december '95 / januari '96 f 7,95 ·

MSX COMPUTER & CLUB MAGAZINE

Nieuwe cursussen Murphy·s law Kerstverhaal r

Mu ltiSync c::::: \ o ~--~--~--~------

MSX4PC de MSX2 emulator voor PC

Onder DOS en onder Wi ndows

Ingebouwde disassembler met volledig overzicht van de MSX

Getest met meer dan 350 bekende programmals

Update service tegen verzendkosten

Maak f 30,- over op gi ro 61 72462 ten name van Aktu Publications bv, Amsterdam onder vermelding van MSX4PC MCCM redactioneel Redactioneel ... 80 ... MCCM wordt gemaakt met een uit Beste Lezer, vrijwilligers bestaande redactie.

Redactie: Wij danken Wammes Witkop voor de vriendelijke woorden in Frank H. Druijff (hoofdredacteur) zijn vorige column, maar meer nog voor zijn unieke kerstverhaal, dat dit MSX magazine tot een uni­ Erik van Bilsen, Marc Hofland, cum maakt. En of dat niet genoeg is, leverde Wammes ook nog een artikel, dat hoewel al lange tijd ge­ Frils van der Kruk, Jan van der Meer, leden geschreven, nog steeds uitstekend de beginner op geluidsgebied op het juiste spoor kan zetten. Marco Soijer, Arjan Steenbergen Het baken van Jan van der Meer sluit uitstekend op Wammes' artikel aan en vragen op dit gebied wor­ den door Jan met open armen ontvangen. Vaste medewerkers: Stefan Boer, Bert Daemen, Gelukkig zitten we nu weer in het goede schema. Weliswaar Adriaan van Doorn, Ruud Gosens, hebben we in deze periode de werken van Murphy weer vele malen aan den lijve mogen ondervinden, Ron Holst, Ben Kagenaar, maar ondanks dat hebben we zelfs met de extra belasting van de Hcc-beurs te Utrecht toch het blad John van,Poelgeest, op tijd naar de zetter kunnen krijgen. Dat dit vooral mogelijk werd doordat deze periode toevalliger­ Anne de Raad, Michel Schouren, wijs zeven weken in plaats van de gebruikelijke zes weken groot was, droeg daar natuurlijk ook aan Wammes Witkop, Alex Wulms bij. Ik houd er niet van om de lezer lastig te vallen met onze problemen en u zult mij daarom ook niet in dit blad zien uitwijden over onze omschakeling van Windows 3.11 naar Windows 95 en van Ven­ Medewerkers aan dit nummer: tura 4.2 naar Ventura 5. Maar een punt moet ik toch aanroeren, omdat het namelijk de lezer van KristiaanJousma, Ed Murphy, MCCM direct had kunnen verbazen. Fokke Post, Richard Stoffer, WillemWubs In de diskettetest van MCCM 79 stond als laatste een tabel met plussen, minnen en nullen om onze eindconclusie weer te geven. Het artikel werd opgemaakt Redactionele ondersteuning: door Marco, die daarvoor Ventura 5 voor de eerste keer voor MCCM gebruikte. Toen ik het artikel nog Techniek - Robbert Wethmar eens langsliep, zag ik dat de voornoemde tabel wel een paar heel vreemde zaken bevatte. Fuji scoorde Cartoons - Martine Bloem, bijvoorbeeld bij elk onderdeel een +, maar de eindconclusie was heel verbazingwekkend ++. Ik nam de Kristiaan Jousma, Ronaid Maher oorspronkelijke gegevens er nog eens bij en zag dat een fors aantal ++ notaties in de tabel alleen + wa­ en Richard Stoffer ren. Ik verbeterde de fouten en drukte het geheel nog eens af. Toen Marco er weer was, werd hem lief­ jes gewezen op het feit dat een hoofdredactionele controle toch echt nodig bleek. Bleek werd ook Inzenden materiaal: voornoemde redacteur, die echt zeker meende te weten dat hij de tabel goed had ingevoerd. In de afual­ Vermeld bij elke inzending op het bak werd naar de oorspronkelijke uitdraai gezocht, die alleen het hoofdredactionele gelijk onderstreep­ redactieadres duidelijk uw naam, te. Om nog meer zout in de wond te strooien, werd ook het betreffende artikel nogmaals ingeladen. En adres en telefoonnummer. De re­ ziet: de ingetikte dubbele plussen stonden er niet meer. Nu begon ook ik te twijfelen aan eigen vermo­ dactie ontvangt graag materiaal gens: zou ik het artikel na de verbetering niet opgeslagen hebben? De extra plussen werden opnieuw voor gebruik in het magazine of ingetikt, keurig op disk gezet en gelijk weer ingelezen. En wederom had de grote verdwijn truc plaats­ bij het diskabonnement. Er wordt gevonden. De plussen werden er weer bijgezet en het geheel werd gelijk naar bestand voor de zetter ge­ vanuit gegaan dat ingestuurd ma­ drukt. De rest van het blad werd in de volgende dagen afgewerkt en daarna kwam het bericht dat het teriaal oorspronkelijk werk is van disketteverhaal niet uit te printen was. Wij meenden dat de oorzaak bij Ventura 5 lag en zetten met de inzender, tenzij de inzender veel extra werk alles weer om naar de vertrouwde Ventura 4.2-versie. Ook die bleek fout te gaan en duidelijk vermeldt, dat dit niet zo pas toen wij Ventura 4.2 in Windows 3.11 gebruikten, ging het goed. Pas in druk zagen wij dat het is. Ook wordt graag materiaal ter surplus weer verdwenen was; daarom plaatsen we nu de goede versie. En u weet hoe het kwam. recensie ontvangen. Vermeld duidelijk dat het om recensiema­ Fuji MeN Sony 3M Maxell teriaal gaat en geef aan waar en Drop in / Drop out ++ ++ ++ 0 0 hoe de lezers het materiaal kun­ Magnetische eigenschappen + + 0 + 0 nen verkrijgen. Zonder afspraak Mechanische eigenschappen ++ + + ++ ++ daarover vantevoren, gaat de re­ Uiterlijke kenmerken ++ + ++ ++ + dactie er vanuit, dat het ingezon­ Eindscore ++ + + + 0 den materiaal niet hoeft te worden teruggestuurd of betaald. Op de HCC -beurs zagen wij bij een van de andere stands een Zend teksten bij voorkeur op dis­ bakje met MSX software staan. Dat is natuurlijk een goede zaak: op de dure Hcc-beurs staan geen kette in. MSX clubs en als er dan toch een standhouder is die wat MSX software aanbiedt, is dat natuurlijk leuk. Daartussen zag ik echter software van MCCM staan. Ik werd daar behoorlijk pissig over: ik heb Adressen: al vele malen gemeld dat de diskettes van het diskabonnement in principe geen public domain zijn. De redactie is te bereiken per post Als een programma of een diskette van het diskabonnement wel public domain is, vermelden wij dat 's-Gravendijkwa15a altijd nadrukkelijk in het magazine. De zaak werd met de organisatie van de beurs opgenomen en die 3021 EA Rotterdam zorgde er gelijk voor dat de gewraakte software verwijderd werd. Contacten werden via de organisatie of per fax gelegd met de verantwoordelijke standhouder, die bereid bleek niet alleen zwart op wit schuld te beken­ (010) 476 88 76 nen, maar ook de zaak in der minne te regelen Zo konden wij met de overtreders gelukkig een regeling of via e-mail treffen die beide partijen tevreden stelt. Een afspraak werd gemaakt om het ongelukkige incident zo [email protected] snel mogelijk achter ons te kunnen laten en de vrede te tekenen met een gezamenlijke maaltijd, waarna of per telefoon wij elkaar weer recht in de ogen kunnen kijken. De namen van de overtreders doen hierna niet meer (010) 425 42 75 ter zake. ofperBBS (0575) 563 883 (na 18.00 uur) LJ Franle H. TJruijff

MSX Computer & Club Magazine nummer 80 - december '95/ januari '96 3 Noorder baken 6 Het MSX Computer & Club Magazine, Jan gaat deze keer op de geluiden toer. Dat vult het kortweg MCCM, is eind 1992 ontstaan uit een fusie van het MSX Computer verhaal van Wammes mooi aan en Jan zal graag rea­ Magazine en het MSX Club Magazine. geren op problemen of vragen die u misschien nog heeft met deze of andere artikelen. Maar Jan, waar ISSN 1380-0809 slaat die '111760 moet 111861 zijn' op? Jan van der Meer Uiterste zorg werd besteed aan het ver­ vaardigen van dit blad; desondanks zijn Cursus C 15 fouten niet geheel uit te sluiten. Alex Wulms heeft even niets te melden over de MSX De uitgever/redactie is derhalve niet turbo R en begint met uit te leggen hoe u kunt pro­ aansprakelijk voor eventuele fouten grammeren in de taal C. Diskabonnees moeten schijf in enig deel van deze publicatie. 72B maar te voorschijn halen. Overname van artikelen of andere Alex Wulms redactionele bijdragen is slechts toege­ staan na schriftelijke toestemming van Command 2.40 32 de uitgever. De kopers van deze uitbreiding van de mogelijkheden van COMMAND2.COM vroegen om een cursus en wie kan die beter geven dan de maker? Degene die de handleiding niet dui- Uitgever delijk genoeg maakte zit nu op de blaren. Fokke Post Aktu Publications b.v. Postbus 2545 Kleurenprinten Op HP 38 1000 CM Amsterdam Ron Holst heeft zich een kleurenprinter van Hewlett Packard aangeschaft en legt nu uit telefoon (020) 624 26 36 wat in feite in het boekje van HP staat. Maar dat boekje wordt tegenwoordig niet meer met fax (020) 624 01 89 de printer meegeleverd. Ron Holst

Redactieadres Tekencursus 42 MCCM Richard maakt weer een schitterend plaatje waarbij hij stap voor stap laat zien hoe hij tot 's-Gravendijkwal Sa het eindresultaat kwam. Hierna neemt de cursus een andere wending. Wij weten al hoe het 3021 EA Rotterdam verder gaat, maar Richard laat u nog even in spanning. Richard Stoffer telefoon (01 0) 425 42 75 fux Wlm 4768876 Music Macro Language 51 Al enige tijd geleden maakte onze uitgever deze bijdrage om de eerste schreden op het PSG Acquisitie muziekpad te zetten. Het is gebaseerd op de PBNA-cursus.. Wammes Witkop Gjalt Dijkstra (geen maiskorrels) telefoon (020) 624 99 69 Basic technieken 54 De listing die Stefan schreef bij deze aflevering moest over drie kaders van verschillende Produktie grootte worden verdeeld om niet al te veel ruimte te verspillen. Kijk op het diskabonne- Zetwerk: ment hoe Stefan het zelf bedoelde. Stefan Boer Ruparo grafische computer service, Amsterdam Druk: Tijl Offset, Zwolle Maiskoek Verzending: 9 Postbezorging KPN Nu weer zijn normale omvang, maar wel in een ver­ nieuwde lay-out. Marco Soijer ging aan de slag en be­ Abonnementen hield gelukkig veel van de sterke kanten van 'onze' Maiskoek. De resterende Maiskorrels moeten vanaf Een abonnement kan elk gewenst mo­ nu in Rotterdam worden ingeleverd. De wijze waar­ ment ingaan of worden omgezet van een gewoon abonnement zonder disks op wordt veel eenvoudiger weergegeven en de vrij­ komende ruimte gevuld met een puzzel. naar een diskabonnement en wordt Redactie automatisch verlengd, tenzij zes weken voor vervaldatum schriftelijk is opge­ Boos 18 zegd. Een abonnement van acht num­ John koopt wat diskettes op Zandvoort en ergert mers kost f 60,- /1200 BF. Een diska­ bonnement bestaat uit acht maal zich dood. John van Poelgeest magazine en bijbehorende diskettes en kost 149,-/3000 Bfr. Voor vragen Diskmagazines 25 aangaande abonnementen kunt u ons Er lag een grote stapel diskettes en daarom nu eens vier pagina's. De plaatjes van MFZ zijn bereiken op maandag, woensdag en schitterend, maar zijn zover wij weten van pc afkomstig. Bert Daemen vrijdag van 13.00 tot 15.00 uur op tele­ foonnummer (020) 639 00 50. Kerstvertelling 34 Zelfs de schrijver moest een traantje wegpinken toen hij zijn eigen conterfeitsel nalas. Nu Bestellingen / betalingen eens niet op de woonboot, maar in een zonnig Spanje passeren voor Snavelaar en Knorretje Zie hiervoor de pagina Lezersservice. de Kerstdagen, maar dat heeft haast fatale gevolgen... Wammes Witkop

Advertenties Post 44 Voor de rubriek maiskorrels zie aldaar. Ingezonden brieven, faxen en e-mail en onze reactie daarop. Redactie

MSX Computer & Club Magazine 4 nummer 80 - december '95 / januari '96 Four on a row 19 Een klassieker. Nu uitgegeven door MSX club West­ Friesland, die er natuurlijk direct een variant voor twee computers van maakte. Arjan Steenbergen 80 Pumpkin Adventure 111 22 Worden schieten te kort om ons enthousiasme voor Art gallery 46 dit spel onder woorden te brengen. Anne doet welis­ waar een vertwijfelde poging, maar u zult het toch Basic technieken 54 meer van de plaatjes moeten hebben, die wij dan ook BBS-wereld 30 ruim plaatsten. Anne de Raad Boos 18 Clipboard 20 Clipboard 20 Eindelijk is het dan zover dat John iets schrijft over een House-disk. Hij blijft geen liefheb- Colofon 3,4 ber en laat de beoordeling van de muziek over aan een gast. John van Poe/geest Command 2.40 32 BBS-wereld 30 Cursus C 15 Ruud slaat duidelijk een nieuwe weg in met zijn bijdrage. Gaarne reacties op deze aanpak. Het gevolg is wel dat hij niet meer onder de kop cursus valt. Hij bespreekt deze keer onder Diskmagazines 25 meer Erix. Ruud Gosens Dynamic Publisher 48 Four on a row 19 MSX4Win 37 Een kleine voorbespreking van deze nieuwe emulator voor MSX 1 die onder Windows Inhoud diskabonnement 29 werkt. Vooralsnog Windows 3.1. en geen Windows95. Adriaan kan de zon in het water Kerstvertelling 34 zien schijnen en beoordeelt deze aanzet positief. Adiaan van Doorn Kleurenprinten op HP 38 Japanse CD's 50 Lezersservice 66 Niet voor MSX: het gaat om gewone muziek-CO's. Nu ja, gewoon zijn ze natuurlijk niet. Wij recenseerden de CD's omdat het muziek is, die eerst bij MSX spellen stond. Maiskoek 9 Arjan Steenbergen Mega guide 61

I.\)iversen MSX4Win 37 MSX Op Internet 36 MSX op Internet 36 op WWW valt veel te beleven voor MSX-liefhebbers. Murphy's law 85 Surf mee en zie de websites. Stefan Boer Music Macro Language 51 Art gallery 46 Noorder baken 6 Weer een samenstelling door een tekenaar. Deze keer mag onze striptekenaar zijn voorkeur aangeven Post 44 en die pakt prompt het grapje van Peter. Kristiaan Jousma Pumpkin Adventure 111 22 Tekencursus 42 Dynamic Publisher 48 U zult ongetwijfeld weer veel emplooi hebben voor Voorwoord 3 uw MSX met OP in deze tijd van kerstmenu's en nieuwjaarskaarten. Ron helpt met materi- aal op het diskabonnement. Ron Ho/st

Muphy's law 85 CompuKids 67 Wie kent deze bron van ellende niet? U krijgt hopelijk amusant leesvoer, maar begrijpt ook Extra Disk 28 beter hoe u uw frustraties de baas kunt worden. Frank H. Druijff HKCC (beurs Harderwijk) 57 Mega guide 61 Maiskorrels 13 Weer twee cartoonisten aan het werk en de tips komen in deze special van maar één leve­ MAD (beurs Doetinchem) 8 rancier: Robert Wilting. De voorraad van zijn tips neemt daarmee natuurlijk af, maar is nog steeds niet op. Marc Hofland MSX4PC 2 MSXCC Gouda 21 Art gallery op de cover 68 Sunrise 54 Cadeaupapier in kerstsfeer. Wij gingen uit van een tekening van Willem Wubs, die wij in een simpel baksteenpatroon plaatsten. Willem Wubs Sysops-bon 31

MSX Computer & Club Magazine nummer 80 - december '95 / januari '96 5 Nog meer over geluid Noorder baken

De afgelopen weken heb ik me stevig len liggen ook al klaar. Vrijheid blij­ Tabel 1 heid: liberalisering, privatisering en BIR 7 6 5 4 3 2 1 0 in het SOUND-commando vastgebeten. het concurentiebeginsel. Geweldig Ingewikkelde materie? Ja; maar dan hè? Een mooi land is het waar we 0 0 1 0 1 0 1 0 1 in leven. Als ik al niet een proleet 1 0 0 0 0 0 0 0 0 wel met een uitleg in pure Basic en was zou ik dat dolgraag willen wor­ 2 0 0 0 0 0 0 0 0 veel tabellen. Geheel in mijn stijl geef den ... [NvdR: ... ][N2vdR:Ja, het staat echt cursief, maar wij zien het verschil 3 0 0 0 0 0 0 0 0 ik je eerst alleen het gereedschap. ook niet.] 4 0 0 0 0 0 0 0 0

'Oh ik ben weer dom geweest' zong 5 0 0 0 0 0 0 0 0 lan van der Meer de zanger Harrie Slinger van de po­ 6 0 0 0 0 0 0 0 0 pulaire Amsterdamse groep Druk­ 7 1 0 1 1 1 0 0 0 werk. Nou Harrie jongen: troost je, want je bent niet de enige. Naast 8 0 0 0 0 0 0 0 0 dat ik een zekere Rotterdammer­ 9 0 0 0 0 0 0 0 0 ik zal zijn naam maar niet noemen 10 0 0 0 0 0 0 0 0 - met dat probleem ken, is het mij ook overkomen. Anders dan jij in 11 0 0 0 0 1 0 1 1 Toen ik begon met programmeren, Amsterdam-Noord, vervelen niet­ 12 0 0 0 0 0 0 0 0 deed ik dat uiteraard in Basic en genoemde en ik ons echter zelden, 13 0 0 0 0 0 0 0 dat doe ik nog steeds. Het statement wat overigens ook niet altijd een 0 SOUND was voor mij zo mysteri­ pretje is. 14 1/0 Poort A eus, dat ik dat steeds maar heb ver­ 15 1/0 Poort B meden. De afgelopen weken heb ik Ik wou jullie een beetje lichtvoetige veel over geluid gelezen en nage­ uitleg geven over hoe de Program­ dacht over hoe dit op zijn janiaans mabIe Sound Generator (PSG) en wat ik er van gebakken heb. Wat aan jullie uit te leggen. Toen het tot dus het Basic commando SOUND blijft is dat een collega of lezer, die me doordrong dat deze materie zo­ werkt. Helaas, pindakaas. Daarvoor beter in de geluidsmaterie thuis is, veel inhoudt, dat ik er domweg komt zoveel kijken, dat dit niet in mogelijk meer soelaas kan bieden; geen bondige uitleg van kan geven, het kader van welk Noorder baken het onderwerp is er in elk geval in­ zat ik even behoorlijk met de han­ dan ook past. Mijn 'domheid' - teressant genoeg voor. Ik raad je in den in mijn haar. Gelukkig blijkt re­ waag het niet hoor Frank, heb niet elk geval aan het MSX-HANDBOEK search te lonen en kan ik jullie, door het lef om die aanhalingstekens voor gevorderden van A. Rensink iets minder hoog te grijpen, toch weg te halen - bestaat hieruit, dat eens na te slaan of uit de biblio­ nog een leuke Noorder baken voor­ ik nogal wat tijd heb gespendeerd theek te halen. Omdat dit boek niet schotelen. aan het voor mezelf begrijpen van meer te koop is en je mag aannemen wat de PSG zoal is en kan. Nu kan dat er geen herdruk komt, mag je De vergeten 1 0 ik gelukkig wel wat van de aldus hieruit vrij - mits non-profit - ko­ Jawel hoor, we hebben volgens de verkregen kennis overdragen, maar piëren. Lukt dit je niet dan ben ik in PTT (KPN) nu allemaal een tien. niet zoveel als gehoopt. Hoewel, uitzonderingsgevallen bereid bij te Dankzij de grootschalige - en on­ het valt achteraf bezien reuze mee springen. Het in het BASIC handboek getwijfeld peperdure - voorlich­ van Groeneveld vermelde getal van tingscampagne weten we nu alle­ 111760 moet overigens 111861 wor­ maal waar we aan toe zijn. De den. Totdat een junk mijn verzame­ operatie met de prachtig gevonden ling van meer dan tweehonderd naam DeciBel is bijna afgerond. Bij­ stripboeken pikte, was ik de trotse na? Bijna ja; we moeten de KPN bezitter van ondermeer de comple­ maar vergeven dat de laatste tien te Buck Danny reeks. Zo weet ik van operatie DeciBel wat bescheide­ dat piloten sommige instrumenten ner naar buiten wordt gebracht. De in drievoud hadden. Als bijvoor­ telefoonnota zal binnenkort iets beeld één hoogtemeter de geest gaf, meer dan 10% hoger worden. Kan kon je aan de twee die dezelfde er nog meer bij? Ja hoor, wat denk waarde aangaven zien waar je zat. je ervan om te betalen als je een Heeft dat wat met MSX boeken te nummer belt dat in gesprek is of maken? Nee: helaas niet, want van dat niet wordt opgenomen? De die laatste heb je er op zijn minst plannen om abonnees uit dunbe­ vijf nodig om achter de waarheid te volkte gebieden extra te laten beta- komen!

MSX Computer & Club Magazine 6 nummer 80 - december '95 / januari '96

Db" m ~z . De PSG Die telefoonpiepjes waar ik het in mijn vorige Nb over had, blijven me bezighouden; dat is dan ook toonhoogte kanaal A precies wat ik wil proberen te doen. Door mijn doelstelling eenvoudig te houden, hoop ik niet te verzan­ --+--+----1----1 toonhoogte kanaal C den in een voor de beginner onbe­ grijpelijke kretologie. Rustig aan, dan breekt het lijntje niet. Het is na­ --+-+----1----1 toonhoogte kanaal C melijk niet nodig alles over de PSG te weten om er iets mee te kunnen doen. En verder geef ik je de nodige A eBA geluid gelUld gelUld tabellen, zodat je zelf ook aan de slag kunt. Twee toontjes tegelijker­ tijd laten klinken moet me/ons ge­ woon lukken. volume kanaal C sound 10 ... Aan/uit 1f----+--+-+---+--+-+----1--+-----1 tijdsduur effectontwikkeling sound 11 .. . We gaan los: een aardig begin om (duur envelope) sound 12 .. . een apparaat uit te leggen is altijd de aan/uit-knop. Met de BDOS-rou­ soort effect sound 13 ... tine GICINI op #0090 kun je de PSG uit en op zijn defaultwaarden zet­ We willen bliepjes genereren en zo bibberpatronen. Je ziet een grafische ten. Wat al die waarden zijn en het effect van de druktoetsen van voorstelling van hoe de PSG een waar ze voor staan, is nu nog niet ons telefoontoestel imiteren. Het toon laat vibreren. Zo'n bibberatie van belang. Tabel 3 geeft weliswaar gaat hierbij om de toetsen 1 t/m 9 wordt herhaald in het tijdsbestek een volledig overzicht, maar we en * en #. Nodig is dat twee tonen dat we in register elf en twaalf kun­ hebben lang niet al die registers no­ gedurende ongeveer 0,70 seconde nen aangeven. Je geeft dus zo'n bib­ dig. tegelijkertijd gaan klinken. Met berpatroon aan en dat wordt dan zo'n 'toonduo' moet het mogelijk steeds herhaald. In zijn MSX 2 zak­ DEFUSR~&H90 : M~USR(O) zijn het signaal van de druktoetsen boekje heeft Wessel Akkermans ons van een telefoon na te bootsen. Jam­ al wat waarden voor de registers elf In tabel 1 zie je hoe deze routine de mer genoeg hebben we niets aan en twaalf uitgerekend. Je vind ze in registers vult. Alvorens de voor ons PLAY, want die frequenties sporen tabel 2. belangrijke registers te bespreken, niet met die van de PTT. Niet de stel ik eerst nog eenmaal ons doel. werkzaamheid van dat doel, want Voor ons doel moet de toon niet bib­ mogelijk zijn kabeltjes en een luid­ beren, gok ik. Daarom denk ik dat \faliel :2 sprekertje nodig, maar veeleer het we in register dertien het beste begrijpen van hoe zoiets is te reali­ &Bl101 kunnen zetten. Dus: Tijd in Inhoud van seren, is waar het om gaat. seconden Rll R12 SOUND 13, &BllOl 9 199 245 De feitelijke aan/uit-knopjes vind je in register zeven. Na de aanroep Omdat het om een vlakke toon 8 120 218 van GICINI staat daarin &BlO111000. gaat, kan ik de tijdsduur vrij ruim 7 41 191 Hierin staan de rechter drie cijfers 6 218 163 van rechts naar links voor toon Noorder liaken aan/ uit van kanaal A, B en C. Een 5 139 136 Deze rubriek wil programmeurs in Basic, assembly één staat voor uit en een nul voor language (mi) en jANSI de helpende hand bieden. 4 60 109 aan. Potdikkeme: alle toonkanalen Dit door tips, het uitdiepen van interessante zaken of 3 237 81 staan nu dus aan! Geen paniek, domweg het laten zien van leerzame sources/listings. want de registers 8 t/m 10, die de Wat ik bespreek, gebeurt op basis van lezersvragen. 2 158 54 volumes van de kanalen A, B en C Stuur je vragen in met een voldoende gefrankeerde 1 79 27 aangeven, staan op nul en dus hoor retourenveloppe bijgevoegd. Ook briefkaarten met je niks. Om de PSG ècht stil te krij­ 0,9 147 24 suggesties, op- en aanmerkingen zijn welkom. gen, moeten die laatste - de eerste 0,8 216 21 overigens voor mI' ers - drie cijfers Jan van der Meer 0,7 29 19 ook één gemaakt worden. Doen we: Rensumaheerd 1 6 9736 AA Groningen 0,6 98 16 SOUND 7,&BI0llllll 0,5 167 13 In principe kun je me elke avond en in het weekend 0,4 236 10 We kunnen nu doen wat we willen, bellen: telefoon (050) 541 72 66. Ik moet een trap want de volumeknop staat op uit. 0,3 49 8 op dus kan het acht rinkels duren voordat ik - buiten Kijk nu eens naar tabel 4. Deze be­ adem - opneem. Neem ik niet binnen tien keer op, 0,2 118 5 vat 'Pattern envelop es' die hun dan ben ik er niet. Probeer het in dat geval een dag 0,1 187 2 plaats in register dertien vinden. later nog eens. 0 Dit woord vertaal ik maar even naar

MSX Computer & Club Magazine nummer 80 - december '95 / januari '96 7 nemen. Drie seconden? Ach ja, waarom ook niet. Daar gaan we R13 weer: c---- B3 B2 I Bl~~J

SOUND 11,237 SOUND 12,81 0 0 x x We schieten op. Voor het volume 0 x x 1 __ kunnen we naar nu blijkt het bib­ I- 0 0 0 .I berpatroon uitzetten door bit vier 0 J r r 0 0 te maken. Doe je dat, dan krijg je ------dus een constante toon. Misschien 0 0 zo gek nog niet, maar omdat we in de experimenteerfase zitten en het 0 I 1 1" ,,,/ _.. door mij gekozen patroon niet bib­ 0 0 L l/ bert, laat ik het eerst maar zo. Moge­ ------0 lijk - zeer waarschijnlijk zelfs - / ! maak ik hier een verkeerde of op 0 zijn minst onnodig gecompliceerde keuze. Dat risico neem ik dan maar. < > T Zoals reeds gezegd, gaat het me FREQBER.BAS is dat een fluitje van Je zet de zaak stil door GICINI aan voornamelijk om het ontdekken een cent. Dit programma geeft na te roepen of door register 7 te veran­ van de mogelijkheden van de PSG. het ingeven van de gewenste fre­ deren met: Bedenk ook dat we - nog - geen quentie twee getallen af. Voor de ka­ flauw idee hebben hoe de PTT -cen­ nalen A, B en C komen deze respec­ SOUND 7,&B10111111 trale de duo toon herkent; mogelijk tievelijk in de PSG-registers 0 en 1 moeten we juist wèl bibberen. Hoe (A),2 en 3 (B) en 4 en 5 (C). De Door het geluid aan te zetten en hoog we het volume moeten zetten, waarde KF in het programma staat dan in JIFFY (&HFC9E) een nul te po­ zal sterk van de gebruikte hardware voor Z80-KlokFrequentie in Hz. ken, kun je de tijdsduur beheersen. afuangen. De vier beschikbare bytes Met een klein mI-programmaatje Stel de waarden in, zet nul in (JIF­ voor elk kanaal geven ons de moge­ moet de huidige KF al te bepalen FY) en blijf peeken tot je de 45 bent lijkheid een volume van nul tot en zijn en zouden we met wat reken­ gepasseerd. Sluit het geluid dan met vijftien in te stellen. Voor een werk dus ongeacht de processor­ kort en pak, na een kleine pauze, de volume van zes op de kanalen A en snelheid altijd prijs hebben. volgende duotoon. Die nontijd kun B plus bibberatiepatroon, moeten je bijvoorbeeld met een loze FOR we het volgende invoeren: Is alles naar behoren ingevuld dan NEXT -lus verkrijgen. Moet lukken. kunnen we geluid gaan maken. We SOUND 8, &B10110 doen dit met het eerder kortgeslo­ De grote vraag blijft hoe de duoto­ SOUND 9, &B10110 ten register zeven: nen over te brengen. Ik dacht zelf aan een koppeling met de luidspre­ Wat ons nu nog rest, alvorens het SOUND 7,&B10111100 kerdraden; maar dan moet je moni­ geluid op aan te zetten, is het invoe­ tor jTV wel open. Maak dan gelijk ren van de frequenties voor kanaal Afuankelijk van de waarden die je een goede trekontlasting. Pas ook A en B. Met de even verderop ge­ hebt ingevoerd, krijg je nu een duo­ op voor de 70 kV, die je ook bij een plaatste listing van het programma toon via de kanalen A en B te horen. beeldscherm dat niet op het net is aangesloten een enorme opdoffer kan geven. Bedenk ook dat er door­ MSX AUENBERS DOETINCHEM gaans maar één luidspreker is, ook ORGANISEERT OP al doet de symmetrisch gestroom­ lijnde kast er twee vermoeden. Wal­ 16 DECEMBER 1995 do Ruiterman deed een belpoging DE DERDE INTERNATIONALE door de telefoonhoorn voor de boxen van zijn stereo-installatie te MS)(-BEURS houden. Zijn gedachte om de MSX op de audio-apparatuur aan te slui­ ten met een simpel tulpstekker~e is DDETINCHEM namelijk vrij gemakkelijk en goed­ DEZE WORDT GEHOUDEN VAN ~0-~G:30 UUR koop te realiseren. Helemaal niet ZAAL WILDENBEEST gek bedacht, Waldo en mogelijk de ROZENGAARDSEWEG 3 - DOETINCHEM allerbeste oplossing. Een luidspre­ TOEGANGSPRIJS FL. 5,00 kerbox geeft, denk ik, te veel zware VOOR MEER INFORMATIE KUNT U CONTACT tonen af. De koptelefoon uitgang OPNEMEN MET DE ORGANISATIE: van je stereo dan? Hmm... 0 0315-683316 (JOOP) 0314-324645 (MAURICE)

MSX Computer & Club Magazine 8 nummer 80 - december '95 / januari '96 Rubriek voor computernieuws in het algemeen en MSX-nieuws in het bijzonder

Bijdragen voor deze rubriek zenden naar de redactie Maiskoek, Schinnenbaan 311,3077 SL Rotterdam. Fax (010) 4768876

Probleem in 2000 WWW-sites NIEUWE ROM VOOR GOUDA SCSI In het laatste jaar van deze eeuw voor MSX Naar eigen zeggen werkt MSX Club Gouda hard aan een nieuwe NO- krijgt een groot aantal gebruikers V AXISROM Deze nieuwe ROM, versie 1.6, zal worden uitgebreid met van de diverse computerprogram­ Na MCD de MSX club uit Dor­ NASPI de Novaxis Advanced Scsi Programming Interface. Hiermee is ma's te maken met problemen met drecht en omstreken heeft ook het mogelijk alle SCSI commando's te versturen. Eenvoudige aansturing de tijd. Wat is er aan de hand? MSX Club Friesland-Noord een van CD-ROM-spelers en overige SCSI apparatuur ligt daarmee binnen Veel programma's gebruiken van WWWsite. Hoe u die vindt is nog handbereik. Natuurlijk blijft de ROM compatible met eerdere versies. De de datum driemaal twee cijfers, onduidelijk op het moment dat wij verwachte releasedatum ligt in begin 1996. De nieuweling zou geschikt voor dag, maand en jaar. Jaar? Ja dit schrijven, maar zodra Klaas de moeten zijn voor de interfaces van MSX Club Gouda, MAK/GREEN en jaar. Dat kan natuurlijk niet in Wind het een en ander in orde HSH Prijs is nog niet bekend. 0 twee cijfers dus gebruikt men al­ heeft komen wij er op terug. 0 leen de laatste twee cijfers. De meeste mensen zullen ook zeggen Beurs Almelo exit dat het nu 95 is en niet 1995 en al Tetris in helemaal niet 1995 na Christus. Wij hadden vorig jaar al gezien dat de organisatie in Almelo rammelde. Tot zover niets aan de hand. Maar het groot Door de geringe aandacht die er in de diverse media werd besteed waren als het jaar tweeduizend in deze veel MSX'ers onbekend met de beurs en bleven weg. De standhouders telling aanbreekt met 01-01-00, Wie kent niet het leuke Tetris. In moesten vanzelfsprekend kosten maken en konden die niet of nauwelijks betekent dat zowel voor ouderwet­ Delft wilden zij het eens in het terugverdienen. Ons werd beloofd dat het dit jaar weer goed zou zijn. se Europeanen als Amerikanen I groot aanpakken: het gebouw van januari 2000. De goede notatie is de afdeling elektro is zo'n drieënt­ Wij schonken de tukkers het voordeel van de twijfel en zegde onze mede­ natuurlijk 2000.01.0 I, maar dat wintig verdiepingen hoog en voor werking toe. De advertentie kwam binnen met een verkeerde datum en terzijde. De meeste computerpro­ een fors deel dubbelwandig uitge­ kriebels begonnen. Ook ergerden wij ons aan de kop MCCA Almelo gramma's denken er echter nog an­ voerd. Tussen deze twee wanden waar Almelo dus dubbel staat, maar dat was vorig jaar ook zo. Wij reden ders over en interpreteren die werd mat papier tegen de ruiten naar Almelo en zagen nergens een MSXbordje hangen. Dat gaat fout wis­ datum als I januari 1900. Met al­ geplakt en daarachter kwam ver­ ten wij nu zeker. We werden allervriendelijkst ontvangen, daar niet van. leen 00 'denkt' het programma lichting. De lampen werken via al­ We verkochten net genoeg om de chinees na afloop te betalen, maar had­ een jaar te krijgen dat kleiner en lerlei schakelingen naar een den om het nog aardig te zeggen ruimschoots tijd om van gedachten te dus voor het jaar 95 ligt. Allerlei computer gevoerd die lampen aan wisselen met collega standhouders. 0 zaken zoals hypothecaire leningen en uit zette. Toen kon met die gaan dan gegarandeerd mis. Deze computer een gigantische Tetris blunder is natuurlijk terug te voe­ gespeeld worden. De 'pixels' wa­ TED versie 4.0 Oproep reparateurs ren op de programmaeurs van die ren drie bij drie meter groot! en Net zoals wij een kaart publiceer­ programma's, maar IBM trok het de 'blokjes' vielen tientallen me­ Dan sta je toch even gek te kijken den voor de op MSX gebied actie­ zich aan en gaat zorgen voor de ters. Het doel - de vermelding in als je in Byte (oktober 1995) in­ ve BBS'en willen wij over enige benodigde aanpassingen. Sterker: het Guinness book werd echter ge­ eens een paginagrote advertentie tijd een soortgelijke kaart publice­ het bedrijf garandeert al zijn hard­ haaId. Wachten op de volgende tegenkomt voor TED. Het blijkt ren met plaatsen waar men en software op tijd aan te passerO editie. 0 niet ons aller tekstverwerker te zijn/haar MSX kan laten repare­ mImI­ zijn, maar TriTeal's Enterprise ren en/of uitbreiden. Daar dit half­ mIm$mI$mI$mI$mI$mI$mI$mI$m Desktop, die een schakel vormt commercile activiteiten zijn men DTe BBS Op voor de diverse Unis platforms. verdient er wel aan, maar is over Zucht 0 het algemeen schappelijk met de MSX-CLUB V.C.L. harddisk prijzen kunnen wij dit niet gratis verhuisd In de vorige Maiskoek stond een doen. Per vermelding op deze berichtje dat DTC een BBS wilde DTC wijzigt naam kaart vragen wij 50,. Stuur de re­ MSX-Club V.c.L. Limburg in de beginnen op HD diskette. Wij dactie MCCM daarom zo snel mo­ plaats Elsloo is van plek veran­ vonden dat al vreemd en kregen De afkorting blijft hetzelfde, maar gelijk uw gegevens. Wij plannen derd. Het nieuwe onderkomen is nu een nieuw bericht dat DTC een door de foutieve spelling van de de kaart in het nummer na de wel in de plaats Elsloo maar niet harddisk wil aanschaffen voor de oorspronkelijke naam kozen de beurs in Tilburg. Dat is dus meer in het Maasland-Centrum BBS. In het vorige bericht hadden medewerkers van DTC voor een MCCM 83 en de inleverdeadline maar in de Basisschool St. Augus­ zij dat al bedoeld, maar hadden andere naam. DTC betekent nu voor dat nummer is 15 maart tinus, Mgr. d'Arbergstraat 10. De die harddisk met HD aangegeven Deventer Terror Corps. Het lijf 1996 dus ruim voor de beurs! Bij tijden zijn nog van 11.00 to 16.00 en dat is, zeker met die hoofdlet­ zoekt nog naar een onderkomen te geringe aanmelding wordt een uur. Voor verdere informatie zie ters, natuurlijk een High Density en zal als dat gevonden is ook en ander afgelast en krijgt u uw de Club info. 0 diskette. 0 clubdagen gaan organiseren. 0 betaling retour. 0

MSX Computer & Club Magazine nummer 80 - december '95/ januari '96 9 aan de tand worden gevoeld. In Bits 4/95 het middenblad wordt een vijftal De redactie verontschuldigt zich UJtlgtlzines MSXbladen met gegevens ver­ in 'Van de redaktie' voor het late meid. MCCMontbreekt trouwens. verschijnen. De schuld wordt ge­ De voorbereidingen voor de beurs Dan recensies van het pd termi­ legd bij de mooie zomer en de ge­ in december zijn in volle gang en nal-programma Cacis, Remouse spreide vakanties. Ook bleef de er zijn al veel aanmeldingen bin­ en Turbo Pascal 3.3. Tot slot de redactie hunkerend naar kopij uit­ nen. MGFkomt met muziekdisket­ oproep voor de jaarlijkse MSX kijken. Vrijwel vergeefs, vandaar tes op bezoek en laat horen wat MCD Magazine 23 show in Farcet. het voorstel dit jaar maar vijf in zij maakte. De kalender gaat kort­ Het blad dat je altijd tweemaal plaats van de beloofde zes Bitsen zichtig tot 16 december. Maurice leest. Een keer voor de inhoud en te doen. In beursperikelen vertelt geeft een persoonlijk verslag van een keer voor de tag lines. Dat de Tilburgse groep hoe de beurs de beursdag in Zandvoort. Tot zijn grappige opmerkingen op de tot zo'n succes werd. Helemaal slot een bijna paginagrote Kort en onderste regel op vrijwel elke pa­ geen geheim, maar net zoals alle krachtig listing om stempels te be­ gina. De inhoudsopgave is voor MCFN8 geslaagde zaken gewoon door kei­ kijken. de eerste helft van het blad bruik­ Een actieve club gezien de foto en keihard werken. Geen enkele baar... In het voorwoord vertelt op de cover. In het vooorwoord mogelijkheid onbenut laten om de Hans dat hij van hun Bas vernam meldt Klaas dat de matrix-printer aandacht op de gebeurtenis te trek­ dat ook in Japan de MSXalieen het veld heeft moeten ruimen ken. Ook is samenwerking belang­ nog bij de hobbyïsten is te vinden. voor een ... daisy wheel-printer. rijk en die met de club uit West­ Arjan vertelt vervolgens enthou­ Natuurlijk een betere kwaliteit, Friesland wordt daarna nog eens Club Hnostar 32 siast de mogelijkheden met MSX maar wel ten koste van een aantal extra belicht. In dit nummer van september 95 Dos 2.40. Na de hardware servi­ mogelijkheden. Het clubgeld probeert de club uit het westen ce-pagina de recensie van J-apArt wordt niet over de balk gesmeten Dan de bespreking van de diskma­ van Spanje door een verbeterde met heel wat ondeugender plaat­ zullen we maar denken. Klaas gazines, gevolgd door de Kopij layout wat meer abonnees de krij­ jes dan die wij publiceerden. roept op om de fouten in het blad van CoPi. Cokky is niet boos, gen. Het bestaat nu uit 40 pagi­ te melden en beloont de inzender daar is ze het type niet voor, maar na's op A5-formaat. Alles nog In Dot Designer zijn animaties te met het hoogste aantal met een zag haar naam nu toch graag wel wel in zwart/wit, maar veel illu­ maken, maar die kunnen alleen in paar disks. Naar algemene nor­ eens goed gespeld. Bij dezen. Zij straties en fraaie omslag maken het programma zelf worden afge­ men vond ik er zeventien in het wil in een computerblad niet over toch dat het er inderdaad aantrek­ draaid. Retaliator programmeerde voorwoord. De MCFN-BBS laat haar kat schrijven, maar dat kost kelijk uitziet. Onder een hele een play-routine voor deze GES nog even op zich wachten, eerst wel veel moeite, lees je tussen de reeks medewerkers aan het blad Animation. Keurig met nette as­ moet de MCFN-site op Internet regels door. Wij hebben zelf ook komen ook Nederlandse namen sembly listing. Dan het pas op pa­ op orde zijn. Onder de vreemde ti­ net een leuk jong poesje in huis voor. De club zegt een exclusief gina 25 verwachte puzzel ple-zier. tel 'Koreaanse rotzooi' wordt en genieten ook met volle teugen. contact voor heel Spanje met Leuk, maar heeft niets met com­ Aliens met een 5,5 en Dooley the Zandvoort was succesvol, maar Stichting Sunrise te hebben. Ne­ puters te maken. Goede plaatjes dinosaur met een 7,5 bedeeld. ondanks de uitgeloofde prijs derland spreekt dus een behoor­ bij de positieve recensie van kwam er geen nieuw coveridee lijk woordje mee daar in Spanje. Akin. In MCDgoes WWWvertelt Dan het verslag van de beurs in binnen. Ook Monique klaagt over Het blad begint met deel 18 van initiatiefnemer Arjan over de Zandvoort: Klaas is duidelijk niet weinig inzendingen, maar blijft een cursus Turbo Pascal. Deze voor- en nadelen van het publice­ alleen standhouder, maar ook volhouden en geeft alweer een keer worden procedures getoond ren op Internet. Mogelijk komt dit (meer?) consument en haalt zijn volgende vraag op. Rob verrast om Rom- en Dos 2-functies aan artikel ook in MCCM Dan de be­ koopjes als velen onder ons zich met een aardig artikel over MSX te roepen. De schrijver is ook in spreking van Mirc. Op de valreep nog eens omdraaien. Hij meent en harddisk. Niet alles wat hij be­ het bezit van Turbo Pascal 3.3 nog een nieuwsrubriek met aller­ volkomen ten onrechte dat zijn weert kan de toets der kritiek geko-men. Omdat hij de werking lei gevarieerde meldingen. Voor­ idee om zijn gratis boek te laten doorstaan, maar dat bevordert wat moeizaam vindt, is hij bezig dat met een klein deel van 'The signeren door de auteur, die een voor de gemiddelde MSX'er wel met het schrijven van een pro­ story of...Burai' wordt besloten, is bloedhekel aan hem doet hebben. de leesbaarheid. gramma om dat te verbeteren. We er nog een artikel over Japanse Nooit: ego-strelende acties komen wachten dus in spanning af. Van CD's dat in een andere vorm in hoofletters in het complimen­ Het was ook niet de bedoeling op de hardware bespreken ze een ook in dit MCCM is te vinden tenboek. Vervolgens lucht Klaas basis van dit artikel zelf een inter­ scanner interface-kaart uit Hol­ nog even zijn hart over een brief face te maken. Arjan Mels geeft land, de graphics 9000, Moon­ die hij ooit eens ontving van Ko­ een aardig overzicht van de diver­ sound en SCSI- interface BERT nami en die niemand wilde gelo­ se extensies die u kunt tegen-ko­ Ook uitleg over het monteren van ven. Bill Gates moet ook de men bij bestandsnamen. Kan best de Z80-Hprocessor en geheugen duivel zijn, omdat de ascii's van wel eens handig zijn. Als ie­ uitbreiding van een Turbo R com­ Chip Chat? BILLGA TES3 precies 666 zijn. dereen zich nu ook aan de conven­ puter. Een rubriek over elektroni­ De ongedateerde en ongenummer­ Voor controleurs de 3 is gewoon ties zou houden ... Tot slot vertelt sche po~t gaat deze keer over off de uitgave van MSXLink begint 3 en er mogen geen spaties wor­ Ad nog iets over zijn ervaringen line readers, waaronder twee Ne­ met wat nieuws: MSX virus van den meegeteld. In Nieuws veel ge­ met de 8280. Een goed begin van derlandse programma's. Het be­ Wiebe Weikamp, beurs NBNOen varieerd nieuws, roddel en de clubbijeenkomst waar hij de re­ treft wel software van de pc, maar nieuw adres MAD. Dan een arti­ achterklap. Een preview van PA3 sultaten zal tonen en een en ander ook daarmee kun je immers een kel dat de MSX2+ belicht. De illu­ en de hypershot van Konami wor­ mondeling toelichten. MSX-BBS bellen. Niet veel MSX stratie is bij het kopiëren echter den besproken. Dan een artikeltje software wordt besproken. van volledig ten onder gegaan. Een over Midi op MSX, gevolgd door Spaanse bodem alleen een Moon­ klein programma zorgt ervoor dat de resencie van XSW Magazine 5 Blaster demo, die overigens al in de drive niet meer ongewenst en een kortzichtige opmerking Tilburg verkocht werd. Het zijn blijft doorlopen. In Software Re­ over MSXDos. Tot slot wat recla­ nogal korte stukjes. Iets meer aan­ view wordt de Treasure of U sas me voor onder meer de pd-bak. MAD 10/95 dacht krijgen Paradream voor de door Vernon besproken. Een klein In de gebruikelijke gevouwen A3 Turbo-R en Crimson 3. MSXbla­ berichtje over de diverse emuIa­ meldt het voorwoord dat de afge­ den uit Brazilië, Japan, Frankrijk tors op de markt; MSX4PCzai in lopen periode rustig was en dat en Mallorca worden kort bespro­ de volgende uitgave uitgebreid het nu in het najaar weer druk is. ken. En jawel, deze keer staat er

MSX Computer & Club Magazine 10 nummer 80 - december '95/ januari '96 , Geen stijl Patch voor Project Banshee

Na jarenlang met mijn column een patch Het is een spel waarvan het de bedoeling is dat er straks een fraai produkt het niveau van de Maiskoek voor de GFX9000 van komt. Van dit 'Project Banshee' staat een public nog enigszins hoog te hebben , Van Rieks Warendorp Torringa domain promo op het diskabonnement. Deze versie 1.00 werkt op MSX 2 gehouden, werd ik vorig num­ kregen wij opnieuw een patch en eist heel simpel een MSX 2 met 64 kB user RAM en 128 kB VRAM mer aangenaam getroffen voor de op Zandvoort verkochte De promo ondersteunt geen geluid. Op een MSX turbo R werkt de scrol­ door de mededeling dat ook Defenders. Het zijn de bestanden ling iets soepeler als in de R800 mode wordt opgestart. De promo werd deze rubriek aan een restyling , DFPATCH2.LDRenDEFI­ gemaakt door The New Image onder codenaam Blackbird gemaakt. Ver­ zou worden onderworpen. Wat NIT.BIN. De een-drive-versie van dere informatie bij The New Image, Julianalaan 99, 3722 GG Bilthoven, een buitenkans voor de redac­ de Defender patch had namelijk telefoon (030) 229 24 21 en Bj0rn Lammers, Droevendaalsesteeg 51, tie in een klap af te komen van per ongeluk een file van het GTG­ 6708 PB Wageningen, telefoon (0317) 417 991. 0 een door slechts weinigen be­ menu meegekregen. Voor alle ze­ grepen titel, infantiele afleidin­ kerheid is de complete aanpassing gen daarvan als 'Maiskorrels' - ook de I-drive-versie goed wer­ Bedankt mensen en ruimtevulling in de vorm kend - opnieuw op het diskabon­ van een afbeelding van een nement opgenomen. Ten Van Wim Wallaart ontvingen wij een bedankbriefje dat hij met de groep maïskolf. HP/De Tijd luistert overvloede het is alleen voor op Educatief fantastisch ontvangen is op de Computermarathon in Den haar omslag toch ook niet op Zandvoort aangeschafte exempla­ Haag. Wim was zeer onder de indruk hoe overal aan gedacht was voor met een ooievaar, een zandlo­ ren nodig. Bel bij problemen pupillen en ouders of begeleiders. De dank gaat niet alleen naar Simon per en een zeis? AI moet ik Rieks even op; telefoon (0595) Keyser, maar ook naar zijn dochter en alle mensen die er aan meege­ toegeven dat dat blad haar le­ 441369. 0 werkt hebben. Ook dank gaat naar de directie en bestuur van de SVB So- zers ook niet op het verkeerde ciale Verzekeringsbank. 0 been zet met spelfouten in de titel. Compaq De MSX Nieuwjaarsbeurs De associatie met een giraffe I stoomt door is mij lange tijd ontgaan. Als , Zaterdag 20 januari zal Overflow! in samenwerking met de "Har­ verslinder van maïs kan een I Het derde kwartaal laat voor veel derwijKer ComputerClub" een beurs organiseren. Natuurlijk weten wij op de Afrikaanse savannes le­ , bedrijven in de computerindustrie wel dat het niet makkelijk is om nog een beurs te kunnen organiseren, vende giraffe in geen geval een stijgende tendens zien. IBM maar wij weten ook dat MSX gebruikers hun systeemliefde willen uiten. worden aangemerkt, omdat in greep de goede kwartaalcijfers Dus kom dat eens bij ons doen. Omdat bijna iedereen wel vrienden in de de natuurlijke omgeving van aan om een groot deel van de kos­ MSX wereld heeft is dit dan ook de perfecte kans om iedereen een ge­ dit dier de graansoort ver te ten van de overname van Lotus in lukkig nieuwjaar te wensen, waar hopelijk weer veel in zal gebeuren. zoeken is. Wat voer betreft , dit derde kwartaal af te schrijven. zou een duif een beter sym­ $1.8 miljard verdween zo fiscaal Wij hebben al zoveel positieve reakties gehad toen het idee rond ging en bool zijn. Helaas hebben de van het derde kwartaal, dat daar­ nu zijn we vastberaden een leuke beurs in het centrum van ons land te or­ meesten van ons aan een duif mee op een verlies van $538 mil­ ganiseren. Zoals je ziet is het ook op een leuke datum geprikt. Wij zitten andere herinneringen, die mo­ joen afsloot. Compaq, de dus vol motivatie, maar nu jullie nog. Wij willen de nadruk gaan leg­ gelijk - ten onrechte? - op marktleider, noteerde een omzet gen op het produceren van spelen en daarom moesten we zeker zijn de rubriek geprojecteerd zou­ van $3.6 miljard (+27%) en maak­ dat er software groepen zouden verschijnen die nieuwe projecten kunnen den worden. De keuze zal dus te daarmee $245 miljoen winst laten zien en dit is geregeld. Verder willen wij, hoe origineel, een OPL- verklaard moeten worden met (+22%). Het marktaandeel van 4 wedstrijd organiseren. De OPL-4 muziek kun je dan gewoon mee­ algemeen bekend veronder­ Compaq is 41 % dat daarmee brengen en dan zullen wij de muziek tergehore brengen. (Ook is een steld gedrag van een giraffe. nummer twee - IBM - met 14 gamescontest georganiseerd met prijzen.) De entreeprijs is FI 2,50. Wilt Dat de Maiskoek in haar oude % ver achter zich laat. Ook bij In­ u eens de aktieve groepen zien werken en ontmoeten? Kom dan langs vorm regelmatig haar nek uit­ tel ging het goed: omzet steeg met in Harderwijk! In ieder geval aanwezig: Fony, Mayhem, Emphasys en steekt, kan echter moeilijk wor­ 46 % tot $2.9 miljard en de winst Overflow! (De groepen voor de nieuwe V9990 software.) den volgehouden, als men met 41 % naar $931 miljoen. 0 Info: Richard Stoffer Tel:0321 33 1913 's weekends Anne Overwijk bedenkt dat het nieuws vaak Tel:0321 33 1811 's weekends 0 maanden oud is en twee blad­ zijden worden besteed aan het herkouwen van andere MSX-bladen. Misschien is een • Nieuwe BBS? oernederlandse koe een goed Van MSX Club VCL in Elsloo kregen wij bericht over het BBSTOTAL­ idee? L YCHAOS bereikbaar onder nummer 045 5708763 24 uur per dag on line. Ons is niet bekend of dit BBS allang bestaat, bij ons komt het in ie­ ZI der geval niet in de lijst voor. De sysop wordt niet genoemd maar wij ne- U zult dan ook begrijpen dat ook de nieuwe vorm van deze men aan dat deze BBS niet zonder zo iemand werkt. 0 rubriek mij nog jaren zal nopen mijn kolom te vullen. Niet al­ leen zijn voornoemde elemen­ ZIP drive werkt op The Flvil1.2 . Inzenden ten gebleven, deze toch als MSX! Eagle 'Çerrruist nieuwsrubriek bedoelde pagi­ Maiskorrels na's zijn zelfs uitgebreid met Op Almelo zagen wij de eerste Richard Voerman en Ine Raap , een puzzel. Op een halve pagi­ Zip-drive op MSX. Hij voelt aan verhuizen en daarmee het contac­ Het inzenden van onze kleine ad­ na wordt nu van de lezer ver­ als een harddisk maar kan op een tadres van The Flying Eagle. Het vertenties door de tekst op te stu­ wacht dat hij de informatie zelf schijfje drie partities van 32.767 nieuwe adres gaat 15 december in ren naar MCCM, nog aanlevert. MB plaatsen. Wij pleiten voor en is: Baarsweg 13, 8336KJBaars. 's-GravendijkwaI5a, 3021 EA deze verdeling om uitwisselbaar­ Het telefoonnummer blijft het Rotterdam samen met vijf gulden heid te waarborgen. Later meer Steenwijkse oude nummer dus voor kleine of tien gulden voor hierover. 0 (0521) 517 136. 0 grote advertentie. 0

MSX Computer & Club Magazine nummer 80 - december '95/ januari '96 1 1 grip voor problemen die ontstaan zijn door de redactiewijzigingen. rtJagazineiS Wel zijn wij kritisch en nemen :Beurzen geen blad voor de mond. Als nie­ mand je op je fouten wijst, blijf je Hierna een zeer fors artikel - ze meestal maken. Maar voor de haast zes pagina's - over Inter­ zal MAD voor de derde maal een nieuwe ploeg is dit een soort nul­ net. Een anoniem artikel dat best MSXbeurs organiseren in Doetin­ ook eens ons eigen MCCM77 in. nummer. Dat als uitgangspunt ne­ interressant is voor een pc' er met chem. De beurs wordt gehouden Omdat het allemaal in het Neder­ mende is de eerste indruk best po­ modem en Internet-aansluiting, van 10.00 tot 16.30 in zaal Wil­ lands is, zien ze er niet veel in. sitief. Wel verbaasden wij ons maar wat doet dit in een MSX­ denbeest op de Rozengaardseweg over een bij ons ingezonden plaat­ blad? De enige verwijzing naar 3. Informatie (08346) 62603 of Aardig vind ik een verhaal rond je van een wapen van Gerrit van MSX die ik vond, was de ftp site (08340) 24645. het spel XAKI De schrijver haalt den Berg (MCCM67) uit Urk met van Ascii. Het verslag over de fantasie, werkelijkheid en de loop zelfs zijn tekst (GERSOF1) als in­ beurs in Almelo sluit aan op onze van het spel redelijk door elkaar. zending van Hans de Goede te eigen waarneming, zie elders deze Javier Dorado Romero mag op zien. Hans de Goede meent het Maiskoek. De door MCFN uitge­ een hele pagina zijn woordje doen. dus niet zo best met het mijn en brachte Disk #2 (sic) is onderwerp 1996 zal door Overflow! in sa­ Hij is van mening dat de Hollan­ dijn op MSX Van de redactie kan van de volgende recensie. Tjipke menwerking met de HKCC Har­ ders de wereld bombarderen met het nog een vergissing zijn, al vind gelooft vooralsnog niet het voort­ derwijKse Computer Club, een spelletjes, die er op eerste gezicht ik het wel vreemd dat het plaatje bestaan van de MSX-USER hij MSXNieuwjaars Beurs worden mooi uitzien, maar vervolgens do­ niet herkend werd. En ook de blijft het blad trouw, maar schrijft georganiseerd. De dag vindt delijk vervelen. Een hele vooruit­ tekst GERSOFT had toch de wel een open sollicitatie. Zijn bij­ plaats in 'De De Kiekmure', Tes­ gang vindt hij het ontwikkelen wenkbouwen omhoog moeten drage over hooks is zondermeer selschadelaan 1, Harderwijk van van Spaanse slotexpanders en krijgen als de inzending niet van lezenswaard. MGF magazine III 10.00 tot 17.00. Informatie (03211) 1811 (Anne) FM-PAC's. Hij rekent op het een Gerrit, Gerard of Gerritsen of krijgt een foutieve naam, maar een spoedig uitbrengen in Spanje van zo komt. vrij positive beoordeling. Dan de een harddisk drive met heel nieuw In het voorwoord geeft de redac­ postrubriek met drie grote brieven. en krachtig operating systeem. tie aan hoe zij kopij graag wenst Ons oog viel gelijk op de kop Als voorwaarden stelt hij het aan­ te ontvangen, maar jongens, stel 'Spellen op HD' en wij meenden is de dag dat MCDvoor de derde wezig moeten zijn van heel veel je er maar vast op in dat je uren reeds klachten over te verwachten maal een MSXUser Happening goede geesten en geluk. Zijn op­ extra werk hebt door al die bereid­ problemen op HD diskettes te le­ zal houden. De plaats is aisva­ roep om nu eens echt software te willige inzenders die alvast ... zen. Maar nee, er werd een hard­ nouds de Noorderkerk aan de gaan kopen, in plaats van te kop­ voor je deden. Alleen maar extra disk bedoeld. Het aantal Noordendijk in Dordrecht. Infor­ iëren, zal in Spanje niet veel in­ werk als het goed gaat, maar vaak problemen met spellen blijkt er matie (078) 6511156 (Hans druk maken. Kortom, een echte ook verminkte bestanden. Sommi­ niet minder om te zijn. 0 Meijers). vertegenwoordiger van het land ge inzenders willen nu eenmaal van Don Quichotte. blijven bewijzen, dat zij niet we­ Wie zelf eens met Spanje contact ten hoe kopij er moet uitzien. wil hebben, kan bellen naar een 1996 zal de MSX gebruikersgroep BBS in Madrid: Hispania II tele­ In ANSIenige toelichting op het Tilburg voor de ge maal de grote foon (91) 6636337. Er is daar kleurgebruik. Ons viel op dat jAN­ Clubkaart Het staat in het voor­ internationale MSX beurs organi­ een MSX area. SI wel, maar MemMan niet cor­ woord, maar we stellen regelma­ seren. Zet deze datum maar alvast rect werd aangegeven. Ook tig vast dat de Maiskoek beter in de agenda want deze beurs der programmeren in C beperkt zich gelezen wordt dan dat hoofdredac­ beurzen mag geen MSX'er missen. in deel 5 tot slechts een pagina. In tionele geleuter. Vandaar dat wij Retro wordt door Janny uitge­ de oproep ook hier doen. Wij wil­ breid ingegaan op Turbo-BBS. len in de loop van volgend jaar ?? MSX info 1995 Een programma voor BBS'en dat weer eens een kaart opnemen met organiseert MSX-NBNO de eer­ Op Zandvoort kregen wij een net in Turbo pascal was geprogram­ plaatsen waar men op MSX bij­ ste computerbeurs van Nistelrode. mapje in de hand gedrukt van meerd. Dan vervolgt zij netjes eenkomsten terechtkan. Wij ver­ De dag wordt gehouden in zaal ASB mailing. Hierin een viertal neutraal met de bespreking van zoeken elke club die min of meer Van de Ven, Laar 12, Nistelrode A4'tjes over MSXen een kleur­ Defender van Pigeonsoft. Een van regelmatig bijeenkomsten houdt, van 10.00 tot 17.00. Informatie' rijk Ieaflet van SBF bedrijf De de makers is Rieks Warendorp een bericht daarover aan de Mais­ (0412) 612 591 of (0412) 640 358. Beitel. Op het eerste gele blad een Torringa, die ook opstapte uit de koekredactie te sturen. Wij willen kaart van Nederland met daarop oude redactie. Gelukkig geen hard het volgende weten: Plaats en BBS van Herle, kabelservice door feelings en ook geen oude vried­ adres waar de bijeenkomst wordt heel Nederland, en Atlantis. Op jes krentenbrood. Ik verwacht in gehouden Naam van de organisa­ dit voorblad verder de aankondi­ de toekomst wel weer bijdragen tie die erachter staat Telefoonnum­ De landelijke Open Dag van de ging van een BBS-lijstenver­ van Rieks in MSX-USER te zien. mer(s)'waar men inlichtingen kan PTCC zal vermoedelijk uitgesteld koop lijsten reparateurs. Opde Vincent doet dan uitgebreid uit de krijgen Om flauwekul meldingen worden tot een dag in het voor­ achterkant van dat voorblad en de doeken hoe je een MSX in een pc­ tegen te gaan en als kleine bijdra­ jaar. Zodra wij weer weten, leest volgende vellen is dat naast wat ad­ kast bouwt. Van Henk (die was ge in de kosten vragen wij iedere u het hier. 0 vertenties precies wat er wordt gebo­ toch weg?) nog een aflevering aanmelder een biljet van 10, mee den. MSX Paint. Goed, de aflevering te sturen. Gaat door geringe aan­ lag al klaar denk je dan, maar melding het plan niet door krijgt u MCFN stopt met Disk # Henk besluit met: 'Tot de volgen­ uw geld terug. 0 de keer'. Ook deel 5 van Paint IV Na het uitbrengen van Disk #1 en is van Henks hand en gaat voorna­ Disk #2 stopt de club uit Noord­ melijk over loaden en saven. En Friesland met deze serie. Er wordt MSX-USER 5 weer dat einde dat doorgang be­ doorgegaan onder de naam Near Nummer 5 is er en aan nummer 6 looft. Newsflash bevat slecht~ Dark. Te hopen is dat zij dan ge­ wordt gewerkt. Wij zijn blij dat twee berichten. Dan de recensie lijk dat foeilelijke # weglaten op het blad nog bestaat en hebben be- van Zeeslag. plaatsen waar dat niet hoort. 0

MSX Computer & Club Magazine 12 nummer 80 - december '95/ januari '96 nijeenkQm~ten 3 35 19 16 12 14

~tufjfjijeeuliDmsteu tnt Jtersêlijusu MC&~M 02 11 15 Amsterdam: De Amsterdammer 15 info: 020 6924559 data: ** 12 30 Den Haag: PTTC afd Den Haag 17 info: 070 3802808 data: ** 25 Doetichem: MAD info: 08346 62603 11 4 11 data: 16/12 *

Dordrecht: MCD 20 9 info: 078 511156 data: 15/12,12/1,26/1,9/2,23/2, 8/3 24 14 Elsloo: V.C.L. info: 045 5725995 data: 7/l, 4/2, 3/3

Enschede: MCCE info: 053 341233 Bij deze puzzel is het de bedoeling moet gekozen worden uit 5, 8 (of Een begin netje data: 22/12 * de cijfers 1,2,3,4,5,6,7,8 en 9 8,5) en 6, 7 (of 7,6). Let hier Kijk eerst linksboven. De kolom in te vullen. De cijfers van elke rij goed op, wat soms is dit het enige met 3 erboven moet 1 en 2 zijn; Groningen: MSX CC Groningen moeten bij elkaar opgeteld het ge­ houvast voor de keuze. het rijtje met 11 ervoor moet dan info: (050) 571 1464 tal zijn dat links van die rij staat. wel de combinatie 2, 9 zijn, want data: 13,1 1/2,9/3, 13/4, 11/5 De cijfers van elke kolom moeten Om op het goede spoor gezet te met I zou er in het andere vak 10 bij elkaar opgeteld het getal zijn worden wat tips. moeten staan en dat mag niet. I, 2 Houten: HCCMSX gg dat boven die kolom staat. In een - Zoek naar minimale tellingen: en 9 kunnen nu worden ingevuld. info: 0343491696 combinatie mag elk cijfer maar bij twee vakjes die samen 3 zijn, Nu linksonder: 24 is een maximale data: ** één keer voorkomen. Ook mag moet I en 2 ingevuld worden; som, dus de cijfers 7, 8 en 9 staan elke combinatie maar één keer in drie vakjes die samen 7 zijn, moe­ vast. Nu de volgorde nog: de 9 kan Landgraaf: V.c.L. de puzzel voorkomen. Een toelich­ ten weil, 2 en 4 zijn. niet in het midden, want die staat info: 04572 5995 ting: de som van twee vakjes is - Zoek naar maximale tellingen: al bovenaan in die kolom. De 9 data: 13/1 * 13 en dat bleek 4 en 9 te zijn. Een bij twee vakjes die samen 16 zijn moet dus links of rechts. Links andere optelling van twee vakjes moet 7 en 9 ingevuld worden. kan niet, want dan is II weer 2, 9, Leeuwarden: MGF die samen 13 zijn, mag nu niet 4, Vier vakjes die samen 30 zijn, dus... 0 info: 058 125665 9 of 9,4 zijn. Bij die andere 13 moeten wel 6, 7,8 en 9 zijn. data: 17/2

Nistelrode: MSX NBNO info: 04120 30653 llangeboden llangeboden llangeboden data: 15/12, 19/1, 16/2 Philips MSX2 NMS 8245 met NMS 8245 s drvs/m. mod./FM­ NMS 8250 met 2 nieuwe drives; OS-Drive + software + ECI-cur­ pak / SCC / muis / modem 512kB printer VW0030; +/- 100 disks; 2 Tilburg: MSX gebruikersgroep sus alles z.g.a.n. f 150,- Tel: / printer / org softw + dsks pnotk modems; veel boeken; T.E.A.B. info: 013 560668/681421 (075) 2121 II alles los tel: (013) 53533 14 Tel. (0475) 461655 0 data: 17/12 * Canon V 20 MSX computer met MSX turbo R AIST met 512 kB Valthermond: MC Valthermond Sony Hit Bit plotter / printer geheugen, aansluiting tweede info: 05996 2717 Gevraagd PRN-C41 / C4ID, datarecorder diskdrive en veel software voor data: ** en diverse programma's uit de be­ f 500,-. Telefoon (OIO) 420 77 Tekstverwerker "Tasword" voor ginperiode van MSX o.a. Konami 94 na 18.00 uur (Marc) MSX I computer op cassette. Tel: Zwaag: MSX Club West-Friesland cassette. Kompleet met boeken (072) 571 81 33 vragen naar Ro­ info: 02290 70618 e.d. Alles in een koop f 125,-. MCCM-MSX computer + club nald. data: ** R.F. Kloosterman, telefoon magazine: aflevering: 6 t/m 80 (0162) 450 636 één koopUe): F.100,- Tel. pr: Turbo-R Jt/GT tegen redelijke Geen latere data bekend * (013) 4561503 Tel. zk: (013) prijs ook SCC gezocht telefoon Laatste vermelding als geen ** MSX 2 VG 8235 + printer 5345010. (08370) 11236 (Noël) nieuwe data volgen. VW0030 + muis + joystick + boe­ Club-data ken + softw. incl. Dyn.publ. Sony HB-F 700 P + MT-Viditel + Help! Een (kopie) van de handlei­ De data in deze beurskalender ver­ f 400,-. Tel: (0341) 360019 boeken + diskettes + Goldstar ding 1440printer.01899-19035. meiden wij tot na het verschijnen NMS 8255 2+ 256k nw.drives + MSX-I + MSX-Quickdisc + van MCCM82. Dat isnu dus tot sn.diskr. 375,- 8250 175,- kl. schijfjes, div extra's. Eén koopUe): Gezocht: betaalbare programmeur 7/3/96. Hopelijk ten overvloede mon 175,- muz-mod 150,- e.a. .f.550,- Tel.pr: (013) 456 1503 en moonblaster componist tele- verzoeken wij de clubs op tijd de hardw. (08370) 11236 (Noël) Tel.zk: (013) 5345010. foon (0595) 572 651 0 nieuwe data in te zenden. 0

MSX Computer & Club Magazine nummer 80 - december '95/ januari '96 13 zlIlIen we Kristiaat1 Joust1ta Dank lI, Ueve satnen doen? ootn Watntnes

Watntnes? Wat heeft die nOll te vertellen?

Volgens tnij beleeft die nooit wat !!

MSX Computer & Club Magazine 14 nummer 80 ~ december '95 / januari '96 Deel 1: inleiding Cursus C

Dit is het eerste deel van een cursus C. dient te houden. Ik zal hierbij MSX­ die mee-gelinked worden met de C van Ascii, hi-tech C en de Russi­ gegenereerde code. Dit systeem In deze cursus behandel ik eerst de sche C compiler behandelen. heeft twee grote voordelen. Het eer­ algemene syntax van de ste voordeel is, dat de linker alleen Een C programma is te schrijven functies in de uiteindelijk uitvoerba­ programmeertaal C. Hierbij ga ik ervan met een gewone tekst-editor, zoals re code hoeft te zetten die daadwer­ uit dat de lezer (MSX) Basic kent. TED of AKID. De source code die kelijk worden aangeroepen. Als je met deze editor gemaakt wordt, is bijvoorbeeld een grafisch program­ vervolgens te compileren met de ma maakt, dat nooit iets naar het compiler tot een uitvoerbaar pro­ tekstscherm print, wordt de print gramma. Dit gebeurt vaak in meer functie niet mee-gelinked. Op deze stappen. Bij MSX-C van Ascii wordt manier krijg je dus heel compacte bijvoorbeeld eerst de source geana­ machine code. Het ander voordeel lyseerd (geparsed), daarna wordt is dat de taal C zelf hierdoor volle­ In latere delen ga ik dieper in op de met een apart programma assem­ dig onafhankelijk is van het hard­ combinatie van C en assembly om bly code gegenereerd, die vervol­ wareplatform. Functies die recht­ de MSX optimaal te kunnen pro­ gens met een losse assembler omge­ streeks met de hardware moeten grammeren. Voor deze delen is een zet wordt in een reloceerbare object werken, kunnen voor iedere machi­ minimale kennis van assembly ver­ file. In een laatste stap wordt die ob­ ne apart worden geschreven en in eist. ject file vervolgens samengevoegd die bibliotheken worden gezet. De (gelinked) met een aantal bibliothe­ programma's kunnen vervolgens Mocht je vragen hebben, of wil je ken waar alle C functies in zitten. die functies op een gestandaardi­ bepaalde onderwerpen verder uit­ Dit hele proces wordt echter gecon­ seerde manier aanroepen om op die gediept zien, schroom dan niet om troleerd vanuit een batch file, die er­ wijze indirect met de hardware te mij een brief te schrijven. Dan zal ik voor zorgt dat alle stappen één voor communiceren. Dit is een beetje te proberen om de vraag in een van één worden uitgevoerd, zodat je vergelijken met het systeem dat ik de delen van de cursus te beant­ weinig merkt van de vele stappen bij Fastcopy 3.0 heb gebruikt. Bij woorden. die worden uitgevoerd. Deze batch fastcopy zitten de functies die di­ file heet dan ook C.BAT. rect met de drive controller commu­ C is een hogere programmeertaal, niceren in een apart bestand (een die op vele computersystemen be­ C is oorspronkelijk ontworpen door driver), en de rest van fastcopy schikbaar is. Een programma ge­ Brian W. Kernighan en Dennis M. maakt gebruik van die functies om schreven in C moet gecompileerd Ritchie. Zij hebben deze taal ontwik­ data in te lezen en weg te schrijven. worden voordat het uit te voeren is. keld om systeemsoftware, onder an­ Op de MSX heb je hier verschillende dere het UNIX besturingssysteem, Het sterkste punt van C, dat bijna compilers voor, die allemaal onder in te ontwikkelen. De ontwikkeling alles is toegestaan, is helaas tevens MSX Dos werken. De beste compi­ van systeemsoftware stelt speciale het zwakste punt van C. Hierdoor lers zijn MSX-C van Ascii corpora­ eisen aan een compiler. De gegene­ is het namelijk mogelijk om heel tion en hi-tech C voor CP /M van hi­ reerde code moet bijvoorbeeld com­ moeilijk leesbare code te schrijven. tech. De eerste compiler genereert pact en snel zijn. Om dit doel te be­ Programmeren in C vraagt dan ook over het algemeen snellere machine reiken, zijn in C dan ook veel veel zelfdiscipline en een heel ge­ code, maar de laatste compiler programma constructies mogelijk structureerde benadering van het heeft als voordeel dat hij public do­ die dichter bij assembly dan bij een programmeren. Ook deze aspecten ma in is. Als alles goed gaat, komt hogere programmeertaal zoals Ba­ van het programmeren in C wil ik er in de nabije toekomst ook nog sic of Pascal liggen. Qua program­ naar voren brengen in deze cursus. een C compiler uit Rusland. Deze ma-constructies is in C zelfs bijna compiler schijnt nog iets betere alles toegestaan. Een eerste C programma code te maken dan MSX-C van Ascii In de listing c-cur1.c is een kort C corporation. Een verdere eis is dat systeemsoft­ programma te zien dat de tekst ware overdraagbaar - portable - 'MSX forever' op het scherm zet. Dit Voor de eerste delen van de cursus moet zijn naar verschillende hard­ programma demonstreert een aan­ is het niet belangrijk welke compi­ waresystemen. Daarom heeft C tal karakteristieke eigenschappen ler je gebruikt. Later, als ik in ga op geen ingebouwde functies die data vanC. de combinatie van C en assembly, in- of uitvoeren. Dergelijke functies wordt dat wel belangrijk. Dit om­ zijn namelijk afhankelijk van de De listing begint met een commen­ dat iedere compiler zijn eigen con­ hardware. Commando's zoals het taarblok met daarin de naam van venties gebruikt bij de generatie van statement PRINT in Basic ontbreken de source en de auteur ervan. Com­ de machine code, en een assembly­ dan ook. Al deze functies zijn on­ mentaar begint in C altijd met /* en programmeur hier rekening mee dergebracht in losse bibliotheken, eindigt op * / . Het is overigens niet

MSX Computer & Club Magazine nummer 80 - december '95 / januari '96 15 toegestaan om commentaar te nes­ ten. De volgende regel is dus fout: /************************************************/ /* File : c-curl.c */ /*dit is /* FOUT */hoor */ /* Auteur: Alex Wulms */ /************************************************j De compiler neemt namelijk bij de #include eerste * / aan dat het commentaar is afgelopen en denkt dat alles wat int main() erna staat code is. { printf(UMSX forever\nU) ; Na het commentaarblok staat de re­ 1 gel:

#include geeft, wordt vaak void opgegeven In het voorbeeld bestaat de body Deze regel bestaat uit een zoge­ als type. Dit is echter een type dat uit de aanroep van de printfO-func­ naamde compiler directive. De com­ niet door MSX-C van Ascii wordt on­ tie, gevolgd door een puntkomma piler directives beginnen altijd met dersteund. Het mag bij een (;). Aan de printfO-functie wordt de een '#'-symbool op de eerste positie functiedefinitie overigens ook wor­ tekst 'MSX forever\n' als parameter van een regel. Met een compiler di­ den weggelaten. De C-compiler meegegeven. De '\n' op het einde rective geef je een speciale opdracht neemt dan aan dat de functie een van de tekst is overigens een zoge­ aan de compiler. In dit geval vertel int teruggeeft. naamde escape sequence die door je bijvoorbeeld dat de compiler het de compiler wordt herkend. De bestand genaamd 'stdio.h' moet in­ In het voorbeeld is het type 'int'. compiler zet \n om in een newline lezen. In dit bestand vind de compi­ code. Dat is ascii 10. ler de definities van alle STanDaard In/Out functies, die in de mee te Dit is de naam van de functie. Het Op computers met een Japans toet­ linken bibliotheek staan. is niet toegestaan om twee functies senbord, zoals de MSX turbo R, zit met dezelfde naam te definiëren. Bij geen \ toets. Op deze computers In de volgende regels wordt vervol­ Ascii MSX-C zit hierbij een addertje moet het karakter Y gebruikt wor­ gens een functie gedefinieerd. Een onder het gras: hoewel de compiler den. Dan is de body dus: C programma bestaat altijd uit di­ de eerste zestien karakters van een verse functies, die elkaar kunnen naam herkent, kan de gebruikte lin­ printf ("MSX foreverYn") ; aanroepen. Een functie in C is te ker alleen de eerste zes karakters vergelijken met een subroutine in van de naam herkennen. Hierdoor Lay-out Basic. Bij het aanmaken van de ma­ ziet de linker een dubbele functie Zoals al in het voorbeeld te zien is, chine code zorgt de compiler er­ definitie als de eerste zes letters van gebruik ik een bepaalde lay-out om voor dat de functie met de naam twee functienamen hetzelfde zijn. de code op te maken. De header 'main' wordt aangeroepen bij het van de functie, in dit geval int opstarten van het programma. In het voorbeeld is de naam 'ma in' mainO, de open-accolade en de Daarom moet een C programma al­ sluit-accolade zet ik bijvoorbeeld tijd minimaal uit één functie be­ aan het begin van de regel, terwijl staan, die dan de naam 'main' moet Dit zijn de parameters die bij aan­ ik de functie-body twee spaties in­ hebben. roep aan de functie worden doorge­ spring. Een dergelijke lay-out is niet geven. Hier kom ik in een later deel nodig voor de compiler. Die maakt Functievorm nog op terug. zich, met uitzondering van de posi­ Een functie binnen C heeft altijd de tionering van de compiler directi­ volgende vorm: In het voorbeeld zijn er geen para­ ves, niet druk om de lay-out. De eni­ meters. ge eis die de compiler stelt, is dat er [ 1 minimaal één zogenaamde white ([ ]) space tussen de keywords, zoals het [ 1 Dit zijn de types van de parameters functietype, en namen, zoals de { in de parameterlijst. Ook hier kom functienaam, staat. In feite is de uit­ ik in een later deel nog op terug. zondering dat compiler directives } aan het begin van de regel moeten In het voorbeeld zijn er geen para­ staan ook geen uitzondering op de metertypes omdat er geen parame­ regel dat de lay-out niet van belang Dit is het type van de waarde die ters zijn. is voor de compiler. De compiler di­ de functie kan teruggeven. Mogelij­ rectives worden namelijk door de ke types zijn bijvoorbeeld int, bij de zogenaamde compiler preprocessor C compilers op de MSX zijn dat 16- Dit is de code die bepaalt wat de verwerkt en deze preprocessor stelt bits integers, en char, dat zijn 8-bits functie exact doet. Heel eenvoudig die eis. De compiler preprocessor getallen. Op de MSX is een char al­ gesteld, bestaat de functie-body uit vervangt intern bijvoorbeeld de di­ tijd unsigned, maar op andere com­ variabele definities en statements. rective #include door de putersystemen kan het char type Statements kunnen bijvoorbeeld inhoud van het bestand stdio.h, en ook een 8-bits signed variabele zijn. functieaanroepen zijn, toekennin­ pas na deze vervanging krijgt de Als de functie geen waarde terug- gen of lusjes. compiler zelf de code te zien. De

MSX Computer & Club Magazine 16 nummer 80 - december '95 / januari '96 compiler zelf krijgt dus geen enkele compiler directive te zien! /************************************************/ j* File : c-cur2.c *j Het gebruik van een goede lay-out j* Auteur: Alex Wulms *j is echter toch belangrijk. Hierdoor j* Een voorbeeld van het gebruik van escape *j wordt de code namelijk een heel j* sequences. *j stuk beter leesbaar. Je kunt, ook bij j************************************************/ grote programma's, bijvoorbeeld in #include één oogopslag zien waar een func­ tie begint en waar ze eindigt. Behal­ int main() ve een goede lay-out, is ook een { goed gebruik van commentaar een printf("Dit is een regel.\nDe \x41 van \"Al\ krachtig hulpmiddel om de code ex\" heeft ascii 41 hex."); leesbaar te houden. Het C program­ } ma in de eerste listing is bijvoor­ beeld ook als volgt te schrijven:

#include C kent ook nog een aantal speciale De eerste escape sequence in de lis­ int main () I printf ("MSX tekens, zoals ronde haakjes rond de ting is '\n' om na 'dit is een regel.' forever\n") ; I parameters van een functie, of het naar de volgende regel te gaan. De plus-teken in een formule. C kent volgende escape sequence is '\x41' Hoewel deze code er een heel stuk de volgende speciale tekens: om de ascii 41 hex in de tekst op te korter uitziet, is het tevens moeilij­ nemen. Daarna komt een '\'" om ker te zien wat het programma nu ;:.,7'''! I j\-%&M_=+<>O[]{}# een aanhalingsteken neer te zetten eigenlijk doet. En aangezien de code zonder dat de string wordt afgeslo­ toch wordt gecompileerd, heeft het Escape sequences ten. Vervolgens gebruik ik de back­ gebruik van allemaal extra lay-out Om in string- en karakter-constan­ slash op het eind van een regel om karakters en commentaar geen en­ ten toch alle karakters te kunnen ge­ de string op de volgende regel door kele invloed op de uiteindelijke exe­ bruiken, biedt C de mogelijkheid te laten lopen en dan komt nog cutiesnelheid van de geproduceer­ om escape sequences te gebruiken. eens '\ '" om het aanhalingsteken na decode. In de listing staat bijvoorbeeld de mijn naam neer te zetten. escape sequence \n om een regel­ Gebruikte karakters overgang te forceren. De escape se­ Merk overigens op dat de escape se­ In een C programma kunnen niet quences worden door de compiler quences door de compiler zelf wor­ zomaar alle karakters worden ge­ vervangen door de bijhorende ascii den verwerkt. De compiler vervangt bruikt. Omdat C portable moest waarden. C kent de volgende es­ ze zelf en de string die na deze zijn, zijn alle karakters met een ascii cape sequences: vervanging ontstaat, wordt doorge­ van 128 of hoger niet toegestaan. geven aan de printfO-functie. De Verder zijn van de karakters met \n nieuwe regel printfO-functie is zich dus niet be­ een ascii beneden 32 (de spatie) al­ \t tab wust van het feit dat er escape se­ leen ascii 13 (carriage return) ascii \b backspace quences in de source hebben ge­ 10 (line feed) en ascii 9 (tab) toege­ \r carriage return staan. staan. \f formfeed \' apostrof Volgende keer C is case sensitive. Dat houdt in dat \" aanhalingsteken In de volgende aflevering komen er onderscheid wordt gemaakt tus­ \\ backslash de volgende onderwerpen aan bod: sen hoofd- en kleine letters. Een uit­ \DDD ascii karakter met octale code zondering hierop wordt gevormd DDD. DDD mag 1, 2 of 3 cijfers • de basis-typen die C kent; door hexadecimale getallen; in een lang zijn. • definitie en gebruik van variabe­ hexadecimaal getal mag zowel A..F \xHH ascii karakter met hexadeci­ len; als a .. f worden gebruikt. male code HH. HH mag 1 of 2 • de standaardfuncties printfO en cijfers lang zijn. scanfO; Gereserveerde keywords, zoals va­ • het nemen van beslissingen met riabelen en functietypes, en zelf ge­ Als een backslash direct op het eind het if statement. definieerde namen, zoals de naam van een regel staat, loopt de string van een functie, mogen alleen uit al­ door op de volgende regel. Verder is het mogelijk dat er zijde­ fabetische karakters (A..Z, a .. z), nu­ lings nog andere onderwerpen aan merieke karakters (0 .. 9) en de un­ Een voorbeeld van het gebruik van bod komen, zoals een verdere uit­ derscore C) bestaan. de escape sequences is te vinden in dieping van de compiler directives het programma c-cur2.c. Dit kleine en de preprocessor. 0 Tussen alle elementen van een C programma zou bijvoorbeeld een programma, zoals keywords, na­ tekst als de volgende kunnen afdru­ men en speciale karakters, mogen ken: white spaces worden geplaatst. White space karakters zijn de spa­ Dit is een regel. tie, de tab en de regelovergang (car­ De A van "Alex" heeft riage returnjline feed). JB ascii 41 hex.

MSX Computer & Club Magazine nummer 80 - december '95 / januari '96 17 Slordig, maar toch_ Boos

Poeh! Terug van Zandvoort. Ik ben daar niet geweest voor de sticker op, en ook het adres staat nog wel ergens op de schijf. autoraces en ook niet om te zwemmen. Nee, ik ging naar een - De schijven, het zijn er twee, zijn dacht ik - MSX computerbeurs. Dat viel dus zwaar tegen: trouwens net als in het vorige geval van het type witte HD. Ook hier zit een hoop Sony Playstations, een boel zooi, maar weinig nieuws. ik dus al met kromme tenen in m'n Nu kan de boog natuurlijk niet altijd gespannen zijn, maar het leek gympen. Nou ja, toch de diskette, in dit geval Music Collection #5, in de wel alsof er helemaal niets nieuws te zien was. drive gestopt, en starten maar. Alleen jammer dat ook deze disk­ ette tijdens de intro tekst volledig vastloopt. Daar is echter nog wel overheen te komen door op tijd de doosje van tien stuks en ook Frank spatiebalk in te drukken, maar nu heeft nog een stapeltje liggen. Dat is loopt het op andere onderdelen een witmerk, maar dat is deze HD­ vast. Toch werkt dit voor het groot­ diskette ook. Ik krijg hier niet echt ste gedeelte en ik heb eigenlijk geen het Zwitser-Leven gevoel van, daar zin om te bellen. het bekend is dat een HD-diskette Toch dacht ik nog een paar leuke meer fouten kan opleveren op MSX Uiteraard moet ik die andere disk­ produkten gekocht te hebben, die dan een DD-disk. Ik dacht echter ette ook nog even uitproberen, ik nog niet eerder had gezien. Dat weer: ach, voor die vijf gulden_ maar dat lijkt allemaal tot nu toe begon al met Windows95 van TNI. goed te gaan; ik ben er nog geen Ach, die jongen keek zo zielig, dus De disk is zelfs tartend - goed zo - fouten op tegengekomen. ik besluit een disk te kopen. maar na een paar seconden laden krijg ik de foutmelding: Verdrietig Fout! Disk Ilo error in 120. Toch wordt ik hier een beetje ver­ Dat had ik dus niet moeten doen. Ik drietig van. Van de vijfentwintig begon al bange voorgevoelens te Shit! Nog een keer, tegen beter gulden aan MSX produkten werkt krijgen toen ik de disk in mijn han­ weten in, proberen, maar weer dez­ tweederde niet of maar gedeeltelijk. den gedrukt kreeg: een schijf met elfde foutmelding. Toch een hoop Dit is niet de eerste keer dat dit ge­ daarop een adressticker - zo een ergernis, want eerlijk gezegd is het beurt, want ook recensiemateriaal met gouden randje - zodat ik in wel vaker gebeurd dat een diskette is soms pet: een Houz-disk die ik ieder geval het adres van de mak­ een fout bevat. Deze disk heeft vol­ een tijdje geleden kreeg was bijvoor­ ers heb. Minder mooi is echter dat gens mij één keer de binnenkant beeld een no-name, no-cast (dus de produktnaam en de naam van van een diskdrive gezien: toen die, zonder sticker, zonder merk, en de de makers er met een zwarte vilt­ blijkbaar zonder verify, werd vol­ tekst met viltstift) en no-program stift - en dat op een zwarte diskette - geschreven. Dit was een fout die er disk. Er stond gewoon niets op, en op wordt geschreven. Echt leuk direct uitgekomen zou moeten zijn aangezien ook de makers er niet op staat dat toch niet in je diskettebak. als er even getest zou worden. stonden, is contact opnemen met Ik dacht echter: nou ja, voor die vijf die makers wel heel erg lastig. gulden_ Ik weet dat er tegenwoordig niet zulke gigantische aantallen disk­ Het zou leuk zijn als ik een keer Thuisgekomen nog even gezeten, ettes worden verkocht, maar een met alleen maar werkende produk- en toen toch maar de diskette uit beetje zorg voor de produkten zou ten naar huis zou gaan_ 0 mijn binnenzak gehaald. Een ver­ toch leuk zijn. Nu denk je: voor die pakking of iets dergelijks was vijf gulden kun je niet veel ver­ blijkbaar ook niet te betalen, maar wachten, maar helemaal niets, da's ik dacht nou ja, voor die vijf wel erg weinig. Nou ja, morgen gulden ... maar even bellen.

Toen wachtte me de volgende ver­ Ander probleem rassing: ik had me een HD-diskette Loslatende diskettestickers: dit maal laten aansmeren. Nu weet ik dat een tweetal stickers op de Musiccol­ bugscollectori opslagmedium waar DD-diskettes tegenwoordig moeili­ lection #4 en #5 van MGF. De stick­ men bugs op kan verzamelen. Het jker te krijgen zijn dan HD-diskettes, ers lieten in de doos zelfs al los en is gebruikelijk om deze bugs te maar ze zijn best nog wel te koop. dat is natuurlijk ook geen reclame. groeperen in eenheden die pro- Bij MSX Club Gouda bijvoorbeeld, Hier zit echter tenminste nog een gramma's worden genoemd. CJ daar kosten ze zes gulden voor een

MSX Computer & Club Magazine 18 nummer 80 - december '95/ januari '96

~rtt ' sn .. $ Zet er twee op een rij voor vier-op-een-rij Fouron a row In de serie linkspellen is MSX Club Het spel is niet echt snel. Na het la­ West-Friesland van slag af. Na Zeeslag, ten vallen van een schijf is de com­ Veldslag en 810kslag brengt men nu puter een aantal seconden bezig met het uitwisselen van informatie Four On A Row uit of vier-op-een-rij. tussen de computers en met het con­ De reden van de naamswijziging is dat troleren of er soms vier stenen op een rij liggen. Gelukkig valt vier­ Four On A Row door anderen gemaakt op-een-rij niet in de categorie ac­ is, namelijk door Olympiasoft, oftewel tiespellen, dus is het niet zo erg. A. Beevendorp en R. Sas. Conclusie Wordt de computer gestart met de Deze versie van vier-op-een-rij diskette van Four On A Row in de voegt weinig toe aan de al bestaan­ Arjan Steenbergen daarvoor bedoelde gleuf, dan ver­ de varianten. Ok, het is grappig dat schijnen al snel enkele mededelin­ je het met twee computers kunt spe­ gen in beeld waardoor je in ieder ge­ len, maar dit geeft geen extra di­ De bedoeling van het spel lijkt me val zeker weet wie de makers zijn mensie aan het spel. Met een kleine duidelijk: de ene speler moet als eer­ van het spel. Je hebt zo'n tien secon­ aanpassing zou het ook mogelijk ste vier van zijn rode schijven op den de tijd om deze informatie in je moeten zijn om met zijn tweeën op een horizontale, verticale of diago­ geheugen te prenten want dan pas, één computer te spelen, waardoor nale rij zien te krijgen, terwijl de an­ en niet eerder, wordt er weer ver­ het spel ook gespeeld kan worden dere speler hetzelfde probeert te der geladen. Vervolgens verschijnt door mensen met 'maar' één MSX. doen met zijn blauwe schijven. het introscherm met op de achter­ Ik vind het vooral jammer dat je Door het je tegenstander niet ge­ grond muziek, mits je de computer niet tegen de computer kunt spelen. makkelijk te maken en hem altijd voorzien hebt van een FM-PAC of Grafisch is het niet onaardig, maar een stapje voor te zijn, voorkom je muziekmodule. Ongeveer een mi­ geen hoogstandje en van de muziek een voor jou vroegtijdig einde van nuut klinkt een aardig muziekje, moet het spel het ook niet hebben. het spel. maar daarna wordt het stil. Tijdens Alleen voor echte liefhebbers. 0 het spel schittert de muziek door af­ De doos waarin het spel geleverd wezigheid. Alleen wat PSG geluids­ Bestelinformatie: wordt, bevat twee enkelzijdige on­ effecten doorbreken de stilte. Zelfs Four on a row kost f 30,- exclusief betrouwbare HD-diskettes en desge­ aan het einde van het spel is er geen porto. Informatie bij: wenst een linkkabel. De twee muziek, maar alleen een hinderlijke MSX Club West Friesland diskettes bevatten allebei het com­ PSG sirene. Rondeel straat 25, 1628 KH Hoorn plete spel, zodat niet met één disket­ Telefoon: (02290) 70618 te tussen twee computers hoeft te worden gesleept. Op de achterkant van de doos bevindt zich de hand­ leiding.

Four On A Row moet met twee computers worden gespeeld; het is niet mogelijk om in je eentje of met zijn tweeën op één computer te spe­ len. Het linken van twee computers is een fluitje van een cent: stop in beide computers een uiteinde van de linkkabel in joystickpoort twee en het spel kan worden gestart. Let wel op dat je zonodig je MSX van 7 MHz terugschakelt naar 3,5 MHz, anders geeft dat rare effecten zoals vastlopen en zelfs de foutmelding 'illegal function call' trad bij mij een keer op. Ik vraag me dan ook af of het spel op de MSX turbo R wel goed loopt. Bij gebrek aan zo'n machine heb ik dat niet kun­ nen testen.

MSX Computer & Club Magazine nummer 80 - december '95/ janu ari '96 19 Muziekdisketles beluisterd Clipboard

Mijn mening over housemuziek mag is om alles op 60 Hertz af te spelen. Met een druk op de spatiebalk ko­ bekend worden verondersteld: ik vind men we bij het introverhaal, waarin er weinig aan. Toch is dat geen reden de hele geschiedenis van de Music Collection, waarvan dit deel vijf is, om een diskette af te kraken, omdat ik wordt verteld. Het is alleen jammer niet alleen naar de muziek luister, dat dit gedeelte altijd vastloopt, maar wel steeds op andere plaatsen. maar zeker ook naar de Men verzoekt in het info-gedeelte gebruikersinterface kijk. om dan contact op te nemen met de makers, zodat men de 'bug' kan gaan' fixen'. Normaal gesproken vind je bij een muziekdisk een of twee verschillen­ Nou ja, maar voor de tweede keer de equalizers. Houzmania heeft opgestart - en uiteraard weer ver­ echter er echter vier, waarvan ik er geten om de CTRL-toets in te druk­ helaas maar drie kon uitproberen. ken - en na het eerste gedeelte snel S-Vutcher werkte bij mij helemaal doorgestart door een druk op de niet, maar de andere drie zien er spatiebalk. Nu staat dus de titel op wel grappig uit. Vooral Puyo Vuyo het scherm, waardoor een stel MGF­ is erg leuk gedaan. Hier vinden we logo' s vliegen, met daaronder een dertig Puyo-tjes die per kanaal uit­ Is de gebruikersinterface bijna niet menu, bestaande uit zeven onderde­ rekken en weer inkrimpen. Overi­ te gebruiken, omdat bijvoorbeeld len. We starten natuurlijk direct het gens dacht ik eerst dat er Puyd niet te zien is of er wel een nieuw eerste, onder de noemer Replayer. Vuyd stond, omdat het verschil tus­ nummer is geselecteerd, en is dat Nu verschijnt er weer een menuu~e, sen een 0 en een 0 minimaal is. Bij ook bijna niet te horen, dan krijg je terwijl er een leuk tingel-geluidje Large Oots wordt er een lichtorgel een slechte beoordeling. Is die inter­ wordt afgespeeld, met daarin weer gesimuleerd en bij keyboards staat face wel goed, en vind ik de muziek vier keuzemogelijkheden. Met re­ er een aantal keyboards op het niet goed, dan is dat een kwestie player 1 komen we bij de bekende scherm, waarbij de toonhoogte per van smaak en zal ik iets schrijven cassette-deck toetsen terecht, bij FM-kanaal wordt aangegeven. als 'alleen voor de echte house­ Autoreplayer wordt alles achter el­ liefhebber' . kaar afgespeeld, en met de Remixes Ook staat er een tweetal demo's op komen we bij drie nummers terecht. de schijf. De eerste is een scrolldemo Met de keuze Exit komen we weer waarbij de tekst af en toe vrij hin­ in het hoofdmenu terecht en kun­ derlijk staat te knipperen. Overigens nen we verder met de volgende on­ schijnt er een stel geheime mogelijk­ derdelen. heden te zijn, maar ik heb daar niet naar gezocht. Het volgende gedeelte van de demo laat een MGF- en een Houzmania-Iogo door elkaar heen Marc's mening zien. Ook dit knippert tamelijk en je Tussen het grote aantal liedjes op de disk, zaten krijgt er behoorlijk wat hoofdpijn helaas een paar nummers die een beetje heel erg van door er te lang naar te kijken. op elkaar leken. Dit zegt men altijd van house, dat Na de equalizer komen we terug in HouzMania alle house-liedjes op elkaar lijken, maar het was het hoofdmenu en kiezen we het Music Module - MGF deze keer toch echt zo. De rest klonk redelijk tot tweede gedeelte. Ook hier een Het gebeurt tegenwoordig niet vaak zeer goed. Het enige probleem is dat de makers scroll, gelardeerd met een paar meer dat een demo of music disk in van house op MSX het belangrijkste zeer zacht af­ leuke dingetjes. 'good old' Basic wordt geschreven. spelen. Dit komt natuurlijk doordat de baseline ge­ Toch merk je er hier weinig van, sampled is. Maak dan het volume van de kanalen omdat voor vrijwel alles KUN-Basic waar .de melodie wordt gespeeld wat zachter dan is gebruikt. Ondanks dat, of miss­ het volume van het sample-kanaal. Dit zal de chien wel dankzij, werkt alles toch house-muziek zeer ten goede komen. In sommige redelijk soepel. liedjes zaten zeer mooie en snelle breakbeats, die helaas ten onder gingen in een hard melodietje. Uiteraard wordt er gestart met een Zonde, ondanks deze kleine dingetjes stond op de klein introotje, waarin via een scroll disk toch een leuke collectie house-deuntjes. text wat uitleg wordt gegeven en o waarin wordt verteld dat gekozen

MSX Computer & Club Magazine 20 nummer 80 - december '95/ januari '96 Daarna volgt een menu waarin we kunnen kiezen voor de replayer of een promo van Houzmania. Ik vind eerlijk gezegd de promo beter dan het uiteindelijke produkt zelf. Na de keuze voor de Replayer komen we op het hoofdscherm van deze disk terecht. Een wonderschoon gedigi­ taliseerd plaatje van een bijzonder mooie vrouw met een nogal vreemd huisdier, dat jammer genoeg een beetje ontsiert wordt door de equal­ izers en de titel van het muziekstuk. Na ESC wordt het scherm een stukje omhoog gescrolled en komen de cassettedeck-toetsen tevoorschijn. Hiermee worden de verschillende muziekstukken gekozen/ gespeeld. De muziekstukken bestaan uit de veelgebruikte combinatie van eigen werk en covers. Zo staan er covers van Xak en Laydock op, maar zijn Background Music 67 en 68 eigen Men maakt op deze disk overigens Music Shit and Stuff werk. Het grootste gedeelte van de echt gebruik van de stereomogelijk­ Stereo - MGF 38 nummers is zelf gecomponeerd, heden van Moonblaster. Alleen Na het opstarten van deze disk­ terwijl er maar een paar covers zijn. Muziekmodule klinkt perfect, met Music Collection #4 overigens - De muziek zelf is gevarieerd en de FM-PAC erbij klinkt het nog worden we verrast op een frequen­ veelal van het' stevige type'. Het beter, maar alleen de FM"PAC klinkt cy selector, waarbij de muziek net klinkt goed, zit muziektechnisch re­ voor geen meter. zo snel blijft spelen op 50 als op 60 delijk in elkaar en alles werkt. Wel Hertz. Toch vreemd dat dat met dit is de muziek redelijk vernieuwend Het info-gedeelte geeft informatie produkt wel kan, terwijl ze op Mu­ en daar moet je wel van houden. 0 over de nummers op de disk, met sic Collection #5, Houzmania, zeg­ preferences kun je enkele mogelijk­ gen dat ze dat nog niet kunnen, Bestelwijze: heden veranderen en opslaan op omdat ze geen goede mI-program­ Musie Shit and Stuff en Houzmania disk, en met Quit wordt de disk ges­ meur hebben. Na de keuze voor 50 worden in één pakket geleverd, topt, nadat er een aftitelscroll is ge­ of 60 Hertz, wat trouwens vergez­ maar zijn ook los te verkrijgen. toond. Maar hoe zit het nu met de eld gaat van een tamelijk stevig De prijs voor het volledige pakket muziek? Daarvoor geef ik in het muziekje, komen we in het eerste is f20,-. Voor meer informatie: kader links het woord aan Marc scherm terecht, waarin de credits MGF, Postbus 1055,8900 CB Hofland, housefan bij uitstek_ 1111111111 IIII 1111 worden gegeven. Leeuwarden.

------COMPUTER SCSllnterfaee vl.51 + NFDISK vl.l 139.= Nu tot 480 MB per harddisk! CLUB Slotexpander v5.0 (NIEUW) 250,= GOUDA FM stereo PAK 130,= THE NETHERLANDS MSX DOS 2.22 60,= Memory Mopper 1024 kB (1 MB) 200,= Middelblok 159 2831 BM Gouderak Memory Mopper 2048 kB (2 MB) 275,= Tel. 01827 - 2272 (Arjan) Memory Mopper 4096 kB (4 MB) 450,= Fax 01827 - 4720 Diskdrive TEAC 720 kB met kabel 150,= Plotterpennen (4 st.) 10,= Behalve de hiernaast genoemde produkten Blaek Cyelon 20,= kunt u bij ons ook nog steeds terecht voor diverse technische boeken, waaronder het Cytron 20,= V9990 videoboek, ombouw (MSX2 naar 2+), Blaek Cyelon + Cytron 30,= inbouw (DOS, FM-PAK) en reparaties van (bijna) elk defect aan uw MSX computer. - prijzen zonder rembourskosten en onder voorbehoud -

MSX Computer & Club Magazine nummer 80 - december '95/ januari '96 21 Pump kin Adventure III

Eindelijk! We hebben er lang op van deze organisatie worden hun­ ters genoemd. Hun taak is drieërlei: moeten wachten, maar Damien, Steve 1. Bescherm de onschuldige burgers en the Bishop zijn terug in een tegen deze monsters. 2. Onderzoek waar deze monsters fantastisch nieuw avontuur: vandaan komen. Pumpkin Adventure 111. 3. Vind uit wie of wat ze zijn en roei ze uit. Anne de Raad Al snel blijkt echter dat de hunters hun taak hebben onderschat en bin­ weeg op het gebied van Nederland­ nen de kortste keren groeit het pro­ In 1993 verraste UMAX ons met se MSX games. bleem ze boven het hoofd. De mees­ Pumpkin Adventure II, een Neder­ te hunters worden gruwelijk landse RPG, zoals we die nog nooit Verhaal afgemaakt; de overgebleven hun­ hadden gezien. Iedereen was ra­ Los Angeles, 2077 A.C. De stad ters durven hun taak niet meer zend enthousiast en het duurde niet wordt opgeschrikt door een groot voort te zetten. Dan krijgt Jeff Tates, lang, of er werd al stilletjes gespro­ aantal gruwelijke moorden. De poli­ leider van de hunters, een idee. Hij ken over een opvolger. Dik twee tie stelt een onderzoek in naar de stelt voor met behulp van de tijdma­ jaar later. UMAX heeft intussen the oorzaak en de daders, maar dit leidt chine van professor Steinein de Witch' s Revenge uitgebracht; men tot niets. De enige conclusie die ge­ heldhaftigste mensen uit de geschie­ bleef echter praten over Pumpkin trokken wordt is,' dat de daders, niet denis naar het L.A. van nu te halen Adventure III. Nu is het dan zover. menselijk zijn. Snel wordt er een om met behulp van deze mensen Het spel is er en brengt, net als zijn speciale politie-eenheid opgericht, voor eens en voor altijd af te reke­ voorganger, een ware revolutie te- genaamd S.OD.O.M. Medewerkers nen met de monsterinvasie. Na

MSX Computer & Club M agazine 22 nummer 80 - december '95 / januari '96 ~ (,) ,l f -~ '> ~1 ",-,- .//. 1,\ \ , ' f( ~ \. I

1450 ., 1700 ATTACI< STATUS I ST: 315 Df: 245 IlA6IC UEAPCIn LIJ: 99 I HEil ESCAPE .. HP:9999 ST:oIOOO ...... IlP:9999 Df:U60 .. lang speuren komen ze - vanzelf­ sprekend - bij Steve, Damien en the Bishop terecht.

Demo Dit is zo'n beetje het verhaal dat in de introdemo verteld wordt. Hun­ ters. SODOM. De associatie met SD Snatcher ligt voor de hand, maar maken wij ons daar druk om? De demo is spannend, laat ons getuige zijn van een gruwelijke moordpartij en brengt ons uiteindelijk bij onze helden, die zojuist door de tijdma­ chine van professor Steinein uit het verre verleden zijn overgeflitst. Het spel kan beginnen. Aangekomen in het jaar 2077 A.c. neemt Jeff ze mee naar het hoofdkwartier van SODOM. Daar wacht J. Caldron, de baas van de organisatie, hen op. Ze worden hartelijk welkom geheten, waarna ze op de hoogte worden gesteld van de situatie. Na een tijdje gekletst te hebben, is het tijd om het onderzoek te beginnen. Samen met Jeff begin­ nen ze aan een nieuw avontuur. Opzet Het spel is onderverdeeld in een aantal 'sections'. Sectie 1 is getiteld 'the initiation'. De overgang van de ene naar de andere sectie gaat gelei­ delijk. Het verhaal loopt gewoon door; je wordt alleen via een mede­ deling op de hoogte gesteld dat je met een nieuwe sectie bezig bent. Ik

MSX Computer & Club Magazine nummer 80 - december '95 / januari '96 23

.0 " . . ', .. .: : ~ ..' ...... Humor gewoon stil, zo ontzettend mooi. Dit is nog maar een klein voorbeeld De 24 wave kanalen worden op een van wat er allemaal te beleven valt. fantastische manier benut. Dit is de In PAII zagen we dit ook al, maar hand van Hans Cnossen, die we al niet in deze mate. D'een loopt maar kennen van the Shrines of Enigma. wat rond, d'ander zit aan de bar en een derde zit heerlijk sanitair te re­ Kritiek laxen. Ik zei het al eerder, een fan­ Inderdaad, het is eigenlijk een grote tastische ervaring om in zo' n wereld lofrede die ik hier hou, maar het rond te lopen. Dit is precies wat ik spel verdient het gewoon. PAIII staat in een RPG wil zien. Daarnaast moet momenteel wat betreft Nederlandse een RPG natuurlijk een verhaal heb­ MSX spellen op een eenzaam hoog ben. PAIII biedt dit. En hoe! AKIN peil. Het kan gemakkelijk concurre­ kenmerkte zich al door een fantas­ ren met de Japanse MSX RPG's. Of tisch verhaal, PAIII doet hier zeker ik ook kritiek heb? Ja, het beeld ben inmiddels gevorderd tot sectie niet voor onder. Je doet steeds nieu­ scrollt niet en bij de objectenlijst 3, met de veelzeggende titel: 'Trap­ we ontdekkingen en je wordt steeds wordt niet aangegeven welk object ped in the tower of eternal roam'. weer met nieuwe feiten geconfron­ het is. Je moet afgaan op de afbeel­ In het spel kun je veel dingen teerd. Dit heeft tot gevolg, dat je aan ding en dan is het soms moeilijk te regelen: de loopsnelheid, muziek de computer gekluisterd blijft. onderscheiden welk object je geacti­ aan of uit, fastfighting et cetera. Ook veerd hebt. Dat is dan ook het enige. is er een cachegeheugen aanwezig, Grafisch zodat, indien je over extra RAM be­ UMAX heeft altijd al bewezen voor­ Conclusie schikt, er weinig geladen hoeft te al op dit gebied uitstekend uit de In mijn recensie van the Witch's Re­ worden. Bovendien is het spel te in­ voeten te kunnen. Ze hebben zich­ venge in MCCM 69 wees ik erop dat stalleren op de harde schijf. zelf deze keer echter weer overtrof­ het niet gemakkelijk is om SD Snat­ fen. Perfectie tot in het kleinste cher te verbeteren. Ik weet dat dit Zones detail. Met PAIII plaatsen ze zich ook niet de bedoeling is geweest, Los Angeles is opgedeeld in zoge­ wat betreft de graphics in het rijtje maar het spel vraagt toch om een naamde neutral en danger zones. In der MSX groten: Konami, Microca­ vergelijking met deze beroemde de neutral zones is het veilig wonen. bin en Falcom. Het is eigenlijk onge­ Konami. Daarvoor lijken de spelen Er zijn geen monsters en de gebie­ looflijk dat een stel amateurs - in teveel op elkaar. Alhoewel SD Snat­ den worden bewaakt door SODOM positieve zin - zo'n staat van per­ cher mijn persoonlijke favoriet blijft, guards. De danger zones zijn echter fectie kunnen bereiken. Hoofdver­ moet ik zeggen dat ik niet verwacht levensgevaarlijke gebieden, waar de antwoordelijke voor de graphics is had, dat PAIII van zo'n hoog niveau meest vreselijke creaturen huishou­ Peter Meulendijks, die we al vaak zou zijn. De graphics en de muziek den. in de Art gallery of zelfs achterop zijn fantastisch, net als het verhaal. de MCCM hebben gezien. Wat wil je nog meer? Nee, dit is zo Echt RPG gaaf, je moet het gespeeld hebben. De danger zones zijn vaak troostelo­ Muziek Een tien voor UMAX! 0 ze gebieden, restanten van vergane De muziek heb ik altijd het 'zwakke' glorie. In de neutra I zones vinden punt gevonden van UMAX. Leuk, we echter florerende hotels, fabrie­ maar niet echt fantastisch. Hierin ken, bars, complete winkelcentra en heeft zich echter een geweldige ont­ nog veel meer. En hier loop jij, zoals wikkeling voorgedaan. Het ene het een echt RPG betaamt, rond. Een sfeermuziekje na het andere klinkt waar genot. Op de straten en in de uit de speakers; ook bekende num­ diverse gelegenheden is het een mers komen soms voorbij. Zo bracht BestelwIJze: drukte van jewelste. Iedereen is aan­ ik een bezoek aan het plaatselijke Het spel staat op vier DD schijven spreekbaar en dit leidt soms tot de ziekenhuis, waarbij ik getrakteerd en wordt geleverd via het Sunrise meest idiote conversaties. Zo nu en werd op de bekende introtune van Games Abonnement. Ben je geen dan bespeur je een subtiele verwij­ M.A.5.H. PAIII is het eerste spel dat, lid, maak dan f 69,95 over op zing naar onze MSX wereld of, iets naast MSX-Music en MSX-Audio, girorekening 48994 ten name van kleiner, onze maatschappij. Zo is er ook de OPL4 ondersteunt. Ik wist Stichting Sunrise te Wormer, onder een fabriek Filips met als directeur eerst niet wat ik moest verwachten, vermelding van PA 111. de heer Hammer. Ik bedoel maar. maar bij sommige nummers viel ik

MSX Computer & Club Magazine 24 nummer 80 - december '95/ januari '96 De nieuwste worden besproken Diskmagazines

Veel, te veel kwam er vlak voor en op Zandvoort. En dat was te laat om gelijk in het vorige MCCM mee te nemen. We lopen weer wat in.

FutureDisk 22 In VOORWOORD leeft Koen Dols zich even uit op zijn mederedactie­ leden en legt hij tevens uit, dat weer veel van zijn kant moest komen om deze #22 tot stand te brengen. Bij SOFTWARE is op het laatste mo­ SEN zondermeer goed te verteren In het Magazine aangekomen, stel ment nog de hand gelegd aan de is, voor de afwisseling. ik mij allereerst op de hoogte van previews van de beurs in Zandvoort de perikelen van de redactie om en prijst Koen het spel Akin echt he­ Vanuit het hoofdmenu word je vervolgens in de CRAP SHELL te le­ lemaal de hemel in. Verder een be­ eveneens getrakteerd op een patch zen over' zooi & andere onzin', het­ schrijving van de Modplayer OPL4 voor Black Jack, die het einde van geen deze keer eigenlijk best waarvan men verwacht dat die bij het spel een beter aanzicht geeft. De meevalt. Nee, dan toch maar eens de nieuwe MoonBlaster geleverd heren van HEGEGA zorgden voor kijken wat er te melden valt over de gaat worden. Echte opvulling vindt een Decathlon-kloon die luistert MAGAZINES. Welnu, DISK 1 opent blijkbaar plaats bij de bespreking naar de naam Beton Vraete: mishan­ de rubriek om te vervolgen met Fu­ van een oudje uit de RPG-hoek. del je toetsenbord om je speler zo ture- Disk 20 en 21 wat betreft de De redactie heeft Akin blijkbaar al snel mogelijk te laten rennen en om disks. Op het gebied van de bladen meteen zo fanatiek gespeeld, dat de onderweg de nodige bakstenen is er leesvoer van MSX DTC, XSW 4 passwords van de eerste elf levels weg te werken. Tot slot is er nog en MCCM 77, die deze keer door - heten hier Chapters - de lezer een aardige kijkdemo van Pumpkin een misverstand zelfs in tweevoud reeds ten deel vallen. Waren de bij­ Adventure IIl. op de disk aanwezig is. dragen van de redactieleden daar­ om zo laat? Traditiegetrouw wel­ Conclusie: hoewel de hoofdredac­ De rubriek DIVERSEN doet zijn haast, een nieuwe aflevering van teur uit het zuiden des lands de ove­ naam weer alle eer aan, waarin het Sorcerian in twee delen. rige redactieleden blijkbaar slecht verhaal over D2F (Disk to File) ver­ in de hand heeft, is het hem toch ge­ reweg het interessantst is. Vreemd Op cursusgebied valt er veel lees­ lukt een aardig aanbod aan teksten wellicht dat in deze rubriek nog werk te bespeuren. Zo is er Data­ en ander vertier op deze #22 bij el­ twee recensies zijn te vinden van compressie deelS in drie gedeelten kaar te brengen. De grafische omlijs­ bladen, die ik derhalve eerder in en MoonBlaster in deelS en deel 6. ting en muziek is wederom goed een andere rubriek had verwacht. MSX Magazine DTC 2, een recensie verzorgd, waarbij de maker van de Belust op de laatste nieuwsfeiten, van MCCM 78 met de nieuwe lay­ achtergrondplaat zich duidelijk snel ik mij naar de rubriek waarin out en de SRM 17A van Sunrise vor­ heeft laten inspireren door zijn ei­ je die mag verwachten. En inder­ men de karige inhoud van de ru­ gen voorkeur voor het spel Akin! daad, de inhoud is goed, zij het dat briek BLADEN. In navolging van sommige nieuwsfeiten wellicht iets datzelfde Sunrise, schrijft FD een ROM 3 gedateerd zijn door de late verschij­ componeerwedstrijd in MoonBlas­ Tegen de achtergrond van een ningsdatum van dit magazine. Zo ter uit, zo lees ik in de rubriek DI­ prachtige kleurplaat bestaat in het lees ik nog, dat de redactie Win­ VERSEN. Hierin eveneens een uitge­ hoofdmenu de keuze uit het Maga­ dows 9S pas rond september ver­ breid verhaal over zowel YS 2, als zine zelf en de InstalI, waarin deze wacht. Inmiddels weten we wel het ontstaan van Pigeonsoft. Het keer ook de replayer voor de op de beter. Omdat ik ook wel van vals­ valt overigens op, dat het meren­ disk aanwezige muziekstukken te­ spelen houd, spoed ik mij vervol­ deel van de drie rubrieken DIVER- I[ II1 rug te vinden is, zes in totaal. gens naar GAMETIPS, waar ik

MSX Computer & Club Magazine nummer 80 - december '95/ januari '96 25 FutureDisk 20 vermeldenswaardig, terwijl de rubriek PROGRAMMA'S uitleg geeft over op de disk aanwe­ zige promo's. Blijkbaar is de post­ bode nog niet zo goed bekend in Hasselt en was hij iets later met het bezorgen van Ducktales in de Rui­ tenstraat, getuige de late recensie van het spel. Misschien geldt dat ook nog wel enigszins voor The Witch' s Revenge. Met Akin zijn ze daarentegen vrij actueel en dat gaat zeker op voor de 'coming soon'.

Bij SPEL TIPS leest Arjan als het ware voor uit eigen werk. Alle tips voor de 3 Konami-krakers en de Aleste zijn waarschijnlijk door eigen spel­ fanatisme tot stand gekomen. Ver­ enigszins teleurgesteld word door MFZ5 der zijn er nog naamloze bijdragen de aanwezigheid van tips voor nog­ Deze keer wisten de mannen uit voor Fray en een uitgebreid verhaal al bedaagde spellen als Rise-out Zwolle zelfs twee diskettes te pro­ over SD Snatcher. Vervolgens (1983 !) en Outrun (1986). duceren; tenminste, dat doet de kruipt Arjan in de huid van de pro­ nummering even vermoeden. Wie grammamaker door een bijdrage te CURSUS bevat een drietal onderde­ echter, zoals ik, door het vernieuw­ leveren in de rubriek CURSUS in de len die alle betrekking hebben op de Hoofdmenu heen loopt en zijn vorm van een aantal Kort & Krach­ grappen en grollen in Basic, terwijl keuzes bepaalt, wordt regelmatig tig listings. Natuurlijk ontbreekt de MUSIC tot slot een tweetal recensies verzocht van disk te wisselen. Het machinetaalcursus niet en gaat der­ bevat van Cybersound en Mystery aanbod van deze nummer 5 is blijk­ halve zijn vijfde deel in. Zone, om de rubriek te complemen­ baar zo groot dat het simpelweg teren met de vraag: FM-P AC of mu­ niet op één diskette paste. Ook MFZ kijkt naar andere maga­ ziekmodule. zines en neemt eveneens een nieu­ Laat ik, zoals gebruikelijk, met we trend waar die blijkbaar in de Conclusie: de nieuwste ROM leest MAGAZINE starten en wat blijkt: behoefte voorziet dat een beetje snel weg, natuurlijk ook vanwege MFZ is weer veranderd! De menu­ magazine in ieder geval gedeeltelijk het feit dat de verschillende bijdra­ structuur is anders van opzet, maar tweetalig dient te zijn. Welnu, aan­ gen niet altijd aan de lange kant belangrijk wellicht, de teksten staan gezien deze mannen in het beginsta­ zijn. Neem daar nog de zes leuke nu in scherm 5 en zijn probleem­ dium van de middelbare schooltijd melodietjes bij van Wolf en je zult loos heen en weer te scrollen met verkeren en zij zich op grond daar­ begrijpen, dat je in een half uur tijd behulp van de cursortoetsen. Bij van al bij voorbaat verontschuldi­ ROM 3 gezien hebt. MAGAZINES zijn MCCM 77 en gen voor vermeende onjuistheden in de Engelse teksten, zal ik daar dan ook maar geen uitspraken over doen.

Tja, en wat heeft MFZ 5 verder nog te bieden? De Impact BBS Promo heb ik natuurlijk al gezien op de SRM 17B, terwijl de Pumpkin Ad­ venture III Promo al ingepakt staat op SRM 17A en de uitgepakte versie op FutureDisk 22 terug te vinden is. Verder is er nog Diamond, een puz­ zeispel waarin het de bedoeling is om drie gelijkgekleurde diamanten op één rij te krijgen.

MSX Computer & Club Magazine 26 nummer 80 - december '95/ januari '96

',,;. • ',:';~ 7· • Conclusie: zonder volledigheid na te streven wat de inhoud van MFZ 5 betreft, zal het tegelijkertijd duide­ lijk zijn, dat de inhoud nogal divers is. Belangrijker wapenfeit is echter dat de veranderde (=verbeterde) tekstroutine bijdraagt tot een beter leesgemak. Ik kan me dan ook niet voorstellen dat het nog lang zal du­ ren eer de teksten in een keurig ka­ der zullen staan, ondersteund door muziek, en niet zoals nu het geval is dat de muziek alleen te bewonde­ ren is in de Replayer. Een puntje van kritiek tot slot is dat er regelma­ tig een reset volgt aan het einde van een onderdeel om op die ma­ nier weer in het hoofdmenu terecht te komen. Netjes is anders.

Sunrise Magazine 17A Tja, het heeft lang geduurd voordat deze SRM uitgebracht werd, te lang in ieder geval om de recensie nog in MCCM 79 te krijgen, aangezien op het moment dat ik de disks ontving de mijn deadline al zo goed als ver­ streken was. Daar kwam nog bij dat het aanbod van disks op dat moment net voor Zandvoort zo hoog was, dat deze SRM in ieder ge­ val een MCCM moest opschuiven. Daarbij kan ik mij niet aan de in­ druk onttrekken dat de redactie van SRM een vreemde kalender aan de muur heeft hangen. Wat is name­ lijk het geval? Op SRM 16 - de edi­ tie vóór Tilburg - wordt melding gemaakt van het feit dat vier SRM's rond de twee beurzen zullen ver­ schijnen met de vijfde disk rond juli. Wanneer ik dan goed tel, zou weer niet waarschijnlijk lijkt. Zo Kortom SRM loopt schandalig ach­ ik deze week zo'n beetje disk 20 werd deze post-Tilburg disk zo ter! Hoe dan ook, deze #17 A opent moeten ontvingen, iets dat me ook waar de post-Zandvoort disk. met het bekende menu tegen een wederom grandioze achtergrond­ plaat. Bij de SOFTWARE drie door Sunrise zelf uitgebrachte spellen: The Shrines of Enigma, Akin en Pumpkin Adventure 3, waarvan ook een promo op de disk aanwe­ zig is. Verder is er de HD utility disk van Michel Shuqair, een abso­ lute must voor harddiskbezitters, en van N.O.P. de Real Motion demo. Vermeldenswaardig in NIEUWS is zonder meer de persoonlijke col-

I1IIII 111 1111

MSX Computer & Club Magazine nummer 80 - december '95/ januari '96 27 umn van Stefan over de MSX emula­ 11111111 IJ muziek die het kijken en luisteren ken van de daarvoor noodzakelijke tor, waarin hij naar mijn idee het ge­ tot een waar genot maken. hardware. lijk aan zijn zijde heeft. 2. Pixel Party heeft deze keer twee 7. Stereo Tower Gelukkig kan ik fantastische platen van Jetsoft in de wel genieten van de geluidstoren In GAMETIPS een tweetal tips die aanbieding. waarin vooral de muziekstukken deze keer zelfs vanuit Spanje ko­ 3. De Arranger 4 promo van Zodiac van Meits in positieve zin opvallen. men: Retaliator en Zone Terra. Van­ is een korte "aftitel" -scroll onder­ 8. Amiga MOD Player Vanuit Dos uit ons eigen land een reeks steund door mooie onheilspellende start je de Amiga MOD Player van passwords voor Enigma en een han­ klanken. Moonsoft voor Moonsound. dige toetscombinatie voor Outrun, 4. Impact BBS promo. In de vorm Conclusie: een bonte verzameling alweer een oudje onder de spellen. van beeldvullende serolls, een grote aan demo- en promo werk op deze In de persoon van Pa trick Gijsbers hoeveelheid sprite-scrolls en dan­ Software disk van wisselende kwali­ heeft Sunrise een goede versterking sende kleurbalken probeert de Tech­ teit, waarboven de Profile Demo gevonden in zijn team wat betreft no Crew ons warm te krijgen voor van Mayhem met kop en schouders de besprekingen van de MAGA­ de BBS. De aftiteling had beter ver­ uitsteekt. De Impact BBS is een aar­ ZINES, die met vier disks en vier dient. dige tweede, waar de Arranger 4 bladen tevens goed gevuld is. 5. M-Kid promo. Na het uitpakken aan de korte kant is, terwijl M-Kid van deze promo van FUC bestaat de de moeite van het uitpakken en het Bij HARDWARE wordt de turbo R mogelijkheid tot spelen op de onnodig wachten niet waard is. 0 naar een snelheid van 40 MHz ge­ MSX2+: een ware teleurstelling. stuwd en komen tevens andere uit­ 6. Moonsound songs Ongetwijfeld breidingen ter sprake die via de een aantal mooie geluiden die ik he­ Hardware Service mogelijk zijn. laas moet ontberen door het ontbre-

Een zeer uitgebreide beschrijving van de assembler Compass opent de rubriek PROGRAMMEREN, waar­ in verder onder andere communica­ tie via de joystickpoort, de vraag of Opnieuw op diskabonnement de gegevens in een file onderge­ bracht moet worden of direct op sector dienen te staan, uitleg om zelf een keyboard driver te schrij­ Cytron ven en tot slot een compressiepro­ gramma voor grafische plaatjes. Het spel Cytron van MSX Computer Snel en moeilijk Ondersteund door naar mijn idee Club Gouda is door die club Dit spel vergt duidelijk veel van uw een van de beste vocale nummers reactievermogen. Toch mag dit van Mike Oldfield, doet de rubriek welwillend vrijgegeven voor het geen bezwaar zijn om het ook eens MUZIEK zijn naam al meteen alle te proberen. U kreeg al een voor­ diskabonnement van MCCM. Smullen eer aan. In deze rubriek dan ook proefje van de programmeerkunde goede muziek programma' s zoals voor de liefhebbers van de snelle actie. van Noud Gilissen toen u bij het Cybersound, Muzax 3 en de Car­ diskabonnement van MCCM 70 al bunde Big band. een speelbare promo kreeg, waar een van de cases volledig opstond. Conclusie: door de late verschij­ Onze recensent was destijds zeer ningsdatum en het niet meer halen enthousiast, zie MCCM 70 pagina's van de deadline, laat de actualiteit 22 en 23. Het verhaal achter het spel wellicht iets te wensen over. Dat en de benodigde acces codes (sic) neemt echter niet weg dat #17 A we­ vindt u op de A-disk. derom een goed gevulde disk is, van de kwaliteit zoals we die van Geen public domain Sunrise kennen en natuurlijk inmid­ Zoals al duidelijk blijkt uit de adver­ dels ook mogen verwachten. Het tentie van MSX Computer Club zou natuurlijk wel gepast zijn, ze­ ~ Gouda elders in dit magazine blij­ ker richting de vele abonnees, om t ven de copyrights van het spel Cy­ iets strikter het release-schema vast tron bij die Club. Wij kregen alleen te houden. D het recht om het via het diskabonne­ ment te verspreiden onder onze Sunrise Magazine 178 diskabonnees. Het spel is met deze MSX&CLUB De tweede disk van Sunrise bevat COMPUTER MAGAZINE publicatie dus beslist geen public de software die met het bekende E x TRA DIS K bij Mee M 80 domain software geworden! 0 menu gepresenteerd wordt. Achter­ eenvolgens komen de volgende demo's/promo's aan bod: Cytron 1. The Profile Demo toont op ludie­ Action! Action! Action! 111 v ke wijze de leden van Mayhem met

MSX Computer & Club Magazine 28 nummer 80 - december '95/ januari '96

. ) Diskabonnement

Op de diskettes staan in verband met efficiëntere opslag vaak enkele zoge­ naamde ge/arc'te bestanden. Deze files hebben alle de extensie .PMA en D kunnen worden uitgepakt door de uitpakker, die werd uitgelegd in MCCM 59 en MCCM 60. De benodigde programma-files werden op de diskette bij num­ MSX&CLUB mer 59 meegeleverd. Bezit u de files nog niet kunt u die downloaden uit di­ COMPUTER MAGAZINE verse BBS'n maar ook kunt u de diskettes bij MCCM 59 nabestellen. Verder DISKABONNEMENT werd in MCCM 76 nog een handige utility uitgelegd die op het bijbehorende 80 diskabonnement werd meegeleverd. 0

male MSX2 met 64 kB RAM en een Bestanden bij artikelen standaard videochip: Rekent een frequentie om naar de PROJBANS.OOO t/m PROJBANS.007 juiste getallen voor de PSG registers: PROJBANS.LDR PROJBANS.TXT Een paar van de mooie plaatjes: FREQBERBAS RENDEERSC5 JEROMEl.SC5 - JEROME5SC5 Voor Turbo Pascal liefhebbers is en de palletfile JEROME.C05 Extra deze verzameling routines wellicht SPIN-WEBSC5 SPIN-WEB.PL5 interessant. De routines zijn ge­ maakt door een Finse MSX' er en ver­ Met MSXTOPC kunt u MSX plaatjes spreid via het internet. Nu dus ook Voor hybride programmeurs de as­ die met BSAVE zijn weggeschreven, via ons: GRAPHICPMA sembly listing: CMDHMMM.GEN bekijken op uw pc. Een MSX plaatje , wordt omgezet in een pc plaatje dat u in QuickBasic met BLOAD kunt in­ Disk to file is een programma ge­ De CS BBS-lijst: BBSLIST.PMA laden. Het is voor pc en daarom in­ schreven door Alex Wulms, dat een Voor deelname aan de beursstand gepakt met ZIP: MSXTOPCZIP complete diskette kopieert naar één voor MSX sysops: BBSSTAND.TXT bestand, waarbij de data ook nog is te comprimeren. Uiteraard kunt u De volledige Nederlandstalige het bestand ook weer terugzetten naar disk, met File to disk. Er is zo­ Uw eerste schreden in de wondere handleiding van het spel Cytron van B-disk: CYTRONNL.TXT wel een MSX als een pc versie. Dit wereld van C: programma is vooral handig wan­ C-CURl.C C-CUR2.C The documentation of the game Cytron on the B-disk for non- neer u programma' s elektronisch Dutch readers: CYTRONUK.TXT wilt versturen: D2F4MSX.PMA D2F4PCPMA 4 .PCT-files in: DP-PCT.PMA 43 stempels in: DP-STP.PMA en nog een font: KERST.FNT De patch lost niet alle fouten van de B-disk van Akin op, de meest voor­ komende wel: AKINPAT.PMA Van Rieks Warendorp-Torringa kre­ Test de kleuren van uw HP Deskjet: gen we deze patch voor Defender HPKLTEST BAS toegestuurd: DEFPATCH.PMA Twee configuratiebestanden voor maar lees eerst: DFPATCH2.LDR TED, voor werken met kleur: MSX&CLUB verder nog: DEFINIT.BIN COMPUTER MAGAZINE HPKLTST.TED HPKLTSTl. TED EXTRA DISK bij MCCM 80 Drukt een stempel af in zwart/wit: PIJL. BAS PIJLENSTP Drukt dezelfde stempel af in diver- Project Banshee is een nieuw spel Cytron van TNI dat nog volop in ontwikke­ se kleuren: PIJL7 _1. BAS Action! Action! Action! ling is. Op de beurs in Zandvoort kon u al iets bekijken, maar die ver­ sie draaide op een MSX turbo R met Wat voorbeelden voor het gebruik GFX9000. De promo op het diska­ Schijnbaar geen bestanden op deze van de MML: MMLl.BAS bonnement draait echter op een nor- schijf, maar het spel kunt u spelen. MML2.BAS MML3.BAS Niet opstarten met 7 MHz!

MSX Computer & Club Magazine nummer 80 - december '95 / januari '96 29 RS232c met Erix BBS-wereld

Na bijna twee jaar van ontwikkeling is ge instelmogelijkheid is de dial pre­ Erix filemanager fix. Dail prefix geeft u de mogelijk­ Erix beschikt over een zeer gemak­ hij er dan. Erix, het MSX RS232 heid van te voren reeds enige handi­ kelijke wijze van file--verzending. terminal-programma van de toekomst. ge instellingen klaar te zetten voor Erik Maas heeft namelijk een filema­ het instellen van de RS232c bij het nager in Erix ingebouwd die het Maar ook Command 2.40 brengt de draaien van een telefoonnummer. meeste werk voor zijn rekening BBS wereld in actie. Zo zal een RS232c BBS anders moe­ neemt. Met deze filemanager kan ten worden ingesteld dan een MSX men files selecteren die verzonden 1200/75 BBS. In de dial prefix kunt moeten worden. Ook onder MSX u nu vier instelling van te voren ma­ Dos 2 werkt dit perfect. Het maakt ken, waarvan er dan één uitgeko­ dan niets uit op welke drive of in zen kan worden voor het draaien welke subdirectory de file staat. van het telefoonnummer. Alle ge­ Een simpele toetsdruk en de file is maakte instellingen zijn zeer han­ gemerkt voor verzending. Hiermee dig op disk te bewaren. U hoeft dus kan men tot zestien files selecteren. Voor wie al ongeveer twee jaar met in principe maar een keer het pro­ een modem werkt en regelmatig de gramma in te stellen en de instellin­ Bellen met Erix diverse BBS'en bezoekt, zal Erix al gen op disk te bewaren. Elke keer Het bellen met Erix kan op twee niet geheel onbekend meer zijn. dat Erix daarna wordt gestart, zul­ manieren: handmatig en automat­ Maar voor alle duidelijkheid, Erix is len deze instellingen automatisch isch. Voor het automatisch bellen een RS232c modemprogramma dat worden ingeladen. met Erix is er in het programma een geprogrammeerd is door Erik Maas. soort database opgenomen waar u Het programma is geschikt voor Up en download de gegevens van een te bellen BBS MSX 2, 2+ en turbo R. Na een ont­ Erix ondersteunt de download-pro­ in kunt opslaan. De gegevens kun­ wikkellingsprocedure van een klei­ tocollen: Xmodem(lK), Xmodem-G nen dan bestaan uit de BBS-naam, ne twee jaar, is dit modemprogram­ OK), Ymodem batch en Ymodem-G uw inlogstring, het telefoonnum­ ma uitgegroeid tot een geduchte batch. Hoe deze protocollen wer­ mer, de dia I prefix, de te gebruiken concurrent van de MOD en Philmon ken, staat ook weer duidelijk in de karakterset en hoe het toetsenbord RS232c modemprogramma's. handleiding van Erix beschreven. moet worden gescand. Deze gege­ Vandaar dat ik daar hier niet verder vens zijn steeds weer naar believen Ondersteuning op in ga, maar naar de handleiding te veranderen en op te slaan. Het Erix werkt onder MSX Dos en onder­ verwijs. De upload-protocollen die automatisch bellen maakt gebruik steunt ook MSX Dos 2 in zijn geheel. door Erix worden ondersteund, zijn van deze database. Door het inge­ Erix kan met de volgende RS232c Xmodem, Xmodem-1K en Ymodem ven van een nummer, zal het bijbe­ cartridges uit de voeten: de Philips batch. Dit is echter nog niet alles. horende BBS worden gebeld en NMS 1210, NMS 1211, NMS 1212, een Erik Maas heeft vooruitgedacht en automatisch ingelogd. naar RS232c omgebouwde NMS 1250 niet stil gezeten. Erix beschikt name­ modem en de Sony RS232c cartridge. lijk ook nog over de mogelijkheid Geen conclusie Erix wordt geleverd op disk en met om externe download-protocollen Ik doe er niet meer aan mee. Ik ben een duidelijke handleiding van ne­ te kunnen aanroepen. Een voor­ namelijk van mening dat een ieder gen pagina's op A4. Deze handlei­ beeld hiervan is het Zmodem-pro­ zijn best doet een zo goed mogelijk ding ziet er ook zeer verzorgd uit tocol. Dit is een van de laatste proto­ produkt op de markt te brengen. Zo en is goed leesbaar. Het is zeer aan collen op up- en download-gebied. heeft ook elke gebruiker weer zijn te raden de handleiding door te ne­ Ik wijd er in dit artikel even niet eigen ideeën over een programma. men, alvorens met Erix te gaan wer­ verder over uit, omdat dit protocol Het is dus eigenlijk niet eerlijk om ken. U dient namelijk zelf de voor u in de MSX BBS wereld nog niet of er een conclusie aan te verbinden, van toepassing zijnde modem dri­ vrijwel niet wordt ondersteund. omdat deze altijd door persoonlijke ver voor Erix te installeren. Dit zal smaak zal worden beïnvloed. Twee echter weinig problemen opleveren. zaken miste ik of heb ik niet kunnen Op- en/ of aanmerkingen, alsmede bijdragen voor vinden. ten eerste is het mij namelijk Erix instellen het magazine en het diskabonnement kunnen via nog niet gelukt om de ANSI kleuren Vrijwel alles wat denkbaar is in een het BBS van Ruud aan MCCM worden doorgegeven. op het scherm te toveren onder Erix modemprogramma, is naar eigen en ten tweede is ook het verzenden voorkeur in te stellen. Zo zijn niet Ruud Gosens van berichten in gewoon platte ascii alleen de baudrate, databits, parity Prins Bernhardlaan 9 mij nog niet gelukt. Misschien dat en RS232c in te stellen, maar is het 6971 GE Brummen ik iets over het hoofd heb gezien of ook mogelijk om het toetsenbord in Telefoon (0575) 56 38 83 dat dit er nog niet in zit. Daarover te stellen op bijvoorbeeld nationali­ Na 18:00 uur is het BBS online op dit nummer. 0 zal ik nog eens contact opnemen teit, VT52 enzovoort. Een zeer handi- met Erik Maas.

MSX Computer & Club Magazine 30 nummer 80 - december '95 / januari '96

.. • Hoe te verkrijgen achterzijde van het vorige MCCM IIII lIIIil'lllll! voorbereid moet worden voor de Erix is geen public domain software. heeft gemist. Het betreft ROVE-SOFT beurs (aangepaste BBS-systemen, Het is een applicatie die gemaakt is BBS, dat 2 december start. Het BBS is homevox uit je meterkast slopen :) om te tonen waar de modemdrivers online op zaterdag van 20:00 uur tot voor offline "bellen" op de beurs die Erix gebruikt toe in staat zijn. De 22:00 uur. Het is dan te bereiken op enz.) Meer informatie kun je krijgen modemdrivers zijn wel public do­ telefoonnummer (0475) 45 32 23. Je bij Dark Domain BBS Tel. 026 main. Erix is te verkrijgen bij MSX­ ziet Ron, het staat er in. Verder 333800 of telefonisch op spraak: NBNO Software Service, p / a W. v. wens ik je veel succes met je BBS en 026-3341618. Gtx,Jochem. Houtstraat 34, 5388 CX Nistelrode, heet je welkom in de MSX BBS-sys­ Als je bereid bent mee te werken telefoon (0412) 61 2591. Telefonisch op wereld. aan de stand op Tilburg '96, vul contact alleen van maandag tot en dan dit vragenlijstje even in, en zorg met vrijdag tussen 19.00 uur en Overige BBS-wijzigingen dat het bij Jochem Smit/Dark Do­ 21.00 uur. Hier heb ik ook twee wijzigingen main BBS aankomt. Dit kan door te voor u. Als eerste heeft het BBS van reageren met een (ingevulde) quote Nieuws uit BBS berichten Rinus Stoker een naamsverandering (supedit/QWK) of door het als file Tijdelijk offline ondergaan. Voorheen heette dit BBS, up te loaden in Dark Domain BBS Als eerste onder dit kopje een BBS van Herle, van nu af zal dit BBS nummer 026333800 of uit te schokkend bericht. Op 28 septem­ verder gaan onder de naam TOTAL­ printen/over te schrijven en op te ber kregen we bericht dat Jan van LY CHAOS. Ik hoop dat het zijn sturen naar: Jochem SmitlDD­ Wessem, sysop van ELJA BBS uit Le­ naam geen eer aan zal doen en geen BBS Pro Bernhardweg 12a 6862 ZG lystad, plotseling was overleden. totale chaos zal gaan worden. Grap­ Oosterbeek Jan en Ellen van Wessum behoorden je Rinus. Als tweede wijziging heb tot de pioniers op het MSX BBS-ge­ ik nog het BBS van Jochem Smit. Om niet in MCCM te hoeven knip­ bied. Wij wensen Ellen zeer veel Zijn BBS is overgegaan op het pen, heb ik de vragenlijst van Jo­ sterkte toe in deze voor haar moeilij­ RS232c systeem en zal dus nu ook chem ook op het diskabonnement ke tijd. Elja BBS is echter niet defini­ op 14k4 baud bereikbaar zijn. geplaatst. Dit staat onder de naam tief offline. In een telefoongesprek BBSSTAND.TXT. Ik hoop dat het initi­ met Ellen heeft ze mij te kennen ge­ Het BBS van UMF Noord-Holland atief van Jochem, Tom en Wiebe te geven over enige tijd wel weer met heeft zich van een 1.5 GB harddisk realiseren is. Het zal zeer zeker een het BBS online te willen gaan. voorzien en gaat weer met 14K4 on­ goede bijdrage zijn aan het MSX mo­ line. Nummer is (023) 584 8741. demgebeuren. Nog twee mutatie's op de BBS kaart van Nederland zijn Theo's BBS van Van Jochem Smit heb ik ook nog Dit was het weer voor deze BB5-we­ Theo Hoogerwerf en Fire Fox BBS het volgende bericht uit de MSX e­ reld. Zo als u gezien heeft een heel van Harrie Blankers. Beide BBS'en mail gevist. Het gaat hier om het andere opzet dan u van mij gewend zijn tijdelijk offline gegaan. Van Fire volgende: was. En ik hoop natuurlijk dat deze Fox BBS heb ik via het berichtensys­ Beste mensjes! Tom Emmelot, Wie­ opzet goed bij u ontvangen zal wor­ teem begrepen dat deze omstreeks be Wei kamp en ik (en wellicht ook den. Laat ons dat weten. 0 januari weer online probeert te anderen?) hadden het idee om op gaan; van Theo' s BBS heb ik daar Tilburg '96 (zaterdag 30 maart) 1 nog geen streefdatum van. Mocht (of 2) stands neer te zetten met Naam: ______een van voornoemde BBS' en weer informatie over de BBS-wereld en online gaan, zal dit in deze rubriek de MSX -echomail. Vele MSX -gebrui­ Adres: ______gemeld worden. kers hebben namelijk geen idee wat dit allemaal inhoudt, en hebben PC +wnpl: ______MSX Dos in de BBS'en daardoor ook geen interesse, kopen De patch van Fokke Post om de geen modem, en zullen al het moois Sysop: Ul/[Nl/[Closysop (doorhalen wat niet van COMMAND2.COM versie van MSX nooit zien! Nou moeten er natuurlijk toepassing is) Dos 2.20 en 2.31 om te toveren naar wel wat meer mensen zijn die ach­ vanBBS: ______COMMAND 2.40 hebben in de BBS ter een stand willen staan. Daarom wereld ook al het een en ander los zoek ik sysops (of anderen die wel Heeft de mogelijkheid en is bereid mee te nemen: gemaakt. Mede door inzet van Tom wat van BBS'en afweten!) die op de [ ] MSX2 met diskdrive en genoeg geheugen Emmelot en Willem v.d. Werf is er beurs willen gaan staan. Dat hoeft voor een BBS nu een MSX Dos area in het MSX be­ natuurlijk niet de hele dag, we wis­ [ 1monitor: [l kleur [ 1monochrome richtensysteem opgenomen. Daar selen gewoon af. Ik zal informeren [xl met bijbehorende bekabeling kan men dan terecht met vragen en bij de G. G. Tilburg of het mogelijk nieuwe ontdekkingen op het MSX is een gratis stand te krijgen, of bij­ Is eventueel bereid mee te betalen aan een stand: Dos gebied. Ik denk dat ik zelf ook voorbeeld een stand tegen een gere­ [ 1Nee, wel meehelpen met voorbereidingen regelmatig in deze sectie te vinden duceerd tarief. Het is tenslotte en dergelijke en achter de stand zal zijn. MSX Dos is namelijk voor niet om iets te verkopen (hoog­ [ 1Totf 10,- vele nog een braak liggend terrein. stens modems), maar om informa­ [ 1Totf 15,- tie te geven. Wellicht werken ze [ 1Totf 20,- Nieuwe BBS mee, maar anders moet er toch Als we uitkomen op f 5,= per deelnemer en je hebt Van Ron van Extel ontving ik een wat geld komen. Dus ik heb hieron­ 'Tot f 20,-' aangekruist, betaal je ook gewoon f 5,­ bericht over een nieuw MSX BBS. Ik der even een vragenlijstje gemaakt. en geen f 20,-. Dit is slechts een aanduiding van neem deze hier even op, omdat hij Zie kader. Als er reacties binnen het maximum dat je wilt bijdragen. 0 de BBS kaart van Nederland op de zijn hoor je meer over wat er zoal

MSX Computer & Club Magazine nummer 80 - december '95 / januari '96 31 Cursus voor het gebruik Command 2.40

Iedereen die bij mij een patch heeft gekocht voor deze nieuwe versie Geef je vervolgens het commando van de Command Interpreter, kreeg daar ook een enquête bij. Een a:\>D *.COM van de vragen was of er belangstelling was voor een cursus, die de dan wordt dit in de eerste stap ver­ nieuwe commando's van deze versie behandelt. Op het moment van vangen door schrijven heb ik dertien enquêtes teruggekregen. Op twaalf daarvan a:\>DIR *.COM /W was aangegeven dat men zo'n cursus nodig vond; vandaar deze eerste aflevering. Tweede stap In de tweede stap wordt een regel opgedeeld in verschillende regels als je het commando-scheiding­ steken (/\) hebt gebruikt. Geef je het Dit is mijn prompt commando

Vanwege de SET PROMPT ON in de a:\>CD \UTILS A DIR *.BAS AUTOEXEC.BA T zag iedereen die versie 2.40 had geïnstalleerd zijn dan ziet dat er na de tweede stap Stilstaande prompt prompt veranderen in ON. Nu als volgt uit: Veel mensen belden mij met de op­ stond er in MCCM 78 op pagina 11 merking dat de prompt een vaste dat de standaard prompt a:\>CD \UTILS directory aangaf, die niet meer ver­ %_CWD%> was, waarbij het groter­ anderde als ze naar een andere dan-teken (» tussen double quotes Alle volgende stappen hebben drive of directory toegingen. (0) moest worden geplaatst. Dus alleen betrekking op dit ene com­ Oudere versies van COMMAND2 gauw het commando SET PROMPT mando deel. Voor de rest van het kenden twee soorten prompts, die = %_CWD%">" geven en ja hoor, commando (DIR *.BAS) worden je kon kiezen met het environment het werkt! Totdat: straks, na stap zeven, de stappen item PROMPT. Wanneer je de op­ twee tot en met zeven herhaald. dracht SET PROMPT OFF gaf, dan a:\>CD UTILS kreeg je een korte prompt, die a:\> Derde stap alleen de drive aangaf, bijvoorbeeld: In stap drie worden de namen van Krijg nou wat! Doet ie het toch niet. environment items, die tussen pro­ A> Om uit de leggen wat hier fout centtekens (%) staan, vervangen gaat, zal ik eerst even een zijweg be­ door de bijbehorende waarde. Hier­ Na de opdracht SET PROMPT ON, wandelen om uit te leggen wat er bij worden zowel de echte environ­ kreeg je een lange prompt, die de nu precies gebeurt als een com­ ment items, als de interne huidige drive en directory aangaf, mando wordt uitgevoerd. variabelen - die allemaal met een bijvoorbeeld: underscore C) beginnen - en de in­ Lange weg terne variabele functies - die alle­ A:\UTILS\> Wanneer je een regel achter de maal met een at-sign of apestaartje prompt intypt en je drukt op de RE­ (@) beginnen - vervangen. Later Standaard stond de prompt op de TURN, wordt de regel in zeven stap­ kom ik nog terug op deze interne korte versie. Ik kan me niet voorstel­ pen ontleed. Het is mogelijk om een variabelen en functies; nu volsta ik len dat iemand die veel met direc­ stap over te slaan door de gegevens, met te zeggen dat de variabele tory's werkt, dit handig vindt, dus die voor die stap nodig zijn, tussen _CWD de huidige directory, inclu­ vrijwel iedereen had in zijn AUTO­ single quotes (') of double quotes sief drive bevat. Geef je dus nu de EXEC.BAT de opdracht SET PROMPT (0) te zetten. opdracht ON staan. Versie 2.40 kan echter ied­ ere willekeurige tekst afdrukken als Eerste stap a:\utils>ECHO % CWD% prompt. De tekst moet worden In de eerste stap wordt gekeken ingesteld met het environment item naar het eerste woord. Is dit gede­ dan wordt dit in stap drie ver­ PROMPT. Geef je de opdracht finieerd als alias, dan wordt het ver­ vangen door vangen door de alias-waarde. Je a:\>SET PROMPT ~ Dit is hebt bijvoorbeeld een alias gemaakt a:\utils>ECHO a:\utils mijn prompt met: Na stap drie wordt de regel, samen dan zal de prompt er als volgt uitz­ a:\>SET ALIAS D "DIR %& met de prompt, afgedrukt als hij in ien: /W" een batch file werd uitgevoerd en

MSX Computer & Club Magazine 32 nummer 80 - december '95/ januari '96 het commando SET ECHO ON was Stap zeven 1111.11/111_ jven staan. Stap drie moet dus ook gegeven, maar daarover later meer. Stap zeven tenslotte zal de regel uitvo- worden overgeslagen. Dit kan als eren. Hiervoor wordt naar het eerste volgt: Stap vier woord op de regel gekeken. Is dit een Stap vier verzorgt de 'redirecting', intern commando, dan wordt dat uit- a:\>SET PROMPT ~ "% CWD%>" het omleiden van de standaardin­ gevoerd. Zo niet, dan wordt een file voer, het toetsenbord, en de stan­ met die naam uitgevoerd. Nu zal de prompt wel de juiste di­ daarduitvoer, het beeldscherm. rectory aangeven. Over redirecting en pipelining valt Als het commando is uitgevoerd, kun­ nog wel het een en ander te vertel­ nen er drie dingen gebeuren: Trouwens, U%_CWD>" was de len; hier is alleen een voorbeeld. • Als er gebruik werd gemaakt van standaard prompt. De gemakke­ pipelining, dan wordt het volgende lijkste manier om de standaard­ a:\utils>ECHO Dit komt in commando uitgevoerd, nadat de prompt te krijgen, is het helemaal een file >TEST.TXT standaard invoer is omgeleid naar de weglaten van SET PROMPT in de tijdelijke file. AUTOEXEC.BAT. Bij het ontbreken Na het uitvoeren van stap vier is de • Werd er gebruik gemaakt van van het environment item PROMPT standaard uitvoer omgeleid naar de commando-scheidings-tekens, dan zal Command2 namelijk aannemen file TEST.TXT. De regel ziet er nu zo wordt het volgende commando dat je de lange versie van de uit: uitgevoerd, te beginnen met stap prompt wilt hebben. twee. a:\utils>ECHO Dit komt in • Er wordt gewacht totdat een nieuwe Verdwijnende quotes een file regel wordt ingevoerd. Wat ook problemen oplevert is het volgende: Stap vijf SET PROMPT In stap vijf wordt het 'pipelining' Nu we weten wat er precies met een re­ a: \ >MEMMAN SYSTEM ("C:") verzorgd, de uitvoer van het ene gel gebeurt, kunnen we nagaan wat er commando wordt als invoer voor fout gaat met het commando SET Stap zes verwijdert hier de double het tweede commando gebruikt. Bi­ PROMPT. Hier volgt het commando, quotes. Maar voor het commando jvoorbeeld: plus een uitleg wat er in iedere stap ge­ _SYSTEM zijn deze quotes juist beurt. noodzakelijk. Om ze te laten staan a:\utils>TYPE TEST.TXT I moet stap zes dus overgeslagen MORE a:\>SET PROMPT ~ % CWD%">" worden. Dit kan door de gegevens voor stap zes tussen single of dou­ Na stap vijf is de standaarduitvoer 1. Niks, er zijn geen aliasen gebruikt 2. ble quotes te plaatsen. Omdat we omgeleid naar een tijdelijke file. De Niks, er zijn geen commando-scheid­ hier al gebruik maken van double regel ziet er zo uit: ings-tekens gebruikt 3. _ CWD staat quotes, kunnen we die niet nog tussen procenttekens, dus die wordt eens tussen double quotes plaatsen; a:\utils>TYPE TEST.TXT vervangen door de waarde a: \ 4. Niks, dus gebruiken we single quotes: het groter-dan- teken staat tussen dou­ De rest van de regel wordt straks ble quotes, dus deze stap wordt over­ a:\>MEMMAN SYSTEM na stap zeven uitgevoerd, waarbij geslagen 5. Niks, er is geen ( , "C: " . ) de tijdelijke file dient als invoer. pipelining-teken gebruikt 6. De twee double quotes worden verwijderd 7. Stap zes verwijdert nu de single Stap zes Het commando dat wordt uitgevoerd quotes - omdat die het eerst op de Stap zes verwijdert paren single C) is nu: regel voorkomen - maar laat dat­ of double quotes (U). Deze worden gene wat tussen de quotes staat let­ gebruikt om één van de vorige stap­ SET PROMPT ~ a:\ terlijk staan. Dus: om een single pen over te slaan. De quotes zelf be­ quote te laten staan, moet die horen niet tot een commando, dus Hiermee wordt de tekst van de prompt tussen double qoutes staan en om voordat een commando wordt uit­ dus vastgelegd op 'a:\'. Ook al wissel een double quote te laten staan, gevoerd, moeten ze worden verwi­ je nu van directory, dan nog zal de moet die tussen single quotes staan: jderd. Voorbeeld: prompt de tekst 'a:\' tonen. De fout zit hem dus in stap drie, hier moet de vari­ a:\>ECHO Dit is een sin­ a:\utils>ECHO Dit is het abele _CWD niet worden vervangen gle quote ..... groter-dan (,>.) teken door zijn waarde, maar letterlijk zo bli- a:\>ECHO Dit is een dou­ ble quote ..... Het groter-dan-teken willen we hier echt afdrukken, dus moeten Als je vragen of opmerkingen hebt, laat het me dan Tot zover deze eerste aflevering. De we voorkomen dat stap vier wordt gerust weten. Schrijf naar onderstaand adres. Bellen volgende keer zal ik wat dieper in­ uitgevoerd, anders wordt de tekst kan ook, van maandag tot vrijdag ben ik na 20.00 gaan op het gebruik van aliasen. achter het >-teken gezien als een uur bereikbaar. o filenaam waar de standaard uitvoer naartoe moet. De regel ziet er na Fokke Post stap zes zo uit: Waaiershoek 36 8321 BH Urk a:\utils>ECHO Dit is het Telefoon (0527) 682401 o groter-dan (» teken

MSX Computer & Club Magazine nummer 80 - december '95/ januari '96 33 Het was een druk jaar geweest. Een Psion, om te kijken wat er op het ti itg .. ~er. da~s ge.. n ~ak: da·s ..... n heel druk jaar zelfs. Zo druk, dat de schermpje stond . •"oeping. En e .. n b.. ~oeking. mant vakantie er bij in geschoten was die Ochhemel! Dat was schrikken! Ze zomer. Maar nu waren Knorrie en waren helemaal vergeten, dat ze h .. t bestaan can een u itgecer is Snavelaar - u kent ze vast wel uit een jaar geleden al een afspraak hard. Lange dag.. n. lastig.. vorige Kerstvertellingen, dat hadden gemaakt met hun oude varkentje en die woerd - toch lekker vriend Meneer Piet! Tja, dan kan je m.. ns.. n - ~oals hoofdreda(oteuren even weg. Een wandeltocht in An­ wel een com puteragenda hebben, je m .. t een eigen m .. ning. ~Iaar .... ns dalusië, waar het prettig warm was moet er wel in kijken. Hoe moest overdag. Dan maar een Kerstfeest dat nou? Meneer Piet zat in Am­ per Jaar h ....ft d .. uitg.. cer d .. zonder sneeuwen ijs. Niets mis sterdam op zijn woonboot vast en kans ~i.jn eig .. n ~in door tv ~vtt .. n. mee, om Oud-en-Nieuw eens zonder zeker op hen te wachten, met biss­ oliebollen te vieren. AI dagen trok­ chopwijn en Hot Whiskey. En alle nan lcordt h .. t lc .... r Kerstmis. En ken ze te voet tevreden door het computers uit zijn verzameling, die dus: tijd coor d .. K .. rstc.. rt.. lling ... prachtige landschap met zijn ongetwijfeld weer in Kerstliedjes mooie, witte stadjes. Om 's avonds waren uitgebarsten. Heremetijd, in kleine hotelletjes te overnachten, wat een ramp ... want de nachten kunnen koud zijn, zelfs in het zuiden van Spanje! In Amsterdam vroor het dat het kraakte. De fijne sneeuw, voort ge­ Het was echt zo'n reis, dat je ver­ jaagd door de snerpend koude wind, geet welke dag het is. De agenda's - tekende sluiers rond de straatlan­ ok, de palmtop-computertjes - tarens die versierd waren door zaten vergeten in de rugzak. Alleen dikke ijspegels. En Meneer Piet keek het Berlitz vertaalprogramma was zorgelijk op de klok: waar bleven wel eens handig, want Spaans is Knorrie en Snavelaar nu toch? Er toch een lastige taal. En zo kwam zou toch niets met ze gebeurd zijn, het dan ook, dat ze nauwelijks in de met die gladheid? Ze hadden vorig gaten hadden dat het opeens de jaar nog zo beloofd Kerstavond dag voor Kerstmis was, zo in de weer samen te vieren. En nu stond zonneschijn. De dag van Kersta­ de banketstaaf te verpieteren op vond de kachel, de warme wijn werd koud en ze namen de telefoon ook niet Maar vlak voor het eten klonk er op. Zo vaak had hij zijn vrienden al opeens een raar geluid uit de ba­ niet gezien, dit jaar. Na hun huwelijk gage. Een soort kerkklokken-gebim­ in januari hadden ze altijd maar bam. Pas na even peinzen wisten ze 'drukdrukdruk' geroepen, als hij ze wat dat nu weer was: het alarm van eens belde voor een afspraak. En nu de zakcomputer. Maar waarom ging kwamen ze niet eens opdagen. Zou­ dat nu af, zo midden in de vakan­ den ze hem dan toch vergeten zijn, tie? Snel pakte Snavelaar zijn na al die jaren? Snavelaar, die hij

MSX Computer & Club Magazine 34 nummer 80 - december '95/ januari '96 Meneer Piet deed het raam van zijn woonboot open. Het was ijskoud bui­ ten, maar dat maakte niet zoveel meer uit. Het water zou nog kouder zijn, maar lang zou het niet duren. Met een been al buiten het raam keek hij nog een keer om, naar zijn knusse woonkamer. Net op tijd, om op het scherm van de mail-pc een bericht te zien opflit­ sen. Maar! Dat was de sig van Sna­ velaar! Op het scherm! Waren ze hem toch niet vergeten?

Vlug stapte Meneer Piet weer naar binnen en klikte op het brief-icoon. Meteen sprong er een voicemail-re­ quester open en kwam uit het verre Spanje een tweestemmig gezang krakerig uit de speakers: Knorrie en Snavelaar! Ze zongen een Kerstlied­ je! En al snel was het misverstand ooit nog eens van de wisse vries­ noodgeval was, en dat ze daarom uit de wereld geholpen. dood had gered? Ogottegot, Me­ de draad moesten doorknippen. De Die avond vierden ze toch samen neer Piet voelde zich akelig alleen en Berlitz wist daar vast de juiste zin­ Kerstavond. Via Internet, met een staarde door de ijsbloemen op het nen wel voor in het Spaans. hele grote zak peseta's voor de te­ raam naar een wak naast zijn woon­ AI snel had Snavelaar contact: In­ lefoon. En Meneer Piet voelde pas boot. En hoorde niet, hoe het mo­ ternet. Vlug naar de e-mail soft­ veel later de koude tocht in zijn rug. dem alweer met een klik de telefoon ware en een bericht aan Meneer Hij stond op, deed het raam weer opnam. Piet: [email protected]. Ja, dicht en schonk zichzelf tevreden die Internet-providers bedachten nog een glaasje bisschopwijn in. De Zuchtend legde Knorrie de telefoon voor iedere doelgroep wel een hokje. Hot Whiskey, die bewaarde hij voor neer. Het was al een heel probleem En nu maar hopen, dat de remailer als zijn vrienden in het Nieuwe Jaar geweest om een munttelefoon te aanstond ... bij hem langs zouden komen om al­ vinden in dit dorpje, die ook interna­ les weer goed te maken. tionaal kon bellen. Alleen, Meneer o Piet had blijkbaar het BBS aan­ staan, of een fax of zo. Iedere keer als ze probeerden hem te bellen kre­ gen ze een vreselijk piepgeluid te ho­ ren. Maar hun goede vriend Piet, ho maar. Die zat zich nu vast vreselijk zorgen te maken. Hij was altijd nog een beetje bang, dat men hem ei­ genlijk niet aardig vond. En dan nu, op Kerstavond, waren ze hem hele­ maal vergeten. Straks deed hij zich­ zelf nog wat aan! Het huilen stond de beide beestjes nader dan het lachen. Hoe moest dat nou verder ...

Tot, plotseling, Snavelaar zich her­ innerde ook een modem bij zich te hebben. Een kleintje, op batterijen. Die was na de laatste zakentrip per ongeluk in zijn tas blijven zitten. En gelukkig, de batterijen waren ook nog goed. Alleen, de stekker paste niet natuurlijk. Alle landen hebben hun eigen telefoonstekkers, en ze hadden geen Spaans model bij zich. Knorrie, die nogal handig is, wist raad. Met een schroevedraaier uit haar Zwitsers mes en twee waskni­ jpers wist ze verbinding te leggen. Ze zouden straks de meneer van het hotel wel uitleggen dat het een

MSX Computer & Club Magazine nummer 80 - december '95/ januari '96 35 World Wide Web again MSX Op Internet

Na de algemene uitleg over het World ~~!!!'~!!BI----~ Wide Web van de vorige keer laat ik jullie deze keer een paar voorbeelden zien van wat er op het WWW valt te beleven.

Zoals ik de vorige keer al gezegd heb, heb je eigenlijk maar een WWW-adres - of een URL zoals dat Deze homepage bevat naast links Als je wel kunt websurfen, maar je officieel heet - nodig, namelijk die naar andere MSX websites vele kunt comp.sys.msx niet lezen bij van de MSX homepage van Wiebe leuke en interessante dingen, zoals jouw provider, dan kun je altijd Weikamp. Daar zijn namelijk links online versies van het MCD Maga­ nog terecht bij de newsgroup stor­ naar, in principe, elke andere MSX zine van MSX Club Drechtsteden age op de MSX homepage. Hierin pagina op het WWW. Voor de zeker­ en Chip Chat, het clubblad van de worden alle artikelen die in heid nog maar een keer de URL: Engelse MSX club MSX Link. Er is comp.sys.msx verschijnen op­ ook informatie te vinden over an­ geslagen. Ook handig als je een ti­ http://www.stack.urc.tue.nl/wie­ dere MSX tijdschriften, waarbij jdje het nieuws gemist hebt; de be MCCM uiteraard niet ontbreekt. artikelen verdwijnen immers na een bepaalde tijd uit de newsgroup.

Handig als je even het e-mail-adres van een MSX'er wilt opzoeken is de MSX User Database. Je moet er zelf voor zorgen dat jouw persoonlijke informatie in de Database terecht komt. Als basis is de lijst genomen die door een zekere Ricardo uit Brazilië is opgesteld. In de database staan naam, e-mail-adres, informa­ tie over de MSX apparatuur van de persoon en overige informatie. De MSX Game Quiz is een spel waar een behoorlijk grote belang­ stelling voor bestaat. Elke maand staat er een screenshot van een beroemd MSX spel op de WWW pagina; je kunt dan invullen wat je denk dat het is. Aan het einde van de maand wordt de winnaar bekend gemaakt; zijn naam staat dan de komende maand bovenaan de WWW pagina. Tot nu toe zijn Aleste en The Goonies van Konami aan bod geweest. Blijkbaar erg ge­ makkelijk, want op een enkeling na wist iedereen het goede antwoord.

MSX Computer & Club Magazine 36 nummer 80 - december '95/ januari '96

m lG '-) ... 'S" )' $ f. t' Alvast even proeven

October's ,\oinIiN is : mdalpoZl(!'gacrux.mcca.ep.usp.br

~J!~L!~,;re for <;omt lJLor(- mfo ahout (lctober'" gamt. MSX4Win

NOVEMBER 1995 Er is een nieuwe Toch is het apart om Athletic Land op een beeldscherm van 800 x 600 which famous MSX 1 game is th is scene MSX-emulator op komst. te spelen in een spelwind ow van Een van de meest 256 x 200, minder dan een negende :;: --"------'--T,:.· van het oppervlak dus, maar dan opvallende punten is dat via een eenvoudige WinG-optie dit deze een zuivere window ineens in dubbele grootte, Parallax homepage dus in 512 x 400, op het scherm te Deze homepage is nog steeds 'un­ Windows-applicatie is. hebben. Een zeer vreemde gewaar­ der construction' zoals dat heet, wording zeker als de snelheid zeer, maar toch zijn er al leuke dingen te zeer goed is op mijn 66 MHz 486. zien, zoals screenshots van alle Par­ Duidelijk beter dan MSX4PC. allax spellen zoals Blade Lords, Black Cyc10n en Akin en ook valt er Inlezen cassettes wat te lezen over de vage en wat Het tweede aparte punt is het in­ meer concrete plannen van Parallax lezen van MSX bandjes. Hm. .. ? Ja, voor de toekomst. De Parallax dat kan inderdaad via de 'wave in' website heeft een zeer originele Deze emulator heeft duidelijk an­ port van de geluidskaart, die daar­ stijl. De URL: dere doelstellingen en uitgangspun­ voor natuurlijk wel over die mo­ ten om de MSX in de pc te krijgen. gelijkheid moet beschikken. http://zen.stack.urc.tue.nl! -cas / par In tegenstelling tot onder andere alla x mijn eigen MSX4PC dat geen Win­ Nog niet klaar dows- applicatie is. Die gebruikt De versie die wij eens mochten beki­ fMSX homepage eventueel alleen het DPMI support jken, gaf al gelijk bij installeren wat In MCCM 79 werd er al aandacht van Windows, maar kan in prin­ problemen. Pas na contact met de besteed aan fMSX, de portable MSX cipe voor die support ook zonder maker bleken die - simpel- te ver­ 2/2+ emulator die er zonder het In­ Windows met elke andere DPMI helpen. Ook daarna bleek deze ternet niet zou zijn geweest. Op de server draaien. MSX4Win is zoals test/ontwikkelversie vrij buggy. homepage zijn links naar FTP sites gezegd een echte Windows-applica­ waar de emulator kan worden ge­ tie en voor alle duidelijkheid wel Maar al met al toch een zeer interes­ download en kun je lezen over de Windows 3.1 of 3.11. sante ontwikkeling, waarvan we u geschiedenis van fMSX. Ook kan er zeker verder op de hoogte zullen allerlei MSX documentatie worden Snel houden. Zeker omdat mijn testver­ gedownload. De fMSX homepage Er zijn echter nog meer opvallende sie al weer een oude bleek te zijn en kun je vinden op: feiten zoals het gebruik van WinG, de huidige nog beter zou moeten het Microsoft graphics support zijn. Wij hopen snel een volgende http://www.cs.umd.edu/us­ voor Windows, waardoor het in­ versie te mogen ontvangen om de ers/fms/MSX/Sources.html eens mogelijk is animaties te maken ontwikkelingen te kunnen volgen. die onder Windows een acceptable D Er zijn nog veel meer MSX websites snelheid hebben. Dit is dan ook te en er komen regelmatig nieuwe zien, de emulator is zeer snel. Echte sites bij. Zo hebben bijvoorbeeld metingen konden echter niet wor­ ook de groepen NOP en Mayhem den gedaan door het ontbreken van hun eigen homepage. Links naar disksupport en een nog wel wat in­ deze pages kunnen bij Wiebe wor- stabiele versie. Deze MSX 1-emula­ den gevonden. D tor voelt echter wel snel aan. Op mijn pc loopt Athletic Land althans een stuk sneller dan onder MSX4PC. De verklaring daarvoor is tweele­ De maker van al dit fraais wil dig: echter pas met het produkt de markt op als het verder klaar is . • Doordat de emulator alleen de In welke vorm dat zal gebeuren MSX 1 computer emuleert is er is nu echter nog niet bekend. een veel eenvoudiger videochip Stefan wil graag reacties op zijn te emuleren. Heeft u echter vragen aan of sug­ Internet-bijdragen binnenkrijgen. • Onder Windows gebruik ik nu gesties voor de maker kunt u die Bij voorkeur op zijn e-mail-adres: mijn accelator card, die grafische via de redactie naar hem laten [email protected] 0 zaken nu eenmaal veel sneller doorsluizen. o 11111111 verwerkt.

MSX Computer & Club Magazine nummer 80 - december '95/ januari '96 37 HP Deskjet Colorprinter 540 C Kleurenprinten Op HP

Met het goedkoper worden van Drie paletten tabelt Er zijn voor de HP drie kleurpalet­ kleur plane pattern kleurenprinters, zijn er ook steeds ten: de RGB-mode, de BW-mode en meer MSX'ers die daar gebruik van de CMY-mode. RGB staat voor Red, C M Y Green, Blue; BW staat voor Black, Wit 0 0 0 maken. Deze keer bespreek ik in White en CMY staat voor Cyan, Ma­ gewone tekst hoe u tekst en genta, Yellow. De RGB komt ons be­ Geel 0 0 1 kend voor van de monitor, de CMY Magenta 0 1 0 DP-stempels in kleur afdrukt. is een eenvoudige variant van de in Rood 0 1 1 de grafische industrie gebruikte CMYK. Cyaan, magenta en yellow Cyaan 1 0 0 zijn ook de drie inkt kleuren die in Groen 1 0 1 de kleurpatroon van de kleuren­ Blauw 1 1 0 printer zitten. Cyaan is een licht­ blauwe kleur, magenta is een paar­ Zwart 1 1 1 se kleur en yellow is natuurlijk geel. Om geen verwarring in de kleur­ Tekst in kleur afdrukken benamingen te krijgen, blijf ik in Om een tekst in kleur af te druk­ het vervolg van de tekst de Engelse ken, moet eerst naar één van de Kleurenprinters worden almaar namen gebruiken. twee kleurenmodes worden omge­ goedkoper en steeds meer MSX-ge­ schakeld. Dat wordt met het PCL bruikers schaffen er eentje aan: zo De truc van het printen in kleur is commando ook ik toen mijn oude Star LC10 aan - althans bij HP - dat er drie kleu­ vervanging toe was. Aan de gang ren over elkaar heen worden gezet. Ee*r#U dacht ik, maar HP bezuinigt op pa­ Het gaat, simpel gezegd, als volgt: pier - is wel milieuvriendelijk, dat de printer drukt, indien nodig, eerst gedaan. Ee is het ascii teken 27; in wel- en vermeldt in de handlei­ cyan, dan magenta en dan yellow Basic is dat CHR$(27). In TED krijgt u ding geen printercodes meer. Wie en gaat dan pas naar de volgende deze code door op de escape-toets gebruikt die tegenwoordig nog? regel. Iets in kleur afdrukken duurt te drukken. Op het scherm ziet u Daarvoor leveren ze immers printer daardoor ook langer; immers, de dan een inverse e staan. Op de drivers mee. Maar ja, die werken printer moet drie keer over het pa­ plaats van het #-teken moet één van niet met TED of Dynamic Publisher. pier. Om bijvoorbeeld een letter in de drie waarden 3, 0 of -3 worden En dat leek me nou juist zo leuk, rood af te drukken, drukt de printer ingevuld. Bij de HP550/560 zijn er zo'n tekst en plaatjes met allemaal niets als hij met cyan moet afdruk­ vier mogelijkheden: daar is er name­ leuke kleurtjes. Wel was de help­ ken en de letter als hij magenta en lijk een vierde kleur, true black. desk zo vriendelijk mij het een en yellow moet afdrukken. Elke kleur Voor deze CMYK-mode wordt de ander toe te sturen, zodat ik dat wordt als het ware opgesplitst in waarde -4 gebruikt. Een overzicht weer verder kan vertellen. drie lagen: HP noemt die planes. In van deze waarden staat in tabel 2: tabel 1 kunt u lezen welke planes HP maakt van andere printercodes voor welke kleur worden afgedrukt. tabel 2 gebruik dan bijvoorbeeld Epson en Het zwart dat wordt verkregen kleur-palette planes bY-I'2-w IBM. Zij noemt haar printertaal Prin­ door het afdrukken van alle drie ter Code Language, kortweg PCL. planes, is geen mooi diep zwart, # Deze wordt zowel voor de Inkjet Se­ maar een soort bruin-grijs, ge­ CMY-palette E/r -3 U ries als voor de Laserjet gebruikt. naamd problack. Ook hier wordt gebruik gemaakt B/W-palette Er*r 0 U van zogenaamde escape-codes, RGB-palette Ec*r 3 U maar wat daarna volgt lijkt in niets Heeft u naar aanleiding van dit artikel nog vragen of CMYK -palette*) Ee*r -4 U op de codes die bij MSX of Epson problemen aangaande de HP Deskjet en/of printen worden gebruikt. De 540C maakt in kleur, kunt u contact opnemen met: *) Alleen HP Deskjet 550/560 gebruik van de printertaal PCL3e. De 540C is een zwart/wit-printer Ron Holst waarbij u voor minder dan honderd Tromplaan 16 Nadat het palet gekozen is, moet de gulden een kleurenkit kunt kopen; 1403 VB Bussum voorgrondkleur worden bepaald; daarmee tovert u hem om in een telefoon (035) 693 4907 dat is de kleur waarin tekst wordt kleurenprinter. Op het moment van geprint. Dit gaat met het volgende aanschaf wat krap bij kas? Geen Ook suggesties en ideeën voor een vervolgartikel PCL commando: probleem, u kunt hem er later los zijn welkom. 0 bij kopen. Ee*v#S

MSX Computer & Club Magazine 38 nummer 80 - december '95 / januari '96 .. Op de plaats van het #-teken moet een kleurnummer worden inge­ 10 REM HP kleurentest / Ron Holst 0 vuld. De nummers van het CMY­ 20 LPRINT CHR$ (27) ;" (s7B": REM EXTRA VET 191 palet zijn invers aan de nummers 30 LPRINT CHR$(27)+"*r-3U": REM CMY MODE 41 van het RGB-palet. HP raadt aan als 40 C$=CHR$(177) : LPRINT "CYM-palette" 210 er een keuze is, gebruik te maken 50 DATA White,Cyan,Magenta,Blue,Yellow,Green,Red,Problack 255 van het CMY-palet. Als er in de 60 RESTORE 50 45 RGB-mode bytes met de waarde 70 FOR 1=0 TO 7:K$(I)=CHR$(27)+"*v"+RIGHT$(STR$(I) ,2)+"S" 1 nul naar de printer worden gezon­ 80 READ A$:KN$(I)=A$:NEXT 71 den, zal deze de inverse van nul, 90 FOR 1=1 TO 4:LPRINT K$(l) ;C$;K$(2) ;C$;K$(4) ;C$;:NEXT:LPRINT 102 d us alles maximaal afdrukken. Er 100 FOR 1=0 TO 7: LPRINT K$ (I) ; "Dit is de kleur "+KN$ (I) :NEXT 118 ontstaat problack, dat wil zeggen 110 LPRINT CHR$ (27) +" *r3U": REM RGB MODE 197 zwart door alle drie de kleuren 120 LPRINT "RGB-palette" 40 over elkaar heen af te drukken. In 130 DATA Problack,Red,Green,Yellow,Blue,Magenta,Cyan,White 153 tabel 3 staat welke nummers er in 140 RESTORE 130 79 de beide kleurpaletten op de plaats 150 FOR 1=1 TO 4:LPRINT K$(l) ;C$;K$(2) ;C$;K$(4) ;C$; :NEXT:LPRINT 26 van het #-teken kunnen komen en 160 FOR 1=0 TO 7:K$(I)=CHR$(27)+"*v"+RIGHT$(STR$(I),2)+"S" 205 de daaraan gekoppelde kleur. 170 READ A$:KN$(I)=A$:NEXT 75 180 FOR 1=0 TO 7: LPRINT K$ (I) ; "Dit is de kleur "+KN$ (I) :NEXT 134 Printercommando's geven 190 LPRINT CHR$ (27)+"E": REM reset 215 In Basic is het geven van printer­ commando' s eenvoudig te doen met het commando LPRINT. Een tekst in rood afdrukken gaat met de des in. In het bestand HPKLTST1.TXT plus de eerste letter van de kleur. regel staat een voorbeeld van een TED­ Let er wel op dat de printerdriver tekst met codes. Het resultaat is het­ aanstaat. Controleer dit door ~, ~: LPRINT CHR$(27) ;"*r-3U";ch zelfde als het Basic programma van staat bovenaan Gebruik driver r$(27) ;"*v6S";"Dit is red" hierboven. Daarnaast heeft TED de AAN, ga dan terug met @, anders mogelijkheid om aan toetsen codes even op IRETURN! drukken en daarna In het kader staat een testprogram­ toe te voegen. Dit kan in de printer­ terugmet~. maatje, HPKLTEST.BAS, dat een driver ingevoerd worden. tekstje in alle kleuren afdrukt, zo­ Grafisch printen zwart/wit wel in de CMY- als de RGB-mode. Het gaat als volgt. Natuurlijk wil ik ook stempels kun­ Interessant zijn daarbij de regels 70 Toets in ~, @ om in de printer dri­ nen afdrukken. In mijn bijdrage in en 150. Deze regels drukken een ras­ ver te komen; vervolgens het teken nummer 77 en 78 heb ik al beschre­ tertje af in de kleuren die in de na­ dat hier wordt gebruikt om de prin­ ven hoe dat met Dynamic Publisher men CMY en RGB zitten. Het zal u ter in rood te laten drukken. Bij­ gaat. Omdat, zoals hiervoor al ge­ opvallen dat deze regels gelijk zijn. voorbeeld 6 - intikken met [CoDE] & zegd, het afdrukken in kleur in drie De standaardkleuren van het palet ~ en dat is gemakkelijk te onthou­ printgangen gaat en dus driemaal zitten altijd op de kleurnummers 1, den - en dan IRETuRN!. om data vraagt, is dat in DP moeilijk 2 en 4. In binaire notatie is dat 001, te verwezenlijken. Never say never 010 en 100. In tekstverwerkers moe­ Nu worden de aan dit teken toe te again. De stempels zijn in scherm 6 ten de codes er worden tussengezet. wijzen printercodes ingevoerd: gemakkelijk te plaatsen met het In TED kan dat heel eenvoudig door commando COPY, zodat in Basic dit op de escape-toets te drukken, er ~, IRETURN!, dus de Ec wel is te realiseren. Voor een beter verschijnt op het scherm een inver­ begrip en 'ter lering ende verma­ se e. Daarna geeft u de gewenste co- ISHIFf! & ~.lIRETURNL dus een sterretje eek' behandel ik eerst de methode en return. om in zwart/wit grafisch het een en ander uit te printen.

PIJL.BAS ISHIFT! & 0, 0, ISHIFT! & I!.], IRETURNL dus Als voorbeeld gebruik ik het pro­ tabel 3 een zesje tussen dubbele aanha­ gramma PI]L.BAS. Dit kiest uit een lingstekens. Kijk goed op uw toet­ groter stempel een klein stukje, ko­ kleur CMY-p~ RGB-p~ senbord: niet bij iedereen staat dat pieert het naar page 0 en maakt er # # teken boven de 2. een afdruk van. Het is weliswaar White Er*v 0 S Er*v 7 S geen hogeschoolprogrammeerwerk, ISHIFT! &~, IRETURN!, hoofdletter! maar het dient er voornamelijk toe Cyan Ec*v 1 S Ec*v 6 S een en ander inzichtelijk te maken. Magenta Er*v 2 S E *v 5 S Na de CLEAR en DIM is de eerste Blue Er*v 3 S Ec*v 4 S opdracht in regel 20 Iedere keer als er in de tekst een 6 Yellow Ec*v 4 S E *v 3 S staat, wordt overgeschakeld naar SCREEN 6",,0 Green Er*v 5 S Er*v 2 S rood afdrukken. In het bestand HPKLTST.TED is een aantal instellin­ Daarmee wordt scherm 6 geopend Red Ec*v 6 S Ec"v 1 S gen gemaakt, waarbij telkens de en wat belangrijk is, het type prin­ Problack Er*v 7 S Ec*v 0 S code-toets ingedrukt moet worden ter wordt ingesteld op een MSX

MSX Computer & Club Magazine nummer 80 - december '95 / januari '96 39 printer. Dit is nodig, omdat anders 10 REM PIJL7 _1. BAS / Ron Holst - 9/95 0 de printer niet weet wat hij met 20 CLEAR 2000:DIM B$(18) : SCREEN 6 .... 0: 58 CHR$ ( 1) aanmoet. In de regels 30 30 COLOR=(1.0.0.0) :COLOR=(0.7.7.7) :COLOR=(2.3.7.3) 227 tot en met 80 wordt de gewenste 40 COLOR=(3.5.1.1) 221 pijl uit het stempel PIJLEN.5TP op 50 COLOR 1.0.0:SET PAGE 0.0:CLS 136 page 0 getoond. Om de contouren 60 COPY "pijlen.stp" TO (0.0).1 89 duidelijk te laten zien, staat als be­ 70 COPY (0.39)-(15.57).1 TO (0.0) "PRESET 2 werking PRESET bij de copy in re­ 80 FOR J=0 TO 18:FOR 1=0 TO 15 90 gel 80. In de regels 90 en 100 wordt 90 A$=R1GHT$(STR$(3-POINT(1.J)) .1) :B$(J)=B$(J)+A$ 175 met de opdracht POINT het kleur­ 100 NEXT 1.J 35 nummer uitgelezen. Door dit kleur­ 110 SCREEN 0: 'FOR 1=0 TO 18:PRINT B$(I) :NEXT I 112 nummer van 3 af te trekken, krijgt 120 LPR1NT CHR$ (27) ; "E"; 246 u 0 als het wit en 1 als het zwart is. 130 LPRINT CHR$ (27) "*t7 5R" ; CHR$ (27) "*r- 3u0A" 128 De x-waarde moet telkens een veel­ 140 REM ----- Een gele pijl ------0 voud van acht zijn. De gevonden 150 FOR 1=0 TO 18 226 nullen en enen worden daarna ge­ 160 P1=VAL("&B"+(LEFT$(B$(I).8))) 145 toond op het scherm: 170 P2=VAL("&B"+(RIGHT$(B$(I) .8))) 204 180 LPRINT CHR$(27) "*b2V"CHR$(0) ;CHR$(0); 192 0000000100000000 190 LPR1NT CHR$ (27) "*b2V"CHR$ (0) ; CHR$ (0) ; 194 0000001110000000 200 LPR1NT CHR$(27) "*b2W"CHR$(Pl) ;CHR$(P2); 80 0000011111000000 210 NEXT I 202 0000111111100000 220 LPR1NT CHR$ (27) ;" *rbC" 124 0001111111110000 230 LPRINT CHR$ (27) "*t7 5R" ; CHR$ (27) "* r - 3u0A" 129 0011011111011000 240 REM ----- Zeven kleuren ------0 0110011111001100 250 FOR 1=0 TO 18 227 0110011111001100 260 P1=VAL("&B"+(LEFT$(B$(I).8))) 146 0000011111000000 270 P2=VAL("&B"+(R1GHT$(B$(I) .8))) 205 0000011111000000 0000011111000000 280 GOSUB 400 90 290 NEXT I 218 0000011111000000 300 LPRINT CHR$(27) ;"*rbC" 121 0000011111000000 310 LPRINT CHR$ (27) "*t7 5R" ; CHR$ (27) "* r 3u0A" 126 0000011111000000 320 REM ----- Zeven kleuren invers ------0 0000011011000000 330 FOR 1=0 TO 18 224 0000010001000000 340 P1=VAL("&B"+(LEFT$(B$(I) .8)))XOR255 191 0000100000100000 350 P2=VAL("&B"+(RIGHT$(B$(I) .8)))XOR255 143 0000000000000000 360 GOSUB 400 87 370 NEXT I 215 Nu komt de printerinitialisatie. 380 LPRINT CHR$(27) ;"*rbC";CHR$(12) : END 215 In regel 130 wordt met EeE een prin­ 390 REM afdrukken 7 pijlen 0 terreset uitgevoerd. In regel 140 400 LPRINT CHR$(27) "*b14V"; :REM-----KLEUR CYAN 220 wordt met Ee *t75R voor de resolu­ 401 LPRINT CHR$(0); CHR$(0); :REM-----Yellow pijl 84 tie 75 dpi gekozen en met Ee *rOA de 402 LPR1NT CHR$(0); CHR$(0); :REM-----Magenta pijl 29 grafische mode gestart. In de regels 403 LPRINT CHR$(0); CHR$(0); :REM-----Red pijl 195 160 en 170 wordt de linkerhelft van 404 LPR1NT CHR$(P1) ;CHR$(P2); :REM-----Cyan pijl 189 de pijl in P1 gezet en de rechterhelft 405 LPR1NT CHR$(P1) ;CHR$(P2); :REM-----Green pijl 183 in P2. 406 LPR1NT CHR$(P1) ;CHR$(P2); :REM-----Blue pijl 78 407 LPR1NT CHR$(P1) ;CHR$(P2); :REM-----Black pijl 145 Is het stempel breder dan zestien 410 LPRINT CHR$(27) "*b14V"; : REM KLEUR MAGENTA 235 dots, dan moet u de string telkens 411 LPRINT CHR$(0); CHR$(0); :REM-----Yellow pijl 86 in porties van acht verdelen. Even­ 412 LPRINT CHR$(P1) ;CHR$(P2); :REM-----Magenta pijl 223 tuele resten met een 0 vullen. Dan 413 LPR1NT CHR$(P1);CHR$(P2);:REM-----Red pijl 133 volgt op regel 180 het eigenlijke 414 LPR1NT CHR$(0); CHR$(0); :REM-----Cyan pijl 255 print-commando: 415 LPR1NT CHR$(0); CHR$(0); :REM-----Green pijl 249 416 LPR1NT CHR$(P1) ;CHR$(P2) ;:REM-----Blue pijl 80 E/b#W 417 LPRINT CHR$(P1) ;CHR$(P2) ;:REM-----Black pijl 147 420 LPR1NT CHR$(27) "*b14W"; : REM YELLOW 31 Op de plaats van het #-teken komt 421 LPR1NT CHR$(P1) ;CHR$(P2); :REM-----Yellow pijl 24 het aantal bytes. Dit zijn groepjes 422 LPR1NT CHR$(0); CHR$(0); :REM-----Magenta pijl 33 van acht dots. Op de plaats van 423 LPR1NT CHR$(P1) ;CHR$(P2) ;:REM-----Red pijl 135 komen de CHR$-waarden 424 LPRINT CHR$(0); CHR$(0); :REM-----Cyan pijl 1 van P1 en P2. Let goed op de punt­ 425 LPRINT CHR$(P1) ;CHR$(P2); :REM-----Green pijl 187 komma' s, deze zorgen er voor dat 426 LPRINT CHR$(0); CHR$(0); :REM-----Blue pijl 146 niet telkens een hele regel wordt 427 LPR1NT CHR$(P1) ;CHR$(P2); :REM-----Black pijl 149 overgeslagen. Laat ze maar eens 430 RETURN 196 weg! Met het commando I I Ec*rbC

MSX Computer & Club Magazine 40 nummer 80 ~ december '95 / januari '96 maals tweemaal CHR$(O) in regel 411 10 REM PIJL.BAS / Ron Holst - 9/95 o en tenslotte CHR$(P1) en CHR$(P2) 20 CLEAR 2000:DIM B$(18) 108 in regel 421. De volgende pijl is in 30 SCREEN 6 .... YY:COLOR 1.0.0 196 magenta (010) in regel 402, 412 en 422 en zo verder. Op de plaats van 40 COLOR~(1.0.0.0) :COLOR~(0.7.7.7) :COLOR~(2.3.7.3) 228 het #-teken staan dan ook veertien, 50 COLOR~(3.5.1.1) :COLOR 1.0.0 206 60 SET PAGE 0.0:CLS 181 namelijk 2 x 7, kleuren, per kleur / 70 COPY "pijlen.stp" TO (0.0).1 90 plane zijn twee bytes nodig, gevuld 80 COPY (0.39)-(15.57).1 TO (0.0).,PRESET 3 met CHR$(O);CHR$(O) als in tabel 1 een 0 staat voor de kleur, en 90 FOR J~0 TO 18 47 CHR$(P1);CHR$(P2) als er een 1 staat. 100 FOR I~0 TO 15: A$~RIGHT$(STR$(3-POINT(I,J» .1) 137 110 B$(J)~B$(J)+A$:NEXT I.J 28 Vanaf regel 320 worden weer zeven 120 SCREEN 0:FOR I~0 TO 18:PRINT B$(I) :NEXT I 126 pijlen afgedrukt maar nu invers: 130 LPRINT CHR$ (27) ; "E" ; 248 door op waarde van P1 en P2 in re­ 140 LPRINT CHR$(27)"*t75R";CHR$(27)"*r0A" 57 gel 340/350 een XOR 255 los te laten, krijgen we de waarde van de inver­ 150 FOR I~0 TO 18 226 160 P1~VAL("&B"+(LEFT$(B$(I) .8»)) 145 se pijl. Daarna springt het program­ 170 P2~VAL("&B"+(RIGHT$(B$(I) .8») 204 ma weer naar de subroutine in 400. 180 LPRINT CHR$ (27) "*b2W" CHR$ (P 1) ; CHR$ (P2) ; 95 190 NEXT I 217 Tot slot 200 LPRINT CHR$(27) ;"*rbC";CHR$(12) 181 Zo, de basisroutine heeft u nu en ik daag u uit een screendump pro­ gramma te maken voor de grafische schermen. Lukt u dat, dan zal ik wordt teruggekeerd naar de tekst­ om de overgang naar de volgende dat zeker direct publiceren. Ik zelf mode en met CHR$(12) wordt het regel te bewerkstelligen. Tot zover ga daar ook mee aan de gang en papier uit de printer gegooid. drukt het programma een gele pijl wel door de mogelijkheid van af­ af in plaats van een zwarte. Wel de drukken in kleur toe te voegen aan Nu in kleur kleuren kit er eerst in doen! De rest XMASDESIGNER (XMD.BAS), dat ik De volgende stap is om deze pijl van het programma drukt naast el­ vorig jaar heb gemaakt. Heeft u vra­ ook in kleur af te drukken. Dat gaat kaar dezelfde pijl af in de zeven gen? Stel ze gerust, ik zal ze zo goed met het programma PlJL7_1.BAS standaardkleuren. De eigenlijke af­ mogelijk beantwoorden. 0 Voor ik verder ga, wil ik Fokke Post drukroutine staat in de regels 400- nogmaals bedanken voor zijn korte 430. Dat gaat volgens het schema en bondige uitleg, die de door HP van tabel 1. De eerste pijl wordt af­ geleverde tekst in een helder dag­ gedrukt in yellow (001) door twee­ licht plaatste. In grote lijnen is dit maal CHR$(O) in regel 401, nog- programma gelijk aan het vorige, behalve regel 130: na de resolutie Het combineren van printercommando's staat het samengestelde commando: In de printertaal die HP gebruikt mogen printercommando's worden gecombineerd als de eer­ Ec*r-3uOA ste drie tekens uit een opdrachtenreeks gelijk zijn. Zo zijn in dit artikel de commando's 'start grafisch printen' en 'kies het CMY-palette' gecombineerd. De twee commando's waaruit dit commando is samengesteld, zijn Het commando 'start grafisch printen' is Ec *rOA Ec *r-3U gevolgd door Ec *rOA. Met Het commando 'kies CMY-palette' is Ec*r-3U dit commando wordt met Ec *r-3U Het gecombineerde commando is Ec*r-3uOA gekozen voor de CMY-mode; de RGB-mode mag ook met Ec *r3uOA. De eerste drie tekens Eo * en r van beide commando's zijn gelijk en ze zijn dus te combine­ De volgende wijziging treft u aan in ren. In het gecombineerde commando volgt dan -3u dat wil zeggen 'kies CYM-palette'. De de regels 180, 190 en 200. In plaats laatste letter is nu echter een kleine letter u, terwijl in het losse commando dit een hoofdletter van het commando Ec*b#W U is. De printer weet dat, als hij een kleine letter tegenkomt, er nog meer commando's komen voor 'transfer data by row' treft u die met Ec *r beginnen. Bij het laatste commando is de slotletter weer een hoofdletter, waarna aan het commando 'transfer bij pla­ niets meer komt. In dit geval eindigt het op GA voor 'start grafisch printen'. ne' aan in de regels 180 en 190: Nog een, nu uitgebreider, voorbeeld: Ec(sOpl0h12vls3b3T Dit is een combinatie van de volgende commando's: Ec *b#V Fixed Font (niet propotioneel) Ec(sOP 10 CPI (karakters per inch) Ec(s10H Dit commando zorgt ervoor dat fontgrootte 12 punts Ec(s12V deze data op dezelfde regel worden lettertype italic Ec(sl S afgedrukt. In regel 180 wordt de lettertype vet Ec(s3B kleur cyan afgedrukt, in regel 190 gekozen fontfamily Courier Ec(s3T de kleur magenta en tenslotte in re­ gel 200 de kleur yellow. Regel 200 Er is nog een klein addertje onder het gras: sommige printercommando's moeten in een be­ gebruikt weer het commando paalde volgorde gegeven worden, met name die, die betrekking hebben op papierformaat (marges, enz) en letteropmaak. 0 Ec*b#W

MSX Computer & Club Magazine nummer 80 - december '95 / januari '96 41 Een volledige tekening Tekencursus dee/4

Nu is het dan echt zover gekomen dat nen met de beginschets van het elkaar kon houden. De primaire ik jullie eens mee kan nemen in mijn hoofd. Waar ik hierbij op heb gelet, kleuren kun je goed uit het plaatje is dat ik de zaken die ik wou spiege­ halen. wereldje. Deze keer mogen jullie len, eerst aanbracht. Spiegelen lijkt Plaatje 6: Waar ik van houd, is wer­ meekijken hoe ik mijn plaatjes me een functie die iedereen wel zal begrijpen. De belangrijkste reden ken met lichtinvallen, ook al klop­ vervaardig. Misschien zal ik soms wat voor dit spiegelen is, dat het hoofd pen ze bij mij niet altijd. Wat je er­ links en rechts gelijk zou lopen. Ver­ mee creëert is dat het plaatje, bij wij­ minder duidelijk overkomen, maar dan der staan dan de ogen aan beide ze van spreken, van je beeld los­ komt er hopelijk wat meer post binnen. kanten op dezelfde plaats. Als ik de komt, dus levendiger wordt. De spiegeling in de ogen, al meteen schaduw komt natuurlijk aan de lin­ zou hebben aangebracht, zou de kerkant, omdat de lichtinval in de lichtinval niet meer kloppen. ogen van rechts komt.

Plaatje 2: Nu ik dat gedaan heb, kan Plaatje 7: Hier ben ik zoals je ziet ik de rest erbij schetsen. Dit ziet er opeens een stuk verder. Na de scha­ natuurlijk lelijk uit, maar ik kan al­ duw te hebben aangebracht, kon ik tijd weer bepaalde lijnen corrigeren meteen zien welke kleuren ik nog Ik kreeg laatst een reactie op deze of weghalen. overhad. Met deze kleuren moest ik tekencursus van een mijnheer die dus de lijnen gaan afwerken. Hier wel wat geprobeerd had - doordat Plaatje 3: Hier ben ik dan de lijnen komt dan ook meteen een grote tip! hij de tekencursus had gelezen - gaan afwerken, dus hier heb ik de maar dat het niks waard was. Mijn gewenste rondingen aangebracht. reactie was, dat je het ook niet zo­ Zoals je ziet probeerde ik de lijnen maar in de vingers hebt. Je moet er ook zo dun mogelijk te houden, om­ echt wel wat voor doen en in het be­ dat ze dan mooier kunnen worden gin moet je er echt geduld voor heb­ afgewerkt. Toen ik dat had gedaan, ben. Het gaat nu eenmaal niet snel bracht ik zwart aan op de plaatsen in het begin. Later zal het telkens waar dit nodig was. Bijvoorbeeld vlotter gaan. Het plaatje dat ik nu de pupillen. met jullie ga tekenen, heb ik in een middag getekend en dat is voor Plaatje 4: Hier zie je dat ik het li­ mijn doen ook best wel snel. chaam af- en er wat extra details bij heb gemaakt: namelijk dat het nu Hopelijk heb je tot nu toe de laatste net zo lijkt of er een stevig windje twee delen in ieder geval nog goed waait. Dit idee kreeg ik toen ik over in het geheugen, want eigenlijk een achtergrondje aan het denken komt nu alle kennis weer terug. was. Over dat achtergrondje zal nu iets meer vertellen. Ten eerste ben ik gaan denken wat ik nu weer eens zou gaan maken en Idee: Toen ik op het idee kwam om mijn zwak voor de Anime-stijl is er een landschapje achter te tekenen de laatste tijd weer sterk gegroeid, waar een stevig windje woei, kwam dus ik kon het niet laten weer een het meteen goed uit dat ik kleur nul meisje te tekenen. Ik wou er nog ongebruikt had gelaten. Op die ma­ wel iets extra' s aan geven en heb nier kon ik een achtergrond met de bedacht het meisje nu eens op een kleuren van het meisje tekenen om witte achtergrond te tekenen. Dit is daar dan later het meisje weer over­ voor mij ook weer een nieuwe les. heen te zetten. Verder heb ik haar, voor de Anime­ freaks, in de Super Deformed-stijl Plaatje 5: Hier heb ik eerst even het getekend. Groot hoofd en een klein achtergrondje weggehaald, omdat lichaam, wat we kennen van ons ik later pas de achtergrond nodig spelSD-Snatcher. had. Tevens ben ik de primaire kleuren gaan instellen en inkleuren. Plaatje 1: Voor de schets heb ik vrij­ De rest van de kleuren die ik nog wel alleen de lijnfunctie gebruikt, tot mijn beschikking had, heb ik als omdat schetsen met de hand mij fel groen ingesteld, zodat ik de ge­ meer tijd zou kosten. Ik ben begon- bruikte en de ongebruikte goed uit

MSX Computer & Club Magazine 42 nummer 80 - december '95/ januari '96 plekken waar het niet storend was. Verder heb ik ook de gezichtskleur nog gebruikt om de strikjes mooi naar wit over te laten gaan. Je moet het plaa~e thuis nog maar eens in de zoom optie bekijken.

Plaatje 8: De kleren van het meisje moesten nog voor een deel worden afgewerkt en ik heb nog wat kleu­ ren hersteld. Wat ik ook nog leuk vond, was het haar wat te verfraai­ en met de bruintinten die ik tot mijn beschikking had. Ik heb ook nog wit voor wat lichtinvallen gebruikt, on­ der andere in het haar. Toen dit was gedaan was besloot ik er een puntje achter te zetten en ben begonnen met de achtergrond, natuurlijk met de kleuren van het meisje.

Achtergrond Achtergrond 1: Hier zie je de opstel­ ling die ik aan het landschap wou geven. Zoals je ziet is het een plaat­ je waarbij je toch meteen kunt zien wat alles voorstelt. Het leek me een leuk idee om er alles in te verwer­ ken, maar achteraf leek me dat toch een minder idee, omdat je dan meer nadruk op de achtergrond legt dan als je het simpel houdt.

Achtergrond 2: Dus was het mijn veel tijd gekost dit plaatje te maken, bedoeling om de achtergrond onop­ maar ik weet ook dat het voor jullie vallend te maken en dat heb ik met waarschijnlijk anders is. Wanneer de paint brush, de spuitbus, opge­ er vragen zijn over wat dan ook lost. Deze functie gebruik ik niet zo met betrekking tot de tekencursus, veel, maar het kan erg leuk zijn. moet je het mij maar laten weten. Het is nu eenmaal zo dat ik niet me­ Achtergrond 3: Als eerste heb ik teen alle opties van de bekende te­ hier de zwarte lijnen naar wit ge­ kenprogramma' s moet gaan bracht met een handige optie en ben uitleggen, want dan kan ik dom­ toen extra kleuren gaan gebruiken. weg de handleidingen overschrij­ Ik wou dus een tussenkleur tussen Wat meer kleuren blauw voor in de ven, maar wanneer je een bepaalde de gezichtskleur en de zwarte lijn lucht en in het water en nog een wat optie verduidelijkt zou willen heb­ hebben. Hier heb ik donkerbruin donkerder geel in de zon; wat grijs­ ben, ga ik er ~raag op in. voor genomen en wat kan ik daar tinten in de lucht voor de wolken Wat ik de volgê~de keer met jullie ga nog extra mee? Tussen de geel naar en wat lichtbruin nog in de weg. Dit bespreken, wordt een verrassing. zwart overgangen plaatsen. Zo geeft een wat gevulder effect. spaar ik weer een kleur! Zo moet Nu vond ik het nog te opvallend en je dus ook echt te werk gaan, omdat heb de paint brush nog een paar keer je nu eenmaal erg weinig kleuren met wit over de plaat gehaald. hebt. Wanneer je ook naar de strik kijkt, zie je dat ik er een glam: ;. J:'laatje 9: Met de optie timp, die heb gelegd met de gezichtskleur. kleur nul laat doorschijnen, heb ik Zo wordt je plaatje veel voller en het meisje over het landschap ge­ dat zonder kleuren te verspillen. plaatst. Ik heb alleen nog wat in de Wat iets nieuws voor mij was, is het achtergrond geprutst en wat wit ge­ tekenen van een plaa~e op een wit­ ruild voor grijs, zodat je ook nog te achtergrond. Zoals veel mensen haar schaduw ziet op de achter­ ook van mij weten, teken ik alles grond. met zwart, maar hier is dat niet slim. Zwart zou lelijk staan op de Tot slot witte achtergrond, zo kwam ik op Nu ben je er wat je noemt bijge­ het idee om de zwarte lijnen om het weest en weet je hoe ik ongeveer meisje weg te halen, behalve op de werk. Het heeft mij in totaal niet zo

MSX Computer & Club Magazine nummer 80 - december '95/ januari '96 43 Reacties op lezers vragen en opmerkingen Post

sloten hebt zitten. Moonblaster voorrt wel een fotootje van mijn zelf herkent de Pak echter nog wel, auto laten zien, met de "gewraak­ want deze neemt aan dat er één in te" plakletter.GT's, een slot zit, deze zoekt niet. De Klaas de Wind Moonblaster BASIC-replayer her­ Leeuwarden kent de Pak niet, maar dit is op te Beste Klaas, lossen door het volgende regeltje mijn handen jeuken om na deze BASIC aan een programma toe te brief je naam bij de medewerkers voegen (als die tenminste van de van dit nummer te zetten, maar dat MB-BASIC replayer gebruik maakt): gaat mij toch wat te ver. Om het nog even duidelijk te stellen: als jij 10 _MBCHIP(2) een artikel instuurt bij een blad en het wordt inderdaad geplaatst, dan Nu werkt de Pak wel met de BASIC ben jij een van de medewerkers van replayer. Er valt verder niks aan te dat nummer. Of je dat nu op free doen, ik heb zelf ook al van alles ge­ lance basis of zelfs onbetaald doet, probeert. Ik ben er achter gekomen doet hier niet ter zake. Wel behoor dat de ROMS die er in zitten die de je door zo'n eenmalige bijdrage niet BASIC e.d. in de ROM zetten "ge­ ineens tot de redactie van zo'n blad. woon" opgeblazen zijn door middel Je plakletter herinner ik mij niet ge­ Van alles wat van een technicus. zien te hebben op Zandvoort, maar Beste MCCM/Frank, Verder veel succes met MCCM, op een foto kan ik de grootte niet Ik heb vanmiddag MCCM 78 ontvan­ Jeffrey Schaaf. goed zien en dat is naast de kleur gen, de nieuwe lay-out vind ik per­ Deventer bepalend voor de legeliteit. soonlijk een stuk mooier. Veel Beste Jeffrey succes. Ik schrijf deze brief omdat Excuses voor het verkeerd plaatsen Wil wel maar kan niet ik een paar dingen recht wil zetten van DTC en daar deden we al in Geachte MCCM, en een reactie heb op de brief van MCCM 79 wat aan. Aangezien je ver­ Omdat ik voorlopig niet meer in Pascal Hoetmer die ook in de post­ der feitelijk slechts mededelingen staat ben om actief aan het MSX rubriek van MCCM 78 staat. We wo­ doet en niets vraagt kan ik je alleen gebeuren deel te nemen, dit omdat nen niet in Zwolle, maar in maar bedanken voor de complimen­ ik gedetineerd zit heb ik besloten Deventer. Ik weet dat het in dezelf­ ten over de nieuwe lay-out en je bij­ om me de kunst van het program­ de provincie ligt maar daar wonen dragen. meren aan te leren. Dus ik zou we niet. Ons blad "MSX Magaine graag wat meer info willen hebben DTC" stopt! We stoppen echter Geen medewerker over programeren in ML,e, & TSR niet met MSX, maar stappen over Hallo Frank, en het beste programeer program­ naar een diskmagazine omdat die­ Vanmorgen knalde de nieuwe MCCM ma hiervoor + natuu rlijk evt. prijs­ gene die MMD (afkorting) in elkaar op mijn deurmat, en kun je me mis­ opgave's. Ik vraag hierom omdat ik zette er simperwel geen tijd meer schien vertellen wie voor de rubriek geen oude MCCM's mag invoeren en voor heeft. Het diskmagazine zal "wij lazen voor u" verantwoordelijk ik dus op de nieuwe ben aangewe­ "MSX Paradise" gaan heten. Deze is? Hierin wordt namelijk beweerd zen. Even ter informatie: Ik ben in is bijna klaar, er moet nog 1 pagina dat ik medewerker van XSW maga­ het bezit van een Turbo-R GT 512 K af worden gemaakt. Pascal Hoet­ zine zou zijn, dit is pertinent niet en een MM(256K) en natuurlijk een mer schreef dat zijn FM Stereo het geval! Ik ben alleen maar lid, en modem (ook al heb ik daar nu niets Pak niet meer herkend werd door aangezien er in XSW een oproep aan). En tevens zou ik graag het programma's, de FM-BASIC werkt stond voor tekstschrijvers heb ik adres willen hebben waar ik TED kan niet meer enz. Ikzelf bezit ook een wat artikelen van mijn hand naar bestellen (want ook dit kan ik dus FM Stereo Pak, waar hetzelfde niet Mari d/d Broek gestuurd, die ze niet opzoeken!) en ook of er nog boe­ meer werkt. Dit komt omdat om plaatste. De enige MSX-groep waar ken te krijgen zijn over programeren der één of andere reden de Pak zich­ ik mijn naam aan verbind in MSX­ in ML/C/TSR, want dit mis ik ineens zelf opblies. Pascal heeft echter CLUB Friesland -Noord, de rest is in de MCCM! Ik hoop dat u ant­ nog geluk gehad, bij mij heeft die puur free-lance. Ik sta toch ook woord heeft op mijn vragen maar Pak meteen m'n hele MSX opgebla­ niet in het MCCM colofon bij de me­ dat zal wel! Tevens hoop ik via deze zen. (nou ja, m'n vorige dan ... ) Dat dewerkers omdat ik ooit eens (num­ weg toch mijn steentje bij te dra­ veel programma's zoeken in de ROM mer 67 geloof ik) wat info heb gen aan het MSX gebeuren. Nou en naar de letters "OPLL", deze wor­ geschreven over de 8280 waar bij deze wil i jullie ook bedanken voor den dan niet meer in het ROM ge­ toen mijn naam onder stond? En jullie inzet, want ook al is dit mis­ zet. De programma's denken dan als diegene nieuwsgierig is naar de schien nog maar het enige blad. dat je geen FM-Pak in één van je In I 11111111111 letter "M", dan kan ik 'm op Zand- Het is al jaren tevens ook het bes-

MSX Computer & Club Magazine 44 nummer 80 - december '95/ januari '96 te blad! Dus ga zo door! (hopelijk als op diskette opsturen. Geef ook mer 78 zaten (en zitten nog) omge­ voor een lange tijdl) Groetjes een telefoonnummer zodat wij u wisseld (geen ramp hoor!) Ik heb Johan snel kunnen bereiken. Zodra wij dit ooit 2 diskettes ontvangen waar­ Beste Johan, weten kunnen wij u hopelijk verder van het schuifje klemde (73a en of moet ik door je verblijfplaats con­ helpen. 75b), schuifjes zijn er af gesloopt cluderen niet zo beste Johan? Flauw en diskettes gekopieerd. Niks ern­ hè? Je bent tenmnste oprecht. Ik kan FM-PAC slot stigs, maar toch even melden voor mij voorstellen dat je graag bezig Beste Frank de statistieken. Ga zo door met jul­ wilt zijn met je MSX, maar begrijp ik wou even reageren op de brief van lie blad!!! niet waarom je geen oude MCCM' s Pascal Hoetmer uit Huizen in de Groetjes van mag ontvangen. De regel zal onge­ postrubriek van MCCM 78 op pagi­ Waldo Ruiterman twijfeld met de beste bedoelingen na 58, eerste kolom onderaan. ik Appingedam gemaakt zijn, maar ik zie het nut of hoop voor Pascal dat de software, Beste Waldo, doel vooralsnog ook niet. TED kun waarbij de FM PAK niet werkt, de Wij hebben je brief met meer dan je bestellen bij Jos de Boer in Warns. FM PAK verwacht in een ander slot. gemiddelde belangstelling gelezen. Maak f 75,- over op girorekening Dit zou betekenen dat hij de FM Het is leuk als iemand je werk zo 2827142 ten name van Jos de Boer, PAK eens in een ander (cartrid- stapsgewijs beoordeelt. Het oordeel Warns, onder vermelding van TED ge )slot moet doen en weer probe­ moet natuurlijk voor dat leuk vin­ 2.6. Veertig gulden hiervan wordt ren. Wat ik echter niet begrijp, is den niet al te negatief zijn. Je hebt rechtstreeks overgemaakt op giro dat de FM-basic niet werkt. Ik denk liever een tekening dan een adver­ 6989 van Stichting Vrienden Multi­ dat de FM PAK van Pascal niet tentie op de achterkant. Nu, dan ple Sclerose Research. Vijfentwintig goed is en het verstandig is om de zul je vaak je zin krijgen. Al zou ik gulden is voor kopieer- en verzend­ FM PAK na te laten kijken. Verder best weleens wat nieuw topwerk kosten van de handleiding en tien nog wat opmerkingen over de nieu­ willen ontvangen om deze servie gulden is voor diskettes, onderhoud we MCCM en de huidige rubrieken. veilig te stellen. van het BBS, correspondentie en De layout ziet er prima uit, meer overige onkosten. tekst op een pagina. De voorkant Telefoonprogramma is ook beter zo. Ik hoop dat er bin­ Hallo Ruud G. / Frank D. / Ol af B. Installatie MSX4PC nenkort weer een tekening op de Ik heb eens de programma telemenu Geachte Redaktie achterkant staat (ik heb niets te­ eens getest. (telemenu zet oude te­ Ik heb al enigen weken emulator gen advertenties maar vanwege de lefoonnummers om naar nieuwe MSX4PC. Maar ik ben een eenvou­ nieuwe opzet ... ). Inhoud blijft altijd telefoonnummer) dig MSXer. Er staat bij opstarten nog functioneel. Noorder Baken En ik wel via deze weg de volgende dat er EMS geheugen vrij moet zijn. nog altijd interessant. Nieuws over opmerkingen plaatsen. Nu komt het: DOS 2.40 klinkt als muziek in de - De nieuwe netnummer en abonnee­ 1e Hoe krijg ik dat geheugen in mijn oren. Maiskoek ook nog altijd leuk, nummer komt niet echt duidelijk P.e. IBM 386. Ik ben al zover of het zeker met de strip erbij. Diskmaga­ over. Zo is mijn telefoonnummer één goed commando is DEVICE dat zines ook interessante rubriek (en 0598717752 mocht ik mijn nieuwe ik in het CONFIG. SYS moet gebrui­ leuke plaatjes). BBS wereld vertelt nummer opvragen dat geeft teleme­ ken. er lekker heel veel omheen en legt nu het volgende weer 059861 77 2e Volgens de gebruiksaanwijzing veel uit. Enquete goed idee, ook 52. Wat is nou mijn netnummer ???? moet ik nog een commando in het voor MCCM i!! Tekencursus zeer - Mocht ik telemenu laden via Multi­ SYS weghalen. goed initiatief. Art Gallery zeer Mente dan krijg ik bij het verlaten 3e Ik zit met me handen in me mooie/leuke rubriek, misschien ook van telemenu (naar dos) 4 vraag haar, want wat ik ook doe met DOS daar wat tekentips en/of techniek­ tekens op mijn scherm. Een reset ik krijg het niet oormekaar. jes beschrijven. DP gebruik ik niet zo van de computer is gewoon nodig. 4e Ik hoop dat u er wel van af weet, vaak, maar toch leuk om te zien - Mij is trouwens ook opgevalen dat en AUB de commando's voor mij op wat er zo al mee mogelijk is op een inladen van telemenu lang duurt een rijtje kunt zetten, hoe het wel "simpele" wijze. Wammes Column vooral als dit om 1 telefoonnummer moet. Alvast hartelijk dank een ra­ ook prima, kerstvertellingen groot­ gaat. deloos MSXer. ste nonsens in het heelal en Tevens wil ik even duidelijk stellen J.M. Kers daarom heel geestig. Pascal is een dat ik deze opmerkingen niet RUen boeiende taal, maar ik begon er net plaats omdat ik toevallig de maker Beste mijnheer Kers, mee toen ik ML doorkreeg, dus ben van telnum. Ook opmerkingen Wij zouden u graag helpen, maar moet pascal nog even wachten tot van de programma telnum zijn al­ dat maakt u ons met deze brief niet ik genoeg heb van ML . BASIC tech­ tijd welkom. mogelijk. Lees de uitleg nog eens nieken zijn interessant, maar he­ Willem vld Werf rustig door en komt u er dan niet laas weet ik het meeste al (ik ben Veendam uit dan willen wij u best helpen. dan ook geen beginner meer!), duide­ Beste Willem, Maar om u te kunnen helpen, moe­ lijk uitgelegd. Post is een leuke ru­ Ik kan niet meer zeggen dan dat ik ten wij een aantal zaken van u of be­ briek met af en toe minder leuke hoop nog enig commentaar van ter gezegd van uw systeem weten. opmerkingen/brieven. Mega guide is Olaf op jouw brief te krijgen. Als In eerste instantie is dat bij configu­ zeer boeiend, helaas heb ik niet alle dat voor de lezer interessant is, ratieproblemen altijd de bestanden spellen. Verhalen van Japanse spel­ gaan wij er dieper op in. 0 CONFIC.5YS en de AUTOEXEC.BAT len is goed idee en leuk om te lezen. en bij gebruik van Windows de Zo, niets meer dan lof voor jullie WIN.IN!. U kunt ze zowel op papier blad. De diskette labels van num-

MSX Computer & Club Magazine nummer 80 - december '95/ januari '96 45 Mooie plaatjes op MSX Art gallery

Bij het samenstellen van deze Art gallery viel het mij op welk een variëteit aan stijlen er te vinden is bij MSX-ende kunstenaars. Maar toch vind ik het belangrijkste van een plaatje de originaliteit, dat trekt mijn aandacht. Maar lees ook over Frank's keuze ... Auto-l Kristiaan Jousma Dit is gemaakt door Ilona van der Wal. Als u zich haar niet meer kunt herinneren, sla MCCM 78 dan nog eens open. Ik koos deze plaat zon­ der dat ik wist dat het een bewerkte digi is. Knappe misleiding, maar probeer ook in plaats van te digitali­ seren eens zo'n plaatje na te teke­ Spin-web nen. Want van kijken leer je meer: Spinneweb van Ragoem Kleczewski denk het silhouet van het rechter eindelijke werk in. Je kunt dan ook bijt deze Art gallery de spits af. Een achterwiel eens weg. Zie je het ver­ zien dat Jerome in het derde plaatje echt prachtig kleurverloop, met op schil in diepte? Met dit trucje kun je iets verschoven is om wat ruimte te de voorgrond een strak zwart/wit je auto dus eerst van een zijaanzicht maken voor de boot op de achter­ contrast. Ragoem vermeldt bij zijn tekenen, en daarna met dat silhouet grond. Compositorisch zit het alle­ inzending dat hij voor- en achter­ dat extra tikkeltje ruimte meegeven. maal dus prima in elkaar. Veel hori­ grond apart heeft getekend en ze zontale lijnen geven het plaatje een vervolgens over elkaar heeft gekopi­ Jerome rustig effect. Ook het kleurgebruik eerd. Het tekenprogramma Quintus Onder stripliefhebbers misschien straalt de nodige rust uit. kwam hieraan te pas. Vol lof ben ik wel beter bekend als de freelance over de afwerking, zie de op het detective Jerome K. Bloks. Deze Allemaal zwaar ok, maar ik moet eerste oog strakke lijnen. Lees meer prachtige serie kwam bij MCFN-lid toch ook even wat minder positieve over deze techniek in MCCM 79, in Arjen Haisma vandaan. Hij laat in kanttekeningen maken: waarom be­ Richard' stekencursus. Let ook nog de eerste twee plaatjes duidelijk ginnen zoveel mensen - ook jij even op de schaduwranden om de zien dat je met de voorgrond moet soms, Richard! - op een zwarte draden, het geeft de tekening een beginnen, want deze neemt hier de achtergrond te tekenen, terwijl ze al stuk meer dieptewerking. belangrijkste positie binnen het uit- van te voren weten dat de uiteinde-

GRKu

MSX Computer & Club Magazine 46 nummer 80 - december '95 / januari '96 lijke tekening zwartomlijnd wordt? En helemaal bij een stripplaatje als dit. Gebruik toch gewoon, net als papier, een witte achtergrond. Ook een minpuntje is dat de kade iets te ver doorloopt, waardoor Jerome bo­ ven de kade lijkt te staan, maar dat valt echt nauwelijks op. Arjen ver­ dient die cover gewoon! Pisa Goede kunst wordt altijd geïmi• teerd, bewijst deze 'Toren van Pizza' van Bob Keyener maar weer. Deze inzending was bedoeld als parodie op Marius' slak in MCCM 66. De ma­ voor een witte omlijning van het fi­ treft geldt dat soms omgekeerd. En kers van dit landschapje menen de guur zonder dat ik de indruk krijg nu maar wachten op Bob Keyzer's voorkant niet meer mis te kunnen dat Skull in het zwarte beeld Paashaas. lopen. Het zou een perfecte plaat zweeft. Remco schrijft dat hij zijn te­ voor de cover zijn geweest, ware kening eerst op huishoudfolie te­ Elf het niet om dat ene foutje: planten kent, die op het scherm plakt en Elf van Willem Wubs is de afsluiter groeien naar de zon toe, maar dat dan overtrekt. Probeer je muisvaar­ van deze Art gallery en van dit doet die perfect geplaatste bloem in digheid toch wat te trainen. DD­ MCCM. Elf staat namelijk op de ach­ dat raampje dus niet. .. Graph heeft een optie voor variabe­ terflap: MCCM in cadeauverpak­ le lijndikte waarmee je goed op dit king. Het kostte Willem anderhalve. Joep soort plaatjes kunt oefenen. dag om dit met Wizcad te maken. In één woord: prima! Zo simpel als Frank plakte in zijn weinige vrije een hand kan worden getekend. Op uurtjes de serie aan elkaar. Er is wel papier zou deze prent mij lang niet iets aparts met dat licht om het elfje zo geboeid hebben. Maar juist op heen, en dat van de sterretjes. Ik de computer, dat doet het hem. Een vind ze wat kriebelig, maar dat soberder kleurgebruik bestaat haast maakt het allemaal wat beweeglij­ niet. En denk nou niet dat een der­ ker. Houd wel de lichtval in de ga­ gelijke tekening in no time op het ten, iemand die gloeit heeft vaak scherm staat, er kan wel uren over . niet zoveel eigenschaduw. Deze te­ zijn nagedacht. Een geslaagd experi­ kening was in eerste instantie be­ ment van Peter Meulendijks. doeld als tatoeage, schrijft Willem. Moet ik me daarbij voorstellen dat Skull Rendeer je je arm in een naaldprinter wilde Van wat bozere aard, maar net zo Ha, een kerstgroet kan er nog wel steken? 0 simpel, is deze plaat van Remco in. Wat een leuke en hij komt van van der Zon. Zwart, rood en wit Rob van het Verlaat. Frank wilde zijn hier prima gebruikt om de dit plaatje er perse rond deze tijd agressie te benadrukken. Wat mij in, vandaar, Rob, dat je misschien vooral boeit, is dat hier is gekozen een tijdje op het verschijnen van je inzending hebt moeten wachten. Het zij niet anders. Een tweede re- . den voor plaatsen was het unifor­ me kleurgebruik en het duidelijke 'handschrift' van de tekenaar. Je moet toch toegeven, het is een vrij chaotische verzameling van cirkels en lijntjes, maar wel zéér herken­ baar als een rendier neergezet; klas­ se! Rob vindt dat hij zichzelf niet kan meten met Umax. Wat mij be-

MSX Computer & Club Magazine nummer 80 - december '95 / januari '96 47 Doe h~ zelf pagina·~ IJe in;sp ira-rie en de -rijd on-rbrak. Dt.I;s; maar een;s i n lIet arch i el gecioften en er een aanrnI plaa-rje;s; ui-r opgeu i ;s-r . mei deze plaa-rje;s; Irun-r ...... u moa ie fter;s-rftaarlen enIol fter;s-r menuJ;s maken. Veel plezier er mee.

MSX Computer & Club Magazine 48 nummer 80 - december '95/ januari '96 MSX Computer & Club Magazine nummer 80 - december '95/ januari '96 49 Verzilverde computermuziek Japanse CD 's

Op beurzen kom je ze nog wel eens tegen: Japanse CD's met de originele of nagespeelde muziek uit bekende computerspellen. Vooral Falcom brengt enorm veel van deze CD's uit. Ik zal in een paar afleveringen een aantal van deze CD's bespreken.

Arjan Steenbergen

Als eerste wil ik Bas Vijfwinkel be­ danken voor het ter beschikking stellen van de CD's. Bas is een actie­ ve MSX'er, die Japans studeert op een universiteit in Japan. Daardoor kan hij aan deze spullen komen en als u CD's wilt bestellen, dan kunt u daarvoor bij zijn broer terecht.

Sorcerian volume 3 De muziek van deze dubbel-CD is mu- ziek uit het spel. Dat wil dus zijn goed, het SCC-geluid bijvoor­ uit het MSX 2-spel Sorcerian afkom­ zeggen dat niet de originele PSG beeld kraakt normaal gesproken stig. Aangezien dit adventure door muziek erop staat, maar dat de mu­ nogal. Dat is hier echter totaal niet het vele Japans voor de meeste ziek is nagespeeld met echte synthe­ het geval. MSX'ers onspeelbaar is, zult u dit sizers. De muziek is ingespeeld spel, net als ik, waarschijnlijk nooit door de huisband van Falcom: het De van MSX afkomstige nummers gespeeld hebben. De originele spel­ Falcom Sound Team J.D.K. zijn van The Snatcher, Solid Snake, muziek ken ik dus niet, maar de Nemesis 2, Parodius, Salamander, muziek op de CD klinkt in ieder ge­ De muziek op deze CD is vrij afwis­ SD Snatcher - echt schitterend. - Ne­ val heel goed. De CD bevat een selend. Er zijn snelle nummers, mesis 3, Space Manbow, Shalom, 'Special Arrange Version' van de maar ook heel rustige. Een aantal Solid Snake, FI-Spirit 3D special en nummers staat er in een paar ver­ Kings Valley 2. Veel MSX spellen sies op. De muziek is heel goed op­ zijn ook op andere systemen ver­ genomen en klinkt ruimtelijk. Wat schenen; zo staat er bijvoorbeeld een mij betreft een aanrader! aantal nummers uit Parodius op.

Konami Ending Collection Het is heel leuk om weer eens al die Een dubbel-CD vol met muziek van Konami klassiekers te horen en Konami, dat moet wel leuk zijn. De daarbij ook nog eens een hoop nieu­ muziek is opgenomen van speelhal­ we nummers. Je zou bijna kunnen machines, de Famicom (NES), de Su­ zeggen dat de geschiedenis van de per Famicom (SNES) en de MSX. De MSX op deze CD staat. Daarom mag muziek is afkomstig uit de eindde­ dit collectors-item eigenlijk in geen mo's van de maar liefst vijftig beste enkele MSX verzameling ontbreken! Konami spellen. In het boekje dat in o de CD zit, staat bij ieder spel een plaatje en waarschijnlijk een be­ schrijving. De kwaliteit van de mu­ Bestelwijze: ziek is heel afwisselend. Dan hoor Bel Marcel Vijfwinkel om een je PSG, dan SCC, dan weer PCM of bestelling aan Bas door te geven; iets wat daarop lijkt. De opnames telefoon (078) 614 83 03.

MSX Computer & Club Magazine 50 nummer 80 - december '95/ januari '96 Speciaal voor beginners Music Macro Language

Geluid - of moeten we gewoon muziek PLAY-instructie Noten Met PLAY kunnen we aanzienlijk Allereerst kunnen we natuurlijk no­ zeggen - maken met een computer is meer dan met BEEP, bijvoorbeeld ten invoeren. Daarvoor worden let­ altijd weer leuk. Sommige MSX'ers zijn een leuk deuntje ten gehore bren­ ters gebruikt. Type maar eens in: dan ook ware muziek-freaks en doen er gen. De algemene syntax - de PLAY "CDEFGAB" schrijfwijze - van het commando is: alles aan het geluidsvermogen van hun Dit levert een toonladder op, die PLAY , computer op te krikken, met allerlei door de eerste stem gespeeld , wordt. Natuurlijk zou het wel wat modules en programma's. weinig zijn, als we alleen deze no­ ten zouden kunnen spelen. Immers, We hebben de beschikking over zeven verschillende tonen is wel drie geluidskanalen, die onafhanke­ wat magertjes, hoewel het wel alle lijk van elkaar gebruikt kunnen tonen uit de gewone toonladder worden. Door slechts één comman­ zijn. Maar we willen meer, bijvoor­ doreeks mee te geven, spreken we beeld eens in een andere octaaf spe­ alleen het eerste kanaal aan, terwijl len. Dat kan door middel van de in­ een lege parameter inhoudt dat we structie: Echter, ook zonder al dat fraais heb­ dat eerste kanaal juist willen over­ o ben we heel wat mogelijkheden om slaan. Handig, als we ons bedenken de MSX geluid te ontlokken. Elke dat ieder kanaal zijn eigen instellin­ Voor het octaafnummer kan een ge­ MSX heeft immers standaard een gen kan krijgen. Zo kun je kanaal tal genomen worden van één tot en prima sound chip aan boord, die drie als een drum la ten klinken en met acht. De PSG kan dus noten spe­ héél eenvoudig met Basic instruc­ dan een 'solo' laten spelen. len over acht octaven. Standaard is ties kan worden aangestuurd. Die het vierde octaaf. Een eenmaal ge­ geluidschip wordt meestal de PSG PLAY is ergens wel te vergelijken maakte instelling blijft bestaan, tot genoemd, wat staat voor Program­ met de instructie PRINT. Net als bij deze wordt gewijzigd. Type maar mabie Sound Generator. Dat 'pro­ PRINT kan er gemanipuleerd wor­ eens in: grammable' betekent dat we zelf de den met strings; ze kunnen bijvoor­ PLAY "CDEFGABOS" getallen kunnen invullen die het uit­ beeld bij elkaar 'opgeteld' worden. eindelijke geluid bepalen. Dat doen Eigenlijk bevatten die strings een Niets aan de hand nog, gewoon de­ we door de 'registers' van de PSG te heel eigen taaltje, speciaal voor ge­ zelfde toonladder als daarnet. Maar beschrijven met die waarden en luid. probeer nu eens: constanten die bepalen welke toon PLAY "CDEFGAB" moet worden opgewekt. Commandostring Dat gaat allemaal prima vanuit Ba­ Er kan via die tekststring een flink Opeens blijkt dat de 05 aan het ein­ sic. We kunnen rechtstreeks de in­ aantal verschillende opdrachten de van de eerste PLAY wel degelijk houd van de PSG-registers verande­ worden gegeven om de PSG te be­ uitwerking heeft. Nogmaals: instel­ ren, met behulp van de instructie sturen. Zoveel opdrachten zelfs, dat lingen blijven bestaan tot ze worden SOUND. Dat is alleen wel heel wat de verzameling mogelijke opdrach­ veranderd. rekenwerk, om precies de juiste ten wordt gezien als een aparte taal, waarden in de juiste registers te zet­ die MML wordt genoemd. MML Variabelen ten. Voor gewone muziek is er ge­ staat voor Music Macro Language. Er kan op een aantal manieren ge­ lukkig een speciaal toegesneden In het Nederlands zou je zoiets kun­ bruik gemaakt worden van variabe­ commando: PLAY. Overigens, het nen omschrijven als Muziek Macro len in PLAY. De eenvoudigste con­ eenvoudigste geluidscommando op Taal, die we niet met Basic moeten structie is de volgende: de MSX is nog altijd: BEEP. verwarren. Het is een taal, specifiek A$~"CDEFGAB": PLAY A$ voor de besturing van de PSG. BEEP Het zal duidelijk zijn dat de com­ Iedereen kent dit bliepje wel. Vooral mandostring zich in een tekstvaria­ de Basic-programmeurs onder ons bele bevindt. Ook andere stringma­ die het geluidje ongetwijfeld vaak 10 REM MML listing 1 o nipulaties zijn mogelijk: horen, vergezeld van een of andere 20 F~3 109 A$~"CDE": B$~"FGAB" foutmelding. Met het commando 30 B$~"d4f4f2a4b4b2" 185 PLAY A$+B$ SET BEEP 40 A$~"o~f;c4e4e2e4g4g2XB$;" 143 Dit zal gewoon een toonladder op­ , 50 C$~A$ 10 60 PLAY C$ 106 leveren. De beide strings worden wordt zelfs dit bliepje veranderd, keurig aan elkaar geknoopt en na el­ mits het een MSX2 computer betreft. kaar geplayd.

MSX Computer & Club Magazine nummer 80 - december '95 / januari '96 51 Speelduur 10 REM MML listing 2 o Achter de noten kunnen we ook cij­ 20 A$-U o3v4b8r16v5b16v604v7g4.v8f8v9e4v10o3b4u 123 fers plaatsen en wel van 1 tot en met 30 B$-U r 403v4b4.v6a8v8g2 u:C$-U o3v6r4v9cl u 246 64. De getallen geven dan de speel­ 40 PLAY A$,B$,C$ 187 duur van de noot aan als delen van 50 A$-U o4c203b8.v4r16b8r16v6b16u 67 de hele noot. In de figuur hierboven 60 B$-U a4.v4a8v6a2 u:C$-U o3e2v6d#2 u 12 worden de notaties voor 1, 2, 4, 8, 70 PLAY A$,B$,C$ 190 16,32 en 64 gegeven. Deze parame­ 80 A$-U o4v8g4.v10f8vlle4v10d8v8c8u 204 ters kunnen overigens niet worden 90 B$-U o4v8e4.v10d8v10c403v8a4u:C$-U v6g2e2 U 255 vervangen door een variabele. Als 100 PLAY A$,B$,C$ 72 we geen cijfer meegeven, wordt de 110 A$-u o3b204c2 u:B$-Uf#2g2 u:C$-Ud#2r2 u 14 lengte gebruikt, die we met de L-in­ 120 PLAY A$,B$,C$ 76 structie hebben ingesteld. 130 A$-"o3a-2f4d4":B$-Uf2r2 u:C$-U o2c2.c8r8 u 252 140 PLAY A$,B$,C$ 80 Met L stellen we de lengte voor alle 150 A$-Ugl.u:B$-"o3fl.u:C$-Uo3dl.u 245 volgende noten in, tot we de lengte 160 PLAY A$,B$,C$ 84 weer wijzigen. Met de L-instructie kunnen we als het ware de default­ waarde - de standaardwaarde, of verstekwaarde, zoals de Neerlandi­ Het is ook mogelijk een variabele in -; ci zeggen - veranderen. Standaard de string zelf op te nemen: staat deze lengte op 4. Als bij een A$-UEFG": PLAY UCDEXA$;AB U Door even één getal door middel noot een lengte wordt meegegeven, van een variabele te wijzigen, spe­ dan heeft die lengte voorrang bo­ Met de hoofdletter X wordt aange­ len we zo hetzelfde stuk muziek ven de default-lengte. geven dat er een naam van een nogmaals, maar wel in een ander stringvariabele volgt in de stroom octaaf! PLAY-opdrachten, die we vervol­ gens met een puntkomma weer af­ sluiten. ï X; In een muziekstuk moeten we ook Dat biedt mogelijkheden, want in stiltes kunnen inlassen. Deze moge­ muziek worden de thema's meestal Tekstvariabelen mogen ook opge­ lijkheid is in MML aanwezig dank­ vaak herhaald. Door met variabelen teld worden, zoals we al even ge­ zij de instructie: te gaan werken, kunnen we stukken zien hebben. Listing 1 laat een com­ melodielijn eenmalig in een variabe­ binatie zien van de verschillende R le zetten en vervolgens zo vaak als mogelijkheden om variabelen op te we maar willen afspelen. Ook bij ge­ nemen in PLAY. Wellicht ziet het er Voor de rustlengte moeten we een tallen - bijvoorbeeld octaafnum­ allemaal een beetje omslachtig uit, getal invullen, een waarde van mi­ mers - die moeten worden inge­ maar het is ook maar een voorbeeld­ nimaal 1 en maximaal 64. Dit getal vuld, kunnen we gebruik maken je van de mogelijkheden en die mo­ bepaalt de lengte van de rust. De ge­ van een dergelijke constructie: gen er zijn! De truc werkt als volgt: tallen die horen bij de onderstaande A-5 als C$ wordt afgespeeld, dan wordt rusten zijn natuurlijk 1, 2, 4, 8, 16,32 PLAY uCDEFGABO-A;CDEFGAB u A$ in C$ ingevuld. Op zijn beurt be­ en 64. De getallen achter de R-in­ staat A$ weer uit de variabele F - structie mogen in tegenstelling tot Hier is geen X nodig om de variabe­ die de octaaf definiëert waarin de speelduur van noten wel door letruc in te leiden, het commando wordt gespeeld - een paar noten een variabele worden vervangen. PLAY begrijpt al wat er gebeuren en variabele B$, die weer met de X­ moet als er een is-gelijk-aan-teken methode in A$ is ingehangen. B$ be­ De volgende programmaregel illus­ verschijnt. Voor getallen gebruiken staat uit slechts een paar noten. treert het gebruik van de R-instruc­ we dan ook de volgende notatie: Toch wel eenvoudig, nietwaar? tie:

A-8:PLAY uCDER4FR-A;GAB" 10 REM MML listing 3 o 20 CLS:PRINTuexperimenteren met omhullendenU 198 Kruizen, mollen en meer 30 PRINTUgeef de waarde van SU;:INPUT S 104 Mensen die wat ervaring met mu­ 40 IF S>15 OR S<0 THEN PRINTuwaarde van 0 t/m 15!U:GCTO 30 104 ziek hebben, weten dat er in een 50 PRINTU geef de waarde van M"; : INPUT M 210 muziekstuk ook halve noten voor­ 60 IF M32767 THEN PRINTuwaarde van 1 t/m 32767!U:GOTO 50 172 komen. 70 A$-Ut160s-s;m-m;u 92 80 B$-U o5e2.o4a2.o5e2e404a2a4o5e8e8e4o4a4u 179 In de muzieknotatie worden die 90 C$-UXa$;Xb$;o5e8e8e404a4o5e4o4a4o5e4o4a4o5e4d4g4U 156 aangegeven met de zogenaamde 100 D$-UXa$;o4a2.d2.a2a4d2d4a8a8a4d4a8a8a4d4a4d4a4d4a4a405d4U 183 kruizen en mollen. Ook hierin 110 PLAY C$, D$ 80 voorziet MML, en wel door een + of # achter een noot te zetten voor een kruis en een - voor een mol.

MSX Computer & Club Magazine 52 nummer 80 - december '95 / januari '96 It\ N /

0,1,2,3 en 9 11 8 13 tvVV\/\/\ /\/\/\/\/\/

4,5,6, 7 en 15 12 10 14

Door een punt achter een noot - of met 15. Hoe hoger het getal, des te T rust - te zetten, wordt deze ander­ harder de muziek. Simpel, niet­ half keer zo lang. Een noot van vier waar? Standaard wordt als volume De waarde die we hier voor tempo tellen duurt dan zes tellen. 8 genomen. In listing 2 is, onder an­ mogen invullen, moet ten minste 32 dere, het gebruik van deze instruc­ en ten hoogste 255 zijn. Deze waar­ Twee zaken die heel belangrijk zijn tie te zien en de uitwerking ervan is de staat voor het aantal kwartnoten voor het invoeren van een muziek­ uiteraard te horen. dat per minuut gespeeld wordt. Het stuk, zijn nu nog niet behandeld: Als je muziek maakt, is het ook wel bereik is vodoende voor de in de het volume en het tempo. Het vol­ handig om te weten in welk tempo muziek gebruikelijk grenzen. De ex­ ume kan in MML ingesteld worden de muziek gespeeld moet worden. tremen zijn in de muziek 40 en 208; met de instructie: Ook de PSG weet dat graag, van­ zie de schaalverdeling van een me­ daar dat er een instructie is om het tronoom. V tempo waarin de muziek gespeeld Voor volume moeten we weer een moet worden in de stellen. Dit ge­ Speciale effecten getal invullen, dit keer van 0 tot en beurt met de instructie: Met alle reeds besproken instructies is het in principe mogelijk een mu­ ziekstuk te programmeren. Alleen, Alles op een rij wat meer variatie in de tonen zou Het is praktisch om een overzichtje te hebben van de mogelijkheden die MML ons biedt. geen overbodige luxe zijn. Ook hier Vandaar dat deze nog eens kort op een rijtje worden gezet. Handig, voor als u gaat pro­ hebben de makers van MML aan ge­ grammeren. dacht, door de mogelijkheid in te bouwen een zogenaamde omhullen­ CDEFGAB Speelt een toon. De lengte van die toon kan achter de noot ingesteld worden, de in te stellen. Zo'n omhullende door daar een getal (van 1 tot en met 64) in te vullen. Standaard wordt als geeft aan op welke manier een toon lengte 4 genomen, tenzii een andere lengte is ingesteld door middel van L. aanzwelt en afsterft. Dit kiezen we met de instructie: 0 Stelt het octaaf in, waarin de noten worden gespeeld. De waarde die achter 0 ingevuld mag worden (van 1 tot en met 8) geeft het octaaf aan. Standaard is S 04 ingesteld; alleen een 0 levert ook 04 op. De waarden voor de omhullende X ...; Voegt een stringvariabele tussen. mogen lopen van 0 tot en met 15. In = ... ; Voegt een numerieke variabele tussen. de figuren hierboven zijn de omhul­ lenden grafisch weergegeven. Deze L Stelt de lengte van de noten in variërend van 1 tot 64. Standaard wordt L4 figuren moeten gezien worden als aangenomen; alleen L levert ook L4 op. een grafiek, hoe hoger de lijn, des te R Geeft een rust, in lengte variërend van 1 tot 64, standaard wordt R4 harder het geluid. aangenomen; alleen R levert ook R4 op. In nauw verband met de omhullen­ +of# Komt overeen met een halve noot verhoging, een kruis. de staat de modulatie. Dit is de snel­ - Komt overeen met een halve noot verlaging, een mol. heid, waarmee een bepaald vastge­ Verlengt een noot of rust met de helft. legd deel van de omhullende wordt uitgevoerd in 6965-sten van een se­ V Stelt het volume in, de waarde mag variëren van 0 tot en met 15. Standaard conde. We voeren deze instructie in wordt V8 aangenomen; alleen V levert ook V8 op. op de volgende manier: T Het tempo van de muziek in kwartnoten per minuut, variërend van 32 tot en met 255. Standaard wordt T120 aangenomen; alleen T levert ook T120 op. M S Stelt de omhullende in, variërend van 0 tot en met 15; alleen een S levert sa De modulatie mag een waarde heb­ op. Standaard wordt er zonder omhullende gewerkt. ben van 1 tot en met 65535. Hierbij komt 6965 dus overeen met één se­ Stelt de modulatie van de omhullende in, opgegeven in 1/6965 seconde. De M conde. waarde voor de modulatie mag variëren van 1 tot 65535. Standaard wordt M255 aangenomen; alleen M levert ook M255 op. Listing 3 is bedoeld als voorbeeld N Speelt een noot, weergeven door een getal, dat mag variëren van 0 tot 96. 0 is van het gebruik van omhullenden. een rust en 36 de C uit het vierde octaaf. Er wordt geteld met stappen van Met dit programmaatje kunt u zelf halve noten omhoog en omlaag. experimenteren met verschillende o waarden voor de omhullende en modulatie. Hierbij doet zich echter één probleempje voor: als we voor

MSX Computer & Club Magazine nummer 80 - december '95 / januari '96 53 de M een variabele nemen, kunnen we niet het volledige bereik - tot en Hybride - 5 met 65535 - benutten. De maximale waarde voor een variabele binnen de string is daar bij benadering de helft van. Het maximale bereik bin­ Basic technieken nen dit programmaatje is dan ook slechts 32767. Met USR en CAU hebben we de Als de Basic interpreter het gereser­ Noten als cijfers veerde woord CMD tegenkomt, zal De laatste mogelijkheid die MML bekendste manieren om nieuwe Basic hij de hook H.CMD aanroepen. Het ons biedt, is het nummeriek invoe­ statements te maken al besproken. Een adres van deze hook is &HFEOD. ren van de noten. In plaats van ze Net als bij CALL wijst HL naar de voor te stellen als noten die in een minder bekende manier om Basic uit te huidige positie in het Basic pro­ ingesteld octaaf worden gespeeld, breiden is CMD. Het voorbeeld is deze gramma in het geheugen. Op de voeren we ze nu in als getal. Dit sta ck staat het adres van de Syntax doen we door middel van de in­ keer ook zeer goed bruikbaar voor error routine, normaal gesproken structie: Basic programmeurs die van deze staat er op adres &HFEOD een RET en zal het statement CMD een Syn­ N Hybride serie tot nu toe weinig hebben tax error geven; niet erg nuttig dus. Het getal dat we met deze instruc­ begrepen. tie moeten meegeven, mag een Door echter dat adres van de stack waarde aannemen van 0 tot en met te halen en naar onze eigen routine 96; 0 is hierbij een rust. Als we de C te springen, kunnen we zelf bepalen in het vierde octaaf willen spelen, wat er bij CMD gebeurt. En dat is moeten we de waarde 36 invullen; dan ook precies wat we doen in het de D in datzelfde octaaf geven we voorbeeld. In de NieuweHook ha­ weer door het getal 38. Met de CMD is eigenlijk weinig meer dan len we het Syntax error adres van waarde 37 spelen we een C# in het een gereserveerd woord van Basic de stapel met POP AF en roepen we vierde octaaf, de toon dus die tus­ met een bijbehorende hook. Er is in onze eigen CMD hand Ier aan. De sen de C en de D in ligt. Eigenlijk is MCCM en de beide ouderbladen al enige eis die aan deze routine ge­ dit L'en tamelijk nutteloze mogelijk­ zo vaak aandacht besteed aan steld wordt is dat HL na een succes­ heid in MML, maar het kan allemaal hooks, dat ik er hier niet veel meer volle uitvoering van het commando beter 'te uitgebreid' zijn, dan dat woorden aan vuil zal maken. Een moet wijzen naar de positie direct MML mogelijkheden onbenut zou hook is een stukje van vijf bytes in achter het CMD statement, net als laten. het systeemgebied dat in een be­ bij CALL. paalde situatie wordt aangeroepen. Veel mogelijkheden Normaal gesproken staat in de Het voorbeeld dat ik deze keer be­ De instructie PLAY biedt - zoals dui­ meeste hooks RET en gebeurt er spreek is CMD HMMM, een state­ delijk zal zijn - veel mogelijkheden niets; door hier een aanroep naar ment die in bepaalde situaties de om muziek te maken op de MSX. een eigen routine neer te zetten kun grafische COPY kan vervangen en Met een beetje ervaring en wat je de werking van het MSX bestu­ dan veel sneller is. Ik zal eerst uit­ doorbijten is het niet eens zo heel ringssysteem beïnvloeden. leggen hoe dat komt. erg lastig muziekstukken van blad­ muziek in te voeren. De beste resul­ taten bereikt u echter door goed oe­ fenen en uitproberen. Want net als iedere programmeertaal, is MML soms lastig onder de knie te krijgen. ~~ Postbus 178, 1530 AD Warmer Het lastigst blijft het gebruik van Klantenservice 020-6373469 omhullenden; vaak is de enige op­ BBS 05126-3458, 300-9600 bps, 24 uur lossing een hoop verschillende Postbank 48994, KvK Leiden S 168609 waarden te proberen en te kijken wat er voor toon uit komt. Wellicht Nu uit voorraad leverbaar Inclusief software, (zolang de voorraad strekt): GFX9000 I 449,­ luxe behuizing, kan listing 3 u daarbij behulpzaam de nieuwste ontwikkelingen handleiding en zijn. 0 op MSX gebied! Revolutionair! MoonSound I 379,- kabels. GFX9000 en MoonSound zijn produkten van S~nri~e _Swiss . Sunrise Games fibo s~~ Het beste diskmagazine voor MSX van Enigma + Akin f 55,- Nederlandse bodem! Vijf maal per jaar twee Enigma + Akin + PA3 f 90,- diskettes boordevol met softwarebesprekingen Akin + PA3 f 70,- waar je wat aan hebt, het laatste nieuws, De spellen zijn ook los verkrijgbaar: Verantwoording: interessante artikelen, schitterende muziek en Enigma f 39,95 graphics, handige software en leuke demo's. Dit artikel is gebaseerd op de cur­ Akin f 49,95 MSX2, 128 kB RAM, dubbelzijdige drive. sus Programmeren in MSX BASIC Pumpkin Adventure 111 f 69,95 Een heel jaar lang (10 disks) voor slechts f 69! van PBNA en is met toestemming Bestellen door overmaken van het bedrag op Stuur een briefkaart naar onze postbus om je aan giro 48994 o. v. v. het gewenste. opgenomen. te melden als abonnee.

MSX Computer & Club Magazine 54 nummer 80 - december '95 / januari '96 CMDHMMM.GEN ; Dit wordt aangeroepen bij een CMD Door Stefan Boer CMD HandIer: RST 8 ;check op "HMMM(" DB "H" Maakt nieuw BASIC commando HMMM RST 8 (High-speed Move vraM to vraM) DB "M" voor gebruik 'High Speed' copy in BASIC RST 8 Syntax: CMD HMMM (xl,yl)-(x2,y2) ,pI TO (x3,y3) ,p2 DB "M" xl ~ x2, yl ~ y2 RST 8 Verder geldt in scherm 5 en 7 dat xl, x3 en (x2-xl+l) DB "M" een veelvoud moeten zijn van 2 en in scherm 6 van 4. RST 8 DB "(" H CMD: EQU #FEOD CMD hook CALL ReadWord xl ReadByte: EQU #521C interpreter LD (COPLSX) ,DE ReadWord: EQU #6FOB interpreter RST 8 Error_Syntax: EQU if4055 interpreter DB "," Error_Illegal: EQU if475A interpreter CALL ReadByte yl LD (COPLSY) ,A ; BLOAD header RST 8 DB ifFE DB ")" DW Init RST 8 DW Einde DB ifF2 ;token voor DW Init RST 8 ; startadres ORG ifDOOO DB "(" ; buig de hook af CALL ReadWord x2 Init: LD HL,NieuweHook PUSH HL LD DE,H_CMD LD HL, (Copy _SX) LD BC,5 EX DE,HL LDIR OR A RET SBC HL,DE JP C,Error_Illegal ;x12 ; De nieuwe hook, wordt naar H_CMD gekopieerd INC HL ; nx~x2-xl+l NieuweHook: POP AF ; voorkom foutmelding LD (Copy_NX) ,HL CALLCMD HandIer POP HL RET RST 8 DB "," CALL ReadByte y2- -E LD A, (COPLSY) VDP commando's VRAM adres °staan de kleurnum­ LD D,A De VDP in onze MSX 2, 2+ of turbo R mers van pixel (0,0) en (1,0) en op LD A,E is in staat om complexe operaties VRAM adres 1 van pixel (2,0) en SUB D zoals rechthoekige gebieden kopië­ (3,0). Als de VDP het pixel (1,0) JP C,Error_Illegal ;y12 ren of lijnen trekken volledig zelf­ naar (2,0), moet hij moet kopiëren INC A ; nx~y2-yl+l standig uit te voeren. Hier wordt dus eerst VRAM adres °lezen en de LD (CopyYY) ,A ook dankbaar gebruik van gemaakt rechter helft van de inhoud onthou­ RST 8 door de Basic interpreter, die bij op­ den. Vervolgens moet hij VRAM DB "),, drachten zoals COPY en LINE weinig adres 1 lezen en de linker helft daar­ RST 8 meer hoeft te doen dan de juiste pa­ van vervangen door de zojuist ont­ DB "," rameters aan de VDP door te geven. houden rechterhelft. Vervolgens CALL ReadByte pI moet hij de verkregen waarde op LD (Copy_SPage) ,A In de programmeertaal van de VDP adres 1 schrijven. Dit klinkt inge­ RST 8 worden kopieeropdrachten moves wikkeld en dat is het ook. Dit is dan DB #D9 ;token voor "TO" genoemd. Er zijn twee soorten mo­ ook precies de reden dat logical mo­ RST 8 ves: logica I moves en high-speed ves veel trager zijn dan high-speed DB "(" moves. Met een logical move kan moves. CALL ReadWord x3 een wil1lekeurig rechthoekig gebied LD (Copy_DX) ,DE naar een willekeurige positie wor­ Een move opdracht wordt aan de RST 8 den gekopieerd en kan daarbij ook VDP gegeven door de volgende re­ DB "," nog een logische operatie worden gisters van de gewenste waarde te CALL ReadByte y3 toegepast, zoals TPSET of XOR. Bij voorzien: LD (Copy_DY) ,A een high-speed move zijn geen logi­ RST 8 sche operaties mogelijk en kan er al­ R32/33 SX bron x-coördinaat 0-511 DB "),, leen in eenheden van bytes worden R34 /35 SY bron y-coördinaat 0-1023 RST 8 gekopieerd. Een voorbeeld maakt R36/37 DX doel x-coördinaat 0-511 DB "," direct duidelijk waarom dit een be­ R38/39 DY doel y-coördinaat 0-1023 CALL ReadByte p2 perking is. Op scherm 5 neemt een R40/41 NXbreedte in pixels 1-512 pixel een halve byte in beslag. Op R42/43 NY hoogte in pixels 1-1024

MSX Computer & Club Magazine nummer 80 - december '95 / januari '96 55 ".. A.ssembly listing Nadat de registers 32 tot en met 43 LD (Copy_DPage) ,A zijn ingevuld kan de HMMM (High­ PUSH HL speed Move vraM to vraM) worden LD HL, COPLSX gestart door de op code &HDO naar CALL VDPCommand register 46 te schrijven. In register 45 POP HL kunnen nog wat aanvullende para­ RET meters worden opgegeven maar die laat ik hier achterwege. ; data voor VDP commando CMD HMMM Copy_SX: DEFS 2,0 Source X Copy_SY: DEFS 1,0 Source Y MSX Basic gebruikt voor het Basic Copy_SPage: DEFS 1, 0 Source Page commando COPY altijd LMMM, wat Copy_DX: DEFS 2,0 Destination X staat voor Logical Move vraM to Copy_DY: DEFS 1,0 Destination Y vraM. Op deze manier kunnen alle Copy_DPage: DEFS 1, 0 Destination Page mogelijke kopieeropdrachten te al­ Copy_NX: DEFS 2,0 Number of X dots len tijde worden uitgevoerd, maar Copy_NY: DEFS 2,0 Number of Y dots in het geval de gewenste kopieerop­ DB O,O,#DO #DO = HMMM dracht aan de eisen voor een high­ speed move voldoet is dat zonde. ; standaard VDP routines KUN Basic kiest in dat geval auto­ VDPCommand: CALL VDPReady matisch HMMM, helaas doet de nor­ DI male MSX Basic dat niet. Wij lossen LD A,32 dit euvel nu op door CMD HMMM OUT (1199) ,A te maken en indien mogelijk COPY LD A,17+l28 te vervangen door CMD HMMM. OUT (1199) ,A EI Om het voorbeeld niet al te inge­ LD BC,#OF9B wikkeld te maken, geven yve CMD OTIR HMMM een zeer strikte syntax: RET CMD HMMM(xl,yl)-(x2,y2) ,pl VDPReady: LD A,2 Ta (x3,y3) ,p2 CALL VDPReadStatus BIT O,A Dit heeft dezelfde betekenis als RET Z COPY met dezelfde parameters, mits JR VDPReady xl, x2 en x3 voldoen aan de eisen voor een high-speed move. Indien VDPReadStatus: DI dat niet het geval is zullen de waar­ OUT (1199) ,A den door de VDP worden 'afgerond' LD A,lS+128 en zal niet het gewenste resultaat OUT (#99) ,A worden verkregen. Bij de COPY op­ NOP dracht van MSX Basic kan STEP wor­ NOP den gebruikt en kunnen de pagina­ IN A, (#99) 's worden weggelaten; dat geeft een EX AF,AF' hoop extra programmeerwerk en la­ XOR A ten we hier dus achterwege. OUT (#99) ,A LD A,128+1S Parameters uitlezen OUT (#99) ,A Het grootste gedeelte van onze CMD EI hand Ier is het uitlezen van de para­ EX AF,AF' meters en het controleren op het RET woord HMMM, de haakjes, de kom­ ma' s, het koppelteken en het woord Einde: END TO. Voor het uitlezen van de para­ meters gebruiken we weer Read­ Byte en ReadWord die we al kennen van de vorige keer. Deze keer kun­ nen ze gewoon rechtstreeks met Hierbij moet je het hele VRAM zien Een high-speed move geeft in de CALL worden aangeroepen, omdat als één groot scherm van breedte schermen 5 en 7 als beperking op de Basic interpreter niet is wegge­ 256 (in scherm 5 en 8) respectieve­ SX, DX en NX dat zij een tweevoud schakeld zoals bij de CALL handier lijk 512 (in scherm 6 en 7) en hoogte moeten zijn en in scherm 6 dat zij het geval was. 1024 (in scherm 5 en 6) respectieve­ een viervoud moeten zijn. Dit komt lijk 512 (in scherm 7 en 8). Zo is bij­ doordat er in scherm 5 en 7 twee Voor het controleren of bepaalde te­ voorbeeld het pixel (0,0) op page 1 pixels in een byte staan en in scherm kens aanwezig zijn gebruiken we gelijk aan (0,256). 6 zijn dat er vier. deze keer de BIOS routine SYNCHR,

MSX Computer & Club Magazine 56 nummer 80 - december '95 / januari '96 die kan worden aangeroepen met Suggesties afkorting van CoMmanD. Er is ech­ RST 8. De routine controleert of het De CMD handIer van dit voorbeeld ter nog een aantal andere gereser­ karakter waar HL naar wijst, gelijk zelf is erg eenvoudig. Er wordt veerde woorden in MSX Basic, die is aan het karakter dat direct na de maar één CMD-commando onder­ niet gebruikt worden, maar wel een RST 8 met DB in de code staat. Is dat steund en de CMD hook wordt door hook hebben, die kan worden afge­ niet het geval, dan zal automatisch de routine Init botweg overschre­ bogen. Dit zijn ATTR$ en IPL met de een syntax error worden gegeven. ven. Eventuele reeds aanwezige hooks H.ATTR op adres &HFElC en Anders wordt HL verhoogd, zodat CMD-commando' s worden daar­ H.IPL op adres &HFE03. Deze kun­ naar het volgende karakter wordt mee dus uitgeschakeld. Je zou zelf nen op dezelfde manier worden ge­ gewezen. SYNCHR doet nog meer, de CMD hand Ier kunnen uitbreiden bruikt als H.CMD, waarbij je er wel maar dat is hier niet van belang. zodat er wel meerdere CMD-com­ aan moet denken dat ATTR$ een Het gebruik van RST 8 maakt het mando' s worden ondersteund, ge­ functie is en geen statement: een programma korter en bovendien bruik daarbij een tabel zoals bij de functie moet een waarde terugge­ worden spaties automatisch overge­ CALL handIer werd gebruikt. Bo­ ven. IPL staat overigens voor Initial slagen; dit zou anders moeten wor­ vendien kun je het zo maken dat er Program Loading en ATTR$ heeft den opgelost door telkens een routi­ geen POP AF wordt gedaan als je iets met de ATTRibuten van een file ne 'SkipSpaces' aan te roepen. het CMD-commando niet herkent te maken gehad. Beide woorden en dat de oude hook dan alsnog zijn waarschijnlijk een overblijfsel Aangezien een Basic programma wordt aangeroepen; die moet je dan uit een voorloper van MSX Basic. 'tokenized' in het geheugen staat uiteraard ergens hebben opgesla­ [NvdR: Volgens onze informatie is dit testen we niet op '-' en 'Ta' maar gen. Op die manier is het mogelijk juist met de MSX 2 toegevoegd, waar­ op de 'tokens' &HF2 en &HD9. Vrij­ om meer CMD handIers tegelijk ac­ schijnlijk voor mogelijke tekomstige uit­ wel alle gereserveerde woorden tief te laten zijn. Dit is geen enkel breidingen.] 0 van MSX Basic worden in het geheu­ probleem, zolang ze elkaar qua ge­ gen als zo'n token opgeslagen. Dit heugengebruik maar niet in de weg spaart geheugenruimte en boven­ zitten. Pas daarbij wel op dat je niet dien is het een stuk sneller. twee keer dezelfde CMD handIer ini­ tialiseert, dan zal hij in geval van Het is eenvoudig in te zien dat de een onbekend CMD-commando de parameters die de VDP nodig heeft, oude hook aanroepen die weer de­ als volgt uit onze parameters bere­ zelfde CMD handIer aanroept, die kend kunnen worden: weer de oude hook aanroept, die weer. .. SX xl SY yl + 256*pl Verder ligt het natuurlijk voor de DX x3 hand om CMD HMMM zelf uit te DY y3 + 256*p2 breiden. Bijvoorbeeld door wel toe NX x2 xl + 1 te staan dat x2 kleiner is dan xl of NY y2 - yl + 1 zelfs een CMD MOVE te maken die zelf uitzoekt of er een HMMM of De parameters worden in het pro­ een LMMM moet worden gebruikt. gramma dienovereenkomstig in Ook is het natuurlijk mogelijk om een tabelletje gezet, waarin achter­ het weglaten van de pagina's te on­ eenvolgens de waarden voor de re­ dersteunen zodat er automatisch de gisters 32 tot en met 46 staan. Hier­ actieve pagina wordt ingevuld, de bij wordt gecontroleerd of er geldt actieve pagina staat op adres dat xl=x2 en yl=y2. Is dat niet het &HFAF6. Je kunt zien of er een pagi­ geval, dan wordt er een Illegal func­ nanummer is opgegeven door te kij­ I llJ tflili,') (,1,' {jbeurs tion call gegeven. Tot slot worden ken of er een komma achter het deze vijftien bytes door de stan­ haakje staat. Gebruik daarvoor niet daardroutine VDPCommand naar RST 8 want dan wordt een syntax er­ - Game Contest (X-citing Prices!) - de registers geschreven, zodat de ror gegeven en dat is niet de bedoe­ kopieeropdracht wordt uitgevoerd. ling. Het implementeren van STEP - MoonSound Happening - is weer een stapje moeilijker maar Met behulp van de source en GEN80 ook zeker niet onmogelijk. De opco­ - GfX9000 Demonstration - kun je CMDHMMM.BIN aanmaken, de van STEP is &HDC. Op adres die uiteraard ook op het diskabon­ &HFCAF staat de huidige scherm­ - MIDI Show- nement te vinden is. Met mode, het is geen overbodige luxe om even te controleren of die wel loadsa Soft 'n Hard warez - CLEAR 200.&HDOOO minimaal 5 is en anders een Illegal ------~-L------rJ BLOAD "CMDHMMM. BIN" • R function call te geven. Enfin, zo is 0 0 0" 197 0 er nog wel meer te bedenken. Ihere ... ' kun je het nieuwe CMD-commando 20 ~'Be vervolgens installeren. Probeer het Alternatieven voor CMD maar eens, je zult zien dat deze ma­ Het gereserveerde woord CMD is lime: 10:00·17:00 nier echt veel sneller werkt dan de bedoeld voor het uitbreiden van Price: fl. 2,50 normale COPY. MSX Basic, het is niet voor niets een

MSX Computer & Club Magazine nummer 80 - december '95 / januari '96 57 Het kan mis, dus waarom niet? Murphy's law

Murphy was de man die kreeg. Statische stroom kan sterk kig zelf het relatieve ongeluk met als eerste aangaf dat bepaalde zaken zijn. een glimlach en stuurde ons een an­ Dus met de MSX onder de arm der verhaal waarin blijkt dat je in nu eenmaal fout gaan, enkel en alleen naar de computershop, waar enkele seconden ook meermalen omdat zij fout kunnen gaan. hartelijk werd gelachen om mijn sta­ met Murphy in aanraking kunt tische verhaal. Maar niet getreurd, komen. Zie het kader verderop. De uitspraken / wetten zijn algemeen hij zou weer snel beter zijn. Met een week of twee. Murphy onschuldig van toepassing, maar concentreren Even wachten. Laten we eerst duidelijk stellen dat zich op het technische vlak. De Een maand later was hij klaar en er niet Murphy schuldig is, maar dat waren een zootje chipjes vervangen. hij slechts waarschuwt tegen aller­ computer met alles wat daarmee Ik vol goede moed het apparaat lei zaken. We hoorden al vaker dat samenhangt, spant hierbij de kroon. weer aangezet en ja hoor hij werkte. de brenger van de slechte bood­ Eh alleen poort 2 werkte niet. schap behandeld werd als veroor­ Terug naa r de com putershop. zaker ervan. De meeste mensen Mijnheer, ze zijn poort 2 vergeten te repareren. Oh ja, ja. Dan sturen we hem even terug. Graag, dank u. Even wachten. Nog even wachten. En toen was hij dan toch klaar. Alle Het idee voor dit artikel kwam op poorten werkten. Alles liep weer. met het doorbladeren van de post­ Alleen toen ik wat uit wilde printen map. We kwamen van Gabriel Sink­ deed de printer het niet. graven een brief tegen, die zover wij Zes rode stoplichten later was ik ons kunnen herinneren nooit in de weer bij mijn steeds minder popu­ postrubriek is terechtgekomen. Op laire computershop. Na een zeer zich komt dat vaker voor. Een lezer kort gesprek van mijn kant werd mij stuurt ons een brief, krijgt persoon­ verzekerd dat het zo spoedig mo­ lijk antwoord per post of telefoon gelijk en gratis verholpen zou wor­ en de zaak is afgedaan. Is het onder­ den. werp naar ons oordeel ook voor an­ Even wachten. deren interessant, dan nemen wij de En ja hoor hij was weer klaar. Er brief met het antwoord op in de ru­ was een kabel vergeten vast te briek Post. Andere brieven, zoals de solderen. gruwen van Frankenstein, maar brief van Rieks Warendorp Torringa Foutje. Bedankt. niet om de juiste reden. Hij, Fran­ in MCCM 77, en duidelijk bedoeld kenstein, zag er niet afzichtelijk uit, voor de postrubriek en dan blijft Moraal: men is geacht als Nederlan­ dat was zijn creatie: het monster persoonlijk contact vaak achter­ der de wet te kennen, alleen de wet van Frankenstein. Je kunt gruwen wege. In het geval van Rieks spra­ van Murphy staat er niet in. van een persoon als Frankenstein ken wij hem trouwens juist wel Was getekend omdat hij dat monster schiep. Maar uitgebreid van te voren. Maar laten Gabriel Sinkgraven we dwalen af; ons onderwerp is de we maar beginnen met de brief die wetten van Murhpy. Als iets mis wij van redactiewege aanpasten. Frustratie wegschrijven kan gaan, zal het mis gaan. Dit soort verhalen bereiken ons Statische problemen vaker. Het is om moedeloos van te • If anything can go wrong, it will en wat er na kwam worden. Het lijkt of de hele wereld Redactie M.C.C.M. samenspant om echt alles, maar Zoals u ziet, geef ik ook de Engelse Op een dag in maart zat ik achter dan ook alles mis te laten gaan. Wij tekst, die in sommige gevallen mijn MSX om een spelletje te gaan hebben er als magazine natuurlijk sterker uitdrukt wat er wordt be­ spelen. Computertje aan, joystickje niets mee te maken, maar willen doeld. Het Engels kent nu eenmaal vast en ik wilde gaan beginnen. Toen best met u mee zuchten en een meer woorden en kan bepaalde zag ik dat mijn monitor een beetje troostende schouder zijn. U heeft zaken daarmee adequater, lees sub­ stoffig was, dus, terwijl ik mijn joys­ uw terechte frustraties even van u tieler, aanduiden. Wij hebben om tick nog vast had, veegde ik over af kunnen schrijven en wij hopen onze eigen reactie wat te kunnen re­ het beeldscherm met het gevolg dat Murphy zich voorlopig op uw lativeren een aantal boekjes over de dat ik een redelijke opsodemieter Î 1111111 1.1 I adres even inhoudt. U beziet geluk- wetten van Murphy ter redactie.

MSX Computer & Club Magazine 58 nummer 80 - december '95/ januari '96 Een aantal wetten laten wij straks het slecht, maar als iets slecht be­ grond laten vallen. Een en ander volgen, soms in het Nederlands en gint, eindigt het nog slechter en 'If met elegante zwaaien over de soms in het Engels. Vertalingen it looks easy, it's tough. If it looks schouder. Het resultaat werd laten we achterwege, u zoekt het tough, it' s damn weIl impossible. natuurlijk nauwgezet bijgehouden. zelf maar op in het woordenboek als het niet duidelijk is. Wet 2: als je een beboterde boter­ ham laat vallen, neemt de kans dat Naamgever hij met de boterkant naar beneden Maar: als je iets wilt gaan doen, is neerkomt, toe naarmate de vloerbe­ er altijd iets anders dat je eerst moet lurpby's dekking kostbaarder is. doen. Wie Murphy was, zal altijd Hetzelfde tafereel. Alleen stonden wel een open vraag blijven. Het is Law de tafels nu op dure Perzische tapij­ net zoals met de uitvinding van de ten. Weer werden bij dit onderzoek boekdrukkunst waar elk land zijn vele boterhammen ter aarde gewor­ eigen coryfee heeft. In het Ameri­ look Two den en ik lag dubbel. Al die uitge­ kaanse boekje van Arthur Bloch la­ .ore streken smoelwerken en hup daar zen wij dat een zekere kapitein Ed ging weer een boterham door de Murphy, een researcher van Wright reasonswhy lucht. Aircraft Lab., eens verzuchtte: 'If thingsgo there is any way to do it wrong, he &UOlM! Het resultaat was dat er geen we­ will;' daarmee een van zijn medew­ tenschappelijk bewijs was dat Mur­ erkers niet erg hoog aanslaand. phy gelijk had. De boterhammen Toen zijn superieur, kolonel Stapp, waren vrijwel fifty-fifty face-up en enige tijd later op een persconferen­ face-down neergekomen. Bij de tie meldde dat het uitmuntende re­ dure Pers was er een - overigens sultaat bij de veiligheidstests te Openbaar vervoer niet significant - verschilletje ten danken was aan een grondig geloof Als u eens te laat aankomt voor een voordele van face-up. Wat bewijst in Murphy's law, was de doos open. bepaalde bus, trein of vliegtuig, zal dit nu? Niets natuurlijk, want Mur­ die op tijd vertrokken zijn. Als u op phy werkte ook tijdens dit onder­ Binnen korte tijd werd Murphy's tijd bent voor een bepaalde bus, zoek en zorgde er keurig voor dat law overal aangehaald en begonnen trein of vliegtuig, zal die vertraging er geen bewijs voor Murphy's Law velen varianten op de wet te verzin­ hebben. Erger: het vervoermiddel te vinden was. Of is het bewijs daar­ nen. De familie van wetten werd waarop u daarna moest overstap­ mee nu juist wel geleverd ... ook snel en drastisch uitgebreid. pen, zal wel op tijd vertrekken. Als Maar ook in Engeland heeft men u op tijd en in het juiste vliegtuig Murphies en al snel ging daar het op de plaats van bestemming bent verhaal de ronde dat een mijninge­ aangekomen, zal uw bagage ver­ nieur de geestelijke vader was van moedelijk in een ander vliegtuig de de wet. Ongetwijfeld zal er ook nog andere kant opgaan. ~by's wel een Ier - de naam doet dat ver­ moeden - een Schot of een andere Maar ook de fiets biedt geen uit­ Engelsman of Amerikaan zijn, waar komst, want waar u ook heen moet, t,br(~(~ 'r. de oorsprong bij zou liggen. het is heuvel op en tegen de wind rn(~xJh~'f in. Gaat u terug, is de weg afgezet Varianten en de wind gedraaid. En komt u wrong • It is impossible to make anything langzaam vooruit in de file, stelt u reasonswhy foolproof because fools are so in­ vast dat de andere rijstrook sneller thingsgo genious. gaat. more! • Nothing is as easy as it looks. • Every solution breeds new pro­ Q.E.D. *Includeslndex 10 011 3 Books blems. Op de BBC was ooit een aflevering Jlrtbar Bloeit van het programma Q.E.D. te zien, Maar er is hoop: een populair wetenschappelijk pro­ • Smile, tomorrow will be worse. gramma, dat onderzocht of de wet­ Computers • Als je je een keer lekker voelt en ten van Murphy inderdaad gelden. Speciaal op het gebied van comput­ alles gaat naar wens, maak je dan In deze eindejaars special onder­ ers en programma's zijn er natuur­ geen zorgen; het gaat over. zocht men twee wetten. lijk veel gevallen van Murphy te • Things that go wrong under nor­ ontdekken. Op het grensgebied mal conditions get worse under Wet 1: als je een beboterde boter­ komen we al de rekenfout tegen: pressure. ham laat vallen, is de kans groter dat hij met de boterkant naar • In any calculation, any error that Deze laatste uitspraak heeft vele ge­ beneden neerkomt. can creep in will do so. daanten, waarin duidelijk wordt dat Op een keurig Engels gazon stond iets niet alleen verkeerd kan gaan, een tafel met een aantal keurige Vervang calculation door computa­ maar daarvoor ook nog eens het Engelse dames en heren, die een tion en we zijn bij de computers moment uitkiest dat het slechtst uit­ tijdlang niets anders deden dan bo­ aangeland. Het beestje heeft hier komt. Als iets goed begint, eindigt terhammen smeren en dan op de zelfs een naam gekregen: bug. Ie-

MSX Computer & Club Magazine nummer 80 - december '95/ januari '96 59 dereen die wel eens fors program­ Een de wet van ma geprogrammeerd heeft, zal wel verhaal over Murphy eens tegen de wet van de constante Dat veilig werken een serieuze zaak is moge u duidelijk zijn. Wat ook duidelijk is, is dat bugrate aangelopen zijn: sommige mensen het vaak moeten ontgelden vanwege hun inzet. Een inzet die ze dan duur kan komen te staan. Omderstaand verhaal is hiervan een voorbeeld. En zo is het gekomen • Bij elk voldoende groot program­ Even vooraf: een metselaar, want daar gaat het verhaal over, heeft een ongeluk gekregen en ma is het aantal bugs constant. laat in een brief aan de arbeidsinspectie weten hoe hij aan zijn verwondingen komt. Hij schreef in deze brief het volgende:

Mijne Heren, In antwoord op uw schrijven, waarin u om meer uitleg vraagt aangaande De computerwettBfl mijn verklaring dat het ongeval gebeurd is door alleen te willen werken, het volgende: zoals u weet is mijn beroep metselaar. van ffiurphv Op de dag van het ongeval was ik aan het werk in een gebouw op de vierde verdieping. Op het einde van de dag lagen er nog 250 kilo stenen, die terug naar beneden moesten. In plaats van deze met de hand langs de trap maar beneden te dragen, besloot ik van een katrol gebruik te maken met daaraan een cementton. De katrol werd bevestigd op de zesde verdieping. Ik maakte het touw eerst stevig vast op de begane grond en ging toen naar boven om de ton te vullen met stenen. toen dit klaar was ging ik naar beneden waar ik voorzichtig het touw losmaakte, zodat ik de lading stenen (250 kilo) langzaam naar beneden kon laten zakken.

Op het ongevalsformulier kunt u lezen dat ik 67 kilo weeg. Tot mijn grote schrik schoot ik toen ineens omhoog. Ik verloor even mijn bezinning en vergat dus het touw los te laten, onnodig te zeggen, echter ik wil volledig zijn, dat ik zeer snel omhoog ging. In de buurt van [ de tweede verdieping kwam ik de ton tegen. Dit verklaart de hoofdwonden en het gebro­ J •.... ken sleutelbeen. Ik schoot nog verder tot de ton tegen de grond sloeg. Door de slag viel Een bug is trouwens alleen een an­ de bodem uit de ton. Zonder stenen weegt deze maar 25 kilo. Ik daarentegen 67 kilo en der woord voor een zogenaamde aldus begon ik aan een snelle afdaling. In de buurt van de derde verdieping kwam ik de ton 'undocumented feature'. weer tegen die terug omhoog kwam. Dit verklaart de gebroken enkels en de verwondingen aan het onderlichaam. De ontmoeting met de ton heeft wel mijn val gedeeltelijk gebroken • Interchangeable diskettes won't. maar ik viel toch met een behoorlijke klap op de stenen. Dit verklaart de twee gebroken • Build a system that even a fooI wervels. Helaas moet ik u bekennen dat, toen ik op de hoop stenen lag, ik mij van de pijn can use, and only a faal will want niet meer kon bewegen en ik weer mijn tegenwoordigheid van geest verloor en het touw to use it. losliet. De lege ton weegt meer dan het touw alleen en de ton kwam dus weer snel naar Voorgaande wordt trouwens vaak beneden en op mijn benen terecht. Dit verklaart de twee gebroken benen. Het hele ongeval gezegd van Apple computers; door duurde ongeveer 15 sec. Ik hoop hiermede genoeg informatie te hebben verstrekt over de de concurrentie natuurlijk. De wijze waarop het ongeval zich heeft voorgedaan. enige zekere manier om alle bugs te is get. m. vr. gr. B.O.U.w. Vakker verwijderen, is het wissen van het Huidig adres: Huize Weltevree (gasthuis) programma.

• Bugs don't use energy: shutting als 'wanneer nul bijzonder groot is, Troost u: Murphy was een optimist. the computer off won't kill them. is het bijna even groot als een beetje o De computer is natuurlijk het meest een'. ideale apparaat om de wet van Murphy te optimaliseren. Binnen Het is eigenlijk ook wel onze eigen elk groot probleem ligt een klein schuld, want mensen die met com­ probleem zijn kans om naar buiten puters werken, gedragen zich niet te komen af te wachten. Het verwij­ zoals de computer wil dat ze zich Bestelinformatie: deren van een bug uit een program­ gedragen. Denk echter niet dat het De drie boekjes van Arthur Bloch ma, zorgt er daarom als regel voor ideaal is als de ene computer met werden al jaren geleden aange­ dat die andere bug nu wel aan de een andere samenwerkt. Dat laatste schaft en liggen vermoedelijk niet oppervlakte komt. Maak u geen zor­ woord verliest al zijn betekenis zo­ meer in de winkel. Zij werden uit­ gen dat dit gebeurt als u het pro­ dra twee computer aan elkaar gek­ gegeven door Princs/Stern/Sloan gramma aan het fixen bent; een oppeld worden. Ze zijn alleen Publishers, Ine., Los Angeles. Het beetje bug manifesteert zich pas bij bereid elkaar fouten te versterken. eerste deel ©1977 heeft ISBN: een officiële demonstratie of na ver­ 0-8431-0428-7, het tweede deel koop. Dit alles volgens het principe Als je per ongeluk de toetscombina­ ©1980 ISBN: 0-8431-0674-3 en dat elke storing ook geduldig wacht tie voor 'einde programma' hebt in­ het derde deel ©1982 ISBN op het ongelukkigste moment om gedrukt, kun je erop rekenen, dat je 0-8431-0618-2. Het Nederlands­ toe te slaan. Wiskundig is de wet automatisch ook 'Nee' hebt ingevo­ talige boekje van Joachim Graf van Murphy ook gemakkelijk te erd op de vraag of het werk be­ werd door Pieter Janssens vertaald kenmerken als 1 + 1 = 2, waarbij = waard moest worden. Bij de invoer uit het Duits en uitgegeven in 1992 gelezen dient te worden als 'zelden van je enige backup, zal die door door Uitgeverij Lannoo nv en heeft of nooit'. Voor de bit". zeg maar fa- een klein digitaal misverstand wor­ ISBN 90 209 2071 5. naten onder ons, is dit laatste zoiets II I1 I I la den gewist.

MSX Computer & Club Magazine 60 nummer 80 - december '95/ januari '96

• • , 1 '1 • h Ct - Robert WiJting special Megaguide

Deze aflevering van de Mega guide is wel een heel bijzondere. Hij is Er is echter een uitzondering. Dat is de Adat. Dit toestel bezit in het echt namelijk helemaal samengesteld uit een deel van de inzendingen van zowel grond- als luchtaanval raket­ Robert Wilting. Deze jongen had mij een boekje toegestuurd en later ten. De persoon die het vorige deel maakte, had het er over het schieten een diskette gegeven, vol met speeltips. Een deel ervan is te lezen in op lange-afstand nader te verkla­ dit artikel. Robert bedankt, voor deze MECA-inzending! ren. Aangezien er nooit een twee­ de deel is geschreven, doe ik het. Al Ie schepen bevatten lange-afstand­ wapens. Op het helicopterschip kan naast de helicopter ook de Harrier De legers landen. Voor de niet legerkenners, Hiervoor moet je even in de tabel dit is een klein toestel dat verticaal hieronder kijken. kan opstijgen. De prijs van dit toe­ De wapens stel is 2100 gulden en het toestel kun leprechaun, Triplesoft SAM-raket om vliegtuigen vanaf de je ook inzetten als bommenwerper. (MSX2,2DD,MUSIC) grond op korte afstand aan te val­ Ik weet haast zeker dat alleen Enge­ De volgende truc werkt alleen bij len. SAM2-raket om vliegtuigen land - tenminste van de standaard­ zelfgemaakte velden! Druk als je af­ vanaf de grond op lange afstand legers - ze heeft. komt en het menuutje op het aan te vallen. AAM-raket om vlieg­ scherm komt de spatie in. Je slaat tuigen in de lucht op korte afstand Zowel vliegdek- als helicoptersche­ nu het veld over. te vernietigen. AAM2-raket om pen bevatten SAM2-raketten om vliegtuigen in de lucht op lange af­ vliegtuigen op lange afstand te ver­ Campaign v2, Micro Cabin/ stand te vernietigen. RCT -raket om nietigen. De kruisers en de trans­ System Soft grond doelen van uit de lucht te ver­ portschepen bevatten kanonnen. (MSX2jR,2*2DD,MUSIC) nietigen. RCT2-raket om gronddoel Waarbij die van de kruisers verder In MCCM 64 stonden de menu' s ver­ op lange afstand door gronddoel te kunnen en die van het vrachtschip taald, op een paar functies na van vernietigen. De rest staat er in het ook landinwaarts. Om een misver­ het schakelmenu en het voertuigen­ Japans en is dus niet te verklaren. stand recht te zetten. Je hoeft niet set-aanmaken-menu wat eigenlijk Let echter wel op als je weet welk verplicht met je schip in een haven tooImenu zou moeten heten, omdat wapen de M1973 op lange afstand te liggen om je troepen uit te zetten. je er meer mee kunt dan alleen voer­ schiet. Weet je ook welke voertuigen Je kunt ze ook op de gewone grond tuigen maken. dit verder ook kunnen. Kijk en ver­ zetten. Ook zijn er vliegtuigen die Schakelmenu gelijk altijd. Voor de duidelijkheid: op lange afstand kunnen vuren. Dit 1 soundeffects on; je kunt normaal met SAM-raketten zijn er helaas maar twee. De MIG 31 2 digis onderin het gevechts beeld­ geen grondvoertuigen vernietigen. - standaard in Rusland 1 - en de scherm weg; 3 andere grond soort oft. Tooimenu (vierde keuze van het hoofd menu) nr Blauw Rood Groen Geel 1 kopieer veld of gesavede positie 1 Amerika Rusland 1 Duitsland Midden Oosten naar een andere disk; 2 kopieer legers; 2 Amerika 2 Rusland 2 Rusland 1 Engeland 3 leger samenstellen; 4 wis alle velden/ saven; 3 Duitsland Midden Oosten Rusland 2 Frankrijk 5 wis veld of gesavede positie; 4 Rusland 1 Midden Oosten Israel 6 terug naar hoofdmenu. 5 Rusland 2 Engeland Zweden Campaign vers ion menus 6 Frankrijk Japan (2de keuze hoofdmenu) Bij het opstarten kun je uit twee din­ 7 Israel China gen kiezen. De eerste is gewoon 8 Zweden Amerika 1 starten; de tweede is laden. Als je bij campaign in level 2 of hoger 9 Japan Amerika 2 komt, krijg je in het vervolg altijd 10 Amerika 1 China Duitsland een menu als je spullen wilt kopen. De linker is uitladen van de oudere 11 Amerika 2 Amerika 1 Rusland 1 voertuigen die al in je bezit waren. 12 China Duitsland Amerika 2 Rusland 2 Rechts nieuwe kopen.

MSX Computer & Club Magazine nummer 80 - december '95/ januari '96 61 Burai 2, Riverhill Soft INe. (MSX2, 8*2DD,MUSIC) P~Be.E.R KORT - Voor de menu's verwijs ik naar SUl\T\N6 iE. vOOR- MCCM 58/45, de allereerste dus. Dit spel is verdeeld in zes missies. ~ ... De eerste vijf kun je spelen in een willekeurige volgorde. De zesde krijg je als je de andere vijf hebt uit­ gespeeld. Waarom toch nog een keer de oplossing? Mensen met een diskabonnement hebben toch al de oplossing op de Sunrisecompilation disk staan? Ja, maar Sunrise geeft veel te weinig tips en je bent haast nog net zo ver als in het begin. Dit heb ik uit eigen ervaring. Ook heeft deze oplossing nog nooit in de Mega guide gestaan. Genoeg rede­ nen om hem op te sturen. Of niet? Dit zijn de oplossingen van de mis­ sies 1,3 en 4. Vermoedelijk staat er bij de volgende keer de rest.

Missie 1 : tovenaar met kleine japanner Versla de tovenaar ongeveer tien \lOOAAL e. IJ keer en kies dan NO. Je bevindt je nu in een huisje waar je een aantal spelers erbij krijgt. Loop nu hele­ F14. Bij de F14 moet je eerst van wa­ raakt zo per ongeluk een tank van maal naar beneden en je zult de pens veranderen. Dit hoeft niet bij jezelf. Dan is het wel jouw tank die stad verlaten. Loop nu van de ene de MIG. Nog een voordeel van de op lange afstand gepakt wordt. Het stad naar de andere en ga in deze MIG 31 is dat hij ook nog korte af­ gevolg is dat jouw tanks worden ka­ stad naar de haven. Daarna naar de standsraketten kan meenemen. Dit potgeschoten. Dit kan gebeuren bibliotheek. Hier moet je een aantal kan de F14 niet, maar de F14 heeft met alle lange-afstandswapens. De boeken in de juiste volgorde lezen. als voordelen het beter schieten en vrachtauto's van 200 gulden dienen Als het goed is, is de plattegrond het landen op devliegdekschepen. als tankauto en die van 100 gulden hiervan al in een MCCM geplaatst Een F14 is ook duurder, namelijk als troepentransporter. De beste of wordt hij nog geplaatst. Lees nu 3400 gulden in plaats van 2800. Het troepentransporters zijn de M2 de boeken in deze volgorde en ga enige standaardleger dat de F14 be­ (Amerika 1) en de MK3 tank (Is­ terug naar de haven. Je kunt nu vat, is Amerika 2. raël). In de tank zijn je soldaten vei­ naar het eiland Mode varen in ruil liger, maar met de M2 kun je door voor honderd gulden. Doe dit. Een­ Ook zijn er lange-afstandswapens het water. maal op Mode moet je naar bene­ bij de landmacht. De eerste groep is den lopen en het huisje in gaan dat de SAM-lanchers. Dit zijn de SA4 en Goede vliegtuigen zich beneden op het eiland bevindt. de SA6 en nog een die onder andere Je kunt de F1l7 kopen ondanks zijn Loop nu naar een soort grot, zie de Amerika 2 heeft. Zij kunnen vlieg­ hoge prijs. Hij wordt bijna nooit ge­ kaart die bij het spel zit, en ga hier tuigen op lange afstand vernietigen raakt, maar hij heeft als nadeel dat praten. Loop nu nog verder naar be­ met SAM2-raketten. Het Midden hij maar dertien hokjes per keer kan neden en je komt bij een wild zwijn Oosten bevat de SA4 en Rusland doen en dat hij maar vijftig fuel aan. Ga hiermee praten en hij zal je heeft de SA6. De tweede groep is de heeft. Je kunt daarom beter een FIS naar een bos(?) in de rotsen bren­ vuurmonden. Dit zijn er behoorlijk kopen, die kost 3800 en kan vijftien gen. Loop nu naar het water door veel. Hier volgen enkele namen: hokjes per keer doen en heeft zestig zoveel mogelijk rechts en naar bo­ MLRS (AmerikaI), M1973 (Rusland fuel. Als het je gaat om toestellen ven te gaan. Eenmaal bij het water 1+2),155 GT (Frankrijk). Met deze op een vliegdekschip, zorg dan dat moet je de bomen vernietigen tot toestellen kun je op lange afstand je een F18 hebt van 2800 of een F14 brandhout. Dit doe je door er mid­ gronddoelen vernietigen. van 3400. De beste bommenwerper den in te gaan staan. Er wordt nu is de F111, maar als je geld te wei­ een vlot gebouwd dat jij veilig over De voor- en nadelen van schieten nig hebt, kun je altijd nog wel een het water heen moet krijgen. Waar­ op lange afstand: als je met lange af­ AIO A kopen. Een andere goede om veilig? Wel, je mag met een vlot stand zal gaan schieten, kan de vij­ bommenwerper is de Corsair. Deze maar twee keer tegen een rots op­ and jou niet raken tijdens de kost 1700 gulden (Amerika2). Je botsen. Het vlot is volgens mij ook gevechtscenes. Je moet het toestel moet bij dit toestel wel eerst van nog niet goed bestuurbaar, maar tweemaal raken, dat wil zeggen wapens switchen. Je kunt hem ook druk gewoon de rechterhelft van je eerst in het normale veld en daarna op een vliegdekschip zetten. Dit toetsenbord + cursor down en links - tenminste als hij iets geraakt kan niet bij de F111, maar onthoud en je gaat naar links. Zo zal het je heeft - in de gevechtscene. Stel: jij de F111 is sneller, heeft meer fuel wel lukken. Mocht er echter iemand schiet op een vijandelijke tank en en bezit raketten. zijn die de goede besturing van het

MSX Computer & Club Magazine 62 nummer 80 - december '95/ januari '96

.j. vlot weet, wil die persoon dit dan door ze op de kaart die bij het spel Mega guide opsturen. Loop nu naar een blauw, geleverd wordt op te zoeken en dit Deze rubriek geeft tips voor MSX games. Daarvoor mediterend mannetje. Goed zoeken. weer te vergelijken met de kaart die moeten de tips natuurlijk wel binnenkomen. Als je Als je bij deze vent komt zal hij een je aan het begin gekregen hebt. voor een of ander spel een bruikbare tip hebt, stuur doorgang voor je toveren. Loop nu Deze kun je trouwens altijd weer die dan naar: eerst door het andere poortje en ga oproepen. Dit doe je door hem eerst Marc Hofland nu naar het eerste groene mannetje. als item te selecteren en dan de bo­ Kraaiheide 55 Praat met hem en ga terug. Eenmaal venste optie te kiezen. Kies nu de 3069 lC Rotterdam terug loop je naar beneden. Zoek persoon en druk na een klein me­ nu de tweede stad. Ga nu naar het nuutje gewoon op spatie. Het klinkt Beloning: Voor een geplaatste tip krijgt de inzender grootste huis dat zich in deze stad misschien ingewikkeld, maar het is een gepaste beloning. Bel voor de beloning na de bevindt. Ga naar binnen en loop echt niet moeilijk. Mocht je ook nog publicatie op maandag tot en met donderdag tussen naar de meest rechter kist. Raak op een gegeven moment te weinig 19:00 en 20:00, telefoon (01 0) 420 77 94. LJ hem aan en je krijgt een item. Ga nu power hebben, vaar dan gewoon te­ terug naar het blauwe mannetje. rug naar het begineiland. Je kunt de Chunglie speciale trap = c, c, c, c, c Als je nu het goede item hebt ga je schepen het beste tegen de klok in­ ?????????? vanzelf uit de grot en anders ge­ langsgaan. Als je nu een bij een Dhalsim vuurbal= DO+UP+C beurt er niks. Ga nu op zoek naar schip bent, raak je het aan en je Super vuurbal= DO+UP+C+X een groen mannetje en hij zal er­ komt op het dek. Zoek hier naar Vlam= ??????? voor zorgen, dat je door bepaalde een persoon. Als er zich hier gedeeltes van rotsen heen kunt lo­ geeneen bevindt, ga dan naar het Quinch, MSX CoDe pen. Zoek nu naar de tweede groene ruim. Je moet namelijk eerst een (MSX2,2DD,MUSIC,AUDIO) man en je hebt de missie volbracht. persoon spreken om het overdekte Je kunt de einddemo te zien krijgen Bij de eerste schijfwisseling doe je gedeelte van het schip binnen te ko­ door in Basic de Save disk erin - write enable na­ men. In dit gedeelte vind je een tuurlijk - en daarna doe je de Sys­ monster. Vermoord hem en ga zo color O,O,O:run"end.bas" tem disk erin. ook de andere schepen langs. Als je Missie 3 ze allemaal hebt gehad, dan moet je in te tikken. Druk nu op return en Dit is echt gemakkelijk. Een beetje naar het starteiland varen. Dit is de einddemo wordt geladen. Een speler speelt hem in één dag uit. grotendeels vernield door monsters ander methode om snel de eindde­ Onthoud bij deze missie goed, dat die er rondlopen. Vernietig al de mo te zien, is voor zelfgemaakte vel­ je niet moet vechten zodra je onder monsters en ga dan het huis binnen den te kiezen. Als je nu een veld water bent. Loop naar beneden, waar deze missie begint. Hier loop uitspeelt, krijg je ook de einddemo maar zorg eerst dat je de balk een je naar de kast en pak je zoveel mo­ te zien. In MCCM 66 stonden alle keer vol gehad hebt. Versla nu de gelijk levensaanvul-items. Ga nu passwords op één na. Dit is het der­ vrouwen loop naar boven. Je krijgt naar het onderste huis en hier ligt de password: 204D er nu een speler bij en je vliegt op een man. Raak hem aan en je krijgt zijn rug van het eiland af. Je wordt een tweede kaart. Zoek nu het be­ Scramble formation, Taito nu naar het grote eiland Mode ge­ paalde gedeelte van het eiland (MSX2,1 MB ROM) bracht. Bouw je level nu wat op en Mode dat zich onder het kruis be­ Als je een bepaald geluid hoort en raak nu het water aan. Je komt nu vindt. Vaar hierheen. Ga daarna er verschijnen bolletjes op het in een soort grot, die zich onder het omhoog en je schip zal opstijgen. scherm ga dan onmiddelijk naar meer bevind. Zoek hier veertien Dit moet vrij precies dus kam dat links. Je moet wel ongeveer in het beelden en raak deze allemaal aan. gebied gewoon goed uit. Je komt midden vliegen. Zorg dat je op Als je ze alle veertien hebt, kun je nu in de wolken. Hier moet je een grond aanval mode staat. Een van je het kasteel in door een combinatie kasteel zien te vinden. Je kunt je vliegtuigjes wordt geraakt, maar je te maken. Dit is 3-2-1. Je komt nu door de gaten laten vallen om bij verliest nu geen leven. Als je bij het in het kasteel en hier moet je op­ een ander gedeelte te komen. Een­ eerste grote monster komt moet je zoek gaan naar deuren. Deze open maal in het kasteel raak je twee de vliegtuigjes op hem afschieten je steeds met een sleutel. mannetjes kwijt. Ga nu altijd met (space+graph) en daarna gelijk op Schema van deuren en sleutels de trappen omhoog en je komt bij grondaanval-mode hem aanvallen. deur 1 - sleutel 4 een vent uit. Raak hem aan en hij Als de drie rode gevallen wegge­ deur 2 - sleutel 6 zal je twee mannetjes vernietigen. schoten zijn, heb je hem verslagen. deur 3 - sleutel 8 Power-aanvullers helpen niets, om­ deur 4 - sleutel 10 dat dit namelijk zo hoort. Hierna Zone terra, Quadrivum deur 5 - sleutel 14 kom je bij de andere twee manne­ (MSXR,2DD,STEREO+PCM) Na de vijfde deur wordt er wat ge­ tjes die ergens onderin het kasteel Als er van achteren van die zijkant­ praat en de computer vraagt je om zitten. Loop nu naar boven en sla schieters komen, moet je onderin de Sytem disk erin te doen en je de muur kapot. Ga nu ook steeds gaan vliegen. zult de demo zien. Hierna vraagt omhoog, totdat je weer bij het man­ de computer om de save disk en na netje bent en hij zal ook deze twee Tot zover Robert Wilting. Maar nu het saven weer om de System disk. mannetjes verslaan. Er komt nu een volgt nog het derde en laatste deel Missie 4 ander persoon aangelopen die van van Gazzel's Revival. Het verhaal In het begin krijg je een kaart te het andere mannetje een hoop dat Dennis Lardenoije zo mooi in zien. Op deze kaart staan zeven smurrie maakt. Na de einddemo het Nederlands vertelt. kruisjes. Dit zijn schepen. Je kunt doe je eerst de savedisk erin en de schepen gemakkelijk vinden daarna de systemdisk.

MSX Computer & Club Magazine nummer 80 - december '95/ januari '96 63 Gazzel's revival 3/3

Na het vinden van een kristallen te van net bereikbaar maakt. Alleen en maakt korte metten met deze bol op deze in duister gehulde ver­ wordt de toegang bewaakt door troeteldiertjes. Hij vindt ook een dieping, treffen Latok en Rune er een standbeeld. Deze stenen bewa­ sleutel, die de valse Latok blijkbaar een vreemde gestalte aan. Het is Sai­ ker laat weten dat ze de koninklijke per ongeluk heeft achtergelaten. ten! De ontwerper van alle valstrik­ vertrekken naderen en alleen de le­ Deze sleutel geeft toegang tot een ken in deze toren laat Latok weten, den van de koninklijke familie mo­ ruimte waar Latok de sterkste dat deze verdieping een van zijn gen erlangs. Als Latok geen bewijs Gauntlets vindt: Heaven-Gauntlets. knapste creaties is. Via een vreemd heeft van koninklijke afkomst kan apparaat is het hem gelukt de hele hij het wel schudden. Gelukkig Aan het eind van de allerlaatste verdieping op 'magische' wijze te heeft hij nog altijd het koninklijke gang komen Latok en Rune bij een verlichten. Helaas zijn de vier wapenschild, dat hij van Pixie poort, die gevormd wordt door krachtkristallen, die de boel van kreeg, toen deze hem voor de aller­ twee sfinxen aan weerszijden van kracht voorzien, meegenomen door eerste keer ontmoette. Dit laten zien de gang. Latok heeft zoiets al eens de monsters en her en der op deze aan het beeld lijkt genoeg om ver­ eerder gezien, en weet dat de sfinx­ verdieping verborgen. Drie ervan der te mogen. Latok en Rune doen en hen niet zullen doorlaten zonder weet Latok gemakkelijk terug te het licht uit en gaan verder via de een bepaald soort juweel. Dit juweel vinden en terug in de machine te zojuist gevonden doorgang. De ligt gelukkig in een kistje bij de plaatsen. De vierde is echter spoor­ ruimte van zojuist bevat nu geen hand. De demonen die dat daar ver­ loos. Het kistje waar het in zou moe­ onzichtbare monsters meer, alleen stopt hebben, zijn echter ook niet ten zitten is leeg. twee zielige orkjes, die zichtbaar gek en hebben de edelsteen eruit niet al te veel voorstellen. Latok en weggehaald. Gelukkig dat Rune er­ Na wat onderzoek treffen ze op de­ Rune kunnen verder, waarbij het bij is. Hij heeft zijn hanger gemaakt ze verdieping een skelet aan. Zou­ licht op de verdieping weer aan­ van zo'n zelfde edelsteen als er nu den dit de resten zijn van Powell? gaat. Er volgt nu een splitsing van ontbreekt, en door beide voorwer­ Als Latok de gevonden fluit tussen wegen. En van de twee kan worden pen te combineren komt het duo de botten gooit, klinkt er ineens een gekozen en beide leiden ze naar het door de poort heen. De weg sluit stem. Powell is Latok zeer dank­ doel. zich met een klap achter hen. baar. Zijn geest zal nu eindelijk rust kunnen vinden. Als dank laat hij Ik heb Latok de linker laten kiezen; De volgende ruimte is een grote, Latok het laatste kristal vinden, dat natuurlijk bleek de rechter later veel gedecoreerde zaal, met een soort hij voor zijn dood had meegeno­ gemakkelijker te zijn geweest. In van altaar ervoor. Daarvoor staan men. Met de vier kristallen erin, het nu volgende stuk vindt Latok twee figuren. Een is de al bekende gaat de machine werken, en hult de vier kistjes met daarin vier sleutels: valse Latok. De ander is de rijzige hele verdieping meteen in fel licht. een aarde-, wind-, vuur- en water­ gestalte van Berzes. Berzes meent Dit heeft ook nog een ander effect. sleutel. Deze sleutels moeten in de aanvankelijk samen met de valse Over enkele grachten, die eerst niet juiste volgorde geplaatst worden in Latok korte metten met de twee te over te steken waren, verschijnen de beelden, die even verderop staan. kunnen maken, maar deze laatste nu trapjes. Dit lukt na enig proberen. Een stuk laat fijntjes weten, dat hij het maar muur wordt nu doorzichtig en La­ alleen moet opknappen en telepor­ Latok en Rune lopen verder en ko­ tok en Rune kunnen via deze ope­ teert zich in veiligheid. Rune pro­ men al snel bij een afgesloten ruim­ ning verder. Daar staat nog een beert zijn oude vijand over te halen te. Plotseling klinkt er de stem van beeld dat nog een laatste sleutel no­ Tina aan hem terug te geven. Berzes Saiten. Dit is een gevaarlijke ruim­ dig heeft. Deze ontvangt hij van een zegt dat dit onmogelijk is, want de te, die ze beter niet kunnen betre­ pratend kistje even verderop. Ze be­ demon waarmee hij en Acrila een den nu het licht aan is! Als ze deze reiken het volgende gedeelte van bondgenootschap hebben gesloten, raad in de wind slaan en deze ruim­ deze verdieping. Dit is een wirwar Zegraia genaamd, de oorspronkelij­ te toch binnengaan, worden ze on­ van gangen, waarin ze al snel een ke bouwer van de toren, heeft haar middellijk aangevallen door een jonge strijdster ontdekken die, naar in zijn macht. Berzes transformeert onzichtbare vijand, die ze met geen ze zegt, verloren is gelopen op deze tot zijn reuzegedaante, en valt met mogelijkheid kunnen treffen. Snel verdieping. Ze wil heel graag naar lasers en vliegende vuisten ons krij­ vluchten lijkt de enige mogelijkheid. een bepaalde kamer worden ge­ gersduo aan. Met al hun behendig­ Dit is een serieus probleem. Met het bracht en wijst Latok de weg. In de heid weten ze zijn aanvallen te licht aan kunnen ze deze ruimte kamer aangekomen smijt dit wicht overleven en hem uiteindelijk de ge­ niet door, maar met het licht uit de deur achter Latok en voor Runes nadeslag toe te brengen. Voor hij kunnen ze niet eens bij deze ruimte neus dicht en toont haar, of beter sterft, geeft Berzes aan Rune nog de komen. Gelukkig ontdekken ze al gezegd zijn, ware gezicht; natuurlijk laatste kristallen bol, de enige ma­ snel een andere oplossing. Een an­ is het weer de valse Latok. Alvorens nier om de bovenste verdieping van der geeft toegang tot een beeld, te verdwijnen, tovert hij een aantal de toren, de verdieping der Duister­ waarop een geheime schakelaar ver­ monsters tevoorschijn, die Latok on­ nis, te bereiken. Deze verdieping borgen is. Deze schakelaar opent middellijk aanvallen. Duels nazaat ziet er inderdaad heel duister uit, een deur in de buurt, die het gedeel- is echter niet voor één gat te vangen en al snel komen Latok en Rune al-

MSX Computer & Club Magazine 64 nummer 80 - december '95 / januari '96 weer het valse evenbeeld van Latok tegen. Ditmaal is er voor hem geen ontsnappen meer mogelijk: het draait op een gevecht uit.

Hoewel hij, net als Latok, in het be­ zit is van forceshot-kracht, moet hij het toch afleggen tegen de enige echte erfgenaam van Duel. Na een korte gang, bereiken Latok en Rune eindelijk de allerlaatste kamer in de toren. De beelden die de deur flan­ keren, vertellen dat dit de 'Kamer der Duisternis' is, de verblijfplaats van de duistere bouwer van de to­ ren. Binnen treffen ze inderdaad Ze­ graia aan, die niet in het minst schrikt van Latok en Rune's ver­ schijning. Hij zegt dat het toch al te laat is om hem tegen te houden.

Het uur van Gazzels wederopstan­ ding nadert. Hij valt Latok en Rune aan, maar deze weten zijn aanval­ IIII 1111 111111 len met niet al te veel moeite af te slaan, en hem enkele rake klappen van FeIl, die laat weten dat Latok ten. Het bouwsel zakt weg in de toe te dienen. Dan vindt Zegraia wel wat hulp kan gebruiken. Ze­ grond! Omdat ze niet samen met de het wel genoeg geweest, en zegt dat graia wordt plotseling omgeven toren begraven willen worden, ma­ het nu wel tijd is om zijn troefkaart door een krachtveld, waardoor hij ken ze zich snel uit de voeten. He­ uit te spelen. Hij laat Tina op zijn zich niet meer kan bewegen. Dit is laas is de deur, die naar buiten schouder materialiseren. Als Latok het werk van Pixie, die nu ineens leidt, geblokkeerd door gevallen of Rune ook maar iets proberen te naast Latok opduikt. Om Tina te be­ puin! Wat nu? doen, zal hij haar onmiddellijk do­ schermen laat Horn, die nu ook ver­ den. De twee kunnen niets anders schijnt, een beschermende Ondertussen staan Latoks vrienden doen dan machteloos toezien hoe magische bel om Rune's vrouw buiten de toren toe te kijken hoe de Zegraia Gazzel weer tot leven gaat heen verschijnen. FeIl teleporteert toren wegzakt. Latok en Rune zijn roepen. Gelukkig is er op het laatste Tina in veiligheid. Pixie maakt als nog niet naar buiten gekomen. Ie­ moment nog redding nabij. Plotse­ laatste haar opwachting. Ze be­ dereen begint al te denken dat de ling klinkt uit het niets de bekende stookt Zegraia met een 'Flame Bird' twee zijn omgekomen, als in de stof­ stem van FeIl, die laat weten dat La­ spreuk, die de demonenarchitect de wolken beweging zichtbaar wordt. tok wel wat hulp kan gebruiken. Ze­ genadeslag geeft. Een knap staaltje Het zijn de twee strijders! Maar graia wordt plotseling omgeven van teamwork, dus. goed dat er nog een desintegrate door een krachtveld, waardoor hij seroll over was, zodat ze voorbij die zich niet meer kan bewegen. Dit is Tina is dolblij haar echtgenoot weer deur konden. Wat later is alles voor­ het werk van Pixie, die nu ineens terug te zien. Latok en Rune ver­ bij: de Tower of Gazzel is niet meer naast Latok opduikt. Om Tina te be­ moeden echter dat nog niet alles dan een rune van stenen. Voordat schermen laat Horn, die nu ook ver­ voorbij is. Latok vindt de eindstrijd de groep het bos verlaat, kijkt Latok schijnt, een beschermende te gevaarlijk voor FeIl, Fray, Pixie nog even om. Latok voelt, dat hem magische bel om Rune' s vrouw en Hom. Dit is werk voor echte strij­ in de toekomst waarschijnlijk nog heen verschijnen. FeIl teleporteert ders. Rune geeft Tina zijn hanger, een groter gevecht wacht. (jippie! Tina en weet hem met niet al te veel als aandenken, mocht hij het niet een vervolg!) moeite af te slaan en enkele rake overleven. Na heel wat geteleport klappen toe te dienen. staan Latok en Rune er weer alleen Hij onderkent eindelijk, dat de hulp voor. Zegraia is nog net niet hele­ van zijn vrienden in dit avontuur Dan vindt Zegraia het wel genoeg maal dood. Hij gebruikt zijn laatste best wel van pas kwam, hoewel hij geweest en zegt dat het nu wel tijd krachten om Gazzel aan te roepen er in begin niet zo positief tegenover is om zijn troefkaart uit te spelen. en deze te laten reïncarneren in zijn stond. Aan Fray en Pixie laat hij we­ Hij laat Tina op zijn schouder mate­ eigen lichaam. Dit lukt hem, tot gro­ ten, dat hij ze niet meer als kleine rialiseren; als Rune of Latok ook te schrik van Latok en Rune. Hij kinderen zal behandelen. Voortaan maar iets proberen te doen, zal hij verandert in een reusachtige krui­ zullen ze als een echt team op avon­ haar onmiddellijk doden. De twee sing van een dinosaurus en een ke­ tuur gaan. Natuurlijk zijn de twee kunnen niets anders doen dan ver met verscheidene wapens. daar dolgelukkig mee. De groep machteloos toezien hoe Zegraia Gelukkig is dit enorme beest nogal maakt zich op om terug naar huis Gazzel weer tot leven gaat roepen. log en traag en lukt het ons strij­ te gaan om te genieten van opnieuw Gelukkig is er op het laatste mo­ dersduo Gazzel de doodsklap toe te een welverdiende vakantie. 0 ment nog redding nabij. Plotseling brengen. Een enorme klap volgt, en klinkt uit het niets de bekende stem de toren schudt op zijn grondves- 1111 !11111. I !

MSX Computer & Club Magazine nummer 80 - december '95/ januari '96 65 MCCM's lezersservice

Voorraad beperkt Produkten MCCM kent een Lezersservice waar­ MC .. losse nummers MSX Club Magazine f 7,50/150 BF bij u een, sinds MCCM 78 beperkt, leverbaar zijn nog: 26, 31-37, 39--44 aantal produkten kunt bestellen, zo­ MX .. losse nummers MSX Computer Magazine f 7,50/150 BF als vorige nummers en/ of diskettes leverbaar zijn nog: 3, 8-10,14-19,21,22,24-57 en een paar programma's. MX .. losse nummers MSX Computer & Club Magazine f 7,50/150BF De eigen produkten die voor sep­ leverbaar zijn nog: 58-69,71-80 tember 1995 bij de LezersService verkrijgbaar waren, zijn nu alleen DC .. diskettes diskabonnement MSX Club Magazine, 20--44 f 12,50/250 BF nog te bestellen via de redactie in DY .. diskette bij MSX Computer Magazine, 1-56 f 7,50/150 BF Rotterdam. Dit laatste alleen na tele­ DX .. diskettes diskabonnement MCCM, 58-80 f 12,50/250 BF fonisch overleg vooraf. Bel hiervoor MIDX index inhoudsopgave MCM 1 tot en met 50 f 10,00/200 BF naar de redactie MCCM, telefoon MQTS Quintus, tekenprogramma voor scherm 5 f 35,00/700 BF (010) 425 42 75. MEMU MSX4PC - MSX2 emulator voor PC f 25,00/500 BF Produkten van andere producenten, die vroeger werden aangeboden, De genoemde prijzen zijn exclusief de verzendkosten, Reken f 5,- bij een bestelling tot en zijn vanaf MCCM 78 niet meer via met f 50,-, f 10,- bij een bestelling tot en met f 500,- en niets daarboven. 0 MCCM leverbaar.

Oude nummers mer en de pagina's op in de bestel­ vermelden. U ontvangt uw bestel­ Reeds eerder verschenen nummers lijst. U kunt zich hierbij laten assis­ ling zo spoedig mogelijk per post. van MSX Club Magazine, MSX teren door Jan van der Meer, tele­ Voor informatie over bestellingen Computer Magazine en MSX Com­ foon (050) 541 72 66. We sturen u kunt u ons dinsdag, woensdag en puter & Club Magazine kunnen dan fotokopiën van de desbetreffen­ donderdag tussen 9:00 en 15:00 be­ worden nabesteld. Ze zijn echter de artikelen. Hiervoor wordt f 5,­ reiken op nummer (020) 639 00 50. niet allemaal meer op voorraad. De per artikel berekend. nummers die nog verkrijgbaar zijn, Betalingen worden genoemd in het kader. Het Bestellen Voor Nederland: bestelnummer bestaat uit een code Bestellen doet u door het verschul­ Postgiro 6172462 ten name van van twee letters, gevolgd door het digde bedrag, verhoogd met f 7,50/ Aktu Publications BV te nummer van het blad. 200 BF voor de verzendkosten, over Amsterdam. te maken op een van de rekeningen Voor België: Naast het bestellen van complete van Aktu Publications BV, onder bankrekening 172-130-6052-21 van nummers, is het ook mogelijk om vermelding van de bestelnummers de Rabobank Antwerpen ten name artikelen uit de verschenen, ook de van de produkten die u wilt ontvan­ van Aktu Publications BV 0 niet meer leverbare, magazines na gen. Vergeet daarbij, als u met Giro­ te bestellen. Geef het magazinenum- tel werkt, niet uw naam en adres te r,------, I Ja, ik neem tot wederopzegging een I D abonnement op MSX Computer & Club Magazine, 8 nummers per jaar voor * f 60,- / 1 200 BF, I D omzetting van een gewoon abonnement naar een diskabonnement voor * f 11,- / 225 BF per nummer I D diskabonnement op MSX Computer & Club Magazine, 8 nummers per jaar voor * f 149,- / 3000 BF, I Ik ontvang als welkomstgeschenk een gratis MSX Computer Magazine Listingboek en de Listingboekdiskette. I

I Naam: I I I I Adres: I I Postcode: ...... Woonplaats: ...... I I I I Handtekening: ...... Stuur deze bon (of een fotokopie daarvan) naar: Aktu Publications BV I I (bij minderjarigheid handtekening één der ouders/verzorgers) Antwoordnummer 10237 (geen postzegel!) I 1000 PA Amsterdam I * Ik wacht met betalen tot ik een acceptgiro van u ontvang. I L ______...J

MSX Computer & Club Magazine 66 nummer 80 - december '95 / januari '96 In nummer 1 lees je over: Ja, ik wil een abonnement - tot wederopzegging - op CompuKids en: • Te gekke uitnodigingen o betaal f 49,50 en krijg als welkomstcadeautje de CompuKids baseball pet.* betaal het eerste jaar slechts f 42,- in plaats van f 49,50* • Tekenfilm Tovenaar o

• Tekenen met de computer Het abonnement is voor: De acceptgiro moet naar: • De thuiscomputer van Tulip \ • Nieuwe joysticks van Logitech en Micros0tt Naam Naam '''''-, • Het Computer Kinder toetsenbord ' Adres Adres • Sim City Tips en Trucs >''''''-".-. Postcode/Plaats Postcode/Plaats • Spel van de maand

• Screensaver van de maand Handtekening (ouder/verzorger) • De kiddo-muis van Microsoft

• en nog veel meer. ... na ontvangst van de betaling gaat het abonnement in. *kruis je keuze aan.