Istorija Muslimana Crne Gore 1455 – 1918
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
MATICA MUSLIMANSKA CRNE GORE ISTORIJA MUSLIMANA CRNE GORE 1455 – 1918 Knjiga I Izdavač: Matica muslimanska Crne Gore Za izdavača: Dr Avdul Kurpejović Urednik: Osman Grgurević Lektura i korektura: Skender Peročević Priprema za štampu: DauS - Cetinje Štampa: IVPE - Cetinje Tiraž: 1200 primjeraka Realizaciju projekta i štampanje knjige finansirao je Fondza zaštitu i ostvarivanje manjinskih prava Dr Zvezdan Folić ISTORIJA MUSLIMANA CRNE GORE 1455 – 1918 Knjiga I Podgorica, 2013. godine S A D R Ž A J PREDGOVOR .............................................................................. 7 1. USPOSTAVLJANJE OSMANSKE VLASTI I ADMINISTRATIVNO-TERITORIJALNA PODJELA CRNE GORE .............................................................................. 11 Osmanlijsko osvajanje Crne Gore ............................................ 11 Prvi popisi stanovništva ............................................................. 20 Administrativno-teritorijalna podjela ..................................... 26 Društvene prilike na početku osmanske vladavine ................. 36 2. ISLAMIZACIJA – OSNOVA NASTANKA MUSLIMANSKOG NARODA ................................................. 43 Počeci islamizacije ...................................................................... 43 Period masovne islamizacije ..................................................... 54 Svijest o zajedničkom porijeklu ................................................ 76 3. PRIVREDA I DRUŠTVO U CRNOJ GORI POD OSMANSKOM VLAŠĆU ................................................ 85 Gradovi kao administrativna i privredna središta ................ 85 Socijalna struktura stanovništva ............................................. 106 Privreda ..................................................................................... 111 Svakodnevni život Muslimana .............................................. 132 5 4. KULTURA I OBRAZOVANJE MUSLIMANA CRNE GORE POD OSMANSKOM VLAŠĆU ..................... 141 Sakralni spomenici ................................................................... 142 Ostali spomenici osmanske arhitekture i umjetnosti ............. 154 Obrazovanje Muslimana ......................................................... 161 Muslimanski kulturni stvaraoci iz osmanskog perioda ......... 172 5. MEĐUETNIČKI I MEĐUKONFESIONALNI ODNOSI U CRNOJ GORI ZA VRIJEME OSMANSKE VLASTI .......... 183 Međuetnički odnosi .................................................................. 184 Mit o „Istrazi poturica“ ........................................................... 203 Odnosi Osmanskih vlasti i islamskog stanovništva prema pravoslavnoj crkvi ................................................................... 213 6. MUSLIMANI CRNE GORE 1878-1918 ............................. 231 Iseljavanje Muslimana iz Crne Gore poslije Berlinskog kongresa ................................................................. 232 Integracija Muslimana u društveni život Knjaževine-Kraljevine Crne Gore .......................................... 246 Položaj Islamske vjerske zajednice u Crnoj Gori ............... 262 Crnogorski Muslimani prema aneksionoj krizi ..................... 272 Crnogorski Muslimani u Prvom balkanskom ratu ........... 276 Pokrštavanje Muslimana 1913. godine ................................... 278 Muslimani u Prvom svjetskom ratu ........................................ 286 TERMINOLOŠKI KOMENTARI ......................................... 289 IZVORI I LITERATURA ........................................................ 295 RECENZIJA ............................................................................ 305 BILJEŠKA O AUTORU .......................................................... 309 IZDANJA MATICE MUSLIMANSKE CRNE GORE ......... 311 6 P R E D G O V O R Izučavanje najranije istorije muslimanskog naroda Crne Gore ima niz ograničenja, kao što su, odakle početi, što i gdje izučavati i proučavati, kojim izvorima vjerovati i kako to sve ukomponovati u jednu cjelinu, jer u Crnoj Gori ne postoji istorija niti istoriografija ovog naroda. Istorija, kultura, vjerska i nacionalna osobenost autohtonih slovenskih Muslimana Crne Gore nijesu obrađivane za vrijeme Osmanskog carstva, tako da su ova istraživanja moguća tek od vremena oslobađanja od Osmanskog carstva, poslije balkanskih ratova. Istorijom, kulturom i nacionalnom osobenošću autohtonih Muslimana Crne Gore nijesu se bavile niti se sada bave naučne, isto rijske, kulturne i druge institucije, osim uzgredno, iako se finansiraju iz državnog budžeta u čijim prihodima participira i ovaj narod. Zato ne čudi što još uvijek imamo namjerna ili nenamjerna brkanja pojmovnih značenja vjernika islamske religije koji se nazivaju muslimanima (piše se malim početnim slovom „m“) i nacionalne osobenosti i imena Musliman. Istraživanje, proučavanje i razmatranje istorije autohtonih slo venskih Muslimana Crne Gore zahtijeva uvažavanje sve njegove složenosti i naučne multidiscipliiranosti, jer ona sadrži istorijsku, etnološku, obrazovnu, pravnu, društvenu, političku, kulturnu i nacionalnu komponentu. Ono traži svestrano naučno, argumentovano i na istorijskim i drugim saznanjima zasnovano proučavanje i pisanje istorije ovog naroda. Ovakav prilaz je nužan i zbog toga što ovaj na 7 rod izvodi svoje porijeklo od domicilnog hrišćanskog stanovništva koje je primilo islam za vrijeme Osmanskog carstva. Dakle, ako su Crnogorci u većini slovenskog porijekla, onda su to i Muslimani, tako da se odgovor na pitanje ko su Muslimani Crne Gore može dati tek kada se da jasan odgovor na pitanje ko su Crnogorci. Iz zajedničkog slovenskog plemena, etničke grupe, izvode porijeklo mnogi narodi i nacije, jer su se mnoga plemena i etničke grupe diferencirale u više etničkih grupa koje u istorijskom evolutivnom procesu prerastaju u narod i kasnije naciju. Istorijski etnogenetski proces narodnosnog oformljenja Muslimana Crne Gore bio je veoma dug i specifičan iz više razloga. Specifičnost istorijskog evolutivnog procesa narodnosnog oformljenja Muslimana Crne Gore ogleda se u tome što se temelji na islamskoj religiji, kulturi i civlizaciji koje su u nedostatku sopstvene teritorije i nacionalne države, preuzimale ulogu primarnog etničkog činioca. Ovaj narod nije mogao koristiti bitnu komponentu narodnosnog oformljenja, teritoriju i državu i na tim osnovama stvaranja države na principu nacijadržava, već je koristio samo islamsku religiju. Zato je islamska religija ovom narodu bila osnovni činilac opstanka i narodnosnog oformljenja. U tome je specifičnost muslimanske nacije, jer je jedinstvena pojava u evropskoj istoriji da jedan narod nastane u svom punom etničkom i nacionalnom biću na osnovu tzv. religijske inicijacije. Nepobitno je da su islamska religija, civilizacija i kultura bili osnovni činioci istorijskog etnogenetskog i kulturnog evolutivnog procesa samooformljenja narodnosne osobenosti ovog naroda počev od XV vijeka do današnjih dana. Islam je davao legitimitet muslimanskom narodu Crne Gore kroz istoriju od vremena kada je identifikacija ljudi bila dominantna po religijskoj pripadnosti. Prve nagovještaje ozvaničenja nacionalnog identiteta Muslimana Crne Gore imamo u Danilovom zakoniku iz 1855. godine, kada su uz inovjernike dobili status i inoplemenika, prelazne faze ka narodu. Izuzetno je važno da o slovenskim Muslimanima zapadnog Balkana svoj sud da istorijska nauka, kako je urađeno i za druge narode. Zbog nemanja svoje istoriografije Muslimani Crne Gore su izloženi tihoj asimilaciji od nastanka do današnjih dana. U svojoj istoriji postojanja prolazili su kroz mnoga iskušenja egzistencijalne, kulturne i nacionalne ugroženosti, ali su istrajavali i traju i danas. 8 Krajem prošlog i početkom ovog vijeka su izloženi agresivnoj ve li kobošnjačkoj asimilaciji koja spada u najteže iskušenje, negiranje i egzistencijalnu ugroženost ovog naroda u njegovoj istoriji. Uviđajući izuzetan značaj i cjelishodnost izučavanje istorije i kulture za očuvanje kulturnog i nacionalnog identiteta svih naroda Crne Gore, Ustavom Crne Gore iz 1992. godine, pripadnicima nacionalnih i etničkih grupa jemči se pravo i time uspostavlja obaveza da „Nastavni program prosvjetnih ustanova obuhvata i istoriju i kulturu nacionalnih i etničkih grupa“. Za 15. godina važenja ovog Ustava nije ostvareno zajamčeno pravo pripadnika nacionalnih i etničkih grupa. Ustavom Crne Gore iz 2007. godine, u odjeljku 5. Posebna – manjinska prava, ponovo se jemči pravo pripadnika manjinskih naroda i drugih manjinskih nacionalnih zajednica „da nastavni programi obuhvataju i istoriju i kulturu pripadnika manjinskih naroda i drugih manjinskih nacionalnih zajednica“. Zahvaljujući Matici muslimanskoj samostalnom udruženju u oblasti kulture, istraživanja i razvoja u društvenim naukama muslimanskog naroda Crne Gore, te Fondu za ostvarivanje i zaštitu manjinskih prava, koji je odobrio sredstva za realizaciju projekata: „Istorija muslimanskog naroda Crne Gore do 1918“ i „Istorija muslimanskog naroda1918 – 2007.“ i istoričaru Dr Zvezdanu Fo liću, koji se prihvatio ovog posla, Muslimani Crne Gore dobiće svoju prvu istoriju, nakon skoro 600. godina postojanja. Ovo djelo uz djelo dr Ejupa Mušovića „Muslimani Crne Gore“ i izdanja Matice muslimanske prezentira najnovija naučna saznanja o Muslimanima Crne Gore. Očekuje se da će „Istorija Muslimana Crne Gore“ pobuditi inte resovanje kod čitalaca i opravdati očekivanja stručne i laičke javnosti na čije insistiranje je Matica muslimanska Crne Gore ušla u realizaciju ovog projekta. Dr Avdul Kurpejović 9 10 GLAVA I USPOSTAVLJANJE OSMANSKE VLASTI I ADMINISTRATIVNO-TERITORIJALNA PODJELA