBİD/AJOSS 2018, (2) 4 Sultan II. Abdülhamid fotoğraf konusu ile yakından alâkadar olmuş ve çeşitli yönleri ile fotoğraftan faydalanma imkânı aramıştır. Bu devir, devletin fotoğrafı azamî şekilde kullanma gayretinde olduğu bir devir olarak mütalaa edilebilir. Fotoğraf, Saray tarafından istihbarattan envanter çıkarmaya, muharebe safahatının takibinden hüviyet tespitine, çeşitli faaliyetlerin raporlarında tevsik ve tanıtım faaliyetine kadar pek çok sahada kullanılmıştır. Sultan II. Abdülhamid her resim bir fikirdir, bir resim yüz sahifelik yazı ile ifade olunamayacak siyasi ve hissi manaları telkin eder2 diyerek fotoğrafa verdiği önemi anlatmıştır. Fotoğraf, özellikle bu devirde tespit ve tanıma vasıtası olmasının yanında aynı zamanda bir tanıtma aracı olarak da kullanılmıştır. Sultan II. Abdülhamid başta Amerikan Kongre Kütüphanesi ve İngiltere’de