Raif Kaplanoğlu - Yusuf Oğuzoğlu
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Asri Gemlik Raif Kaplanoğlu - Yusuf Oğuzoğlu Gemlik Belediyesi Yayınları Yazarlar Raif Kaplanoğlu Prof. Dr. Yusuf Oğuzoğlu Proje Ekibi Mehmet Fatih Güler Raif Kaplanoğlu Arşivi Prof. Dr. Yusuf Oğuzoğlu Eski Fotoğraflar ve Haritalar Raif Kaplanoğlu Arşivi Katkıda Bulunanlar Kadri Güler Zebercet Coşkun Bengü Çorum Hüseyin Ekim Asri Gemlik ISBN xxxx xxxx xxxx Grafik Tasarım & Baskı AKMAT Akınoğlu Matbaacılık A.Ş. OSB Ali Osman Sönmez Bulvarı 2. Sk. No:1 P.K. 16159 Nilüfer/BURSA www.akmat.com Ocak 2011 Her hakkı saklıdır, izin alınmaksızın belge, bilgi ve fotoğraflar kullanılamaz. 03 Sunuş ateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v iateavükzv iateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v öıhül eşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe öıhül iateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe Keşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v öıhül eşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe iateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v öıhül eşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe iateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v öıhül eşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe iateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v öıhül eşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe iateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v öıhül eşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe iateavükzv übtsüişğe iateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v Mehmet Fatih Güler Gemlik Belediye Başkanı 04 Önsöz ateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v iateavükzv iateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v öıhül eşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe öıhül iateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe Keşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v öıhül eşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe iateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v öıhül eşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe iateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v öıhül eşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe iateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v öıhül eşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe iateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v öıhül eşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe iateavükzv übtsüişğe iateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v iateavükzv übtsüişğe öıhül eşbavüpzl v 05 İçindekiler Giriş Atatürk Gemlik’te A- Gemlik’in Konumu ve Coğrafi Yapısı 1.Jeolojik Durumu ve Depremselliği 2.Coğrafî Yapısı 3.Dağlar 4.Gemlik Suları 5.İklimi 6.Bitki Topluluğu B-Bursa’da Kurulan En Eski Şehir Gemlik’in Tarihi-Prof. Dr. Yusuf Oğuzoğlu 1. Antik Dönemde Kios/Gemlik 2. Gemlik’te Roma Egemenliği 3. Gemlik’in Gotlar Tarafından Yağmalanması 4. Bizans Döneminde Bursa ve Gemlik 5. Gemlik’te Türk Hâkimiyeti 6. Osmanlı Denizciliği ve Tersaneleri 6.a.Gemlik İskelesi ve Tersanesi 7. Eski Gemlik’te Enfiye Tiryakileri 8.Saray’ın Narları Gemlik’ten Giderdi 9.Sanayileşme Öncesinde Tuz Üretimi ve Dağıtımı 10.Kaynaklar C-Asri Gemlik (Gemlik Monografisi) Raif Kaplanoğlu 1.Mitolojide Gemlik 2.Gemlik’in Adının Kaynağı 3.Yönetsel Örgütlenme 4.Ulaşım 5.Gemlik’te Felaketler 06 6.Şehirleşme 7.Nüfus 8.Gemlik’e Göçler 9.Tahrirat Defterlerine Göre Gemlik’te Sosyal ve Ekonomik Yapısı 10.Gemlik’te Etnik Yapı ve Gayrimüslimler 11.Dünya Savaşı ve Çanakkale Şehitleri 12.Kurtuluş Savaşı’nda Gemlik 13.Mübadele Göçmenleri 14.Cumhuriyet Döneminde Gemlik 15.Sanayi 16.Ticaret ve Sanayi Odası 17.Madenler 18.Tarım 19.Eğitim 20.Kültür 21.Çevre Sorunları ve Sağlık 22.Seyahatnamede Gemlik 23.Tarihi ve Kültürel Varlıklar 24.Gündelik Hayat 25.Spor 26.Gemlik Ünlüleri 27.Gemlik’te Değişim 28.Gemlik’in Köyleri 29.Gemlik’te Edebiyat 30.Folklor Kaynaklar 07 08 09 Giriş nlü Türk şairi Orhan Veli’nin bu ufak şiiri... Zaman gazetesin- v. Philoppos tarafından Kios tahrip edilerek, halkı da satıldı. Phillippos den sevgili Mustafa Armağan eleştirerek, “hiç böyle şiir olur mu?” Kios’u, müfettişi olan I. Prusias’a çeyiz olarak hediye verdi. O da bu ken- diyor. Oysa bu şiirin 1940’larda yazıldığı yıllarda, Bursa’dan ti onardı, hatta yeniden kurarak kendi adını, yani “Prusias” adını verdi. ÜYalova’ya doğru giden otobüsünüz, zeytin ağaçları arasından sıçraya sıçraya Olimpus’un eteklerinde kurulmuş aynı adlı diğer Prusa’dan (Bugünkü tırmandığı yokuşu aştığında, aniden karşınıza çıkan güzellik insanı büyü- Bursa’dan) ayırmak için de: ‘Deniz Üzerindeki Prusa’ denildi. lerdi. Ayaklarınızın altında uzanan Gemlik Körfezi insanı etkilememesi, insanın şaşırtmaması mümkün değildir. Selçuklular döneminde Ebu’l-Kasım tarafından Türklerin eline geçen Gemlik’te, ilk Türk tersanesi kurulmuştu. Kısa süren Türk egemenliğinden Günümüz gençlerinin bu şiiri anlamaları elbet zor. Çünkü artık, Bursa’dan sonra ikinci kez Gemlik, 1333 yılında Kara Timurtaş Paşa’nın gayretiyle Gemlik’e doğru karşınıza deniz değil, Jandarma Karakolu çıkar. “Gemlik’e fethedildi. doğru” o eski gizemli manzara büyük ölçüde azaldı. Sadece denizin manza- rası değil, Gemlik de değişti, büyüdü. Fabrikalar, iri iri evler, apartmanlar Gemlik, Bursa’daki Yıldırım Cami ve medresesine vakfedilmişti. Osmanlı yapıldı. Sahilde sıra sıra dizilmiş o güzelim Gemlik döneminde kasabanın geliri, bu vakıflara yollanır- yalıları artık yok. Balıkpazarı’ndaki Giritli ve Serezli dı. Yine ilçeye bağlı birçok köy, donanmaya her yıl kır saçlı göçmenler de azaldı. Gemlik’te yıllar içinde “Gemlik’e doğru beş bin kürek verirlerdi. Rum kasabası olduğu için çok şeyler değişti... Gemlik’te şarap mukataası vardı ki, kadı sicillerine göre Gemlik’teki şarap satışlarından devlet 2 yük Gemlik’in ilk adı Kios/Cius’tur. Gemlik, Bursa böl- denizi göreceksin akçe gelir elde etmekteydi. gesinde kurulan en eski kent olup, kuruluşu İ.Ö. 12. yüzyılına kadar uzanır. Herodot’un ünlü Tarih’inde, sakın şaşırma!..” Asil bir kenttir Gemlik. Çok şirin bir körfezin kena- bölgemizden söz edilen tek kent de Gemlik’tir. Za- rında sıra sıra dizilmiş konakları, yüzyıllardır sahilde ten kalesinden günümüze kalan bölümü, Gemlik’in ne kadar eski bir tarihi elele tutuşup piyasa eden Rum kızlarıyla, hep Bursa’nın Batı yüzünü göste- olduğunu bize göstermektedir. Kalenin yapılış biçimi, bölgedeki en eski riyordu. Kentte çok sayıda Avrupalı tüccarın yaşaması da kentin kültürünü kale olduğunu gösterir. önemli ölçüde etkiliyordu. I. yüzyılda yaşamış Strabon’a göre Gemlik, Jason’un arkadaşı Argonot Zebercet Coşkun’un çocukluğunda, halk arasında şöyle söylendiğini ya- Cius, Kolkhis dönüşünde bu kenti kurmuş ve kendi adını vermişti. Kios zıyor: “Yanık Orhangazi, Zümrüt Yalova, Yeşil Bursa, Asri Gemlik…” kurulduktan kısa süre içinde, önemli bir ambar olarak Rum göçmenleri Gemlik’in asaleti ise önce, Rum ve Avrupalı misyonerlerden, Cumhuri- kendine çekti ve gelişti. Bundan dolayı bir Milesien kolonisi gibi tanındı. yetten sonra da özellikle Girit ve Preveze göçmenlerinden geldi. Yazarın gözlemine göre 1940’lı yıllardaki Gemlik’i şöyle yorumlanıyor: Persler, İ.Ö. 4. yüzyılda Kios’a egemen oldu. İ.Ö. 337-302 yılları arasında II. Ariobarzanes’un egemenliğine, sonra da, tüm Marmara bölgesini ele “Bereket muhacirler geliyor da yeni bir görgü görenek geliyor, onlarla bera- geçiren Lysimachos’un egemenliğine geçti. Ardından Makedonya kralı ber. Giritli kadınlar bakmaya doyulmaz danteller örüyorlar. Eskiler diyor- 10 lar ki, sobayı bile bizim köylülerimiz bu yeni gelenlerden öğrenmişler... O Ancak her şeye karşın Gemlik süratle gelişiyor. Bursa’nın iki limanından tarihte Bursa daha tutucuymuş...” biri olan Gemlik, uzun süre Mudanya’nın gölgesinde kalmıştı. Bugün ge- rek devlet limanı, gerek özel limanı ile önemli bir ekonomik potansiyel Rahmetli Av. Ali Aksoy, Gemlik Körfez’de yazdığı bir yazısında, Gemlik oluşturmakta. Hele Serbest Bölge’nin kurulmasıyla Gemlik’in önemi daha için şöyle bir öneri getirdiğini hatırlıyorum: “Gemlik’i dozerle yıkalım, da arttı. yeni baştan kuralım.” Belki çok ağır bir görüş ama yıllar içinde Gemlik’te ne kadar önemli hatalar yapıldığı hatırlatılmıştı. Nitekim deprem kuşa- Bursa’ya 30 km. uzaklıkta bulunan Gemlik, bugün artık Bursa’nın bir ğı üzerindeki kentin çamurla dolan dere yataklarında, 5-6 katlı binaların semti. Yüzlerce kişi, Gemlik’te yaşayıp, her gün Bursa’daki işine gidiyor. yapılmadı mı? Sıra sıra dizilmiş o güzelim tarihi