Primjeri Filantropije U Crnoj Gori Do Kraja XX Vijeka Primjeri Filantropije U Crnoj Gori Do Kraja XX Vijeka
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Mr Dragutin Papović Primjeri filantropije u Crnoj Gori do kraja XX vijeka Primjeri filantropije u Crnoj Gori do kraja XX vijeka Izdavač: Fond za aktivno građanstvo Serdara Jola Piletića 18 Podgorica, Crna Gora Autor: Mr Dragutin Papović Urednica: Anica-Maja Boljević Recenzent: Dr Živko M. Andrijašević Lektor: Zuvdija Hodžić Dizajn i grafička obrada: EXPEDITIO, Kotor Štampa: Birokonto, Igalo Tiraž: 3000 Fondacija Institut za otvoreno društvo-Predstavništvo Crna Gora Mr Dragutin Papović Primjeri filantropije u Crnoj Gori do kraja XX vijeka Predgovor 7 I - Uvod 9 II - Ekonomski i pravni uslovi za razvoj filantropije u Crnoj Gori tokom XIX i XX vijeka 11 Crnogorsko zakonodavstvo o filantropiji 14 III - Počeci i glavne karakteristike filantropije u Crnoj Gori 19 IV - Istaknuti filantropi 33 Mecena iz Perasta 33 Dobrotvor Spiridon Gopčević 34 Gospodar široke ruke 35 Najveći crnogorski filantrop 36 Nadbiskup i dobrotvor 39 V - Zadužbine u Crnoj Gori 41 Zadužbina „Bošković – Đurović – Laketić“ 41 „Štednja Lesova“ 44 Zaklada Pera Lukova Tripkovića 46 Zadužbina „Aleksandar Duković“ 47 Zadužbina Mila Zlokovića i njegove Supruge Ane. rođ. Mihanović 48 Zadužbina Prote Luke Jovićevića 51 Zadužbina Toma Krstova Popovića 51 Zadužbina Hadži Bogdana i Hadži Stefe Čađenović 53 Zadužbina Jova Filipova Golijanina 54 Mirko i Olga Komnenović – narodu 56 Zadužbina Petra Vukčevića 59 Dom starog kapetana 60 Zadužbina Nikole – Nika Džanjevića 62 Ostale zadužbine u Crnoj Gori 64 VI - Zaključak 67 VII - Izvori i literatura 68 Blago onome čovjeku, u čije ruke ulazi blago od halala, pa ga na korisnu svrhu zavješta. “Jahja-aga Ibrahim Osmanov, Bar, 1753. godina Primjeri filantropije u Crnoj Gori do kraja XX vijeka Predgovor tudija pred Vama je nastala kao rezultat zajedničkog napora Fonda za aktivno građanstvo (fAKT) i autora. Zamisao, koja se začela u septembru 2008. godine na Ssastanku u Nikšiću, imala je za cilj da se napiše studija o filantropiji u Crnoj Gori. Pošlo se od nepoznatog, jer ni autor ni fAKT nijesu imali informacije o pojavi, razvoju i oblicima filantropije u Crnoj Gori u prošlosti. Ono sto je svakako bilo ’poznato’, utkano je u samoj svrsi postojanja i djelovanja fAKT-a kao neprofitne fondacije: da služimo javnom interesu i opštem dobru, obezbjeđujući sredstva i podršku građanima i građankama Crne Gore, kako bi aktivno i odgovorno učestvovali u životu svoje zajednice i društva. Ovakav pristup je utemeljen u našem vjerovanju Ova studija, koju Vam sa da je na svima nama odgovornost da damo doprinos izgradnji prosperitnog društva, i da su ponosom predstavljamo, upravo lično učešće i odgovornost ključni za razvoj demokratije. dio je naših napora da Stoga je ova studija, koju Vam sa ponosom predstavljamo, dio naših napora da podstaknemo oživljavanje podstaknemo oživljavanje i razvoj vrijednosti kao što su solidarnost, humanost i filantropija i razvoj vrijednosti kao što – da se svi zajedno podsjetimo značaja ulaganja u opšte dobro, u zajednicu. O istoriji filantropije u Crnoj Gori postoji nekoliko radova, od kojih je najobuhvatniji su solidarnost, humanost i filantropija – da se svi rad Dragutina Kontića, Osvrt na zadužbine u Crnoj Gori, objavljen 1971. godine. Kontić je naveo najveći broj zadužbina u Crnoj Gori, izložio glavne podatke o njima, njihovim zajedno podsjetimo značaja osnivačima, i objavio djelove zadužbinskih testamenata. To nam je bila polazna osnova za ulaganja u opšte dobro, u dalje istraživanje. Nažalost, Kontić nije naveo arhivske oznake dokumenata koje je koristio, zajednicu. što je bila otežavajuća okolnost u pronalaženju arhivske građe. U Državnom arhivu Crne Gore, i njegovim odjeljenjima u Podgorici, Nikšiću, Herceg Novom i Budvi, pronašli smo dio građe o zadužbinama. Najviše građe pronašli smo u Arhivskom odjeljenju u Herceg Novom, što nas je uputilo na zaključak da su Herecg Novi i Boka dio Crne Gore u kojoj je filantropija bila najrazvijenija. Ova pretpostavka se pokazala kao tačna nakon pregleda časopisa „Boka“ i „Godišnjaka pomorskog muzeja u Kotoru“, u kojima je objavljen gro članaka o filantropskoj aktivnosti u Boki Kotorskoj. Na osnovu arhivske građe, i radova iz ovih časopisa, u našoj studiji su objavljeni podaci o tim zadužbinama. Rad Dragutina Kontića, građu iz arhiva u Herceg Novom i dokumentaciju Opštinske anketne komisije koja se bavila imovinom nekadašnjih zadužbina u Herceg Novom, ustupio nam je gospodin Milan Sijerković iz hercegnovskog arhiva, kome dugujemo veliku zahvalnost. Nažalost, u drugim arhivskim odjeljenjima ne postoji, ili je oskudna, građa o zadužbinama koje su formirane u njihovim mjestima. Izuzetak predstavlja Privatni fond Jova Golijanina u Arhivskom odjeljenju u Nikšiću, gdje se nalazi značajna dokumentacija o radu Zadužbine „Jova Filipova Golijanina“, ali u njoj ne postoji Golijaninov zadužbinski testament. O ostalim zadužbinama iz Podgorice, Nikšića, Cetinja, Danilovgrada, Budve i Boke, građa je uništena ili otuđena. O tim zadužbinama, isključujući par izuzetaka, nema ni naučnih radova, što je uzrokovalo da o mnogim zaudžbinama i njihovim osnivačima iznesemo samo nekoliko podataka. Zbog toga smo se odlučili da studiju nazovemo „Primjeri filantropije u Crnoj Gori“. U posebnom poglavlju bavili smo se najznačajnijim filantropima u Crnoj Gori. Osvrnuli smo se na pravne i ekonomske uslove u Crnoj Gori u periodu formiranja zadužbina, kao i na karakteristike filantropije u Crnoj Gori. Napominjemo da se ovaj rad bavi filantropskim aktivnostima zaključno s padom komunizma u Crnoj Gori. Posebnu zahvalnost dugujemo gospođici Jadranki Selhanović iz Državnog arhiva Crne Gore, koja nam je pružila dragocjene informacije o arhivskoj građi, kao i ocu Danilu Zirojeviću iz Crkvene opštine u Nikšiću, koji nam je ustupio testament prote Luke Jovićevića. Zahvalnost dugujemo recenzentu prof. dr Živku M. Andrijaševiću i gospodinu Zuvdiji Hodžiću, koji je lektorisao tekst. Zahvaljujemo se i Fondaciji Institut za otvoreno društvo Nadamo se da će nas - Predstavništvo Crna Gora, na prepoznavanju značaja naše inicijative i podršci izdavanju ove vraćanje na primjere filantropije iz prošlosti Crne studije. Gore podstaći da se zapitamo Nadamo se da će nas vraćanje na primjere filantropije iz prošlosti Crne Gore podstaći da li i koliko brinemo jedni o da se zapitamo da li i koliko brinemo jedni o drugima, o svojoj zajednici i društvu u današnje drugima, o svojoj zajednici i vrijeme, podstaći da slijedimo primjere koji su pred Vama... društvu u današnje vrijeme, podstaći da slijedimo primjere Podgorica, mart 2009. koji su pred Vama... Autor i fAKT Primjeri filantropije u Crnoj Gori do kraja XX vijeka I ~ Uvod iječ filantropija vodi porijeklo od grčkih riječi philos-prijatelj (ljubav), i anthropos-čovjek (čovječanstvo).1 Prevodi se kao čovjekoljublje, dobročinstvo i želja da se pomogne drugima.2 Istorija filantropije je stara koliko i civilizacija. Postoje Rdokazi o filantropskim aktivnostima od perioda staroegipatske i staroindijske, preko helenske, do ranohrišćanske i islamske civilizacije. Po pravilu su vladari, plemstvo i crkva bili pokretači filantropskih aktivnosti, i cilj im je bio da siromašnima obezbijede hranu, odjeću i smještaj. Filantropija je u modernom, industrijskom, društvu dobila drugačiji organizacioni karakter. Od tada se organizuju fondacije, zaklade i fondovi, čiji cilj nije samo da pomognu siromašnima, već i da materijalno i duhovno unaprijede sredinu (grad ili državu) u kojoj žive ili iz koje potiču dobrotvori. Filantropske organizacije se najčešće nazivaju: zaklade, zadužbine, fondacije i fondovi. Između ovih termina nema značajnih pravnih i organizacionih razlika. Ove organizacije se najčešće definišu kao: „neprofitne organizacije sa svojstvom pravne osobe, osnovane radi postizanja određene dobrotvorne, humanitarne, kulturne, prosvjetne i slične svrhe. Po pravilu se događa da pojedinac, ali često i preduzeća, odrede osnivanje zaklade i sredstva koja trebaju da posluže postizanju namijenjene svrhe. Osnivači zaklade prilikom osnivanja zaklade trajno namjenjuju određenu imovinu zakladnoj svrsi. Osnovna imovina se ne smije umanjivati, već se ona investira radi povećanja, a godišnji prihodi se koriste za filantropske namjene. Mogući načini povećanja imovine su primanje darova i donacija, organizovanje određenih aktivnosti i sl.“ Osnivači dobrotvornih organizacija nijesu samo vladari (vlade), već „obični“ pojedinci koji gaje svijest o tome da ugroženima treba pomoći. Ta svijest je bila naročito izražena na lokalnom nivou, pa se od početka XX vijeka osnivaju lokalne zaklade. Prva lokalna zaklada je formirana 1914. godine u Klivlendu (SAD), a do početka XXI vijeka njihov broj u SAD je narastao na preko 600, u Kanadi preko 100, Velikoj Britaniji preko 60, Njemačkoj preko 0, dok se u Srednjoj i Istočnoj Evropi formiranje zaklada odvijalo tokom posljednje decenije XX vijeka i tada je u Poljskoj formirano 12, Bugarskoj 1 i Slovačkoj 5 zaklada.4 Prvobitne zaklade su djelovale u državnim granicama, a od 80-ih godina XX vijeka djeluju i na međunarodnom nivou. U istom periodu, sa razvojem svjetske ekonomije, zaklade su oživjele i dobile važnu ulogu u društvu. Države su prepoznale značaj osnivanja zaklada pa su kroz poreske olakšice stimulisale bogate kompanije i pojedince da osnivaju zaklade i tako doprinose razvoju kvaliteta života i ljudskih potencijala. Na taj način su korisnost osnivanja zaklada uočili svi: država, darodavci i oni koji primaju tu pomoć. U zapadnoevropskim zemljama zaklade su najviše usmjerene ka finansiranju programa u obrazovanju, dok je u tranzicionim zemljama filantropija