Giovanni Gioviano Pontano, Urania, Liber 1
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
1 Giovanni G. Pontano, Urania (B. Soldati, 1902) Liber 1 Liber 2 Liber 3 Liber 4 Liber 5 Giovanni Gioviano Pontano, Urania, liber 1 Qui coelo radient ignes, quae sidera mundo Labantur tacito, stellis quibus emicet ingens Signifer, utque suos peragant errantia cursus, Vnde hominum genus et pecudes, unde aequor et aurae 5 Concipiunt motus proprios, unde optima tellus Educit uarios non uno e semine foetus Et rerum euentus manant seriesque futuri, Dic, dea, quae nomen coelo deducis ab ipso Vranie, dic, Musa, Iouis clarissima proles, 10 Et tecum castae ueniant ad uota sorores. Dum canitis resonatque cauis in uallibus echo, Ipse legam laurique comas hederamque uirentem, Ipse aras statuam uiridi de cespite et umbras Lustrabo, tumuloque feram solennia dona 15 Dilecti uatis, uiridi quem monte sepultum Parthenope liquidamque coli Sebethos ad undam. Ipse chori pater ac princeps et carminis auctor, Phoebe, adsis, noctisque decus latonia uirgo, Dique deaeque omnes, quorum sub numine coelum est. 20 Tuque adeo, comes Aonidum, dux optima uatum, Alma Venus (teneros nati sat lusimus ignes), Dum coeli errantes ignes, dum sidus amatum, Quo terraeque fretumque et magnus concipit orbis, Dum canimus quae signa tibi, quod pareat astrum, 2 25 Diua, faue et niueis felix allabere cygnis. O mihi si Charites spirent, si blanda canentis Gratia mesopio contingat labra liquore. Tu uero, nate, ingentes accingere ad orsus Et mecum illustres coeli spatiare per oras; 30 Nanque aderit tibi Mercurius, cui coelifer Atlas Est auus, et notas puerum puer instruet artis. Prima deum terras glaciali sidere circum Luna meat, coelumque suo terit ultima curru. Dux clara in tenebris, alienae obnoxia flammae, 35 Aemula fraternis radiis et solis ab ore Ora fouens, quantumque ab Apollinis igne recedit, Hoc magis ipsa suum fundit mortalibus ignem. Cornibus auratis primum, mox fronte refulget Iam media, medium coeli dimensa uolumen. 40 Atque hinc obliquos uultus turgentiaque ora Nocte refert, tandemque, uago digressa meatu, Exsurgit solem contra, plenoque coruscam Orbe comam et fuluo totum caput explicat auro. Septima quin etiam ut coelo concessit ab alto 45 Mole grauis, septem ore uices, septem ore figuras Mutat agens circum, et paruum conuertitur annum. Hinc mare, quod magnum terras complectitur imas, Hinc uariat rerum species; quaeque humida ponti Stagna colunt errantque suis animalia siluis, 50 Aemula crescenti reparant a lumine uires, Et multo imprimis implentur corpora succo. Mox, ubi decreuere ignes, decrescit et humor Ille quidem, exhaustoque uices a lumine pensat, Paulatim et uacuae lassantur sanguine uenae: 55 Quod uarii maris accessus uariique recessus Ostendunt, quod frondosis in collibus arbos, Quodque salutiferae succis felicibus haerbae. Quam multos etiam furiis hinc saepe uidemus 3 Vexari, sortemque animo indignamur acerbam; 60 Saepe etiam morbo, aut dira languentia peste Corpora decubuisse ad humum sternique sepulcro. Quid quod materies, uiridique e monte recisae Aere trabes, multaque comam turbata ruina Fraxinus, Ioniumque abies uersura profundum 65 Ante diem effetae senserunt damna senectae, Exhaustasque situ uires ac robora clament, Curua senescentis lunae ni cornua seruet Agricola, ingenti dum uellit ab arbore uallum, Et percussa graui resonant nemora alta bipenni. 70 Haec eadem aerias arcis, iunonia regna, Temperat, idque licet certis cognoscere signis. Nanque ubi prima nouos remeando colligit ignes Fratris ab amplexu rediens, si nubila frontem Occuluit, cornu per coelum inuecta retuso, 75 Pro, quantum nimbi terris pelagoque paratur; Quanti etiam sese uersent per inania uenti, Si rutilo tum forte comam uelarit amictu Oraque dispersis suffuderit ignea flammis. Quarta dies sine nube sine pluuiaque Notoque 80 Spondet ad extremum constanti foedere mensem, Si nitidis nocturna genis, si fronte serena Incedit coelo et puro sese exerit ortu. Ipsa eadem arctoo rigeat si tempora cornu, Tristis ab arctoo uentos tibi nuntiet axe; 85 Ast alia de parte trucem tibi suscitet Austrum, Tristis ab austrino rigeat si tempora cornu. Hunc tamen ante diem si nulla effulxerit, heu tum, Heu male iactatas defenderit ancora naues, Ni labor et placidi succurrit dextera Phorci. 90 Quid dicam, cum plena oculis rutilantibus, aut cum Nigra genas duplici circum caput abdidit orbe Horrida nocte sua? Di, longe auertite iniquum 4 Himbremque pluuiamque et agentis aequora uentos. Cuius ut acceptae uires et cognitus usus, 95 Templa deae statuere sacrosque ex ordine ritus; Discerptumque uiri corpus laniataque membra, Et multum lacrimis perfusos coniugis artus Finxit niliacae tellus addicta iuuencae, Et querulas sistra incassum percussit ad aras. 100 Hinc etiam graii uates aetnaeia furta Et raptus siculae totiens fleuere puellae, Infernique Iouis thalamos, lamentaque matris Funerae, erratasque diu terrasque salumque Vmbrarumque domos et sole carentia regna. 105 Proximus at spatiis et longe gressibus impar Accelerat Maia genitus, celer ille deorum Nuntius, auratis nectens talaria plantis. Hic, rapidum propter solem sua plaustra reflectens, Nunc matutinos agili temone iugales 110 Exagitat pelagique cauo caput exerit alueo; Nunc atlantiacae matris memor, Hesperidumque Rura uidere parans fuluumque in frondibus aurum, Serus obit, sero flauum lauit aequore crinem, Et sero herculeas linquit post terga columnas. 115 Sed siue immissis solem praecurrit habenis, Seu sequitur uictusque terit spatia ultima metae, Non ipse ingentis oras, non liber apertas Audet adire uias coeli, titania tantum Imperia et solis timet abscessisse quadrigis. 120 Ergo ubi ternonasque plagas ternonaque mundi Dimensus spatia, et curru dat lora secundo, Sistit equos. Mox coeptum iter ac uestigia rursum Nota legit, nunc ipse humilem demissus in Austrum, Nunc Boream et summas pennis petit arduus Arctos. 125 Et quoniam uolucri rapitur sub sidera lapsu, At nunc hos innixus equis, nunc conuenit illos, 5 Aut Iouis exquirens monitus et mitia iussa, Consilia aut senioris aui, uiolentaue Martis Imperia et motos sullata pace tumultus, 130 Hinc pedibus nectit pennas, hinc iussa deorum Nuntius exequitur uario Cyllenius astro, Itque reditque uiam totiens, mandataque portat. Nanque ubi deliacasque rotas thymbraeaque propter Signa et apollineos iusta comes astitit axes, 135 Tum uates responsa canit, tum pronus haruspex Exta notat, tunc et liquidas intentus in auras Oscinis explorat cantus et praepetis alas. At si nocturnam Phoeben rorantiaque astra Et niueae tetigit secreta cubilia lunae, 140 Agnouitque deae uultum et mandata recepit, Nec mora, digrediens monstratas excitat artes, Deducit pelago classem, secat aequora cursu, Ignotosque tenet portus, iam merce sabaea Nauem honerat, redit et tyrio spectabilis ostro. 145 Hinc et Mercurio nomen, Romane, dedisti, Quemque et Arabs, quemque et Babylon Stilbonta uocasset. Ast ubi summotasque domos et frigida adiuit Tecta senis, solioque nepos acceptus auito est, Tum succos meditatur, et idaeam panaceam 150 Dictamumque legit, tum uulnera siccat, et hudo Vnguine lenit agens, adhibetque ad munera cantus. Tunc uero strepitus armorum atque horrida bella Atque enses ac tela placent, tum uiuere rapto Et praedas agere et discindere moenibus urbes 155 Gaudet, et effuso caedem ingeminare cruore, Belligeri cum forte ducis se ad signa recepit, Et galea abscondit crines, et pectora ferro Inclusit, laterique auratum accinxit et ensem. Fert leges ac iura fori, pacisque quietos 160 Imponit mores, mandataque publica defert, 6 Si iubeat genitor, cui ciuica munera curae, Et patres legere, et sanctum instituisse senatum. At si candentis humeros et eburnea colla Exeruit, placidoque simul Cytherea petiuit 165 Amplexu, madidoque recens e crine fluentem Stillauit rorem blandosque afflauit amores; Non ipse inachiae memor aut fera uincla puellae Exsoluit, tristique obducit lumina somno Custodis monstri, aut torpentis ad hostia Lethes 170 Traducit miseros per opaca silentia manes, Sed resides cantus in uertice cyllenaeo, Formosae ludunt ubi festa ad carmina nymphae, Personat, et tenues moderatur pollice chordas, Ac non cedentes queritur tam crescere curas. 175 Vritur, et placidum cantando nutrit amorem: Ipse canit, tenerae cantus risere Napaeae. Hinc felix regio mundique beatior ora, Quam lusus habitant molles, ubi segnis amorum Militia in uacuas exercet uulnera mentes. 180 Ver alit aeternos flores, passimque uagantes Incustoditae ludunt per gramina nymphae; Ocia cantantes mulcent ignaua Camoenae. Has inter succinta sinus, redimita papillas, Et roseum spirans fragranti uertice odorem 185 Errat nuda genu per florida prata Voluptas, Cui uolitant flaui per candida colla capilli, Ad frontem aurato religat quas fibula nexu. Laetatur dea; laetanti risusque iocique Assiliunt, somnique leues et mollior aura. 190 Hinc passim liquidi ambrosiae rorantur honores, Stillat acidalius late liquor. At uaga nantum Ludit aquis, mistim pueri nudaeque puellae, Grata cohors Veneri, chorus et genialis amorum. Tum uideas amne in medio rutilare fauillas, 7 195 Materna face quas Iocus hinc, ast inde Cupido Excussit: caluere undae, caluere natantes Afflatu. Media uehitur Lasciuia cymba, Hortaturque monetque habiles agitare lacertos. Hic aliquis puer, enando dum brachia iactat, 200 Iniecitque manum sociae furtimque papillis Inseruit; tener ora rubor per grata cucurrit. Hic aliqua, adnanti puero dum brachia miscet, Miscuit et foemori foemur, et simul oscula iunxit. Interdum se tota cohors in flumine mersat; 205 Non obstat pudor audaci, aut lux ipsa pudenti; Luditur, et placidis immurmurat unda susurris, Emergit mox et campis se fundit apricis. Dona legens