Stadiasmus Maris Magni’ Adli Eserġn Çevġrġsġ Ve Yorumlanmasi
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
AKDENĠZ ÜNĠVERSĠTESĠ AKDENĠZ UYGARLIKLARI ARAġTIRMA ENSTĠTÜSÜ Özge ACAR ‘STADIASMUS MARIS MAGNI’ ADLI ESERĠN ÇEVĠRĠSĠ VE YORUMLANMASI Akdeniz Eskiçağ AraĢtırmaları Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi Antalya, 2016 AKDENĠZ ÜNĠVERSĠTESĠ AKDENĠZ UYGARLIKLARI ARAġTIRMA ENSTĠTÜSÜ Özge ACAR ‘STADIASMUS MARIS MAGNI’ ADLI ESERĠN ÇEVĠRĠSĠ VE YORUMLANMASI DanıĢman Prof. Dr. Murat ARSLAN Akdeniz Eskiçağ AraĢtırmaları Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi Antalya, 2016 ĠÇĠNDEKĠLER KISALTMALAR LĠSTESĠ ......................................................................................................... i ÖZET .......................................................................................................................................... ii SUMMARY .............................................................................................................................. iii TEKNĠK NOKTALAR ............................................................................................................. iv GĠRĠġ .......................................................................................................................................... 1 BĠRĠNCĠ BÖLÜM ANTĠKÇAĞDA TERĠTORYAL GENĠġLEME HAREKETLERĠ 1.1 Arkaik Dönemdeki Hellen Kolonizasyonu (Büyük Kolonizasyon MÖ VIII-VI. yüzyıl, MÖ 750-550) ............................................................................................. 3 1.2 Büyük Ġskender‟in Doğu Seferi ve Hellen Dünyası‟nın Doğuya Doğru GeniĢlemesi (MÖ IV. yüzyıl) ................................................................................ 7 1.3 Roma Cumhuriyet ve Ġmparatorluk Dönemi Emperyal düĢüncesi ..................... 11 ĠKĠNCĠ BÖLÜM ANTĠKÇAĞ COĞRAFYA METĠNLERĠNE GENEL BAKIġ 2.1 Ġlk Örnekler (MÖ XVII-XIII. yüzyıl) ve Arkaik Dönem .................................... 15 2.2 Klasik ve Hellenistik Dönemler .......................................................................... 17 2.3 Roma Dönemi ..................................................................................................... 18 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM STADIASMUS MARIS MAGNI 3.1 Esere Genel BakıĢ ve Tarihlemeye ĠliĢkin Notlar ............................................... 20 3.2 Hellence Aslından Çeviri .................................................................................... 22 3.3 Eserin Ġçeriğine ĠliĢkin Değerlendirme ............................................................... 62 3.3.1 ΠΡΟΟΗΜΗΟΝ (= GĠRĠġ) Bölümünün Yorumlanması .............................. 62 3.3.2 Eserin Kapsadığı Coğrafyaya ĠliĢkin Değerlendirme ................................ 63 3.4 Eserin Antikçağ Coğrafya Yazımındaki Yeri ve Bir KarĢılaĢtırma .................. 105 3.4.1 Strabon ve „Geographika‟ Adlı Eserinin XV. Kitabına Genel BakıĢ ...... 105 3.4.2 Geographika XV. Kitabın Hellence Aslından Çevirisi ........................... 110 DEĞERLENDĠRME VE SONUÇ ......................................................................................... 224 BĠBLĠYOGRAFYA ............................................................................................................... 226 i KISALTMALAR LĠSTESĠ bk. = bakınız m = metre böl. = bölüm mad. = madde ca. = circa/yaklaĢık mod. = modern Çev. = Çeviren MÖ = Milattan Önce dn. = dipnot MS = Milattan Sonra Ed. = Editör sf. = sayfa Eds. = Editörler s.v. = sub vocet/adı altında et al. = et alii/ve diğerleri Trans. = Translator etc. = et cetera/ve ötekileri vd. = ve devamı Fig. = Figür vdd. = ve devamının devamı km = kilometre vol. = volumen/cilt krĢ. = karĢılaĢtırınız vols. = volumina/ciltler ii ÖZET Bu çalıĢmada antikçağa ait bir coğrafya metni olan „Stadiasmus Maris Magni‟ adlı eserin Hellence aslından bir çevirisi ve içeriğine iliĢkin genel bir yorumlama sunulmuĢtur. Bu bağlamda ilk olarak coğrafya metinlerinin yazım formatlarındaki değiĢimleri izlemek adına bu değiĢimlere neden olarak antikçağda teritoryal geniĢleme hareketleri üç alt baĢlıkta ana hatlarıyla ele alınmıĢtır. Ġlk aĢama olarak Arkaik dönemde gerçekleĢmiĢ olan Büyük Kolonizasyon dönemi, ikinci aĢama olarak MÖ IV. yüzyıl Makedon egemenliği akabinde gerçekleĢen Büyük Ġskender‟in Doğu Seferi, son aĢama olarak ise Roma Cumhuriyet ve Ġmparatorluk dönemlerinde görülen eyaletleĢme süreci ele alınmıĢtır. Ana hatlarıyla aktarılan bu tarihsel sürecin devamında ise antikçağ coğrafya yazımının önemli örnekleri kronolojik bir sıra içerisinde tanıtılmaya çalıĢılmıĢtır. Bunu takiben bu çalıĢmanın odak noktasını oluĢturan „Stadiasmus Maris Magni‟ adlı periplous formatında yazılmıĢ coğrafya metninin Hellence aslından bir çevirisi ve içeriğe iliĢkin bir yorumlama yapılmıĢtır. Söz konusu metnin antikçağa ait coğrafya metinleri ve coğrafya yazımında kullanılan diğer formatlar arasındaki yerinin net olarak anlaĢılabilmesi için khorographia formatında yazılmıĢ baĢka bir coğrafya metni olan Strabon‟un Geographika adlı eserinin XV. kitabı ele alınmıĢtır. Bu kitabın da Hellence aslından bir çevirisi ile genel bir değerlendirme sunulmuĢtur. Ardından her iki formata iliĢkin bir karĢılaĢtırma yapılmıĢ ve son olarak bir genel değerlendirme ve sonuç bölümüyle çalıĢma son bulmuĢtur. iii SUMMARY In this study has been presented an ancient geographical text entitled „Stadiasmus Maris Magni‟, along with the ancient Greek original and Turkish translation of the text; and a general overview. In this context first, the outlines of the territorial expansion activities in antiquity have been examined under three subtitles, in order to see the changes within the writing formats of the geographical texts. The first phase is the Archaic Colonization, the second is the Eastern Expedition of Alexander the Great and the third is Roman provinces of the republican and imperial era. Following the outlines of this historical background is examples from the ancient geographical literature in a chronological perspective. Afterwards is presented the ancient Greek original and Turkish translation; and a commentary of the geographical text entitled „Stadiasmus Maris Magni‟ written in the periplous format. In order to clarify its position within the ancient geographical texts and geographical writing formats, this study examines another geographical text belonging to Strabo, entitled „Geographika, Book XV‟ written in the chorographia format. There is also presented the ancient Greek original and Turkish translation of the text. Lastly, both texts and formats have been compared and the study ends with a conclusion. iv TEKNĠK NOKTALAR Metinde kullanılan yer ve kiĢi adları Latince ve Hellence asıllarına uygun olarak verilmiĢtir. Standart, süreli yayınlar ve terimlere iliĢkin kısaltmalar çalıĢmanın sonundaki kaynakçaya dâhil edilirken, Hellence kelimelerin transkripsiyon listeleriyse tezin baĢına eklenmiĢtir; antik kaynaklara iliĢkin kısaltmalar listesi ile bibliyografya ise çalıĢmanın sonunda verilmiĢtir. Sü- reli yayınlarda, L'année Philologique (Revue des Publications épigraphiques Relatives a l'an- tiquité romaine)‟in LXIV. cildinin (1996) 17-39. sayfalarındaki kısaltmalar kullanılmıĢ; ancak burada bulunmayan bazı periyodikler için farklı kaynaklardaki kısaltmalardan yararlanılmıĢ- tır. Alıntı ya da gönderme yoluyla doğrudan doğruya kullanılan antik yazarlar ve eserlerinin kısaltmalarında Türkçe ortografyadaki farklılıkları da göz önünde tutularak, H. G. Liddle-R. Scott (19689, A Greek-English Lexicon) adlı sözlüğün XVI-XXXVIII ve Das Grosse Lexikon der Antike adlı eserin I. cildinin (1971) 20-41. sayfalarındaki ilgili kısaltmalar esas alınmıĢ ve eserlerin değerlendirilmesinde kullanılan metin ve çeviriler ayrıca gösterilmiĢtir. Metin gene- linde coğrafî ögelerin antik isimleri kullanılmıĢ olup bugünkü yerleri metin içerisinde açıklanmasının yanı sıra (mod. ) Ģeklinde belirtilmiĢtir. Bibliyografya kısmında, metinde geçen tüm monografya ve makaleler yazarın soyadı + yayın yılı biçiminde kısaltılmıĢ olup, bir yazarın aynı yıl içinde çıkmıĢ birden fazla eseri söz konusu olduğunda, eserlerin adları alfabetik sıraya konularak, bunlar (a), (b) etc. Ģeklinde ifade edilmiĢtir. Metin içinde geçen yer adlarının (kent, liman, burun, demirleme yeri etc.) yanında parantez içinde verilen referanslar Barrington Atlas of the Greek and Roman World eseri içerisindeki haritalar baz alınarak hazırlanmıĢtır. Metinde Kullanılan Hellence Harflere ĠliĢkin Transkripsiyon Listesi α = a δ = d ζ = i μζ = oi θ = ph αζ = ai ε = e η = k μο = u π = kh αο = au εζ = ei θ = l π = p ρ = ps α = b εο = eu ι = m ν, ῥ = r, rh ς = o ββ = ng γ = z κ = n ζ, ξ = s = h βη = nk δ = e λ = ks η = t βπ = nkh ε = th μ = o ο = y GĠRĠġ Bilimin insanın kendisini, çevresini, evreni bilme ve anlamlandırma ihtiyacından doğması gibi, her bir bilim dalı da ayrı ayrı yine insanın gündelik hayattaki ihtiyaçlarından doğmuĢtur. Uygulamalı bilim dallarından coğrafyaya bakıldığında da durum böyledir. Yeryüzü bilgisi (bilimi) anlamına gelen coğrafya biliminin kökleri de diğer pek çok disiplin gibi, insanın yeryüzünü anlama arayıĢının sonuç vermeye baĢladığı ilk dönemlere yani antikçağa dayanmaktadır. Bu bağlamda bu bilim dalının kâğıt üzerindeki kanıtları olan coğrafi içerikli metinler antikçağ yazınında önemli bir yer tutmaktadır. Bunun nedeni salt yeryüzü bilgisinin temel alındığı bir yazın türünün ürünleri olmalarından ziyade söz konusu metinlerin yazıldıkları dönemlerdeki politik ve sosyo-kültürel yapı ekseninde içeriklerinin yanında yazım formatlarının da değiĢkenlik göstermesi dolayısıyla pek çoğu günümüze kadar hayatta kalabilmiĢ olan çeĢitli formatlarda yazılmıĢ zengin içerikli eserlerde aranmalıdır. Antikçağda Akdeniz ve Karadeniz havzasında yaĢayan