Tests: Spedravideo PC met MSX2 mogeliikheid Star L-l0 printer Protek ·1200

Listings ... lf"'1)

e=

~ COMPUTER ., MAGAZINE m

COMPUTER MAGAZINE

MSX COMPUTER MAGAZINE SONY -. is een uitgave van MBI Publications bv Amsterdam , .,,, I": l:l fII 1·-1-- ... 1 1::=. I la I ,,~ I 1);( Hoofdredakteur - -I 1:'-:1:1:1;1:1: •. 1.1-1:1 L'" ~'<7 I> Wammes Witkop .. ~o I-I' I' I' I' I 'J.'JoJ.'J . .I _I e 0 Uitgever J Ronaid Blankenstein ""::1'_1 sJ '_I '1° '"I ,. ,- I " J, " . __ , I ' I 'J. J.'.1 ,_1." t .1 I lî # Bladmanager Test: Star NL1 0 printer, Emanuel Damsteeg [(§)~ 1·· ...... ~J pag. 20-24 Medewerkers Hans Niepoth Een printer met ongekende Harry van Horen Markus The mogelijkheden. Snel, stil en Hans Goddijn soepel, daarmee zouden we Wichert van Engelen Test: Sony HB-F700P, pag. 44-47 Ad Versney dit paradepaardje willen om­ Eva Schulte-Nordholt Tijdens de Firato zal Sony twee nieuwe MSX2 computers schrijven. M.B. Immerzeel introduceren. De redaktie wist de hand te leggen op een Loes Neve Wessel Akkermans van de allereerste exemplaren van het nieuwe topmodel, Alleen niet echt op MSX inge­ Marielle Mink richt, maar dat hoeft niet altijd R. Bogaard de HB-F700P. Met in totaal 384K RAM - 128K video-geheugen en 256K een bezwaar te zijn. Korrespondenten Hans Kroeze (Hong Kong) programmageheugen - een nieuwe ontwikkeling! De bijbe­ Gert Berg (Japan) horende software hebben we apart getest, zo goed is dat G. Berton Latamore (Amerika) HIBRID-pakket. Lezers-enquete, pag. Abonnementen Tel. 020-657884 36-38 Abonnementen op MSX Compu­ ter Magazine kunnen elke maand Test: Sony Hlbrld-pakket, pag. 48-52 Na zo'n anderhalf jaar MSX ingaan. Computer Magazine willen we Opzeggen abonnementen: alleen Een waarlijk geïntrigeerd professioneel pakket, zo luidt het schriftelijk. eens polsen wat men zoal van Abonnementsprijs (8 nummers) f. oordeel van MCM over deze kombinatie van tekstverwer­ ons denkt. Invullen en opstu­ 50,- ker, database, spreadsheet en graphics. Tot nog toe alleen ren, dan maakt u kans op een Redaktie te vinden op de Personal Computers, nu gratis meegele­ gratis programma-cassette. Postbus 1392 verd met de nieuwe Sony HB-F700P MSX2. Het neusje En bovendien helpt u ook nog 1000 BJ Amsterdam van de produktiviteits-programma's! mee om de inhoud te bepalen. Tel: 020-681081 Telex: 16015 MBI NL Fax: 020-681081 tst 28 Vragenuurtje 6- 7 Invoer Controle Programma 4 Piraterijl, pag. 16-18 Iedere dinsdagmiddag, tussen 8- 9 MSX programmeerwedstrijd 1600 en 1900 uur. In computerland heeft ieder­ Op andere momenten kunnen we 10 Wat is MSX? niet op telefonische vragen in­ een boter op het hoofd, als het gaan. 12-13 Test: Protek 1200 modem gaat om het illegaal kopieren Advertenties 14-15 Kursus Z80 machine-taal van programma's. De redaktie Emanuel Damsteeg heeft het standpunt van MSX Tel: 020-681081 16-18 Piraterij! 20-24 Test: Star NL10 matrixprinter Computer Magazine over deze Vormgeving zaak eens op papier gezet, met Jeroen Engelberts 25-27 Softwarebesprekingen wat voorbeelden van adver­ Cartoons 28-29 SpectraVideo X'PRESS 16 tentietjes die we ontvangen Jeroen Engelberts 37-38 Lezers-enquete maar niet plaatsen. Fotografie RenéBrom 39-41 Brieven Distributie 42-43 Lezers helpen lezers Beta PressIvan Ditmar Burg. Krollaan 14 44-47 Test: Sony Hitbit F-700P Test: Protek 1200 5126 PT Gilze 48-52 Test: Sony Hibrid software modem, pag. 12-13 Verschijning 53-54 Logologisch gesproken MSX Computer Magazine ver­ Kommunikatie is het tover­ schijnt acht maal per jaar 57-58 Listing: Varln2 woord aan het worden. Met uw Toezenden materiaal 59-60 Listing: Msxprt MSX en de telefoon kontakt

Tenzij uitdrukkelijk anders over­ 61-66 Listing: Supdir zoeken met andere compu­ eengekomen heeft MSX Compu­ 68-71 Spel besprekingen ters. ter Magazine het recht om vrijelijk Daarvoor heeft men onder an­ te beschikken over alle haartoege­ 72-73 EHBO zonden materiaal, onder inachtne­ dere een modem nodig. Mo­ ming van de eventueel daarop rus­ 74-79 Boekbesprekingen dems zijn te vinden in vele tende copyrights.Terugzending van ongevraagd toegezonden ma­ 81 Cassette-service prijsklassen, we hebben dit teriaal zal alleen plaatsvinden als keer een van de goedkoopste er een geadresseerde en voldoen­ 82-83 MSX-jes de gefrankeerde retour-envelop­ 84 Losse nummer service modems op de markt op de pe is bijgesloten. testbank gelegd. 85-86 Oeps GEPROGRAMMEERD VOOR SUKSES

mogelijkheden om In steeds overeind te blijven in de meer Amerikaanse chaos die het tijdschriften vind je ... reusachtige aanbod computer-cartoons! Een opvallend verschijnsel, !III=II~~::i:;een computer-expert creëert:eerst dat er enerzijds op duidt dat : worden of naar Raf Computer gaan. computers anno 1986 door de Bij Raf Computer is het uitgangspunt cartoonisten net zo serieus genomen worden dat u helder en eerlijk geïnformeerd en als schoonmoeders vroeger. Anderzijds is er geadviseerd wilt worden, zodat u tenslotte ook gewoon veel te lachen als het om met die computer of dat systeem naar huis computers gaat. Neem het geweldige gaat, dat past bij uw wensen. Die manier van aanbod bijvoorbeeld. Tientallen merken, werken kàn alleen maar toegepast worden honderden modellen, duizenden als alle belangrijke merken, modellen, programma's, nuttige en exotische toebehoren en software voorhanden is. En accessoires ... en verbaasd om zich heen daarom treft u bij Raf Computer dan ook een kijkend: de klant. Wie geïnteresseerd is in de imposante uitstalling aan, niet om u te aanschaf van een computer, verdient verwarren, maar om u een échte keuze te hetzelfde respekt als een ongetrainde, laten maken. Als u daarbij ook nog weet dat kortademige buurman die een marathon de prijzen scherp zijn en de service nà de moet lopen. De klant heeft twee verkoop even groot als ervoor, dan weet u waarom Raf Computer zo'n sukses is: zo zijn we geprogrammeerd. RAF COMPUTER: OMDAT EEN COMPUTER KOPEN GEEN SPELLETJE IS.

...... ••. :.:.Me~KEooVe~Ct.ft::AA~.CöMP.o.tE:R.:.:.:.:.: Computers: Printers Sony MSX 1I Selkosha Phillps MSX 11 Brother Atan ST NEC Epson Personal computers: Canon Laserprinter Commodore PC Tuhp PC Monitoren Ollvettl Phillps T oshlba PC en Portables Sony Compaq Zenlth Wang Apple Maclntosh IBM

",,_i!JJ!Jll!iii:::;::::::::::::::::;;;;;;;;w, .r.,.mmm::::.:[:::m:HH::::'Uii'"'':'':''' ", ..... RAF COMPUTER RAF HIFI STEREO RAF HIFI STEREO Langestraat 90, tel 035-17705 RAF VIDEO RAF VIDEO Rijnstraat 142-168, tel. 020-461511 Langestraat 90, tel 035-17706 RAF AUTO HIFI - AMSTERDAM RAF PORTABLE Rijnstraat 139, tel 020-461511 Rfj"nstraat 139, tel. 020 - 461511 Kollenbergweg 2, tel 020-976727 (tevens inbouwstation) RAF PLA TEN Maandag vanaf 1 uur geopend. Rijnstraat 111, tel. 020-445706 Donderdagavond koopavond. Alle apparatuur staat zo opgesteld dat u kunt luisteren en kijken, écht kunt vergelijken.

_ Tt .~? t m « • Van de redaktie Voorwoord

Hopelijk bent u niet al te verbaasd om opeens een ander hoofd naast deze kolom­ men aan te treffen, maar ja, dat kan gebeuren als er een nieuwe hoofdredakteur aantreedt. Met ingang van dit nummer van MSX Computer Magazine hebben RonaId Blankenstein en ik stuivertje gewisseld. Laat ik u meteen geruststellen, want voor de inhoud van het blad maakt dat niet zoveel uit. Die werd en wordt door ons beiden bepaald, in samenspraak met onze andere redakteurs. Ook in de komende nummers kunt u dezelfde mix van listings, besprekingen en artikelen verwachten zoals u die van ons gewend bent. Alleen mijn column, die zult u moeten missen. Eerlijk gezegd zal ik dat missen, die pagina in ieder nummer waarop ik mijn ongezouten meningen kon spuien.

Over die inhoud gesproken, in dit nummer treft u ons eerste lezersonderzoek aan. Na acht nummertjes MCM willen we nu eens peilen wat men zoal van ons denkt. Over welke onderwerpen wilt MSX-minnend Nederland graag lezen, en welke items vindt men nu juist niet interessant. Door aan onze lezers-enquete mee te werken kunt u de inhoud van MCM mede bepalen. En natuurlijk misschien een van de vijfentwintig programma-cassettes winnen die we onder de inzenders ver­ loten.

Eeh ding beloven we u echter nu al. Wat we ook aan leuke ideeën oppikken uit dit lezersonderzoek, we blijven kritisch. Ondanks het feit dat sommige mensen dat niet zo leuk vinden zullen we ook in de toekomst proberen onze lezers zo eerlijk mogelijk voor te lichten als het gaat om hard- en software.

Vaste lezers weten wel dat we rotsvast geloven in de toekomst van de computer- WAM M ES W ITK 0 P kommunikatie. Viditel, Girotel, databanken, het zijn allemaal uitingen van een nieu­ we ontwikkeling. Vandaar ook dat we de ontwikkelingen op dit terrein op de voet proberen te volgen. In ons vorige nummer hebben we ons nogal boos gemaakt over het aanbod van een bepaald telesoftware-Ieverancier in Viditel, en terecht. De term 'flutware " die we er voor bedacht hebben, was een vlag die de lading uitstekend dekte. Gelukkig kan het ook anders, zoals u elders in dit blad kunt lezen, waar we de telesoftware van Micro-Technology eens doorlichten. Waar het nu precies aan ligt weten we niet, maar de mensen van MT schijnen alleen maar mooie dingen te maken en te doen.

Dat was voor ons dan ook een van de redenen om samen met Micro-Technology een nieuwe vorm van computer-kommunikatie te sponsoren, een FIOD-node spe­ ciaal voor MSXers. Zo'n FIOD is in feite een elektronisch berichtensysteem, waar­ mee men desgewenst ook tekst en naar het buitenland kan sturen. Ideaal voor allerlei toepassingen, zowel voor de hobbyist als ook voor professioneel gebruik. Samen met MT hebben we een PC'tje bij de HCC MSX-groep neergezet, waarop zo'n modern berichtensysteem gaat draaien. Ook niet HCC-Ieden kunnen er be­ perkt gebruik van maken, bijvoorbeeld om vragen aan de MCM-redaktie te stellen. Probeer het maar eens, stuur de redaktie maar een FIOD-berichtje.

WAMMES WITKOP OEI CO . TIOlE 4 Zelfs de meest zorgvuldig geproduceerde en gedrukte listings slui­ een programma voorkomen moet u dan de Caps-loek even ten niet uit dat ertoch een fout kan worden gemaakt bij het intikken. uitschakelen. Verwisselde cijfers of verkeerde leestekens leiden in het beste ge­ Wat natuurlijk ook kan is de val tot een foutmelding. Erger nog is het als een programma slechts regel intikken, op return schijnbaar goed, althans zonder fouten die de computer zelf kan drukken, dan de zojuist inge­ voerde regel opnieuw listen bespeuren, werkt. Om u te helpen dit soort problemen te voorko­ met LIST., de cursor weer in men publiceert MSX Computer Magazine bij alle listings een kon­ die regel plaatsen en nog­ trolegetal oftewel checksum per programmaregel. Achter iedere maals op return drukken. De (logische) programmaregel staat een checksum, een waarde tus­ tweede keer kijkt ICP/4 naar de geliste regel en daar heeft sen de 0 en de 255. uw MSX keurig alle Basic Om deze te vergelijken met uw zelf ingetikte programma dient het woorden in hoofdletters ver­ bijgaande Invoer Controle Programma versie 4, kortweg ICP/4. taald. Voor REM-regels (die ook GEBRUIKSAANWIJZING ICP/4 met het ' teken aangegeven kunnen worden) wordt de ICP/4 berekent voor iedere In dat geval kunt u de betref­ Gewoon door de regel eerst checksum op nul gesteld. ingetikte programmaregel fende regel meteen verbete­ te listen, daarna de cursor Slechts als de REM ofhet ' -te­ een checksum, zodra u op de ren met behulp van de norma­ weer omhoog te brengen tot kentje niet meteen na het re­ enter of return drukt. Deze le edit-mogelijkheden van uw deze zich ergens in de te chec­ gel nummer staan tellen deze checksum verschijnt dan MSX computer. U hoeft de ken programmaregel bevindt regels wel mee. linksonder op uw beeld­ regel dus niet opnieuw in te en op return of enter druk­ Na het runnen van ICP/4kunt scherm, op de positie waar tikken, ICP/4 kijkt altijd naar ken. De MSX computer u zonder meer beginnen met anders de bij de Fl behorende de hele logische programma­ neemt dan aan dat de regel het intikken van uw program­ tekst -COLOR- staat. Deze regeI zoals die op het scherm opnieuw ingevoerd moet ma. Het Basic laadprogram­ waarde moet overeenkomen staat, niet alleen naar wat er worden, waarbij ICP/4 keurig ma is dan verdwenen, er rest met het getal dat in de listing echt ingetikt was. de checksum berekent en slechts een stukje machine­ bij de betreffende regel is af­ toont. taal hoog in het geheugen. gedrukt, als dit niet het geval Daardoor kunt u ook al eer­ Meestal kunt u dit zonder is heeft u een foutje gemaakt der ingetikte programma-re­ ICP/4 maakt natuurlijk on­ problemen laten zitten als u bij het intikken. gels makkelijk kontroleren derscheid tussen hoofd- en het ingetikte programma gaat kleine letters en dat kan soms uittesten, even met Fl ICP/4 problemen opleveren. Bij het uitschakelen zodat u weer de WAAROM ICP/4? intikken van een programma normale tekst te zien krijgt is zult u meestal de Basic woor­ genoeg. Overigens kunt u Dit is alweer de vierde versie van het Invoer Controle Program­ den in kleine letters intikken, ICP/4 weer aanzetten door ma die we publiceren. Maargelukkig zijn ICP/2, ICP/3en ICP/4 maar bij het listen van een re­ het direkt kommando: volledig aan elkaar gelijk, althans wat de kontrolegetallen be­ gel verschijnen ze juist wel in A= USRO(O), waarna de treft. Met ICP/4 kunt u zonder problemen in eerdere nummers verschenen programma's (behalve die uit nummer 1, ICP/1 hoofdletters. ICP/4 gaat er checksums weer verschijnen. werkte anders) intikken. van uit dat Basic woorden met hoofdletters geschreven moe­ Maar in sommige gevallen, ICP/4 is vrijwel gelijk aan ICP13, het enige verschil is dat deze ten worden, net zoals ze in de zoals bij een Basic-program­ versie zelf de machine kode in de data-regels kontroleert al­ vorens op te starten. Als er een fout in die machinekode schuilt listings staan. Als u dus een ma dat veel geheugen nodig weigert het programma deze op te starten. regel heeft ingetikt met de heeft of bij een programma We hebben hiervoor gekozen op grond van het feit dat vrij Basic termen in kleine letters dat zelf machinetaal gebruikt veel lezers blijkbaar problemen hadden met het foutloos intik­ en dan op return of enter is het toch verstandiger om ken van die regels, zodat ze het programma niet goed op gang drukt, dan zult u een verkeer­ ICP/4 helemaal uit de compu­ kregen. de checksum te zien krijgen. ter te verwijderen, door deze Met ICP/4 geldt dat, als het wil starten, het dan ook gegaran­ Gelukkig is dit echter simpel even aan- en uit te zetten. deerd goed is. te omzeilen, door voor u met AI met al vonden wij dat de nadelen van alweer een nieuw ICP intikken begint de Caps-Iock Met MSX Computer Magazi­ ruimschoots opwegen tegen de voordelen van deze nieuwe versie. in te drukken, waarna alle let­ ne is het Invoer Controle Pro­ ters als hoofdletter op het grammal4 het laatste pro­ scherm verschijnen. Alleen gramma dat u zonder hulp als er ergens kleine letters in hoeft in te tikken.

-;. "ft' m1 -

,80,15,2S,4,CB,20,18,F4,83,5F,C1,4,23 10 ' MSX Computer Magazine checker/4 0 ,lS,E4,6B 45 20 ' 0 370 DATA 11,80,FS,26,0,l,64,0,CD,**,B 30 ' copyright MBI Publications B.V. 9,1,A,0,CD,**,B9,l,l,0,CD,**,B9,lS,12 1985 0 ,37,3F,3E,0,ED,42,FA,**,C5,3C,18,F8,C 40 '********************************* 0 6,30,12 55 50 ' PAS TOP OF BASIC MEMORY AAN **** 0 380 DATA 13,9,C9,CD,C9,0,C9 10 60CLEAR 200,(PEEK(&HFC4A)+256*PEEK(& HFC4B))-207 . 42 70 B=PEEK(&HFC4A)+256*PEEK(&HFC4B): D EFlJSR0=B+77 17 BELANGRIJK 80 ' STEL SCHERM IN ***************** 0 90 SCREEN 0: WIDTH 37: COlOR 15,4,4 142 Test een zojuist ingetikt programma nooit meteen 100 ' GEEF INSTRUCTIE OP SCHERM ***** 0 uit. Save het eerst, voordat u RUN intikt. Sommige 110 LOCATE 8,~: PRINT "MSX COMPUTER M AGAZINE" 15 programma's zouden, als erfouten in schuilen, de 120 LOCATE 5,2: PRINT "INVOER CONTROL computer op slot kunnen zetten. En dan is de eni­ E PROGRAMMA/3" 171 ge mogelijkheid om zelf weer de kontrole over de 130 LOCATE 0,5: PRINT "Dit programma machine te krijgen een reset, of mogelijk zelfs uit maakt het mogelijk om de listings ui t dit blad foutloos in te voeren." 242 en aanzetten. In beide gevallen bent u uw pro­ 140 PRINT "Bij het intikken van progr gramma kwijt, waarvoor u zojuist een hele tijd had amma-regelsveschi~nt nadat u op RETU gespendeerd met intikken. RN' of 'ENTER gedrukt heeft een Tijdens het intikken is het eveneens verstandig fetal linksop de onderste rerel." 101 om, zeker als het om langere listings gaat, zo nu 50 PRINT "Dit ~etal moet ge ijk zijn aan de bijde llstin~ afgedrukte chec en dan een kopie te maken op cassette of disk. ksumwaarde.Als dit nlet zo is, dan is Spanningspieken in het lichtnet kunnen er ook er een fout gemaakt bi j het intik oorzaak van zijn dat uw computer zijn programma ken. " 33 'vergeet'. Of er struikelt iemand over het netsnoer, 160 PRINT "Let O~' BASIC woorden moet en met hoofd etters geschreven wo waardoor de stekker uit het stopcontact getrok­ rden! " 88 ken wordt. Beter tien maal onnodig saven, dan 170 ' INSTALLEER MACHINECODE ******** 0 een keer te weinig. 180 FOR R=0 TO 206 141 190 READ A$ 8 200 CS=CS+ASC(LEFT$(A$,l))+ASC(RIGHT$ (A$,l)) 244 210 IF LEFT$(AS,l)<>"*" TH EN POKE B+R ,VAL("&H"+A$): GOTO 250 65 220 IF A$="**" THEN READ A$: AB=B+VAL HOE DE LISTINGS (U&H"+A$): POKE B+R,AB-( INT(A6/256)*2 56): R=R+1: POKE B+R,INT(AB/256): GOT IN TE TIKKEN o 250 217 230 IF A$="*l" TH EN READ A$: AB=B+VAL ("&H"+A$): POKE B+R,AB-(INT(AB/256)*2 56): GOTO 250 192 MSX Computer Magazine publiceert alleen pro­ 240 IF A$="*2" TH EN POKE B+R,INT(AB/2 gramma's die door de redaktie uitgebreid getest 56): GOTO 250 117 zijn op hun deugdelijkheid. Om te voorkomen dat 250 NEXT R 44 er bij het zetten alsnog fouten insluipen wordt fo­ 260 ' KONTROLEER DATA-WAARDES ******* 0 270 IF CS<>22237 THEN CLS: PRINT "U h tografisch zetwerk, van listings die rechtstreeks eeft een fout gemaakt in de da ta- reg van dit geteste programma gemaakt zijn, gebruikt. els!": PRINT: PRINT "Eerst verbeteren Deze listings zijn van een speciaal formaat, dat ! ": STOP 133 ontworpen is om fouten tijdens het intikken zoveel 280 ' ZET CHECKSUMROUTINE AAN ******* 0 290 A=USR0(0) 33 mogelijk te voorkomen. 300 PRINT: PRINT "Begint u maar met i Want in programma's is meestal iedere letter, ie­ ntikken" 210 der cijfer en elk leesteken van belang. De kleinste 310 NEW 42 vergissing bij het intikken kan desastreuze gevol­ 320 ' MACHINECODE ******************* 0 330 DATA 21,5E,F5,7E,23,FE,20,20,FA,7 gen hebben. E,23,FE,20,28,FA,FE,27,28,D,FE,52 20, Om verwarring tussen de hoofdletter '0' en het D,7E,FE,45,C0,23,7E,FE,4D,C0,E1,C 3,** cijfer' 0' te vermijden is de nul altijd doorgestreept. ,9F,FE,12,C0,7E 59 De kolommen bevatten exact 37 tekens, pro­ 340 DATA FE,65,C0,23,7E,FE,6D,28,EF,C 9,36,27,l,6,0,21,**,47,11,7F,F8,ED,B0 grammaregels die langer zijn worden na het 37ste ,3E,C9,32,DB,FD,C3,**,CB,63,6F,6C,6F, teken afgebroken, net zoals dit op het beeld­ 72,20,1,6,0 213 scherm van uw MSX computer gebeurt. 350 DATA 21,7F,F8,ll,**,47,ED,B0,21,7 De getallen die in een aparte kolom rechts naast F,F8,36,27,21,83,FS,36,27,23,36,D,21, DB,FD,36,C3,23,36,*l,71,23,36,*2,C9,l de eigenlijke listing staan moet u niet intikken, dit E,0,CD,**,00,21,5E 4 zijn de kontrolegetallen die samen met het Invoer 360 DATA F5,6,l,7E,4F,FE,27,28,Bl,lS, Controle Programma/4 u het mogelijk maken om 1,4E,3E,0,B9,28,16,C5,16,7,CB,39,30,1 een listing in een keer foutloos in te tikken. Uitslag derde ronde MSX-Werkgroep Programmeerwedslrijd

Foei. Wat een werk was dat, om alle inzendingen in de laatste ronde ook de uiteindelijke hoofd­ prijs uitgereikt zal zijn - en de van de MSX-Werkgroep programmeerwedstrijd te beoordelen. laatste troostprijzen - kunnen N iet alleen waren er zeer veel inzendingen, maar over het algemeen we dan een pagina tot 'erega­ lag het niveau bijzonder hoog. lerij' maken. Dat heeft ook zo zijn gevolgen gehad voor de jury. Op een gegeven Derde prijs moment zat men zo ongeveer tot aan de knieen in de inzendingen, de een nog beter dan de andere. Om daaruit een keuze te maken Dit maal heeft een inzender van edukatieve programma's was geen eenvoudig karwei meer te noemen. Mogelijk ook is dat de derde prijs gewonnen, een de reden dat het allemaal wat lang geduurd heeft, want eigenlijk Sony Walkman. De heer J. Boonstra uit Zuidbroek had die uitslag al een paar maanden terug bekend moeten zijn. stuurde ons in totaal maar liefst drie programma's op dit Maar goed, na vele sessies Troostprijzen Dokumentatie gebied. heeft men toch een beslissing Zowel Tellen als Tafels zijn bereikt. Dat het er daarbij Pas na de Firato zal bekend De dokumentatie die sommi­ bestemd om het rekenen aan soms tamelijk heet aan toe ge­ zijn wie die hoofdprijs - een ge inzenders bijsluiten is op­ te leren, waarbij Tellen voor gaan is ligt voor de hand, soms Sony S mm videorecorder ter vallend. Zowel opvallend kleuters bestemd is. Tafels zal konden de leden van de jury waarde van f. 10000,- en een goed als opvallend slecht, be­ eerder geschikt zijn voor het nauwelijks overeenstemming baan als programmeur bij Mi­ doelen we. Sommige pro­ basis-onderwijs. bereiken. Smaken - ook in cro-Technology - in de wacht gramma's arriveerden in dik­ Maar de reden om de heer programma's - verschillen nu gesleept heeft. In ons volgen­ ke enveloppen, berstensvol Boonstra een prijs toe te ken­ eenmaal. de nummer zullen we daar met behulpzame informatie. nen was het derde program­ uitgebreid aandacht aan be­ ma, Trein. De bedoeling van Uiteindelijk is men er echter steden. Voor de jury is dat toch wel dit programma is om per trein toch uitgekomen, zij het met Voor die extra ronde hebben heel belangrijk. Zonder een door Nederland te reizen, moeite. De prijswinnaars zijn we ook nog wel wat troost­ goede om.schrijving van wat waarbij er vijvenvijftig sta­ bekend. prijzen achter de hand gehou­ een programma nu precies tions aangedaan kunnen wor­ den. We hebben nogwatjoys­ wordt verondersteld te doen den. Al met al een soort van Hoofdprijs ticks en andere presentjes, kan het maar al te gemakke­ 'blinde spoorweg-kaart'. om te verdelen onder een lijk gebeuren dat men een Althans, over de prijswin­ aantal inzenders die net bui­ funktie over het hoofd ziet. Alledrie de programma's naars in de derde en laatste ten de prijzen gebleven zijn. kunt u op de bij dit nummer ronde van de MSX-Werk- behorende programma-cas­ De winnaars sette vinden. groep programmeerwed- Nog geen listings strijd. De uiteindelijke Zoals steeds zijn er in deze hoofdprijswinnaar (of winna­ Omdat dit een speciale Fira­ ronde drie hoofdprijzen ver­ Tweede prijs res) moet nog aangewezen to-uitgave is, met daarin geven, met daarnaast een he­ worden uit de kanshebbers. voornamelijk aandacht voor le serie troostprijzen. Boe­ De tweede prijs, eveneens wat er op dat tweejaarlijkse ken, joysticks, abonnemen­ een Sony Walkman, gaat naar Voor die hoofdprijs zijn na­ elektronika-circus allemaal ten, de winnaars daarvan ont­ de Heer H. Geurts uit Schie­ tuurlij k alle ronde-winnaars aan fraaie nieuwe MSX-ont­ vangen allemaal automatisch dam. Zijn Finaplan program­ nog in de race. Met daarnaast wikkelingen verschijnt, heb­ bericht thuis. Om ze allemaal ma- dat uit twee onderdelen een paar programma's die in ben we in deze MSX Compu­ op te noemen zou teveel bestaat, Finaplan budget en de ogen van de jury het ver­ ter Magazine nog geen win­ ruimte nemen. Finaplan kas - is een goed dienden om door een grotere nende programma's gepubli­ voorbeeld van een budget­ groep mensen beoordeeld te ceerd. U houdt ze nog even­ Om echter toch alle winnaars manager. worden. Dat beoordelen zal tjes van ons tegoed. Op de de eer te geven die ze toe­ Zo'n programma maakt het namelijk door alle leden van nieuwe MCM-CS cassette komt, zullen we in het ko­ een stuk gemakkelijker om de MSX-Werkgroep geza­ hebben we er echter al een mende nummer alle namen de eindjes aan elkaar te kno­ menlijk gedaan worden. paar opgenomen . opnemen. Aangezien dan pen, doordat het duidelijk

. ,. tn 7 u;_

laat zien waar het geld blijft. kelijk. Een goed spelgege­ Voortdurend kan men afle­ ven, een uitstekende uitvoe­ zen in hoeverre de werkelijke ring. En, alweer psycholo­ uitgaven overeenkomen met gisch goed geschoten, net de geplande. even te moeilijk. Zo blijft een spel een uitdaging. We zullen proberen dit uitste­ De beide andere program­ kende programma in een van ma's, eveneens spellen, be­ onze komende nummers op vestigden de jury alleen maar te nemen. Gezien de lengte in de mening dat men hier moeten we er echter wel een topklasse voor zich had. gaatje voor weten te vinden. treft, bijzonder gevarieerd. althans de indruk die de Jury Voor een dergelijke geva­ Aan de andere kant wilde het Veel edukatieve program­ zo krijgt bij het bekijken van rieerde inzending heeft men ook wel voorkomen dat een ma's, maar ook allerlei toe­ de verschillende inzendin­ dan ook een gevarieerde envelop slechts een cassette passingen en spellen. De wa­ gen. Daarbij ontbraken ook hoofdprijs samengesteld. De bevatte. Met - als het meezat re kracht van MSX wordt dui­ dit maal de bekende namen eerste prijs in deze ronde be­ - op het cassette-etiket naam delijk bij het zien van wat niet. Allerlei mensen wagen staat uit een Sony Walkman, en adres van de inzender. Dat sommigen in pure Basic we­ met regelmaat een poging. een tweetal zakboekjes van kan dan de inleiding zijn van ten te bereiken. Grappig daarbij is dat de jury de PBNA - het 'woordenboek een heel gepuzzel. Het laden soms niet eens de naam van automatisering' en het 'auto­ van zo'n tape alleen al was Vooral het gebruik van de inzender/inzendster hoeft matiserings-zakboekje' en soms een heel avontuur. scherm type 1 in spellen is op­ te lezen om de stijl van een be­ een aantal MSX boeken van Is het Basic, is het machine­ vallend. Op dit scherm kan paalde inzending te herken­ uitgeverij Stark-Texel. taal ofis het muziek? Dat laat­ een gewiekste programmeur nen. Vooral bij de toepassin­ ste is niet eens zo'n erg vreem­ werkelijk snelle graphics ma­ gen merkt men vaak dat een Eervolle vermelding de vraag als men misschien ken, door opnieuw gedefi­ programmeur een bepaalde zou denken. Want een be­ nieerde karakters te gebrui­ beeldscherm-Iayout blijft ge­ Apart willen we toch even paalde cassette die zich met ken. Ook de winnaar van de bruiken, ook voor nieuwe troostprijswinnaar Bernd geen mogelijkheid liet laden eerste prijs in deze ronde programma's. Als die layout lansen uit Dalfsen vermel­ bleek inderdaad bij afluiste­ heeft zijn spelveld op een der­ goed is, waarom dan ook den. Zij inzending, Topogra­ ren muziek te bevatten. Wel­ gelijke manier opgebouwd. niet? fie, lijkt wel wat op Trein, de iswaar vaag en op de achter­ winnaar van de derde prijs. grond, maar toch. Daarnaast kreeg de jury het Eerste prijS Het is de bedoeling om met Typisch een geval van een in­ gebruikelijke aantal databa­ een helikopter naar allerlei zender die probeert goed­ ses, tekenprogramma's en De eerste prijs is dit maal ge­ Nederlandse steden te koop uit te zijn door een al sprite-editors onder ogen. wonnen door de heer A. vliegen, waarbij het risiko be­ eerder opgenomen cassette te Vooral de beide laatste ge­ Reitsma uit Enschede. Zijn staat dat de brandstof op­ gebruiken. Dat kan natuur­ reedschappen blijken heel inzending, een boeketje van raakt. lijk wel, maar dan moet de aantrekkelijk te zijn voor maar liefst vier programma's, Niet alleen een leuk spel - wiskop van de recorder wel amateur-programmeurs. was dan ook van uitzonderlij­ waarbij de kaart van Neder­ goed funktioneren ...... 1 ammer genoeg was geen van ke kwaliteit. land heel slim over twee Daar in het onderhavige ge­ de inzendingen in deze kate­ Hij stuurde onder meer een schermen verdeeld is - maar val de cassette gearriveerd gorie van een dergelijke kwa­ zeer professioneel uitgevoerd ook leerzaam. Iemand met was zonder verdere gegevens liteit dat er een prijs aan toe­ doolhof-spel, HAL (Heel een slechte kennis van de Ne­ - nog niet eens een afzender gekend is. Apart Labyrint) genaamd. derlandse landkaart valt na­ op de envelop - viel deze in­ Moeilijk en verslavend, zoals melijk onherroepelijk door zending helaas uit de boot. Talent het hoort. Er is zelfs een de­ de mand. En uit de lucht, na­ monstratie-mode als er enige tuurlijk. Gevarieerd Er blijkt heel wat program­ tijd niet gespeeld wordt. We hebbèn ook dit program­ De ingezonden programma's meertalent rond te lopen in Maar ook Break, een soort ma opgenomen op de pro­ waren, wat onderwerpen be- Nederland en Belgie. Dat is Pacman, is werkelijk opmer- gramma-cassette MCM-CS. bruikt wordt. Dat houdt in dat men, met de juiste softwa­ re, thuis verder kan werken aan bijvoorbeeld een stuk wat 'I men op het werk geschreven at is heeft op een Pc. • Afhankelijk van de versie - Een van de vragen die ons het toendertijd zeer populaire maal meer mogelijkheden MSX1 ofMSX2 -zijn er harde meest gesteld worden is: CPIM, wat staat voor Control dan MSX1. eisen vastgelegd, waaraan de Wat is nou eigenlijk MSX? ProgramIMicrocomputers. De voordelen zijn legio, zo­ machines moeten voldoen om Natuurlijk weet u, als trouwe wel voor fabrikanten als voor het MSX-logo te mogen dra­ lezer van MSX Computer In de loop van de daaropvol­ konsumenten. Doordat MSX gen. Dat geldt overigens ook Magazine, er al alles vanaf, gende jaren echter ontstond zo'n grote basis heeft kunnen voor randapparatuur, zoals maar omdat er met elke nieu­ er een ware wildgroei aan Ba­ programma's en randappara­ printers et;l_ diskdrives. Dat we uitgave ook nieuwe lezers sic-dialecten en operating sys­ ten in veel grotere aantallen garandeert voor de koper dat bijkomen zullen we deze temen. Iedere fabrikant be­ geproduceerd worden en zul­ alles zonder problemen met vraag voorlopig blijven dacht zijn eigen oplossingen, len de prijzen van deze artike­ elkaar kan funktioneren. beantwoorden. die vaak zelfs voor ieder com­ len lager liggen dan bij al die Die eisen slaan onder meer op putertype van een bepaalde andere homecomputers. de te gebruiken chips, het Om dat te kunnen doen moe­ fabrikant verschillend waren. Sterker nog, juist door die toetsenbord, de tekenset, het ten we eerst iets meer weten Ook allerlei nieuwe mogelijk­ grote basis is het interessant geheugen etc. van de geschiedenis van de heden zoals kleur en geluid om allerlei extra's uit te bren­ Bij MSX zijn de maximale homecomputer. Toen rond werden op vele manieren gen die bij andere computers mogelijkheden echter niet 1977 de eerste microcompu­ geimplementeerd. in veel te kleine aantallen ver­ vastgelegd. Een fabrikant ters op de markt verschenen, Het eind van het liedje was kocht zouden worden om ze mag een machine bouwen was een van de problemen dat dat een beetje programma in produktie te nemen. met wel 15 MSX slots, als hij geen van de op grotere com­ voor ieder type computer Daarnaast komt nog dat dat wil. Of met een ingebouw­ puters gebruikelijke pro­ apart geschreven moest wor­ MSX-Basic een van de beste, de synthesizer, naast de grammeertalen op deze mi­ den, zo groot waren de onder­ zo niet de beste, Basic is die (voorgeschreven) standaard cro's in te zetten was. De ge­ linge verschillen geworden. er is. MSX-Basic bevat aller­ audio chip. En om nog maar heugenruimte was veel te Uiterst onhandig, en oneffi­ lei kommando's voor geluid, eens een dwarsstraat te noe­ klein voor talen als Cobol, cient. Bovendien voor de grafiek en kleur. men, een Video Disk interfa­ Fortran of Pascal. Er moest computergebruiker een ver­ Bij andere computers is dat ce, waarmee volstrekt nieuwe dus een andere oplossing ge­ schrikking, want voor ieder vaak veel onhandiger opge­ zaken onder bereik komèn. zocht worden, en die werd ge­ type moeten er aparte boe­ lost en blijven dergelijke mo­ MSX is een minimum' stan­ vonden in de vorm van Basic ken, programma's en tijd­ gelijkheden slechts voorbe­ daard, maar het maximum is (Beginners All-purpose Sym­ schriften uitgegeven, wat de houden aan full-time pro­ vrijwel onbeperkt. Toch kun­ bolic Instruction Code). Nu prijs alleen maar opdrijft. grammeurs. MSX2 steekt nen al die verschillende ma­ was Basic door zijn ontwer­ zelfs qua grafische mogelijk­ chines in princiepe met el­ pers nooit bedoeld om als een Dat ging zo niet langer, er heden met kop en schouders kaars programma's werken, echte werktaal te worden in­ moest een wereldstandaard uit boven wat er met andere als die programma's maar aan gezet, Basic is oorspronkelijk komen. Vooral de Japanners homecomputers mogelijk is! de standaard voldoen. gemaakt als leermiddel. Van­ waren daar voorvechters van. Dan is het operating system Toch is er kritiek mogelijk op daar ook dat de oorspronke­ Standaardisatie is de enige van de MSX standaard het zo­ de MSX standaard. De toege­ lijke Basic allerlei comman­ wijze om een systeem wereld­ genaamde BIOS, dat nauw paste Z80A processor is een do's miste die voor echt werk wijd te kunnen verkopen. verwant is aan het tot voor 8 bits processor, die vaak als onontbeerlijk zijn. Allerlei Die standaard kwam er dan kort zeer populaire CPIM. wat verouderd wordt gezien. fabrikanten van grote compu­ ook, in de vorm van MSX. Dit CP/M was de hit op de za­ Echter, voor een home-com­ ters hadden deze mogelijkhe­ MSX, de letters staan voor kelijke markt, tot men daar puter is een 8-bits struktuur den echter wel ingebouwd in MicroSoft eXtended basic, is de (snellere) 16 en 32 bits pro­ meer dan afdoende. De gro­ hun Basic varianten, maar nu door vele electronikagi­ cessoren ging gebruiken, tere snelheid van zakelijke wel ieder op zijn eigen ma­ ganten geaccepteerd als de waar overigens de operating 16- of 32-bits CPU's is niet nier. nieuwe homecomputer stan­ systems ook sterk op het echt noodzakelijk. daard. Iedere MSX computer MSX-BIOS lijken. Doordat Het MSX operating system Basic bleek echter klein ge­ gebruikt hetzelfde opera­ BIOS en CPIM zo verwant lijkt sterk op het operating noeg om op die eerste micro­ tingsystem, terwijl de Basic­ zijn, was het relatief simpel system wat er in die zakelijke computers te kunnen draai­ vertolkers van de beide ver­ om CPIM ook voor MSX machines zit; beide zijn ge­ en, en een amerikaans be­ sies (MSXl en MSX2) 'op­ computers te schrijven. schreven door Microsoft. Zo drijf, Microsoft, produceerde waarts kompatibel' zijn. Vooral voor MSX2, dat over sterk zelfs, dat een toekomsti­ de eerste Basic vertolker, het Daardoor kunnen program­ een 80-kolomsscherm be­ ge 16- of 32-bits MSX zonder programma dat het mogelijk ma's die op een Sony MSX1 schikt, is daardoor is er een meer kompatibel zal zijn met maakt om in Basic te werken. geschreven zijn zonder meer ware schatkist aan goede, za­ de huidige MSX1 en MSX2 Nu is men er niet met die Ba­ op een Philips MSX2 worden kelijke programma' s beschik­ machines. sic vertolker alleen, een com­ gebruikt. baar. Tekstverwerkers, data­ Toekomstmuziek? Het hangt puter heeft ook een operating MSX2 is nameli jk een uitbrei­ bases, noem maar op. er maar vanaf hoe je "het be­ system nodig. Dat is een soort ding op MSX1, waardoor een kijkt. Wij gaan ervan uit dat van raamwerkprogramma, volgens de MSX1 norm ge­ Bovendien zijn de MSX-dis­ die derde MSX generatie er waarbinnen bijvoorbeeld Ba­ schreven programma ook op kettes uitwisselbaar met het zal komen, binnen het jaar. sic zijn werk kan doen. Een een MSX2 kan werken. De MS-DOS formaat zoals dat Waarschijnlijk zullen dat bekende firma op dit gebied andere kant op gaat natuur­ door de IBM (en kompati­ zelfs 32-bits machines wor­ is Digital, met onder meer het lijk niet, MSX2 kent nu een- bles) Personal Computer ge- den.

h . r bi $ - - z

Wie een Informatica­ opleiding wil volgen, kiest voor PBNA_ PB NA heeft 'n Handige zakboekjes, boordevol nuttige informatie, onmisbaar uitgebreid assortiment en voor elke automatiserings· ruim 70 jaar ervaring op deskundige of gebruiker. onderwijsgebied. • Poly·automatlseringszakboekje, 1248 pag.'s f 64,50. U kunt nu kiezen uit • Woordenboek automatisering, maar liefst 90 verschillen­ 960 pag.'s f 64,50. de mogelijkheden op in­ formatica-gebied. Oplei­ dingen voor een beroep in OVERIGE STUDIE­ de automatisering lAMBI) MOGELIJKHEDEN en voor gebruikers. Mon­ OP INFORMATICA- deling of schriftelijk met praktijk- of examentrai­ GEBIED ning. Kies uit de hieronder Bedrijfsopleidingen en Seminars vermelde mogelijkheden over administratieve en dié opleiding die het best technische automatisering. Vraag gratis en vrijblijvend bij u past en vraag snel informatie aan of pak gewoon de informatie. telefoon 085-57 59 1l. SCHRIFTELIJK MONDELING PAK GEWOON AMBI-MODULEN In 33 plaatsen in Nederland, dus bij u in de buurt. DE TELEFOON Trainingen met praktijkoefeningen op de computer. MET MONDELINGE 085- EXAMENTRAINING AMBI-MODULEN PERSONAL 575911 Opleidingen, afgestemd op de nieuwste exameneisen. Afsluiting Basiskennis Informatica I en 11 COMPUTER met landelijk erkende AMBI· Programmeren in Basic (1.1 en 1.2) TRAININGEN Overdag, examens. Combinatiecursussen voor: Bestandsorganisatie en -beheer 1------1 's avonds en in het • Commodore 64/128 (B.1) Leer werken met uw PC: Basiskennis Informatica I en 11 • Atari 600 XU800 XU130 XT Programmeertaal Cobol (T.2) weekend (1.1 en 1.2) • Alle MSX-computers (o.a. Praktijkdiploma Cobolprogram· trainingen in Arnhem Bestandsorganisatie (B.1) Ph'l' S G Id t meur 1.2, B.1 en T.2) en Zoetermeer. IlpS, ony, 0 sar, (1.1, . Gegevensbanken (B.2) Spectravideo) f----:G:-=E:-::B::-:R::-:U-:-:-:-IK-:-::E:-::R::-:S~_----l·.IMnISe/idplnC~DPoCS-g/ebrUik Basiskennis Programmeertalen P '1' P2000T (T.l) • hllps OPLEIDINGEN Besturingssysteem Programmeertaal Cobol (T.2) f-._S_h_ar~po=;M",Z.. 7"0"",0,...,I.,.,M",Z,,,,8;-;00=- __I-::-_-:--,---:- _____-l • DisplaywritelTekstverwerking Fortran 77 (T.4) Computerkunde en • dBase 1111 database Programmeertaal Pascal (T.5) 0 J Informatieleer • Lotus 1,2,3/Spreadsheet Programmeertaal Basic (T.6, INF RMA ICA Basiskennis Tekstverwerking KONINKLIJKE PBNA In ontwikkeling) t-:ln--:f'-or-m"":a:"'ti:":"ca"":v:"':o"":o:":"rt:":"e-':ch"":n-=ic:":"i, :":"ge-.---1lnleiding Computerboekhouden Velperbuitensingel 6, Basiskennis Wiskunde (WO.) bruik van de computer en toe- Voortgezet Computer- 6828 CT Arnhem Wiskunde en Statistiek I en II passingen in de technische vak· boekhouden (W1 en W.3) richtingen èn cursussen op het Organisatie en Informatie- gebied van computertechniek. Informatica is één van de vele verzorging (SJ) Onder andere de volgende titels: richtingen waarin PB NA opleidt. r.------~ Invoer- en uitvoerverzorging, • Informatica voor Technici Op het cursusprogramma staan INFORMATIEBON Datatransmissie (S.2) • CAD.technieken ook Techniek, Administratie, Stuurt u mij vrijblijvend meer informatie over: ____ _ Systeemonderzoek (S.3) • Technicus en Microcomputer Economie, MAVO, HAVO, VWO, Informatiesystemen (S.4) • Flexibele Produktie' MEAO, Handel, Talen. Méér weten? Vul dan de bon in 1------1 automatisering Naam: GEBRUIKERS- • Industriële Robots of pak de telefoon. OPLEIDINGEN • Digitale Besturingen Straat: • PLC'programmeren I------l. Methodisch Ontwerpen Computergebrul k in de • Automatisering in de Postcode: 3940 Administratie I Basiskennis Datacommunicatie Procesindustrie voor de Kantoorautomati· • Middelbare Opleiding Plaats: seringsgebruiker. Informaticatechniek Voor wat betreft zIJn schriftelijk onderwijs activiterten is PBNA erkend door de Minister van Onderwils en Wetenschappen bij beschikking van 11 november 1975, kenmerk LMBO/SFO-302.644. Voor wie zelf wil leren program- Koninklijke meren op een microcomputer: oPsture,n(zonder postzegel) In open envelop naar: .11. PBNA Basic met praktijktraining KOnlnklilke PBNA Pascal met praktijktraining Antwoordnummer 1500, Logo (in ontwikkeling) 6800 wc Arnhem. L...-______---'- ____--"- __-'-- ______--1L ______.J PR TEK 12 I I Datakommunikatie komt onder de hobbyisten steeds meer in de belangstelling te staan. Het uitwisselen van gegevens met andere micro-computers wordt een steeds normaler zaak. De tijd dat de micro alleen kontakt had met zijn gebruiker en zijn randapparaten lijkt dan ook voorbij. De verbinding tussen twee computers wordt weliswaar gevormd door een gewone telefoonlijn, toch komt er nog het eerlen ander bij kijken voordat het kontakt tussen de eigen micro en een andere micro-computer tot stand is gekomen.

Een RS232 - interface, een een draaggolf opgewekt die ke koppeling is dat deze nogal 300 snelheid. Commerciële modem en een kommunika­ op een bepaalde manier storingsgevoelig is. Gekraak, databanken of mainframes tieprogramma zijn hierbij on­ wordt gemoduleerd met de te gestommel of harde spraak werken naast de 75/1200 ook ontbeerlijk. De parallelle verzenden gegevens. Aan ge­ wordt aan het signaal toege­ vaak onder de 1200 full du­ Centronics interface op een ne zijde van de verbinding voegd en kan 'vuiltjes' op de plex norm. De 1200/1200 computer is niet geschikt om wordt er weer gedemodu­ lijn geven. Zolang er tekst stand kan gebruikt voor de te gebruiken als aansluiting leerd. Voor inkomende gege­ wordt verzonden is dit geen zogenaamde user-to-user op een tweedraads - telefoon­ vens gebeurt het omgekeer­ echte ramp. Mocht er een te­ kommunikatie, waarbij ge­ lijn. Deze kan alleen seriele de. ken wegvallen, het blijft bruikers onderling gegevens gegevens verwerken. De by­ meestal volkomen duidelijk uitwisselen, van micro tot mi­ tes die de computer aanlevert Een goedkope manier om dit wat er bedoeld wordt. Bij het cro. dienen eerst zodanig omgezet te realiseren is de zogenaam­ overzenden van numerieke In de half duplex mode kan er te worden dat de gegevens de akoestische koppeling. We data of het binnenhalen van weliswaar ook in twee richtin­ bit je voor bit je verzonden spreken dan van een akoes­ een programma (downloa­ gen worden gezonden, maar kunnen worden. Hiervoor tisch modem. De Protek 1200 den) is de tolerantie veel klei­ niet gelijktijdig. De software zorgt de RS232 interface. Een is zo'n akoestisch modem. ner. Een akoestisch modem is dient er voor te zorgen dat er terminalprogramma zorgt er­ Het apparaat bestaat uit twee hiervoor ook eigenlijk niet op het juiste moment wordt voor dat er afspraken ge­ plastic doosjes die verbonden geschikt. Een foutkontrole geschakeld. (Vergelijk de maakt kunnen worden om­ zijn door een rubber tussen­ programma is hierbij in ieder mobilofoon waarbij beide trent de manier waarop de ge­ stuk. Bovenop de beide doos­ geval noodzakelijk. partijen steeds 'over' moeten gevens in 'pakketjes' ver­ jes zit een rubber dop. Een zeggen om aan te geven dat stuurd worden (startbits, standaard telefoonhoorn Twee standen zij klaar zijn met spreken). stopbits, bits per pakketje, dient op de juiste manier in de Degene die zendt zet de car­ etc. ). rubber doppen gedrukt te De Protek 1200 kan in twee rier (draaggolf) op de lijn. worden. Het heet dan dat de standen geschakeld worden, Modem modem akoestisch is gekop­ een full duplex 1200/75 Vidi­ peld aan de telefoonlijn. tel mode en een half duplex Voeding Een essentieel hulpapparaat 1200/1200 mode. In defull du­ bij datakommunikatie is de De verbinding naar de com­ plex stand kan er zonder om De Protek 1200 heeft batterij­ modem. Een modem - MO­ puter gaat via een kabel naar te schakelen in beide richtin­ voeding nodig. Onderin bei­ dulator/DEModulator de RS232 interface. De digi­ gen tegelijk worden gezon­ de doosjes moeten 2 batterij­ vormt de schakel tussen com­ tale signalen worden van de den, zij het met verschillende en type AA worden ge­ puter en buitenwereld: de computer naar de modem ge­ snelheid. Uitgaande gege­ plaatst. Ze gaan zo'n 50 uur bulletin boards, databanken, voerd, waar ze worden omge­ vens worden met 75 Baud ver­ mee. Oplaadbare nikkel cad­ Viditel en telepostdiensten. zet in tonen. De modem zet zonden. Inkomende gege­ mium cellen kunnen ook ge­ De modem legt een link tus­ de nullen om in een lage fluit­ vens komen met 1200 Baud bruikt worden. Een voordeel sen twee systemen die qua op­ toon en de enen in en hoge binnen. De uitgaande snel­ van batterijvoeding is dat het zet en werking weinig met el­ fluittoon. Via de luidspreker heid van 75 bits per seconde modem los van het lichtnet kaar van doen hebben. Com­ van de modem gaan ze naar lijkt laag, maar zolang er een gebruikt kan worden en er puters werken met digitale in­ de hoorn en worden dan via traag mens achter het toet­ geen adapter nodig is. Een in­ formatie, terwijl telefoon­ de lijn overgebracht. Omge­ senbord door de pagina's van dikatielampje geeft aan of er systemen zijn ontworpen om keerd worden inkomende to­ Viditel of ander viewdata sys­ spanning is. analoge informatie over te nen door de microfoon in de teem zit te bladeren is deze brengen als de menselijke modem opgevangen. Deze hoog genoeg. Er wordt een oortelefoontje stem. De digitale pulsjes worden weer omgezet in digi­ De 1200 Baud half duplex meegeleverd om de fluittoon­ moeten worden omgezet in tale signalen en aan de com­ mode is minder gebruikelijk. tjes beter te beluisteren. Han­ een analoog signaal. puter toegevoerd. De meeste bekende Bulletin­ dig, want door het overheer­ In de modem wordt daartoe Een nadeel van een dcrgelij- boards werken onder de 300/ sende geluid van de carrier is =

anders moeilijk te horen of er D - connector. De verbin­ de 1200/1200 mode gebruiken tomatisch kiezen. De Protek gegevens worden verzonden. dingskabel zult u wellicht zelf dan dient ook de stuurpen 1200 is een goedkoop modem Op het apparaat bevindt zich moeten solderen. Voorde Vi­ met de RTS aansluiting van zonder extra's dat ons ideaal een 5 polige DIN - plug. Aan ditel mode zijn 3 draadjes ge­ de RS232 interface verbon­ lijkt voor beginners. Het is de RS232 interface bevindt noeg: ingaande data, uitgaan­ den te worden. Het schakelen een modem dat goed geschikt zich meestal een 9 of 25 polige de data en aarde. Wilt u ook zal meestal via de software ge­ is om door Viditel of andere beuren. Een alternatieve wij­ viewdatabanken te bladeren. ze van schakelen is een klein Voor het downloaden van schakelaartje dat beurtelings programma's of verzenden de stuurpen met de aarde pen van grote pakketten numerie­ (0 volt) en de 5 volts pen ver­ ke data is het minder ge­ Earpiece bindt. De handleiding vertelt schikt. Zoals bijna alle akoes­ EARO Socket welk signaal op welke pen tische modems is ook de Pro­ hoort te staan. tek 1200 daarvoor te storings­ gevoelig. Daarbij komt dat de Goedgekeurd kwaliteit van een kieslijn nog­ Batterij al wisselend is. De verbinding BATTERIJO Indicator De Protek 1200 is een door de is de ene dag beter dan de an­ PTT goedgekeurd modem. dere. Het is daarom jammer Het is bij aanschaf van een dat de modem niet over een 1200/1200-~ modem zaak hier goed op te 300/300 mode beschikt, waar­ letten. Met betrekking tot de bij er beduidend minder sto­ OFF ~ Mode Switch toegepaste tonen stelt de PTT ring optreedt. Met de Protek strenge eisen. Het telefoon­ 1200 kunt u een goedkope net is gevoelig voor over­ start in de wereld van de data­ 1200/75- spraak tussen aderparen bin­ kommunikatie maken. De nen een kabel. De relatief ho­ modem bevat verder echter ge en konstante niveaus van geen intelligentie. Een kom­ de modemtoontjes kunnen munikatieprogramma, even­ erg hinderlijk zijn. Erzijn dan als de RS232 interface, moet ook grenzen gesteld aan het u er zelf bij aanschaffen. Er maximale signaalniveau dat zijn geruchten dat de fabri­ RS232c op de lijn gezet mag worden. kant van de Protek op de fles Ook zijn sommige frequen­ zou zijn en de modem om die ties niet toegestaan. Een niet reden zou worden gedumpt. goedgekeurd modem kan lei­ We hebben dit niet kunnen den tot afsluiting van uw tele­ verifieren. De officiële im­ Computer foon. porteur heeft ons gegaran­ deerd dat hij het modem ge­ Connector Konklusie woon zal blijven ondersteu­ nen. Modems bestaan er in talloze soorten en uitvoeringen; van Importeur: eenvoudig en goedkoop tot Vi di code zeer gecompliceerd en razend Industrieweg 43 Front Panel duur, afhankelijk van de mo­ 2712 LA Zoetermeer dulatiewijze en ingebouwde tel. 079 - 310342 extra's als foutkontrole en au- adviesprijs f. 142,- Persoonlijke keuze beeld LD) en de operand be­ staat uit de bijbehorende ge­ Op het ogenblik zijn er een gevens (bijvoorbeeld A,8). aantal assemblers op de Er mag een label (etiket) voor markt. De meest bekende is de instruktie staan, al dan niet ZEN van Kuma Software. gevolgd door een dubbele Dit is een veelzijdige assem­ punt (afhankelijk van de as­ bler en debugger (hij kan ook sembler). Achteraan de regel dis-assembleren, terugverta­ kan meestal kommentaar len van ML naar assembleer­ worden toegevoegd: sommi­ taal), maar de editor is beslist ge assemblers eisen dat dit niet gebruikersvriendelijk. voorafg~gaan wordt door een ZEN is (vooral in boeken puntkomma. Het toevoegen over ML) verreweg de meest van kommentaar is een uitste­ gebruikte assembler. kende gewoonte, vooral om­ DEVP AC van HiSoft is een dat ML-programma's al snel pakket dat uit twee program­ onbegrijpelijk zijn voor ie­ Assemblers ma's bestaat: een assembler dereen behalve de schrijver. en een monitor (debugger). In de eerste aflevering van deze kursus is De assembler maakt gebruik de assembler aan de orde geweest: een van de MSX full-screen edi­ Pseudo-instrukties programma dat mnemonics omzet in ma­ tor, zodat de gebruiker zich meteen 'thuis'voelt. Boven­ Naast de standaard mnemo­ chinekode, oftewel: een vertaalprogramma dien kan de assembler ma­ nics kennen alle Z80 assem­ van assembleertaal (source-kode) naar ma­ cro's verwerken. Hiermee blers een set pseudo-instruk­ kan de programmeur een ties. Dit zijn kommando's die chinetaal(object-kode). aantal veelgebruikte instruk­ niet direkt met de ML te ma­ ties samenvoegen onder een ken hebben, maar voor de as­ Omdat een assembler onmisbaar is voor ie­ naam. Dit kan veel werk be­ sembler zelf bedoeld zijn. Ze dereen die zelf ML-programma's wil schrij­ sparen, maar het is pure luxe dienen ervoor om het pro­ en absoluut niet noodzake­ grammeren gemakkelijker te ven is het belangrijk om er een te kiezen die lijk . maken. . makkelijk werkt en toch veel zijdig is. De debug-mogelijkheden De eerste en belangrijkste Net als bij tekstverwerkers en dergelijke is van de assembler zijn be­ pseudo is ORG, een afkor­ perkt, maar daarvoor is dan ting van ORiGin, dilt 'begin' de' keuze van een assembler een kwestie ook het tweede programma. betekent. De regel ORG van smaak: de een werkt lekker met een as­ Dit is zeer uitgebreid en geeft 9000H betekent voor ZEN sembler waarmee de ander absoluut niet veel informatie op het dat het ML-programma vanaf scherm. Door de vele kom­ adres 9000 in het geheugen overweg kan. mando's is het niet echt een­ moet worden gezet. (In ZEN Assemblers bestaan over het algemeen uit voudig in het gebruik, maar worden hexadecimale getal­ dat went vrij snel. len weergegeven met een H drie delen: de editor, assembler en debug­ Van beide assemblers bestaat erachter. Als het getal met ger. er ook een disk-versie, die een letter begint, moet er bo­ werkt onder MSX-DOS. vendien een 0 voor om het van De editor De assembler Natuurlijk zijn er nog andere een tabel te kunnen onder­ MSX-assemblers beschik­ scheiden: FOOH is een label, In principe is een programma Dit is natuurlijk het belang­ baar; nogmaals, de keuze is maar OFOOH is het getal niets anders dan een stuk rijkste gedeelte. De meeste persoonlijk. In deze kursus $FOO). tekst. Om die tekst gemakke­ assemblers kunnen de listing zullen we ons houden aan de END is de pseudo die aan­ lijk te kunnen maken ge­ van het programma en/of ta­ ZEN-assembler. In een van geeft dat het programma ten bruikt men een editor: een bellen met gegevens op de de volgende nummers zullen einde is. Elk programma tekst-opmaak programma. printer afdrukken. Extra mo­ we een vergelijkend onder­ moet een END bevatten! gelijkheden verschillen per zoek doen met de belangrijk­ EQU (van EQU al) maakt het Een editor is een soort tekst­ assembler. ste assemblers voor MSX. gebruik van symbolen in verwerker, maar dan speciaal plaats van getallen mogelijk. bedoeld voor programmatek­ De debugger Als -wij een karakter op het sten en minder veelzi jdig (het Sommige assemblers be­ Regelopbouw scherm willen zetten, kunnen is bijvoorbeeld niet nodig schikken over faciliteiten om we de instruktie CALL kantlijnen of lettertypes in te de gebruiker te helpen om Een assembler-programma OA2H gebruiken. Dit is ech­ stellen). Daardoor zijn edi­ zijn ML-programma's te tes­ bestaat net als een BASIC­ ter onbegrijpelijk voor ie­ tors meestal sneller en vrien­ ten en te kontroleren op fou­ programma uit regels. Er zijn mand die niet weet wat de delijker in het gebruik. De ten (dit noemt men 'debug­ echter grote verschillen: in as­ subroutine op $A2 precies MSX full-screen editor ken­ gen' oftewel ontluizen). De sembleertaal mag er maar een doet. Daarom kunnen we bo­ nen we allemaal: dit is de edi­ mogelijkheden lopen uiteen enkele instruktie op een re­ venaan het programma de op­ tor die we gebruiken bij het van het bekijken van stukken gel. Die regel moet als volgt dracht intypen van BASIC-pro­ geheugen tot het stap voor opgebouwd zijn: PRINT: EQU OA2H gramma's. Hij maakt op de stap uitvoeren van het te tes­ label: instruktie operand zetten, waardoor ZEN zal 'normale' manier gebruik van ten ML-programma. Bij an­ weten dat we met het symbool de cursortoetsen, INS, DEL, dere assemblers ontbreekt dit De instruktie is een standaard PRINT niets anders bedoelen CLS en HOME. deel. Z80-mnemonic (bij voor- dan het getal $A2. We kun-

• . tt x_

COMPUTlll MAGAZINE

reserveert 128 bytes geheu­ Voorbeeld 10 REM o gen. 20 REM ML07 o Listing 1 geeft de assembly­ 30 REM Assembleren listing en symbolen tabel van 40 REM kursus machinetaal deel 4 een programmaatje om twee 50 REM MSX Computer Magazine I Het eigenlijke naar ML verta­ getallen bij elkaar op te stel­ o len van het programma ge­ len en daarna te melden dat 60 REM o beurt bij het assembleren. alles gelukt is. Hierbij wordt 70 ADRES=&HD000 121 (Assembleren betekent in el­ gebruilk gemaakt van subrou­ 80 READ A$:IF ASC(A$)=42 THEN 100 6S kaar zetten, opbouwen). De tine $A2, die in het MSX tech­ 90 POKE ADRES, VAL{ l&h"+A$) :ADRES=ADRE assembler geeft een Iisting nical Data Book CHPUT ge­ S+1:GOTO 80 van het programma met de noemd wordt. Die naam heb­ 100 PRINT object-kode erbij. Meestal ben we maar aangehouden, 110 INPUT"Geef getal 1";G1 ziet een regel uit die assem­ hoewel we net zo goed 120 INPUT"Geef getal 2" ;G2 bly-Iisting er als volgt uit: PRINT als naam hadden kun­ 211 nen nemen, zoals hierboven. 130 POKE &HD021,G1 3iJ L 140 POKE &HD022,G2 adres ML label instr oper (Het programma zou korter 6$,. De eerste regel van ML04 uit kunnên, maar omwille van de 150 DEF USR=&HD000:A=USR(0) ~21" de vorige aflevering zag er in duidelijkheid hebben we het 160 PRINT"Oe som is"PEEK(&HD023) 1:~ ... de assembly-listing zo uit: op deze manier geschreven). 170 END 1s.4 90103A0090LDA, (9000H) Aan de ML-getallen is duide­ 180 DATA 21,24,D0,CD,18,D0,3A,21 1S Merk op dat het adres $9000 lijk te zien hoe de assembler 190 DATA D0,47,3A,22,D0,80,32,23 238 ook weer in LoHi-formaat in alle labels verwerkt. Als de 200 DATA D0,21,2C,D0,CD,18,D0,C9 ?41 de machinekode staat. eerste regel in ORG ODOOOH 210 DATA 7E,B7,CS,CD,A2,00,23,18 :118 Tijdens het assembleren was veranderd, zou het pro­ ······~~i· maakt de assembler ook een gramma niet op $9000 maar 220 DATAF7,00.00,00.53,54,41,52 symbooJ-table, symbolen-ta­ op $DOOO geassembleerd 230 DATA 54,0D,0A,00,45,49,4E,44 183 bel. Deze bevat alle symbolen zijn. De assembler had dan de 240 DATA 0D,0A,00 15" (meestal labels) die de ge·· de waarde van elk van de la­ 250 D.HA * 158 bruiker gedefinieerd en/of ge­ bels indien nodig aangepast: bruikt heeft, steeds met de de programmeur hoeft zich nen dus later de instruktie serveert ook bytes, maar het bijbehorende waarde. Deze nergens om te bekommeren. CALL PRINT gebruiken. getal achter de instruktie tabel kan bij de meeste as­ Veel mooier, niet? geeft niet aan welke bytes, semblers (ook ZEN) worden Tenslotte geven we het pro­ Met DEBF of DB (beide zijn maar hoeveel. afgedrukt op het scherm of op gramma in ML07 nog eens in toegestaan in ZEN) wordt er RUIMTE: DEFS 128 de printer. de BASIC-Ioader vorm. een byte gereserveerd in het geheugen. De pseudo is een afkorting van DEFine Byte. Als we om een of andere re­ 1 ORG OOOOOH 2 I.OAD OOOOOH ;beginadres ML den een bepaalde waarde in 3 ons programma willen opne­ 4 CR; EQU 13 ;RETURN-karak ter men, kunnen we neerzetten: 5 LF: EQU 10 ;nieuwe regel 6 CHPUT: EQU OA2H PLAATS: DEFB 0,1O,27H. 7 Op deze plaats zal de assem­ 8 ; beg; n va n progralfllra bler achtervolgens de waar­ 9 0000 212400 LO HL,STRINGl 10 0003 CD1800 CALL PRI NTSTR ;druk string af den 0,10 en $27 in het geheu­ 11 0006 3A21D0 LD A,(GETALl) gen zetten. Zouden we de 0 12 0009 47 LO B,A later in een 1 willen verande­ 13 OOOA 3A2200 LO A, (GETAL2) 14 0000 80 AOO A,B ;tel twee getallen op ren, dan zou dat kunnen met 15 DODE 322300 LO (ANTW),A ;en berg het op LDA,l 16 001l 212COO LO HL, STRI NG2 LD (PLAATS),A 17 0014 CD1800 CALL PRl NTSTR ;print 2e string 18 0017 C9 RET ;einde programma De assembler zal in de laatste 19 instruktie automatisch het 20 0018 7E PRINTSTR: LD A, (HL) adres van PLAATS invullen. 21 0019 B7 OR A zet de vlaggen 22 001A C8 RET l einde als A=O DEFW (DW) van DEFine 23 oolB CDA200 CALL CHPUT druk letter af Word reserveert niet een 24 001E 23 INC HL volgende karakter 25 DOlF 18fT JR PRI NTSTR maar twee bytes (een woord 26 is een 32-bits getal, oftewel 27 ; reserveer geheugen voor twee bytes). De opdracht 28 ; de getallen en het antwoord PLEK: DEFW 1234H 29 30 0021 00 GETALl: OB o zal twee bytes reserveren. het 31 0022 00 GETAL2: OB o eerste bevat het Jow order by­ 32 0023 00 ANTW; DB o 33 te (34H) en het tweede het 34 ; definieer de beide strings high-oder byte (12H). Dit is 35 andersom dan men zou ver­ 36 0024 53544152 STRING1: OB "START",CR,'_F,O 36 0028 54000AOO wachten, maar het is nu een­ 37 D02C 45494E44 STRING2; DB "EINO",CR,I.F,O maal zo afgesproken (men 37 0030 ODOAOO noemt dit wel het LoHi-for­ 38 maat). 39 END Storage. Deze instruktie re- I• Als MeM-redaktie komen we met allerlei menIen in kontakt. Zo praten we regelmatig m.t software .. leveranciers, maar ook met gewone MSX .. gebruikers. Een Van de onderwerpen die tijdens die ge .. sprekken steeds weer ter sprake komt is de SlJftware-piraterij, het illegaal kopiëren van programmatuur. De software-boeren zijn er natuurlijk keihard op tegen, terwijl we uit hobbyisten-kringen vaak toch de indruk kr'igen dat men het allemaal niet zo'n pro­ bleem vindt. Op bijeenkomsten wordt er nogal eens wat onderling 'geruild'. Om nog maar niet eens te spreken over de vele (niet geplaatste) MSX-ers die we ontvangen, waarin allerlei gekraakte waren worden ge­ boden! AI met al reden genoeg om er eens een arti­ keltje aan te wijden waarin we ook ons eigen standpunt naar voren kunnen brengen.

Slechte naam 'Zodra je de programma's weer dat titels waarvan er in nieuwe programma's er ge­ verstuurt worden ze onmid­ het buitenland werkelijk dui­ schreven zullen worden. Nederland staat internatio­ dellijk gekraakt en geko­ zenden worden verkocht in naal al sinds jaar en dag be­ pieerd, zodat je daarna niets Nederland slechts enkele Veranderd kend als het software-krakers meer verkoopt.' honderden keren over de paradijs. Waar men in andere toonbank gaan. Vooral bij Gelukkig is er al wel het een landen nog wel een zeker res­ Het uiteindelijk effekt was programma's voor de bij kra­ en ander verbeterd. Een paar pekt opbrengt voor de au­ dat allerlei te goeder trouw kers zeer populaire Commo­ jaar terug, toen de homecom­ teursrechten zoals die op pro­ zijnde lieden eindeloos lang dore-64 computer blijkt de puter net aan zijn opmars be­ gramma's rusten, daar zou­ op hun bestellingen moesten verkoop al heel snel, na zo'n gon, werd er op nog veel gro­ den wij Nederlanders deze wachten, iets wat naar onze zes weken, te stagneren. tere schaal gekopieërd. Met rechten met voeten treden. mening een slechte zaak is. Want dan is zo'n programma regelmaat doken er toen ille­ Vooral Engelse software-hui­ al wijd verbreid in het illegale gale programma's op in de zen zijn door deze slechte Maar de tendens is duidelijk; circuit. normale handel, kompleet naam wat huiverig geworden 'men' gelooft dat in Neder­ met gekopieerde ge­ om programma's naar ons land geen programma veilig is Vergelijkbare titels voor bruiksaanwi j zingen. land uit te leveren. voor de illegale handel. We MSX echter verkopen veel Dat was de reden voor een Maar ook sommige Neder­ hebben als land een hele langer, hetgeen een teken is paar software-makers in Ne­ landse software-leveranciers slechte naam in de wereld van dat de piraterij onder MSX­ derland om de koppen eens hebben zich op grond van de de softwarehuizen, alleen ers minder grote vormen aan­ bij elkaar te steken en teza­ piraterij wat vreemde han­ voor Italië - waar er van de genomen heeft. Dat er ge­ men de Stichting Bescher­ delspraktij ken aangemeten. meeste titels minder dan hon­ kraakt wordt is wel zeker, ming Software op te richten. Zo is er in het prille begin van derd officiële exemplaren maar tot nog toe in veel min­ Als stichting hebben ze deze MSX in Nederland een pro­ verkocht worden - staat nog dere mate dan bij andere ho­ illegale handel een halt weten ducent geweest die met aller­ lager aangeschreven. me-computers het geval is. toe te roepen, waarbij er re­ lei zaken adverteerde en te­ Gelukkig maar, want softwa­ gelmatig politie-invallen in v!"eden de bestellingen no­ Ten onrechte? re-huizen ontwikkelen alleen verdachte winkels hebben teerde. Er werd echter geen maar nieuwe programma's als plaatsgevonden. enkel programma verzonden Deels is deze slechte naam er ook hoop op is daar een re­ ComputercIubs, ook een ver­ t"Ot er genoeg bestellingen echt wel terecht, want in ge­ delijk aantal van te verkopen. spreidingsbron van illegale binnen waren want, zo rede­ sprekken met leveranciers en Hoe meer er illegaal geko­ programma's, hebben de SBS neerde dit bedrijfje: importeurs blijkt telkens pieerd wordt, hoe minder ook Ieren kennen. AI dan niet .U

ondersteund door politie zijn Tastbaar Zo kan men keurige mensen den valt dat vaak niet meer te ook in dat circuit akties on­ onderling horen opsnijden doen. dernomen. Naar alle waarschijnlijkheid over hoe slim hun kinderen Maar ook als dat niet het ge­ komt dat door het feit dat er wel zijn, 'want die kleine don­ val is zullen de meeste casset­ AI met al lijkt het er momen­ tijdens het kopiëren geen dersteen lapt het hem toch te-programma's niet zonder teel op dat de echte commer­ konkreet iets ontvreemd maar om alles te kraken'. meer naar diskette over te ciële piraterij momenteel in wordt. Een programma ko­ zetten zijn. En van de softwa­ Nederland wel op een laag piëren houdt in dat men een Toch kunnen we ons ergens re-leveranciers hoeft de hob­ pitje staat. Jammer genoeg eigen, zelfbetaalde diskette wel indenken hoe dat werkt. byist ook niet al te veel mede­ geldt dat echter nog niet voor of cassette gebruikt, waarop Want iedereen, ook wij, die werking te verwachten in de­ de kopieer-woede onder de alleen maar informatie ge­ iets verder gevorderd is met ze. hobbyisten zelf. schreven wordt. Het oor­ computers raakt op een gege­ spronkelijke programma ven moment in de ban van het MSX-jes Vreemd blijft precies zoals het was, er kraken. Eindeloos lang zoe­ verdwijnt niets. ken en proberen tot uiteinde­ Naar onze mening hanteren Toch is het een vreemd ver­ lijk opeens zo'n taaie rakker de softwarehuizen wat al te schijnsel, dat verder keurige Zo'n appeltje echter is een zich gewonnen geeft valt vaak het principe dat 'de goe­ mensen die nog geen appeltje tastbaar voorwerp, iets wat waarschijnlijk te vergelijken den maar onder de kwaden van de groenteman zouden men in de hand kan houden. met. de kick die sommige moeten lijden'. We kunnen stelen opeens heel andere De groenteman heeft het zelf mensen krijgen van vissen. ons maar al te goed indenken normen gaan hanteren als het op de veiling moeten kopen Of, om dichter bij huis te blij­ waarom men de programma's om computerprogramma's en daar ook geld voor neerge­ ven, met het spelen van een liefst zo goed mogelijk be­ gaat. Om de een of andere re­ teld. Die appel is daardoor goed adventure. schermt, dat wel. den wordt software-piraterij een heel ander iets dan het on­ Het verschil is echter dat wij, Iedere dag opnieuw krijgen door veel mensen niet als zichtbare patroon van enen als een van de redaktieleden we hier op de redaktie pakken diefstal gezien, terwijl het dat en nullen dat een computer­ weer eens een programma ge­ en pakken MSXjes binnen, wel degelijk is. programma is. kraakt heeft, de manier waar­ onze kleine grCltis adverten­ In een beetje programma zit­ op dat gebeurd is doorgeven tietjes voor partikulieren. Er ten vaak maanden en maan­ Blijkbaar hebben veel men­ aan de leverancier. Die kan zijn echter dagen dat bijna de den werk, en die ontwikke­ sen het gevoel dat er alleen dan desgewenst proberen om helft daarvan niet geplaatst ling heeft geld gekost. Te­ sprake van diefstal is als er de beveiliging nog wat beter worden, omdat ze naar de recht dat het bedrijf dat die echt iets verdwijnt. In ge­ te maken. mening van de redaktie ille­ ontwikkeling bekostigd heeft sprekken met krakers komt gale kopieën te koop of te ruil probeert om dat geld weer te­ dat ook steeds weer tot uiting, Keerzijde aanbieden. rug te verdienen. Dat daarbij de overgrote meerderheid Zo worden alle opgaven bovendien winst gemaakt van deze mensen zou nooit De medaille heeft echter ook waarin men stelt: 'stuur lijst, wordt is ook niet zo vreemd, een programmapakket uit een keerzijde. Al die beveili­ dan stuur ik de mijne' zonder zo gaat dat nu eenmaal. Ie­ een winkel of een magazijn gingen maken het leven voor meer naar de prullenbak ver­ dere keer dat iemand in plaats van een leverancier willen de onschuldige computeraar wezen. Ook verzoeken om van het officiële programma stelen. Dat voelt namelijk wel er alles behalve eenvoudiger gebruiksaanwijzingen komen een illegale kopie gebruikt aan als diefstal. op. in principe ook niet in MeM. scheelt dat in de omzet, waar­ Het kopiëren van een pro­ Regelmatig ontvangen we le­ Maar al te vaak krijgen we door de overlevingskansen gramma voor een kennis zersbrieven waarin gevraagd teksten als: van de ontwikkelaar van dat wordt echter volkomen an­ wordt hoe men cassette-pro­ programma teruglopen. ders ingeschat, omdat, zo re­ gramma's naar disk kan ko­ Ik zoek: Het gebruiken van illegale deneert men, er helemaal piëren. En dan niet omdat Iemand die iemand zoekt om software - of het nu om een niets verdwijnt. Kopiëren men graag illegale kopieën software mee te ruilen. Tel: simpel en goedkoop spelletje wordt gevoeld als het bewij­ wilt maken, maar omdat men xx-yyyyy. Vragen naar ~Je­ gaat of om een uitgebreid en zen van een kleine dienst, om­ -na aanschaf van een dure dri­ roen, zelf ben ik 11 jaar. peperduur boekhoud-pakket dat de schade niet direkt aan­ ve - die drive ook wilt gebrui­ - houdt in dat het bedrijf dat toonbaar is. ken. Het is toch wel een Op zich is zo'n MSXje eigen­ die software op de markt beetje van de gekke dat men lijk vertederend. Toch plaat­ brengt wordt benadeeld. Het Eer naast de diskdrive nog altijd sen we ze niet, want we heb­ is wel degelijk diefstal. een reèordertje moet laten ben nu eenmaal als redaktio­ Er is geen enkele geldige re­ Als het om een beschermd staan om bijvoorbeeld spel­ neel beleid dat alleen origine­ denatie denkbaar waarbij dat programma gaat spelen er letjes in te laden. Met alle le software mag worden aan­ anders gezien kan worden. zelfs nog andere motieven overbodige wachttijden van­ geboden in onze adverten­ Het feit dat de meeste compu­ mee. Velen blijken er door dien. tietjes. teraars dat anders aanvoelen gebiologeerd te worden, zo'n Maar sommigen maken het doet daar niets vanaf. Het is bescherming. Het doorbre­ Toch gaan we niet op dergelij­ nog veel fraaier. Wat te den­ echter wel interessant om ken ervan, waarmee men de ke vragen in. We kunnen na­ ken van: eens na tegaan waar dat aan programmeur te slim af is, is meli j k met geen mogelij kheid ligt, dat verschil in benade­ vaak een doel op zich. vaststellen of zo'n vraag nu Ik bied aan: ring van een appel en een pro­ Hoe ingewikkelder het pro­ door een hobbyist of door een Jetset-Willy, f.12,50 Zend gramma. Waarom voelt het tectie-schema, hoe aanlokke­ kraker in spé gesteld wordt. f.12,50 cassette naar jatten van een appel- die een lijker het programma lijkt Bovendien is dat omzetten paar dubbeltjes kost - wel als wel. Vele uren worden be­ naar diskette lang niet altijd gevolgd door de naam - en diefstal aan terwijl het kopië­ steed om uit te puzzelen hoe mogelijk. Als een spel ·bij­ postbusnummer - van deze ren van een programma - van een programmaatje van en­ voorbeeld bestaat uit een se­ jonge ondernemer in compu­ vele honderden guldens - dat kele tientjes gekopieerd kan rie los van cassette te laden terland. Die overigens onder niet doet? worden. programma's en schermbeel- 'gevraagd' graag opgenomen had gezien dat hij Ghostbus­ f. 4,- per game. Tel: xx­ zwaarder wegen dan de voor­ er nog heel wat moeten ge­ ters, Le Mans en 737 FlightSi­ yyyyyy na 18.00 uur delen voor de maker. beuren. De meesten nemen mulator zocht, te ruilen tegen Blijkbaar iemand die er AI die beschermingen maken liever geen risiko's, en zullen alweer Jetset-Willy. Waar­ s'avonds wat bijklust, gezien het leven van de goedwillen­ hun programma's als het even schijn1ijk hadden we dan de die tijden. Tja, dankanjemet de koper ook zuur; het kun­ kan beschermd blijven uitle­ volgende maand een MSXje minder winstmarge volstaan., nen maken van een kopie is veren. van hem mogen opnemen in feite een eis, zeker bij pro­ . waarin ook beide andere pro­ Beschermen of niet fessionele software-pakket­ Wat er in feite nodig is, is een gramma's voor 'slechts' ten. verandering in mentaliteit on­ f.12,50 -wel even zelf de cas­ beschermen De koper zou zich moeten der computer-hobbyisten en­ sette opsturen- per stuk te Ergens valt het wel te begrij­ kunnen indekken tegen de ri­ gebruikers. Zolang men over koop waren. pen dat de meeste software­ siko's van een omgevallen het algemeen niet inziet dat il­ Overigens maakt zo'n piraat huizen hun waren liefst ver­ kop koffie, door het originele legaal kopiëren eenvoudig­ wel een hele leuke winst. Van pakt in beton willen uitleve­ programma te kopiëren en weg diefstal is - en geen on­ zaken zoals BTW en andere ren. Er wordt inderdaad heel daarna veilig op te bergen. schuldige vriendendienst - zal belastingen zal de beste man wat illegaal gekopieerd in Ne­ Dat geldt ook voor spelletjes, er weinig veranderen in de be­ wel geen weet hebben, zodat derland, waarbij sommige fi­ want zo'n cassette kan maar schermingswoede van de le­ een uurtje kopiëren al snel guren - zoals de inzenders van al te snel onbruikbaar wor­ veranciers. zo'n honderd gulden ople­ MSXjes zoals hier getoond - den. Twee weekjes naast een vert. Niet slecht, voor een inderdaad behoorlijke bedra­ televisie laten liggen kan al Nogmaals, het even maken startend bedrijfje. gen verdienen. Dat dit ten genoeg zijn om een cassette van een kopietje voor iemand Althans, als de konkurrentie koste gaat van de echte leve­ onleesbaar te maken. anders van een stuk software niet al te moordend is. Want ranciers is wel duidelijk, hoe­ is klinklare diefstal. Het feit ook in deze markt werken wel je zou kunnen afvragen Momenteel zien we juist bij dat eigenlijk iedereen in com­ sommigen zwaar onder de over iedere illegale kopie een de Personal Computers - de puterland zich er vroeger of prijs, getuige het volgende al­ niet verkocht officieel pro­ IBM PC en zijn vele klonen - later wel aan schuldig maakt weer niet opgenomen gramma betekent. dat de tendens is dat kopers doet daar niets aan af. MSXje. Desondanks zijn wij van me­ weigeren om de vele nadelen Sterker nog, het is een heel Ik bied aan: ning dat bescherming eigen­ van bescherming nog te ac­ laffe vorm van diefstal. De MSX de mooiste games oa: lijk uit den boze zou moeten cepteren. Vooral daar is het pakkans is bijzonder klein, Yie-ar KungFu, North Sea zijn. De nadelen voor de ko­ vaak van levensbelang om re­ men doet het simpelweg in de Helicopter etc. per moeten naar ons gevoel serve-kopieën van belangrij­ achterkamer. Het bestaan ke programma's te hebben. van een organisatie als de Het moeten stilleggen van ak­ Stichting Bescherming Soft­ tiviteiten tot er een nieuwe ware zal de meeste huiska­ disk aankomt kan werkelijk mer-piraten dan ook nauwe­ kapitalen kosten. lijks afschrikken. 5PflAA[JW5[Jr=T Ook in Nederland is er een dergelijke ontwikkeling, al­ Pas als de mensen gaan besef­ ~ Alle programma's zijn te gebruiken vanaf thans bij sommige software­ fen dat ook dat ene kopietje 32K MSX. huizen. Zo heeft het Gro­ net zo goed diefstal is mogen ~ Bovendien werken ze met cassette. ningse Filosoft de filosofie dat we hopen dat er ruimte komt ~ Volledige comptabiliteit wordt beschermen toch niet echt voor wat veranderingen op gegarandeerd. helpt - iedere bescherming het software-front. Dat de kan per slot van rekening strijd tussen piraten en leve­ * Easypaint-tekenprogramma, 16 kleuren, weer doorbroken worden - en ranciers - die voor de gemid­ save/load- f 35,­ verspreidt daarom de meeste delde computeraar alleen * Easysprite - de betere sprite-editor f 25,­ programma's onbeschermd, maar problemen oplevert - * Easycopy - 4 kleurencopy Sony PRN-C41 f 20,- omdat wel beschermen ook tot een einde komt. legale gebruikers problemen Er zullen wel altijd figuren bezorgt. Hun tekstverwer­ blijven bestaan die zich ner­ Easy MSX copy - hardcopy MSX printers f 20,- ker, Tasword, kan dan ook gens wat van aantrekken en * Easy 32 TG - 32 koloms tekst ~ door de gebruiker zelf wor­ alles wat los en vast zit bij el­ * grafiesverwerker f 55,- den aangepast aan de eigen kaar kopiëren om vervolgens heeft eigen tekenprogramma aan boord eisen. te proberen met deze pro­ save/load mogelijkheden Nu valt het natuurlijk heel gramma's een handeltje op te werkt met MSX printers moeilijk te meten in hoeverre zetten. Maar als die minder­ het weglaten van de bescher­ heid geen afzetmogelijkhe­ Bestellen door ming invloed heeft op de ver­ den meer heeft, als de meeste a. bed rag overmaken naar rek. 687839165 kopen, maar het lijkt eropdat mensen inderdaad beseffen - NMS Tasword niet meer of minder dat het zonder meer heling is b. sturen van geldig betaalmiddel naar illegaal gekopieerd wordt dan om op dergelijke aanbiedin­ - wel beschermde programma­ gen in te gaan, dan zal ook die tuur. illegale handel wegkwijnen. ,- Sparrowsoft Mentaliteit Met als uiteindelijk effekt dat Eerste Rembrandtdwarsstr. 19 de reden die de softwareboe­ 8921 EC leeuwarden Voor het goede voorbeeld ren hebben om hun waren te Dit met vermelding van naam, adres, artikel. van Filosoft echter gevolgd beschermen verdwijnt. En Inlichtingen tel. 058-138269. zal worden door het gros van daar zouden alle computerge­ de software-leveranciers zal bruikers bij gebaat zijn.

$ ot 1 7. r ••• 1 U,'d', ov.r è.~:MSX~ht:Jcme~mpoter beschikt U, die allemo•• III~h~.11 vtadi. computer wilt ontdekken U, di~ ze'f i~ M8X~.A'tëWiÎt programmèren

aag U uit zelf te ontdekken wat u met de NTI-cursus BASIC voor MSX-homecomputers" kunt bereiken. De leerzame, boeiende NTI-cursus maakt u helemaal vertrouwd met de MSX­ wereldstandaard. Als u de onder­ staande bon invult en opstuurt, brengt de postbode u binnenkort alle inlichtingen.' Gratis en vrijblijvend. _,. V,B'J8L'JVIND '~D;~; ...... ' .. ~ !:>M tMdtr postzegel near het NTI, ··~I.'~~~.t~~~.ïle ~~tmeti$ per post thuis. , i" ~ i ,',' ,', " ,,,' ,

Geen speciale vooropleiding U kunt gewoon thuisblijven U krijgt een eigen leraar Om met het NTI de diepste MSX-homecomputer­ u volgt de boeiende lessen thuis, dus in uw eigen ver­ Vanaf de eerste les krijgt u hulp van een bevoegde en geheimen te ontdekken, hebt u geen speciale voor­ trouwde omgeving. U oefent op uw eigen MSX­ zeer deskundige leraar. Hij kijkt uw huiswerk na, geeft opleiding nodig. Evenmin hoeft u al iets van computers homecomputer, in uw eigen tempo en op de tijdstip­ u goede raad en beantwoordt uw vragen. Hij past zich en programmeren af te weten. U leert stap-voor-stap. pen die u het best passen. Zo leert u op een plezierige aan bij uw leeftijd, aanleg en ontwikkeling. Dat is een Alle voorbeelden worden meteen in oefeningen ge­ manier de MSX·homecomputer volledig naar uw hele steun in de rug! bruikt. hand zetten.

't Gaat sneller via de GRATIS-PAKKET­ LIJN: Knipt u liever TIJDENS KANTOORUREN nietin dit • ptobrièin. AlS U ft wilt, lev~tt het NTI U de MSX- 01650-60.120 mooie tijd­ homecomputer van uw keuze biJ de lessen. . VAN 17.00 TOT 22.00 UUR EN IN HET WEEKEN D schrift? En dit vooraan uiterst lage prijsl U kunt kielen uit: P. Schootstra 05615-23.04 Vraag uw informatie­ J.C. Mol 02510-11.900 pakket dan liever per telefoon, of schrijf de J. Kaptein 078-15.60.01 bon over op een Philips VG-8)20 briefje of briefkaart. u rr------. Gratis Kennismakings-Bon

Aan het Nederlands Talen Instituut

JA, stuur mij gratis en vrijblijvend van de cursus BASIC voor MSX-homecompu­ ters het uitvoerige informatie-pakket met kennismakings-Ies. 420 Ik heb geen enkele verplichting. Ik mag het pakket houden. Geen bezoek aan huis. Goldstar FC-2DO o Dhr. [) Mevr. C Mej. IZó.x. aankruisena.u.b. ) Eén blokletterperstreepje Uitvoerige informatie over de bij vindt u straks in uw gratis Naam: ~I I I I I I I I I I I I ..J.-L~ Voorletter:L....J

Straat: I I I I I I I I I I I I I I I I I I I Nr.:1 I I I I

~ NEDERlANDS TALEN INSTITUUT IR 8570 [i Lid van de officiële MSX- Werkgroep Nederland. Rechtzaad - 4703 Re Roosendaal Plaats: I I I I I I I I I I I I I I I I I I Telefoon 018&0-80.120 Het pakket is gratis voor iedereen van 16 jaar of ouder. Afdrukmogelijkheden of condensed afdrukken:-Dit kombinaties niet aan. De an­ heel dichtbij is te zien dat het is erg jammer, omdat een bij­ dere lettertypes kunnen wel niet van een typemachine af­ voorbeeld proportioneel af­ gewoon samen met NLQ. komstig is. Alles wat er tegenwoordig drukken juist belangrijk is bij Hoewel het natuurlijk een Een aardige eigenschap is de met een printer mogelijk is korrespondentie. Overigens kwestie van smaak is, vinden mogelijkheid om dubbel en kan de NL- 10 zo'n beetje. In kunnen de meeste EPSON­ we de kwaliteit van het NLQ­ vierdubbel groot af te druk­ draft-mode (het lettertype compatibele printers deze schrift uitstekend; pas van ken, zowel in draft als in dat bedoeld is om snel en niet NLQ. Handig voor titelpagi­ per se mooi af te drukken) na's, koppen en dergelijke. zijn de mogelijkheden: onderstrepen; De grafische mogelijkheden smal; mogen er ook zijn: bit-image­ breed; graphics kunnen met 60, 120 Elite; of 240 puntjes per inch. In die Pica; bit-image mode wordt elk twee soorten vet (emphasized naaldje afzonderlijk bestuurd en bold); door de computer, waardoor proportioneel (elk karakter grafieken en tekeningen afge­ heeft een eigen breedte: een drukt kunnen worden. Deze i neemt nu eenmaal minder mode wordt bijvoorbeeld ge­ plaats in dan een 0) alsmede bruikt voor het maken van sub- en superscript (kleine screendumps van scherm 2. letters onder resp. boven de regel). Het Control Panel In afbeelding 1 ziet u voor­ beelden van de mogelijkhe­ Al deze eigenschappen zijn den. niet ongewoon voor printers in deze prijsklasse. Maar de De NL-lO is EPSON-compa­ NL-lO heeft iets speciaals: tibel: de mogelijkheden en een Contral Panel, zie figuur printerkodes zijn dezelfde als 2. Dit paneel maakt het mo­ bij EPSON-printers. Dit be­ gelijk de verschillende letter­ tekent dat een heleboel pro­ types in te stellen -met de Mo­ gramma's, vooral tekstver­ de-knop - of het vet-afdruk­ werkers, meteen en foutloos ken aan en uit te schakelen - zullen werken met de NL-lO. met de Bold-knop - zonder vanuit de computer allerlei De NLQ-mode ('Near Letter printerkodes te moeten stu­ Quality' , korrespondentie­ ren. kwaliteit, mooier, maar veel Door middel van vier Ledjes langzamer dan draft) is helaas - een soort lampje - is te zien niet te kombineren met pro­ op welk lettertype de printer portioneel, elite, emphasized momenteel ingesteld is. Als

.. =

dit vanuit de computer wordt Mode: de printerkodes van Interface cartrldge en Commodore 64. Mits veranderd, door printerko­ de computer worden gene­ voorzien van de juiste PIC is des, dan geven de Leds auto­ geerd; het lettertype kan al­ Zoals steeds meer fabrikan­ deze printer dus zo'n beetje matisch het juiste type aan. leen nog door het panel inge­ ten heeft ook Star bij de NL- op alle computers aan te slui­ De Bold-knop heeft een ei­ steld worden. 10 voor een PIC (Printer In­ ten! gen Led. Bold: de printer staat meteen terface Cartridge) gekozen Het door ons geteste exem­ Natuurlijk zijn de normale plaar was voorzien van de Formfeed en Linefeed toets­ standaard-Centronics inter­ jes aanwezig die hier TOF, face, alle kommentaren in de­ ;)Af'fH nN I IN! van Top Of Form en Paper­ rUU ze test hebben daar dan ook feed heten, evenals de online betrekking op. knop, maar er zijn nog veel De NL-lO is helaas geen echte meer mogelijkheden met het MSX-printer, want de MSX control panel. in NLQ en cursief. Mode en om de printer gemakkelijk te tekenset is niet ingebouwd. Bold kunnen ook tegelijk kunnen aansluiten op een Nog niet, zouden we moeten De linker- en rechter-kantlijn vastgehouden worden. groot aantal verschillende zeggen, want navraag bij de zijn in te stellen door tegelijk De laatste mogelijkheid is Pa­ computers. Zo'n PIC is een importeur leerde ons dat er op mode en TOF resp. mode perfeed/Mode. De printer soort insteekmodule, die ach­ wel zo'n echte MSX-cartridge en paperfeed te drukken. Het staat dan in hexdump-mode. teJ)n de printer past. De PIC in ontwikkeling is. Wanneer papier kan ook in twee rich­ bevat een printeraansluiting deze beschikbaar zal zijn is tingen getransporteerd wor­ Van alle karakters - die de aan de buitenkant en printer­ nog niet met zekerheid te zeg­ den in stappen van 1/72 inch printer ontvangt worden zo­ besturings-elektronika bin­ gen. met de Online/Paperfeed­ wel letterteken als ASCII-ko­ nenin. Er zijn momenteel kombinatie vooruit, met On­ de afgedrukt. Dit kan goede drie van deze PICs verkrijg­ Uiterlijk linelTOF achteruit. Indruk­ diensten bewijzen bij het tes­ baar voor de NL-lO: IBM, ken van BoldlTOF vertelt de ten van printerbesturings­ standaard parallel (Centro­ printer dat de huidige plaats programma's. nics, geschikt voor MSX dus) Hoewel het misschien niet als bovenkant van de pagina eens zo belangrijk is verdient beschouwd moet worden. het toch vermelding: de NL- 10 ziet er prima uit. De kleur Iedere printerbezitter zal de­ is het obligate creme-wit. Het ze eigenschap weten te waar­ binnenwerk is met twee af­ deren. zonderlijke plastic kappen uitstekend beschermd tegen Als bepaalde toetskombina­ stof en vuil. De achterste van ties worden ingedrukt terwijl deze twee is van een bijzon­ de printer aangezet wordt, der ingenieuze vorm: bij ge­ zijn er nog de volgende moge­ bruik van kettingformulieren lijkheden. ligt hij plat op de printer, maar als er losse vellen ge­ Zo geeft de Online een zelf­ bruikt worden is hij overeind test. De printer drukt alle ka­ te zetten en dient dan als pa­ rakters af in de verschillende piersteun. Tijdens het af­ lettertypes. drukken blijft er alleen een (ESC) CHR$(12) Reverses the paper to the top of the Overzicht current page (ESC) CHR$(14) Sets the printer to expanded print for the remainder of the current line (ESC) CHR$(15) Sets the printer to condensed print besturingskodes (ESC) CHR$(25) CHR$(O) Cancels auto feed mode ,ESC, CHR$(25) CHR$(1) Supplies paper Star HL-IO CHR$(25) CHR$(4) Selects auto feed mode Con trol code Function (ESC) CHR$(25) "R" Ejects paper CHR$(7) Sounds the printer bell (ESC) "!" n Sets the master print mode CHR$(8) Moves the print head back one print ,ESC) "#" Accepts the value of the eighth dat;; position (backspace) bit as is CHR$(9) Moves the print head to the next (ESC) "%" 0 CHR$(O) Cancels download character set horizontal tab position (ESC) "%" 1 CHR$(O) Selects download character set CHR$(lO) Advance the paper one line (Iine (ESC "&" CHR$(O) ni n2 mO mi ... mIl [m12 . . m26j feed) Defines download character into CHR$(1l) Advances paper to the next vertical RAM tab position (ESC) ".' nO 111 n2 mi m2 ... CHR$(l2) Advances the paper to the top of the Selects graphics modes next page (form feed) (ESC) "+" CHR$(1) Executes macro instruction CHR$(13) Returns print head to the left margin (ESC) "+" .... , CHR$(30)Defines macro instruction (carriage return) (ESC) "-" 0 Cancels underlining CHR$(14) Sets the printer to expanded print for (ESC) "-" 1 Selects underlining the remainder of the current line (ESC) ";" nO Selects vertical channel CHR$(15) Sets the printer to condensed print (ESC) "0" Sets line spacing to 1/8 inch CHR$(17) Sets printer on line (ESC) "I" Sets line spacing to 7/72 inch CHR$(18) Cancels the condensed print (ESC) "2" Sets line spacing to 1/6 inch CHR$(19) Sets printer oft line (ESC) "3" n Sets line spacing to nl2l6 inch CHR$(20) Cancels one line expanded print (ESC) "4" Selects italic characters CHR$(24) Cancels line (ESC) "5" Cancels italic characters CHR$(27) Escape (indicated as (ESC) below) (ESC) "6" Expands the printable area CHR$(127) Deletes the last character sent (ESC) "7" Cancels the expansion of printable (ESC) CHR$(10) Reverses the paper one line area

spleet over, waar het papier Snelheid Overige eigenschappen pewriter'-mode. Als deze is door naar buiten komt: de ingesteld gedraagt de printer rest van het binnenwerk is af­ zich als een normale typema­ gedekt. De meeste printerfabrikan­ De NL-lO heeft een automa­ chine. Elke letter wordt met­ Overigens werkt de printer ten geven een veel te hoge af­ tisch papier-invoer mechanis­ een afgedrukt, zodra de prin­ niet als de voorste, doorzich­ druksnelheid van hun pro­ me: als de achterste kap over­ ter hem ontvangen heeft. tige kap niet geplaatst is. Dit dukten op. Bij Star beweert eind gezet wordt, dient hij als (Normaal wacht de printer is op zich een goede eigen­ men dat de NL-lO in draft­ steun voor losse vellen (een hiermee, tot er een RE­ schap, ware het niet dat er mode 120 karakters per se­ tegelijk). Met een enkele TURN-karakter gestuurd is, met geen woord over gerept konde kan afdrukken. Dat handeling kan het papier de of de regel vol is.) Het papier wordt in de handleiding. geldt in het meest ideale ge­ printer ingetrokken worden, wordt hierbij omhoog ge­ Toen de NL-lO op de redaktie val, als de printer geen tijd zodat die meteen klaar iSvoor transporteerd, zodat goed te arriveerde, stortte het test­ verliest met regelopvoer en gebruik. Dat bespaart een he­ zien is wat er afgedrukt is; team zich er meteen op. Deze papiertransport. We hebben leboel gekreukte, onbruikba­ voor het afdrukken van het doorgewinterde printerge­ de echte gebruikssnelheid ge­ re vellen! volgende teken verplaatst de bruikers wilden eerst kontro­ test door de printer een hele Maar weinig printers zijn in printer het papier weer terug. leren of de printer het wel bladzijde (66 regels van 80 let­ staat het papier ook achteruit Op deze manier kunnen er deed en, u raadt het al, daar­ ters) te laten voldrukken. De te laten bewegen. De NL-lO met de computer en de prin­ bij plaatsten zij de kap niet! NL-10 deed hierover iets min­ kan het: in stappen van 1/216 ter bijvoorbeeld formulieren der dan een minuut, hetgeen inch, of in een keer terug naar worden ingevuld. Toen er een tweede exem­ neerkomt op precies 90 ka­ de bovenkant van de pagina plaar van de importeur arri­ rakters per sekonde. (een 'reverse formfeed'). De­ De voorzieningen om de op­ veerde en dit precies hetzelf­ In NLQ wordt dat iets minder ze laatste eigenschap maakt maak van de bladzijde te be­ de defekt vertoonde, begon dan 20 karakters per sekon­ het mogelijk bijvoorbeeld palen zijn legio: linker- en men zich toch af te vragen of de. Hiervoor gaf Star 30 ka­ een grafiek af te drukken in rechter-kantlijn zijn softwa­ er niet iets anders mis was. rakters per sekonde op. een van de grafische modes, rematig (met printerkodes Het overdrijven van de print­ terug te gaan naar de top van dus) in te stellen, evenals de Al snel bleek het de kap te snelheid is overigens schering het papier en de bladzijde op lengte van de pagina (in regels zijn. Onze fout natuurlijk, en inslag, zodat 80 karakters de gewenste plaatsen van of inches) en het aantal regels maar hulp van de handleiding per sekonde er in praktijk tekst te voorzien. dat er aan het begin en eind kregen we niet. .. meestal eerder 60 zijn .. Een handigheidje is de 'ty- van de bladzijde moet wor-

mte Mrt -

(ESC) "8" Disables paper-out detector (ESC) "Q" n Sets the right margin (ESC) "9" Enables paper-out detector (ESC) "R" n Selects an international character set (ESC) ":" CHR$(O) CHR$(O) CHR$(O) (ESC) "S" 0 Selects superscripts Copies standard ROM font into RAM (ESC) "S" 1 Selects subscripts (ESC) "C Selects one-line uni-directional print- (ESC) "T" Cancels a superscript or subscript ing (ESC) "U" 0 Cancels uni-directional printing (ESC) "=" Sets the value of the eighth data bit (ESC) "U" 1 Selects uni-directional printing to logical 0 (ESC) "W" 0 Cancels the expanded print (ESC) ")" Sets the value of the eighth data bit (ESC) "W" 1 Sets the printer to expanded print to logical 1 (ESC) "Y" nI n2mI m2 ... Prints double-density graphics with (ESC) "?" nO nI Redefines the graphics mode double-speed (ESC) "@" Resets the printer (ESC) "Z" nI n2 mI m2 ... Prints quadruple-density graphics (ESC) "A" n Sets line spacing to n172 inch (ESC) " -" nI n2 mI m2 .... Prints 9-pin graphics (ESC) "a" n Sets alignment, or centering (ESC) "B" nI n2 n3 ... CHR$(O) (ESC) "bH nO nI n2 n3 ... CHR$(O) Sets vertical tab positions Sets vertical tab positions in a chan­ (ESC) CHR$(O) n Sets page length to n inches "c" nel (ESC) "C" n Sets page length to n lines (ESC) "h" n Enlarges characters in whole or in (ESC) "D" nI n2 n3 ... CHR$(O) part; cancels same Sets horizonal tab positions (ESC)"E" Se Ie cts emphasized printing (ESC) "i" 0 Cancels immediate print mode (ESC) "F" Cancels emphasized printing (ESC) "i" 1 Sets immediate print mode (ESC)"G" Selects boldface printing (ESC) "j" n Sends a one-time reverse feed of (ESC) "H" Cancels boldface printing n/216 inch (ESC) "I" 0 Selects undefined codes as con trol (ESC) "I" n Sets the left mar gin codes (ESC) "p" 0 Cancels proportional print (ESC) "I" 1 Prints characters in the undefined (ESC) "p" 1 Sets the printer to proportional print con trol code area (ESC) "r" n Sets the top mar gin (ESC) "J" n Sends a one-time paper feed of n/216 (ESC) "x" 0 Cancels NLQ characters inch (ESC) "x" 1 Selects NLQ characters (ESC) "K" nI n2mI mI ... Prints normal-density graphics (ESC) "~" 0 Prints "normal zero" (ESC) "L" nI n2mI m2 ... Prints double-density graphics (ESC) "~" 1 Prints "slash zero" (ESC) "M" Sets the print pitch to elite "«0»" Cancels auto feed mode (ESC) "N" n Sets the bottom margin "«(1»" Supplies paper (ESC) "0" Cancels top and bottom margins "«4»" Selects auto feed mode (ESC) "P" Sets the print pitch to pica "«R»" Ejects paper

den overgeslagen. Bovendien ste echter alleen in draftmo­ van een spiraal-rug. Ze blij­ een printerbuffer in praktijk kan de printer links aange­ de. ven dus keurig openliggen on­ heel erg makkelijk te zijn. lijnd afdrukken, maar ook der het werk. rechts aangelijnd (de linker­ Dokumentatie kant van de tekst is dan onre­ Buffer DIP-switches gelmatig en de rechterkant is Voor een echte programmeur recht), of zelfs gecentreerd, is het bovendien van belang Wordt de download karakter­ Met deze piepkleine schake­ zodat elke regel in het midden om te weten hoe een printer set niet gebruikt, dan is de be­ laartjes kunnen bepaalde ei­ van de pagina staat. vanuit een programma kan schikbare geheugenruimte genschappen vast ingesteld worden aangestuurd. Veel van 5K bruikbaar als 'printer­ worden. Vaak kunnen ze dan mogelijkheden zijn een ding, buffer' . In deze buffer wor­ nog wel softwarematig veran­ Zelf definieren maar men moet ook weten den alle karakters opgeslagen derd worden - zoals papier­ hoe ze gebruikt kunnen wor­ die de printer binnenkrijgt lengte - maar soms ook niet. Net als de TREND-printer den. van de computer. Als de tekst Bijvoorbeeld het gebruik van uit het vorige nummer heeft Ook wat dat betreft blijkt de niet langer is dan zo'n 5000 te­ het RAM als printerbuffer of de NL-lO twee sets letterte­ Star NL-lO uitstekend ver­ kens, twee tot vier pagina's download karakterset moet kens: een ingebouwde in zorgd. Bij de printer zelf vin­ dus, worden alle letters bin­ verplicht met een DIP-switch ROM en eentje in RAM, die den we een vrij dun boekje, nen een paar sekonden over­ gekozen worden. De stan­ zelf te definieren is (de 'down­ de 'Users manual', dat - in gestuurd en opgeslagen in de daardkarakterset is ook in te load'-karakterset). De moge­ goed Engels - vertel" hoe de printer. De computer is dan stellen: er is een keuze uit 8 lijkheden zijn precies dezelf­ printer moet worden uitge­ klaar en weer beschikbaar verschillende sets, van Duits de als bij de TREND JP-1301 pakt en opgesteld. Bij iedere voor andere karweitjes, ter­ tot Spaans tot Deens. wat ook een EPSON-compa­ Interface-cartridge wordt een wijl de printer onverstoor­ tibele printer is:het voor­ veel dikker handboek gele­ baar doorratelt. Vaak zijn DIP-switches niet beeldprogramma uit die prin­ verd, waarin alle mogelijkhe­ Bij lange teksten gebeurt dit om te schakelen zonder de tertest werkt ook op de NL- den van de NL-l 0 met die spe­ 5K voor het einde van de komplete printer uit elkaar te 10. Het is ook mogelijk de cifieke cartridge uitgebreid tekst, zodat ook dan de com­ schroeven . Bij de NL-lO is dat NLQ-karakters zelf te defi­ en aan de hand van vele voor­ puter eerder vrij is dan zonder gelukkig niet zo: de schake­ nieren, of een variabele beelden worden behandeld. buffer het geval zou zijn. laartjes zitten op een makke­ breedte voor proportioneel Prettig detail: deze dikke Hoewel5K misschien nog iets lijk bereikbare plaats aan de afdrukken te geven, dat laat- handboeken zijn voorzien aan de krappe kant is, blijkt achterkant van de printer. Konklusie die snel en handig de printer verschillende computers kan houden, hoewel de NL-lO willen kunnen bedienen. De gebruiken biedt een verzeke­ ook met Centronics-aanslui­ DIP-switches zijn goed be­ ring voor de toekomst. De ting uitstekend funktioneert De NL-lO is een veelzijdige reikbaar, de printer ziet er uitstekend verzorgde - En­ in samenwerking met een printer; De afdruk- en aan­ goed uit, is stil en behoorlijk gelstalige - dokumentatie is MSX. Men mist echter wel de sluit-mogelijkheden zijn erg snel. De prijs is ca. f. 1200,-, ook een punt in het voordeel speciale MSX-tekens. groot. Ook is de NL-lO erg ge­ en dat is zeker niet veel voor van dit apparaat. bruikersvriendelijk: het Con­ een printer als deze.Het feit De nog niet leverbare MSX­ Het enige nadeel vinden we trol Panel is absoluut een uit­ dat men met een en dezelfde cartridge is zeer zeker een dat een aantal afdrukstijlen komst voor niet techneuten printer meerdere volkomen punt om in het achterhoofd te alleen in draftmode mogelijk zijn maar helaas is dat alleen bij veel duurdere printers an­ ders. Naar onze mening is de IJI'e'" 1.: DI t l'-; f' 11,11: rjl! If.=r_t'~I' L, lJe-r I' t-'qE-l '. j .:(.1 I E'tt.er :; per Sf~C-()Iï(ie. Star NL-lO zijn prijs zeker DIt IS ELITE~ lets ~lelner. 96 letters per regel. waard. Urld,J(,,,,tr>-'l"lell I clrl C!_"UI en v-J!:'er lilt Dj) dE· ... pltde r-pqel. Star NL-lO matrixprinter: BOlO: de letters zijn iets in d. hooQte verschoven. EMPHASIZED: de letters zijn in de breedte verschoven; Adviesprijs: f. 1338,75 B_Id_ t_g_lljk k.n ook! D.t I. p •• v_t ••• Ur!~ r:lP.~"" (Ir 1 fll er f ~[lt: slalle en b .... · ~c::l ~ t ~~ t. t: E:!'t" -<= _" Inktlinten: f. 31,20 per stuk, ."".~~ll>t eli ."".".C:~;". l Irl ho-'rl

SV111 QUICKSHOT TUR­ Verdere informatie: BO Electronics Nederland BV. Nieuwe JoysUck van Spectravideo Prijs: f. 59,- Tel.: 020-139960

Joysticks bestaan er in vele vinden in de joysticks op de maten en soorten, maar ook spellen in speelhallen. Daar­ de kwaliteit kan nog wel eens door is het mechanisme niet uiteenlopen. Voorop staat alleen veel betrouwbaarder - natuurlijk dat een joystick een conventionele joystick goed in de hand moet liggen. geeft het na zo'n driehon­ anders zult u niveau 841 van derdduizend keer op, terwijl 'Return of the Mad Hatters' een microswitch het meer dan nooit overleven. Maar ook een miljoen keren kan vol­ die kwaliteit doet daarbij een houden - maar ook veel pret­ duit in het zakje ... tiger in het gebruik. Iedere beweging geeft name­ De meeste joysticks maken lijk een zacht hoor- en voel­ namelijk gebruik van heel baar schakelklikje, zodat eenvoudige kontakt-vlakjes, men zeker is van het feit dat waarbij het maar al te snel kan de joystick goed reageert. gebeuren dat een beweging gewoon 'niet doorkomt'. Die De SV111 bezit bovendien vlakjes zijn nu eenmaal wat een autofiring schakelaar, aan de kleine kant en boven­ waardoor de vuurknop auto­ I dien nogal gevoelig voor stof matisch en in hoog tempo be­ en vuil. diend wordt. Ideaal voor die I 'Mad Hatters', dus. Het enige Vandaar dat Spectravideo wat we een beetje jammer I voor zijn nieuwste joystick - vinden is dat de SV111 I de op de Firato geïntrodu• Quickshot Turbo geen echte I cèerde SV111 - van een ande­ MSX joystick is, ze bezit geen re techniek gebruik gemaakt gescheiden vuurknoppen. I heeft. Deze SV111 Quickshot Maar dat wordt weer een Turbo is namelijk voorzien beetje goedgemaakt door het van echte schakelaars, micro­ vriendelijke prijskaartje wat switches, zoals we die ook er aan hangt. ~-~

.. ..4f COMI"UT'EIl ~ MAGAZINE

Een nadeel van het program­ lenten met gevoel voor mu­ ma is dat een melodie niet uit­ ziek en toetsenbord is dit pro­ Is.o"'AREBESPREKftGEN I gebreid kan worden anders gramma een uitkomst. dan door ten minste een ka­ Odyssey-K naal geheel opnieuw in te spe­ Avicsoft len. Al met al is Odyssey een Importeur: Homesoft Bene­ Odyssay-K gebruikersvriendelijke mu­ lux ziek-editor. Voor natuurt a- Pri;s cassette: f. 59,- re al eerder bespeelde kana­ len meegespeeld worden of kunnen kanalen worden overgeschreven. Spelen zon­ der dat dit geregistreerd Tha Chass Gama wordt - de testrnode - is ook mogelijk. en een informatiescherm is ons inziens veel duidelijker. De recordmode kent nog een De speelsterkte van de com­ aantal instellingen. Er kan puter is in te stellen door de een metronoom op kanaal A hem toegestane denktijd te aangezet worden. Met de variëren. Deze tijd wordt al­ transposition-faciliteit kan de tijd ten volle benut, waarna toonhoogte (tot twee okta­ de computer de beste tot dan ven) verlaagd of verhoogd toe gevonden zet uitvoert. worden (tot een oktaaf), zo­ dat ook noten die buiten het De menselijke opponent doet Het programmeren van een normale bereik van het kla­ zijn zetten door de cordinaten goed klinkend stukje muziek vier liggen kunnen worden van vertrek- en bestemmings­ heeft - zelfs in het gebruikers­ opgenomen. Bij een transpo­ veld op te geven. Door bij­ vriendelijke MSX Basic -toch sitie van min of minder dan voorbeeld E2-E4in te toetsen nog heel wat voeten in de aar­ een vol oktaaf gaat echter de wordt de konings pion twee de. Het is aantrekkelijker het relatie tussen de toetsen op velden naar voren verplaatst. toetsenbord als klavier te ge­ het scherm en de toetsen op En passant slaan is mogelijk. bruiken en een stukje a l'im­ de computer verloren. Zoals de spelregels vereisen proviste te spelen. Het nadeel Een van de meest intrigeren­ alleen als direct antwoord op hiervan is weer dat het ge­ De instellingen in de play­ de spelen op de computer is de zet waarin de tegenstander speelde verloren gaat.Met back- ofwel de afspeelmode schaken. Een schaakpro­ een van zijn pionnen twee vel­ Odyssey-K nu kan een 3-ka­ zijn onder meer tempo, volu­ gramma checkt per seconde den heeft opgespeeld. naals opname gemaakt wor­ me en envelope (van staccato duizenden posities af en is Rocheren geschiedt door de den in real time, hetgeen wil tot tenuto). Met de bias-in­ door brute rekenkracht in koning twee velden te ver­ zeggen dat de afgespeelde stelling is het geheel tot 7 half­ staat veel meer kombinaties plaatsen. De toren springt muziek precies zo klinkt als tonen te verlagen of te verho­ uit te diepen dan de mens. dan zelf over de koning heen. deze is opgenomen. Het pro­ gen. Odyssey kent twee re­ Toch zijn schaakprogram­ Ook hierbij worden de regels gramma maakt de computer peatinstellingen. In de repeat ma's niet onverslaanbaar. goed in acht genomen tot synthesizer die de gespeel­ all-stand wordt er met het Het lijkt erop dat ze het stra­ (schaak staan, stuk niet be­ de melodie rechtstreeks in het herhalen van de melodie ge­ tegisch overzicht van de mens wogen, enz.). Toch hebben computergeheugen opslaat, wacht tot die op alle drie de missen en te materialistisch we het programma op een inklusief de pauzes. kanalen is afgespeeld. In de zijn. spelregelfoutje kunnen be­ repeat separate-stand wordt trappen. Remise door herha­ Het speelscherm toont 2 bo­ er niet op elkaar gewacht Het eerste MSX-schaakspel ling van zetten wordt niet her­ ven elkaar geplaatste key­ maar herhaalt een kanaal zich dat we kunnen recenseren is kend. Het programma ver­ boards waarvan de toetsen zodra de melodie hierop is af­ The Chess Game, een ver­ klaart de partij echter wel tot qua positie zoveel mogelijk gesloten. Makkelijk om bij­ nieuwde versie van Ultra remise in patstellingen. Of er overeenkomen met de toet­ voorbeeld snel een baspartij Chess. remise ontstaat na 50 zetten sen op de cqmputer. Twee rij­ in te voeren. Het speelscherm bestaat uit zonder dat er geslagen is heb­ en voor dè witte toetsen en twee helften. Aan de rechter­ ben we niet uitgetest. Een twee voor de zwarte. Bij het Een melodie kan -jammer ge­ zijde het bord en de stukken. matzetoefening met loper en indrukken van een toets op noeg alleen op cassette - gesa­ Aan de linkerkant worden za­ paard wist het programma het toetsenbord van de com­ ved en later weer teruggela­ ken als de klokken van beide binnen de 50 zetten te klaren. puter wordt - heel realistisch den worden. partijen en de verstreken - ook de korresponderende denktijd bijgehouden. Hier Bij het promoveren van een toets op het scherm inge­ Het programma laadt bij het zijn ook de laatste zetten (ma­ pion wordt er automatisch drukt. Het vinden van de juis­ opstarten als - zeer geslaagd - ximaal acht) te zien. Het bord een dame op het promotie­ te toets vereist enige oefe­ voorbeeld het thema uit de en de stukken zijn wat klein veld gezet. Helemaal juist is ning, maar het is ten slotte te film 'The Entertainer' (heette uitgevallen en beslaan nau­ dit niet. De speler mag kiezen doen. die in Nederland niet 'The welijks de hele rechterkant welk stuk hij wenst en meestal Sting'?). Elke keer uitluiste­ van het scherm. Het eigenlij­ zal dat een dame zijn. Er kun­ Een 3-kanaals opname komt ren hoeft overigens niet. Ook ke speelbord heeft het for­ nen zich echter uitzonderlijke tot stand door kanaal voor ka­ bij het afspelen van muziek maat zakschaakspelletje. Dit situaties voordoen waarin een naal in te spelen. Hierbij be­ dansen de toetsen mee. Het hadden we liever anders ge­ paard gunstiger blijkt. staan er een aantal opties. blijft een grappig gezicht, zien. Een oplossing met twee Een zet teruggaan is moge­ Naar keuze kan met de ande- zo'n zelfspelende piano. schermen, een speelscherm lijk, al is dit niet volgens de spelregels. Een verglssmg niet altijd en leidt soms tot on­ Een partij kan op elk moment vinden onder de FS-toets, als kan dus hersteld worden. bestemde' ,pelsituaties. gesaved worden. Een fijne de bedenktijd tenminste niet Meer dan een zet terug lukt optie waardoor het mogelijk te kort is of als er zetten uit wordt partijen af te breken. , het boekje gespeeld worden. Bij het saven wordt er echter niet om een filenaam ge­ Konklusie BR BB BK BN BR vraagd. Het is dus zaak de tel­ BP BP WB BP lerstand goed te noteren. The Chess Game is een vrij Wie in het gelukkige bezit is sterk schaakprogramma, van een printer kan een lijst waarmee ongetwijfeld vele BP laten afdrukken van alle tot uren plezier zijn te beleven. dan toe gedane zetten of een Het is een lastige tegenstan­ schematische weergave van der, die zonder pardon elke de stand op het bord laten fout afstraft, al begaat hij zelf WP BQ WN WP WP WP WP printen. Ook hiervan vindt u weleens een misser. Voor­ een voorbeeld. De gebruikte naamste punt van kritiek is WR WK WB WR letters zijn afkortingen van de dat het bord vrij klein is ge­ Engelse namen van de stuk­ houden en de stukken nogal BORDDIAGRAM ken. compact bij elkaar staan.

De computer is weliswaar uw The Chess Game tegenstander, toch is hij zo Eaglesoft coulant desgevraagd een hint Importeur: Aackosoft 01 D2-D4 .7~.S te geven. Een suggestie is te Prijs cassette: f. 49,50 02 D4XB6p t., ,/ , "3 GI-FS, 111 ,,' 8. BI-Ca "h."..I." Sparrowson Utilities 86 CI-F4 •••Jt~ B2XC3bB8~ea staan dan weliswaar in de "a RAM, maar kunnen door een ,07 1E5XrSp U'Dep handige routine naar de 08 r4XC7p raXC3p VRAM worden gecopieerd. 09 rS-1)2 C6~D4 Hierna is elke sprite in de spri­ tebank vanuit een Basic pro­ 10C7-1:5 D4XC2p gramma met een simpele 11 DIXC2fl C3XC2C1 PUT SPRITE-opdracht met­ een voorhanden. Het sprite­ 12 1E5XG7p C8-r6 nummer is hetzelfde als het 13 G7XH8r A8-C8 nummer in de spritebank. 14 H8-D4 C2-Cl, Deze ML-routine (4 regels) 16 AIXClq C8XClr moet uit de documentatie 18 Sparrowsoft is een klein soft­ overgenomen worden en kan warebedrijfje te Leeuwar­ in eigen Basic programma's den. Het wordt 'gerund' door worden opgenomen. Via een EEN PARTIJ UIT THE CHESS GAME een voormalig systeempro­ kleine wijziging kan er ook de grammeur en lijkt zich toe te tweede bank mee worden leggen op utilities. Het pak­ aangesproken of mee worden Het programma kent een be­ De listing is afgedrukt met de ket bestaat tot nu toe uit drie teruggekopieerd van video­ scheiden bibliotheek met list-optie. Een merkwaardige op elkaar aansluitende pro­ geheugen naar RAM. Al met openingszetten uit het boek­ partij. gramma's en routines: een al een strakke utility zonder je. Na het openingsrepertoire sprite-ontwerper, een teken­ toets en bellen waarmee men moet het programma op zijn In andere spelletjes speelde programma en een screen­ snel veel sprites ter beschik­ eigen algoritme verder. Het het programma overigens dumper voor de Sony printer/ king heeft. blijkt een fel baasje, dat be­ veel sterker. Opgeven zal het plotter PRN-C41. De pro­ slist geen afwachtende hou­ nooit doen. Er wordt ge­ gramma's worden geleverd Het tekenprogramma wordt ding aanneemt. Dit kan ech­ speeld tot de dood erop volgt. op cassette. Bijzonder hierbij bestuurd met funktietoetsen ter ook nadelig uitwerken. Behalve de play-mode kent is dat de programma-listing en joystick met twee vuurJ(­ The Chess Game ook een wordt bijgesloten. noppen (eventueel een Net als bij de meeste schaak­ analyse-mode, waarin de De sprite-ontwerper geeft de vuurknop en spatiebalk). Al programma's die we kennen stukken in iedere gewenste mogelijkheid twee banken naar gelang de ingedrukte wil ook The Chess Game bij beginopstelling geplaatst van 64 grote of2S6 kleine spri­ vuur knop wordt er getekend een offer vaak te snel toehap­ kunnen worden. Na het op­ tes te ontwikkelen. De bestu­ in voor- of achtergrondkleur. pen. Ook mat op de achterste zetten kan er teruggeschakeld ring vindt plaats via funktie­ Lijnen, blokken en cirkels rij is een gevaar dat door het worden naar de play-mode en cursortoetsen en levert zijn ook te creeren door het programma te licht wordt om vanuit die stand verder te geen problemen op. Deze ba­ zetten van twee of drie refe­ beoordeeld. Een kort treffen, spelen. Leuk voor opgaven nen bevinden zich in een vei­ rentiepuntjes. De posities waarin uw recensent met als 'wit geeft mat in drie zet­ liggesteld stukje geheugen van de puntjes blijft bewaard zwart speelt, getuigt hiervan. ten'. boven de Basic. De sprites tot deze wordt overschreyen.

"ti" ., t , t t i· Dit maakt het bijvoorbeeld Met de copy-routine ten slot­ worden gebruikt of met Easy­ De programma's zijn te be­ makkelijk snel bollen te teke­ te kan een screendump voor paint direct worden gemer­ stellen door een geldig betaal­ nen. de PRN-C14 gemaakt wor­ ged. middel te sturen naar: De paintfaciliteit (vullen van den in vier kleuren. Easycopy Ook voor wie de laatste routi­ gesloten oppervlakken) von­ scant hiertoe verscheidene nes ten volle wil benutten lijkt Sparrowsoft den we niet echt handig. Voor keren het scherm af en laat de ons enige Basic-kennis nood­ Eerste Rembrandtdwars- een paint in de voor­ plotter bij de juiste pixelkleur zakelijk. Zo komt het ons straat 19 grondkleur dient FlO inge­ een uiterst klein streepje zet­ voor dat iemand de wijze 8921 Ee Leeuwarden drukt te worden samen met ten. Een pixel op het scherm waarop de schermkleuren vuurknop 2. Wordt de vuurk­ krijgt in totaal dan drie fijne binnen de plotkleuren zijn ge­ Prijzen: nop echter niet of iets te laat streepjes op de plotter, waar­ combineerd wil wijzigen. Easysprite f 25,­ ingedrukt, dan volgt een door een klein blokje ont­ Moeilijk is dit overigens niet. Easypaint f 35,­ paint in de achtergrondkleur staat. Dit proces wordt vier De listing zit er in ieder geval Easycopy f 20,- met alle gevolgen vandien. maal herhaald totdat alle al bij. Het scherm kan in drie delen schermkleuren zijn onderge­ worden gesaved: onder, mid­ bracht in de vier plotterkleu­ den en boven. De drie ren. schermdelen of windows he­ Een screendump kost veel ten daarbij default EEN, tijd. Een 4-kleurenafdruk TWEE en DRIE. Anders dan neemt 3,5 uur. Alleen de bij de sprite-editor lijkt het mooiste plaatjes komen dus ons hier wel gewenst dat het in aanmerking. Door van en­ programma om een filenaam kele kleuren af te zien kan de vraagt. Wie andere namen wil plottijd echter worden ver­ of met meerdere files wil kort. werken moet zelf in het pro­ Het resultaat is overigens gramma sleutelen. fraai. De hierbij afgedrukte Behalve misschien door het figuur is ontworpen met be­ gebruik van de dubbele hulp van het Graphics boek vuurknop onderscheidt Easy­ van M. Sutter (elders in dit paint zich niet in het bijzon­ nummer besproken). Easy­ der van andere tekenpro­ copy kan in combinatie met gramma's. andere Basic programma's

Now FINGERTIP

VERWACHT

En nog talloze andere kwaliteitsprodukten. HOMlSon

Jansweg 52 2011 KN Haarlem 073-318488 Telex 41047 ....------_._------. backed-up real time cIock/ca­ lender. Spedravideo Meegeleverd Standaard worden er een ReA videokabel alsmede een kabel voor de aansluiting SV838 x'press 16 voor een groen-monitor, een Quickshot PC-compatibele (analoge) joystick en de nodi­ ge boeken plus systeem schij­ MSX2 compatibele PC! ven meegeleverd. Zo krijgt de koper natuurlijk Op de Firato zal Electronics Nederland haar nieuwste computertelg MS-DOS, het PC Operating introduceren, de Spectravideo SV 838 X'PRESS 16. Gezien hebben System bij uitstek en een 'en­ we deze machine op het moment dat we dit schrijven nog niet, we hanced' GW-Basic. hebben alleen maar een tamelijk dun persberichtje gelezen en de foto's bekeken. Maar wat daar uit te destilleren valt is zeker al op­ MSX2 compatibel? windend genoeg! In dat 'enhanced' zit hem nu De X'PRESS 16 is namelijk een Personal Computer - volledig MS­ net het speciale van deze ma­ DOS compatibel - maar dan met de mogelijkheden van een MSX2! chine! Want in de hardware hebben de ingenieurs zowel Met andere woorden, alle programma's die voor de PC ontwikkeld de MSX2 geluidschip als de zijn - en dat zijn er duizenden - kunnen op deze nieuwe X'PRESS MSX2 videochip opgeno­ gebruikt worden. Daarbij staat de toegepaste 16-bits processor men. Die videochip heeft men gelijk maar met het ma­ borg voor een hoge verwerkingssnelheid. ximale video-RAM uitgerust, 128K! Kompleet Met andere woorden, deze nieuwe PC heeft alle geluids­ Alle standaard-elementen en videomogelijkheden - 512 van een eenvoudige PC vin­ kleuren - van een MSX2. Om den we in de X'PRESS 16 te­ die mogelijkheden te kunnen rug: benutten heeft men boven­ dien de standaard GW-Basic 256K RAM; zoals die bij PC's gebruikt 16 bits 8088 processor; wordt uitgebreid met extra 5.25 inch 360K diskdrive; kommando's om deze nieuwe Los toetsenbord met 83 toet­ mogelijkheden te gebruiken. sen en numeriek eiland; Pc/XT compatibel uitbrei­ Nogmaals, we hebben de dingsslot; X'PRESS 16 nog niet op de Centronics parallelle printer testbank kunnen leggen; zo­ aansluiting; dat we nog een beetje moeten ~onochrome composiet vi­ speculeren over wat de ma­ deo poort; chine precies zal kunnen. Poort voor muis of lichtpen; Maar het standaard GW-Ba­ Game poort; sic lijkt als twee druppels wa­ Digitale RGBI en analoge ter op MSX-Basic, zodat we RGB output poort; aan mogen nemen dat de Audio output poort. beeld- en geluid-uitbreidin­ gen ook volgens hetzelfde Uitbreidingsmogelijkheden stramien zijn aangebracht. genoeg, zo kan een tweede Als dat zo is dan is de drive of zelfs een hard-disk - X'PRESS 16 in feite een 16- met een kapaciteit tot 20 Me­ bits MSX2 computer. gabytes, twintigduizend Kilo­ bytes dus - zonder meer wor­ Weliswaar zullen er genoeg den ingebouwd. Bovendien afwijkingen zijn van de offi­ bestaat er een grote keuze aan ciële MSX-standaard om te uitbreidingskaarten voor PC­ voorkomen dat deze nieuwe­ compatibele computers, voor ling een MSX-logo mag voe­ iedere gewenste funktie. ren - zo dient een echte MSX Spectra video zelf gaat een een Z80 processor te hebben low cost multi-function card en heeft de X'PRESS 16 stan­ leveren, met daarop onder daard geen MSX uitbrei­ meer 384K RAM, een RS dingsslot - maar dat doet niets 232C poort en een battery af aan het feit dat met de

*) $ .. 1 &--

komst van de X'PRESS 16 het MSX2 graphics-systeem Wd ...... een brug geslagen wordt tus­ een nieuwe wereld doen sen MSX en de Pc. opengaan voor PC-program­ ...... meurs. Sprites, meerdere .... ~ . '. MSX-adapter ...... beeldpagina's, high level gra­ ...... Ie ...... phic kommando 's zoals LINE In ieder geval zal het mogelijk en CIRCLE, het zijn stuk zijn om - bijna - alle MSX voor stuk nieuwe mogelijkhe­ spellen op de X'PRESS 16 te den voor een Pc. Vooral de laten draaien, middels de mogelijkheid om de diverse SVI-811 MSX game adapter. beeldpagina's bliksemsnel te Deze uitbreiding maakt het wisselen zal allerlei animatie­ namelijk mogelijk om stan­ technieken mogelijk maken. daard MSX-joysticks te ge­ bruiken terwijl er ook voor­ zien wordt in een MSX-slot. Onder de loep De eind september te ver­ wachten SVI-811 adapter zal We popelen van ongeduld om alleen MSX1 spellen aankun­ eens met deze X'PRESS 16 te nen, maar een MSX2 adapter kunnen gaan spelen, om eens zal vrij kort daarop volgen. uit te kunnen proberen wat dit systeem allemaal wel kan. Kortom, deze computer zal Maar we zijn ook bijzonder zowel werkpaard als spelma­ benieuwd naar wat er alle­ chine zijn en zo het beste van maal nu juist niet zal kunnen. twee werelden in zich vereni­ In hoeverre de X'PRESS 16- gen. met MSX-adapter - een echte MSX genoemd mag worden. MS-DOS gebruik Zodra we een machine ter be­ schikking krijgen zullen we Maar al die fraaie video-mo­ dat allemaal eens diepgaand gelijkheden van de MSX2 gaan uitzoeken om er daarna zijn ook onder MS-DOS te uitgebreid op terug te komen gebruiken. Hiertoe is een in MSX Computer Magazine. speciale technologie ontwik­ keld, INTERNAL SUPER­ Maar het moet gezegd, op pa­ IMPOSING genaamd. Dit pier ziet het er allemaal wel houdt in dat een in de PC-mo­ wonderschoon uit. Tot en de gemaak t beeld als het ware met de prijs aan toe, die de over een MSX2-scherm heen tweeduizend gulden niet te geprojekteerd zal kunnen boven zal gaan. worden. Verdere informatie: Maar ook zonder dat zullen' Electronics Nederland bv de vele mogelijkheden van Tel.: 020-139960

diQ.nrtlftr.llrmnA~!!I7i •. indez~èi~mt~eni> men als ze in .~ hèDben. .. aFlder~ pro- 9,emma'stijn speeiátJl vo«clftbOikQ:P1l .' .·\Iehl"~ ZQ hebben we allerlei.. ~lelnêr&on_"~n9ta~ ken, waarbij we ~biu,kkQOéiteh maken van· de vete sug- gesties die oote leze~ onS Stul.,lrdén. . Bovendien zijn er een paar nog nooit eerderirl NiSX Oom­ puter Maguine verschenen progrwnm$'s opgenomen, prOlramma's dietot nogtoe~léen (tPcass~ ofdiSket­ te ~jgbaarwarefl. entevergéteQ, ~~tM8X 00111- puter. Máguine listt .. bevat. QQk één kompleet overzicht van alle MSX1, MSX2 én ~k-Basic7bevelen. Handig voor iedereen die zelf eens éen programma wilt schrijven! VIDITEL +TELECOMMUNICATIE +GRATIS TELESOFTWARE VOOR MSX Micro Technology's nieuwste programma-modules geven u toegang tot de wereld van telecommunicatie en ook een gratis abonnement op MT-TEL, de databank van Micro Technology die gebruiksgelijk is aan Viditel. MT-VIDITEL MSX-Telecommunicatie Een krachtige RS232 Interface (seriële poort) met ingebouwde VIDiTEL software en ongelooflijk krachtige commando's. De module is uitgerust met een verbindingskabel en connector die direkt op het normale PTT MT-VIDITEL Viditelmodem past, of door middel van de juiste kabel op ieder ander Modem. De ingebouwde software (16K ROM) is zo uitgebreid dat uw MSX Com­ puter verandert in een intelligent VIDITEL werkstation.

Een greep uit de vele mogelijkheden: • Full color Viditel beelden .• Telesoftware-Ioader ingebouwd .• 34 pa­ gina's geheugen-opslag (uitbreidbaar). • Automatisch weergeven van pagina's uit geheugen volgens door uzelf te bepalen tijd~n en volgorde. • Editor voor het zelf aanmaken van Viditelbeelden (gelijk aan Tele­ tekstbeelden) die u zonder tussenkomst van PTT Viditel op uw beeld­ scherm kunt laten "roteren" Ideaal voor "Iichtkrant" of "mededelingen­ bord". • Opslag van pagina's op cassette of diskette .• Afdrukken van pagina's op printer (MSX, EPSON, ASCII). • Programmeerbare functie­ toetsen (voor bijv. inlog-nummers of bepaalde pagina-cijfers). • Alle commando's zijn automatisch bestuurbaar door een zelf te maken f tekstfile (batch-processing). • Verzenden van zelf gemaakte Viditel- 2 99 beelden (bijvoorbeeld naar de MT-TEl databank of naar andere gebrui- riJS Incl BTW , - kers van MT-VIDITEl) • Mogelijkheid van "Overlay-files", (dit zIJn pro- (Insteekmodule, verbindingskabel met 9- polige gramma's die de eigenschappen van uw MT-VIDITEl programma kun- D-connector. Ingebouwde RS232- Interface en nen wijzigen of er mogelijkheden aan toe kunnen voegen). 16Kbyte ROM- Software) In de MT-TEL Databank en in PTT Viditel treft u verschillende (meestal gratis) "Overlay" programma's aan die MT-Viditel nog meer mogelijkhe­ den geven. Deze programma'szijn met de ingebouwde Telesoftware lader via uw telefoon direkt in uw MSX-Computer te laden, MT-TELCOM 4 Modems in één Een kompleet, wereldstandaard modem geheel vla software bestuur­ baar waarin opgenomen het complete MT-VIDITEl programma zoals boven omschreven, maar dan verder uitgebreid met nog eens 16Kbyte MT-TELCOM aan telecommunicatie software. Totaal dus 32Kbyte ROM-Software I MT-Telcom biedt de volgende unieke mogelijkheden • Multi-standaard modem met diverse snelheden • 300/300 baud full duplex originate • 300/300 baud full duplex answer • 1200/75 baud full duplex (Viditel-standaard) • 1200/75 baud full duplex (Idem, met equali­ zer) • 75/1200 baud full duplex (reverse Viditel) • 600/75 baud full du­ plex • 75/600 baud full duplex • 1200 baud half duplex (aparte 1/0 routi­ nes nodig) • Alla mogelijkheden van MT-VIDITEl • Automatisch kiezen van telefoonnummers met kiestoon herkenning volgens PTT normen • Automatisch beantwoorden van binnenkomende "telefoongesprekken (mogelijk met bijvoorbeeld het "overlay" programma "MInIhost") • Commandostructuur die door middel van een eenvoudige tekstfile alle Instructies voor MT-TElCOM automatisch kan laten verlopen. Voor­ beeld: u maakt gemakkelijk een programma (gewoon door letterlijk de toetsenbord-commando's In een tekstfile te tijpen die de naam "VIDI­ TEL.BAT" krijgt), dat MT-TElCOM geheel automatisch Viditel laat op· bellen, uw toegangsnummer, uw codenummer en pnvécode geeft. dan de door uzelf opgegeven pagina's opzoekt, ze In het geheugen plaatst, de telefoonverbinding verbreekt, daarna de geheugen-Inhoud op diS­ kette wegschrijft en als laatste bijvoorbeeld de aldus "opgehaalde" beel­ den automatisch in een "rotor" achter elkaar op het beeldscherm weer­ geeft volgens de door u bepaalde tijd. • Compleet VT52 Terminal emu­ latie programma ingebouwd waarmee u met iedere willekeurige compu­ ter of databank, waar ook ter wereld, kunt communiceren. Bijvoorbeeld het HCC FIDO-NET, zie hiervoor de telefoonnummers In de MT-TEl Da­ tabank (Viditel-protocol). • 80 koloms schermbreedte biJ gebruik van MSX2. • 40 of 39 koloms bij gebruik van MSX 1 • sc rail-mode of page­ PnJslncl.btw f 699,,­ mode inschakelbaar. • afdrukken van communicatie-sessies. (Insteekbare Modem-module, direKt aansluit­ Alle communicatie-instellingen voor Modem, RS232-lnterface en baar aan het telefoonnet d.m.V. aansluitsnoer scherm zijn via menu's gemakkelijk instelbaar. Bij keuze voor Vidi­ en telefoonstekker, inklusief 32Kbyte inge­ tel- communicatie worden alle instellingen automatisch verricht, bouwde ROM-Software) REFERENTIES? Omdat MT-TELCOM eerst in grote communicatieprojekten werd toegepast is de module nu pas voor de consument beschikbaar. Reeds meer dan 2000 modules zijn al in gebruik bij Philips, P.T,I.S., UNIGRO (Levensmiddelen groothandel), NIPO (Instituut voor opinie-onderzoek), POSTBANK (de module heet dan MT-GIROTEL) en in een aantal andere projekten waar Micro Technology's expertise in communicatie werd ingeschakeld.

Geproduceerd door Micro Technology b.V. te Papendrecht, telex 62425, postbus 95,3350 AB PAPENDRECHT Distributie voor de handel via de bekende Philips groothandelskanalen

't I' 'tt p' - di_ MICRO TECHNOLOGY's MSX DATABANK SERVICE Als u lid bent (of wordt) van PTT-Viditel dan kunt u met uw MSX en de modules van Micro Technology putten uit een gigantisch informatie-bestand va'riërend van reis-informatie tot de laatste aandelenkoersen. Van Telesoftware tot het laatste weerbericht. U kunt het zo gek niet verzinnen of één van de ruim 300.000 beeldpagina's in PTT-Vidi­ tel bevatten wel juist die gegevens die u zoekt. Micro Technology exploiteerd een uitgebreid beelden-bestand in Viditel. Zo'n dikke duizend pagina's zijn geheel gewijd aan MSX. Er is een uitgebreid PRIKBORD waar u ook zelf uw vragen aan kunt "hangen". Mede MSX-gebrui­ kers geven dan antwoord op uw vragen. Er is een NIEUWSRUBRIEK waarin u de allerlaatste nieuwtjes op het ge­ bied van MSX aantreft. Hoogst aktueel! Informatie van alle MSX-Computerbladen. Alle listings van de MSX-Compu­ terbladen MSX-Computer Magazine, MSX-INFO, RAM, MSX-Moaziek, de MSX-Gids enz. zijn via de Telesoftware la­ der van MT-VIDITEL of MT-TELCOM zo in uw computer te laden!

Het Viditel bestand van Micro Technology is inmiddels zo populair, dat­ LIJST VAN PROGRAMMA's Micro Technology hoewel pas in augustus 1985 begonnen - we in november '85 in de Naam: Label: Nr.: TOP20 van Informatie Leveranciers op de 17e plaats binnenkwamen! MT-BAUD MTBAUD 100 Zelfs in december '85 verdrongen we de ANWB van de 10e plaats en MT-KERST MTKERST 101 kwamen zo als nr. 10 op de ranglijst te staan. MT·REVERSE MTREVS 102 Het bestand van MT is dan ook zeer aktueel. Op dagelijkse basis wor­ MT-DIR MTDIR 103 den nieuwe programma's, nieuwe informatie, hints en tips, de nieuws­ MT-ROTOR MTRTOR 104 rubriek etc. bijgewerkt. MT-TERMINAL MTIERM 105 MT-DEMO MTDEMO 107 En niet alleen Micro Technology levert software vla Viditel; ook PHI­ Teken TEKEN 200 LlPS, MICROTEL-600, Videotexbureau Amsterdam en bln1enkort nog Tape 23 (1) TAPE 23-1 201 veel meer organisaties hebben software voor u in Viditel-beelden klaar­ Tape 23 (2) TAPE 23-2 202 staan. Programma's die veelal gratis zijn of - door de unieke wijze van Bronski Beat BRONSKI 300 distributie - zo laag geprijsd dat u uw Investering In MT-VIDI TEL of MT­ Lockln'man LOCKIN 301 TELCOM alleen daar al mee in de kortste keren terugverdieilt heefti ICP/3 ICP/3 302 Tape directory TAPDIR 303 Fllecopy FILECOPY 304 Micro Technology's eigen databank MT-TEL: 078-156100 Appel APPEL 305 Als u geen lidmaatschap van Viditel wilt aangaan, dan kunt ook - ge­ ELBSP-DIR ELBSP-DIR 400 heel gratis - Micro Technology's databank MT-TEL bellen He' telefoon­ MSX-Kaartenbak KAARTBAK 401 nummer 078-156100 geeft via voorlopig 5 telefoonlijnen toeg.,ng tot de Coureur COUREUR 402 razendsnelle Videotex databank MT-TEL. Dit is een systeerr dat door Energie ENERGIE 403 Micro Technology werd ontworpen om voornamelijk zakelijk.' toepas­ ELBSP-MAIL MAILING 404 singen te realiseren. MT-TEL is als demonstratiesysteem 24 uur per Ski SKI 405 dag, 365 dagen per jaar "in de lucht". Kikker KIKKER 406 Alle - gratis - programma's uit PTT-VIDITEL treft u er ook In a,,'l en te­ Cassette-hoes CAS-HOES 407 vens alle informatierubrieken uit het MT-bestand zoals "HINTS 1:. TIPS", Testbeeld TBEELD 408 "MSX-PRIKBORD", MSX-NIEUWSRUBRIEK", enz. enz. Superzap SUPERZAP 411 DEMO-520 DEM0520 412 TELESOFTWARE Sprrte Editor SP-EDiTOR 413 Het inladen van telesoftware gaat met MT-VIDITEL of MT-TéLCO'V1 ge­ ELBSP-Volume VOLUME 414 heel automatisch. Als u zelfs de "LABELNAAM" van het programma weet Staafdiagram STAAFDIA 415 dat u wilt inladen, dan "zoekt" MT-VIDITEL of MT-TELCOM geheel 3utO­ Destilatle DESTILAAT 416 matisch zijn weg door het Viditel- of MT-TEL databank bestand om daar­ Kasteel KASTEEL 417 na het gezochte programma automatisch In te laden Als er een proglam­ ma geladen gaat worden dA.t bijvoorbeeld alleen voor diskette geschikt IS. Lijst van programma's PHILlPS: Lijst van programma's A3-INFO dan wordt u dit tevoren medegedeeld. Na het Inladen krijgt u de keuze om Naam: Naam: Mini-Buik naar cassette of diskette weg te schrijven I Als een programma niet gratis MUZiek-demonstratie VW0030 prrnterderl'1O Text-Wlndow is, dan wordt het bedrag afgerekend vla uw PTI- Viditel abonnement afre­ Zomb,e's kening. De prijS van de programma's IS zodanig laag (het duurste pro­ Rekenkundige tafels gramma dat we kennen is altijd nog onder de f 20,-) De meeste piO­ Keyboard Memory Musle Board gramma's zijn echter gratis of slechts enkefe guldens I Las Vegas a gogo Explosie

TELESOFTWARE PROGRAMMA's Omdat de mlcr,natle voor deze advertentie geruime tijd voor het verschijnen van De lijst van telesoftware programma's groeit Inmiddels "met de dag dit blad aangeleverd wordt zal het aantal beschikbare Telesoftware programma's Als u zelf goede programma's heeft die u vla telesoftware wilt dlstrrbuE Inm,ddels sterk ultgebre,d Z'jn Raadpleeg de bestanden van de diverse Informa­ ren, stuur het programma dan met een korte uitleg naar ons toe Indler tie-leveranciers en ,aadpleeg MT TEL' u geld vraagt voor het programma dan wordt de afrekening op 50/50 ba sis gedaan. De helft voor u, de andere helft voor de kosten van het data­ bank systeem. De PTT krijgt 5% voor het "Innen" van de omzet Als uw MT-TEL 078-156100 programma gratis is, dan zIJn alle databank kosten voor rekening van (databank volgens Viditel-norm) Micro Technology. Zij stelt dan de pagina's waarop uw programma wordt geplaatst gratis ter beschikking. MINIHOST , Uw eigen VIDITEL Systeem voor één telefoonlijn. In samenwerking met de module MT-TELCOM werkt het programma "MINIHOST" van Micro Technology. Het programma MINI­ HOST is een volledig stand-alone Viditel (Videotex) systeem met unieke mogelijkheden. Net zoals in Viditel kunt u zelf Informa­ tie-leveranciers aanstellen die - met speciale "inlog" nummers - op het systeem kunnen inbellen en kunnen editen. Het maxi­ mum aantal pagina's is plm. 250 stuks. Unieke kiesmethoden zijn aanwezig en zelfs het gebruik van BGG's is mogelijk. MINI HOST is een programma dat wordt geleverd op diskette en maakt gebruik van de auto-answer mogelijkheden van MT -TELCOM. Bij het inloggen wordt ook de tijd aangegeven dat u het laatst raadpleegde etc. Vraag meer informatie over dit unieke software-pakket, dat van uw MSX met diskdrive een heus privé Viditel-systeem "1o<;I.U kunnen aanbieden. De keer­ Overigens heeft de vakantie­ zijde van de medaille - voor periode ook zijn terugslag ge­ Vilfdel over op 08 ons, niet voor u - is echter dat­ had op de lezers-service. Nor­ we de rest van het jaar iedere maal gesproken worden be­ maand een nummertje zullen stelde cassettes en diskettes Per 1 augustus zijn de Viditel­ Globaal zijn de prijzen van moeten uitbrengen. Per slot binnen drie weken geleverd, computers, zowel in Amster­ Viditel-gebruik na 1 septem­ van rekening komen we dit maar gedurende de zomer is dam als in Den Haag, ook be­ ber als volgt opgebouwd: jaar in totaal acht keer uit. die periode iets uitgelopen. reikbaar via een 06-nummer. Maar ach, als de zon schijnt Telefoonkosten: 3 cent per Voorlopig kunt u dus iedere kan men toch beter buiten Dat houdt in de praktijk in dat minuut (voor lokale abon­ maand een nieuwe MCM ver­ zijn dan binnen achter de de kosten voor de telefoon­ nees geldt dat ze hiervan vrij­ wachten. computer zitten. verbinding met Viditel voor­ gesteld worden tot 1 januari taan voor iedereen gelijk zul­ 1987); len zijn, namelijk 3 cent per minuut. Computerkosten overdag: 10 cent (ex BTW) per minuut; MIX _wlZlg op •• Nu die telefoonkosten echter gelijk zijn geworden voor alle Computerkosten 's avonds: IlIbIlWdmlll Cmnpute, M_1c CllnfRlce Viditel-gebruikers zal de PIT 8,6 cent (ex BTW) per mi­ voortaan wel de eigenlijke nuut. computerkosten aan alle In totaal betaalt men nu dan In Den Haag zal op 20-24 ok­ voor Computer Music als abonnees gaan doorbereke­ ook gedurende werktijden tober 1986 de International voor Carrier Modulator, de in nen. Tot nog toe gold dat al­ 14,9 cent per minuut, terwijl Computer Music Conference de Yamaha toegepaste tech­ leen voor die abonnees die in het weekend en tussen plaatsvinden. Normaal ge­ niek van klankopwekking - al een Viditel-computer via een 18.00 en 8.00 uur Viditel 13,2 sproken worden op dergelij­ een behoorlijke ervaring met lokaal telefoonnummer kon­ cent per minuut kost. Als ke bijeenkomsten alleen deze machine opgebouwd. den bereiken en per minuut overgangsregeling betalen lo­ mensen uitgenodigd die met De in totaal zeven leden van computergebruik werden kale abonnees tot 1 januari grotere computersystemen de groep maken zowel indivi­ aangeslagen. Abonnees die 11,9 respektievelijk 10,2 cent muziek maken, maar dit keer dueel als in groepsverband interlokaal moesten bellen per minuut. zal ook MSX vertegenwoor­ computermuziek. kregen die computerkosten digdzijn bij deze gebeurtenis. Op de International Compu­ niet berekend. De nieuwe telefoonnummers Tot hun eigen verbazing na­ ter Music Conference zullen zijn: melijk heeft de Tilburgse ze een aantal komposities Al met al wordt het er voorlo­ 06-8421 voor Viditel Den CM-Group een uitnodiging presenteren, maar daarnaast pig even niet eenvoudiger op Haag (was 070-151515) en ontvangen voor deze jaarlijk­ ook een speciaal voor de om te bepalen wat Viditel nu 06-8422 voor Viditel Amster­ se conferentie. En deze groep ICMC ontwikkeld program­ precies kost. Exakte gege­ dam (was 020-318318). hobbyisten werkt alleen maar ma demonstreren. Dit pro­ vens kunt u vinden in Viditel De oude nummers vervallen met de muzikaalste onder de gramma biedt de gebruiker zelf, vanaf pagina 184. per 1 september. MSX-computers, de Yamaha de mogelijkheid om een aan­ CX5M. tal gegevens in te voeren, die betrekking hebben op zaken Deze CX5M is in feite een als toonhoogte en -lengte, standaard MSXl machine aanslaggevoeligheid , rust­ Alweer te laat met als extra een synthesizer­ lengte en klanken, waarna de unit. Jammer genoeg is deze computer op grond van deze Yamaha in Nederland nooit gegevens een improvisatie Onze vaste lezers weten het wordt een goed nummer met echt van de grond gekomen, ten gehore brengt. zo langzaam maar zeker wel, interessant nieuws samen te onder andere doordat de im­ Desgewenst kunnen de gege­ MSX Computer Magazine is stellen. Bovendien wordt de porteur de machine als mu­ vens ook tijdens het improvi­ weliswaar het beste MSX­ advertentie-kraan ook een ziek-instrument op de markt seren worden gewijzigd, om blad op de Nederlandse stukje dichtgedraaid in de zo­ gebracht heeft en niet zozeer het karakter van de uitvoe­ markt maar ook zo ongeveer mer, en die advertenties zijn als computer. Desondanks ring te veranderen. het meest onregelmatig ver­ voor ons toch noodzakelij k heeft de CX5M zijn weg naar Voor verdere informatie kan schijnende. Zo had het num­ om onze kwaliteits-prijs ver­ de echte computermuziek­ men kontakt opnemen met: mer dat nu voor u ligt, num­ houding te kunnen handha­ liefhebbers wel gevonden. mer9, eigenlijk al injuli klaar ven. Ernst Bonis moeten zijn. Zo is de Tilburgse CM-Group Dr. Schaepmanstraat 3 Tenslotte speelde ook nog - de letters CM staan zowel 5041 AP Tilburg Allerlei overwegingen heb­ mee dat we geen echt groot ben ons echter doen besluiten bedrijf zijn, in de zomer kam­ om dat zomernummer maar pen we - door vakanties - met even op te schorten tot de Fi­ gebrek aan mensen. En om de rato. Zo is de zomer niet al­ lay-out nu door de hoofdre­ leen voor de kranten een dakteur te laten verzorgen is beetje komkommertijd, niet zo'n goed idee. maar ook voor computers. Alle fabrikanten wachten met Dat alles heeft ertoe geleid het uitbrengen van nieuwe dat we nummer 9 maar even spulletjes tot die Firato, doorgeschoven hebben. Zo­ waardoor het toch wat lastig dat we u nu een prima blad

- ·t tr_ ps.. DE. EI

'----_'_81_8x_v_ia_Vl_d_h8_1_1 1.-...-1_E_PRO_M_-s_8r_vi_C8_----l Iedereen kent wel het grote onderbrengen. Niet alleen Per 1 augustus kunnen Vidi­ De kosten bedragen voor het gemak van de MSX-cartrid­ maar machinetaal, maar ook telabonnees telexberichten verzenden van telexen f. 2,­ ges. Simpelweg in de slot ste­ Basic-programma's kunnen verzenden en ontvangen. Om per bericht (exklusief 19% ken, computer aanzetten en in een EPROM gestopt wor­ een telex te verzenden dient BTW) voor het omzetten aan het werk. Of aan het spe­ den. En dan hoeft er niets men op een van de Viditelex naar een uiteindelijk telexbe­ len natuurlijk. meer geladen te worden, met antwoordpagina's het telex­ richt plus nog eens de eigenlij­ alle mogelijke problemen en nummer van de geadresseer­ ke telexkosten. In de Viditel­ Vooral cassette-ge bruikers tijdverlies van dien. de in te tikken waarna het be­ zoekboom is een keurig over­ zullen zich wel eens een Maar hoewel het inderdaad richt opgemaakt kan worden. zicht opgenomen van de ver­ beetje verbijten, als ze het ge­ geen echt lastig karwei is om In totaal zijn er vier pagina's zendkosten per land. mak van een cartridge - snel een EPROM 'te blazen', zo­ waarop men telexen kan in­ Iedere Viditel-gebruiker kan en altijd in een keer goed - als dat in vaktermen genoemd tikken. Dat komt omdat er ook telexen ontvangen via dit vergelijken met de proble­ wordt, zal de gemiddelde onderscheid wordt gemaakt nieuwe systeem. Telexen ver­ men die de cassette-recorder hobbyist er niet gauw aan toe tussen Nederland en buiten­ zonden aan VITEX NL 31598 soms nu eenmaal geeft. komen. Vandaar ook dat we landse geadresseerden, ter­ en voorzien van het Vidibus­ het initiatief van een paar le­ wijl het ook nog mogelijk is nummer van de geadresseer­ Maar wat veel mensen nu den van de MSX User Group om dezelfde tekst naar meer­ de komen via het normale Vi­ juist niet weten -is dat zo'n toejuichen. dere geadresseerden te ver­ dibus berichten systeem op cartridge eigenlijk helemaal zenden. het beeldscherm. In het geval niet zo ingewikkeld is om zelf Deze mensen maken name­ van inkomend verkeer wor­ te maken. Men heeft er welis­ lijk EPROMS - met printje - De verschillende pagina's zij n den er geen extra kosten bere­ waar wat kennis en appara­ van uw eigen programma's, voor gewone telexen: kend, alleen de normale te­ tuur voor nodig, maar het is en dat nog voor een beschei­ lOOI voor Nederland en lex-kosten. echt niet zo dat het op cartrid­ den prijsje ook. U stuurt uw 1003 voor buitenlandse be­ Vooral voor de kleinere te­ ge zetten van een bestaand programma op - op 3.5 inch stemmingen, lex-gebruikers, die niet meer programma een heksentoer is disk of op cassette - met een terwijl 1002 en 1004 voor dan dertig tot veertig telexen die alleen in grote fabrieken beschrijving erbij wat voor 'multi-telexen' bestemd zijn per maand verzenden zou dit kan worden uitgehaald. programma het is, Basic of in respektievelijk Nederland nieuwe systeem voordelig machinetaal en hoe het op de en voor het buitenland. kunnen zijn. In feite bevat zo'n cartridge disk oftape staat. In geval dat niets meer dan een klein het een ML-programma is wil printplaat je met daarop een men ook weten waar het ML bijzondere geheugenchip. programma in het geheugen Wat RAM en ROM is, dat moet staan. Aackosolt brengt Scribe zullen de meeste mensen wel weten. Het grote verschil tus­ De prijzen zijn bij benade­ Al een hele tijd terug ontvin­ alS een soort van venster dat sen die twee is gelegen in het ring: gen we van Aackosoft een over het eigenlijke tekstbe­ feit dat RAM-geheugen zijn pre-produktie exemplaar van stand op disk heenligt en dat inhoud verliest zodra we de EPROM-printplaatje: een nieuwe tekstverwerker, tekstbestand kan afhankelijk stroom uitzetten terwijl f. 7,50. die zowel op MSX1 als op van de diskdrive tot meer dan ROM-geheugen niet te ver­ EPROM (27128) inklusief MSX2 zou kunnen draaien. 700K uitgroeien. anderen is, altij d hetzelfde printplaat je: f. 20,- tot f. 25,-. Met het verzoek om een en bevat. EPROM (27128) plus print­ ander eens vast te bekijken en Scribe maakt verder optimaal plaatje inklusief programme­ er onze eventuele kritiek op gebruik van de omgeving ren: ongeveer f. 35,-. te spuien. waar het in funktioneert. Zo Daarnaast bestaat er echter Wissen en opnieuw program­ Wat we toen zagen was zal op een MSX2 de tekst au­ ook EPROM-geheugen, wat meren van een EPROM: werkelijk om onze vingers bij tomatisch op 80 kolommen staat voor Erasable Program­ f. 10,- af te likken, zo mooi. Scribe­ worden getoond. mabie Read Only Memory. zo heet het programma - was Ook de mogelijkheden om In (kreupel) Nederlands: Aangezien de exakte prijzen weliswaar nog niet helemaal het programma af te stemmen Wisbaar Programmeerbaar :lok afhangen van de inkoops­ af, maar het beloofde zonder op de printer zijn meer dan Alleen Lezen Geheugen. prijs van de EPROMS kan meer de beste tekstverwerker voldoende. Dat lijkt een tegenspraak het bedrag dat u voor deze voor MSX tot nog toe te wor­ Voor eind augustus moet dit maar is het niet. Een EPROM service moet betalen iets ver­ den. Snel, soepel en met vele moois op de markt zijn, zo is een soort ROM dat echter schillen. handige funkties. heeft men ons gezegd. De met speciale middelen te wis­ Indrukwekkend is onder an­ prijs bedraagt een pittige sen en beschrijven is. Ideaal De levertermijn - het zijn ook dere de kapaciteit, die eigen­ f. 259,-, maar dat is het pak­ dus om eens een enkel pro­ hobbyisten - is ongeveer een lijk bepaald wordt door de - ket dubbel en dwars waard. In grammaatje op te zetten, dat maand; verdere informatie, noodzakelijke - diskdrive. onze komende uitgave ko­ dan altijd meteen paraat is. onder ándere over de betaal­ Want hoewel er 'slechts' 32K men we er uitgebreid op te­ Zo'n EPROM op een klein wijze, kan ingewonnen wor­ tekst tegelijkertijd in de com­ rug, in de vorm van een soft­ stukje printplaat is eigenlijk­ den bij: puter past zorgt Scribe er zelf ware-test van zowel Scribe als op het fraaie kastje na - een voor dat de eventuele verdere Presto. cartridge. Rinze van der Wal tekst op de disk wordt opge­ Verdere informatie: Achlumerstraat 9 slagen. Met andere woorden, Aackosoft Op zo'n cartridge kan men al­ 8913 GL Leeuwarden het geheugen wordt gebruikt Tel.: 071-412121 lerlei soorten programma's Tel.: 058-137621 DIN (RGB-TIL), er is een op de Firato worden geïntro• audio-gedeelte ingebouwd. duceerd. Leverbaar worden ze deels pas later in het jaar, De drie speciaal op MSX af­ de prijzen zijn nog niet be­ Nieuwe Philip. monnoren gestemde modellen zijn mo­ kend. menteel al verkrijgbaar, de andere typen - plus nog een Verdere informatie: speciaal voor de PC bestemd Philips informatienummer: Philips is het komplete pro­ De effektieve beeldmaat is model, de CM 8873 - zullen 040-781178 gramma aan computer-moni­ 281 bij 211 millimeter, er zijn toren aan het vernieuwen. Zo een 1 Watt versterker en een komen er een tweetal speci­ 7,5 centimeter luidspreker in­ fiek voor MSX bestemde gebouwd. Naast de cinch­ kleurenmonitoren uit alsme­ aansluitingen voor video en de een speciale MSX groen­ audio bezit de VS 0060 een monitor. Deze drie nieuwe SCART-aansluiting voor li­ beeldschermen zijn qua neaire RGB-signalen. Er vormgeving en kleurstelling wordt een DIN/cinch kabel geheel afgestemd op de Phi­ meegeleverd. Kleur: antra­ lips MSX computers. ciet, bruto-adviesprijs: f.899,-. Daarnaast zullen er vier nieu­ we kleurenmonitoren gelan­ ceerd worden, die voor alge­ VSOO8O meen computergebruik be­ In principe dezelfde monitor stemd zijn. als de VS 0060, maar met een betere beeldbuis. Het hori­ VSOO4O zontale oplossend vermogen van 600 lijnen wordt bereikt Een groen-monitor (fosfor door een schaduwmasker met P42) speciaal voor MSX-com­ een pitch van 0,42 millimeter Kodak Diskettes puters. De schermmaat (dia­ en een bandbreedte van 12 gonaal) is 31 centimeter, de MHz, waardoor deze monitor afbuighoek is 90 graden. Ef­ ook voor 80-kolommenwerk fektieve beeldoppervlakte: geschikt is. 250 bij 200 millimeter, video­ Bij dit topmodel wordt een bandbreedte tenminste 22 SCART-kabel meegeleverd, MHz. de kleurstelling is alweer an­ Resolutie horizontaal: 920 lij­ traciet, bruto-adviesprijs nen, vertikaal 300 lijnen, f. 1349,-. ruim voldoende voor een 80- kolomsscherm. De VS 0040 is voorzien van Andere monitoren twee cinch (tulp) aansluitin­ gen, een voor video en een Voor gebruik met niet MSX voor geluid .. Er zijn een 0,3 computers worden de VS Watt geluidsversterker en 0060 en de VS 0080 ook uitge­ een 7.,5 centimeter luidspre­ bracht in een creme-kleurige ker ingebouwd. Kleur: antra­ kast, onder de typenummers ciet; bruto-adviesprijs CM 8802 en CM 8833. Deze f. 399,-. laatste heeft als extra een RGB-ITIL aansluiting voor VSOO6O bijvoorbeeld PC-gebruik. Kleurenmonitor met een 'in­ CM 8852 line', 'Quick Start', 'HiBri' Medio mei is ook Kodak zich belzijdige versie zo rond de beeldbuis van 37 centimeter Daarnaast komt Philips met gaan bewegen op de diskette­ f. 130,- moet kosten. diagonaal. Afbuighoek: 90 de CM 8852, een topmodel markt. Sinds die datum levert graden. met een 37 centimeter 'black men via de vakhandel een be­ De kwaliteit is zodanig, dat De pitch van het schaduw­ matrix' beeldbuis. Door dit hoorlijk komplete range aan Kodak een omruilgarantie masker is 0,65 millimeter, snufje heeft de monitor een diskettes. biedt. Mocht een Kodak-dis­ hetgeen resulteert in een ho­ grotere kontrast-omvang. kette onverhoopt fouten ver­ rizontaal oplossend vermo­ Naast de 5.25 inch maat - die tonen dan zal deze diskette gen van 390 lijnen. Het oplossend vermogen van zowel in 48 tracks per inch als gratis vervangen worden. Video-bandbreedte: meer maar liefst 700 bij 285 lijnen 96 tracks per inch wordt ver­ dan 8 MHz, de monitor is vol­ wordt bereikt door de video­ kocht - heeft men ook 3.5 inch Verdere informatie: gens de fabrikant geschikt tot bandbreedte van meer dan 15 schijven in het programma Kodak Nederland BV 64 tekens per regel. MHz, gekoppeld aan de mas­ opgenomen. De gemiddelde Postbus 1000 Lijnfrequentie is 15625 Hz, ker-pitch van 0,39 millimeter. winkelprijs zou voor tien en­ 3970 BA Driebergen-Rijsen­ de rasterfrequentie zit tussen De aansluitingen zijn kelzijdige 3.5 diskettes burg de 47 en 63 Hz. SCART (RGB-lineair) en f. 99,50 zijn, terwijl de dub- Tel.: 03405-99911

- 1$1 ( 5 . - GEBRUIKERS­ BASIC-PROGRAMMA'S VOOR MSX-COMPUTERS JP oe/oore De vele grafische mogelqkheden van de GROEPEN MSX-machlnes nodigen Uit tot het maken van bqzondere sprItes. De auteur IS erin geslaagd om met behulp van bewegende sprltes een aantal MSX2 gebruikersgroep krijgt. Verder zal er een twee­ behendlgheldsprogrammas te maken maandelijks blad uitgegeven Ook het speelse element IS In de Net in oprichting is de specia­ programma·s ruim vertegenwoordigd worden. Zo krqgt u spelenderwqs heel wat le MSX2 gebruikersgroep. Het kontakt-adres is: kneepIes van het programmeren onder Tot nog toe geen leden en de knie geen kontributie, maar wat MSX User Group ISBN 90 201 1877 3 niet is kan komen. Kontakt­ p/a Rudie Klaassen 112 pagInas ingenaaid adres: Brabanthoeven 45 Prqs f 24.75 5244 HH Rosmalen MSX2 gebruikersgroep ------S. Coppoolse LEREN OMGAAN MET Molenweg 41a MSX-COMPUTERS 3743 CL Baarn B Baarda en A van Londen Tel.: 02154-18866 Gebruikersgroep In de serie ·Leren omgaan met IS nu Udenhout en omstreken ook deze titel verschenen Dit boek IS speciaal voor de leugd geschreven Het IS de bedoeling dat de Nog niet zolang geleden, om longe computerenthousIast zonder hulp precies te zijn op 23 maart, is zqn of haar computer leert kennen HCC de gebruikersgroep Uden­ Taalgebruik en vormgeving zqn op de MSX-gebruikersgroep leugd van vandaag afgestemd hout en omstreken opgericht. ll Men wilt onder meer regel­ Zeer succesvolle serle De grootste computer-ver­ matig info-avonden organise­ ISBN 90 201 128 paglna·s Ingenaaid eniging in Nederland, de ren waarbij MSX - in de ruim­ PrilS f 24.90 Hobby Computer Club, heeft ste zin van het woord nogwel ook een speciale MSX-poot, - centraal zal staan. Verder met een eigen nieuwsbrief. heeft men kursussen en een MSX-BASIC Hoewel men officieel nog in eigen periodiek in de plan­ A/bert Sick/er oprichting is kunnen belang­ ning zitten. In deze bestseller vertelt Albert SIckier u Kontakt-adres: eerst over de achtergronden van de stellenden kontakt opnemen standaard Daarna begeleidt hll u bil uw via het adres: eerste stappen om te programmeren In Wil van Aarle MSX-BASIC HCCMSX-gg Armhoef33 Alle aspecten die deze taal zo blIzonder Postbus 2249 5071 VW Udenhout maken komen daarbil aan bod. In een 3500 GE Utrecht aantal appendices worden de harde feiten· genoemd: overzichten waarin alle Tel.: 030-946645 kenmerken terug te Vinden Zlln Met tien programma·s voor MSX-machlnes

MSX User Group Yamaha CX5M ISBN9020118196 gebruikersclub 208 pagina·s. ingenaaid PriJs f 29.75 Een aantal door heel Neder­ land verspreide MSX-lief­ Ook voor de muzikaalste on­ hebbers hebben de MSX der de MSX machines is er User Group opgezet, een ge­ een club, met zo'n 130 leden. GRATIS bruikersgroep met als motto: Niet slecht, als we bedenken Vraag In de boekhandel of computershop De MSX User Group is een hoe weinig CX5M computers naar onze nieuwe full colour cataJogus gebruikersgroep voor alle er verkocht zijn. 'Boeken voor homecomputers 1986'. MSX gebruikers die willen, Momenteel vallen er niet veel U kunt ook een briefkaartje sturen naar kunnen of willen kunnen pro­ gegevens te vermelden, daar onderstaand adres Doen II grammeren. men net begint aan een sa­ Met andere woorden, men menwerking met STEM richt zich duidelijk op de se­ (stichting elektronische mu­ rieuzere MSX-enthousiast, ziek), maar in een volgend INFORMATICA BOEKEN? die zelf een programma wil nummer weten we meer. kunnen schrijven. Kontaktadres: KWWER HEEFT ZE ALLEMAAL! Het lidmaatschap kost f. 35,­ per jaar, waarvoor men onder V. van Splunder andere gebruik kan maken Diepenbroek 87 van de software-service en te­ 5991 PT Baarlo lefonische ondersteuning Tel.: 04707-3348 eens heel boeiende effekten kaartenbak gebruikt worden. zouden kunnen opleveren. Ideaal voor (kleine) bedrijfs­ Philips MIX matige toepassingen. Eindeloos (tape: VG 8389, disk: VG8586) is ook speciaal Het eerste echte MSX reken­ programma's voor MSX2 bestemd. Vol­ blad - of spreadsheet - voor gens Philips voert het spel de zowel MSXl als MSX2 komt speler per mini-helikopter ook van Philips. Achter het In de afgelopen maanden heeft onze Nederlandse door onderaardse grotten, typenummer NMS 8702 ver­ MSX-Ieverancier uit het zuiden des lands - Philips waar tal van bezienswaardig­ bergt zich een cartridge die dus - een flink aantal nieuwe programma's op de heden worden bezichtigd. niet alleen een spreadsheet markt gebracht. Aan sommigen daarvan zullen we zou bevatten, maar ook een nog nadere aandacht schenken in de vorm van een Daarbij zou een buitenaards zakelijk georienteerd gra­ superwezen (goh, het zou phics-pakket. De gegevens software-recensie, maar we noemen ze hier vast al­ eens niet) roet in het eten uit het spreadsheet kunnen lemaalop. dreigen te gooien. hiermee worden verwerkt in bijvoorbeeld staaf- of taart­ Ten eerste is de reeds in num­ Alweer, sublieme graphics De grotten van Oberon (VG diagrammen. mer 7 besproken Telcom dus. Het programma leert de 8587: diskette, VG 8390: cas­ kommunikatie-cartridge gebruiker snel en doeltref­ sette) is een - alweer voor Tenslotte komt Philips met een kombinatie van program­ fend met tien vingers blind te MSX2 bestemd - edukatief een Pascal, Turbo Pascal ge­ ma, RS232 en modem in een typen - alweer, volgens het programma. De beschrijving naamd. De diskette heeft kastje - onder typenummer persbericht van Philips ten­ doet vermoeden dat het ge­ nummer NMS 8901 en kan al­ VG 8185 uitgebracht. minste - en bevat bovendien heel wat op een adventure ge­ leen in samenwerking met een behendigheidsspel. baseerd is, het is namelijk de MSXDOS gebruikt worden. Alleen op cassette verkrijg­ bedoeling om de verborgen baar is VG 8382, een dieet­ Daarbij is het de bedoeling kennis van een verdwenen Deze Pascili zou niet hele­ programma dat desgewenst om woorden die als een licht­ kultuur weer boven water te maal beantwoorden aan de komplete en verantwoorde - krant over het scherm bewe­ brengen. standaard zoals die interna­ volgens Philips dan tenminste gen zo snel mogelijk na te tik­ tionaal vastgesteld is, maar - dagmenu's kan uitrekenen. ken. Eveneens edukatiefis Reken­ deze wel zeer dicht benade­ wonder, dat het hoofdreke­ ren. Bovendien bevat Turbo Daarbij wordt bovendien re­ Kruiswoord (cassette: VG nen bevordert. Met negen ni­ Pascal een aantal extra's spe­ kening gehouden met de per­ 8387, disk: VG 8584) is ook veau's en naar keuze een of ciaal gericht op het gebruik op soonlijke behoeftes van de weer specifiek voor MSX2 ge­ twee spelers zal het hopelijk micro-computers. Zo kunnen gebruiker. schreven. Het tovert een goed gebruik maken van de er absolute adres-variabelen kruiswoordraadsel op het MSX2 graphics, waar het spe­ toegepast worden, zijn er bit­ Dan zijn er een drietal eduka­ scherm, waarbij 'verschillen­ ciaal voor geschreven is. De en byte-manipulaties be­ tieve programma's die res­ de moeilijkheidsgraden ge­ cassette-versie heeft type­ schikbaar en beschikt deze pektievelijk de topografie kozen kunnen worden. Er is nummer VG 8391, op disk is versie over dynamische van Nederland, Europa en de bovendien een ruim aantal dat VG 8588. strings. Verder kunnen de hele wereld vergroten. Ze verschillende puzzels in voor­ processor I/O-poorten recht­ kennen twee mogelijkheden, raad, de fabrikant claimt ette­ Het door Philips bij de VG streeks benaderd worden, be­ namelijk het tonen van een lijke duizenden. 8235 geleverde software-pak­ schikt Turbo Pascal over ge­ bepaald iets - een zee, rivier ket Home Office is nu ook los struktureerde konstanten en of plaats - waarvan de gebrui­ Als men over een printer be­ verkrijgbaar, onder nummer type-konversie en worden ker de naam opgeeft en het schikt kunnen de opgeloste NMS 8701. Het is een bunde­ ook willekeurig toegankelij­ overhoren van die kennis met puzzels bovendien ook nog ling van zowel een elektroni­ ke bestanden ondersteund. behulp van een 'blinde kaart'. afgedrukt worden. sche kaartenbak als een tekst­ verwerker, die samen als cart-· Al met al een flink aantal De programma's zijn speciaal Onder de nummers VG ridge geleverd worden. nieuwe programma's, waar voor MSX2 ontwikkeld en 8585( disk) en VG 8388 (cas­ Philips mee op de markt maken dan ook gebruik van sette) wordt een ontspan­ Bij gebruik op een MSX2 ma­ komt. Opvallend is dat er - de extra grafische mogelijk­ ningsprogramma geleverd ken ze ook gebruik van de ex­ eindelijk - ook specifieke heden hiervan. 'dat een originele benadering tra mogelijkheden daarvan, MSX2 titels verschijnen. biedt van het probleem van de zo zal op een 128K systeem er Alledrie omvatten ze een 'ste­ verdwenen schat' . Volgens maar liefst 80K ruimte be­ In komende nummers zullen denspel' , waarbij men met Philips is er gebruik gemaakt schikbaar zijn voor teksten en we zeker wat van deze titels een helikopter van plaats van de laatste ontwikkelingen kaartgegevens. Beide onder­ nader bekijken. naar plaats moet vliegen. Ze op programmeergebied, die delen werken in de praktijk zijn verkrijgbaar op cassette zich onder meer uiten in schit­ heel aardig, vooral de tekst­ of diskette, onder de num­ terende afbeeldingen en verwerker biedt heel wat mo­ mers VG 8383/VG 8580 (Ne­ fraaie muziek. gelijkheden. De kaartenbak derland), VG 8384/VG 8581 is echter wat beperkt. (Europa) en VG 8385/ VG Dat alles mag waar zijn, maar 8582 (Wereld). wat dit pr~ramma, De Sek­ Door zowel tekst als kaartge­ te, nu precle's inhoudt wordt gevens in het geheugen te Ook speciaal voor MSX2 is uit het persbericht niet hele­ hebben kan men ook makke­ Tempo-Typen, dat zowel op maal duidelijk. Waarschijn­ lij k zogenaamde mailings ma­ cassette (VG 8386) als disket­ lij keen adventure , in welk ge­ ken, brieven waarbij op som­ te (VG 8583) in de handel is. val de MSX2 kapaciteiten wel mige plekken gegevens uit de

.. • 5 X .. 2 tr et t les •

....J COMPUTER ... MAGAZINE

1. In MSX Computer Magazine komen veel verschillende on- derwerpen aan bod. Geef uw interesse aan voor elk van de Zeer Matic Niet hierna genoemde onderdelen van MSX Computer Magazine. geïnteresseerd geïnteresseerd geïnteresseerd

A Hardware-besprekingen computers A A A B Hardware-besprekingen diskdrives B B B C Hardware-besprekingen printers C C I C D Hardware-besprekingen monitoren D D D E Software-besprekingen spellen E E E F Software-besprekingen edukatieve programma's F F I F G Software-besprekingen toepassings-programma's (tekstverwerkers, G G I G I databases, spreadsheets etcetera) i [ Software-besprekingen utility's (assemblers, Disk Operating Systems, H H i H i programmeertalen etcetera) I I Boek-besprekingen I I I I J Listings spellen J J I J I K Listings edukatieve programma's K K I K L Listings toepassings-programma's L L I L I M Listings utility's M M M N Kort nieuws N N N 0 Brieven 0 0 0 P Lezers helpen lezers p p P Q EHBO Q Q Q R Trukendoos R R R I S Kort & Krachtig S S S I T Kursus ZaO-programmering T T T U Basic-programmering U U U V Computer-kommunikatie V V V I W Achtergrond-verhalen W W W X Meningen en opinies van de redaktie X X X I

2. In MSX Computer Magazine staan ook advertenties. 3. Hoe lang leest u gemiddeld in een nummer van MSX Com­ Leest u die: puter Magazine? Als u een nummer meerdere malen ter hand neemt, noemt u dan de totale leesduur. A altijd B meestal ...... minuten C soms D nooit

4. Zijn er, behalve uzelf, nog anderen die uw nummer van 5. Bent u over het algemeen: MSX Computer Magazine lezen? Zo ja. hoe veel personen zijn dit? A zeer tevreden over MSX Computer Magazine B tevreden over MSX Computer Magazine ...... personen C niet echt tevreden over MSX Computer Magazine D ontevreden over MSX Computer Magazine

6. Indien u ontevreden bent over MSX Computer Magazine, wilt u dan kort aangeven waarom?

~------0------7. Leest u naast MSX Computer Magazine nog andere MSX- a. Leest u, naast MSX Computer Magazine nog andere com- bladen? Zo ja, welke? puterbladen? Zo ja, welke?

t------1 9. Als u MSX Computer Magazine een rapportcijfer zou moeten geven, welk cijfer zou dat dan worden?

(1=zeer slecht, 10= zeer goed). ... (cijfer noteren)

10. Wat is uw leeftijd? 11. Bent u: A jonger dan 16 jaar A vrouw B 17-20 jaar C 21-24 jaar B man D 25-34 jaar E 35-49 jaar F 50-64 jaar G 65 jaar of ouder 12. Welke computer- en andere apparatuur heeft u thuis ter 16. Heeft u naast een MSX-computer nog andere compu­ beschikking? Graag in onderstaande tabel njerknaam en type­ ters? Zo ja, welke zijn dit en welke rand-apparaten heeft u daar- nummer vermelden. b ..IJ. ? Apparaat In bezit MSX1 computer: MSX2 computer: 17. Hoeveel uu, pe, week geb"';!d ""W MSX -romp",e' ge- I Cassetterecorder: middeld? Losse diskdrive(s): Ouick-diskdrive: ...... uur Printer(s): ~-----._------.------_.------Plotter(s): 18. Wat zijn de bezigheden die u met uw MSX-computer Monochroom monitor: doet? En hoeveel van de totale gebruikstijd neemt ieder van Kleurenmonitor: deze bezigheden in beslag? Modem: Video-recorder: Bezigheid Percentage gebruikstijd Compact-disk: A aktie-spellen Badventures Voor die apparaten die u - nog - niet bezit zouden we graag C andere spellen weten of u de aankoop ervan overweegt, in verband met onze D boekhouding/administratie 'onder de loep'-tests. Gelieve dit aan te geven met een cijfer in E Viditel-gebruik de kolom 'overweeg aanschaf' in de tabel, waarbij geldt: F andere computer-kommunikatie A die kans is zeer groot G tekstverwerking B dat is waarschijnlijk H programmeren C dat weet ik nog niet I anders: ...... D dat is niet erg waarschijnlijk E die kans is heel klein 19. Hoeveel commerciële programma's bezit u, verdeeld over de volgende kategorieën? Overweeg aanschaf Soort Aantal MSX1 computer: A spellen MSX2 computer: B toepassingen (database, tekstverwerker etc) Cassetterecorder: C utility's (talen, assembler etc) Losse diskdrive(s): Ouick-diskdrive: D anders: ...... Printer(s): Plotter(s): Monochroom monitor: 20. Oriënteert u zich voor de aanschaf van een programma Kleurenmonitor: in MSX Computer Magazine? Modem: A zeker Video-recorder: B waarschijnlijk Compact-disk: C waarschijnlijk niet

13. Zou u zich voor de aanschaf van een computer of rand- 21. In verband met de toekenning van de MSX Computer apparaat in MSX Computer Magazine oriënteren? Magazine trofee, wat is uw favoriete programma: ...... A zeker B waarschijnlijk ------. C waarschijnlijk niet 22. Als een van de25 MSX Computer Magazine programma-

_ ...--- _._--_._------~ cassette's op mijn naam valt, stuur me dan nummer: ... 14. Als u een MSX-computer bezit, hoe lang heeft u deze computer dan al? . Mijn naam is: I ...... maanden Adres:

15. Heeft u zich voor de aanschaf van deze MSX-computer Postcode en woonplaats: in MSX Computer Magazine georiënteerd? A nee, toen las ik MSX Computer Magazine nog niet B nee, hoewel ik MSX Computer Magazine toen al wel las C ja, ik heb me in MSX Computer Magazine georiënteerd 24. Ik ben abonnee ja/nee

U kun~ d~ formulier In een open enveloppe zonder postzegel opsturen aan: MSX Computer Magazine Antwoordnummer 10067 1000 PA Amsterdam IHartelijk dank voor uw medewerking, we zullen met uw wensen rekening proberen te houden. Hebt u zelf nog suggesties voor de redaktie van MSX Computer Magazine, qua inhoud, uitvoering etc? Geef ze dan - zo kort mogelijk - hieronder.

, 1 K r Nee, want die is er niet. Wat Tja, dan werkt het niet u probeert is in feite technisch onmogelijk. Zo is ons althans Op mijn MSX-computer staat verzekerd door de redaktie het beeld te veel naar links. van ons zusterblad, Video Uit Vandaar dat uw programma COMPUTER MAGAZINE en Thuis. We hebben uw Letter (MCM nummer 5) niet vraag aan hen voorgelegd prettig werkt. Ik heb dan ook omdat we zelf niet zo bekend in regel 120 daarvan de zijn met video-techniek. Vol­ WIDTH opdracht veranderd Brieven gens de techneuten daar zit van 32 naar 28, en dan gaat . het zo dat dergelijke experi­ het mis met mijn vierkantje menten weliswaar soms luk­ (cursor, red.) want dan val ik ken, maar dat zulks dan meer tussen de letters in. geluk dan wijsheid is. De computer en de recorder zijn Ook een poging om het In­ Problemen? domweg niet op elkaar afge­ voer Controle Programma te stemd. Slechts als beiden toe­ kombineren met de toets beep valligerwijs net een bepaalde uit nummer 8 is misgelopen. tolerantie vertonen, dan zal MSX Computer het mogelijk zijn om het com­ Weet u hiervoor een oplos­ puter-signaal goed op te ne­ sing? Magazine men. geeft raad W. van Gennep, Maasbracht Msn Technica. Data Book Op zich zouden we zeker in staat zijn om beide proble­ Heeft u vragen over, of problemen met uw In de trukendoos - MCM men op te lossen, maar eerlijk nummer 7 - spreekt u over het gezegd hebben we daar niet MSX computer? Stuur de redaktie dan even MSX2 Technical Data Book. de tijd voor. We publiceren een briefje, dan zullen wij proberen uw pro­ Ik wilde u vragen ofu mij niet alleen maar programma's blemen op te lossen. Mochten wij er ook een exemplaar hiervan, tegen waarvan we overtuigd zijn dat vergoeding natuurlijk, toe ze goed werken, en als een niet uitkomen, dan verhuizen wij uw brief kan zenden. keertje blijkt dat we de plank naar de 'lezers helpen lezers' rubriek. Mis­ misgeslagen hebben zullen schien dat iemand anders wel een oplos­ Anton Feenstra, Voorthui­ we er alles aan doen om die sing kan aandragen. Als er meerdere brie­ zen programma's alsnog te her­ stellen. ven met dezelfde vraag binnenkomen, dan Jammergenoegniet. We heb­ Maar om op verzoek allerlei zullen we, om ruimte te sparen, er slechts ben indertijd kans gezien een wijzigingen te aanbrengen, één van opnemen. behoorlijke partij MSXJ dat gaat eenvoudig niet. Wie Technical Data Books uit Ja­ dat wil moet het zelf zien te pan te laten komen, die we klaren. Hiervoor onze excuses aan de andere brief­ daarna tegen een schappelijk schrijvers, maar het gaat er toch om zoveel prijsje aan onze lezers kon­ Als daarbij blijkt dat het op­ mogelijk verschillende vragen te kunnen den aanbieden. eens mis gaat, tja, dat is eigen­ behandelen per nummer. Het MSX2 Technical Data lijk te verwachten. In het ge­ Book zou echter naar ons idee val van Letters wordt de cur­ te kostbaar worden, zo tegen sorposlt1e namelijk bere­ Overigens, er is een soort Ik ga als volgt te werk: ik ver­ de f. 200, -, reden voor ons om kend, waarbij uitgegaan brief die we nooit publiceren bind de RF (=televisie) uit­ er vanaf te zien. wordt van een schermbreedte maar toch erg vaak (en graag) gang van mijn computer met Als er ech ter een redelijk aan­ van 32 kolommen. Als die ontvangen. Dat is de brief de recorder, die op zijn beurt tal lezers interesse zouden to­ breedte wordt aangepast kan waarin een lezer of lezeres weer aan mijn TV aangeslo­ nen om - tegen een dergelijke er van alles misgaan. ons alleen maar komplimen­ ten is. Dat laatste om te kun­ prijs - een MSX2 Technical teert met MSX Computer nen zien wat er gebeurd. Data Book te willen bestellen Uw tweede experiment is bij­ Magazine. We nemen ze niet zouden we een beperkt aantal na nog gevaarlijker. Om een op, wegens ruimtegebrek, Daarna probeer ik mijn exemplaren naar Nederland tweetal machinetaal-routines maar gelezen worden ze wel recorder af te stemmen op het kunnen halen. tegelIjkertijd te gebruiken zeker! computerbeeld, rond kanaal Als degenen die interesse vereist een zekere kennis van 36. Maar wat ik ook probeer, hebben ons even een briefje machinetaal. Zonder die ken­ ik krijg geen duidelijk beeld. sturen zullen we in volgende nis valt eigenlijk niet te voor­ Computer op video nummer laten weten of zo'n spellen wat er allemaal fout Het is zo vervormd dat het bij­ eenmalige import van het kan gaan. Sinds kort bezit ik een video­ na niet om aan te zien is. MSX2 Technical Data Book recorder, een NV glO Panaso­ Rechtstreeks de computer al dan niet doorgaat. Kort en goed, probeer niet nic. Maar wat ik ook probeer, aan de TV koppelen gaat wel De 'zelfstart' truuk die u ons om zonder meer veranderin­ ik slaag er niet in om het beeld goed, dat geeft prima beeld. stuurde blijkt niet helemaal te gen in programma's aan te van mijn Sony HB 55 P MSX­ Weet u een oplossing? funktioneren, we komen er in brengen, tenzij u bereid en in computer kwalitatief goed op de Lezers Helpen Lezers ru­ staat bent om er de nodige te nemen. M. Eissens, IJsselstein briek op terug. energie in te steken. plaats van die komma is dat al den zijn er? (Niet dat ik jullie Doorgedraaide genoeg om zo'n fout te ver­ slecht vind, integendeel) diskdrive Geachte meneer, oorzaken. 5. Ik zou een kleuren plotter­ Uit de Computer Magazine printer willen kopen, maar Beste MCM, tweede jaargang nummer 8 Iedere week weer ontvangen dan wel een snelle, dus geen Ik heb al enige tijd een Philips op blz. 24 heb ik het spel 'Sna­ we een aantal brieven van le­ Sony. Welkeraadtumij aan? VG-8230 MSX2 met inge­ bar' drie maal ingetikt en ge­ zers die ons vragen waarom ze 6. Kunt u mij aan een volledi- . bouwde diskdrive. Nu ik kontroleerd en steeds krijg ik hun programma niet goed ge lijst van MSX-software 'gevorderd' ben tot het kra­ 'Out of Data in 1310' en het werkend kunnen krijgen. helpen? ken van programma's naar spel wil niet starten. Meestal neemt men daarbij 7. Op elke cassette van MCM disk komt het voor dat de dri­ Kunt u mij zeggen of er een tamelijk klakkeloos aan dat staat wel een programma dat ve blijft draaien wanneer ik fout in het programma zit? Ik de fout bij ons ligt; dat er een niet in het blad zelf staat. het spelletje laad en speel. heb een MSX computer Phi­ niet goed werkend program­ Kunt u die niet eens allemaal Daarom wil ik vragen of jullie lips VG8020. ma is afgedrukt. Soms - een op een cassette zetten? hier een oplossing voor we­ heel enkele keeF -is dat waar, 8. Bij ieder programma uit ten. Groeten van Eddy van de Vlis maar in het gros van de geval­ het 'MSX Games Book' moet (13 jaar), Den Helder len is er sprake van tikfouten je eerst het support-program­ C. vld Beek, Woudrichem bij het overnemen. ma laden, en dat is knap las­ Beste Eddy, Snabar is hele­ Jammer genoeg hebben we tig. Is daar niks aan te doen? Zo. Is het fraaie Woudrichem maalgoed. Ondanksaljehar­ niet genoeg tijd om al deze 9. Volgens mij zit er een fout tegenwoordig ook al een pira­ de werk moet je er toch nog brieven te beantwoorden, al­ in uw programma Vissen. tennest? En het ligt niet eens een foutje in hebben laten zit­ leen in die gevallen dat er in­ aan zee! ten. We kunnen je wel aange­ derdaad een fout in de gepu­ Mark Verboom, Waddinx­ AJle gekheid op een stokje, ven waar het ongeveer moet bliceerde listing school doen veen dit is het soort brief dat we ge­ zitten, maar je zal Snabar we dat. Maar in aJle andere woonlijk niet opnemen. Het toch nog eens moeten nakij­ gevaJlen moeten we dergelij­ 1. Nee. kraken van programma 's ken. ke brieven noodgedwongen 2. Geen. staan we niet achter, en tech­ Als je eens kijkt naar die regel terzijde leggen. 3. Nee, en niemand doet dat. nische hulp daarvoor zuJlen 1310 dan zie je dat er daar ie­ De beste raad die we de lezers Hopen we. we over het algemeen niet ge­ dere keer dat die regel uitge­ dan ook kunnen geven als een 4. MSX-INFO, MSX-GIDS ven. voerd wordt een getal uit de bepaald programma niet wilt en MSX-MOZAIK. En wij De reden dat we in dit geval DATA-regels wordt ingele­ lopen is om eerst op het vol­ vinden onszelf de beste. wel op zo'n vraag ingaan is zen, in totaal gebeurt dat gende nummer te wachten, 5. Onder de f. 5000,-, geen. omdat we wenken dat vele maar liefst 21 maal 32, dus in waar mogelijk in de oeps-ru­ 6. Nee. We zouden er zelf wel mensen die hun eigen, legale totaal 672, keer. Die getaJlen briek een verbetering staat. eentje wiJlen hebben. cassette-spellen naar een disk 21 en 32 kan je in de regels Als dat niet het geval mocht 7. Nee. We vinden het eigen­ wiJlen overzetten ook tegen 1300 en 1310 terugvinden, zijn en u kunt er werkelijk lijk wel leuk om voor de cas­ dit probleem op zullen lopen. waar ze door de FOR ... niet uitkomen, ook niet met sette- en diskette-kopers wat En dat wiJlen overzetten van NEXT lussen het aantal ke­ behulp van het Invoer Con­ extra's te doen. eigen speJlen vinden we wel ren dat het programma het trole Programma, dan kunt u 8. Vast wel, maar wij weten terecht. kommando READ B uit­ beJlen met onze telefonische niet hoe. Vraag maar aan de voert bestuderen. hulpdienst, op dinsdagmid­ uitgever. In principe kunnen er twee dagtussen vieren zeven uur. 9. Volgens ons niet. De 'ver­ dingen fout gegaan zijn in het Er moeten dan ook precies Helemaal zonder risiko is dat betering' die je ons stuurde geval dat de drive niet meer 672 stukjes data staan in de echter niet, want soms zal de wijst er echter wel op dat je tot stilstand komt na het laden dataregeIs. Die dataregels be­ redakteur die op dat moment een stukje DA TA verkeerd en starten van een machine­ ginnen op regel 450 en lopen aan de telefoon zit er een fles hebt ingetikt. taal-programma. Om met de door tot en met regel 1280, goede whiskeyom wiJlen ver­ eerste mogelijkheid te begin­ het zijn er in totaal 84. Ieder wedden dat de fout toch echt nen, er zijn vele manieren om van die 84 regels bevat in de aan het intikken ligt. En tot zo 'n cassette-spel te 'kraken', listing zoals we die afgedrukt nog toe hebben we geen fles­ Plattegrond Sorcery daar zullen we hier niet over hebben precies 8 aparte stuk­ sen hoeven verzenden ... uitweiden. Maar als het een­ jes data, diemetkomma 's van Ik heb moeite met het opstel­ maal gelukt is om in zo'n pro­ elkaar gescheiden zijn. En 8 len van een plattegrond voor gramma in te breken, zodat maal 84 is weer precies 672, Sorcery. Toen dacht ik aan u, het naar disk gesaved zou het aantal keren dat er data Waslijst en heb u dit briefje gestuurd. kunnen worden, dan is het moeten worden gelezen. Alvast bedankt, en nog suc­ probleem vaak dat men niet Graag zou ik jullie een paar ces met uw blad. weet hoe lang dat programma Je moet dus ergens een foutje vragen stellen waar ik het ant­ eigenlijk is. Het begin- en hebben laten zitten, of in de woord niet op weet. Johan Buijs, Vught start-adres zijn wel bekend, tweeFOR ... NEXTlussen, of 1. Ik heb een Sony Data-car­ het eind-adres niet. Dus in de data zelf. Anders kan tridge van 4 Kbytes. Bestaan Als alles goed is staat de plat­ grijpt de disk-bezitter naar de het niet dat de computer zegt er ook grotere? tegrond van Sorcery in de 'zware middelen' en gebruikt te weinig data te vinden. Jezal 2.IndeprijslijstvanhetCom­ EHBO van dit nummer. de BSA VE om een ruim stuk die regels dan ook nog een puter Collectief staat soms Geen dank, het is onze gewo­ geheugen weg te schrijven. keertje moeten kontroleren. card. en soms cart. Wat is het ne service. Overigens, als je Zo ruim, dat het werkgeheu­ Let daarbij vooral op de kom­ verschil. wel zelf eens een keer een gen van de drive zelf ook ma 's, daar worden de meeste 3. Brengen jullie ook een plattegrond maakt, stuur die wordt weggeschreven. En fouten mee gemaakt. Als je MSX agenda uit. Zo nee, wie dan ook in. Dan kunnen we daar zit hem nou net de bijvoorbeeld ergens per on­ doet dat dan wel? weer andere lezers gelukkig kneep. Want bij het terugla­ geluk een punt;e hebt gezet in 4. Wat voor andere MSX-bla- maken. den wordt dat RAM-gedeelte

·t 25 • -

- dat vlak boven de Basic­ beeld als er iets met de tape van zo 'n disk in de war, met funktie BASE(12) gebruikt, ruimte zit - dan ook weer gela­ gedaan moet worden, dan is als gevolg dat de inhoud in fei­ dan vertelt de MSX zelfje dat den. De gehe ugenloka ties die de timing zo kritisch dat die te verloren is. De disk zelf is het VRAM startadres voor de Disk-Basic gebruikt om aller­ interrupt problemen zou op­ volkomen in orde, alleen de tekenset in SCREEN 2 op 0 leigegevens van de drive in op leveren. Sommige spellen informatie in niet meer te ge­ staat. Met andere woorden, te slaan worden domweg gaan nog verder, die bevatten bruiken. Het meest tergende de tekenset staat helemaal overschreven. In feite onstaat hun eigen interrupt-routine, is nog wel dat waarschijnlijk onderin VRAM. er een ongedefinieerde toe­ zodat de eigenlijke inge­ meer dan 95 procent van de Die BASE funktie kan je stand, en als het enige dat mis bouwde routine helemaal informatie nog wel aanwezig voor alle start-adressen ge­ gaatis dat de drive blijft draai­ omzeild wordt. En dus de dri­ is. Maar er valt eenvoudigweg bruiken in de scherm soorten en heeft men nog geluk. Het ve niet na een bepaalde niet meer bij te komen, door­ o tot en met 3. Kijk maar na kan evengoed gebeuren dat wachttijd wordt uitgezet. dat de boekhouding die de in een goed MSX-boek. de drive echt op hol slaat en Er is dan eigenlijk maar een computer op de schijfzelf bij­ de disk -althans de informatie oplossing; namelijk het laden houdt - waar welk bestand be­ Je tweede vraag is jammer ge­ op de disk - vernietigd. en starten van elkaar schei­ gint etcetera - vernietigd is. noeg niet in het kader van de Als dit de reden is voor het den. Dus niet met Slechts mensen die alle as­ brievenrubriek te beantwoor­ probleem is er weinig aan te BLOAD, "naam",R pekten van de disk kennen den. We weten weliswaar te­ doen. Tenzij men kans ziet een programma laden en star­ zijn dan nog in staat om, met genwoordig zelf wel hoe de om het precieze eind-adres te ten, maar eerst met BLOAD veel inspanning, die informa­ vork in de steel steekt -de eer­ vinden, en dit eind-adres bo­ "naam" inladen, dan wachten tie nog te redden. Bijvoor­ ste keer dat we dergelijke ef­ vendien laag genoeg ligt. tot de drive stopt en dan pas beeld met een programma als fekten zagen stonden we per­ Maar vaak zal zo'n program­ starten met Diskmon, dat we een tijdje plex - maar het antwoord zou ma eenvoudig te lang zijn om USR. Daartoe moet eerste geleden publiceerden. teveel ruimte nemen. In het met drive te gebruiken. een USR gedefinieerd wor­ boek 'Behind the screens of den met het juiste start-adres: Overigens zal het er niet aan the MSX' echter, dat in de Wat ook kan gebeuren is dat DEF USRO=startadres liggen dat deze beide disket­ boekbesprekingen m dit zo'n ML-prográmma -dat im­ gevolgd door een aanroep tes voor Basic-bestanden ge­ nummer aan de orde komt, mers in een keer geladen en van die USR om het eigenlij­ bruikt waren. Het kan echter vindt je alle informatie die je gestart wordt - het software­ ke programma te starten, bij­ wel aan de X'PRESS zelf te nodig hebt. mechanisme dat de drive voorbeeld: wijten zijn. De eerste exem­ Mogelijk echter wijden wij er moet uitzetten buiten wer­ A=USRO(O) plaren van dit type vertoon­ in een van onze komende king stelt. We zien hetzelfde den een fout, waardoor het nummers ook nog een artikel effekt wanneer we' eerst de nog wel eens mis wou gaan aan. drive gebruiken om meteen met de disk-opbouw. Zo daarna een cassette-operatie DI ...... heeft de redaktie X'PRESS te starten. Ook in dat geval ooit eens een schijf vol met Alle ASCII-tekens blijft de drive draaien, tot die Mijn Spectravideo X'PRESS noest programmeerwerk ver­ cassette-opératie beëindigd weigert met een tweetal dis­ nield. Met is. kettes te werken. Met die Bij Spectra video zal men ech­ 10 FOR A=1 to 255 Het heeft te maken met de in­ disks - waarop hoofdzakelijk ter dergelijke vroege 20PRINT"A="A;CHR$(A) terrupt-routine, die allerlei Basic programma's op staan, X'PRESS-computers zonder 30NEXT A huishoudelijke zaken in de in tegenstelling met mijn an­ kosten van verbeterde ROMs krijg je de ASCII-tekens op MSX afhandelt. Zo'n vijftig dere diskettes die CP/M en voorzien. het scherm, behalve de te­ keer per sekonde wordt die MSXDOS bestanden bevat­ kens met de nummers 0 tlm interrupt-routine uitgevoerd, ten - krijg de fout 'Disk offli­ Maar ook bij andere model­ 31. Bij mijn weten kunnen die en kijkt daarbij onder andere ne' als ik probeer te laden of len kan het vroeger of later alleen met de GRAPH- en naar het toetsenbord. Ook de te saven. Ook FILES geeft opeensfoutgaan. Maak daar­ CODE-toetsen op het scherm MSX-klok - en bijvoorbeeld die foutmelding. om altijd reserve-kopieSn van gezet worden. Maar daar heb het ON TIME kommando - Wat moet ik hIer aan doen? belangrijke diskettes. ik niets aan bij de schermen 2 worden door die interrupt af­ Aan de buitenkant van de dis­ en3. gehandeld. kettes is niets vreemds te zien. Met andere woorden, zijn er Nu is het zo dat de diskdrive nog andere manieren om de­ altljd even doordraait nadat Martijn Docters van Leeu­ ze tekens op het beeld te krij­ er iets gelezen of geschreven wen, Deurne Tij dens het maken van spelen gen? is. Dat is gedaan om te voor­ ben ik op een paar problemen Ja, natuurlijk. Door eed komen dat, als een bepaald Onze oplossing: neem een opgelopen. Ik weet namelijk kombinatie van CHR$ kodes programma vaak snel achter bijl, en hak beide diskettes in niet hoe je in SCREEN 2 de kan ieder gewenst teken ge­ elkaar gegevens leest of heel kleine stukjes. Het helpt karakterset in VRAM? print worden. schrijft de motor steeds weer weliswaar niet echt, maar het Waar begint die karakterset Voor de kodes 0 tot en met 31 gestart moet worden. lucht wel op. Ofvieldeschade in VRAM? dient men: Pas als er een tijdje geen disk­ mee, stonden er geen onver­ Hoe ik in SCREEN 1 de te­ PRINT CHR$(I)CHR$(ko­ toegang geweest is zet het vangbare zaken op die disket­ kenkleur kan bepalen is me de+64) Disk Basic de motor uit. Dat tes? ook niet duidelijk. Het moet te gebruiken. 'eventjes wachten' nu wordt kunnen, gezien de Kort & Uw programmaatje kan als ook door die interrupt-routi­ Alle grappen daargelaten, er Krachtig 'Kleurrijk' uit num­ volgt uitgebreid worden: ne afgehandeld. is bitter weinig aan te doen. mer 7 van MCM. 10 FOR A=1 to 254 Hoewel het eigenlijk niet zou 15 IF A <32 THEN PRINT Soms is het echter nodig om moeten kunnen 'ontploft' een Hans Kappert, Waddinxveen ·'A="A;CHR$(I)CHR$ die interrupt even uit te scha­ diskette soms opeens. Door (A+64): GOTO 30 kelen, hetgeen heel simpel de een of andere oorzaak Je eerste vraag is simpel te 20PRINT"A="A;CHR$(A) kan in machinetaal. Bijvoor- raakt dan de logische opbouw beantwoorden. Als je de 30NEXT A LEZERSONDERZOEK

Lezersonderzoek vragen aantreffen waarmee te bepalen, dus stuur in die of wat dan ook is. Wij van we willen peilen wat voor ap­ lijst. Een postzegel hoeft er MSX Computer Magazine Dat MSX Computer Magazi­ paraten onze lezers zoal in niet op en bovendien maakt u zullen de fabrikant/importeur ne bij u in de smaak valt, dat huis hebben of binnenkort kans op een 25 MCM pro­ van het meest genoemde fa­ weten we. Dat bewijzen de willen gaan aanschaffen. Dat gramma-cassette's die we on­ voriete programma de nieu­ steeds stijgende oplage-cij­ is namelijk ook belangrijk. der de inzenders verloten! we MSX Computer Magazine fers wel. Maar het kan na­ programma-trofee uitreiken tuurlijk altijd nog beter. Als er maar weinig mensen en in een van onze komende een diskdrive bezitten - of er 25 cassette's nummers eens extra in het Daarvoor moeten we echter een willen gaan kopen - hoe­ zonnetje zetten. wel weten wat de interesses ven we natuurlijk niet al te Want als extra aansporing van onze lezers nu precies veel disk-hulpprogramma's hebben we 25 programma­ Privacy gewaarborgd zijn. Wilt u meer listings om te publiceren. De vraag of u cassette's ter beschikking ge­ in te tikken, of wilt u juist dat al dan niet een video-recorder steld, die onder de inzenders Natuurlijk worden alle for­ we meer aandacht gaan beste­ bezit is ook al van belang, ge­ die daar prijs op stellen zullen mulieren met de grootst mo­ den aan machinetaal-pro­ zien de binnenkort te ver­ worden verloot! Geef, als u gelijke diskretie behandeld. grammering? Om daar eens wachten mogelijkheid om wilt meedingen, wel even op U hoeft u uw naam en adres achter te komen hebben we zo'n videorecorder met een welke cassette u zou willen niet te vermelden, maar dan deze lezers-enquete op touw MSX2 te koppelen. ontvangen als u tot de geluk­ kunt u ook niet meedingen gezet. Op grond van de resul­ kigen behoort. naar een van die vijfentwintig taten van deze enquete kun­ gratis programma-cassette's nen we het blad aan uw wen­ MeM straks die we onder de inzende,rs sen aanpassen. Op grond van de resultaten Favoriet-trofee verloten. van dit lezersonderzoek zul­ Stuur in! Apparatuur len we de koers die MSX Bovendien kunt u op het en­ Computer Magazine het ko­ quete-formulier aangeven Kortom, doe mee met dit Behalve vragen omtrent de mende j aar gaat varen uitstip­ wat uw favoriete (commercie­ MCM lezersonderzoek en inhoud van MCM zult u in de­ pelen. Als u de vragen beant­ Ie) programma is. Of het nu help zo de inhoud van uw ze enquete ook een aantal woordt helpt u mee die koers een spel, een tekstverwerker MSX-lijfblad te bepalen.

Heeft u vragen over, of problemen met uw MSX computer? Stuur de redaktie dan even een briefje, dan zullen wij proberen uw pro­ blemen op te lossen. Mochten wij er ook COMPUTER MAGAZINE niet uitkomen, dan verhuizen wij uw brief naar de 'lezers helpen lezers' rubriek. Mis­ schien dat iemand anders wel een oplos­ Brieven sing kan aandragen. Als er meerdere brie­ ven met dezelfde vraag binnenkomen, dan zullen we, om ruimte te sparen, er slechts één van opnemen.

Problemen? Hiervoor onze excuses aan de andere brief­ schrijvers, maar het gaat er toch om zoveel mogelijk verschillende vragen te kunnen MSX Computer behandelen per nummer.

Magazine Overigens, er is een soort ons alleen maar komplimen­ brief die we nooit publiceren teert met MSX Computer geeft raad maar toch erg vaak (en graag) Magazine. We nemen ze niet ontvangen. Dat is de brief op, wegens ruimtegebrek, waarin een lezer of lezeres maar gelezen worden ze wel

t z .; ti $ mrt j • geheugen kan manipuleren, I de gevallen een karwei dat zijn dat alle akties vertaald een dergelijke 'C64 naar maar onder ons gezegd en ge­ niet zo een twee drie door een naar zaken die binnen de MSX'-vertaler te maken. En zwegen, de nadelen wegen programma gedaan kan wor­ MSX-architectuur mogelijk we houden met ingang van dit niet tegen dat voordeeltje op. den. zijn. En dat programma is nummer dan ook op met veel komplexer dan die emu­ MSXjes die daarom vragen Het C64 Basic is een veel pri­ Machinetaal-programma's lator. Kortom, een dergelijke op te nemen. mitievere taal dan wat we op zijn nog lastiger, daar de C64 benadering zou onaanvaard­ onze MSXen gewend zijn. Er een 6510 processor gebruikt baar traag zijn. Dan hebben we weer wat zijn geen kommando's voor en MSX met een Z80 werkt. Wij denken dan ook dat het meer ruimte voor zaken die geluid, graphics, sprites of De mogelijkheden van die werkelijk onmogelijk is om wel kunnen. zelfs kleur. Dat wordt alle­ twee processoren zijn alles maal met eindeloze series behalve gelijk. POKE-kommando's afge­ handeld. Welke waarden er Men zou in feite in Z80 machi­ gePOKEt moeten worden is netaal een 651O-emulator - nu juist de kennis van de C64- een programma waardoor die programmeur . Z80 doet alsof hij eigenlijk een 6510 is - moeten schrij­ Om nu een C64 Basic-pro­ ven. Dat is op zich wel te gramma op een MSX te laten doen, maar de snelheid van draaien kunnen er twee din­ zo'n geemuleerde 6510 ligt gen gedaan worden. Of men dan wel heel erg laag. Te laag vertaald iedere POKE naar voor spelletjes. een soortgelijke POKE op Daarbij moeten we ons be­ MSX , hetgeen in sommige denken dat we er met alleen gevallen niet eens mogelijk zo'n softwarematig nage­ zal zijn, of men probeert uit maakte 6510 niet zijn. Im­ te maken wat zo'n brij van mers, alleen al de opbouw van POKE-kommando's nu pre­ het video-deel is heel anders. cies doet en gebruikt dan een Met andere woorden, naast MSX-Basic kommando om die processor-emulator moet hetzelfde te bereiken. In bei- er ook nog een programma

Medio september 1986 verschijnt het Nederlandstalige MSX ROM/BIOS HANDBOEK. Vespuccistraat 48 Dit 300 pagina's tellende handboek bevat alle noodzakelijke in­ msx (Bij het Mercatorplein) formatie voor de serieuze MSX Programmeur. Amsterdam Beschreven worden o.a.: ~lilll~ 11~~ ,~ I~~ ~ W'lli h~ ~~ Tel: 020 - 123206 ROM-BIOS ROM-BASIC INTERPRETER Dagelijks is onze SYSTEEMVARIABELEN HOOKS MSX-speciaalzaak geopend! INS en OUTS van de Video Display Processor (VDP) INS en OUTS van de Programmabie Sound Generator (PSG) van 10.00 tot 18.00 uur INS en OUTS van de Programmabie Peripherallnterface (PPI) 'smaandags - vanaf 13.00 uur Alle adressen zijn overzichtelijk gerangschikt, bovendien is een uitgebreide index aanwezig zodat het zoeken van bepaalde infor­ Koopavond geopend matie snel kan geschieden.

.... De 1ste MSX software speciaalzaak in Am­ AI met al een onmisbaar naslagwerk voor hen die alles uit hun sterdam MSX willen halen. .... Het meest uitgebreide assortiment. ook in boeken, tijdschriften e.d. Reserveer nu al Uw examplaren door overmaking van 1.55,00 op .... Objektieve voorlichting en advies giro 3667557 tnv. N.Joosen, Baarle Nassau ovv. MSX ROM/ BIOS. Of door een wettig betaalmiddel (eurocheque/ postche­ .... Listing-service que) t.W.v. 1.55,00 te zenden aan onderstaand adres. .... Doorlopende demonstraties .. Betalen bij ontvangst kan ook, de prijs wordt dan: Verzending door heel Nederland 1.55,00 + 1.3,75 verzendkosten. Bij vooruitbetalen (zie bov~n) worden geen verzendkosten in re­ MSX Softpost kening gebracht.' van Kinsbergenstraat 62 Ook verkrijgbaar in Boekhandel en Computershop, via Compu­ 1057 PT Amsterdam tercolectief, MSX-SOFTPOST, Computopost Raalte Voor België: Zonder verzend- en rembourskosten bij vooruit­ MSX SHOP te Keerbergen of Computerwinkeltje te Mechelen betaling via postgiro nr. 4526682 Een uitgave van:

t.n.v. M. Westera ~ 020-183001 TERMINAL SOFTWARE PUBLICATIES Postbus 111, 5110 AC Baarle Nassau I ~...... I De MSX2 met een staartie Voor de Firato zetten alle elektronika-concerns altijd weer hun bes­ te beentje voor. Sterker nog, sommige apparaten zijn eigenlijk al een tijdje af, maar worden tot de Firato in de ijskast gezet. Anders heeft men niets nieuws te melden.

I ',', I I I " I I I I I . 1 I I I I I' \ . , I I I I I I I I I \ I , I I I I I I I \ I I I . I I I . I I Voor Sony gaat dat - zeker als kwaliteit-prijs verhouding het al uitstekende toetsen­ Console het MSX-computers betreft - van het totale pakket. Het is bord van de HB-F500P zelfs {~ niet op. Want wat Sony op de echter niet helemaal ondenk­ nog iets verbeterd. Wilde bij De console, de eigenlijke Firato introduceert is werke­ baar dat sommige details van dat HB-F500P bord het 'ram­ computer, is ook al fraai te lijk gloednieuw. Maar liefst de programmatuur in de uit­ melen' voor sommige mensen noemen. De metalen kast twee MSX2 modellen, de eindelijke versie net even iets nog wel eens wat storend zijn, meet 36 bij 33 centimeter, bij HB-F700P en de HB-F9P. anders zouden kunnen zijn . bij deze nieuwe machine is een hoogte van 8 centimeter. Die HB-F9P is daarbij een dat verschijnsel geheel ver­ De kleuren zijn gelijk aan die goedkope instap-machine die Die software, het HI-BRID dwenen. van het toetsenbord, beige en voor slechts f. 799,- een hele­ pakket, hebben we apart ge­ creme. De kast is overigens boel te bieden heeft. Wel test. Dat artikel vindt u elders Het aantal toetsen is ronduit stevig genoeg om er ook zwa­ 128K RAM en 128K VRAM in dit nummer. respektabel, in totaal zijn er re monitoren op te plaatsen. en ingebouwde software. 90toetsenopdit41 bij 18cen­ Het gewicht van die stevige Maar in dit nummer bekijken Vonngeving timeter metende toetsenbord kast mag er dan ook zijn ; we eerst de HB-F700P, het ondergebracht. Behalve de meer dan 6 kilo. nieuwe topmodel. De HB-F700P lijkt qua uiter­ MSX standaard-toetsen zijn In die kast vinden we een vol­ lijk sterk op zijn voorganger, dat onder meer een kompleet ledige MSX-2 computer, Dat topmodel heeft dan ook de HB-F500P en ziet er dan numeriek eiland, waarbij ook kompleet met disk-drive, heel wat extra's, het is inder­ ook weer uiterst professio­ de rekenkundige bewerkings­ twee MSX uitbreidings-slots, daad de eerste MSX met een neel uit. Er is gekozen voor toetsen nogmaals herhaald twee joystick-poorten, prin­ meegeleverd staartje. Met een op de Personal Computer zijn. terpoort, RGB-uitgang, au­ andere woorden, Sony levert gebaseerde vormgeving: de dio/video uitgang, cassette­ een echte muis bij de HB­ machine bestaat uit een los Alle letter-, cijfer- en leeste­ poort, aansluiting voor een F700P. Zo'n elektronisch toetsenbord en een vierkante ken-toetsen zijn ivoorwit, de tweede diskdrive, reset-toets knaagdier dat de laatste jaren kast waarin de eigenlijke verdere toetsen zijn in een en aan/uit-knop. De daarbij al vele bureau's onveilig elektronika is ondergebracht. beige tint uitgevoerd. De gekozen opstelling maakt ma­ maakt. funktie- en andere speciale ximaal gebruik van de moge­ Plus de software die nodig is Het toetsenbord wordt met toetsen (home, ins, del en lijkheden die zo'n console­ om die muis ook nog nuttig te een soepele, afneembare ka­ stop) bevinden zich in een opstelling biedt. kunnen gebruiken. Software bel met de systeem kast el­ tweetal groepen boven het ei­ overigens van een standaard kaar, waardoor er veel bewe­ genlijke toetsenbord en bezit­ Zo vinden we aan de voorzij­ zoals bij een muis verwacht gingsvrijheid op de werktafel ten een rechthoekige, wat de behalve de diskdrive , de mag worden. Nog niet zo heel ontstaat. Deze oplossing grotere vorm. joystick-interfaces, de reset­ lang geleden was een derge­ geeft ook nog extra ruimte, de en de power knop ook nog de lijk pakket alleen op veel en monitor kan namelijk desge­ De slag van de toetsen be­ beide MSX-slots. Alle andere veel duurdere computers te wenst op de console geplaatst aansluitingen zijn op de ach­ gebruiken en kostte alleen die worden. draagt zo'n 4 millimeter, met een heel duidelijk klikje aan terzijde aangebracht. Deze software alleen al een stuk Het toetsenbord is licht, het einde van het trajekt. Ook opstelling biedt inderdaad meer dan de hele HB-F700P! slechts iets meer dan een kilo , zonder de MSX key-click is een zo groot mogelijk ge­ zodat het verplaatsen ervan het heel duidelijk of een toets bruiksgemak, zoals we met de (of even balanceren op een al dan niet ingedrukt is . De HB-F500P al hebben ge­ Primeur stapel papieren) geen proble­ opstelling is wat 'uitgehold', merkt. men oplevert. We wisten al een tijdje dat dit waarbij de helling van de toet­ moois er aan zat te komen en sen per rij is aangepast. Bo­ hebben de heren bij Sony dan Toetsenbord vendien bezit dit uiterst dun­ Muis ook voortdurend aan het ne (gemiddeld 2 centimeter) hoofd gezeurd om een test­ Het toetsenbord bleek zeer toetsenbord een tweetal Bij deze computer wordt exemplaar. Uiteindelijk kre­ prettig in het gebruik. De pootjes aan de achterzijde standaard een muis geleverd, gen we een van de eerste ma­ kwaliteit is zonder meer ver­ waarmee het geheel desge­ zo'n klein kastje waarmee chines die in Nederland aan­ gelijkbaar met toetsenborden wenst schuin te zetten is. Al men over de tafel moet ma­ kwamen, slechts een paar da­ zoals die met de echte profes­ met al is het een zeer prettig noeuvreren. Die muis moet gen voordat de persen moes­ sionele Personal Computers werkend toetsenbord, dat worden aangesloten op de ten gaan draaien. Bovendien worden meegeleverd. Het is een fraaie vormgeving paart joystick-poort en kan dan die­ was de software op dat mo­ van een kompromis-loze aan een werkelijk doordacht nen als een soort alternatieve ment nog niet helemaal af, kwaliteit en vergeleken met ontwerp. cursor-toetsen, bij program­ zacht gezegd. m~ 's die daar op berekend De diskette die we ontvingen zIJn. bevatte weliswaar alle pro­ Behalve het mechaniekje gramma's, maar er zat geen waarmee de beweging over letter dokumentatie bij. Ge­ het tafelblad vertaald wordt lukkig bleek bijna alles zich naar een verplaatsing van de als vanzelf te wijzen. cursor op het scherm heeft de Daarnaast liepen we met dit Sony-muis ook nog een twee­ pre-produktie programma re­ tal drukknoppen, waarmee gelmatig tegen problemen bijvoorbeeld de aangéwezen op, sommige zaken werkten funktie geselekteerd kan wor­ alles behalve vlekkeloos. den. Desondanks vonden wij het In de praktijk bevalt het ge­ van belang om toch zo snel bruik van de muis uitstekend. mogelijk met een test-verhaal Het is even wennen, maar dan te komen, ge~en de prima kan men ook over het beeld- »

scherm heen en weer racen, veel sneller dan met de cur­ sor-toetsen. Het kiezen van

allerlei funk ties gaat als van­ c~~1 zelf, de interaktie is werkelijk heel prettig.

Mechanisch is deze Hitbit­ muis prima uitgevoerd. Een van de problemen die wel ) eens voor willen komen met \ \ \ deze nuttige diertjes is het vervuilen van het overbreng­ mechanisme. Onderin de muis is namelijk een holte aangebracht, waarin zich een metalen met rubber bekleed Geheugen redaktie gaven wat dat betreft sies van MT-BASE slechts balletje bevindt. Dit balletje echter goede hoop. Sony 64K geheugen op de HB­ reageert op de bewegingen De HB-F700P is wat geheu­ heeft de memory-mapper F700p te kunnen ontdekken. die met de muis op het tafel­ gen betreft wel bijzonder techniek toegepast, waarbij Bij latere versies van dit pro­ blad worden uitgevoerd en ruim voorzien. Naast 64K alle 256K processor-RAM in gramma gaat het echter wel brengt deze beweging over op ROM - 48K MSX-2 Basic en het subslot 3-3 is onderge­ goed. een tweetal rolletjes. 16K Disk-Basic - vinden we bracht. 384KRAM. Bij de MSX-1 machines was Een regelrechte misser in de Daarbij zal het onvermijde­ Daarvan zijn 128K in gebruik het nog allemaal tamelijk MSX2 standaard is het feit dat lijk zijn dat er allerlei stof en voor de sublieme video-mo­ eenvoudig, maar om de de RAM-disk maximaal pluisjes in het mechanisme te­ gelijkheden en een riante macht aan RAM en ROM in slechts 32K kan omvatten. rechtkomen, die na enige tijd 256K voor de eigenlijke pro­ een MSX-2 kwijt te raken Dat is nu eenmaal zo vastge­ de goede werking van het ge­ gramma's. Basic-program­ heeft men een hele nieuwe legd in de MSX2 standaard, heel verhinderen. Deze Sony­ meurs hebben daar niet zo­ truuk moeten bedenken de al maar het was toch wel heel muis is op simpele wijze te veel aan, die moeten het met genoemde memory-mapper. prettig geweest als men van­ openen, zonder dat daar ge­ de gebruikelijke magere Dit heeft veel van de softwa­ uit Basic de nu braakliggende reedschap voor nodig is, ten­ 23631 bytes zien te stellen. re-ontwikkelaars op het ver­ 192K RAM tenminste als einde het binnenwerk te kun­ Genoeg weliswaar voor de keerde been gezet. RAM-disk had mogen ge­ nen schoonmaken. meeste toepassingen, maar bruiken. Maar dat bezwaar toch een wat mager getal Het verhaal gaat dat men zo'n geldt voor alle MSX2 compu­ De beide drukknoppen heb­ naast de totale hoeveelheid maand voordat de eerste ma­ ters met meer dan 64K RAM. ben een hele korte slag met ROM- en RAM-geheugen chines met deze geheugen­ een positief klik-gevoel aan van 448K. techniek op de markt ver­ het einde, waardoor men schenen een kort schrijven Accu nooit onzeker is over het al Die lap geheugen is echter van ASCII - het Japanse be­ Behalve het normale geheu­ dan niet goed ingedrukt heb­ wel uitstekend bruikbaar drijf dat de MSX-standaard gen bezit de HB-F700P ook ben ervan. voor machinetaal-program­ heeft ontwikkeld - ontving nog een stukje speciaal ge­ meurs. Juist dan biedt zo'n met daarin de mededeling dat heugen, wat ook als de machi­ groot geheugen de mogelijk­ het niet ondenkbaar was dat ne uitstaat wordt bijgehou­ heid om ook heel ingewikkel­ die memory-mappertechniek den. In de computer zit name­ Diskdrive de programmatuur te maken. onderdeel van de MSX-stan­ lijk een kleine accu, die steeds Per slot van rekening doet de­ daard zou worden. als we de stroom aanzetten De drive is de standaard 3.5 ze HB-F700P wat geheugen automatisch opgeladen inch diskdrive, in een dubbel­ betreft niet onder voor de Echt verbazend is het dus niet wordt. zijdige uitvoering met een ka­ IBM PC in zijn basis-uitvoe­ dat bij de introduktie van Daardoor kan de interne paciteit van nOK. Als er een ring. MSX2 computers met meer kloklkalender ook doorlopen reeds geformatteerde schijf in dan 64K geheugen opeens als de stroom uitstaat. Als we de HB-F700P drive gestoken De indeling van het geheugen bleek dat zulks allerlei onge­ de computer dan later weer wordt zal de machine auto­ over de slots is tamelijk inge­ wenste gevolgen had voor aanzetten zal blijken dat de matisch vaststellen welk for­ wikkeld. Hopelijk levert dat spellen en/of machinetaal­ datum en tijd in de tussentijd maat - enkel- of dubbelzijdig geen compatibiliteits-proble­ programma's. keurig zijn bijgehouden. - deze diskette heeft en ver­ men op, enkele testjes op de Zo blijkt de aller-eerste ver- volgens dat formaat aanhou­ Maar behalve die datum en den. SLOT0 SLOT 1 SLOT 2 SLOT 3-0 SLOT 3-3 tijd kunnen er ook nog wel &HOOOOI I i ROM wat andere zaken in dat spe­ I I De nOK opslag-kapaciteit I BASIC ciale ~eheugentje opgebor­ I ROM lijkt ons ruimschoots vol­ &H40001 BASIC I )OiSk- gen worden. Zo kan er een i I RAM doende voor zelfs de meest in­ Cartridge- Cartridge- I~I(Geheugen- wachtwoord worden opgege­ I kaart- I gewikkelde toepassingen, de &H80001 gleut 1 gleut 2 ven, wat daarna moet worden meegeleverde software kan H ingetikt alvorens de computer er ruimschoots mee uit de wilt reageren. Een aantal voeten. De B-drive connector standaard-instellingen kun­ biedt de mogelijkheid om de­ &HFFFJ 1_] nen ook bewaard worden, zo­ als het opkomen met 40 of 80 ze kapaciteit in de toekomst GEHEUGENKAART nog eens te verdubbelen. B kolommen bij het aanzetten. COMPU'Ia MAGAZhII EI

Aansluitingen ook dat Sony, als A-merk, prima service geeft op zijn We hadden indertijd flink wat produkten. kommentaar op de aanslui­ tingen van de voorganger van dit model, de HB-F500P. Maar behalve een prima Jammer genoeg blijft die kri­ MSX2 - met een macht aan tiek nog steeds geldig. Want geheugen - krijgt u voor uw hoewel de Sony HB-F700P geld ook nog een software­ zeker niet te weinig aanslui­ <~- 1t ! pakket. En als we dat gegeven tingen telt zijn we er toch niet meenemen in onze slot­ helemaal tevreden over. I 11 11 11 11 H 11 11 konklusie vinden we de HB­ 11 11 I~ 11 I I1 I I I111111 111 11111111111 111 . F700P ronduit een koopje. Het blijkt nog steeds moge­ Met die software leent de ma­ lijk te zijn omde pluggen voor chine zich namelijk zonder de cassette-interface en de meer voor professioneel ge­ RGB-uitgang te verwisselen, gesloten met klepjes (die ech­ bruik, zoals wel blijkt uit het de ingangen zijn gelijk. Der­ ter geen extra beveiliging feit dat de importeur, Brand­ gelijke verwisselingen kun­ kennen in de vorm van een De Sony HB-F700P is een steder , de HB-F700P intern nen fataal zijn voor de kwets­ schakelaartje). Gezien het computer die qua uitvoering gaat gebruiken voor secreta­ bare elektronika. ruime interne geheugen is dit en geheugen niet onderdoet riaats-werk. Nog afgezien van Bovendien vragen we ons af echter zeer zeker geen be­ voor veel duurdere PC's. De het feit dat dergelijke pro­ waarom er bij de RGB-aan­ zwaar, twee slots zullen ruim­ kombinatie van los toetsen­ grammatuur tot nog toe niet sluiting voor een acht-polige schoots voldoende zijn. bord en console oogt - en los verkrijgbaar is denken we DIN-plug gekozen is in plaats werkt - uiterst prettig. Boven­ dat een pakket met deze kwa­ van de zoveel meer voor de Doku __tie dien is dit toetsenbord van liteit ettelijke honderden gul­ hand liggende SCART-aan­ een werkelijk uitstekende dens zou moeten opbrengen. sluiting. Bij onze testmachine zat vrij­ kwaliteit. wel geen dokumentatie, De hoeveelheid geheugen is Vergelijkbare pakketten op De audio- en (PAL)video­ slechts het standaard-boekje indrukwekkend, de nOK ka­ de duurdere PC-markt kun­ uitgang is volgens het beken­ met de aansluit-instrukties en paciteit van de ingebouwde nen zelfs meer dan duizend de - en volgens ons niet ideale een kommando-overzicht. In diskdrive houdt in dat men er gulden kosten. - Sony-systeem. We prefere­ de uiteindelijke versie zal dat niet al te snel 'uit zal groeien'. ren nu eenmaal een simpele echter wel wat anders gelegen De meegeleverde dokumen­ Toegegeven, het hangt er tulpstekker boven de zespoli­ zijn. Sony levert een dik tatie is meer dan voldoende. maar vanaf of u die software ge DIN-aansluiting. Die zes­ boekwerk over MSX2 Basic nodig heeft. Als we het HI­ polige DIN-plug is weliswaar mee, wat zowel voor de be­ Tot nog toe hebben we het BRID pakket buiten be­ heel gewoon op de betere te­ ginner als voor de gevorderde nog niet gehad over de kwali­ schouwing laten is de HB­ levisies, maar computer-mo­ meer dan genoeg uiterst over­ teit van beeld en geluid, maar F700P een prima computer nitoren werken bijna altijd zichtelijke informatie bevat. die zijn - vergeleken met de voor een niet onaardige prijs. met tulp-stekkers. Er wordt voorganger, de HB-F500P - Met de software echter is de echter wel een kabel meege­ In feite is het een bundeling er nog een stukje op vooruit HB-F700P zonder meer leverd met aan de ene zijde van de reeds bij vorige model­ gegaan. Een van de proble­ goedkoop te noemen. De deze zespolige DIN-plug en len meegeleverde boekjes, men met die machine was bij­ kombinatie computer en soft­ aan de andere kant de nood­ maar nu in een kaft. voorbeeld dat het geluid wat ware zou zelfs in sommige ge­ zakelijke tulp-stekkers. Wie Daarnaast zal er een uitge­ 'vuil' was, men hoorde aller­ vallen een heel aardig alter­ echter de RGB-uitgang wilt breide handleiding voor de lei storinkjes die uit de eigen­ natief voor een echte PC kun­ gebruiken zal daar een aparte meegeleverde software ko­ lijke computer zelf kwamen. nen zijn. kabel voor moeten bestellen. men, naar we aannemen van Die bijgeluiden zijn nu geheel de gebruikelijke Sony-kwali­ verdwenen. Voor verdere informatie om­ teit. trent leverdata en dealer­ Wie geen monitor bezit - of Als MSX2 computer is de adressen: een televisie met aparte au- Software HB-F700P niet te duur te noe­ . dio- en video ingangen - kan men, f. 1799,- inklusief muis Brandsteder Electronics bv het wel vergeten. Aansluiten Maar wat de HB-F700P zo is voor een dergelijke kom­ Jan van Gentstraat 119 aan de antenne-ingang is niet bijzonder aantrekkelijk promis-loze kwaliteit een he­ 1171 GK Badhoevedorp zonder een extra modulator maakt is de gebundelde soft­ le nette prijs. Bedenk daarbij tel: 02968-81911 mogelijk. Dat laatste vinden ware. De computer zelf is ge­ we echter niet zo'n bezwaar, degen technologie, maar op gezien de 80-koloms moge­ zich niet geruchtmakend. De lijkheid van de HB-F700P zal programmatuur echter kent een normale televisie eigen­ tot nog toe zijn gelijke niet in Kleurenmonitor lijk niet te gebruiken zijn. De MSX-Iand. beeldkwaliteit wordt dan te slecht. Elders in dit nummer beste­ den we uitgebreid aandacht Vergeleken met de HB­ aan dit pakket, dat op gelijk HB·F700PIF700B F500P is er een MSX-slot niveau staat met allerlei gein­ minder beschikbaar. Er res­ tegreerde pakketten zoals die ten er nog altijd twee, beiden op Personal Computers ge­ aan de voorzijde en keurig af- bruikt worden. puter met de Hl-BRIO dis­ kette in de drive komt men automatisch op het bovenste niveau van het pakket. Na een aardige introduktie, waarbij een muisje u buigend HI-BRID welkom heet in de MSX2 we­ reld krijgt u het zogenaamde Het eerste professionele Visual Files scherm te zien. Visual Files geintegreerde soflware-pakket Die naam - zichtbare bestan­ den in het Nederlands - is goed gekozen. Op dit scherm kunt u namelijk a\1e handelin­ voorMSX gen met bestanden en disket­ tes verrichten die u maar wilt, en nog heel wat meer. Er be­ vinden zich een zestal ikon en Elders in dit nummer kunt u detest lezen van de nieuwe Sony MSX2, - afbeeldinkjes die de diverse de HB-F700P. Op zich een uitstekende MSX-computer voor een keuzes voorste\1en - op het scherm, met daarnaast een redelijke prijs. zevental titels van op te vra­ gen sub-menu's. Die ikonen kunt u overigens desgewenst Maar wat de HB-F700P zo Bestands-manipulatie; Dus wie hoopt om met een op iedere gewenste plek van bijzonder aantrekkelijk Tekstverwerking; kopie van Hl-BRIO aan de het scherm plaatsen, als u een maakt is de gebundelde soft­ Database; slag te kunnen zal eerst dt> !10- andere lay-out zou prefere­ ware. De computer zelf is ge­ Spreadsheet en dige geheugen-modules moe­ ren. degen technologie, maar op Zakelijke graphics. ten aansluiten, of zich de HB­ zich niet geruchtmakend. De F700p - waar Hl-BRIO dan Ikonen programmatuur echter kent meteen bijgeleverd wordt - tot nog toe zijn gelijke niet in Dat a\1es bevindt zich op een moeten aanschaffen. Het grote voordeel van der­ MSX-land. enkele niet-beveiligde disket­ gelijke ikonen is dat ze inter­ te, zodat men niet meteen Nederlands nationaal zijn. Ongeacht wel­ Al met al reden genoeg voor voor onoverkomelijke pro­ ke taal iemand spreekt, het ons om een apart 'onder de blemen staat als er iets fout Een aardig detail: het HI­ zal altijd duidelijk zijn dat de loep' verhaal aan dit pakket gaat met de schijf. Mits men BRIO pakket is een Neder­ vuilnisbak te maken heeft te wijden. natuurlijk met een kopie landse ontwikkeling die door met het weggooien van din­ werkt en het origineel veilig Sony Japan wereldwijd zal gen. Het Hl-BRIO pakket is een opbergt. worden meegeleverd met de HI-BRIO biedt overigens om zogenaamd geintegreerd voor de teksten uit een aantal pakket waarin we a\1es terug­ talen te kiezen, namelijk En­ vinden wat er aan primaire gels, Italiaans, Frans, Spaans, toepassingen voor computers Nederlands en Duits. Op ons bestaat, dat in kwaliteit ver­ testexemplaar werkte dit fea­ geleken mag worden met ture nog niet goed, vandaar pakketten zoals we op de Per­ dat u hier de Engelse termen sonal Computers vinden. Het zult vinden. geheel is afgestemd op die mensen die eigenlij k niets van Middels de ikoon-funkties de werking van een computer kan men kiezen uit de volgen-. weten en dat ook niet willen de mogelijkheden: leren. Door de uiterst heldere menu-struktuur is dat ook Uitvoer naar scherm; niet nodig, het is een typisch Uitvoer naar printer; werk-pakket, bestemd om de Diskdrive A; produktiviteit te verhogen. Diskdrive B; Terug naar Basic en De opbouw is zodanig dat Op die disk is dan ook nog HB-F700P. Het MSX-soft­ Weggooien (die vuilnisbak). men op simpele wijze de ge­ eens ruimschoots voldoende ware bedrijf bij uitstek in Ne­ ..... gevens van het ene program­ ruimte voor de nodige bestan­ derland in de zakelijke sektor Schijf-inhoud ma naar het andere kan over­ den, zodat het geheel aan een - Micro-Technology - heeft hevelen. enkele diskdrive genoeg daarmee internationaal er­ Om bijvoorbeeld de inhoud heeft. kenning gevonden voor de van een schijf te bekijken kwaliteit van zijn produkten. moet de cursor met de muis Overigens kan het pakket al­ op het gewenste drive-ikoon leen maar draaien op compu­ Gebruik geplaatst worden waarna Hl-BRIO omvat de volgende ters met voldoende geheu­ twee korte tikjes op de muis­ onderdelen: gen, 256K RAM is vereist. Na het aanzetten van de com- knop de directory op het

'rrRt r -

COMPUIa MAGAZINI

scherm tovert. Maar niet zo­ Copy All, Format en Erase maar een directory. Er wordt AII, oftewel het kopieren van een 'window' - een soort hulp­ een volledige diskette, for­ schermpje - geopend waarop matteren en wissen van alle de bestandsnamen verschij­ bestanden. nen, ieder voorzien van al­ weer een ikoon. Het submenu 'Object', waar­ Deze ikonen zijn afgeleid van mee we individuele bestan­ de funktie van het bestand in den kunnen manipuleren, kwestie. Zo kan men in een biedt: oogopslag overzien of een be­ Open, Duplicate, Type, Print paald bestand nu een pro­ en Close All. In het Neder­ gramma (. CO M file), een no­ lands: openen, op het scherm titie bestand (heel aardig aan­ afbeelden (in een window na­ gegeven met een bloknootje) tuurlijk), naar de printer stu­ of bijvoorbeeld een gege­ ren en sluiten van alIe bestan­ vens-bestand (een ponskaart­ den. ikoontje) is. Deze techniek - waarbij af­ Allemaal manieren om de di­ 'Special' geeft twee mogelijk­ Window hankelijk van de beeld-op­ rectory in beeld te brengen, heden, Clean Up - waarmee bouw men als het ware een dus. Even met de muis om­ het scherm opnieuw opge­ Het window waarin die drive­ menu naar boven of naar be­ hoog bewegen laat een soort bouwd kan worden als we bij­ inhoud vertoond wordt kan neden ontrolt door het te kie­ cursor - de aangewezen mo­ voorbeeld de directory-win­ men desgewenst groter of zen - maakt het mogelijk om gelijkheid wordt met lichte dow hebben vergroot - en Sa­ kleiner maken of over de di­ erg veel keuzes direkt be­ letters op een donker veld ve Setup, om onze zelf geko­ rectory - als deze te groot is - schikbaar te hebben, zonder weergegeven - over die keu­ zen instellingen -zie verderop heen en weer laten scrollen. dat daardoor het scherm on­ ze-mogelijkheden van het - te kunnen bewaren. Een bestand van de disk ver­ overzichtelijk wordt. submenu 'view' lopen. Als wijderen gaat - om nog een die balk op de gewenste mo­ Via 'Language' kunnen we voorbeeld te geven -als volgt: Via de zeven volgens deze gelijkheid staat kan men de voor een van de eerder ge­ techniek werkende subme­ muis-toets weer loslaten en noemde talen, Engels, Ita­ Eerst de schijfinhoud opvra­ nu's kunnen we dan ook een presto, de keuze is gemaakt. liaans, Frans, Spaans, Neder­ gen, dan het gewenste be­ hele serie funkties bereiken. Op zo'n manier kan men op lands en Duits, kiezen. stand aanwijzen met de muis, Om even bij het begrip 'direc­ iedere gewenste wijze de be­ 'TV Std' laat ons kiezen voor vervolgens de cursor naar de tory' te blijven, er is een sub­ standen op een schijf in beeld of de PAL of de NTSC televi­ vuilnisbak verplaatsen en de­ menuutje met de naam krijgen, in het gekozen win­ sie-standaard. Wat ons be­ ze weer aanwijzen om ten­ 'view'. Als we de cursor op dow. Een kind kan de was treft niet zo nuttig. slotte op de vraag of dit echt deze naam plaatsen en dan op doen, computerkennis is ei­ de bedoeling is ja te antwoor­ de muis-knop drukken, dan genlijk niet nodig. 'View', het submenu voor de den. verschijnt er een lijstje met manier waarop de directory extra mogelijkheden in het Verdere mogelijkheden verschijnt, zie eerder in dit ar­ Dat alles kan met alleen de beeld. tikel. muis gedaan worden, het toetsenbord komt er niet aan Goederen? te pas. Bovendien mag het er in deze omschrijving wat in­ 'Goods' tenslotte verdient gewikkeld uitzien, in de prak­ wat meer aandacht. Onder dit tijk is het een sekonden­ kopje vinden we de keuzemo­ kwestie. gelijkheden: Pull-up en pull-clown Calculator, Clock, Calender en Control Panel. Naast de ikon en gebruiken de Bij de keuze Calculator ver­ Hl-BRIO programma's nog schijnt er een rekenmachien­ een andere techniek die ken­ tje op het scherm, dat we met merkend is voor de echte pro­ de muis - of met het toetsen­ fessionele programmatuur, bord - kunnen bedienen. Ie­ de pull-up en pull-down me­ dereen weet dat een compu­ nu's. Dat houdt in dat men ter in principe een rekentuig van de sub-menuutjes alleen is, met Calculator kan je hem maar de naam ziet staan en Dat ziJc: Het zou te ver voeren om hier nog als zodanig gebruiken niet de mogelijke keuzes bin­ by icon - met ikoon, de stan­ alle mogelijkheden van het ook. Weliswaar is het een nen die menu's. Pas als men daard-weergave, Visual Files programma uit­ heel beperkt rekenmachien­ het betreffende menu selek­ by name - gesorteerd op gebreid te omschrijven. We tje, met alleen de basisbewer­ teert verschijnen de keuze­ naam, ,Volstaan daarom ook met het kingen, maar het w~rkt heel mogelijkheden. Zodra men by date - gesorteerd op da­ opnoemen van de namen en prettig. het menu in kwestie weer los­ tum, mogelijkheden van de ver­ laat verdwijnt die extra tekst by size - gesorteerd op grootte schillende submenu's. C1ock, het ligt voor de hand, weer spoorloos, de oorspron­ en tovert een klokje op het kelijke schermtekst ver­ by kind - gesorteerd op naam­ Onder het kopje 'Disk', voor scherm. Met wijzers, dat wel. schijnt weer. extensie. disk-operaties, vinden we: Leuk maar niet echt nuttig. Agenda bestanden te laden. Even de werker de menu's aanzetten en Function keys. Dat tweede directory in beeld brengen, met de muis, terwijl de data­ submenu biedt de keuze uit De kaJender daarentegen is met de muis naar het juiste base ze juist altijd toont. Te­ laden of saven van de teksten wel heel nuttig. Niet alleen bestand manoeuvreren, twee recht, men heeft gekozen onder de F-toetsen, die in alle verschijnt er een maand-ka­ tikjes op de toets en hop, naar voor de binnen een bepaalde programma's gebruikt kun­ lender in beeld waarin zowel het volgende programma. Dit toepassing meest logische op­ nen worden. voor- als achteruit gebladerd is dan het eigenlijke hoofd­ lossing, zonder daarbij er kan worden, maar er kan ook menu van de toepassingen, koste wat kost naar te streven Het eerste submenu kent ach­ per dag een notitie op die ka­ waar we weer een aantal keu­ om een standaard-oplossing tereenvolgens: lender gemaakt worden. zes voorgeschoteld krijgen. te hanteren. Daarvoor is overigens meer About, informatie over ver­ dan voldoende ruimte, meer Erg veel verschil zit er overi­ sie-nummer van het program­ dan in een standaard-agenda. Standaard-schermen gens niet in, men hoeft eigen­ ma; Die notities worden daarna lijk nauwelijks na te denken. Goods, de klok, kalender en keurig op schijf bewaard en De vier toepassingen en het Om bijvoorbeeld zo'n menu rekenmachine; de dagen waarvoor er een no­ hoofdmenu werken allemaal in de tekstverwerker te ge­ Wordprocessor; titie bestaat worden op de volgens hetzelfde principe. bruiken geven we een tikje op Database: maandkalender van een ken­ Er verschijnt een scherm de muis, waarna we er een Spreadsheet; merkje voorzien. Helemaal waarop uiteindelijk gewerkt funktie kunnen uitzoeken. Graphics en fraai echter wordt het als we kan worden, met bovenaan Naar links of naar rechts be- Quit. de kalender opvragen op een dag waarvoor er al een aante­ kening gemaakt is; dan ver­ schijnt die aantekening na­ melijk automatisch op het scherm. Kortom, onder de menukeuze 'Calender' zit een gecomputeriseerde agenda.

Control panel

De laatste keuze van 'Goods' is het kontrole-paneel. Met dit paneel kunnen we zo on­ geveer alles instellen wat er maar in te stellen is op onze MSX. Zo kunnen we precies die kleur kiezen die we willen, door op een soort schuifjes met de muis de rood-, groen­ en blauw-waarden te kiezen. Het geluid van de Beep laat zich ook al aanpassen, net als het volume ervan. De reaktie-snelheid van de muis zelf is - alweer via een soort schuifje -in te stellen, net als de snelheid waarmee een statusregel die de naam wegen bepaald welk subme­ Toevallig - we hadden immers de muis-knop reageert. Ook van het programma bevat en nu, naar boven en beneden de nog geen gebruiksaanwijzing de afstand tussen de letters verdere relevante informatie keuze binnen het submenu. - ontdekten we dat de 'Goods' van bepaalde teksten laat zich geeft. Zo zal hier te lezen zijn Een volgend tikje op de muis ook via de Select-toets te­ hier instellen. met welk gegevensbestand stelt de aldus gekozen funktie voorschijn konden komen. Eenmaal gekozen instellin­ we aan het werk zijn, terwijl in werking. Handig! gen kunnen natuurlijk vastge­ in bijvoorbeeld de tekstver­ legd worden voor volgende werker ook zaken zoals cur­ Eventueel kunnen de cursor­ Hl-TElT sessies, middels de 'Special­ sorpositie, regel, kolom en toetsen ook gebruikt worden, Save Setup' keuze. resterende vrije ruimte hier waarbij de Escape-toets er De tekstverwerker zelf is qua onder gebracht zijn. voor zorgt om te schakelen mogelijkheden tamelijk stan­ van werk-scherm naar menu­ daard. Geen al te komplexe Verdere keuzes Onder die statusregel staan scherm. Voor ons was dat een funkties, maar een gewone een aantal submenu-titels, ware uitkomst. In onze pre­ goede tekstverwerker. De Tot nog toe hebben we alleen die per programma verschil­ produktie versie namelijk mogelijkheden zullen voor 99 het Visual File programma lend zijn. Ook per program­ reageerde die muis veel en procent van de gebruikers besproken, de eigenlijke toe­ ma verschillend is de wijze veel te scherp, hetgeen nog meer dan voldoende wezen, passingen moeten nog aan waarop we een keuze uit de verbeterd zou worden. er is zelfs een 'mail-merge' bod komen. Op ons test-ex­ menuutjes kunnen maken. mogelijkheid ingebouwd vol­ emplaar konden we die pro­ Dat hangt er maar vanaf wat Hoofd-menu gens Sony. Zo'n mail-merge gramma's alleen maar laden voor informatie we op ons wil niets anders zeggen dan door vanuit het Visual Files scherm hebben staan. Zo Op het hoofd-menu heeft dat u een standaard-brief kan gedeelte een van de .COM moeten we bij de tekstver- men zo de keuze uit Program opstellen, waarin dan bepaal-

- . - g .. t j" .. COMPUTER MAGAZINE

de gegevens automatisch en bellen, maar gewoon, een nog niet ingevuld in het pro­ HI-CALC kunnen worden ingevuld van­ goed doortimmerd program­ gramma op het moment dat uit een database bestand. Stel ma. De sterkste eigenschap is wij deze test uitvoerden. We Een van de belangrijkste toe­ dat u een bestandje hebt met nog wel de bedienings-vrien­ nemen echter zonder meer passingen van de computer in daarin de namen en adressen delijkheid. Ook mensen zon­ aan dat ook deze opties sterk de zakenwereld is het van uw vrienden, dan kunt u der enige ervaring zullen vrij genoeg zullen zijn. spreadsheet-programma, het op deze wijze heel simpel ie­ snel met Hl -TEXT uit de voe­ rekenblad in goed Neder­ der van hen een 'persoonlij­ ten kunnen, net zoals trou­ De veldlengte is bijzonder lands. Zo'n programma is on­ ke' brief sturen, waarbij hun wens met alle andere onder­ ruim, er mogen 255 tekens ontbeerlijk om allerlei moge­ naam, adres en andere gege­ delen van HI-BRID. Opval­ per veld gebruikt worden. lijkheden eens goed door te vens ingevuld vanuit dat be­ lend was dat op het eerste ge­ Ook het aantal velden schijnt rekenen. standje. Vooral voorbedrijfs­ zicht alle grafische tekens ook nauwelijks beperkt te zijn, als Om uit te leggen wat een matige toepassingen is dat gebruikt kunnen worden. In een record-indeling te groot spreadsheet nu precies is kun­ een hele prettige mogelijk­ samenwerking met een MSX­ wordt om op een scherm te nen we het beste een vergelij­ heid. printer biedt dat goede moge­ passen verschijnen er auto­ king gebruiken die iedereen lijkheden om simpele kader­ matisch vervolgschermen. wel kent. Ook de diverse blok-funkties tjes en illustraties in een tekst Stel, u wilt eens berekenen - kopieren, verplaatsen etce­ op te nemen. Hoewel we niet helemaal ze­ wat de wekelij kse boodschap­ tera - ontbreken niet, net zo­ ker zin van onze zaak denken pen u kosten. Tien tegen een min als het zoeken ofvervan­ Hl-BASE we dat Hl-BASE recht- dat u dan op een velletje pa- gen van stukken tekst. De ~unktie-toetsen kunnen wor­ De database uit het pakket is den geprogrammeerd met al even simpel in het gebruik vaste, vaak gebruikte tek­ als de tekstverwerker, het sten, wat veel tikwerk kan be­ wijst zich allemaal zo onge­ sparen. veer vanzelf. De beschikbare menu's en Alweer, geen hoogstandjes hun funkties zijn: maar gewoon solide program­ mering met een duidelijke na­ Files, met de mogelijkheden druk op de gebruikersvrien­ dir, new, open, save, save as, delijkheid. In ons testexem­ merge, rename, delete en plaar ontbraken nog enkele quit. funkties, zoals sorteren en zoeken, maar volgens Sony Block, met de keuzes begin, zal het mogelijk zijn om op el­ end, move, copy, delete, wri­ ke gewenste manier te sorte­ teenread. Nadat men metbe­ ren en te selekteren. Zo' se­ gin en end het blok bepaald lektie kan daarna geprint streeks met relatieve disk-be­ pier een hele serie bedragen heeft kan er dus met dat blok worden, waarbij het afdruk­ standen werkt. Dat zou in­ opschrijft, met daarnaast de naar hartelust gemanipuleerd formaat in te stellen is. Ideaal houden dat het programma, omschrijvingen en onderaan worden. voor bijvoorbeeld etiketten. als er een fout gemaakt wordt een totaaltelling. Mocht u en de computer bijvoorbeeld zich afvragen wat er gaat ge­ Format, om het uiterlijk van In de statusregel verschijnen wordt uitgezet zonder het be­ beuren als u, in plaats van ie­ de tekst te bepalen, met: de naam van het bestand dat stand weg te schrijven, er ei­ dere week alles wat u nodig insert, wrap off, right margin, in gebruik is, het totaal aantal genlijk niet veel aan de hand heeft, sommige zaken eens left margin, c1ear tab en set records en het nummer van is. Bovendien is de grootte per maand gaat halen in voor­ tab. Daarbij geldt dat bij­ het huidige record. van zo'n disk-bestand eigen­ delige groot-verpakkingen, voorbeeld insert een schake­ lijk slechts beperkt door de dan wordt het al wat drukker laar is, door deze mogelijk­ De menu-mogelijkheden zijn kapaciteit van de diskdrive. op uw velletje. heid te kiezen stapt men over legio. We vinden het F-keys En die kan tot nOK oplopen. Dan verschijnen er drie extra naar 'overwrite'. Zo kan dus submenu weer, evenals het Die aanname zou ook de twee kolommen, eentje met de of automatisch invoegen of Files-submenu. Verder kun­ mysterieuze opties in het edit­ prijzen van die groot-verpak­ overschrijven ingesteld wor­ nen we kiezen uit: menu, pack en recall, verkla­ kingen, eentje waarin u aan­ den. ren. Met deze kommando's geeft of u het betreffende arti­ Display, met next, last, begin zou men dan zo'n relatief be­ kel wekelijks of maandelijks Search, met next, search en file, end file en goto; stand kunnen omzetten tot gaat halen en tenslotte een replace. Edit, met de keuzes change een normaal sequentieel be­ kolom met de uiteindelijke record, add record, add field, stand en omgekeerd. Een kosten per maand. Soms zal Go, ga naar, met de mogelijk­ delete record, delete field, nuttige extra, daar relatieve daar simpelweg vier maal het heden begin of file en end of pack en recall. Op die twee bestanden nu eenmaal meer weekbedrag staan, in andere file. laatsten komen we nog terug. disk-ruimte innemen. Zo zou gevallen juist de prijs van de men kompakte versies kun­ grote verpakking waar u het Function keys, waarin de in­ Onder Print vinden we: cur­ nen aanmaken, om voor alle . een hele maand mee redden houd van ieder van de 10 rent record, range, on index veiligheid achter de hand te kan. funktie-toetsen op het scherm en page setup. Dit laatste houden. verschijnt om ze eventueel te item biedt de mogelijkheid Zo langzaam maar zeker hebt gaan herdefinieren . om de indeling van de print­ Alles bij elkaar genomen is u dan al het papieren equiva­ out vast te stellen. Hl-BASE een goede databa: lent van een spreadsheet voor AI met al is Hl -TEXT een re­ se, alweer zonder veel ex­ uw neus. Want in een delijk standaard tekstverwer­ Zoals reeds gezegd, de tra's. Typisch een echt werk­ spreadsheet heeft u ook de ker. Geen opvallende toeters Search en Sort funkties waren programma. beschikking over rijen en ko- lommen, die u naar keuze Met een cel-afmeting van 12 maken. Daarbij kan men via onder de knie te krijgen. mag invullen met tekst, getal­ posities is HI-CALC zeker het Draw-menu kiezen uit: Het geheel ademt een duide­ len of formules. Zo'n formule een spreadsheet dat genoeg lijk andere sfeer uit dan de verwijst dan weer naar de in­ nauwkeurigheid zou moeten Twee-dimensionale lijn-dia­ meeste programma's die we houd van andere cellen, waar bieden. De mogelijkheden grammen; onder ogen krijgen en met of een vast getal - een kon­ zijn meer dan afdoende maar Twee-dimensionale taart- enige schroom willen we de stante - of mogelijke een an­ - alweer - niet spektakulair. diagrammen; term 'ambachtelijk' gebrui­ der formule in staat. De sterkte van het program­ Twee-dimensionale balk-dia­ ken om het verschil te om­ ma ligt eerder in het gemak grammen; schrijven. Door sommige van die kon­ waarmee men het gebruik Drie-dimensionale taart-dia­ Daarmee bedoelen we dan stanten te wijzigen kunt u met kan leren en de samenwer­ grammen en dat er duidelijk geen tijd en een spreadsheet in een keer king met de andere onderde­ Drie-dimensionale balk-dia­ inspanning is verspild aan al­ een bepaalde situatie doorre­ len van het pakket dan in al­ grammen. lerlei toeters en bellen waar kenen. Een vraag bijvoor­ lerlei bijzondere funkties. vrijwel niemand op zit te beeld zoals: Keus genoeg. Temeer daar er wachten, maar dat men dui­ wat gebeurt er als ik de prijs HI-GRAPH ook nog gekozen kan worden delijk er naar gestreefd heeft van mijn produkt met 10 pro­ uit zo'n vijftien verschillende om alle basis-funkties zo be­ cent verlaag - aangenomen Het laatste deel van het HI­ patronen, waarmee onder­ grijpelijk mogelijk in te bou­ dat men kan inschatten hoe­ BRID pakket is niet echt voor scheiden kunnen worden aan­ wen. Wat ons betreft is men veel er dan meer verkocht zal thuisgebruikers bedoeld, gebracht. daar uitstekend in geslaagd. worden kan met een spreadsheet uitstekend beantwoord worden.

Het HI-CALC spreadsheet kan dergelijke problemen zonder meer aan. Het is be­ hoorlijk kompleet, er kunnen zelfs twee afzonderlijke spreadsheets tegelijkertijd in het geheugen aanwezig zijn. leder daarvan kan maar liefst 255 rijen bij 26 kolommen omvatten.

Het wordt weer volledig be­ stuurd met sub-menu's, waar­ onder de bekende F-keys en Files menu's. Zo is er de Goto, waarin men kan kiezen uit cell, begin en end. In het Calc-menu vinden we: autoca1c on/off, ca1cula­ te, justify, decimals en scien­ tific on/off.

Het Block menu omvat begin en end om een blok te definie­ maar eerder voor zakelijke De verdere menu's zijn deels Nogmaals, sommige funkties ren, move, copy, read en wri­ toepassingen bestemd. Al­ weer oude bekenden, zoals werkten in onze versie nog te om het te manipuleren als­ thans, wij denken niet dat Files en F-keys, terwijl Print niet. Zo hebben we het HI­ mede blank om een gedeelte veel mensen de behoefte voe­ ons dit maal laat kiezen tussen GRAPH gedeelte nauwelijks snel te wissen. Het Edit-sub­ len om bijvoorbeeld de maan­ het afdrukken van een echt kunnen bekijken. menu biedt: enter formula, delijkse gasrekening nu eens scherm - met een grafiek erop Toch menen we over het ge­ insert row, insert column, de­ keurig als grafiek te laten - of de gebruikte data. heel een uiterst positief oor­ lete row, delete column en printen. Het Set-menuutje laat het deel te kunnen vellen. Maar change column. Vooral de in­ Voor die zakelijke - of weten­ aantal taart-diagrammen in­ eigenlijk hadden we, gezien sert en delete funkties maken schappelijke -gebruiker geldt stellen alsmede de gewenste het feit dat het geheel door het erg simpel om een echter dat een goede grafi­ patronen. Micro-Technology ontwik­ spreadsheet aan te passen en sche weergave van allerlei cij­ keld is, ook niet anders ver­ eventueel uit te breiden, zon­ fers juist wel heel belangrijk Konklusie wacht. der deze funkties zou een ver­ kan zijn. Zo'n grafiek laat HI-BRID wordt voorlopig al­ geten kolom inhouden dat het zich veel makkelijker lezen Het HI-BRID pakket is het leen meegeleverd met de So­ hele sheet opnieuw ingevoerd en interpreteren dan een eerste werkelijk professio­ ny HB-F700P, maar we ho­ moet worden. staatje met getallen. neel te noemen zakelijke pro­ pen dat het op enige termijn En dat is precies waar HI­ gramma voor MSX. Alle on­ ook apart in de handel ge­ Via het Print-menu kan de pa­ GRAPH om de hoek komt derdelen zitten zo te zien bracht zal worden. gina-lengte worden ingesteld. kijken. Met dit programma goed doortimmerd in elkaar Daarnaast kunnen of de ak­ kan men gegevens uit bij­ en doordat ze allemaal op de­ Brandsteder Electronics bv tuele cel-inhouden of de ach­ voorbeeld Hl-CALC of HI­ zelfde logische manier Jan van Gentstraat 119 terliggende formules afge­ BASE gebruiken om er over­ werken is het een fluitje van 1171 GK Badhoevedorp drukt worden. zichtelijke grafieken van te een cent om het een en ander tel: 02968-81911

)", . ?leer vergelijk :lijst :lijst2 Om dit voorbeeld weer te als leegp :lijstl [ gt [}} stoppen moeten de CT RL- en als deelp eerste :lijstl :lijst2 [ STOP-toetsen tegelijkertijd Logologisch gt ze te eerste :lijst1 vergelijk worden ingedrukt. me :lijst2] Een andere handige procedu­ [gt vergelijk me: lijs tl :lijst2] re is "item". Dit primitief eind maakt het mogelijk een aan­ gesproken ••• gewezen deel uit een lijst te Een andere toepassing vin­ halen. den we bijvoorbeeld in de vol­ De belangstelling voor Logo neemt de laat­ gende procedure met betrek­ ?leer item :n :object king tot een bijvoeglijk naam­ als :n = 1 [gt eerste :object] ste tijd sterk toe. De oprichting van een Lo­ woord. gt :item :n - 1 me :object go-gebruikersgroep binnen de HCC op 14 eind juni j.1. is daarvan het bewijs. De inspannin­ ?leer verbuigen :lidw :bijv : zelfst Een voorbeeld: gen van het Logo Centrum Ede gedurende als elementp eerste ;lidw [ de drukaf item 3 [ NEC NAC de afgelopen jaren hebben daar zeker een het ] [ maak "bijw woord NIKS] :bijv drukt af op het scherm: NIKS belangrijke bijdrage aan geleverd. Gelukkig "e drukaf ( zin :lidw :bijv heeft ook Philips, als belangrijke MSX-on­ :zelfst)] [ drukaf (zin :lidw Inzenden dersteuner, de waarde van Logo ingezien :bijv :zelfst)] eind en een zeer fraaie MSX-versie uitgebracht Wie schrijft een kort pro­ in modulevorm. Probeer het bovenstaande grammaatje waarin de voor­ maar eens met: gaande procedures het fraaist Al met al reden voor MSX Deze rubriek zal u geen Logo tot hun recht komen? Voor de Computer Magazine om voor gaan leren. Daarvoor bestaan ?verbuigen "de "leuk "schild­ mooiste voorbeelden hebben de Logo-liefhebbers een vast al meer .dan genoeg boeken. pad we een aardige attentie in pet­ plaatsje in te ruimen. We zijn We gaan echter wel eens pro­ ?verbuigen "een "mooi "huis to. Het beste voorbeeld zuI­ van plan om in ieder nummer beren hoe we Logo kunnen len we in deze rubriek opne­ wat speciale aandacht aan Lo­ uitbreiden. Een van de aar­ Probleem men. go te schenken. digste eigenschappen van Lo­ En omdat zo'n aparte pro­ go is dat we de computer met Een probleem doet zich voor Hetzelfde geldt voor de vol­ grammeertaal het beste door behulp van een basispakket bij "snel of "kaal; dat wordt gende puzzel. Probeert u het een echte kenner beschreven allerlei nieuwe begrippen dan snele of kale. Wie voelt hier afgebeelde figuurtje eens kan worden hebben we daar kunnen leren. We hoeven zich geroepen om hier een op het scherm te toveren. iemand van het Logo Cen­ daarvoor alleen de benodigde aardige oplossing voor te be­ trum Ede, Willem Heijster, procedures te definiëren. In denken? voor uitgenodigd. deze eerste bijdrage geven we Het volgende kan veel origi­ niet alleen een aantal voor- I neler (wie stuurt ons wat?), Mogelijkheden beelden voor niet-Logolo- maar het gaat hier meer om gen, maar tevens een aantal de truukjes: Logo staat het meest bekend zeer handige procedures. om zijn fraaie grafische mo­ ?leer proza gelijkheden, zijn onderwijs­ Memberp ss drukaf ( zin (kies : adj) kundige toepassing en als (kies 'kindertaaltj e'. Het zal menig Om onbegrijpelijke redenen :nmw) (kies :ww) lezer dan ook wel verbazen te is het in diverse Engelse Lo­ drukaf [ ] wacht 150 De achtergrond hiervan? vernemen dat een Logo-prak­ go's voorkomende memberp drukaf (zin (kies': adj ) (kies Simpel. Logo is namelijk niet tikum is opgenomen in het niet in de MSX-versie opge­ :nmw) [zijn] (kies :bijw) in de eerste plaats bedoeld om programma voor 2e jaars stu­ nomen.Dit primitief dient er­ wacht 200 te leren programmeren. Het denten psychologie aan de voor om na te gaan of iets deel proza programmeren is een moge­ Universiteit van Nijmegen. uitmaakt van een lijst. lijkheid om het logisch den­ Niet vanwege het 'teken- of ?leer kies :pjoeter ken te kontroleren. De waar­ sproken deel' , maar als ken­ We schrijven nu zelf de proce­ gt item (1 +gok tel:pjoeter) de voor het onderwijs ligt nismaking met interaktief dure elementp: :pjoeter hierin dat je kinderen kunt programmeren met de eind uitdagen bepaalde proble­ woord- en lij stbewerkingen in ?leer elementp :el :lijst men te analyseren om daarna Logo. Je zou dat het 'profes­ als leegp :lijst [ gt "vals] maak "bijw [ sloom snel mooi deze analyse op de computer sionele' deel van Logo kun­ als gelijkp :el eerste :lijst [gt dik bol gek] uit te proberen, te kontrole­ nen noemen. "waar] maak "ww [ kruipen flitsen ren als het ware. Het geeft de Daarmee valt bijvoorbeeld gt elementp :el me :lijst springen glijden schuiven rol­ kinderen ook de mogelijk­ uitstekend computerweten­ eind len] heid hun eigen theorieën te schap te bedrijven. Boek_~n maak "nmw [ slakken haaien formuleren en te toetsen. De van Harvey ('Computer­ Een praktische toepassing konijnen olifanten giraffen onmiddellijke feedback van I science Logostyle') en van van elementp vinden we bij­ mieren] het beeldscherm zet weer aan Minsky & Solomon ('Logo voorbeeld in de procedure maak "a dj [ stoute wijze lelij­ tot experimenteren. Works') bewijzen dat. Juist vergelijk, die de elementen ke grote kleine guitige] Oplossing sturen naar: over dit fraaie aspekt van Lo­ van 2 lijsten vergelijkt en de Logo Centrum Ede go staat niets in de Philips overeenkomende elementen Uittesten met: Annadaal96 handleiding. op volgorde teruggeeft. ?proza 6715 JC Ede COLUMN

MOOIE DROMEN Nee ik heb deze zomer niet plotseling mijn haar en mijn baard laten groeien. Hopelijk bent u van de schrik bekomen en is het u duidelijk dat de foto op pagina 3 niet de mijne is. Ere wie ere toekomt, Wammes Witkop besteedde aanzienlijk meer uren aan de samenstel­ ling van dit blad dan ik en daarom is het rechtvaardig dat hij de pet van hoofdredakteur voortaan zal dragen. Het is - zoals u al in de intro van Wammes heeft kunnen lezen - de laatste tijd nogal rustig geweest in MSX-Iand. Tijdens de lange hete zomer lag niet alleen de handel op z'n ach­ terste, maar u waarschijnlijk ook, voor de redaktie reden om een paar maanden uit de lucht te gaan en ons voor te bereiden op een lange koude winter. Intussen vertoefde ik in Japan, de bakermat van MSX en sprak er met verschillende men­ sen over de ontwikkeling van MSX. Ondanks optimistische marktcijfers proefde ik toch een pessimistische teneur. Vooral omdat Amerika nog steeds niet is open gelegd blijft de geplande groei achter. Daarboven is er onder de aankondiging van MSX-2 een dermate prijsbederf ontstaan dat zelfs ver­ schillende Koreaanse bedrijven de lopende banden op een laag pitje laten draaien. Ook in Japan, waar omgerekend op het aantal inwoners, de meeste MSX-machines staan, is er weinig groei. De Jappaners zijn nog steeds heel erg op spelletjes gefocust en daarin is Nintendo nog steeds marktleider. Ook in Akihabara, de elektronika-wijk in Tokio, moest je de MSX- computers met een kaarsje zoeken. Van verschillende handelaren hoorde ik dat men zoveel mogelijk de voor­ raden had opgeruimd in afwachting van het MSX-2 gebeuren. Toch trof ik nog een paar aardige toepassingen, zoals die in Nederland nog nooit zijn getoond. In een muziekinstru­ mentenzaak trof ik bijvoorbeeld een levensgrote vleugel aan, die werd aangestuurd door een Yamaha MSX-computer, waarbij de vleugel zich gedroeg als een elektronische pia­ nola. Het klonk erg goed en volgens een verkoper was er heel wat belangstelling vanuit hotels waar men wat muzikaal behang in de bar wilde hebben. Gekke jongens hoor, die Japanners, persoonlijk houd ik meer van een aangeklede borrel bij een piano waar iemand achter zit. Alle ogen zijn dus gefocust op MSX-2 en dat dit ook in Amerika wel eens voor een grote doorbraak zou kunnen zorgen komt door de laatste ontwikkelingen van Spectra Video. Deze Amerikaanse fabrikant brengt binnenkort een PC die ook is voorzien van MSX-2 mogelijkheden die - volgens zeggen - helemaal IBM-compatible moet zijn. Ik krijg alleen al hallicunaties bij de gedachte, stel je voor hoeveel software er dan in eenmaal beschik­ baar komt voor zakelijke en persoonlijke toepassingen. Zo droom ik ook met regelmaat van het CD-Rom gebeuren. In Korea zag ik daarvoor een fabriek in aanbouw, waarvan de output al was verkocht voordat de palen de grond ingin­ gen.

Stel je voor, iedereen die een CD-speler heeft kan deze in de toekomst aansluiten op een MSX-2 computer en vanaf het zilveren schijfje bliksemsnel informatie opvragen. Daar zijn heel wat toepassingen voor te bedenken. Wat mij betreft desnoods de informatie van de Sexo-foon, dan worden ook de 06 nummers meteen ontlast.

Toekomstmuziek? Voorlopig nog wel, maar dankzij Philips en Sony gaat de ontwikkeling heel snel, De voorbode's zijn in elk geval te bewonderen op de Firato. Intussen hoeft niemand 'beeldbuis-ontwenningsverschijnselen' te krijgen, want voor de MSX-fanaten hebben wij deze maand de 'MSX- pil' uitgebracht. Nee geen tranquilizer, maar een 'pil' van een boek met maar liefst 160 pagina 's programma-listings. Daar kunt u nog heel wat regenachtige zondagen mee doorbrengen. Mochten uw huisgenoten u achter de buis weg willen sleuren, dan heb ik een goede tip. Een mep met die 160-pagina dikke pil komt gevoelig aan!

RONALD BLANKENSTEIN

12 . t r" . 0' Ä EI

worden, maar die drive kan op dit moment ligt het appa­ niet worden gebruikt om de raat bij ons op de testbank. ROGO programma's op te slaan. SV2000B/MSX QUiCK- Wij zijn uéén computer SHOT Robotarm In een van onze komende Prijs: f. 239,- nummers zullen we zeker een Verdere informatie: wat uitgebreider verhaal over Electronics Nederland BV. Een hele tijd terug alweer opnemen. Vooral 's avonds de SV 2000B/MSX opnemen; Tel.: 020-139960 heeft een van onze kollega­ kan het werkelijk de spuiga­ computerbladen zich lelijk ten uitlopen, deze overlast. vergaloppeerd. In een over­ Vooral mensen met een auto­ zicht van telefoonnummers dial modem schijnen er van databanken en bulletin­ werkelijk genoegen in te boards had men klakkeloos scheppen om een nummer ons telefoonnummer opgeno­ waarmee ze geen verbinding men. Slordig, om zonder krijgen een keer ofwat na el­ meer dergelijke nummers te kaar opnieuw te proberen. publiceren zonder het even te kontroleren. Vandaar ons vriendelijke ver­ zoek bij deze aan alle sysops Jammer genoeg bleek de rek­ om eens te kijken of ons num­ tifikatie die onze kollega's in mer (020-681081) niet per on­ hun volgende blad opnamen geluk ergens in uw systeem niet afdoende. Sinds maan­ vermeld staat als bulletin­ den worden we op de redaktie board. Mocht dat zo zijn, ver­ regelmatig geteisterd door de wijder het dan. Alsjeblieft. onaangename piep van een Want we worden er horendol modem, als we de telefoon van. MIX Robotarm

Alweer even op de markt is een tweetal joysticks be­ de SV 2000B/MSX robotarm , stuurd worden. Eventueel is die, zoals de naam al aan­ ook de losse arm verkrijgbaar geeft, speciaal voor MSX - zonder de speciale MSX computers ontworpen is. ROGO-cartridge - samen Dit produkt uit de Quickshot­ met een tweetal joysticks. range van Spectravideo ziet er - op papier althans - heel De ROGO-taal leent zich leuk uit. Voor f. 239,- krijgt voor meer zaken dan alleen de koper niet alleen een het besturen van de robot­ robotarm, maar ook een arm. In feite kan men deze MSX-cartridge waarin een taal voor alle besturingsdoel­ speciale besturingstaal inge­ einden inzetten, waarbij een bouwd zit. MSX-computer gebruikt kan worden. In totaal kan men op Deze taal, ROGO, is afgeleid de ROGO-cartridge 18 in­ van LOGO en stelt de gebrui­ voer- en 10 uitvoer-lijnen ker in staat om met simpele aansluiten. Weliswaar zijn de kommando's de bewegingen kommando's specifiek op de van de arm te besturen. De robot arm afgestemd qua mogelijkheden qua bewegin­ naamgeving, maar dat mag gen zijn legio, in totaal heeft geen probleem vormen. de SV 2000B maar liefst vijf verschillende motoren. Jammer genoeg zijn er echter Vidimodem in de verkoop Zo kan de hele arm op de voet wel wat problemen verbon­ draaien en kunnen onder- en den aan de ROGO cartridge. bovengedeelte ieder afzon­ Zo zou deze - volgens Spec­ derlijk in een bepaalde hoek travideo - niet funktioneren Vanaf 14 juli kan het bekende Met dit modem dat volgens de geplaatst worden. Verder kan op de Philips VG8235 MSX2. PTT-vidimodem niet alleen 75-1200 BAUD standaard de 'hand' roteren rond zijn as, Een tweede nadeel is dat de gehuurd maar ook gekocht werkt kan men niet alleen Vi­ terwijl de hand natuurlijk ook cartridge geen gebruik kan worden. Ook niet Viditel­ ditel zelf maar ook vele ande­ geopend en gesloten kan wor­ maken van een eventueel abonnees kunnen dit tech­ re databanken en bulletin­ den. aanwezige diskdrive. Welis­ nisch heel aardige modem boards bereiken. Behalve via de computer kan waar kan de cartridge wel op voor f. 350,- (inklusief BTW) de arm ook met behulp van . een MSX met drive toegepast aanschaffen. tes een stuk voordeliger zijn er op nalezen, of kontakt op­ dan de 3.5 inch versie. nemen met: Wie meer wilt weten over de AVT I Alck.on MS12111mB.1 DPF-550 kan het testrapport Regentesselaan 123 in MCM nummer 3 - dat even­ 2562 CW Den Haag tueel nabesteld kan worden - Tel.: 070-465800 Als er een nieuwe computer heeft gemaakt van die MSX2 op de markt komt duurt het graphics, er zouden zelfs ge­ altijd een tijdje voordat er digitaliseerde beelden inzit­ ook programma's voor be­ ten. Tja, een spel met gedigi­ schikbaar zijn. Zo ook met taliseerde beelden dat zijn MSX2, wat in feite voor de naam van de Amsterdamse spellenprogrammeurs een. Walletjes geleend heeft? We gloednieuw systeem is. zijn uiterst benieuwd ... Het kost nu eenmaal de nodi­ ge zweetdruppels voor men Het oude succes Chopper zal een weelde aan graphics-mo­ ook voor MSX2 verschijnen. gelijkheden zoals MSX2 die Dat zal me wat worden, snelle biedt echt goed onder de knie akties met prachtige beelden. heeft. Maar naar het zich laat aanzien is het nu wel gedaan Van Ballblazer weten we met de schaarste aan specifie­ slechts de naam, maar de ge­ ke MSX2 software. bruikeli jke kwaliteit van Aac­ AVT-MSX2 kosoft staat er natuurlijk ga­ Zo komt Aackosoft met een rant voor dat ook dit spel zijn hele serie MSX2 spellen uit. weg naar de MSX2 bezitters Gezien hebben we ze nog niet wel vinden zal. - dat komt nog wel- maar wat titels kunnen we u alvast wel Tenslotte nog een spel waar­ noemen. van we niet eens de titel we­ De meest intrigerende daar­ ten, die stond nog niet vast. van is 'Red lights of Amster­ Wel het gegeven natuurlijk, dam'. Volgens Geurt Kok dat is een drie-dimensionaal van Aackosoft een spel waar­ spelletje schaak. Dat het las­ bij men maximaal gebruik tig zal zijn valt te voorzien. Met de Firato in het verschiet Ook de cursor-toetsen ont­ lijkt het er wel op alsof MSX2 breken niet, in de gebruikelij­ aan de eigenlijke opmars be­ ke MSX-opstelling. Verder gonnenis.Washettotnogtoe vinden we natuurlijk de funk­ zo dat de MSX2-kar in Neder­ tie-toetsen en de speciale Nieuwe land slechts door Philips en toetsen, zoals insert, delete, Sony getrokken werd, nu be­ stop en select. ginnen ook allerlei andere le­ diskdrives van ·AVT veranciers met MSX2 model­ Op de foto ziet het er qua op­ len te komen. stelling komfortabel uit, en Zo brengt A VT een heel inte­ als de kwaliteit van de Dae­ Binnenkort zal A VT een f. 799, - gaan liggen, wat zekeI ressante machine, de Dae­ woo-toetsenbordjes niet ver­ gloednieuwe 3.5 inch double~ niet te duur is voor een derge­ woo CPC 300 voor een heel anderd is zal ook dit bord wel sided diskdrive op de markt lijke drive. interessante prijs. Deze fraai uitstekend voldoen. brengen, ongeformatteerde gestileerde MSX2 zou name­ kapaciteit 1 megabyte! Daarnaast zal A VT een oude lijk zo rond de 749 gulden Verder kunnen we al melden Overigens stelt zo'n waarde bekende weer terugbrengen, moeten gaan kosten. dat de CPC 300 een bovenop niet zo veel voor, het gaat om de DPF-550. Deze 5.25 inch MSX cartridge-slot bezit en de geformatteerde kapaci­ MSX diskdrive is een tijdje Jammer genoeg waren op het daarnaast de wat eigenzinni­ teit, en die is zoals bij alle 3.5 niet leverbaar geweest, maar moment dat dit geschreven ge Daewoo expansion-slot inch double sided drives voor zal binnenkort weer op de werd nog niet alle technische aan de achterzijde. Een reset­ MSX gewoon 720 Kilobytes. markt verschijnen voor een gegevens bekend, de eerste schakelaar ontbreekt ook al Hetgeen natuurlijk wel meer nieuwe, gereduceerde prijs machine was net uit Korea niet, terwijl er naast een nor­ dan genoeg is, zo snel krijgt van f. 799,-. aangekomen. De computer male monitor-aansluiting ook men een dergelijke diskette oogt echter wel heel netjes, een RGB-uitgang zou zijn. niet gevuld. Vooral de uitwisselbaarheid zoals op de bijgaande foto te Het Video-RAM is volledig van de 5.25 inch diskettes met zien is. uitgebouwd, maar liefst De drive oogt heel fraai, in de IBM PC en klonen maakt Behalve het standaard-toet­ 128K. een lichte kleurstelling. De deze drive voor sommige toe­ senbord - met daarop ook alle Op de Firato zal de Daewoo staande uitvoering scheelt passingen erg gewild. Zo kan grafische tekens, makkelijk - CPC 300 te zien zijn in de weer in de gebruikte tafel­ DPF-550 een enkelzijdig ge­ bezit de CPC 300 een apart stand van A VT, verdere in­ ruimte, de footprint zoals de formatteerde IBM-disk zon­ numeriek eiland. Dit omvat formatie bij: Amerikanen dat noemen. der enig probleem lezen en behalve de cijfers 0 tot en met Verdere gegevens zijn op dit schrijven. De kapaciteit van 9 ook nog de rekenkundige AVT moment nog niet bekend, al­ deze drive is~iet al te groot, symbolen, de punt en de kom­ Regentesselaan 123 leen over de prijs valt al iets slechts 180 Kbytes, maar daar ma. Heel makkelijk bij het in­ 2562 CW Den Haag te zeggen. Die zal zo rond de staat tegenover dat de disk~t- voeren van allerlei gegevens! Tel.: 070-465800

.; ct.e ;- tt tr - COMPVIU MAGAZINE

keer opgezocht, ze hoeven door sterretjes worden aan­ niet steeds op precies dezelf­ gegeven. In regel 240 worden de plaats te staan. Als we ver­ die sterren - ASCII-waarde anderingen in een Basic-pro­ 42 - ondervangen en bere­ [ Varln 2 gramma aanbrengen zullen kend ons ladertj e het eigenlij - we ook bijna altijd de lokatie ke adres waarheen er ge­ van een of meer regelnum­ sprongen zal moeten gaan Een tijdje geleden alweer, in MeM nummer mers verschuiven, doordat worden. 7, publiceerden we een tweetal handige regels ervoor korter of langer hulpjes voor programmeurs, Varlst en worden. Op die manier geeft deze Ba­ sic-lader - dezelfde die we bij­ Linlst. Die beide programma's maakten het Bij machinetaal echter gaan voorbeeld ook voor het In­ lezen van de Basic-programmeur wat een­ sommige sprongen keihard voer Controle Programma voudiger door keurige lijsten te maken van naar een bepaald adres, en gebruiken - u het beste van moeten wij er maar voor zor­ twee werelden, namelijk een welke variabelen waar gebruikt werden en gen dat op dat adres de juiste snel ML-programma dat op vanuit welke regels naar andere regels ge­ routine begint. de meest handige plek in het sprongen werd. geheugen geplaatst wordt. Geheugen-verlies Maar niets is ideaal, want meteen gebeuren, simpelweg Extra kontrole hoewel Varlst en Linlst hun door een funktietoets in te Dat levert vooral bij MSX­ werk uitstekend deden waren drukken. computers nogal wat proble­ Bovendien kontroleert dit ze - zacht gezegd - niet van de men op. De simpelste wijze laad-programma voor alle snelste. Beide hulpjes waren Inderdaad, alletwee de funk­ namelijk om ervoor te zorgen veiligheid ook nog eens of u in feite wel erg traag, hetgeen ties, zowel variabelen over­ dat die interne sprongen bin­ de machinetaal die in de DA­ voor ons een reden was om zichten aanmaken als regel­ nen een ML-programma TA-regels staat wel goed nog eens wat verder te zoeken nummer-tabellen samenstel­ kloppen is dat programma al­ heeft ingetikt. In regel 220 naar snellere oplossingen. len zijn namelijk in een enkel tijd vanaf hetzelfde adres te wordt alle data-stukjes bij el­ Gelukkig hebben we die nu stuk ML verenigd. Sterker laden. Daarvoor wordt dan kaar opgeteld in een variabe­ gevonden en we stellen u dan nog, men mag zelfs met een een stukje geheugen afge­ Ie, die in regel 270 vergeleken ook met een zekere trots voor funktietoets kiezen tussen de knibbeld van de eigenlijk wordt met de waarde" deze aan ons nieuwe programma: twee verschillende uitvoer­ voor Basic gereserveerde zou moeten hebben. Klopt Varln2. mogelijkheden, scherm of ruimte, met het CLEAR­ dat niet, dan weigert het pro­ Een korte test leerde ons dat printer. Een kind kan de was kommando. Het is daarbij gramma meteen dienst. Dat het samenstellen van een va­ doen! echter wel zaak om er voor te voorkomt dat u met een ver­ riabele-lijst voor een bepaald zorgen dat dat stukje geheu­ keerd ML-programma pro­ programma - met Varlst kost­ Werkwijze gen zo hoog mogelijk ligt, zo­ beert te werken, wat de meest te zo'n zestien minuten - nu in dat er niet teveel Basic-ruim­ onvoorspelbare resultaten op zestien sekonden gepiept Zoals reeds gezegd, het ei­ te verloren gaat. kan leveren. was! genlijke cross-reference pro­ Als u meer wilt weten over het gramma is geheel in machine­ En daar zit hem nou net de Bovendien voorkomt hope­ hoe en waarom van dergelij­ taal geschreven. Toch zult u kneep. Want de ene MSX is lijk ook de wat vermoeiende ke cTOss-reference program­ bij dit verhaal een Basic-lis­ de andere niet. Zo heeft een gesprekken die onze redaktie ma's moet u het artikel in ting aantreffen. MSX zonder diskdrive meer iedere week moet voeren tij­ MCM nummer 7 er nog maar Die listing omvat namelijk vrij Basic-geheugen dan een­ dens het telefonisch vrage­ eens op nalezen. naast onze handige reloceer- tje die wel een drive gebruikt, nuurtje. Ongelofelijk hoe ' TOUtin ede eigenlijke MLzelf. terwijl erook tussen MSXl en hardnekkig sommige mensen Machinetaal Dat Basic-programma is een MSX2 verschillen bestaan volhouden toch echt geen tik­ I verdraaid handig ladertje, dat wat dit betreft. Om nu zonder fouten gemaakt te hebben! Het zal niemand met enige er­ in staat is de machinetaal zo meer uit te gaan van een star~ varing op MSX-gebied verba­ gunstig mogelijk in het MSX­ tadres dat voor alle MSXen Gebruik zen dat we voor die snellere geheugen onder te brengen. veilig is lijkt ons een wat al te oplossing een geheel andere simpele oplossing; immers, In het gebruik is deze bunde­ route hebben moeten kiezen. Normaal gesproken moet een dan zou er op de meeste ma­ ling van twee gereedschappen In Basic is een dergelijke klus machinetaal-programma na­ chines geheugen verkwist werkelijk heel simpel. Na het nu eenmaal niet snel te doen. melijk zo geschreven worden worden. RUNnen van de lader kan de­ Vandaar ook dat deze versie dat het maar op een bepaalde ze geNEWd worden, waarna in machinetaal geschreven is, plek in het geheugen van een Vandaar dat deze Basic-lader u of een oud programma kan een hele verbetering. Niet al­ computer kan worden gela­ heel wat slimmer in zijn werk inladen of meteen een heel leen in snelheid, maar ook in den. Dat komt doordat zo'n is gemaakt. Eerst wordt het nieuw programma kunt gaan gebruiksgemak. Want nadat programma, net als Basic­ hoogste voor Basic beschik­ ontwikkelen. de Basic-loader eenmaal ge­ programma's dat doen, aller­ bare adres bepaald waarna dit rund is blijft de eigenlijke lei sprongen maakt. Maar adres zoveel lager wordt ge­ Uw computer reageert net zo­ werkende kode rustig in het daar waar zo'n Basic-pro­ steld als nodig is voor onze als altijd, er is alleen iets min­ geheugen zitten, op een 'on­ gramma naar een bepaald re­ ML. De CLEAR-opdracht in der dan 1 Kilobyte Basic-ge­ zichtbare' plaats. Men kan geJnummer springt, daar regell90 handelt dit allemaal heugen minder beséhikbaar, rustig in Basic programmeren springt een ML-programma in een keer af. terwijl de funktietoetsen Fl, of zelfs een nieuw programma naar een adres. Die Basic-re­ Daarna wordt de ML uit de F2, F6 en F7 nieuwe teksten laden. Als men gebruik wilt geinummers nu worden tij­ DATA-regels ingelezen en gekregen hebben. maken van de diensten van dens het uitvoeren van het opzijn plaatsgepoke'd, waar­ Zodra u echter een van die het hulpprogramma kan dat Basic-programma iedere bij die absolute sprongen nieuwe kommando's intikt, hetzij rechtstreeks hetzij via regels.te laten printen en 3,B6,28,lB,23,4E,23 213 een van de F-toetsen wordt er CMD VPRINT of F7 om de 410 DATA 46(:ED,43,E8,F6,3A,F0,F6,B7,F een cross-reference voor u variabelen op de printer te 5,CC,*1,4E, l,C4,*1 141 aangemaakt, van variabelen krijgen.- 420 DATA F1,E1,5E,23,56,EB,18,DF,E1,2 of regelnummers. A,C2,F6,5E,23,56,23 2 430 DATA 7B,B2,28,51,3E,~D,DF,3E,0A,D Mocht de informatie teveel F,3A,F0,F6,B7,2~,16 60 Die kommando's zijn: zijn om op een scherm te pas­ 440 DATA 7A,E6,8~,28,04,3E,2A,18,02,3 CMD LUST of FIom een re­ sen kunt u de uitvoer altijd E,20,DF,7A,E6,7F,DF 182 gel-lijst op het scherm te krij­ even onderbreken door op 450 DATA 7B,DF,7E,DF,18,06,EB,D5,CD,1 gen, een willekeurige toets te 2,34,El,3E,3A,DF,23 169 CMD VUST of F2 om een va­ drukken. Om daarna hele­ 460 DATA 5E,23,56,23,7A,A3,FE,FF,28,C riabe
en-overzicht op het maal te stoppen: ESCape, om 2,3E,09,DF,E5,EB,CD 174 scherm te krijgen, toch weer door te gaan een 470 DATA 12,34,CD,9C,~0,28,0A,CD,9F,0 CMD LPRINT of F6 om de willekeurige andere toets. ~,CD,9F,00,FE,lB,28 17 480 DATA 03,El,18,DC,El,3E,~D,DF,3E,0 A,DF,3E,0~,32,16,F4 57 49~ DATA E1,Dl,Cl,F1,Fl,Fl,D7,C9,E5,D 5,EB,II,32,00,19,37 99 l~ REM VarLin ~ CMD versie {I 500 DATA 3F,ED,72,D1,El,DB,21,*3,17,7 2~ REM {I E,B7,28,04,DF,23,18 189 510 DATA F8,ED,7B,F2,F6,lB,CE,FE,41,3 3~ REM MSX Computer Magazine 0 4~ REM {I F,D0,FE,5B,C9,D7,CA 157 52~ DATA *I,DB,FE,2~,3B,6F,FE,84,CA,* 5~ REM 0 6~ SCREEN ~:WIDTH 4~ 151 I,E0,FE,8F,28,77,FE 38 7~ CLS:lDCATE 15,2:PRINT"VarLin" 20 53~ DATA E6,2B,73,FE,22,2B,65,CD,*l,4 8~ PRINT:PRINT:PRINT"VarLister en Lin 7,3~,E2,57,D7,CD,*1 145 Lister ineen." 28 540 DATA 47,38,10, FE, 30, 3B',04, FE, 3A, 3 9~ PRINT:PRINT"Dit zijn de kommando's 8,08,IE,00,ED,53,EC 46 247 550 DATA F6,18,0B,5F,EO,53,EC,F6,D7,C l~~ PRINT:PRINT"Fl: GMD LLIST LineLi D,*1,47,38,FA,47,FE 195 st (scherm)" 135 560 DATA 24,28,13,FE,23,28,0F,FE,21,2 11~ PRINT"F2: GMD VlIST Varlist (sch 8,0B,FË,25,28,07,3E 155 erm) " 140 570 DATA 00,32,EA,F6,IB,07,32,EA,F6,D 12~ PRINT:PRINT"F6: GMD LPRINT LineU 7,47,lB,01,7B,FE,28 171 st (printer)" 233 580 DATA 2~,0B,3A,ED,F6,F6,80,32,ED,F 13~ PRINT"F7: GMD VPRINT Varlist (pri 6,C5,E5,CD,*2,lC,E1 170 nter)" 124 590 DATA C1,78,B7,18,8A,2A,66,F6,7E,B 14~ KEY I, "cmd llist"+CHR$(13) 148 7,18,83,D7,B7,CB,FE 30 15~ KEY 2,"cmd vlist"+CHR$(13) 63 600 DATA 22,20,F9,C3,*1,4E,D7,B7,20,F 16~ KEY 6,"cmd lprint"+CHR$(13) 252 C,C9,B7,C2,*1,4E,C9 253 17~ KEY 7,"cmd vprint"+CHR$(13) 167 610 DATA D7,28,FB,FE,22,20,F9,D7,B7,2 18~ PRINT:PRINT"Even geduld a.u.b." 39 B,F0,FE,22,20,FB,18 224 19~ ClEAR 2~~,PEEK(&HFC4A)+256*PEEK(& 620 DATA EF,D7,28,24,FE,2~,30,F9,FE,0 HFC4B) -&H328-9 223 E,20,15,2A,66,F6,2B 140 200 ST=PEEK(&HFC4A)+256*PEEK(&HFC4B) 185 630 DATA 56,2B,5E,ED,53,EC,F6,3E,00,3 210 FOR 1=O TG &H328:READ A$ 175 2,EA,F6,E5,CD,*2,lC 112 220 CS=CS+ASC(lEFT$(A$,l))+ASC(RIGHT$ 64~ DATA E1,2A,66,F6,7E,B7,lB,DA,B7,2 (A$,1) ) 248 0,D6,C9,2A,C2,F6,E5 163 230 IF ASC(A$)=42 THEN B$=RIGHT$(A$,l 650 DATA 4E,23,46,23,7E,32,EB,F6,El,7 ):READ A$:A=ST+VAL("&H"+B$+A$):POKEST 8,Bl,2B,36,E5,ED,5B 6 +I,A-INT(A/256)*256:I=I+1:POKEST+I,IN I 660 DATA EC,F6,60,69,E7,El,2~,09,E5,2 T(A/256):GOTO 250 242 A,EA,F6,7C,BD,El,28 97 240 POKE ST+I,VAL("&h"+A$) 239 670 DATA 57,78,92,38,ll,2~,lC,79,93,3 250 NEXT I 8,0B,20,16,E5,2A,EA 103 21~ 680 DATA F6,7C,BD,E1,30,0D,23,23,23,7 260' KONTROLEER DATA-WAARDES ******* ~ 27~ IF CS<>91346! THEN ClS: PRINT "U E,23,A6,23,FE,FF,2~ 82 heeft een fout gemaakt in de da ta­ I 690 DATA F8,18,BC,EB,D5,2A,EE,F6,37,3 I regels!": P~INT: PRINT "Eerst verbet F,ED,52,44,4D,2A,EE 52 eren!": STOP - 16 70~ DATA F6,54,5D,13,13,13,13,13,ED,5 280 PRINT:PRINT"Machinecode geinstall 3,EE,F6,2B,lB,CD,*1 164 eerd op "HEX$(ST) 90 710 DATA 28,ED,B8,El,E5,ED,5B,EC,F6,7 290 DEF USR=ST:S%=ST-65536!:A=USR(S%) 238 I 3,23,72,23,3A,EA,F6 230 300 PRINT:END 217 720 DATA 77,23,3E,FF,17,23,77,El,23,2 31~ DATA 2A,F8,F7,11,28,03,19,E5,E5,2 3,23,E5,5E,23,56,2A 12B A,F8,F7,ll,32,00,19 74 730 DATA EB,F6,E7,E1,28,27,30,F1,EB,D 32~ DATA EB,E1,23,73,23,72,23,EB,21,0 5,2A,EE,F6,37,3F,ED 25 D,FE,01,05,00,ED,B0 11 740 DATA 52,44,4D,2A,EE,F6,54,5D,13,l 330 DATA 3E,C9,32,0D,FE,D1,21,0E,FE,7 3,ED,53,EE,F6,2B,lB 166 3,23,72,3E,C3,32,0D 197 750 DATA CD,*l,2B,ED,B8,E1,ED,5B,E8,F 340 DATA FE,C9,F5,C5,D5,E5,~E,~0,16,0 6,73,23,72,C9,0D,0A 76 l,FE,9E,28,lE,~C,FE 12 760 DATA 4D,53,5B,2~,43,6F,6D,70,75,7 350 DATA 9D,28,19,FE,56,20,10,E1,D7,E 4,65,72,20,4D,61,67 119 5,16,00,0E,~0,FE,93 116 770 DATA 61,7A,69,6E,65,2~,56,61,72.4 360 DATA 28,0A,0C,FE,91,28,05,E1,D1,C C,69,73,74,65,72,0D 243 l,F1,C9,2A,C2,F6,22 43 780 DATA 0A,00,0D~0A,4D,53,5B,2~,43,6 370 DATA C4,F6,22,C6,F6,E5,23,23,22,E F,6D,70,75,74,65,t2 255 E,F6,E1,7A,32,F0,F6 96 790 DATA 20,4D,61,67,61,7A,69,6E,65,2 380 DATA 79,32,16,F4,ED,73,F2,F6,3E,~ 0,4C,69,6E,65,4C,69 3 ~,77,23,77,CD,F7,54 86 800 DATA 73,74,65,72,0D,0A,00,0D,0A,4 390 DATA 21,*2,CE,3A,F0,F6,B7,28,03,2 F,75,74,20,6F,66,20 11 1,*2,F2,7E,B7~28,04 239 B10 DATA 6D,65,6D,6F,72,79,21,00,CD 90 4~0 DATA DF,2~.18.F8.2A.76.F6.E5.7E.2

t kens, cijfers en dergelijke eerst saven; aangezien het hebben bij bijna alle moderne een ML-programma is is het micro-computers dezelfde niet geheel ondenkbaar dat kodes. Oftewel, als we ons een foutje de computer op hol I MSXPRT I maar aan die min of meer doet slaan. standaard-tekens houden is Het programma zelf is een Hoewel er een overvloed aan matrix-printers op de markt er niets aan de hand. Basic-lader, die de eigenlijke is zijn de echte MSX-printers tot nog toe wat dun gezaaid. Jammer genoeg echter zijn machinetaal installeert. Als Bovendien hebben veel MSXers al de beschikking over we er daarmee nog niet. Want we eenmaal het RUN-kom­ de een of ander matrix-printer en het zou wat zonde zijn behalve die 'standaard-te­ mando gegeven hebben ver­ kens' zijn er ook nog de spe­ om die maar meteen aan de wilgen te hangen. schijnen er een aantal vragen ciale tekens, zoals bijvoor­ Reden voor ons om de machinetaal-redakteur - een aar­ en meldingen op het beeld­ beeld Griekse letters, landge­ scherm. dig mens die echter vaak verkeerd begrepen wordt, hij bonden tekens (denk maar spreekt in hexadecimaal - maar weer eens aan het werk eens aan de lange ij) en de te zetten. Er moest toch wel een oplossing voor dit nete­ Zo mag men kiezen waar de grafische tekens waarmee we eigenlijke ML in het geheu­ lige probleem te bedenken zijn. In machinetaal kan im­ allerlei afbeeldingen kunnen mers alles? gen geplaatst moet worden, opbouwen. En die tekens in het Basic-geheugen - dat kunnen weer per computers daardoor wat kleiner worden En gelukt is het hem, uitste­ Of een te verrichten hande­ verschillen. zal- of in de PLA Y-wachtrij, kend zelfs. Met MSXPRT ling, zoals regelopvoer , of Zo staat de kode 185 bij een in welk geval er geen geheu­ kunt u elke willekeurige ma­ een pagina-opvoer. MSX voor de kleine lange ij, gen verloren gaat. Die trix-printer als pseudo MSX­ maar bij een FAX-120 printer PLA Y-wachtrij is namelijk printer gebruiken. Sommige Stel dat we de kode 65 naar - die de IBM-tekenset ge­ een blokje geheugen dat ei­ printers worden er weliswaar een printer sturen, dan zal die bruikt - voor een streepje met genlijk alleen gebruikt wordt wat nerveus van - de printkop printer zelf besluiten dat er een klein zijstreepje. Een te­ als er muziek m.b.v. het maakt dan allerlei schijnbe­ dus een hoofdletter A afge­ kentje dat alleen gebruikt PLA Y-kommando gebruikt wegingen - maar u krijgt wel drukt dient te worden. Hoe wordt om kadertjes rond tek­ wordt, als dat niet het geval is keurige MSX-tekens op pa­ die A eruit moet zien staat sten te zetten. kan het veilig gebruikt wor­ pier! dan ook in het ROM van de den om kleine routines in te printer opgeslagen. Oftewel, die FAX-120 is wel­ zetten. Zo hebben alle 256 mogelijke iswaar te gebruiken als prin­ Eigen tekens kode-getallen ieder hun eigen ter voor een MSX, maar al­ Na een korte gebruiksaanwij­ betekenis, die gelukkig rede­ leen de standaard-tekens ko­ zing op het scherm volgt de Sterker nog, u krijgt niet al­ lijk vast ligt. Zo zal geen en­ men er goed uitrollen. De volgende vraag, namelijk of leen maar die MSX-tekenset, kele weldenkende computer­ speciale tekens worden door men smalle of brede tekens u krijgt iedere tekenset die u fabrikant iets anders dan die die printer anders geïnterpre• op de printer wilt laten af­ maar wilt! Als u zelf de teken­ hoofdletter A onder de kode teerd, namelijk als IBM-te­ drukken. De smalle variant - set herdefinieert, dan zullen 65 verbergen. De kode 97 kens. 6 puntjes per teken - komt die zelf ontworpen karakters staat - alweer bijna altijd - overeen met de standaard­ net zo makkelijk geprint wor­ voor een kleine a, niet alleen Grafisch weergave van de MSX-tekens den. in de kommunikatie tussen op scherm 0, waarbij de grafi­ een computer en een printer, Naast dat normale gebruik sche tekens deels wegvallen Werkelijk ideaal voor zowel maar ook bijvoorbeeld als we kent iedere matrix-printer maar de meeste printers wel programmeurs als grafici. via een modem berichten ver­ echter ook een grafische mo­ de gebruikelijke 80 tekens op Want als u er nu echt op staat zenden. de. Daarbij wordt dan de be­ een regel kunnen afdrukken. dat uw MSX gotische letters Bepaalde kodes hebben weer sturing helemaal aan de com­ De brede tekens - met 8 pun­ gebruikt, dan kan dat. Met andere betekenissen, zo staat puter overgedragen. De com­ tjes per teken - geeft slechts een goede letter-editor is het het getal 13 voor 'einde regel'. puter stuurt dan geen kodes 60 tekens per regel, maar dan maken van zo'n gotische te­ Bij printers houdt dat in dat die als tekens -of akties -geïn• wel steeds het volledige te­ kenset weliswaar even werk, de afdruk-kop weer aan het terpreteerd worden, maar ko­ ken. maar dan kunt u ze niet alleen begin geplaatst wordt. des waarmee de naaldjes van op het scherm gebruiken, de printkop rechtstreeks be­ Dan verschijnt er de vraag maar ze verschijnen ook op Op zo'n manier kunnen prin­ stuurd worden. hoe uw printer in de grafische de print-out. ter en computer uitstekend Op die manier kan een goede mode geplaatst moet worden. samenwerken, als ze tenmin­ programmeur werkelijk alles Voor Epson-compatibele ASCII-tekens ste alletwee de ASCII -set ge­ wat hij of zij maar wilt op de printers kunt u volstaan met bruiken. En op een merk na­ printer laten verschijnen. een 1 als antwoord, die kodes Normaal gesproken zal de Commodore, wie anders - Ook de volledige MSX-te­ zijn in het programma zelf in­ kommunikatie tussen een houden alle fabrikanten van kenset. gebouwd. MSX en een printer namelijk micro computers zich keurig Of welke zelf gedefinieerde Met niet Epson-compatibele volgens de ASCII-kodes ver­ aan die ASCII-afspraak. tekenset dan ook, want printers ligt de zaak wat inge­ lopen. Met andere woorden, Voor zover die althans vast­ MSXPRT haalt de teken-pa­ wikkelder, in dat geval wordt de computer stuurt voor ieder ligt. tronen rechtstreeks uit het u gevraagd om zowel een se­ teken dat afgedrukt moet VRAM. rie instel-kodes - waarmee u worden een kodegetal dat Afwijkingen bijvoorbeeld de juiste regel­ tussen de 0 en de 255 ligt. Dat Gebruik afstand kunt instellen - en de getal- dat in feite een ASCII­ Gelukkig vallen alle 'norma­ specifieke kodes waarmee uw kode is - wordt daarna door le' tekens inderdaad onder Het gebruik van MSXPRT is printer in de bit-image gra­ de printer zelf geïnterpre• die ASCII-afspraken. Hoofd­ de eenvoud zelf. Na het intik­ phics mode geschakeld moet teerd als een af te dukken te- letters, kleine letters, leeste- ken van het programma wel worden. Even zoeken in de gebruiksaanwijzing dus en daan zonder diskdrive zal die 400 I F A= 1 THEN B=8 ELSE B=6: POKE ST + mocht het niet meteen versie op een systeem met een &H7E.B werken, dan moet u het nog­ drive problemen geven, om­ 411J PRINT:PRINT"Welke waarden roeten er zome teen naar" maals proberen. dat de bovengrens van het ge­ 420 PRINT"de printer gestuurd worden heugen daar anders ligt. om die in" Nadat dit alles gebeurd is 430 PRINT"te stellen?" :PRINT kunt u er nog voor kiezen om 441J PRINT"[l] Epson printer" 450 PRINT"[2] Zelf invoeren" het eigenlijke ML-program­ Test 461J PRINT:PRINT"Keuze: Ol; ma te saven, zodat u de vol­ gende keer uw eigen, speciaal Tenslotte kunt u MSXPRT 470 A=VAL(INPUT$(I)):IF A2 TH EN 471J ELSE PRINT A 32 voor uw printer geschikte ver­ zichzelf laten testen, door op 481J IF A=2 THEN 531J 193 sie rechtstreeks als ML kunt de vraag 'test of stoppen' met 490 FOR I=IJ TO 13:READ N 131 laden. Let wel even op, als u een 1 te antwoorden. Als u 500 IF N<0 THEN N=B 176 de ML onder de CLEAR­ voor testen kiest, dan zult u 510 POKE &HAF+ST+I.N:NEXT:GOTO 610 157 grens heeft laten installeren de gehele MSX-tekenset op 520 • ZELF INVOEREN ***************** ** o kunt u die versie natuurlijk de printer zien verschijnen. 530 PRINT:PRINT"Geef hier de gewenste niet gebruiken op een sys­ waarden. " 42 540 PRINT"Ma,ximaal 10. Sluit af met e teem met een andere geheu­ Als u tenminste geen fouten en punt:" gZ gen-indeling. Als u bijvoor­ gemaakt heeft met intik­ 550 G1=0:G2=9:GOSUB 730 119 beeld de installatie heeft ge- ken .... 560 PRINT:PRINT"Wel ke waarden stellen de printer" 20. 570 PRINT"in op bi t-image graphics? ( Max. 4)" 187 lIJ REM MSX-PRT o ?,80 PRINT"Sluit weer af met een punt: 21J REM 138 31J REM MSX-PRINTER-ROUTINE 590 PRINT"Denk aan de letterbreedte ( 41J REM MSX Computer Magazine 11 UBtI)! u 142 50 REM =o 600 GI=10:G2=13:GOSUB 730 196 60 SCREEN0 •••• IJ:WIDTH 39 72 610 PRINT:PRINT"Printer aan?" :A=USR(0 71J CLS:LOCATE 17.1:PRINT"MSXPRT":I_OCA ) 12 TEI3. 3:PRI NT"pri nter-routi ne": PRI NT 144 620 PRINT:PRINT"Het geheel is weer ui 80 PRINT"Machinecode installeren: ":PR t te schakelen" 49 INT 630 PRINT"met POKE &hFFB6.&hC9." 248 90 PRINT"~lJ onder de CLEAR-grens" î~ 641J PRINT:PRINT"Wilt u de ML saven (j 101J PRINT [2] in de PLAY-wachtrij" 9 In)? ";:A$=INPUT$(l):PRINT A$:IF A$<> I 110 PRINT:PRINT"Keuze: "; 119 "j" AND AI<>"J" THEN 661J 22 121J A=VAL(INPUT$(I)):IF A2 TH 650 INPUT Naam ";FF$:PRINT"Druk op ee I EN 120 ut n toets ••• ";: A$=INPUT$( 1) :BSAVE FF$. S 131J PRINT A:IF A=2 THEN ST=&HF9F5+655 T. ST+&HBC:PRI NT: PRI NT"Terugladen met 36! : GOTO 161J 231 BLOAD"CHR$( 34 )FF$CHR$( 34)". R. " "5.6 141J CLEAR 200.PEEK(&HFC4A)+256*PEEK(& 661J PRI NT: PRI NT"MSXPRT klaar voor geb HFC4B)-&HBD ruik. ":PRINT 1'1' 151J ST=PEEK(&HFC4A)+256*PEEK(&HFC4B) 670 PRINT"[I) test" 2 160 FOR 1=0 TO &HAE:READ A$ In226 680 PRI NT"[2] stoppen." 21 170 CS=CS+ASC(LEFT$(A$.l))+ASC(RIGHT$ 691J PRINT:PRINT"Keuze: "; 14' (A$.ll ) 1 700 A=VAl(INPUT$(I)):IF A2 TH 181J IF A$="**" THEN READ A$:A=ST+VAL( EN 700 ElSE PRINT A 106 "&h"+A$) :POKE ST+I.A-INT(A/256)*256:I 710 I F A=l THEN FOR 1=1 TO 31: I_PRI NT =I+1:POKE ST+I.INT~A/256):GOTO 200 157 CHR$ (1) CHR$ (64+ I) " "; :NEXT: FOR 1= 190 POKE ST+I. VAL( &h"+A$) 248 32 TO 254:LPRINT CHR$(I)" ";:NEXT:I_PR 21J0 NEXT I INT 45 211J • KONTROLEER DATA-WAARDES ******* 2". 720 END 1811 ** IJ 730 PRINT:FOR I=Gl TO G2:PRINT"Geef k 220 IF CS<>19641 TH EN ClS: PRINT "U h ode nummer"; 1+1;: INPUT N$ 134 eeft een fout gemaakt in de data- reg 740 IF N$="." THEN 760 133 els!": PRINT: PRINT "Eerst verbeteren 750 POKE ST+&HAF+I.VAl(N$):NEXT I:RET ! ": STOP 177 URN 49 230 PRINT:PRINT"ML geinstalleerd op " 760 FOR J=I TQ G2:POKE ST+&HAF+J.0:NE HEX$( ST) 94 XT J:RETURN 230 241J DEF USR=ST 242 770 DATA 3E.C9.32.B6.FF.21.**.AF.06.0 250 PRINT:PRINT"Vanaf nu zal iedere l A.7E.23.CD.A5.00.10 131 PRI NT-opdracht" 194 780 DATA F9.21.**.23.22.B7.FF.3E.C3.3 260 PRINT"met de MSX-karakterset uitg 2.B6.FF.21.00.00.22 36 evoerd wor-Ol 41 790 DATA BB.F3~C9.C5.D5.E5.5F.3A.BB.F 270 PRI NT"den. ook de ze lfgedefi ni eer 3.B7.7B.21J.69.rE.7F 21J1J de en" 129 800 DATA 28.6A.FE,FF.28.66.FE.1B.28.6 280 PRINT"~rafische karakters. Echter 6.FE.01.28.69.FE.21J 33 alleen in 11J9 810 DATA 38.5A.3A.BC.F3.B7.28.09.7B.D 291J PRINT"het normale lettertype: bre 6.40,5F.3E.01J.32.BC 145 ed, smal" 222 820 DATA F3.16,00.CB,23.CB.12.CB,23.C 31J0 PRINT"onderstreept etc. afdrukken B.12.CB.23.CB.12.2A 239 is er" 76 830 DATA 24.F9,19.01.08.00.11.F6.F7.C 311J PRINT"niet meer bij." 154 D.59.00,21.B6.FF,36 249 320 PRINT:PRINT"Wel kunt u kiezen of 840 DATA C9~06~04.21.**.B9.7E.23.CD.A u de letters" 118 5.00.10,F9.wE.w8.21 9 330 PRINT"wilt hebben zoals op scherm 850 DATA F6.F7,06,08.CB.26.17.23.10.F I (8 pun-" 151 A.0D.F5.C4.A5.00.Fl 54 341J PRINT"ten breed) of zoals op sche 860 DATA 20.ED 21 B6.FF.36.C3.21.BB.F rm IJ. • 77 3.36.00.El.D1. t 1. t 9 225 351J PRI NT"6 punten breed." 96 870 DATA 21.BB.F3.36.01.18.F5.3E.01.3 361J PRINT:PRINT"[I] 8 punten (61J lett ers per regel)" 167 2.BC.F3.AF.18.ED 111 370 PRINT"[2] 6 punten (81J letters pe 880 DATA 0.0,0.0.0.0.0.0.0.0: ' DATA 1 r regel)" 126 voor instellen EPSON 219 381J PRI NT :PRI NT"Keuze: "; 135 890 DATA 27.75.-1,0: ' DATA voor graf 391J A=VAL(INPUT$(I)):IF A2 TH ische rode EPSON. -1 wordt 6 of 8 186 EN 391J ElSE PRINT A 78 1'

•. T mz O'tte d t' $ .. COMltUla MAGAZINI Supdir

De ene disk-utility is de andere niet. Zo heb­ ben we al heel wat directory-program­ maatjes onder ogen gehad, hulpprogram­ ma's waarmee het makkelijker zou moeten worden om de inhoud van een diskette bij brui kt worden om de eigenlij­ trouwe Sony HB-F500P te houden. ke indeling van een diskette redaktie-machine dat er soms De meeste daarvan vallen genadeloos door te bestuderen. Met de funk­ problemen optraden als men tietoets 3 roept men de zoge­ naar het menu terugkeerde. de mand als ze eens nader bekeken wor­ naamde disk-kaart op, waar­ Ook de programmeur had dat den. In feite leveren ze niets meer op dan op men keurig kan zien welke al opgemerkt, en had daarom de standaard-informatie die het FILES kom­ sektoren in gebruik zijn en een tweetal versies van het waarvoor. Daarbij wordt on­ programma gemaakt. mando ook geeft. Een fraaie lay-out, dat derscheid gemaakt tussen sys­ Die beide versies hebben we wel, maar verder weinig soeps. teem, Basic, ML, ASCII, tot een enkel programma om­ MSX-DOS, bestand en onbe­ gebouwd, waarbij de gebrui­ Supdir is echter wel van een Informatie kend. Niet direkt een nuttige ,(er zelf even moet aangeven andere klasse. Het program­ funktie, maar wel leerzaam. welke machine hij of zij heeft ma is niet alleen redelijk snel, De informatie die Supdir staan. het levert ook nog een schat biedtis behoorlijk uitgebreid. Wel nuttig is het feit dat men In de regels 210 en 220 staan aan informatie op over de be­ Niet alleen verschijnen de be­ zowel bestanden als sektoren daartoe twee aparte subrouti­ standen op een disk. Boven­ standsnamen en hun lengte in rechtstreeks kan bekijken. ne-aanroepen, die beide het­ dien kan Supdir ook nog laten bytes - iets wat zelfs de meest Naar keuze zelfs in ASCII of zelfde stukje machine-kode zien hoe een schijf gebruikt primitieve directory-hulpjes HEX. installeren. In regel 21 0 wordt wordt, welke sektoren in ge­ aankunnen - maar ook het ty­ Op die manier kan men de de installatie voor een Sony bruik zijn voor welke infor­ pe van het bestand. Die typen wijze waarop de diskdrive in­ MSX2 afgehandeld, voor alle matie. kunnen zijn: formatie opslaat bestuderen andere machines zou regel of onbekende files proberen 220 gebruikt moeten worden. Basic, voor een normaal Ba­ thuis te brengen. In de afgedrukte listing is die Frans sic-programma; regel 210 van een REM-aan­ Machine, voor een machine­ Gebruik halingstekentje voorzien, zo­ Dat alles is gekoppeld aan een taal-programma; dat deze regel overgeslagen inderdaad wel heel erg fraaie ASCII, voor een ASCII Het gebruik van Supdir wijst wordt en de installatie van re­ layout - let eens op het intro­ tekstbestand; zichzelf. Alle funkties wor­ gel 220 - die volgens onze ex­ duktie-scherm - en gaat bo­ MSX-DOS, voor een DOS­ den in principe met de F-toet­ perimenten voor alle andere vendien met muziek gepaard! programma; sen bestuurd, behalve als het computers goed is - wordt uit­ Volgens ons is het zelfs alle­ Bestand, voor een normaal programma rechtstreeks om gevoerd. Alleen als u een So­ maal wat overdadig, maar bestand en informatie vraagt. Bestanden ny MSX2 hebt van het model goed, dat is een kwestie van Onbekend, als ook Supdir het kiezen doet men bijvoorbeeld HB-F500P zou u het pro­ smaak. niet meer weet. met de cursor-toetsen. gramma moeten veranderen, Wel iets om op te letten is het door juist regel 210 te laten Waarschijnlijk moeten we de Daarnaast geeft Supdir aan in feit dat Supdir een eigen fout­ uitvoeren en regel 220 buiten reden voor die fraaie verpak­ welke disk-sektoren ieder be­ afhandeling kent. Als er een werking te stellen. Met ande­ king van een op zich uitste­ stand begint en eindigt, het­ fout optreedt leidt dat niet tot re woorden, door het REM­ kend werkend stuk gereed­ geen handig kan zijn als men afbreken van het programma, tekentje in regel 210 weg te schap zoeken in de herkomst met een disk-monitor aan de maar verschijnt er een in het halen en hetzelfde tekentje in ervan. Supdir is namelijk van slag wilt. Nederlands gestelde foutmel­ regel 220 op te nemen. oorsprong een Franse ont­ ding waarna Supdir probeert wikkeling en al eerder door Tenslotte verschijnen voor de verder te gaan. Eventueel We hebben Supdir op een MicrosMSX - een Frans machinetaal-programma's de kan dit uitgeschakeld worden flink aantal MSXen uitgetest, MSX-blad waar we soms pro­ begin-, eind- en start-adres­ door regel 250 te verwijde­ maar natuurlijk nog niet op gramma's mee uitwisselen - sen, onmisbare informatie als ren. de nu op de mqrkt verschij­ gepubliceerd. men wat met dergelijke ML­ nende nieuwe MSX2 model­ programma's wilt doen. len. Mochten er echter pro­ Dat houdt echter zeker niet in Al deze informatie verschijnt Zowel voor MSX1 als blemen blijken op te treden dat het met de Franse slag ge­ niet alleen op het scherm MSX2 bij het teruggaan naar het me­ schreven is! Behalve het ver­ maar kan desgewenst ook nu-scherm - er verschijnt dan talen van de teksten - en een overzichtelijk afgedrukt wor­ Supdir kan met beide genera­ opeens een scherm vol met klein beetje aanpassen van de den. ties MSX-computers werken. volkomen onbegrijpelijke MSXI-MSX2 routine - heb­ Jammer genoeg echter gaat patronen - probeer dan even ben we er zelf niets aan hoe­ Behalve deze bestands-infor­ dat niet zonder meer altijd wat er gebeur<1als u de andere ven doen. matie kan Supdir ook ge- goed, zo bleek het op de ouwe installatie-routine gebruikt. ---- .. _------~~------~------VOORBEEU) SUPERD IR

------_.------_ .. ---- . ------LSTCHCK9. 4061 Bytes 12 < beg Sekt. eind > 19 Basic

I CHKASC 788 Bytes 20 ~ beg Sekt. eind > 21 Basic

I FAXI NIT 120 Bytes 22 < beg Sekt. eind > 22 Basic

PRTBRD .BIN 196 Bytes 50 < beg Sekt. eind > 50 F9f5 PAB1 F9F5

HKONTR .ASe 213 Bytes 74 < beg Sekt. eind > 74 Onbek.

ICP4 .ASC 2388 Bytes 76 < beg Sekt. eind > 80 Ascii

I PRTSML .BIN 196 Bytes 52 < beg Sekt. eind > 52 F9FS PABI F9F5

NUMMER 9. o Bytes 8 < beg Sekt. eind > 8 Onbek.

I SUPDIR .ASC 15789 Bytes 92 < beg Sekt. eind > 122 Asc i i

MSXPRT .ASC 4075 Bytes 82 < beg Sekt. eind > 89 Asc i i

10 Bestanden. Over: 310272 Bytes

I 1(1 REM SUPDIR o 22" GOSUB 4140: 'andere MSXen 91 2" REM o 23~ FORI=IT010:KEYI,"":NEXT 111 3" REM MSX Computer Magazine 24" ONSTOPGOSUB84":STOPON 83 4" REM 250 ONERRORGOT0360" 66 5" REM door G.BUTTIGIEG " 260 GOSUB1250:GOSUBl18":GOSUB126" 111 6" REM " 27" PUTSPRITE4,(210,9") 7,1 8 7" REM MicrosMSX " 280 PUTSPRITE5,(210,110~,1,2 63 8" REM "~ 29" PUTSPRITE6,(210113")19,3 103 9" CLEAR 4~"",&HE""":DEFSNGA-Z 1"3 30" PUTSPRITE1,(3",~") 1~,1 113 1~" KEY OFF:OUT&HAB,12:POKE&HFCAB,255 184 31" PUTSPRITE2,(30,110~,4,2 32 11" AS=PEEK(&HF351)+256*PEEK(&HF352) 45 320 PUTSPRITE3,(30,13"),6,3 167 12" DIM NN$(112),NA$(112),LO(112),DE$ 330' GOSUB1200:GOSUBI270:GOSUB86" 139 (112),FI$(112),ST$(112),SE(112),DA$(1 340 GOSUBI28":GOSUB1190 254 2) 165 350 FORl'= lT035"0 : NEXT 80 13" SD=5:COLOR 1,15,1:SCREEN2,1",1 3 360 GOSUB1310 2 14" OPEN "GRP:" FOR OUTPUT AS#l 90 370 A$=DB$(I):GOSUBI540:GOSUBI6"0 109 15" FORI=lT012:READDA$(I):NEXT 98 380 IFI=ITHENSD=5:GOSUBI640:GOT0420 48 16" FORI=lT08:READDB$(I):NEXT 5 390 A$=DB$(2):GOSUBI54,,:GOSUBI60" 125 . 170 DATA Fl Inlezen dir.,F2 Bestandsi 400 IFI=0THEN 370 59 nfo,F3 Disk-kaart,F4 Sektor kiezen,F5 410 IFI=ITHENSD=7:GOSUBI660 224 Bestand kiezen,F6 Retour Menu,F7 P 420 A$=DB$(3):GOSUBI540:GOSUB1600 124 rinter,F8 Hex-weergave,F9 Ascii-wee 430 IFI=ITHENCO=0:GOSUBI680:GOT0470 169 rgave,Fl~ Basic,"Drive :A","Keuze : " 4 440 A$=DB$(4):GOSUBI540:GOSUB1600 140 180 DATA Diskette 36" k (J/N),Diskett 450 IFI=0THEN 420 4 e 72" k'(J/N),Printer 80 kolommen 460 IFI=ITHENCO=I:GOSUBI700 198 (J/N),Printer 4" kolommen (J/N),Ge 470 A$=DB$(5):GOSUBI540:GOSUBI590 159 en di rectory in geheugen,Directory wo 480 ON KEY GOSUB 500,1740,2490,2860,3 rdt gelezen,Maak uw keuze, "Kop:" 198 040,2110,2120,3340,3590,84" 239 19" FORI =1 T03: R$= "" : FORJ= 1T08 : READA$ : 490 GOTO 490 146 R$=R$+CHR$( VAL( "&H "+A$) ): NEXT J: SP RITE 500 I=USR1(,,):GOSUBI570:A$=DB$(6):GOS $(1 )=R$ :NEXTI 2"6 UB1540 243 2"0 DATA C6,AA,92,92,92,82,82,82,7C,8 510 RE=DSKF(I):RE=RE*1024 187 2,8",7C,2,82,82,7C,82,44,28,1",28,44, 520 NO=I:FORI=SDTOSD+6:A$=DSKI$~I,I) 194 82,82 231 530 FOR K=0 TO 511 STEP 32: A$:" 238 21~ 'GOSUB 4"8";'SONY MSX2 o 540 IFPEEK(AS+K)<32THENK=K+32:GOT064~ 6

H - • rt $ -' f COMPUTE. MAGAZINE

55~ IFPEEK(AS+K»123THENK=K+32:GOT064 1170 RETURN 146 ~ 161 1180 A$= "R3L3D2R3D2L3BM+5, -4D4R3U4BM+ 5~ FORJ=~T07:A$=A$+CHR$(PEEK(AS+K+J) " 2,0D4U4R3D2L3BM+5,-2R3L3D2R2L2D2R3BM+ ) 2S~ 2,-4D4U4R3D2L3R2D2BM+2,-4R3D4L3R1U4BM 570 NEXT:A$=A$+".":FORJ=0T02 231 +4, 0R2LlD4LlR2BM+2, -4D4U4R3D2L3R2D2": 580 A$=A$+CHR$(PEEK(AS+K+8+J»:NEXT 124 RETURN 151 590 NN$(NO)=A$:J=PEEK(AS+K+26) 47 1191 PSET( 90,81): COLOR6 :DRAW "S4XA$; ": 600 J=J*2+SD+3:SE(NO)=J+(PEEK(AS+K+27 RETURN 16~ )*512) 154 1200 LINE (25,10)-(23(1,40),13,B 3t 610 J=PEEK(AS+K+28) 242 1210 LINE (27,12)-(228,38),13,BF 1t2 620 LO(NO)=J+(PEEK(AS+K+29)*256) Hl 122~ COLOR1:FOR 1=1 TO 5 238 630 NO=NO+1 183 123~ PSET (45+I,13+Il:DRAW"S18XA$;" 8 640 NEXT K,I:NO=NO-1 198 124~ NEXT:RETURN 154 650 FORI=lTONO:A$=DSKI$(l,SE(I»:K=PE 125~ PLAY "V1504L15FER15ER15ECDEL4FL1 EK(AS) 186 5GDFEBDCEDL5C": RETURN 175 660 IFK=&HFETHENNA$(I)="Machine":GOTO 126~ PLAY "04L15ER15EFEOL7 ADL15CBEOR1 720 161 5D L5C" : RETU RN 221 670 IFK=&HFFTHENNA$(1)="Basic":GOTO 8 1271 PLAY "V1504L15CDEDC031_7B04L15DEF 10 87 L13ELl5FD L13EL5D" : RETU RN 8 680 I FK=&H20THENNA$( 1)= "Bes tand" :GOTO 1280 PLAY "04L15DBGL7AL15DBGL7AL15GAB 810 US CDCBAGL5A": RETURN 177 690 IFK=&HC3THENNA$(I)="Msx-dos":GOTO 129~ PLAY "04L17CGCEGECGAFDCBCDL5.G":R 810 22~ ETURN 174 700 IFK=&H31THENNA$( I )="Asc; i" :GOTO 8 1300 FORV=9IT01ISTEP-10:PLAY"L30V14N= 10 54 V;" :NEXT: RETURN 88 710 NA$(I)="Onbek.":GOTO 810 153 1310 COLOR15,l,l:SCREEN2:GOSUB1290:GO 720 J=PEEK(AS+1):J=J+(PEEK(AS+2)*256) SUB1180:GOSUB1200 75 730 A$=HEX$(J):J=LEN(A$) 1~1 1321 LINE (0,45)-(118,100),15,B 18t 740 DE$(I)=STRING$(4-J, "0")+A$ 1331 LINE (128,45)-(255,110),15,B 171 750 J=PEEK(AS+3):J=J+(PEEK(AS+4)*256) 17'128 1341 LINE (0,131)-(160,173),15,B 38 152 1351 LINE (8,118)-(247,121) 8,B 214 ~~~ ~f$~y~!~~~i~Gif~~~~~0")+A$ 1360 LINE (37,179)-(219,187) 3,BF 31 780 J=PEEK(AS+5):J=J+(PEEK(AS+6)*256) 21'226 1371 FORI=IT01:PSET(42+I,180),3:COLOR 790 A$=HEX$(J):J=LEN(A$) 158 1:PRINTll1,"== Door G.BUTTIGIEG ==":NE 800 ST$( I)=STRI NG$ (4-J, "0" )+A$ 72 XT 22 810 NEXT 214 1381 GOSUB129(1:C=1:F=12 35 820 A$=DB$(7):GOSUB1540:GOSUB1580 145 1390 FORJ=lT05:X=5:Y=(J*11)+40:A$=OA$ 830 GOSUB1620:RETURN 480 212 (J):GOSUB 1491:X=130:A$=DA$(J+5):GOSU 840 DEFUSR=&H3E:I=USR(0):COLOR 15,4,7 175 B1491:NEXTJ:GOSUB1291 lts 850 KEYON:SCREEN0:WIDTH40:CLEAR200:EN 1411 X=5:Y=133:F=11:A$=DA$(11):GOSUB1 o 243 491 79 860 LINE(75,70)-(175,170),l,BF 111 1411 IFSO=5THENGOSUB164IELSE1660 191 870 CIRCLE (125,120),15,14 18 1421 IFCO=0THENGOSUB168IELSE1710 46 880 PAINT (125,120) 14 51 1431 PUTSPRITE1,(18I,140),5,l 121 890 CIRCLE (125,145~,5,14 157 1440 PUTSPRITE2,(21I,141),6,2 61 900 PAINT (125,145) 14 16' 1451 PUTSPRITE3,(220,140),13,3 253 910 CIRCLE (125,162),5,14 121 1461 LINE(178,139)-(236,158),7,BF 252 920 PAINT (125,162) 14 144 1470 LINE(176,137)-(238,160),7,B 45 930 LINE (120,145)-[130,162),14,BF 85 1480 GOSUB1721:RETURN 15~ 940 CIRCLE (125,12~),10,15 let 1490 A=LEN(A$):FORI=lTOA 234 68 1500 PSET (X+(I*6),Y),C:B$=MID$(A$,I, §~~ ~~~~lE(tI~0~I~~~~~,14 17 1) 84 970 PAINT (15~,125) 14 1~9 1510 COLOR F:PRINT #l,B$:NEXT:RETURN 241 980 CIRCLE (110,170),1,15 219 1521 LINE (10,lll)-(245,119),8,BF 166 18 1531 RETURN 142 i~~0P~I~tL~1[ï4~~rj0t:1,15 56 1541 GOSUB1300:GOSUB 1520:C=8:F=1:Y=1 101(1 PAINT (140,170),15 22 11 ; 242 1(12(1 LINE(172,93)-(175,98),15,BF 57 1551 A=LEN(A$):X=117-(3*A) 247 19 1561 GOSUB 1490:RETURN 17 t~l~ tI~~ ~~~:~~~:~l~~:I~~)~Ii~~F 178 1571 FORI=lT011:KEY(I)OFF:NEXT:I=USR1 1(150 FORI=(lT050STEP25 1'4 (0) : RETURN 215 1060 LINE (90+I,74)-(109+I,78),ll,BF: 1580 FORI=lT011:KEY(I)ON:NEXT:RETURN 66 NEXT ' 61 1591 KEY(l)ON:KEY(ll)ON:RETURN 2 1(170 FORI=85T095STEP5 42 1601 A$=INKEY$:IFAt=""THEN1611 242 1080 LINE (90,I)-(158,I),12:NEXT 227 1611 IFA$="J"ORA$=1i j "THENI=l:RETURN 131 1090 LINE (56,48)-(197,60),7,B 186 162(1 IFA$="N"ORA$="n"THENI=I:RETURN 214 72 163(1 GOT01611 188 ttr! ~A~y=~~gl~~~Ët1î~~;~~~rf~~:COLOR 1641 LINE(65,143)-(95,152).l,BF 216 9 233 165~ C=1:X=5:Y=143:F=11:A$=LEFT$(DB$( 1120 PRINT 11,"* Januari 1986 *":NEXT 218 1),15):GOSUB1491:RETURN 126 113(1 LINE (48,177)-(2(12,185),7,BF 147 166(1 LINE(65.143)-(95.152),l.BF 212 114(1 LINE (46,175)-(2~4,187),7,B 184 167~ C=1:X=5:Y=143:F=l(1:A$=LEFT$(DB$( 115(1 FORI=0T01:PSET (5(1+I,178),7:COLO 2),15):GOSUB149~:RETURN 17t R 12 96 1681 LINE(7t.153)-(9t,162).1.BF 1~3 1160 PRINT 11,"* G.BUTTIGIEG *":N 169~ C=1:X=5:Y=153:F=1~:A$=LEFT$(DB$( EXT 113 3).22):GOSUB149t:RETURN: 146 17~~ LINE(7~.153)-(9~.162).1.BF 81 226~ FORI=lTONOSTEPQ:SWAPA$.R$ 18 171~ C=1:X=5:Y=153:F=1~:A$=LEFT$(DB$( 227~ GOSUB389~:GOSUB39~~:GOSUB392~ 249 4) 22):GOSUB149~:RETURN 162 228~ IFCO=~THENZ=4~-(LEN(A$)/2)ELSEZ= 17~~ LINE(8~.163)-(158,172).1.BF 34 2~-(LEN(A$)/2) 'f,~' 173' C=1:X=5:Y=163:F=1~:A$=DA$(12)+SL 229~ GOSUB3950:SWAPA$.R$:GOSUB393~:GO $:GO~UB149~:RETURN 82 SUB39~~ 221 1740 I=USRl(~):GOSUB157~:KEY(6)ON:KEY 23~~ FORJ=lTOQ:L=(I+J-l) 86 (1~)ON 236 231~ IF L>NO THEN I=NO:J=Q:NEXTJ,I:GO 175~ FORK=lTONOSTEP21:SCREEN2 164 T0244~ 86 176~ LINE(~.0)-(255.191),14,B 1~3 232~ GOSUB392~:Z:4:A$=NN$(L):GOSUB395 177~ LINE (~,0)-(255.1~).14,BF 12 0:GOSUB399~ 2,4 1780 LINE(~.181)-(255.191),14.BF 59 233~ IFCO=lTHENGOSUB393~:GOSUB392~ 179~ A$=" Naam Sekt. Bytes Be 234~ GOSUB396~ Ïin Eind Strt":X=2:Y=2:C=14:F=1:GOSUB 235~ IFCO=lTHENGOSUB393~:GOSUB3920 49~ tI 75 236~ IF NA$( L)="Machine"THEN2380 54 1800 FORJ=12T0172STEP8:L=INT(K+«J-12 2370 LPRINT 11 11 ;NA$~ L); :GOT02390 61 )/8» 155 2380 LPRINT 11 ";DE$ L);" M;FI$(L);" 181~ IF L>NO THEN K=NO:J=17~:NEXT:GOT ";S1$( L); 113 0205~ 242 239~ GOSUB393~ 119 1820 SWAPI,L:GOSUB382~:SWAPL.I 194 2400 IFCO=lTHENGOSUB39~~ 87 183~ X=5:Y=J:C=1:A$=NN$(L):GOSUB1490 61 241~ NEXT 248 184~ A$=STR$(SE(L» 134 2420 GOSUB389~ 226 185~ IFSEfL)<1~0THENX=9~ . 127 24~ NEXT 254- 186~ IFSE L»99ANDSE(L)<1~0~THENX=84 199 244~ GOSUB39~~:GOSUB392~ 244 187~ IFSE(L»999THENX=78 184 245~ A$=STR$(NO)+" Bestanden. Over :" 188~ Y=J:C=1:GOSUB149~ 181 +STR$(RE)+" Bytes" 195 189~ A$=STR$(LO(L» 2~1 246~ IFCO=0THENZ=4~-(LEN(A$)/2)ELSEZ= 19~~ IFLO(L)<1~~THENX=128 132 2~-(LEN(A$)/2) : 22 191~ IFLO(L»99ANDLO(L)<1~0~THENX=122 28 247~ GOSUB395~:GOSUB3930:GOSUB39~0:GO 192~ IFLO(L»999ANDLO(L)<1000~THENX=1 SUB389~ 241 16 127 2480 GOT0211~ 161 193~ IFLO(L»9999THENX=11~ 1~9 249~ GOSUB157~:KEY(6)ON:KEY(1~)ON:COL 194~ Y=J:C=1:GOSUB149~ 177 OR15,1,l 111 1950 IF NA$(U=IMachine"THEN198~ 213 25~~ SCREEN 2 18~ 196~ X=155:Y=J:C=1:A$=NA$(L):GOSUB149 2510 PSET(46,0),l:COLOR7:PRINT#1."1 3 ~ 1~7 5 7 9" 179 197~ GOT02~1~ 162 2520 FORI=lT011:X=32+(I*8) 8; 1980 X=155:Y=J:C=1:A$=DE$(L):GOSUB149 2530 LINE(X.8)-(X,l~),7:NEXT 2~3 0 '235 2540 FORI=lT07 :Y=10+n*20) 55 199~ X=187:A$=FI$~L):GOSUB149~ 39 2550 LINE~35,Y)-(37,Y).7 127 2~0~ X=219:A$=ST$ L):GOSUB1490 75 256~ PSET ~.Y-6).1:PRINT'l.I*1~~:NEXT 48 2010 NEXT 240 257~ PSET(166.~).1:COLOR7:PRINT#1."1 202~ F=1:X=4~:Y=183:C=14:A$="Druk op 3 5 7 9" 12 de spatiebalku:GOSUB149~ 45 2580 FORI=lT011:X=152+(I*8) 113 2~30 A$=INKEY$:IFA$="ITHEN2~3~. 186 259~ LINE(X.8)-(X.10).7:NEXT 221 204~ LINE(1~.183)-(25~.19~).1.BF 78 26~~ FORI=lT07:Y=10+(I*20) 45 205' NEXT 252 261' LINE(155.Y)-(157.Y).7 212 2'60 F=1:X=1':Y=183:C=14:A$=STR$(NO): 2620 PSET(116.Y-6),l:PRINT'l.I*100+7' GOSUB149~ 165 0:NEXT 4a 207' X=40:A$="Bestanden. Over: ":GOS 2630 PSET (2~,160),l:COLOR15:PRINT'l. UB149~ 122 "- System" 13 2~8~ X=16':A$=STR$(RE):GOSUB1490 187 264~ PSET (2~.168),l:COLOR3:PRINT#1." 2~9~ X=2~5:A$=uBytes":GOSUB1490 40 - Director( 35 210~ GOT021~~ 125 265' PSET 2~.176).1:COLOR11:PRINT'l. 211' COLOR15,l 1:SCREEN2:GOSUB1290:GO "- Machine" 62 SUB1580:I=USR2t0):GOSUB172~:A$=DB$(7) 266~ PSET (2~,184),l:COLOR13:PRINT'l. :GOSUB154':RETURN480 194 "- Basic" 223 2120 G~SUB1570:KEY(6)ON:KEY(1~)ON:GOS 2670 PSET ~15,,160),l:COLOR7:PRINT'l. UB152~ 1 "- Bestand 48 213~ A$=ÖB$(8):C=8:F=1:X=1~:Y=111:GOS 2680 PSET l150,168),l:COLOR9:PRINT'l. UB149~:L=~:A$="" 139 "- Msx-dos 35 2140 R$=INKEY$: I FR$= IIIITHEN2140 144 269~ PSET (15~.176),l:COLOR5:PRINT'l. 215~ IFASC(R$)=8 THEN2220 2~5 "- Ascii" 14 216~ IFASC(R$)=13THEN2240 211 27~~ PSET (150.184).1:COLOR14:PRINT'l 2170 IFASC(R$)=29THEN2220 28 , "- Onbekend 11 189 2180 A$=A$+R$:L=L+1 91 271' FORI =~TOSD 1'8 2190 C=8:F=1:X=7~:Y=111:GOSUB149~ 151 2720 Y=INT(I/l~):Y=(Y*2)+1~ 1~1 220~ IF L=3~ THEN2240 2~5 273~ X=IMOD1~:X=(X*8)+40 1 6 221' GOT0214~ 118 2740 PSET(X.Y),l:COLOR15:PRINT'I.CHR$ 2220 LINE(60,11~)-(245.119),8.BF 48 (195):NEXT 149 2230 L=L-1:A$=LEFT$(A$.L):GOT02190 231 275~ FORI=SDTOSD+6 1~ 2240 SWAPA$.R$:A$=LEFT$(DB$(3).1~):GO 2760 Y=INT(I/l~):Y=(Y*2)+1~ :133 SUB154~ 195 2770 X=IMOD1':X=(X*8)+4~ 3a 225' IFCO=~THENQ=56ELSEQ=14 11 278~ PSET(X,Y),l:COLOR2:PRINT'l.CHR$(

")1 . -z .? D t ? i. COMPUTU MAGAZINE . 195) :NEXT 15 334(6 R=l 180 279~ FORI=lTONO:GOSUB382~ 3350 IFSL$<>""THEN339' 5 28~~ FORJ=SE(I)TOSE(I)+INT(LO(I)/512) i~i 3360 A$="Geen keuze gemaakt":GOSUBI54 281~ Y=INT(J/1~):Y=(Y*2)+1~ o 282~ X=JMOD1~:X=(X*8)+4~ !,~ 3370 FORI=lT02000:NEXT flA 283~ IFY>15~THENX=X+12~:Y=Y-14~ 127 3380 A$=DB$(7):GOSUBI540:RETURN480 213 284~ PSET(X,Y),l:COLORF:PRINT#l,CHR$( 3390 SCREEN':WIDTH40:KEYOFF:COLORI5 187 195):NEXTJ,I 16' 3411 IFSL<>ITHENW=SE(SL):Z=SE(SL)+INT 285~ GOTO 285~ (LO(SL)/512)ELSEW=VAL(SL$):Z=VAL(SL$) 197 286~ GOSUB157~:KEY(6)ON:KEY(1~)ON:GOS 5' 3411 IFR=2THEN351~ 134 UB1520 27 3421 FORT=WTOZ 224 2870 A$=RIGHT$(DA$(4),14):C=8:F=1:X=1 3431 A$=DSKI$(I,T) 94 ~:Y=l11 69 3441 FORI=IT0511STEP256:CLS:LOCATE0,0 16' 2880 GOSUB1490:L=0:A$="" 27 345' FORJ='T0255STEP13:FORL=0T038STEP 2890 R$=I NKEY$: I FR$= '"'THEN2890 2 3:K=PEEK(AS+J+I+(L/3» 123 29~~ IFASC(R$)=8THEN300~ 116 346' A$=HEX$(K):K=LEN(A$) 61 2910 IFASC(R$)=13THEN3020 14' 3471 LOCATEL,J/13:PRINT STRING$(2-K," 2920 IFASC(R$)=29THEN3000 213 I");A$ . 85 .2930 IFASC(R$)<48THEN2890 82 3481 NEXTL,J 9$ 2940 IFASC(R$»57THEN2890 114 3491 GOSUB411~ 59 2950 A$=A$+R$:L=L+1 1'4 3511 NEXTI,T:GOT02110 133 2960 C=8:F=1:X=1~0:Y=111:GOSUB149~ 143 35U FORT=WTOZ 2.23 2970 I FSD=7 ANDL=4THEN302~ 146 352' A$=DSKI$(I,T) 93 2980 IFSD=5ANDL=3THEN302~ 3531 CLS:LOCATEI,0:FORI=0T0511:K=PEEK 299~ GOT0289~ 11'91 (AS+I): IFK<32THENA$=" ":GOT03550 14 30~~ LINE(I~0,11~)-(14~,119),8,BF 183 3541 A$=CHR$( K) 237 301~ L=L-1:A$=LEFT$(A$,L):GOT0296~ 123 3550 PRINTA$;:NEXT 3~2~ SL$=A$:SL=~:GOSUBI72~:I=USR1(0) 246 356' GOSUB4'111 M 3~30 GOSUB1580:A$=DB$(7):GOSUBI54~:RE 35711 NEXTT:GOT021111 198 TURN480 189 3580 GOTO 3580 304~ GOSUB157~:KEY(6)ON:KEY(I~)ON:SCR 35911 R=2:GOT033511 J~ EEN0:WIDTH4~:KEYOFF:COLOR15 23 36111 IFERR=7THENA$="Niet genoeg geheu 305~ FORI=ITONOSTEP51:Il=I:CLS 214 gen" :GOT03790 141 3~60 FORK=0TOI6:FORJ=0T02:X=(J*13)+1 135 36111 IFERR=19THENA$="Device invoer/ui 3070 Y=K:L=(J+1)+(K*3)+I1-1:LOCATEX,Y 183 tvoer fout":GOT03790 88 3080 IF L>NO THENK=17:J=2:I=NO:NEXTJ, 36211 IFERR=2nHENA$= "Veri fika tie-fout K,I:GOT031~~ 196 ":GOT03791 84 3~90 PRINTNN$(L):NEXTJ,K 165 36311 IFERR=5ITHENA$="Interne fout":GO 31~0 LOCATE0,17:PRINT STRING$(39,192) T037911 1'7 :X=0:Y=0 177 3640 IFERR=53THENA$="Bestand niet gev 3110 LOCATEX,Y:PRINT"[":LOCATEX+13,Y: onden" :GOT03790 50 PRINT"]" 187 36511 IFERR=56THENA$="Bestandsnaam onj 3120 L=(X/13)+(Y*3)+Il 252 ui stil :GOT03790 112 313~ FORH=19T022: I_OCATE4, H: PRINTSTRI N 36611 IFERR=57THENA$="Bestand van verk G$( 39, 32); :NEXT 218 eerd type" :GOT03790 49 314~ LOCATE4,19:PRINTNN$(L) 247 3670 IFERR=58THENA$="Sequentiel besta 3150 LOCATE20,19:PRINTLO(L);" Bytes" , 224 nd" :GOT03791 2'1 3160 LOCATE4,20:PRINT SE(L) ! 27 3681 I FERR=6nHENA$= "Ongeforma tteerde 3170 LOCATE1QJ.20:PRINT"" 29 369~ I FERR=6ITHENA$= "Bes tand va n ande 3180 LOCATE30,20:PRINT INT(SE(L)+(LO( r ty pe " : GOT037 90 1118 U/512) ) 1'5 3710 IFERR=62THENA$="Naam drive niet 319~ LOCATE16.21:PRINT NA$(L) 225 moge 1i jk 11 :GOTO 3791 245 3200 IFNA$(L)<>"Machine"THEN3220 111 3710 IFERR=65THENA$= "Bes tand bes taa t 3210 LOCATE4 22:PRINT"Beg. "'DE$(L);" ' al" :GOT037911 56 End ";FI$(d;" Strt ";ST$(d; 154 3720 IFERR=66THENA$="Diskette vol":GO 3220 SL$=NN$(L):SL=L 119 T03790 ' 246 3230 R$=INKEY$:IFR$="NTHEN323~ 3730 IFERR=67THENA$="Teveel bestanden 3240 R=ASC(R$) 17'93 ":GOT0379~ 71 3250 IFR=28ANDX<25THENGOSUB3320:X=X+1 37411 IFERR=68THENAf,="Diskette beveili 3:GOT03110 191 gd tegen schri jven ':GOT03790 219 3260 IFR=29ANDX>0THENGOSUB3320:X=X-13 37511 IFERR=69THENA$="Disk invoer/uitv :GOT03110 242 oer fout" :GOT03790 199 3270 IFR=30ANDY>0THENGOSUB3320:Y=Y-l: 37611 IFERR=7nHENA$="Diskdrive niet a GOT03110 86 angesloten":GOT03791 12 3280 IFR=30ANDY=0ANDL>51THENGOT03050 4~ 3770 IFERR=71THENA$="Kan slechts op e 3290 IFR=31ANDY<16THENGOSUB332~:Y=Y+1 en di sk" :GOT03790 213 :GOT03110 18 3781 A$="Foutnummer "+STR$(ERR)+" Reg 3300 IFR=31ANDY=16THEN IF L "; 3980 LPRINT USING ",,";INT(SE(L)+(L bellen met uw technische vragen. O(l)/512));:RETURN 399(6 LPRINT USING """",";LO(l); 40(60 LPRI NT " Bytes";: RETURN 4010 LOCATE0,21:PRINTSTRING$(40,19S); Elke dinsdag 4020 LOCATE3,22:PRINT"( Druk op de sp atiebalk >";:GOSUB1300 4030 R$=INKEY$:IFR$=""THEN4030 vanaf 4 uur 's-middags 404~ IFR$=" "THEN4(66(6 4~5(6 GOT04030 tot 7 uur 's-avonds 4~6(6 LOCATE 3,22:PRINTSTRING$(36,32); : RETURN 407~ 'msx2 op telefoonnummer 4~80 RESTORE41~0:FORI=&HE002TO&HE07(6: READA$:POKEI,VAL("&H"+A$):NEXT 4090 DEFUSR0=&HE(602:DEFUSR1=&HE037:DE 020-681081 FUSR2=&HE054:I=USR0(0):RETURN 224 4100 DATA F3,DB,A8,32,0~,E0,C6,04,D3, I ' A8,F5,AF,32,~0,40,3A,00,40,FE,00,28,1 5,Fl,C6,04,D3,A8,F5,AF,32,00,40,3A,(60 f Let wel, dit geldt alleen voor vragen, die betrekking ,40,FE,00,28,04,Fl,C6,04,F5,Fl,32,01, hebben op de inhoud van MSX-Computer Magazi­ E0,3A,00,E0,D3,A8,C9 11 ne! 4110 DATA 3E,88,21,00,40,CD,24,0~,21, 00,00,11,00,40,01,00,40,CD,59,00,3E,8 0,21,(60,40,CD,24,00,C9 Voor alles wat met (abonnementen)administratie te 4120 DATA 3E,88,21,00,40,CD,24,00,21, maken heeft vraagt u naar de betreffende afdeling. 00,40,11,00,00,01,00,40,CD,5C,00,3E,8 0,21,00,40,CD,24,00,C9 "221 Voor vragen over de cassette-service is het specia­ 4130 'msxl (6 le telefoonnummer 020-852635 beschikbaar. 4140 RESTORE4160:FORI=&HE002TO&HE066: READA$:POKEI,VAL("&H"+A$):NEXT 6~ 4150 DEFUSR0=&HE002:DEFUSR1=&HE037:DE F"USR2=&HE04F:I=USR0(0):RETURN 24 , SPELREGELS 4160 DATA F3,DB,A8,32,00,E0,C6,04,D3, A8,F5,AF,32,00,40,3A,00,40,FE,00,28,1 Natuurlijk zijn er wel een men dat vragen zo ingewIk­ 5,Fl,C6,04,D3,A8,FS,AF,32,00,40,3A,00 paar spelregels aan ons te­ keld en/of specialistisch zijn ,40,FE,00,28,04,Fl,C6,04,FS,Fl,32,01, lefonische vragenuurtje ver­ dat we u alsnog moeten ver­ E0,3A,00,E0,D3,A8,C9 bonden. zoeken om ze schriftelijk in 4170 DATA F3,3A,01,E0,D3,A8,21,00,00, te dienen. Anders zou het 11,00,40,01,00,40,CD,59,00,3A,00,E0,D Zo zal het met Ingang van de telefoonnummer te lang be­ 3,A8,C9 191 verschijningsdatum van dit zet blijven, en kunnen ande­ 4180 DATA F3,3A,01,E0,D3,A8,21,00,40, nummer niet meer mogelijk re lezers ons niet meer be­ 11,00,00,01,00,40,CD,5C,00,3A,00,E0,D zijn om op andere momen­ reiken. 3,A8,C9 ten naar de redaktie te bei­ len voor technische proble­ Het is natuurlijk aan te raden men. Alleen op dinsdag, om uw vraag goed voor te tussen 1600 en 1900 uur, bereiden, voor u belt. Zorg kunnen we uw vragen ervoor dat u eventuele lis­ beantwoorden. Maar dan tings etcetera en een notitie­ bent u er ook van verzekerd block bij de hand hebt. dat er een of meer redaktie·· leden aanwezig zijn. Vragen over programma's die in andere bladen ver­ Bovendien zal het niet mo­ schenen zijn kunnen we tot gelijk zijn om willekeurig ie­ onze spijt niet beantwoor· dere vraag telefonisch af te den. handelen. Het kan voorko-

------.... _------"-----'

, rit ", " ... ,. "; ti ( .5 .. 1 • • • ALS UHET RUMOER VAN DE FIRATO GEHAD HEEF!; WILT UMISSCHIEN WEL EVEN RUSTIG LUISTEREN. • • ••.....• e Firato is een prachtige show. wat hebben merken als Nakamichi Je nt er veel zien, veel informatie eraan om in het Rai-rumoer de verkrijgen. Maar je kunt er niet echt kwaliteit van hun apparatuur te "- serieus naar apparatuur luisteren en benadrukken? op je gemak in een goede omgeving Als u behoort tot de mensen die de prestaties van de nieuwe zich niet alleen voor het uiterlijk apparaten vergelijken. maar vooral voor de kwaliteit van De oprechte audio/video-liefheb­ audio/video-apparatuur interes- "'- ber gaat dan ook naar de Firato voor seert, komen we u ongetwijfeld het globale overzicht en naar de tegen op de leukste show van RAF-SHOW voor gedetailleerde Amsterdam. En dan bedoelen we informatie én luister - cq kijk-erva­ niet die grote. . . EZE MERKEN: 0 ring. OP DE RAF-SHOW VINDT U " DERAF-SHOW H:ITACHI, LUXMAN, B&W, \ THORENS, . \.---::: VAN 29 AUGUSTUS TM 8SEPTEMBER! ELiPSON, AUDIO ANALYSE, ;::..--- 11 STAX, MOSCODE ~ De Raf-Show wordt gedurende de Firato gehouden, zodat u èn de grootschalige beurs èn de serieuze show in één dag kunt bezoeken. In 0~V~1 de Amsterdamse Rijnstraat (10 minuten lopen van de RAl) vindt u de nieuwste modellen van tal van fabrikanten bijeen, vooral van de ~ <1m[]o~ kleinere, voortreffelijke merken die KENNEDY/JIAN door de hoge expositiekosten nu net cr~SIDENT 6>~~( nièt op de Firato staan. Bovendien: ~Q ~& \ ~G,: Q 1MI1."!!!!!!I!II!!!!!II!!!!!!liiilllllllllllllllllliiiiiillmm:::i RAF HIFI STEREO RAF HIFI STEREO RAFVIDEO Langestraat 90, tel. 035-17705 RAF COMPUTER RAF VIDEO RIjnstraat 142-168, tel. 020-461511 Langestraat 90, tel. 035-17706 RAF AUTO HIFI - AMSTERDAM RAF PORTABLE RIjnstraat 139, tel. 020-461511 RIjnstraat 139, tel. 020 - 461511 Kol/enbergweg 2, tel. 020-976727 (tevens inbouwstation) RAF PLA TEN Maandag vanaf 1 uur geopend. RIjnstraat 111, tel. 020-461511 Donderdagavond koopavond Alfe apparatuur staat zo opgesteld dat u kunt luisteren en kijken, écht kunt vergelijken. COftlP~ERSPELLEN den en vuren onderwijl hun squadron. Nadat je de 6 squa­ bommen op je af. drons neergehaald hebt (en er In dit opzicht wijkt Time dus geen toestellen meer on­ Time Curb Curb van het origineel af. In derin beeld zichtbaar zijn) Titel: Time Curb Bediening: joystick/toetsen­ Time Pilot kun je over het ge­ moet nog een laatste toestel Medium: cassette bord hele scherm vliegen, in Time neergehaald worden om je naar het volgende veld te RAM: 64K Fabrikant: Aackosoft Curb ben je net als bij Space Aantal spelers: I Prijs f. 45,-. Invaders of Galaxians aan de transporteren. onderzijde van het scherm ge­ In WO 11 heb je 7 squadrons bonden. Ondanks dat is Time als tegenstander, ditmaal be­ horen (Toccata und Fugue in Curb moeilijk genoeg om me­ staande uit bommenwerpers. o MollBWV 565), wat overi­ nig vuurknopduim rood te Ook jij bestuurt een bom­ gens best redelijk klinkt op kleuren. menwerper in dit veld. De een occasionele misgreep na. Het spel kent vijf speelvelden Koreaanse oorlog kent 8 Het is verwonderlijk wat pro­ (of speeltijden beter gezegd). squadrons, ditmaal helikop­ grammeur Steve Course uit leder veld stelt een bepaalde ters. Het ten gehore gebrach­ de MSX geluidschip weet te tijd uit de menselijke geschie­ te heIikoptergeluid is van toveren. Alhoewel eerlijk­ denis voor. Het eerste veld goede kwaliteit, het verhoogt heid me gebiedt te vermelden speelt zich af in de Eerste We­ de zenuwtergende spanning dat ik meteen na de eerste reldoorlog, het tweede veld in aanzienlijk. keer spelen van het spel even de Tweede Wereldoorlog. In de hedendaagse tijd moet snel een uitvoering van het Vervolgens komt de Kore­ je het opnemen tegen Y squa­ werk door de beroemde orga­ aanse oorlog aan bod, de he­ drons straaljagers, terwijl in niste Marie Claire Alan ge­ dendaagse tijd (Modern Ti­ de nabije toekomst je ook ja­ draaid heb. En dat was toch mes) en tenslotte verplaatsen gers neer moet halen. Een echt beter te genieten. we ons naar de nabije toe­ kleine kanttekening: blijk­ komst (The Future ). Ieder baar heeft iemand iets over Time Curb is een spel dat te veld wordt - evenals het spel het hoofd gezien, het veld rangschikken is in de reeks zelf na het inladen - gespro­ The Future wordt op het Als de goede Johan Sebastian 'Klassiekers' zoals Aackosoft ken ingeleid. Deze spraak is scherm aangekondigd als Bach het allemaal van te vo­ deze op de mar;"t brengt. Ti­ van goede, verstaanbare kwa­ The Furture'. Een tikfout je ren geweten had, dan had hij me Curb is gebaseerd op het liteit. bij het programmeren'? misschien nooit een noot mu­ amusementshallen spel Time Na het halen van een veld zie k op papier gezet. Bach 's Pilot van Konami, dat enkele Het spel neemt in moeilijk­ word je vergast op een kleine muziek is misschien wel de jaren geleden redelijk succes­ heid toe naarmate je door de tekenfilm welke hier en daar meest gebruikte (en mis­ vol was in de hallen. velden heenworstelt. Op veld niet gespeend is van enige hu­ :1ruikte) muziek in de compu­ I (WO I) moet je 6 squadrons mor. terspellenwereld . Men heeft Het is een aktiespel waarin de neerschieten. Onderin het Na WO I zie je bijvoorbeeld wel eens van Bach's muziek nadruk ligt op een snelle reak­ scherm worden deze squa­ het toestel landen, de piloot gezegd dat het pure wiskunde tie en goede hand/oog koördi• drons door kleine vliegtuigjes uitstappen en achter een IS. Misschien dat dàt de reden natie. Onderin het scherm be­ weergegeven. Ieder toestel boom of kaktus verdwijnen. is dat programmeurs zo vaak vindt zich jouw vliegtuigje. Je dat je neerschiet doet een Even later komt hij weer te­ stukken van hem gebruiken. kunt uitsluitend linksIrechts klein deel (een achtste deel rug en stijgt het toestel op. bewegen, met de vuurknop om precies te zijn) van het Duidelijk een geval van even Ook Time Curb laat tijdens schiet je het boordgeschut af. meest linkse toestel onderin naar achter moeten. de titelpagina en de uitgebrei­ De tegenstanders komen in verdwijnen. Acht neerge­ Na de Koreaanse Oorlog zie de demo een werk van Bach golven van boven naar bene- haalde toestellen vormen een je hoe een eenvoudige na-

'P t' t tuurlijke bezigheid tot ramp­ lijk. Je kunt je dus niet ver­ hebt. Wanneer je door de zalige gevolgen kan leiden. oorloven ook maar een mo­ vuurknop in te drukken een Moet hier soms een filoso­ ment iets anders te doen. Dit wolk peper achterlaat kan het fisch standpunt in gezien wor­ zal vaak resulteren in het feit ei of de worst hier niet door­ den in de trant van 'De Na­ dat je de laser of plasmastraal heen lopen en blijven ze stil­ tuur overwint de Machine'? nooit zult kunnen gebruiken. staan. Je kunt op dat moment Na 'Modern Times' worden Waarom hier niet de tweede ook veilig langs het ei of de piloot en toestel op ruwe wij­ vuurknop van de joystick ge­ worst lopen. Af en toe kun je ze van elkaar gescheiden door bruikt? MSX kent immers de voorraad peper weer aan­ een passerende wolk. twee gescheiden, onafhanke­ vullen door snel een verschij­ lijk te gebruiken vuurknop­ nende bus peper op te rapen. De eerste drie velden, WO I, pen? Een perfekte gelegen­ Je kunt de worst of het ei ook WO II en de Koreaanse oor­ heid om deze eens te gebrui­ pletten door een deel van de log moet je behelpen met het ken, iets wat toch al te weinig hamburger op ze te laten val­ normale boordgeschut. In gebeurt. En voor die mensen len, waardoor het geheel mis­ 'Modern Times' kun je daar­ met een normale joystick zou schien wat smakelijker naast over een laser beschik­ je dan nog altijd een optie, die wordt. Veel helpt dit echter ken, terwijl je in 'The Future' vooraf gekozen moet wor­ niet, al snel duikt een nieuwe een plasma straal kunt af­ den, kunnen inbrengen. tegenstander op. schieten. Links en rechts van van Waren hier nu over den­ Heb je de hamburgers samen­ het speelveld zie je Laser en Ondanks alle detailkritiek is ken? - heen te lopen valt het gesteld dan ga je naar het vol­ Plasma indikatoren. Je kunt Time Curb de moeite waard, betreffende onderdeel van de gende veld. Niet alleen is dit deze wapens uitsluitend ge­ zeker wanneer prijs gesteld hamburger een verdieping la­ moeilijker van opbouw, ook bruiken wanneer deze indika­ wordt op furieuze aktie. Ze­ ger. Een nog eventueel daar­ lopen er meer eieren of wor­ toren aangeven dat je hier­ ker in 'Modern Times' en onder liggend deel valt op zij n sten rond, die je het leven voor voldoende energie hebt. 'The Future' is het uitermate beurt weer een verdieping la­ zuur maken. moeilijk om te overleven. ger. De bedoeling is uiteinde­ Op zich ligt aan MacAttack Blijkbaar gaat men bij Aac­ Een tip: Je zult merken dat de lijk vier komplete hambur­ best een aardig idee ten kosoft er, evenals vele andere tegenstander wanneer hij gers te doen belanden in de grondslag. Het is alleen tame­ software huizen dat doen, vlakbij is, op het laatste mo­ schaaltjes onderin het lijk simpel uitgewerkt. Ook vanuit dat niemand MSX ment ALTIJD naar rechts scherm. grafisch en qua geluid/muziek joysticks gebruikt maar nor­ wegdraait. Laat je hierdoor Met deze taak is een koksfi­ valt er in MacAttack weinig te male joysticks met maar 1 niet verrassen! Het is het bes­ guur belast, welke jij be­ beleven. In de kategorie plat­ vuurknop (of in ieder geval: te ervoor te zorgen dat tegen­ stuurt. De verdiepingen zijn formspellen zijn wel betere niet gescheiden vuurknop­ standers zich altijd enigszins onderling door ladders ver­ kandidaten voor de verlang­ pen). Want zowel de laser als rechts van je bevinden. Hier­ bonden. lijst te bedenken zoals Lode­ de plasmastraal moeten met door zul je niet op het aller­ Uiteraard word je het moei­ runner, Jet Set Willy of zelfs behulp van een funktietoets laatste moment voor onaan­ lijk gemaakt. In het eerste The Heist. En een echte klas­ in werking gesteld worden. gename verrassingen ge­ veld dwalen een worstje en sieker zou pas Donkey Kong plaatst worden. Let wel op, een hardgekookt ei rond. of Donkey Kong Jr. zijn. Door de vaart van het spel vaak schermt een tegenstan­ Wanneer deze je aanraken Je kunt beter even een echte heb je hier geen tijd voor. Ie­ der een eronder vliegende kost je dit een leven. hamburger halen dan MacAt­ der moment dat je vinger van bom af. Je kunt je tegen deze etens­ tack aan te schaffen. En dan de vuurknop hebt of niet Aanrader voor mensen met waar verdedigen met behulp hou je nog geld over voor een meer stuurt is levensgevaar- snelle schietduimen ! van een bus peper die je bij je lekkere milkshake. Mack aHack Oil's Weil Titel: MacAttack Bediening: joystick/toetsen­ Titel: OiJ's Weil Bediening: joystick/toetsen­ Medium: cassette bord Medium: cassette bord RAM: 64K Fabrikant: Aackosoft RAM: 64K Fabrikant: Sierra On Line Aantal spelers: Prijs: f. 29,50 Aantal spelers: 1/2 Importeur: Aackosoft Prijs f. 45,-. Langzaam maar zeker ver­ schillende homecomputer­ schijnt bij Aackosoft een versies hebben nooit in grote En de rust daalde weer in de niet te spreken van de heiden­ steeds groter wordende reeks getale verkocht. Burgertime/ redaktie burelen. Dagenlang se ketterijen welke ten geho­ zogenaamde 'klassieke' spel­ MacAttack is een platform vroeg men zich af waar de re gebracht worden bij alweer len. Voorbeelden in deze spel van een aandoenlijke spelrecensent gebleven was. een verloren leven. Daar reeks zijn Oh Shit! (Pac eenvoud. In de boven elkaar Nergens was hij te vinden, vond men hem, met rood­ Man), Hopper (Frogger), Ti­ gelegen verdiepingen zijn on­ totdat iemand op het idee doorlopen ogen en sterk on­ me Curb (Time Pilot) en derdelen van hamburgers be­ kwam eens te kijken in het dervoed, bezeten in de weer Scentipede (Centipede). vestigd. Onderop de onder­ donkere hok waar hij zijn om nogmaals de hoogste sco­ Ook MacAttack is gebaseerd kant van het broodje, vervol­ trouwe MSX computer had re in OiJ's Weil te verbeteren. op een klassiek spel, maar gens de hamburger, wat staan, temidden van geluid­ jammer genoeg niet op een groente en tenslotte de bo­ dichte panelen. De rest van Ter plekke werd hem met ge­ van de sterkste titels. Het oor­ venkant van het broodje. de redaktie is immers niet zo weId de joystick ontnomen, spronkelijke Burgertime is gecharmeerd van al die piep het spel afhandig gemaakt en nooit een echt succes geweest Door over deze etenswaar - knal boink splash zapp tuut geboeid werd hij afgevoerd in de hallen en ook de ver- wat zou de Keuringsdienst knetter geluiden, om maar en naar een tekstverwerker beien wat over baudrates en originele snelheid. Razend­ je begint te spelen zul je al omkeerbare algoritmes en snel kun je nu alle pillen opra­ snel merken dat het moeite zijn gelukkig. Achja, zo heeft pen voordat de tijd weer met zal kosten ermee op te hou­ een ieder zijn fouten. normale snelheid gaat verlo­ den. Sterker nog, wanneer je Maar ik denk dat menigeen pen. met twee spelers speelt zul je van deze personen van ge­ Overigens kent ieder veld een menigmaal inwendig de an­ dachten zou veranderen na tijdlimiet van 999 eenheden, der toewensen dat de volgen­ een partijtje Oil's Weil. het is dus zaak wel enige plan­ de bom hem opblaast. Geen Wat is er zo opzienbarend aan ning aan te brengen in wat je mooie gedachte, maar het Oil's Weil, hoor ik vragen. doet. geeft aan hoe verslavend Oil's Niets, helemaal 100% niets! Weil zijn kan. Maar dat niets is voldoende Grafisch oogt het spel goed Over Oil's Weil zijn pagina's voor vele uren fanatiek spe­ alhoewel we niet van grafi­ vol te schrijven, kan uren ver­ len. Konstant wordt de sche hoogstandjes kunnen teld worden. Het beste watje vuurknop aan het einde van spreken. Maar zoals reeds va­ echter kunt doen is een spel ingedrukt met de op­ ker in deze recensies vermeld RUN'CAS:' in te tikken en merking: 'nog een keertje is, is een uitstekend spelidee het spel te spelen. dan maar dan hou ik er ook te prefereren boven een gra­ Oja, de handleiding vermeldt echt mee op!'. fisch uitstekend doch spel­ dat er geen pauze toets is in gebracht. Alwaar hij het vol­ technisch zwak programma. het spel. Dit is echter niet gende verhaal schreef. In Oil's Weil bestuur je een En speltechnisch is Oil's Weil waar, het indrukken van de olie boor . Deze olie boor moet een uitstekend spel. Ook dit RETURN toets pauzeert het Langzaam maar zeker breidt je door een aantal aanwezige is weer zo'n spel waarvan je spel. de kollektie spellen voor gangen heensturen waarin op het eerste gezicht zegt: 'Is Waar wachten jullie nu eigen­ MSX computers zich uit. Niet een soort pillen liggen. Wan­ dat nu alles?' Maar wanneer lijk nog op? altijd met even goede titels neer de boorkop een pil pas­ weliswaar maar soms kom je seert wordt deze opge­ prachtige juweeltjes tegen. slokt.Het doel is alle pillen in Zo'n juweeltje is Oil's Weil. een veld op te rapen. Het vol­ AI jarenlang ben ik verslaafd gende, nog moeilijkere veld Knightmare aan dit spel (op mijn ouwe verschijnt. Naarmate het spel trouwe Atari 800) en een lui­ vordert wordt het gangenstel­ Titel: Knightmare Fabrikant: Konami de kreet van verbaasde ver­ sel ingewikkelder, kronkelige Medium: Rom Importeur: HomeSoft Bene­ rassing weerklonk in de don­ plots doodlopende gangen Aantal spelers: 1 lux kere spelholen van de redak­ tieren welig. Bediening: joystick/toetsen­ Prijs: Hf!. 79,- tie toen het spel in een ver­ bord pakking met daarop de op­ Natuurlijk is het olieboren druk MSX op mijn bureau niet zonder moeilijkheden. plofte. Een vreemd soort robotachti­ Het verschijnen van een nieu­ te, de godin van Liefde en Maar al snel bedacht ik dat ge wezens dwaalt door de we Konami ROM wordt al­ Schoonheid gevangen gehou­ menig spel de konversie van gangen. Je kunt deze opeten tijd met grote verwachting te­ den wordt in het Nightmare het ene computersysteem door ze met de boorkop fron­ gemoet gezien. De Konami kasteel van Hades, de koning naar een ander niet overleefd taal te naderen. Raakt een spellen op ROM zijn meestal van de Onderwereld. Popo­ had. Met angst en vreze na­ dergelijk robot je echter de immers van uitstekende kwa­ Ion gaat op zoek naar het derde ik de datarekorder , pijpleiding die je achter je aan liteit. Voorbeelden hiervan Nightmare kasteel doch na opende deze en stopte de cas­ sleept door de gangen dan zijn de Hypersports Roms, maandenlange omzwervin­ sette erin. Na ettelijke mo­ kost je dit een boorkop. Je be­ Roadfighter, Boxing en niet gen door de Griekse bergen is menten van eeuwigheid waar­ gint het spel overigens met te vergeten het onlangs uitge­ hij bijna ten einde raad. Nie­ in het spel laadde verscheen drie boorkoppen. brachte Knightmare. mand weet waar het kasteel een keuzemenu op het Daarnaast schuiven af en toe zich bevindt en Popolon be­ scherm. Een en twee spelers, tamelijk onopvallend een Knightmare is een snel aktie­ gint te wanhopen. drie moeilijkheidsgraden. bom en een kelk door de gan­ spel dat zich afspeelt in deAn­ Vermoeid zijgt hij ter aarde Tot dusver bekend. Ik koos gen. De kelk levert 1000 bo­ tieke Oudheid. De held Po­ en valt in een onrustige slaap. 'eenvoudig' en kwam drie da­ nuspunten op wanneer je polon verneemt dat Aphrodi- Zijn dromen worden geteis­ gen later tot het bewustzijn hem met de boorkop aan­ terd door nachtmerries terug achter deze tekstver­ raakt. Raak je de bom met de ('nightmare') waarin Aphro­ werker. Om me heen bliezen boorkop aan dan ontploft de dite bedreigd wordt door hor­ enige redaktieleden in mijn bom en vernietigt de boor­ den angstaanjagende mon­ nek, terwijl ze probeerden kop. Noch de bom noch de sters. Dan spreekt Hera, zus­ met niet echt geruststellende kelk brengen daarentegen ter en gemalin van oppergod bewoordingen me ervan te schade toe aan de pijpleiding, Zeus hem toe in zijn dromen. overtuigen dat het beste voor zij hebben alleen een effekt Zij vertelt hem dat het Night­ mijn zieleheil zou zijn om de op de boorkop. mare kasteel zich bevindt op afgelopen dagen verzuim om Tenslotte is er in ieder veld de hellingen van de heilige te zetten in enige fikse repen een oplichtende diamant. Het berg Atmos. Op zijn weg naar tekst. aanraken van deze diamant het kasteel moet Popolon zo­ met de boorkop vertraagt het veel mogelijk magische Verzuim! Maar ja, wat weten verstrijken van de tijd in de kristallen zien te verzamelen. technische figuren nu van het boorgangen. Alle robots, Deze kristallen zijn van de ware spelgenot. Zij zwelgen bommen en kelken bewegen berg Olympus afgevallen ju­ in komplexe databases of vi­ een faktor 10 langzamer. Al­ welen. Op Aarde bezitten de­ ditelprogramma's. Ze brab- leen de boorkop behoudt zijn ze juwelen magische krach-

• - -

ten. Met behulp hiervan moet de tegenstanders gevaarlij­ brui ken is een waar pro­ Knightmare is onuitstaan­ Popolon zeker in staat zijn ker, ze gaan kogels afschieten bleem! baar, maar niet afschrikwek­ Aphrodite te redden. De vol­ of schieten plotseling op je af. Maar Medusa is een van de kend moeilijk. Je blijft iedere gende dag gaat Popolon op­ Een aantal wapens staan tot minst moeilijke tegenstan­ keer weer naar de joystick gewekt op weg. Op zoek naar je beschikking. Standaard be­ ders. Het spel wordt dermate grijpen om nogmaals Aphro­ het Nightmare kasteel, op schik je over pijl en boog. Het moeilijk dat deze recensent dite te redden. Knightmare is zoek naar Aphrodite. oppikken van de magische nog geen enkele keer erin ge­ een verplichte aankoop voor kristallen (door er tegen aan slaagd is het einddoel te berei­ iedere aktiefanaat die iets Jouw taak in dit spel is Popo­ te lopen) geeft je (tijdelijk) ken. meer wil dan domweg recht Ion behulpzaam zijn bij het andere wapens in handen. voor zijn raap schieten. uitvoeren van zijn missie. Het spel kent naast de wapen­ Met Knightmare is Konami er Neem jouw magische werk­ kristallenooknogz.g. kracht­ weer eens in geslaagd een per­ Een klein beetje nadenken tuig bij de hand en druk de kristallen. Een dergelijk fekt produkt af te leveren. komt zeker om de hoek kij­ vuurknop in. Redt Aphrodi­ kristal maakt je bijvoorbeeld Het spel idee is eenvoudig ken, immers de diverse, te! tijdelijk onzichtbaar of geeft doch door de grote variatie kristallen en plavuizen bieden De titel Knightmare is een sa­ je een ondoordringbaar blijft het spel boeiend. Gra­ verschillende toepassingsmo­ menvoeging van 'Nightmare' schild. fisch en qua geluid is Knight­ gelijkheden in het spel. (nachtmerrie) en 'Knight' mare een van de betere Kona­ (ridder). In zekere zin is Een ander hulpmiddel zijn in mi ROMs. Ook dat draagt Knightmare is prijzig maar Knightmare inderdaad een , de grond verzonken plavui­ een·forse steen bij aan de aan­ zeker iedere gulden, yen of nachtmerrie; het is een bui­ zen waarop een vraagteken trekkelijkheid van dit pro­ frank waard. tengewoon groot spel (veel afgebeeld is. Door deze pla­ dukt. Verplicht. velden) en wordt uitermate vuizen te beschieten maak je moeilijk. Het is zeker een spel na een aantal voltreffers een voor gevorderden! schaakstuk zichtbaar. Bij het

market ,etiketten

NIEUW! Cassette labels in kleinverpakking op kettingformulieren. 5 kleuren: wit, geel, rood, groen en blauw Verkrijgbaar in sets van 150 stuks Popolon en zijn omgeving eroverheen lopen geeft een Prijs per pakje 9,75 worden in bovenaanzicht met toren slechts bonuspunten, f. een redelijk perspektief een paard daarentegen ver­ inkl. BTW en verzendkosten weergegeven. Je beweegt Po­ nietigt alle op dat moment in polon links/rechts terwijl het het veld aanwezige vijanden. achtergrondveld onverbidde­ De bame bevriest de tegen­ lijk naar beneden blijft scrol­ standers in het veld geduren­ len. Je wordt dus a.h.w. voor­ de enige sekonden. Je kunt BESTELWIJZE waarts door het spel 'gedwon­ deze nu op je gemak naar de gen'. Binnen het getoonde andere wereld helpen, Maak het bedrag over per giro of bank scherm kun je ook omhoog/ onder vermelding van de gewenste omlaag bewegen, doch niet Naarmate het spel vordert kleur of kleuren het scherm uit bewegen. kom je voor hetere vuren te Onderweg kom je rivieren te­ staan. Een van de eerste hete Giro: 5044775 gen met al dan niet onzichtba­ vuren is de kamer waarin Me­ Amrobank Lelystad: 47.64.26.936 re bruggen welke je moet dusa zich ophoudt. De mythi­ oversteken. sche Medusa (met het slan­ Een grote schare tegenstan­ genhaar) was een gevaarlijk ders betreedt het strijdperk. wezen. Een blik op het gelaat Aanvankelijk zijn dit dom­ van Medusa was voldoende weg rechtlijnig voortrollende om iemand te verstenen. Hier zwarte bollen, later komc,n vernietigt zij Popolon met uit daar vleermuizen, kleine ge­ haar ogen bliksemende (slan­ harnaste ridders, vuurballen, gen)schichten. Hoe je langs rondvliegende botten en haar heen moet komen om de monsters bij. Naarmate je het achter haar liggende uitgang kasteel dichter nadert worden van het vertrek te kunnen ge- MARKET ETIKETTEN Postbus 31 8200 AA Lelystad blad MSX Computingvan Fe­ familiewapen ('coat of arms') bruari/Maart 1986. De door 8. De Sorcerer op veld 50: de MCM gepubliceerde kaart is maan van de tovenaar ('sor­ Eerste Hulp hier echter niet op gebaseerd, cerer's moon'). maar wel mee vergeleken. De volgende tips dienen ter Verschillende voorwerpen harte genomen te worden. zul je door het spel heen moe­ ten gebruiken om iets te kun­ Bii Overleven Het spel wordt op een van de nen bereiken. volgende vijf velden begon­ Een voorbeeld hiervan is de nen: 17 Where angels fear to wijze waarop je het spelge­ go, 20 East of the castle, 35 deeIte· na 'Under the water­ E.H.B.O. is het laatste (of eerste) toevluchtsoord voor The resting place, 1 The fall' moet verlaten. Hiervoor diegenen onder ons die het ook allemaal niet meer we­ woods, 7 Above the mansion. heb je het schaakstuk ('chess ten. Bij E.H.B.O kan men terecht voor informatie over Het is zaak je zo snel moge lij k piece') uit 13 Never Never adventure games, tips voor en over spellen en andere te realiseren waar je je be­ Landnodig. Vervolgens moet wetenswaardigheden. Uw Tips zijn altijd welkom on­ vindt ten opzichte van de rest je door de rechterdeur bene­ der het motto: Helpt Uw mede-MSX-mens! van het spel. De kaart is hier­ den in 12 Dreamworld gaan bij een grote hulp. om terug te komen in het hoofddeel van het spel. Niet Binnenkort komt bij Konami computer aangesloten kan Sommige energie potten in 3 eenvoudig en zeer frustre­ een nieuw produkt uit waar worden. Ook de prijs van de­ The wastelands, 13 Never ne­ rend als je niet weet wat je menig spelrecensent blij mee ze ROM zal voor velen een verland, 16 Close to Eternity, hier moet doen. zal zijn. Ook de geharde struikelblok worden, de te 17 Where angels fear to go, 25 spelfanaat zal de aanschaf verwachten verkoopprijs zou The cellar, 27 Above the cast­ overwegen. Dit nieuwe pro­ best wel eens rond de 90 gul­ Ie, 31 Wine Cellar, 37 The dukt is wat ik maar een vals­ den kunnen liggen. Het ver­ Strongroom, 42 The central speel ROM zal noemen. Met loopstuk schijnt ook al niet chamber en 50 Stonehenge deze ROM is het mogelijk al­ veel goedkoper te worden, zijn dodelijk bij aanraking. le facetten van een spel aan te dus of er veel van verkocht Pas op!! passen. Zo is de speelsnelheid zullen worden blijft even een aan te passen en ook het aan­ vraag. Toch is een dergelijk Sorcerers kun je vinden in de tal levens kan gewijzigd wor­ produkt voor de echte fanaat velden 6, 17,20,24,32,34,44 den. Het is zelfs mogelijk (waaronder dan ook spelre­ en 50. middenin een spel te begin­ censenten voor de eenvoud De Sorcerers worden gered nen bij spellen die uit meerde­ gerekend worden) een echt met behulp van de volgende re velden/niveau 's bestaan. hebbeding. items. 1. De Sorcerer op veld Toch zijn er enkele restricties 6: het boek ('book'). bij het gebruik van deze nieu­ 2. De Sorcerer op veld 17: de we Konami ROM. De be­ Sorcery kleine lier ('Iittle Iyre'). langrijkste is wel dat de ROM 3. De Sorcerer op veld 20: uitsluitend te gebruiken is Zeer veel vragen komen bin­ eerst de kleine lier en vervol­ voor Konami spel ROMS en nen over Sorcery, blijkbaar gens de fles ('bottie'). niet op spellen van andere fa­ zitten velen vast in dat spel. 4. De Sorcerer op veld 24: de brikanten. Dit betekent te­ Daarom - en dat zal velen een toverstok ('sorcerer's wand'). vens dat je de ROM alleen genoegen doen - publiceren kunt gebruiken wanneer je we een kaart van Sorcery ge­ 5. De Sorcerer op veld 32: de beschikt over een MSX ma­ baseerd op gegevens welke perkamentrol ('scrolI'). chine met twee cartridge ons door een aantal lezers 6. De Sorcerer op veld 34: de slots. Alhoewel een bedrijf in toegezonden werden. Eer­ sleutel ('key'). Engeland een verloopstuk op lijkheid gebied te vermelden 7. De Sorcerer op veld 44: het de markt zal brengen waar­ dat een deel van de opge­ door de ROM op de expansie­ stuurde kaarten overgeno­ poort van een-slots MSX men waren uit het Engelse

t -

Een aantal andere nuttige tips waar ik geen raad mee weet Deze POKE werd oorspron­ der en is het feest ten einde. wil ik je ook niet onthouden. aangezien niet exakt vermeld kelijk gepubliceerd in MSX Waarschijnlijk slaat de com­ Met de grote fles ('large bott­ wordt op welke computer het Computing April/Mei. Een puter op tilt want de rest van Ie') kun je in veld 48 Close to zich voordoet en ik het der­ fotokopie hiervan mocht ik het programma wordt niet in­ Stonehenge de gouden kelk halve niet kan dupliceren op ontvangen van Ger Hakkenes geladen. Nu blijkt dat het ('Golden cup') oprapen. De­ de redaktie. Patrick van Loo (Stadskanaal) maar uiteraard komplete spel programma ze kelk kun je dan weer in 47 (Mollem, België) schrijft dat was ik hem voor! Jan Harmen achter het titelblad file staat. The secret entrance to ... ge­ op zijn computer (Sony of de Vries (Bergurn) stuurde de Druk na het op tilt staan de bruiken. Philips, hij heeft er twee) Sor­ Jet Set Willy POKE ook in. RESET knop in en laadt het Met de kroon ('crown') kun cery niet goed te spelen is. Hij Daarnaast gaf hij nog twee erachterstaande machineco­ je het familiewapen ('coat of krijgt in bepaalde velden de POKE's die ik niet heb kun­ de file. De filenaam hiervan arms') bemachtigen. tovenaars niet bevrijd. Het nen kontroleren maar toch is FK2. Om het goud in 31 The wine vreemde is dat dit zich alleen maar even geef. cellar te krijgen heb je het voordoet bij tovenaars die in , ~Iaat de computer op tilt want hangslot ('padlock') nodig. kerkers met een vertikale Bij het spel Trickboy (een de rest van het programma Het goud in 22 The grand deur opgesloten zitten! Hori­ flipperkast) van T &E Soft wordt niet ingeladen. Nu room helpt je de toverstok zontale kerkerdeuren laten kun je op de volgende wijze. blijkt dat het komplete spel­ ('sorcerer's wand') te krijgen. zich moeiteloos openen, wan­ zeer veel (99 om precies te programma achter het titel­ neer Patrick tenminste het zijn) ballen krijgen. beeld file staat. Druk na het Tot zover de tips voor Sorce­ goede voorwerp gebruikt. Geef eerst POKE op tilt slaan de RESET knop ry. Je mag ook best zelf nog &H93AA,255. Vervolgens in en laadt het erachterstaan­ wat doen en alle tips geven Vertikale deuren kan hij niet tik je: DEFUSR=&H9000: de machinecode file. De file­ zou het spelplezier maar ver­ openen, zelfs niet met het A=USR(O) naam hiervan is FK2. gallen. goede voorwerp! Weet ie­ En presto, je schijnt dan 99 Laadt dit met: Een probleem met Sorcery mand raad of hebben jullie ballen te hebben. BLOAD'CAS:' ,r en het spel hetzelfde probleem? werkt als behoort. Althans bij Om bij Blagger (Alligata) 98 de VG8020. Waar ik nog met spanning op levens te krijgen moet je als zit te wachten zijn interessan­ volgt te werk gaan. Ik kan me zo voorstellen dat te PGKE's. Heel af en toe N a het inladen van het tweede dit een zeer algemeen toe te druppelt er eentje binnen machine kode gedeelte dien passen oplossing is wanneer maar die werkt dan weer niet. je POKE &H9254,255 in te Finder's Keepers na het inla­ Wordt er nu echt niet gePO­ tikken. Na DE­ den van het titel beeld op tilt KE'd in MSX minnend Ne­ FUSR??????USR(O) heb je slaat bij jouw computer. Mis­ derland of hoe zit dat? Opstu­ 98 levens, genoeg om het spel schien is het wel mogelijk om ren van POKE'S uit MSX te spelen waarschijnlijk. uitsluitend het tweede FK2 fi­ Computing is ook niet echt le te laden en het eerste over eerlijk! Marc van Breemen (Eindho­ te slaan. Bij gebrek aan een ven) stuurde een tip in die uit­ exemplaar van Finder's Kee­ Eddy van der Linde (Ooster­ sluitend op MSX computers pers kan ik dit nu niet kontro­ zee) stuurde een POKE op met een RESET knop te ge­ leren maar in een van de vol­ waarmee de problemen bij bruiken is. gende EHBO'szal ik probe­ Jet Set Willy Il uit de wereld ren een lijstje op te nemen geholpen zouden worden. Marc had (zoals zovelen van computers waarop deze Tik voor het inladen POKE waarschijnlijk) problemen methode werkt. Jullie mede­ 59451,0 in en 'alles sal reg met het inladen van Finder's werking is overigens van har­ kom' zoals de oude vaderlan­ Keepers van Mastertronic op te welkom, laat eens wat ho­ ders al zeiden. POKE zijn Philips VG8020. ren! &HE83B ,0 werkt overigens Na het inladen van het titel­ ook. blad stopt de cassette recor- Happy Adventuring!

Kaart van het Sorcery-adventure Tenslotte hebben we zo onze Een geluidsprogramma; twijfels over het feit dat ook Twee programma's waarmee prijzen voor een vijf jaar oude u 'zoek en vervang' funkties MSX-machine vermeld wor­ kunt uitvoeren - in een Ascii­ den, daar MSX nog lang niet bestand - op cassette of dis­ zo lang op de markt is. Naar kette; onze bescheiden mening zal Twee cross-reference pro­ die prijs onder meer gaan af­ gramma's waarmee de diver­ hangen van de ontwikkelin­ se variabelen in een program­ gen op de computermarkt ! ma overzichtelijk bekeken kunnen worden, op de printer Toch is het bovenstaande in of op hyt scherm en feite maar deelkritiek. AI met Manipulatie-programma 's al is dit boekje een uitstekend waarmee u disk-bestanden bi­ Koerslijst tweedehands initiatief, hoewel we hopen nair kunt benaderen en wijzi­ computers dat de volgende uitgave - het gen. is de bedoeling om de koers­ Onlangs introduceerde de lijst ieder half jaar te vernieu­ De listings zijn goed en lees­ HCC - Hobby Computer wen - wat beter georganiseerd baar gedrukt, de program­ Club - een nieuw begrip in Die courantheid is volgens zal zijn. Men is van zins om in ma's zien er goed doordacht computerland, een koerslijst het boekje: die volgende uitgave ook ap­ en helder geprogrammeerd voor tweedehands compu­ 'een maat waarin de bekend­ paraten als monitoren en uit. Jammer genoeg is het ters. Voor bijvoorbeeld per­ heid en de gebruiksmogelijk­ printers op te nemen, waar­ kommentaar in de Iistings be­ sonenauto's bestaat zoiets al heden uitgedrukt worden'. door het een en ander ook perkt tot algemene aandui­ lang, voor computers is het Daarbij wordt onder andere voor MSXers meteen veel in­ dingen van de diverse onder­ een volstrekt nieuw iets in Ne­ rekening gehouden met za­ teressanter zal worden. delen van de goed gestruktu­ derland en daarbuiten, voor ken als operating system, reerde programma's. Ook in zover wij weten. waarbij onder andere MSX­ Hee Koerslijst tweedehands de begeleidende tekst zoekt computers een streepje voor computers, mei 1986 men vergeefs naar een nadere Behalve de koerslijst zelf, die krijgen. Omvang 48 pagina 's uitleg van de werking; de filo­ naast homecomputers ook Toch hebben de samenstel­ Prijs niet-Hee leden f. 15,50, sofie achter dit boek is duide­ personal-, professional- en lers zich met dat begrip cou­ HeC-leden f.8,00 lijk 'intikken en gebruiken'. zelfs spel-computers omvat, rantheid op glad ijs begeven. geeft het bijna vijftig pagina's De waarde fluctueert zo tus­ Mocht dat intikken proble­ tellende boekje ook een aan­ sen de 11 - voor een Apple II men opleveren - er is geen tal nuttige tips omtrent het of IBM-PC - en de 50, wat MSX2 voorziening getroffen om de kopen van een tweedehands­ voorbehouden blijft voor de Toepassings-handboek gebruiker daarbij te onder­ je. Verder worden de eisen echt vreemde eenden in de steunen in de vorm van een die je aan een computer moet computerbijt. Van de bekende MSX-schrij­ kontrole-programma of iets stellen voor een bepaald ge­ MSXen zitten wat courant­ ver A. C.J. Groeneveld is al­ dergelijks - kunnen de pro­ bruik op een rijtje gezet. heid betreft zo rond de 31 en weer een MSX2 boek ver­ gramma's ook als cassette of de 40. Het lijkt echter wel wat schenen bij uitgeverij St ark­ diskette besteld worden. Op­ Verdere informatie omvat natte vingerwerk zo hier en Texel. Hoewel, een echt spe­ vallend was het hoofdstukje onder meer een lijst waarin de daar, met naar ons gevoel cifiek MSX2 boek is het ei­ 'fouten' voorin, waar de au­ leveranciers van de verschil­ vreemde verschillen. Waar­ genlijk niet. Alle zaken in dit teur probeert de lezer ervan lende merken vermeld wor­ schijnlijk hebben de stok­ boek kunnen zowel op het te weerhouden om meteen den, terwijl ook een adres­ paardjes van de samenstellers aloude MSXl als op MSX2 naar de telefoon te grijpen, senlijst van deze leveranciers een wat al te grote rol ge­ gebruikt worden, waarer ver­ mocht een ingetikt program­ niet ontbreekt. Behalve die speeld. schillen bestaan wordt dit ma niet meteen goed funktio­ adressen worden soms ook keurig aangegeven. neren. Er wordt een hele andere zaken vermeld, zoals Ronduit ergerlijk is de wijze handleiding gegeven hoe het al dan niet hebben van een waarop sommige stukken in­ Het toepassings-handboek is eerst zelf naar de met intikken eigen service-dienst, het aan­ formatie gepresenteerd in feite een puur listing-boek, gemaakte fouten te zoeken. tal dealers en het aantal per­ worden. Zo zijn de modellen­ vol met handige hulppro­ soneelsleden. lijsten zo te zien zowel op ba­ gramma's voor serieuze hob­ Het Stark MSX2 logo op dit sisprijs als op merknaam ge­ byisten. Geen spelletjes ol De eigenlijke koerslijst zelf sorteerd, hetgeen het zoeken andere ongein, maar een hele geeft naast de nieuwprijs en naar een bepaald type niet serie utility's van het zuiver­ het eventuele jaar waarin de echt vergemakkelijkt. Bo­ ste water. produktie gestaakt is richt­ vendien is het overzicht niet Zo vinden we onder meer: prijzen voor de verschillende echt kompleet te noemen, er Een database in twee versies, modellen van 1 tot en met 4 ontbreken met name nogal eentje voor cassette en eentje jaar oud. Na vijf jaar wordt wat MSX-modellen. Zo is de voor diskette; een restwaarde gehanteerd. Sony HB-F500p ver te zoe­ Een menu-programma om Verder vinden we hier de ken. uw diskettes overzichtelijker eventuele gebruikersgroep Bovendien hebben we de in­ te kunnen maken; genoemd - waarbij opvallend druk dat de prijzen voor ou­ Een tekenprogramma voor genoeg bijna alleen HCC ge­ dere computers iets te simpel histogrammen (staafdia­ A CJ Groell(J\/eJd bruikersgroepen aan bod ko­ benaderd zijn. Simpelweg grammen); Toe .. men - en een cijfer dat de cou­ een bepaald percentage per Een tekenprogramma voor rantheidzou moeten uitdruk­ jaar aftrekken lijkt ons niet taartdiagrammen; hand ken. helemaal de juiste manier. Een sprite-editor;

t ..

toepassings-handboek is ei­ waarbij de precieze schrijf­ benen. De aanwas is soms genlijk niet helemaal op zijn wijze in BNF-notatie en de eenvoudig te groot. plaats, want hoewel veel pro­ mogelijkheden van elk kom­ Vandaar dat dit derde deeltje gramma's waar mogelijk ge­ mando tot in de finesses wor­ in de reeks 'Truuks en tips' bruik maken van de 80-ko­ den behandeld - passeren alle van uitgeverij Stark-Texel lomsmogelijkheid die MSX2 mogelijkheden van de MSX­ pas nu aan bod komt, hoewel nu eenmaal biedt zijn er geen diskdrive hier de revue. Ver­ het alweer enige tijd geleden specifieke MSX2 program­ der worden allerlei begrip­ uitgebracht is. ma's opgenomen. Vooral in pen, zoals random- en se­ de sprite-generator vinden we quentiële-bestanden helder Het eerste wat opvalt aan dit dat een misser, MSX2 kan nu uit de doeken gedaan. nieuwe deeltje uit deze suc­ eenmaal wat meer met sprites cesreeks is dat er een tweetal - multi-color - dan MSX1. Het geheel is uiterst bruik­ nieuwe auteurs aangetreden baar, als naslagwerk voor de zijn. Blijkbaar kon A.C.J. Desondanks is ook dit boek gevorderde programmeur - Groeneveld het niet meer al­ van Groeneveld weer een bij ons liggen de boeken van leen bolwerken, hetgeen niet aanrader, het biedt werkelijk Groeneveld meestal onder zo verbazend is gezien het uitstekende programma's. handbereik - maar ook als aantal boeken dat de laatste leerboek voor diegene die tijd van zijn hand verschenen Speciale toetsen uitlezen; MSX2 toepassings-handboek zich voor het eerst in de disk­ is. Voor dit deeltje tekenen Geldbedragen uitdrukken in Auteur: A. Cl. Groeneveld drive verdiept. Zowel twee andere schrijvers uit de letters; Uitgeverij Stark-Texel MSXl- als MSX2-gebruikers stal van Stark-Texel, Hans Scherm aan/uit; Omvang 144 pagina's vinden hier vele heldere voor­ Klopper en Marcel Le Belle. 'OK'-prompt veranderen; ISBN 90 63982232 beelden die het een en ander Grafische schermen uitwisse­ Prijs f. 29,75 aanschouwelijk maken. De opzet is dan ook afwij­ len; kend, in deel drie vinden we Cassette-auto run ; In het gedeelte over MSX­ voornamelijk korte program­ INPUT met hoofdletters en­ DOS wordt allereerst het las­ maatjes, zowel in Basic als in Sprites wissen. tige begrip 'operating system' machinetaal. Het geheel zal MSX2 uitgelegd, waarna ook hier de mensen die onze Kort & Hoewel de schrijfstijl zo hier uitbreidings-handboek diverse mogelijkheden uitge­ Krachtig of Trukendoos ru­ en daar wat vermoeiend is - breid behandeld worden. brieken graag lezen daardoor net als overigens in eerdere De produktie van sommige Aan de BATCH-files - die temeer aanspreken. boeken waar deze auteurs boekenschrijvers is werkelijk MSX-DOS zo krachtig ma­ Jammer genoeg echter wordt voor tekenden - en er zo hier verbazend. Zo belandde on­ ken - wordt ook de nodige de uitleg door de beide schrij­ en daar eigenlijk wel sprake langs het zoveelste MSX boek aandacht besteed. vers nogal verwaarloosd, men is van 'bladvulling' is ons van A. c.J. Groeneveld op de Tot slot geeft het boek nog volstaat vaak met wat kreten eindoordeel over 'Truuks en tafel van deze recensent. En een eenvoudig Basic-pro­ zoals 'Kijk en bewonder'. tips deel 3' toch positief. De het was weer van uitstekende gramma waarmee men vele korte listinkjes bevatten kwaliteit! BATCH-files kan aanmaken Dat doet echter niets af aan genoeg leuke ideeën om ie­ In dit werkje worden de en wijzigen, op een heel wat de kwaliteit van de zo hier en dere programmeur, of deze MSX2 mogelijkheden op het makkelijker manier dan dit daar werkelijk heel aardige nu een beginner is of niet, wat gebied van de diskdrive met het normaal gebruikte programmaatjes en truuks. verder op pad te helpen. werkelijk uitputtend behan­ COPY-kommando gaat. Hoewel er best wat kaf onder deld, zowel vanuit Basic als het koren schuilt - zo weet MSX Truuks en tips deel 3 vanuit MSX-DOS gezien. In Kortom, wie zich met de men een hele pagina te vullen Auteurs: Hans Klopper en feite is het een bundeling van MSX-diskdrive gaat bezig­ met een verhaal over de PO­ Marcel Le Belle de eerder verschenen losse 'houden kan eigenlijk niet KE waarmee men de sys­ Uitgever: Stark-Texel Disk- en DOS-handboekjes zonder dit boek. Een volledi­ teem variabele DOSFLG kan ISBN: 90 6398 9105 van dezelfde auteur, maar ger behandeling van de vele omzetten zodat het komman­ Omvang: 85 pagina 's dan nu uitgebreid voor mogelijkheden van het MSX-i do CALL SYSTEM altijd Prijs: f. 24,90 MSX2. disksysteem is tot nog toe niet werkt - is het een boek waar geschreven. men de nodige handigheidjes Op de gebruikelijke uiterst uit kan halen. overzichtelijke manier MSX2 uitbreidings-hand- MSX Leerboek deel 3: boek Vooral de machinetaal-routi­ DOS Auteur: A. C 1. Groeneveld nes zijn heel bruikbaar. Zo Uitgeverij Stark-Texel wordt er bijvoorbeeld een Soms beginnen schrijvers aan Omvang: 172 pagina's softwarematige geheugenuit­ projekten waarvan ze de ISBN: 90 6398 222 4 breiding beschreven, waar­ werkelijke omvang niet goed Prijs: f. 37,50 mee met een enkel komman­ overzien. Het lijkt er jammer do er een 'omschakeling' kan genoeg op dat zulks ook het plaatsvinden tussen twee Ba­ geval is met de serie MSX­ sic-programma's. Daarbij leerboeken van Wessel Ak­ MSX Truuks en tips deel wordt gebruik gemaakt van kermans en Piet Den Heijer. 3 de meestal onbereikbare ex­ Over de beide eerste delen tra 32K RAM. waren we behoorlijk te spre­ Hoewel we proberen om bij ken, ze waren logisch van op­ te blijven met het recenseren Een greep uit de verdere slim­ zet en de stof werd op zo'n van alle MSX boeken die er migheden: manier gepresenteerd als we op de markt komen kunnen Funktietoets-teksten bewa­ Van een leerboek mogen ver­ we het soms gewoon niet bij- ren; wachten. leerboeken wordt er hier naar Behind the screens of en andere tekens omgaat, en een doel - een goed funktio­ hoe we die zelf kunnen wijzi­ nerend programma - toege­ the MSX gen. Deel drie gaat in op de werkt. sprites, een aardige truuk hier Het gedeelte over MSXDOS Wie zich al wat langer met is het mixen van 8 maal 8 en hangt er een beetje als los MSX heeft beziggehouden 32 maal 32 sprites. zand bij, daar het hier niet heeft vast al wel ontdekt dat Ook de vier schermtypes heb­ moge lij k was om de gebruike­ er grafisch heel wat mogelijk ben ieder een eigen hoofd­ lijke benadering te volgen. is, ook op een MSXl. Sterker stuk. Voor ieder scherm Immers, MSXDOS leent zich nog, de mogelijkheden zijn wordt ondermeer opgegeven er niet zo goed voor om goede groter dan wat men zo op het hoe MSX-Basic het VRAM voorbeelden te bedenken, eerste gezicht zou zeggen. Zo gebrl,likt en wat er buiten de het is eigenlijk alleen maar blijkt de Video Display Pro­ mogelijkheden van Basic nog nuttig als omgeving om ande­ cessor - de chip die alles wat meer kan. De would-be spel­ re programma's te runnen. met het scherm te maken lenprogrammeur vindt hier Alleen het COPY-komman­ heeft voor zijn rekening werkelijk alle mogelijkheden do is voor de gewone MSXer neemt - allerlei zaken in zijn keurig op een rijtje! Dit derde deel echter lijkt een een handig extra, hetgeen mars te hebben die we vanuit soort bezemwagen te zijn ge­ waarschijnlijk de reden is dat Basic niet zonder meer kun­ worden, waarin de beide dit kommando uitgebreid be­ nen gebruiken. schrijvers alles gestopt heb­ handeld wordt. ben waar ze eerder niet aan De drie voorbeeld-program­ Meer kleuren in scherm type toe gekomen waren. Het ge­ ma's in de appendices zijn I zijn daar een prima voor­ heel doet daardoor wat onlo­ achtereenvolgens: beeld van, wat vooral in spel­ gisch aan. Een simpele tekstverwerker; letjes heel erg bruikbaar is. Zo vinden we in dit boek ach­ Een soort database voor de De grote vraag was echter hoe tereenvolgens wat laatste uitslagen van de voetbalcom­ er achter te komen op wat standaard-Basic komman­ petitie en voor manier dat allemaal in do's om strings mee te mani­ Een programma waarmee zijn werk gaat. puleren, een verhandeling men desgewenst de stand van Om daar mee overweg te kun­ over bestanden, overige zaken tijdens een schaats­ nen is er namelijk heel wat Disk-Basic kommando's, tournooi voor allrounders technische kennis nodig, ken­ MSXDOS, een drietal voor­ kan bijhouden. nis die je niet terugvinden zal beeld-programma's en een in de bijgeleverde ge­ trefwoordenregister. Hoewel ze alledrie goede bruiksaanwijzing. Echter, de Dat trefwoordenregister be­ voorbeelden zIJn van het echte technische literatuur - slaat alle drie de deeltjes, werken met bestanden, zowel de data-sheets van de VDP - waardoor het geheel makke­ sequentieel als random, had­ zijn tamelijk onleesbaar. Ze In de 6 appendices tenslotte lijk toegankelijk wordt. den we ons voor de laatste zijn niet alleen in puur techni­ vinden we onder meer een twee programma's nuttiger sche taal geschreven, ze hou­ aantal uitstekende voorbeel­ Waarom we echter in een funkties kunnen denken. den bovendien geen rekening den en een keurige lijst hoe boekje dat pretendeert het met de manier waarop die de diverse MSX-tekens op MSX-Disksysteem te behan­ Hoewel we heel wat deelkri­ chip in een MSX computer in­ het toetsenbord te maken delen ook nog gewone string­ tiek hebben op dit boek is dit gebouwd is. zijn. Verder een lijst met han­ funkties vinden, lijkt ons een laatste deel van de serie MSX­ dige ROM routines en een geval van slechte planning. leerbbeken zeker niet onder Dat alles wordt echter - voor overzicht van systeemvaria­ Bovendien - is het naar onze de maat. De behandelde on­ mensen die niet opzien tegen belen en hooks die voor het mening niet zo'n goed idee derwerpen zijn deels niet echt een beetje Engels - keurig op­ g~.afisch gebeuren van belang om een ingewikkeld onder­ simpel te benaderen. Wie gelost door 'Behind the zIJn. werp als sorteren in slechts dieper in de diskdrive wilt screens of the MSX', van de drie pagina's te behandelen. duiken doet een goede kcuze hand van Mike Shaw. Deze De behandelde stofis vrij pit­ Temeer als er in het voor­ met dit boek. auteur ziet kans om in zo'n tig, hoewel een en ander ui­ beeld-programmaatje een Ook bij dit deel is een apart 144 pagina's de werking van terst leesbaar geschreven is. wel heel primitieve bubble­ opdrachten boekje beschik­ de VDP in het MSXl systeem Spijtig genoeg is er niet voor­ sort gedemonstreerd wordt, baar, prijs f. I I ,-, ISBN 90 helemaal uit te diepen. Met zien in een trefwoordenregis­ eentje die kans ziet om 6398 516 9, evenals een pro­ vele uiterst begrijpelijke ter. werkelijk zo onekonomisch grammacassette met als voorbeelden nog wel! Al met al IS 'Behind the mogelijk te werk te gaan. Zo ISBN-nummer 90 6398 526 6, Het boek richt zich voorna­ screens of the MSX' in feite iets hoort niet in een leerboek voor f. 32,50. melijk op de Basic-program­ onmisbaar voor al die pro­ thuis! Overigens melden de auteurs meur, hoewel er ook de nodi­ grammeurs die wel eens iets in hun voorwoord dat ze een ge tips in terug te vinden zijn meer willen laten zien dan een De behandeling van de diver­ vergelijkbare serie op stapel voor mensen die in machine­ simpele cirkel, lijn of recht­ se bestands-strukturen is ge­ zullen gaan zetten voor taal werken. hoek. Er valt te hopen dat er lukkig veel beter doortim­ MSX2. We zijn benieuwd! binnenkort voor MSX2 een merd. Hiervinden weweerde Na een inleiding over de wer­ vergelijkbaar standaardwerk kwaliteit die we met de voor­ MSX Leerboek deel 3: DOS king van de VDP, waarbij uitkomt. Aanbevolen! gaande delen gewend waren Auteurs: Wessel Akkermans ook de registers uitgebreid geraakt. Ook komplexer be­ en Piet Den Heijer aan bod komen, wordt de ei­ Behind the screens of the naderingswijzen zoals index­ Uitgever: Stark-Texel genlijke beeldopbouw uit de MSX sequentieel komen hier aan ISBN: 9063985193 doeken gedaan. Het tweede Auteur: Mike Shaw bod. Omvang: 206 pagina 's gedeelte behandelt de manier Uitgever: Kuma Zoals ook in de voorgaande Prijs: f. 24,50 waarmee de VDP met letters ISBN: 074570008 X

. , -

Omvang: 144 pagina's Alles bij elkaar genomen aan nog niet zo ervaren pro­ Omvang: 250 pagina's Importeur: Computer Col­ biedt dit 'zakboekje Z80' wel­ grammeurs een ware schat Uitgever: Kuma lectief, Amsterdam iswaar geen opvallend nieuwe van nieuwe mogelijkheden. Importeur: Computer Col­ Prijs: f. 45,- benadering, maar geeft wel lectief, Amsterdam een schat aan goed georgani­ De hardware-liefhebber Prijs: f. 45,- seerde informatie voor een komt ook aan zijn of haar Zakboekje ZBO redelijke prijs. trekken. De diverse program­ meerbare onderdelen van de Hoewel niet specifiek gericht Zakboekje Z80 MSX komen stuk voor stuk Bouw zelf een op de MSX betekent dit 'zak­ Auteur: l.B. Vonk aan bod, hoewel ietwat be­ expertsysteem in Basic boekje Z80' toch een aan­ ISBN: 9020118080 knopt. De PPI of Program­ winst voor de machinetaal­ Omvang: 178 pagina's mabie Peripheral Interface - Een van de meest aktuele on­ programmeur. Uitgever: Kluwer technische de chip die verantwoordelijk derwerpen in computerland boeken is voor het toetsenbord, het zijn de zogenaamde expert­ Op zeer overzichtelijke wijze Prijs: f. 24,50 slotmechanisme en nog wat systemen, programma's die in vindt men hier namelijk alle zaken - krijgt slechts 5 bladzij­ staat zijn om op grond van al­ aspekten van de Z80 proces- den. De VDP - de videochip lerlei gegevens tot logische gevolgtrekkingen te komen. The MSX red book In de wereld van de 'grote' computers wordt er al een tijd Natuurlijk is al dat PEE Ken mee gewerkt, zo is er een der­ en POKE!.1 niet echt nodig. gelijk systeem - mycin ge­ Ook met standaard MSX-Ba­ naamd - dat medische diagno­ sic valt er meer dan genoeg te ses kan stellen en op grond programmeren. Maar voor daarvan behandelingswijzes wie het toch niet laten kan - aanraadt. Ook op andere ter­ begrijpelijk, soms doet een reinen worden de expert-sys­ POKE meer dan tien regels tems steeds meer ingezet, bij­ Basic - is een goed overzicht vovrbeeld om geologische ge­ van de diverse systeemadres­ gevens mee te interpreteren. sen onontbeerlijk. Tot nog toe echter is de waar­ Dit 'MSX red book' voorziet de ervan nogal omstreden, daar in, en hoe! Meer dan 250 vele mensen vragen zich af of pagina's lang worden de in­ het nu wel zo'n goed idee is terne geheimen van MSXl om de huisarts door een com­ blootgelegd. puter te vervangen. Hoewel, sor terug. De inhoudsopgave Behalve een gedetailleerd - en de PSG - Programmabie omvat: overzicht van het BIOS - Ba­ Sound Generator - komen er sic Input Output System - van ook wat bekaaid af, maar Interne architectuur; zo'n 60 bladzijden wordt ook voor beiden is in andere boe­ MachinecycIus en T-cycIus; de Basic interpreter stapje ken meer dan genoeg te vin­ Instruktieformaten; voor stapjè ontrafeld. Bijna den. Adresseringswij zen; 120 pagina's zijn er aan be­ Programmeren van de Z80; steed om de interne werking Het 'red book' bevat ook wat Vlaggen; Interrupts en busre­ van die interpreter stapje kant-en-klare machinetaal­ quest; voor stapje onder de loep te programma's. Zo vinden we Instruktieset ; nemen. Allerlei routines die een toetsenbord-grapje, een Aansluitpennen en nergens anders terug te vin­ st ri ng-sorteerder, (grafische) Signalen op de bussen. den zijn worden hier gedoku­ Screen-dumper en character­ menteerd, zodat ze desge­ editor. In een appendix worden ten­ wenst gebruikt kunnen wor­ slotte alle instrukties nog eens den in eigen programma's. Eigenlijk bevat dit boek alle op een rij gezet, op volgorde Toch is hierbij een woord van informatie die een software­ van hun hexadecimale opco­ waarschuwing op zijn plaats. huis nodig heeft. Dat is ook des. AI die handige en 0 zo bruik­ niet zo verwonderlijk; het is Het geheel oogt verzorgd, er bare routines kunnen name­ namelijk door een software­ is werkelijk moeite gedaan lijk op een andere MSX com­ huis geschreven. De auteurs zo'n vaart zal het wel niet lo­ om dit handzaam kleine puter best onbruikbaar blij­ zijn niet bij name bekend, er pen. boekje ook grafisch overzich­ ken. Zo zal een programma staat 'by Avalon Software' op telijk te houden. Hoewel het dat gebruik maakt van deze de kaft vermeld. De leesbaar­ Tegen die achtergrond gezien zeer zeker niet geschikt - en Basic-inte-rpreter routines heid laat jammer genoeg wel is het onlangs bij Academic ook niet bestemd - is als leer­ vrijwel zeker niet op een te wensen over, het is in tech­ Service uitgekomen boek boek worden sommige onder­ MSX2 funktioneren. nisch Engels gesteld, maar de 'Bouw zelf een expertsysteem werpen wat uitgebreider be­ erin opgenomen informatie is in Basic', van Chris Naylor, handeld dan men in een zak­ Ook de geheugenkaart in dit bij ons weten nergens anders des te interessanter. De au­ boekje zou verwachten. Als boek mag er wezen. Allerlei terug te vinden. Verplicht teur gaat namelijk onder an­ reden hiervoor zegt de au­ nuttige systeem adressen , in voor serieuze programmeurs! dere uitgebreid in op de mo­ teur, J.B. Vonk, in zijn voor­ totaal 32 bladzijden, worden gelijkheden en onmogelijk­ woord dat deze onderwerpen niet alleen benoemd maar The MSX red book heden van zo'n programma. in andere boeken juist niet ook uitgelegd. Juist deze sys­ Auteur: Avalon Software Aan de hand van vele voor­ goed uit de verf komen. teemvariabelen bieden ook ISBN: 07 457 01787 beelden wordt langzaam, stapje voór stapJe, een eigen ge? - voorziet in dit hiaat. In ander is alles behalve eenvou­ Daar blijft het echter niet bij, - beperkt - expertsystem ge­ circa 20 vrij korte routines ko­ dig te noemen. want ook de CP/M standaard programmeerd. men de functies die deze De talrijke illustraties en de assemblers - ASM en ASM86 Daarbij worden de program­ 'computerkunst' opleveren in totaal 40 routinelistings -komen aan bod, net zoals het ma's qnder meer in MSX-Ba­ aan de orde. Voor de meesten zijn helder en duidelijk afge­ hulpprogramma DDT (Dy­ sic gegeven. zullen deze hoofdstukken drukt. Een echte aanrader! namic Debugging Tooi). over de krommen met pool­ Daarbij moet men echter De schrijfstijl is opvallend; coördinaten en krommen in 40 Grafische programma's in geen kursus assembler-pro­ het leest zo nu en dan inder­ parametervorm het interes­ MSX Basic, leer programme­ grammeren verwachten, al­ daad bijna als een roman, het­ santst zijn. Hiermee zijn im­ ren met hoge resolutie gra­ leen de specifieke eigen­ geen de auteur in zijn werke­ mers de sinuskrommen in cir­ phics in MSX Basic schappen van de CP/M as­ lijk bijzonder geestige voor­ kels, spiralen en bloemfigu­ Auteur: Marcel Sutter sembleJ-programmering woord ook al vermeldt. Zo ren te realiseren. Uitgever: Academic Service worden op een rijtje gezet. zult u - in dit boek althans - Omvang: 125 bladzijden Technische aspekten worden regelmatig in kroegen staan Wat moeilijker, maar ook ISBN: 90-6233-156-4 ook al niet geschuwd, zaken opsnijden over wat uw ex­ heel aardig is het hoofdstuk Prijs f. 29,50 als CCP, BDOS, BIOS en 10- pertsystem wel allemaal kan. over 3-D. Een standaard­ BYTE komen uitgebreid aan Toch is de inhoud allesbehal­ transformatie vergelijking de orde. ve eenvoudig te noemen, er blijkt het allemaal een stuk wordt zo nu en dan een stevig eenvoudiger te maken. Na Een verhaal op zich is het ont­ stukje statistiek ten tonele ge­ het tekenen van ruimtelijke staan van CP/M, waar de voerd. Gelukkig echter wel lichamen wordt het tekenen schrijver een flink stuk aan op een beeldende en begrij­ van vlakken in de ruimte be­ gewijd heeft. Door deze ge­ pelijke manier, hoewel een handeld. schiedenis te schetsen worden beetje wiskundige achter­ ook allerlei eigenaardighe­ grond ons wel vereist lijkt om Hierbij wordt uit de doeken den van CP/M veel begrijpe­ met dit boek uit de voeten te gedaan hoe het programma­ lijker. kunnen. technisch zo voor elkaar te Een uitstekend boek over een krijgen is dat 'onzichtbare lij­ Tenslotte komen ook de CPI 'hot item'! nen' ook inderdaad niet gete­ M-achtigen nog even aan de kend worden. Enkele frap- orde. MP/M, CPINET, Bouw zelf een expertsysteem pante zadel-oppervlakken' CDOS, en CP/M86 worden in Basic strekken tot voorbeeld. kort geïntroduceerd, waarbij Auteur: Chris Naylor de verschillen tussen deze al­ ISBN: 906233167 X Op een andere manier verhel­ ternatieven en het standaard Omvang: 256 pagina's derend zijn de LOGO-simu­ Handboek CPIM CP/M helder uitgelegd wor­ Uitgever: Academic Service laties in Basic. Kinderen kun­ den. Een uitgebreide verkla­ Prijs: 45,- nen hiermee op een eenvou­ Speciaal voor bezitters van rende woordenlijst alsmede dige manier toch zeer inge­ een Spectra Video X'Press - een trefwoordenlijst beslui­ wikkelde figuren tekenen, de de 738 - is dit een hoogst inte­ ten dit overzichtelijke stan­ zogeheten 'turtle-graphics'. ressant boek. Want hoewel daardwerk. Voor diegenen Het boek bevat verder enige ook andere MSXen in princi­ die eens wat dieper in CP/M educatieve programma's pe CP/M programma's kun­ willen duiken, voor simpel waaronder de speldenworp nen draaien, onder gebruik of om zelf te gaan van Buffon. Dit is een metho­ MSXDOS, is de X'Press de programmeren een aanrader. de om het getal pi te benade­ enige echte MSX-computer Het lijkt ons echter wel nood­ ren die zich uitstekend op de die ook volledige CP/M mo­ zakelijk om - gezien de vele computer laat simuleren. gelijkheden biedt. voorbeelden - er een CP/M machine naast te hebben Snel zijn de programma's Dat CP/M is een nogal inge­ staan. Uitproberen maakt al­ niet. Een beetje ingewikkel­ wikkeld geheel, zeker als men les veel duidelijker. de figuur kost al gauw 10 mi­ nog niet zo heel erg ervaren is nuten. Een bezwaar is dit al­ met zaken zoals Operating Handboek CPIM lerminst. Het is eigenlijk wel Systems. Temeer daar de bij Auteur: Thom Hogan spannend om toe te zien hoe CP/M geleverde handboeken Omvang: 293 pagina's een figuur zich ontwikkelt on­ uiterst technisch en daardoor Uitgever: Kluwer technische der steeds nieuw gekozen pa­ - voor een niet-techneut al­ boeken rameters. Soms zelfs neemt thans - tamelijk onleesbaar ISBN: 90201 18838 40 Grafische het tekenen een onverwachte zijn. Prijs: f. 59.50 programma's in wending en komt de figuur er Het 'Handboek CIM' van MSX-Basic heel anders uit te zien dan je Thom Hogan speelt daar aanvankelijk dacht. goed op in. In dit lijvige werk MSXVolume 1 Computer-graphics bestaan van zo'n 290 bladzijden wordt er in vele soorten en uitvoe­ De werking van de program­ de werking van CP/M aan de Onze zuiderburen, de Bel­ ringen. Toch is er een type dat ma's wordt terdege ver­ hand van vele voorbeelden gen, hebben MSX ook allang we zelden aantreffen en wel klaard. Enige kennis van go­ uitgelegd. In eerste instantie ontdekt. Er is daar een wel de prachtige, ingewikkelde niometrie en analytische richt de auteur zich op de ge­ heel aktieve gebruikersgroep lusfiguren. Wie de Spirograaf meetkunde is wel noodzake­ wone gebruiker, die alleen in die met van alles en nog wat .tekenwieltjes kent snapt met­ lijk. Wil je tenminste verder staat wil zijn om bestaande aan de weg timmert. een wat er bedoeld wordt. bouwen op de door de auteur programmatuur te gebrui­ Dat doen ze onder meer met Marcel Sutter - een wiskundi- aangegeven routines. Een en ken. een jaarboekje, waarin ze de

'"ttt =

COMPUTEJI MAGAZINE

Cursus Z-BO strukties en het gebruik van Kleuren instellen op screen 1 ; assembleertaal de alternatieve Z-80 registers 5 sprites op een rij; slechts kort genoemd in het Langzamer listen; Een al wat ouder boek, deze slechts drie pagina's tellende Variabele baud( casset - 'Cursus Z-80 assembleer­ hoofdstuk 16. te )snelheden; taal' , wat echter niets afdoet Basic-geheugen verleggen en aan de prima kwaliteit. Het is Samenvattend lijkt ons deze Circle in machinetaal. namelijk wat bijzonder van 'Cursus Z-80 assembleertaal' Vrijwel alle truuks worden IIIIIMI opzet omdat het bedoeld is als een uitstekend werkje om met een klein programmaatje zelfstudie-boek. De stof is eens de eerste beginselen - en gedemonstreerd, zelfs als dat daartoe onderverdeeld in zes­ nog wel wat meer - van dit las­ eigenlijk niet nodig is. Zo lijkt tien hoofdstukken, die ieder tige onderwerp mee te leren. het ons niet echt zinnig om een min of meer afgerond ge­ Om echter goed met de Z-80 een enkele slimme poke - heel vormen. om te leren gaan, zeker in een waarmee bijvoorbeeld de De nadruk ligt duidelijk op MSX-omgeving, is na dit cursor van vorm veranderd het stimuleren van de zelf­ boek nog wel wat meer litera­ kan worden - in een program­ werkzaamheid, er zijn een tuur vereist. Jammer genoeg ma van 9 regels te demonstre­ aantal opdrachten en pro­ is het boek al zo oud dat het ren. Het gevoel dat de beide grammeeropdrachten in het hele begrip MSX niet ver­ schrijvers zich soms een programma's en artikelen uit boek verwerkt. De oplossin- meld wordt, terwijl ook het beetje schuldig maken aan de eerste jaargang van het overzichtje van Z-80 assem­ 'bladvulling' bekruipt ons, clubblad verzameld hebben. blers behoorlijk verouderd is. ook met dit nieuwe boekje, Dat blad heet overigens cursus ZOO Zoals gebruikelijk in de boe­ 'MSX Club Magazine', maar Cursus Z-80 assembleertaal ken van dit tweetal beperkt de gelukkig korten ze die naam assembleertaal Auteur: Roger Hutty uitleg zich voornamelijk tot niet af tot MCM. Dat zou ,roger hutty Vertaling en bewerking: Nok wat kretologie. Dat is des te maar verwarring zaaien. van Veen spijtiger omdat veel van de Omvang: 186 pagina's hier gepresenteerde truuks - De inhoud van dit verzamel­ ISBN: 906233 090 8 mits voorzien van wat meer werkje is echt boeiend ge­ Uitgever: Academie Service tekst en uitleg - werkelijk heel noeg. Zo zijn er stukjes over Prijs: f. 36,- leerzaam zouden kunnen programmeren, zowel in Ba­ zijn. sic als in machinetaal, hard­ Zoals het materiaal nu echter ware-verhalen en vooral veel gepresenteerd wordt kan de listings. Verder vinden tests hobby-programmeur wel uit van edukatieve software, ge­ de vaak prima ideeën putten schreven door de specialisten voor de eigen programma's. van TRON - zie ons verhaal Maar om werkelijk te begrij­ over TRON in MCM num­ pen wat er zo hier en daar uit­ mer 8 - en allerlei kleine we­ gehaald wordt zal vaak toch tenswaardigheidjes zoals die gen zijn overigens ook opge­ een probleem vormen. in een clubblad verwacht mo­ nomen, zodat de student zich­ Dat maakt echter niets uit als gen worden. zelf kan kontroleren. we dit boekje beschouwen als een soort gereedschapskist. Behalve dit boek kan men bij Het modulair programmeren Voor allerlei - vooral voor be­ de MSX-Club België Neder­ - zeker in assembler heel be­ ginnende hobbyisten - lastige land ook een cassette of dis­ langrijk om tot leesbare pro­ programmeerproblemen dra­ kette met de programma's be­ gramma's te komen - is duide­ gen de beide auteurs kant en stellen, die echter wel wat ste­ lijk een van de stokpaardjes klare oplossingen aan. En om vig aan de prijs zijn. Althans, van de auteur. Al vroeg wordt die te kunnen gebruiken is be­ wij vinden f. 33, - voor een cas­ er de nadruk gelegd op het be­ grip geen vereiste. sette of zelfs f. 50,- voor een lang van het gebruik van sub­ Daarom is ook dit deeltje ze­ 3.5 inch diskette niet goed­ routines. ker aanbevelingswaardig, het koop. Wie tegelijkertijd en MSXTrouks en tips deel is een goede bron van allerlei het jaarboekje en de cassette Door het hele boek heen vin­ 4 ideetjes en zal de hobby-pro­ - of diskette - bestelt krijgt 3 den we tekeningen, zowel om Ook het vierde deeltje uit de grammeur allerlei nieuwe gulden korting. allerlei technische aspekten serie Truuks en tips' van uit­ mogelijkheden bieden. Verdere informatie - en even­ te verduidelijken als grappige geverij Stark-Texel is weer Desondanks is ook dit deeltje tuele bestellingen - bij: cartoons. Die laatste dragen door de auteurs Hans Klop­ zeker aanbevelenswaardig, MSX-Club België Nederland weliswaar niets bij aan de ei­ per en Marcel Le Belle ge­ het is een goede bron van al­ p.a. Mottaart 20 genlijke stof maar wel aan de schreven. Het lijkt dan ook lerlei ideetjes en zal de hob­ 3170 Herselt verteerbaarheid. qua inhoud en vorm veel op by-programmeur allerlei België het derde deeltje. nieuwe mogelijkheden bie­ Het Z-80 assembler-pro­ den. MSX Volume 1 grammeren wordt zeker niet In totaal 33 tips passerende MSX Truuks en tips deel 4 Auteurs: diversen uitputtend behandeld, het­ revue, verdeeld over de on­ Auteurs: Hans Klopper en Uitgegeven door: MSX-Club geen in het bestek van een derwerpen algemeen, gra­ Marcel Le Belle België Nederland boek van 186 bladzijden ook fisch, peeks en pokes, utilities Uitgever: Stark-Texel Omvang: 136 pagina 's niet zou kunnen. Zo worden en machinetaal. ISBN: 9063988974 ISBN: geen de 0 zo belangrijke inter­ Een greep uit de inhoud: Omvang: 104 pagina's Prijs: f. 20,- rupts, input- en output-in- Listbeveiliging ; Prijs.' f. 24,90 Wij hebben ons gespecialiseerd in nederland talige computerhandboeken. Geen vertaalc buitenlandse uitgaven, die vaak handelen OVI apparaten die in Nederland niet te koop zijl maar praktische, handige en duidelijk geschn ven boeken van nederlandse auteurs, toegl spitst op de interesses v~n nederlanders . • IJM'tIMMItWII MSX Basic handboek voor iedereen MSX Introtape MSX2 Basic handboek Voor zowel de professionele program­ MSX wordt op een vriendelijke en on­ MSX Computers en printers aansluit Onmisbaar handboek, de meest komple­ meur als voor de amateur is het Basic derwijzende manier vanuit nul bij de en gebruiken handboek de ware steun en toeverlaat gebruiker geïntroduceerd. te ruggesteun voor iedere MSX2 gebrui­ Aansluiten, programmeren van printe ker. ISBN 906398 1007 prijs f 49,50 ISBN 9063981481 prijs f 35,75 grafische modes, zelf tekens definieret ISBN 906398221 6 prijs f 56,50 ISBN 9063984057 prijs f 27, MSX Disk handboek voor iedereen MSX Script MSX2 Disk/Dos uitbreidingshandboek Alles over het Basic in verband met de Een volledig menu-gestuurc'e nederlands­ MSX Verder uitgediept De volledige behandeling van het MSX2 schijveneenheid. Voor de Disk gebrui­ talige tekstverwerker met heel veel Alles over peeks en pokes, RAM Disk Basic en het MSX Dos. Verder ker een aanvulling op het Basic hand­ fun}

Machinetaal handboek De mogelijkheden met uw MSX computer zijn nog lang niet ten einde "'M'tljtmtJt%'. Verreweg de meeste homecomputers worden gebruikt om programma'~ De meest komplete kursus MSX Basic in op te maken, spelletjes mee te doen, administratie op bijhouden of meE drie delen, gericht op de beginnende te tekenen of rekenen. Allemaal toepassingen die bijzonder boeiend kun· programmeur. Zowel voor individueel nen zijn, maar ... daarmee streven we het oorspronkelijke doel van dE als voor schoolgebruik. Opdrachten­ computer voorbij. Aanvankelijk was het doel van de computer, meet- en boekjes toetsen de opgedane kennis_ In regelfunkties op zich te nemen, processen besturen en daarop kontrolE elk deel is een voorbeeldprogramma op­ uit te oefenen; denk aan vluchtleidingssystemen, robotisering, klimaat· genomen, dat ook op kassette verkrijg­ computers. De computer heeft zo zijn plaats gevonden overal waar iets tE baar is. Het vierde deel (nieuw!) in deze verbeteren was. serie geldt als MSX2 leerboek, een aan­ Nu terug naar uw homecomputer. Gebruik die eens als trajektleider voor vulling op de delen 1 tot en met 3. leerboeken: prijs f 24,50 een elektrische trein, als weerstatian, als hartslag- en konditie-meter voor deel 1 ISBN 906398649 1 uw hometrainer. Of u stelt een zwaailicht in werking bij een foutmelding, deel 2 ISBN 9063987692 of een versterkeraansluiting voor muziekweergave ... Kortom, eindeloze deel 3 ISBN 9063985163 mogelijkheden met de computer. Alleen ... u moet wel weten hoe die ge· deel 4 ISBN 9063987374 realiseerd moeten worden. Voor de ~enoemde toepassingen zijn elektro· Opdrachtenboekjes: prijs f 11,- nische schakelingen nodig om tussen de computer en de randapparatuur MSX Basic voor kinderen bij deel 1: ISBN 906398 596 7 te bemiddelen. Die schakelingen moeten echter eerst ontworpen worden Alle onderdelen van programmeertech­ bij deel 2: ISBN 906398 556 8 door elektronici, mensen die zowel met elektronica als met computers nieken die niet beslist nodig zijn, bij deel 3: ISBN 9063985169 overweg kunnen. Wij zijn op zoek naar zulke mensen. Als u zo'n elektro­ worden niet behandeld. Een kursus bij deel 4: ISBN 906398 868 0 nicus bent en u hebt ideeën om een schakeling te bouwen voor een bestu­ programmeren voor kinderen vanaf de Programmakassettes: prijs f 32,::;0 leeftijd van B jaar. bij leerboek deel 1 ISBN 9063986564 ringssysteem dat voor meerderen interessant kan zijn, neem dan kontakt deel 1 ISBN 9063980841 prijs f 19,50 bij leerboek deel 2 ISBN 906398 566 5 met ons op. Wellicht kunnen wij uw schakeling op kommerciële basis deel 2 ISBN 906398304 2 prijs f 23,50 bij leerboek deel 3 ISBN 9063985266 voor uitgave produceren. Aarzel niet en bel ons! Schrijf zelf een boek of een commercieel softwareprogramma Er zijn professionals en hobbyisten die veel kennis bezitten over zaken die nog niet in boeken zijn te vinden. Wij zijn op zoek naar zulke mensen. Wanneer u tegen schrijven opziet, kunnen wij u helpen_ Ook wanneer u een goed programma heeft geschreven, kunnen wij dat op kommerciële basis voor u uit­ brengen_ Aarzel niet en bel ons! Dat telefoontje kan de eerste stap betekenen naar een lukratieve toekomst.

I Bel of schrijf voor een kompleet uitgeverij STARI<-TEXEL MSX uitgaven overzicht: postbus 302 1794 ZG Oosterend tel 02223 661

znète 7 hE" m MSX Computer Magazine Ook op diskette

Hebt u een disk-drive? U kunt de Programma Service programma-verzamelingen ook op diskette bestellen, met de bestelkode 01, 02, 03, 04, 05,06,07 of 08/3.5 (Sony, Philips etc.) of /5.25 Alle programma's uit dit nummer - plus nog een extraatje - (o.a. AVT). Zie de bestelbon. Lezers in België gebruiksklaar!De makkelijkste en snelste manier om een eigen kunnen eveneens profiteren van de Programma Service. Oe prijzen in Belgische Francs: programma-bibliotheek op te bouwen. Dat bieden we u als extra cassette Bfr.300, diskette 3.5 Bfr.600, diskette service aan met onze Programma Service. Bespaar u de moeite van 5.25 Bfr.550. het intikken van lange listings (met alle risiko's van fouten), en bestel alle programma's uit dit nummer, gebruiksklaar op cassette. voor f. 15,- inklusief verzendkosten. MCM-C8 omvat: virtueuze orgelmuziek; Tips85, helpt u Hoe bestelt u? met uw aangifte-biljet; Letter, de Supdir, een prachtig hulpprogramma MSX-karakter editor; Reuter, een 1 . Gireer het juiste bedrag (met vermelding van voor diskgebruikers onmogelijke driehoek; Snelli, een simpel de juiste bestelkodes, zie de bon) naar MSXPRT, een machinetaal-programma maar snel spel; Beurs, speculeer op de postgironummer 3008971 t.n.v. AKTU dat van elke printer een MSX-printer effektenbeurs. Publications bv, Amsterdam. Uw overschrijving maakt zegt ons precies wat we waarheen moeten zenden. Varln2, de ML-versie van de MCM-C5 omvat: Edit (een Basic-hulpprogramma's Varlst en Linlst bestands-editor); Memmon voor 2. Of bestel schriftelijk: gebruik de bestelbon samen nieuwsgierige aagjes; Colors voor de (kruis de juiste hokjes aan), en sluit een geldig De listingkjes uit onze ML-kursus MSX2; 3D-Des, tekenen in 3 dimensies; betaalmiddel bij. Opsturen naar: AKTU Topografie, vlieg met een heli over Figrek (edukatief); Snake3, een leuk Publications bv, Postbus 1392, 1000 BJ Nederland, prijswinnaar spelletje en nog het een en ander. Amsterdam. Tellen, een edukatief programma, derde Binnen drie weken hebt u uw bestelling in huis. prijs-winnaar wedstrijd MCM-C6 omvat ondermeer: Alien, Schrijf uw naam en adres - en uw bestelling - in Tafels, idem schieten maar; Dsktyp, ontrafel uw duidelijke blokletters. Trein, reis per trein door Nederland, diskette; Typles, leren typen op de MSX; alweer een edukatieve wedstrijdwinnaar Linlst en Varlst, helpen u om Basic Voor vragen over de Programma Service is er En, als extra, het gedigitaliseerde portret programma's te doorgronden; Vissen, een speciaal telefoonnummer: 020-931263 van uw hoofdredakteur (alleen op disk en een prima spel! en natuurlijk de prachtige slechts voor MSX2!) Philips MSX2 Basic demo-programma's.

MCM-C7 omvat: Space, een winnaar van Technica. Data Book is op! Ook in de vorige nummers boden we u een spel, grotendeels in ML!; Dskidx, cassettes met alle gepubliceerde bekijk en begrijp track 0 van uw In het verleden konden we ook het Sony programma's aan: MCM-C1, -C2 , -C3, diskette's; Digklk, een grappig Technical Oata Book leveren, maar dat is -C4, -C5, -C6 en -C7. Deze kunt u nog computerklokje; CTRL-P, een jammer genoeg uitverkocht. Het staat dan ook bestellen, ook voor elk f.15,-. machinetaal-screendumper in twee al een tijdje niet meerop deze pagina vermeld. versies; Snabar, de enige echte Er zijn echter nog steeds mensen die dat boek zonder meer bestellen, maar dat heeft echt MSX-snackbar, edukatief spel; de geen zin. Het betekent alleen maar meer werk MCM-C1 met: de MCM-database; een diverse KORT & KRACHTIG voor ons, want we moeten u het geld weer schuifpuzzel; een doolhofspel; een programmaatjes; de listingkjes uit onze terugsturen. driedimensionaal tekenvoorbeeld; een ML-kursus en, als extra, het uitstekende KUUB'ERT spel! Wilt u de bon niet uitscheuren? Maak een logica-spel; het spel 'verlicht de stad'; fotokopie van deze pagina! een gokspel en het beeldgrapje 'Appel'. ••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••• MCM-C2: SpriteEditor (hoofdprijs in de Ja, ik maak gebruik van de Programma Service:• eerste Sony : BON MCM-programmeerwedstrijd); Copy en : en wil dat u mij toestuurt • • MCM-C1 • CrtDmp (utility's voor disk en • MCM-C2 Invullen in blokletters • plotter/printer); twee edukatieve programma's (aardrijkskunde en • MCM-C3MCM-C4 f (a 1.15,·1 N"am' • • MCM-C5 61r.300) • astronomie); een disassembler; een • MCM-C6 • ufo-schietspel; een variant op Galgje; • MCM-C7 Adres: • Yathzee; het muziek-programma Bronksi • MCM-CB : en nog meer. • MCM-D1/3.5 Postcode: • • MCM-D2/3.5 • • MCM-D3/3.5 • MCM-C3: MSX-PEN (een • MCM-D4/3.5 (a 1.30,-1 Woonplaats: • tekstverwerker, hoofdprijs in de tweede • MCM-D5/3.5 6Ir.600) • Sony MCM-programmeerwedstrijd); de • MCM-D6/3.5 1 • • MCM-D7/3.5 • Basic-utility Rem Space Killer; een • MCM-DB/3.5 Ik heb een geldig betaalmiddel bijgesloten • tekenprogramma; een 'kladblok' (extra : MCM-D1/5.25 (bijvoorbeeld een betaalkaart van bank of giro) : beeldscherm); de spellen Lockin' Man, • MCM-D2/5.25 en krijg mijn bestelling binnen drie weken • Horror en Escape en tot slot het • MCM-D3/5.25I toegestuurd. • tekstadventure Mystery Town. • MCM-D4/5.25 (a 1.27,501 • • MCM-D5/5.25 6Ir.550) Opsturen naar: AKTU Publicatiorls bv, • • MCM-D6/5.25 • MCM-C4: Schat Duiken, prima spel; • MCM-D7I5.25 Postbus 1392, 1000 BJ Amsterdam • Tapdir, orde in uw cassette's; Bach, • MCM-DB/5.25 Alle prijzen zijn inclusief verzendkosten. • ••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••• Vertaalprogramma van Commodore 64 MSX-ers omgeving Haarlem. Tel. naar MSX 64 op cassette. Tel. 02993- 02507-19173 tussen 19.00 en 20.00 uur. 62967 na 16.00 uur, vragen naar Marcel. Met spoed: MT-Base 'kaartenbak'­ Printer VWOO20 of plotter/printer progr. voor ledenbest. basketbalver. PRNC41 voor plm. f. 300,-. A. Hogewo­ Tegen verg. P. Cornelis, W. de Jood­ ning, Marialaan 3B, 4834 VG Breda. estr. 23, 4285 CC Woudrichem. MSX telex zend-ontvang prog. en morse Vertaalprogramma van C-64 naar MSX zend-ontvang progr. Tel. 02230-14198. HB55P. Tel. 04953-478 vragen naar An­ Alles tegen vergoeding. dy. MSX-jes zijn gratis advertenties voor partikulieren. Als u Copieerprogramma van Commodore Finad-MSX, Aacko calc 11, Wiewat­ iets speciaals zoekt, of juist iets kwijt wilt, plaats dan een naar MSX. Evt. vergoeding of te ruilen MSX. Tel. 010-4503998 na 19.00 uur. tegen MT·Base. Tel. 08303-15430 na MSX-je. Gebruik daarvoor de antwoordkaard uit dit blad. 17.00 uur. Zijn er MSX-bezitters in omg. Sittard/ Geleen? Tel. 04490-14627 vragen naar De redaktie behoudt zich het recht voor om MSX-jes zon­ Wie kan MSX-programma's van tape in Jean-Paul. der opgaaf van redenen te weigeren, hetgeen zonder eprom programmeren? Zoek MT-Vidi­ tel. Tel. 045-752016. 64Kram geheugen uitbreidingscatridge. meer zal gebeuren als het vermoeden bestaat dat er ille­ Tel. 03402-62507. MSX Computer Magazine nr. I ruilen gale kopieen aangeboden en/of gevraagd worden. Ook tegen software. Met spoed! Tel. 05978- Tips over The Hobbit. J.e. Goud­ kommercieele advertenties worden niet opgenomen, 45677. swaard, Windmolenbroeksweg 41, 7606 JLAlmelo. evenmin als advertenties met een postbus- of antwoord­ MT-Telcom Modem. Tel. 01188-2606. MSX-drive 3.5 inch. B.v. Sony. Tel. nummer. MSX-printer VWOO30 van Philips voor 05704-2242 na 16.00 uur vragen naar Es­ Vermeld altijd uw volledige adres op de antwoordkaart, plm. f. 550,-; tel. 03240-37714. li. ook al wilt u slechts met uw telefoonnummer in de adver­ Informatie over Uisoft Pascal compiler. Dubbie sided 3.5 inch diskettes. Alleen Schrijf naar F. Kuiper, Kaaskenswater ongebruikt of bijna niet. Plm. f. 10,-. tentie. 17, 2715 AM Zoetermeer. Tel. 08819-74235. Vertaal-programma van Commodore 64 Copier voor kop. van beveiligde software MSX Technical Databook & handleiding naar MSX. Tel. 010-4580476. van disk (3.5) naar tape (op disk). Tel. vanMT-Base,MS-Text. Tel. 05116-1937 Iemand met een MSX in de omgeving 08819-74235. na 18.00 uur. GEVRAAGD van Capelle aid IJssel om te ruilen. Tel. Hou je van Brugge? Met MSX bezig? Sony Homewriter. J. Spring in 't Veld, 010-4580476. Zoek kontakt! K. H. Debouver, Ves­ Wilgenhof 5,2831 VL Gouderak. MSX-3.5' drive voor mijn Goldstar. Tel. MSX speedloader saver t.g.v. MSX ta­ tingstraat 73/IJ, 8320 Brugge, Belgie. Kontakt met mensen die kleinzakelijke 05753-3358. pecopier van Com. naar MSX. Teg. v. Org. MCMNo.1. Betaal nieuwprijs plus toepassingen hebben voor MSX-2 com­ cop. MT-Text en beschrijving. Tel. 010- copy. Tel. 02230-31936 na 17.00 uur. Vertaalprogramma van CBM64 naar puters. Tel. 070-635349. 855001. MSX. Op cassette. Tel. 01180-15330. CPM-programma's voor SVI-Xlpress Assembler en/of andere utility's. Tel. Kontakt met andere MSX-bezitters liefst evt. tegen verg. Tel. 020-718281. Sony diskdrive. Niet ouder dan 6 mnd. 02290-32249. omg. Nijverdal. Tel. 05486·10647. P.n.o.t.k. Tel. 02521-12646 vragen naar MSX-Basic schaakprogramma. Tel. Programma om grafisch op brother HR5 Tapedisk copier. Tel. 02990-24790. Rob. te printen in ruil voor tape-disk kopieer 01684-4434. Tractorfeed Smith-Corona Faster 80. MCM Nr.lom in te binden tegen aanne­ of disk-tape. Tel. 05274-1255. MSX copieer prog. en Basic op cass. te­ Tel. 020·239501. melijk bod. Tel. 040-5399546 na 18.00 MSX-stamboom en kwartierstaatprogr. gen verg. H. Weinreder, Reigersstr. 17, uur. Tel. 016-260749 (Belgie) na 18.00 uur. Een goede VLVCKTsimulatoor. Terruil 7601 CA Almelo. voor Skramble en vergoeding of andere Tape disk/disk-tape copier voor Philips Vertaalprogramma Commodore - MSX, Toshiba MSX. Tel. 01820-23475. MSX Il VG 8235. Tel. 05980-22705. software. Tel. 02155·18735. snellader/turbo MSX-software. Tel. Wie heeft voor mij een SVI 328 plus 80 Een vertaalprogramma van Commodo­ 05496-72303. Goed werkend basicode vertaalpro­ gramma. Tel. Ol 100-27772 na 17.00 uur. column card.? Tel. 020-735292 na 15.00 re 64 naar MSX en vertaalprogramma Progr. voor verwerken van standen bij uur. van Schneider PC464 naar MSX. Tel. sportwedstrijden. Bijv. clubkamp. sch. MSX gebruikers. Omgeving Vlissingen. 053-774254. Tel. 01184-64428 (Danny). Beginner zoekt Iistings van interessante met 200 deeln. Tel. 04959-3268. progr. (Sp/Ser). Tel. 03211-2997. MSX-er in Grave. Tel. 08860-72657. Listings van muziekprogramma's. Rijke Handleiding van Aackotext 2 textver­ werkprogramma. Tel. 02522-12196. MSX Machivetaal spelletjes voor Philips Kontakt met andere MSX2 gebruikers beloning wacht. Sturen naar Erik, Lin­ VG8000. Oprator 45, 17RA BPS 14, voor uitwisseling van gegevens in En­ denlaan 28,1161 VK Zwanenburg. Een goed Soccer e%f American Football 04090 BSD. schede en omgeving. Tel. 053-771882. Wie helpt mij aan oude MSX-bladen met progr. (MSX-l); ook welkom: Bridge! Tel. na 18.00 uur 035-857350. Plattegrond van Jet Set Willy 1. Opstu­ Astrologie-programma. Tel. 080- Iistings; stuur ze naar E. Oerlemans, ren naar Pieter Coolsma, Rosariumlaan 785470. Sandgat 22, 6903 WX Zevenaar. Programma's voorde MSX. O.a. compi­ I,Driebergen-Rijs. Ier, een omzettingsprog. IBM 64 - MSX. Vertaalprogramma Com. 64 naar MSX. MSX-ende school zoekt eductieve soft­ MSX-dos ruilen of kopen. Tel. 01720- ware. Tel. 030-311751. e.L. Boers, MiddelIn. 10,3904 LH Vee­ Event. ruilen tegen programma's. Tel. nendaal. 42928. 08860-72657. Een handleiding van het spel Jet Set Wil­ MT-Base. Zen Assembler (op tape), Games w.o. 30 knockout, Boxing, La­ Vertaalprogramma van Commodore Iy. Kopieen zi jn ook goed, te gen vergoe­ zerb., Eddy 11. Tegen verg. Tel. 071- ding. Tel. 08850-13882. VWOO30 Printer (Philips) Tel. 070- naar MSX tegen vergoeding. Nico De­ 502344. 764291. laere, Proosdijstraat 28, 8042 Oost­ De Ned. Handleiding voor de TrackBalI, Org. MSX spelen tegen andere spelen. kamp, Belgie. het Creative Graphics pakket van Sony. Modembezitters in omg. Nieuwerkerk a/ Tel. 04904-14288 vraag naar Maurice. Dam programma (100veld). Tel. 05910- Evt. tegen vergoeding. R. Anthonijs, d/ IJssel. Bericht in databus, 01803- 18932. R.v. Gelrestr. 32, 6118BR Nieuwstadt. 15067 online. Di tlm vr 21 - 23 uur. Dam- of schaakprogr. evt. ruilen tegen professionele vliegsimulator. Tel. 013- Programma's voor Sony PRN-C41 (llot­ Goede tekstverwerker voor MSX en te­ Copier tape-disk. Event. tegen vergoe­ ter en handleiding van Musix. Tel. 701121. ding. Tel. 053-357215 vragen naar Lasz- kenprogr. voor plotter (Toshiba). Tel. 01640-65520. Geheugenuitbr. van 32.T.64 K (MSX). 10. 050-734428. Vertaalprogramma van Commodore 64 Philips VWOO30 MSX-Matrixprinter. Tel. 05116-2993. Kontakt met andere MSX gebruikers. naar MSX. Tel. 078-100269. Tel. 08362-6790 vragen naar Bennie. Tel. 015-619805. Vertaalprogr. van C64 naar MSX tegen Beg. MSX-er zoekt andere MSX-ers. Modules (liefst Konami) te ruil. Tel. 075- red. verg. Tel. 04930-19117 (Mike). MT -Base en Kuma Assembler Zen. Tel. Omg. Utrecht. Tel. 030-515235. 070-502344. 171753 na 17.00 uur vragen naar Sander. Kontakt met MSX-er in de omgeving van MSX vertaalpr. van Commodore 64 Kontakt met mede-MSX-ers voor uitwis­ Deurne. Tel. 04930-19117 (Mike). MSX-programma voor het berekenen naar MSX. B.v.k. op disk; tegenvergoe­ van een horoscoop. Tel. 05160-5668. selen van informatie. Tel. 045-272388. MSX turbo en het spel Konami Base Bali. ding. Tel. 01891-7607 na 18.00 uur. Tel. 023-354439 vragen naar Ben na CPIM Software op 3.5 inch draaiend on­ Spoed! Gevraagd Philips VG8020. f. 17.00 uur. 300,-; ook tape-copier gevraagd. Tel. MSX Technical Data Book van Sony, of der MSX-dos. Tel. 02907-6428. 078-187273 na 20.00 uur vragen naar Ed- een copy hiervan. Tel. 05990-15891. Diskdrive en printer voor MSX. Tel. Een Snellaadprogramma. T.g.v.; tel. Win. 05980-92555. Vertaalprogramma van Commodore 64 072-111456. Vertaalprogramma van Commodore 64 naar MSX. MSX-gebruikers in deomge­ Computer voeding met 5 en 12 V. Tel. Een defecte Sony HBD50-drive met de­ naar MSX. Tel. 04930-15638. ving van Nieuwegein (Utrecht). Tel. 02977-27669 na 18.00 uur. 03402-42511 vragen naar Ron Verha­ fecte interface/cartridge. Ad Somers, MSX-cursus Engels deel 11. (vifi) event. gen. AACKO-Base 11 ruilen tegen AACKO­ Tarweveld 12, 2661 VE Bergschenhoek. tegen vergoeding. e. Smit, T.H. de Text 11, tape copier MSX naar disk. Tel. Help! Wie kent de soundcombinatie voor Vriesstr. 17 Il, 1055 WL Amsterdam. Commodore 128 of 64, plus recorder en 020-430202 na 17.00 uur (Jaap). monitor. Brieven met prijs en omschrij­ dig-drums geluiden? Ik zoek al weken! Vertaalprogramma van Comm. 64 naar ving naar Haarhuis, Gelderlandstr. 115, Printer voor Commodore. Tel. 04132- Tel. 04970-15627. B.v.d. MSX. Tel. 04495-3629. 64900 alleen weekends. 7543 WG Enschede. Artikel over de 'Marathon' joystick. Quick-disk of floppy-disk tbv Mitsubishi Handleiding Logo-Philips en DUAD. Vertaalprogr. CBM64 naar MSX. Tel. Graag een kopie of een tip waar het te MSX comp. Tel. 075-215408. Tel. 04930-15586. 01804-11079 (Robert). vinden is. Tel. 01184-67049.

ritt C MAGAZINE

------Philips, MSX VG 8020; Philips Monitor I SVI-728 comp. en SVI-707 disk-drive. uur 01803-15067 (viditel). Goldstar FC-200 MSX-computer. Tel. BM 7552; Philips printer VW0020; AVT 10 TDK Floppy's, software en boeken; 075-174457. I MS-Base Elidon Pitfall 2, Manicminer, joystick; Philips Adaptor. Alles plm. 3 prijs f.1500,-; tel. 070-990718. Ghostbuster. Alles org. Tel. 01613-3101 CPM en MSX-Dos programmatuur. Tel. mnd. oud. Ineenkoop. Tel. 04905-1857. Phil. VG 8010 MSX. 7 mnd. met ma - vr na 18.00 uur. 01860-18665. Sony HB 75 en disk.dr. en MT -Base; Tas- pr.int.face. Prijs f. 350,-; tel. 023- 2 Cartr.: ATh.land dorodon. F. 25,- per Vertaalprogramma van CBM64 naar word; MSX-dos; data-rec. plus alle boe- 291066. stuk. Tevens ca. 150 spelen te ruil op cas. MSX tegen evt. vergoeding. Op cassette, ken (MSX-disk en dos) f. 1250,-; tel. Basicode vert. progr. v. MSX. Tel. 023- R.v.Neerijnen, Belgiegelaan 246, 6414 tel. 02230-31681 na 18.00 uur. 013-560957. 291066. HV Heerlen. Vertaalprogramma C64 naar MSX op Philips G 7400, spelcomputer en 2 spelen. Scbriftelijke cursus 'Programmeren in Philips G7000 met 9 spelen O.a. happe- cas. Tel. 03465-69931. Z.g.a.n. f. 190,- Tel. 04242-15487. Basic' van de PBNA. (6 mnd.) koop of laar, space invaders, dam buster, airsea- ZX-81 Keyboard. Bellen na 18.00 uur Manic Miner en Hunchback en Les ruil tegen goede printer. Tel. 08355- war. Prijs f. 150,-; tel. 04748-2763. 035-11617. Flicks. Prijs f. 30.- per stuk; tel. 05113- 2731. Sony HB 20lP en 31 cm zw-tv. Samen f. Iemand die spelletjes ofprogramma's wil 3493 na 16.00 uur. AtariSt. programma's te ruil ofte koop. 650,- (half jaar oud). Tel. 05490-13932. ruilen. In de buurt van Veldhoven. Tel. Sony HB20lP drive HBD50D en veel H. Bruut, postbus 8132, 3301 CC Dor- 040-531375. Philips videopac met 5 cass. Prijsf. 125.-; software. Spel/educ./util. Prijs f. 2000,-; drecht. tel. 02206-1919. Quick-disk! Tel. 010-4167674. tel. 045-213233. Commodore 16 met cassette recorder, MSXsoftwareo.a. Boulderdash 11, De- Een flight simulator. Tegen vergoeding. Seikosha GP-50A printer. Werkt ook op boekjes, tapes. f. 250.-;tel. 010-775682. cathlon; f. 85,-; tel. 02518-54057. Tel. 010-4505689. MSX met screen dump papier en extra MSX-printer VWOIO Philips; 40 ko- lint voor f. 165,-; tel. 04760-71186. Mitsubishi computer. Nieuw f. 335,- nu Een vertaalprogr. van Commodore 64 loms, 2 lettertypen; prijs f. 300,-. Half f. 300,-. zo goed als nieuw. Met boeken. naar MSX tegen vergoeding. Tel. 010- Aacko-Base 11, Aacko-text I, div. jaar oud' Tel. 03403-74272. Tel. 135889 (Dordrecht). 4505689. cas.spelen. Tel. 020-239501. MSX Musicwriter Cartridge. Z.g.a.n. SVI728 MSX comp. 4 Mnd. oud, wegens Philips printer VW0020/VW0030. Tel. Jet Fighter (org. Aackosoft) wegens Tel. 071-123696 tussen 18.00 en 20.00 aanschaf X'press. Prijs f. 200,-. Tel. 070-972878. tijdgebrek nauwelijks gebruikt. Tel. uur. 02294-2534 na 18.00 uur. 02152-52834 na 18.00 uur. CP/M software. Tel. 01714-4495. Philips MSX 2. Tel. 076-130859. Toshiba 64K comp. met software. 6 mnd. Brother EP-22 printer RS-232 en kabel 2 x Spectrum 48K en home-computer. Philips Monitor BM7552. 80 koloms oud. Vr.prijs f. 400,-; tel. 023-364447. naar Spectrum; weinig gebruikt, prijs f. groen, sept. '85, prijs f. 275,- Tel. 070- Tel. 02990-30866. Plotter-printer MSX Toshiba. 4 Mnd. 400,-; tel. 023-359230. 166871 (overdag) of 01837-2334. plus software drass, tassword. Screen- Printer en disckdrive MSX. Tel. 010- Spectra video 328 incl. datarec. en moni- 4257004. Sony HB 75P. F. 399,-; Sony printer/ dump en MT.base. Prijs f. 395,-; tel. tor met prog. en boeken. Leest schrijft plotter f. 300.- incl. Creatif Greatings 05945-15403. leder met problemen MSX en Fastex T- MSX. Prijs f. 600,-; tel. 020-975366. Sony HBD 50 diskdrive en vele acc. Tel. , Sony HB-75P met printerplotter en 80 CS: bijv. binair printen van 9;CR. P. Spectravideo 328, incl. monitor, 02208-97575. de Maat, Wilhelm.str. 26, 5802 BB Ven- cass.rec. Plus drive, 160rig. spel.,6prof. cas. recorder, boeken en programma's. Tennis en sqash voor MSX. Stuur een prog. Prijs 45000 BFr. Tel. 091-742644 ray. Prijs f. 600,-; tel. 020-975366. briefje naar H. Prins, Sallandlaan 3. (België). MSX-computer magazine nr. 1. Tel. Philips P2000T en viditel spelen. Prijs f. 9642 HC Veendam. Spectravideo. lJaaroud, geheelcompI., 05160-5668. 600,-. W.v.d. Velden, 6e Hambaken ZX 81 ink. 16K module met software en incl. dos en CPM738 Xpress. Prijs f. 121,5231 TG Den Bosch. Origineel 737 flight simulater te ruilen toetsenbord. F. 50,- Tel. 01820-32380. 1350,-; tel. 02907-6428. voor origineel flight deck. Tel. 05410- Org. MSX-spelen: Ghostbusters, Zax- 15919. MSX-AVT-Quick disk en diskettes. Vrij- Mits. ML-FSO en Luxe datarec. Philips xon, Backgammon, Beamrider. Prijs f. wel nieuw. F. 250,-; Tel. 04786-461. 25.- per stuk. Tel. 070-502344. D6450, joystick, software. 2 Mnd. oud, Toshiba, joystick, 3 Toshiba program- prijs f. 550,-. Tel. 03404-50493 Gerard. P2000T 132 Kram. en monitor; 21 cass.; ma's. Prijs f. 400,-. Verder div. progr.: MSX comp. 64K, datarecorder met 100 software; fam. geheugen en boeken. Prijs wegens beeindiging hobby. Tel. 08894- f. 1300,-. C. Boers, MiddelIn. 10,3904 games en 2 joysticks. Z.w. monitor. AI- 18342. les voor f. 650,-; 6 mnd. oud; tel. 02207- LH Veenendaal. AANGEBODEN Printer Sheikosha 550A. Z.g.a.n. Serf 10792 na 18.00 uur. I I MSX spelprogramma's te ruil. Alien 8, par en 4 K buff. Div. lettertypes, vaste Philips VS8020, 06450 rec., VW0020 Space Busters, Superstar Challenge. prijs f. 650,- Tel. 02907-6428. (orig.) Tel. 035-857350 na 18.00 uur. printer en 31 cm z.w. TV met software MSX comp. merk Sanyo; 3 mnd. oud; en boeken. Prijs f. 1650,-; tel. na 20.00 weg.omst.; t.e.a.b.; Tel. 070-853694. T199/4A en joysticks, cass.rec.kabel; Sony plotter-printer (Hitbit) in CL div. modo o.a. chess, invaders, PRK en uur 01858-18482. Org. spelen (10 stuks) voor MSX. Prijs Screen-dump programma! Prijs slechts cass. softw. enz. I.z.g.s. prijs f. 350,-; tel. t. 595,- amper gebruikt!! Tel. 02522- Philips G7000 spelcomputer en maar f. 17,- per stuk. R. Roelofs, Botter 85, 040-426438. liefst 6 spelen! Prijs f. 225,- tel. 020- 2991 PD Barendrecht. 12196. CBS colecovision zonder voeding en/of 626989. Ik heb Hero van Activision! Ruilen voor Originele spelletjes. P.n.o.t.k. Tel. vele speleas. o.a. Burgertime, Turbo, 01184-64428. SVI328 monitor, cass. rec, Modem, Gra- een ander mooi spel. Tel. 02286-1793. Zaxxon. Tel. 05990-14770. phic tablet, RS232, erg veel software. AI- SV328, rec., exp, ceutr .inlerf., dis- Tape copier. Cap. ook beveiligde soft- Spectravideo 328 incl. man. cas.rec., les half jaar oud, f. 2800,-. Tel. 070- kcontr. Drive, boeken en (CPM) soft- ware. Tel. na 17.00 uur 01100-27772. boeken, prog. MSX compatabel-CPM 548687. ware. Prijs f. 1200,-; tel. 04754-3284. Skramble in goede staat, f. 17,50 of rui- 80 Kram. Prijsf. 650,-; tel. 020-975366. MSX Goldstar met plm. 350 progr. en MSX spellenboek. Vr.prijs f. 20,-; tel. len tegen een echte VL VCKT simula- . SVI728 (MSX) met datarec. , Philips mo- datarecorder. prijs f. 700,-; tel. 010- 045-456869 na 18.00 uur. toor met bijbetaling. Tel. 02155-18735. nitor en Sony joystick, software en boe- 4833660. KI. monitor 14' pal en RGB ing. bandbr. AACKO-base 11 te ruilen tegen AAC- ken. f. 700,- Tel. 03402-39732. AVT MSX-DPC200, datarec., joystick, 8 MHZ. groenschakelaar; merk Novex. KOtext 11 of andere goede textverwer- Atari ST520 en SMI24 (monitor), software. Half jaar oud, prijs plm. f. Prijs f. 675,-; tel. 040-424467. ker. Tel. 020-239501. SF354, muis, software. Alles nieuw, 500,-. Tel. 079-516082. MSX orig. softw. Aackotext/boeklcale./ Jetfighter ruilen tegen andere spelletjes. voordelig. Tel. 04950-30543 na 19.00 Philips videopac spelkomputer G7400 base charactereditor. Een koop f. 200,-; Tel. 02990-24790. uur. met vele cass. Tel. 05700-40652. 80 Column module voor Spectravideo tel. 01640-43259. Originele programma's om te ru;!en of Vectrexcomp. met monitor, joy., 10spe- te verkopen. Tel. 05486-10647. 728. prijs f. 300,-, zw/w monitorf. 250,-. Om te ruilen z.g. NLQ-printer tegen So- Tel. 04132-64900 alleen weekends. len, lightpen. Nw.prijs f. 1400,- nu f. ny PRN-C41. Waarde van mijn pr. f. Ghostbusters, Nortseahelli, Musix, Ko- 200,-. Tel. 010-4205862 of 010-4553075. 1100,- Tel. na 18.00 uur 085-218198. namihypens 2 (org.) f. 30,- per stuk of Aacko-Text 11 ruilen tegen Aacko-Base 11. Tel. 020-430202 na 17.00uur (Jaap). Org. MSX-softw. Kings Valley; Buck Sony MSX plotter/printer PRN-C41. f. ruilen voor Konaboxin. Tel. 010- Rogers; Galaga; Golf p.s. f. 25,-. Tel. 350,-; tel. 070-860810. 855001. MSX quick disk drive. Nieuw in doos, f. 080-775305 na 19.00 uur. 395.-. Tel. 02977-27669 na 18.00 uur. Quick disk met 14 disks met veel pro- MCM nr. I fotokopie voor f. 5,-. Ook Philips MSX 2 VG8230. Prijs f. 1300,-. gramma's. Prijs f. 360,-; tel. 02285- andere nummers beschikbaar. Tel. 079- SV-328 met datarec. en MSX-adapter, Data rec. prijsf.100,-. Tel. 085-612678. 14824 vragen naar John. 213065 tussen 18.00 en 20.00 uur. veel software en boeken. Prijs t.e.a.b., Japanse software! In NL niet verkrijg- tel. 05980-92552. Eddy 2 Cartridge voor slechts f. 35,-. MSX-2 software. Best. uit home- office/ baar! Tel. 08819-74985. Ook Kaereltje kunstenaar voor f. 17,-; tekstverw .IdatabaselMSX designer. 1 x Sheikosha printer lOOS; 1 x Sheikosha MB spelcornp. met ingeb. beeldscherm tel. 020-371811. Prijs f. 100,-; Tel. 03240-37714 op disk. printer 550A. Resp. f. 250,- en f. 550,-; met 11 spelen. Prijs f. 300,-; tel. 05120- tel. 02907-6428. CBS-spelcomp. met 9 spelen. O.a. Zax- Zaxxon, Manic Miner, Superchess, Mas- 18517. xon. Atari adapter, 6 spelen o.a. Frog- tervoice, Decathion. Alles origineel! Sa- Sony HB201P, met diskdrive en 200 25 Spoelbanden met HiFi muziek. Prijs ger. T.e.a.b. of evt. MSX kl. print. Tel. men f. 120,- (ook los). Tel. 05486-13291. progr. op disk. Prijs f. 1395,-; tel. 045- f. 210,-; tel. 085-812101. !72388. 01860-17887. Het boek Miraculeuze spelen vld MSX 301P, datarec.; 2 joysticks; HBD Sony Orig. MT-Base cartr. f 100,-. Tasword comp. met o.a. Arcade- en adventure 15 MSX Games tegen I module. Tel. 075- met 15 disk.; Sony printer/plotter; boe- MSX op disk. p.n.o.t. Aacko-Base cas- games. F. 20,-; tel. 05992-2716. 171753 na 17 .00uurvragen naar Sander. ken en veel software; kleur.t.v. Alles met sette. f. 40,-. Tel. 010-220478. Taxan kleurenmonitor met groen, am- Micro-professor Z-80 experimenteerkit garantie, ca. 2 mnd. oud. Alles f. 2300,- Spectra video-728, MSX, Sanyo DR 202, ber monochr. scherm en MSX-kabel. met bijbehorende boeken. Tel. 050- (ook los te koop). Tel. 08855-71231. rec.; MT com. cartridge en prof. softwa- Prijs f. 600,-; tel. 020-460129. 734428. ferminal met los keyboard met monitor. re. F. 650,-; tel. 05150-25553 na 18.00 MT-Base origineel. F. 100.- of ruilen Gratis software. Via databus databank Werken 99 procent. Tel. 04132-64900 al- uur. voor hardware. Tel. 01829-3972. online; di tlm vr tussen 21.00 en 23.00 leen weekends. TOEPASSINGEN BLAD PAG. . BLAD PAG. Aackotext 2 ...... 1, 11-13 Aackobase 2 ...... 1, 14-16 Sea Hunter ...... 2, 71 Aackocalc ...... 2, 22-23 Castle Combat ...... 2, 71 MT-Base ...... 2, 26-27 Ghost Busters ...... 2, 72-73 Adres MSX ...... 2, 55 Manic Miner ...... 3, 66 Huishoudboekje MSX ...... 3, 12 Jet Set Willy ...... 3, 66 Creative Greetings ...... 4, 28-30 Dog Fighter ...... 3, 67 Losse MT-Vidnel ...... 4, 68-71 Hunchback ...... 3, 68 Draws ...... 4, 80 Booga-Boo the Flea ...... 3, 68 MSX Script ...... 4, 80 Hyper Viper ...... 3, 69 Tasword MSX ...... 5, 20 Pitlall 2 ...... 3, 69 Belasting 1985 ...... 7, 66 laxxon ...... 4, 82 nummer Musix ...... 7, 66 Beamrider ...... 4, 82 I Tjing ...... 8, 8-9 Fire Rescue ...... 4, 83 OnyxF boekhouding ...... 8, 67-69 Boulderdash 2 ...... 5, 66 9 Grijstinlen screencopy ...... 8, 73 ChilIer ...... 5, 69 Chuckie Egg ...... 5, 70 UTILITY'S Hustier ...... 5, 70 service loderunner ...... 6, 67 Aacko Character Ednor ...... 1, 34 Sorcery ...... 6, 68 MT-Debug ...... 3, 11 Boom ...... 6, 69 In ieder nummer van MSX Computer Magazine vindt u artikelen MSX-64 ...... 3, 13 Centipede ...... 6, 69 Mastervoice-Wordstore ...... 5, 21 over tal van onderwerpen. Zo worden telkens de nieuwste compu­ DhSM ...... 6, 69 Philips MSX-DOS ...... 6, 58-59 Hopper ...... 6, 69 ters, printers en andere apparaten getest en allerlei software, zoals Head alignment kit ...... 7, 67 Alpha Squadron ...... 6, 70 spellen en toepassingen besproken. ALFA-Fortran ...... 8, 28-32 The Heist ...... 7, 48 Mutont Monty ...... 7, 49 SPELBESPREKINGEN Vacuumania ...... 7, 49 Als u meer informatie over een bepaald iets zoekt kan het best zijn lalerbikes ...... 7, 50 dat MSX Computer Magazine er al de nodige aandacht aan be­ Hyper OIympic 2 ...... 1, 26 6 Computerflits ...... 7, 50 steed heeft. In zo'n geval is het zeker de moeite waard om het Hyper Sports 1 ...... " 26 Bridge ...... 7, 67 Comic Bakery ...... " 26 Flightpaht 737 ...... 8, 48 betreffende nummer even na te bestellen. Super Cobra ...... " 27 737 Flightsimulator ...... 8, 49 Monkey Academy ...... " 27 Jetfighter ...... 8, 50 Oude nummers kunnen voor f. 5,95 per stuk plus portikosten wor­ Bytebusters ...... 1, 27 Jump jet ...... 8, 51 Eric and the Floaters ...... 2, 70 North Sea Helicopter ...... 8, 53 den besteld. Driller Tanks ...... 2, 70 Formula One simulator ...... 8, 56 Roger Rubbish ...... 2, 70 3D Knoekout ...... 8, 57 Nummer 1 is uitverkocht, als u dit nummer besteld krijgt u van het Super Cross Force ...... 2, 71 Boxing ...... 8, 57 gewenste artikel een fotokopie toegezonden. Kosten: een kwartje per pagina plus portikosten.

Opgeven uitsluitend per briefkaart, niet telefonisch. LISTINGS, Het adres is MSX Computer Magazine, Postbus 1392, 1000 BJ BOEKBESPREKINGEN, Amsterdam. Vergeet niet te vermelden om welke nummers (of pa­ gina's) het gaat. DIVERSEN De bladen worden u omgaand toegestuurd. Betalen kunt u met de meegezonden acceptgirokaart. BOEKBESPREKINGEN

MSX games book ...... 2, 37 Kerkklok ...... 4, 51 The Complete MSX programmers relerence guide loekin' Man ...... 4, 52-53 ...... 2, 37 Vsteke ...... 4, 54-57 De MSX gebruikersgids ...... 3, 45 Kladblok ...... 4, 58-60 MSX Basic leren programmeren ...... 3, 45 Schalten Duiken ...... 5, 28-31 MSX lakboekje ...... 3, 45 Snelli ...... 5, 31 MSX Disk handboek ...... 3, 46 Beurs-spel ...... 5, 32-34 HARDWARE MSX Technica! Data Hook ...... 3, 48 Tapdir ...... 5, 34-35 Gelling more trom MSX with Spectravideo .... 3, 48 lelter ...... 5, 36-38 MSX Basic handboek voor iedereen ...... 3, 47 Diskmonitor ...... 5, 38-39 MSX Exposed ...... 3, 47 Grolet ...... 5, 40 COMPUTERS KOMMUNIKATIEl MSX Probeerboek ...... 4, 77 Tips85 ...... 5, 45-47 INTERFACES 50 Programma's voor MSX ...... 4, 77 Edn ...... 6, 36-38 Sony HitBn HB·75P ...... 1, 20-24 MSX leerboek deel 1 ...... 4, 77 Colors ...... 6, 39-40 Spectravideo SVI-728 ...... 2, 8-12 MSX Praktijkprogramma's ...... 4, 78 Figrek ...... 6, 45-47 Philips VG-8020 ...... 2, 42-44 MT-Viditel ...... 4, 68-71 MSX truuks en tips deel , ...... 4, 78 Memmon ...... 6, 48 Yashica YC-64 ...... 3, 24-26 Tel-Tron 1200 MSX ...... 5, 12-14 Aktuele Microcomputertechniek ...... 5, 60 3D-des ...... 6, 49-51 Canon V-20 ...... 3, 48-50 MT-Telcom ...... 7, 38-39 Graphics Ontwerpboek ...... 5, 60 DskTyp ...... 7, 40 AVT-MSX ...... 4, 22-23 Het MSX Softwareboek ...... 5, 60 Typles ...... 7, 64-65 Goldstar FC-200 ...... 5, 16-17 MSX Basic ...... 5, 61 Va~st/linlst ...... 7, 68-72 Sony HitBn HB-201 P ...... 5, 22-25 MSX Programma-verzameling ...... 5, 61 Alien ...... 7, 73-75 Spectravideo X'PRESS ...... 5, 62-67 MONITOREN Programmeren van de l80 ...... 6, 72 Vissen ...... 7, 76-80 Philips VG82JO ...... 6, 20-23 MSX leerboek deel 2 ...... 6, 72 Screendump in Ml ...... 8, 20-23 Sony HitBn HB-f5OOp ...... 7, 22-25 Sony KJ(-14CPl ...... 5, 27 MSX Ouick-Disk handboek ...... 6, 73 Snackbar ...... 8, 24-27 Panasonic CF-2700 ...... 7, 36-37 Hantarex Boxer 12 ...... 5, 49-50 MSX truuks en tips deel 2 ...... 6, 73 Digiklok ...... 8, 55 Sony HitBn HB-501 p ...... 8, 38-40 Introducing MSX assembly langauge and machine Space-Walk ...... 8, 59-63 code ...... 7, 34 Dskidx ...... 8, 64-65 MSX computers en printers ...... 7, 34 QUiCK-DlSKS Basic-programma's statistiek ...... 7, 34 DISKDRIVES MSX2 Basic handboek ...... 7, 35 DIVERSEN Adventures! ...... 8, 14 MSX verder uitgediept ...... 8, 14 Overzicht fabrikamen ...... I, 6- 7 AVT DPF-55O ...... 3, 16-18 AVT-ODM-Ol ...... 1, 36-39 Interview Aackosolt ...... I, 8-10 ECC ombouw ...... 4, 16-18 Daewoo DPC-28O ...... 4, 32-33 MSX machinetaal handboek ...... 8, 14 MSX Machinetaalboek ...... 8, 15 Overzicht MSXl Basic ...... I, 52-57 Philips VY-0010NY-OOll ...... 7, 62-63 Personal Computer Rai 1985 ...... 2, 14-17 Wat is een spreadsheet ...... 2, 20-21 DIV.HARDWARE Werken met de VideoRAM ...... 2, 40-41 LlSTINGS Bezoek MSX-Inlodag ...... 3, 18 PRINTERS Funkausstellung Benijn 1985 ...... 4, 12-15 MSX-computers in onderwijs ...... 4, 20-21 canon T-22A ...... 4, 65·67 Sony GB-7S Creative Graphics ...... 2, 34-36 lampjes ...... I, 40-41 FIOD-net Nedenand ...... 4, 24-25 Epson GX-8O ...... 6, 32-34 ECC Expansion Computer Case ...... 2, 62-63 Botsauto's ...... I, 42-44 Vrouwen en Computers ...... 4, 84-85 Philips VW-0030 ...... 6, 64-65 MSX Wizard Robot ...... 3, 52 Blue & Pink ...... I, 48-47 Bezoek HCC-dagen 1985 ...... 5, 53 Trend JP-1301 ...... 8, 42-45 Sony Plotter/Printer PRN-C41 ...... 4, 28-30 Wijnglas ...... I, 48-49 Bezoek Teachip-dag ...... 5, 78 MCMbase ...... 2, 28-33 Cursus sorteren in Basic 1 ...... 6, 12-19 Een per Huis ...... 2, 48-49 Nieuwe mogelijkheden MSX2 ...... 6, 26-29 MSX Gokmachine ...... 2, 50-52 ECC, de slimme belgen ...... 6, 54-55 Appel ...... 2, 54-55 Cursus l80 machinetaal , ...... 6, 56-57 Sprite-Ednor ...... 3, 28-32 Girotel ...... 7, 12-14 BasDis ...... 3, 33-35 De eerste stappen in MSX ...... 7, 16-17 SOFTWARE Planetarium ...... 3, 38-41 Cursus l80 machinetaal 2 ...... 7, 28-29 Bronski ...... 3, 42-44 Stukjes en beetjes ...... 7, JO-31 MSXtype ...... 3, 44 Computershop RAF ...... 7, 32-33 Ulo ...... 3, 54-55 lexicon ...... 7, 41-44 Copyfile ...... 3, 55-56 Casselte/diskette etikelten ...... 8, 10 EDUCATIEVE PROG. Basic cursus MSX ...... 3, 12 CRTdump ...... 3, 57-58 Kaerenje de Cargadoor ...... 4, 81 TRON edukatieve software ...... 8, 33-35 Rem Space Killer ...... 4, 34-38 Cursus l80 machinetaal ...... 8, 36-37 Aackosoft Aardrijkskunde ...... 1, 32 Kaerenje leert Wiskunde ...... 5, 20 MSXpen ...... 4, 40-42 Aackosoft Kaartengenerator ...... 1, 32 Vergelijkende test Flight Simulators ...... 8, 46-54 Escape ...... 4, 48-50 Software in Viditel-A3 ...... 8, 70-72

.. r e star zich zonder meer op een nieerd en die kunnen nu een­ 'lony J/B-F500P MSX2 com­ maal 32767 als hoogste waar­ puter laat opstarten. We heb­ de omvatten. De oplossing is ben de Wordstar-diskette ge­ ook simpel, als u het DEFINT , kopieerd met behulp van het kommando verwijder~uit re­ op de Speetravideo CPIM­ gel 60050 - in beide program­ disk staande Filecopy kom­ ma's staat dit kommando in mando, waarbi; de destina­ dezelfde regel - zal alles goed tion disk als MSX-DOS schi;f funktioneren. Jammer ge­ werd gekenmerkt. De aldus noeg zal het geheugengebruik COr:lPUTER CrniSUlTA~CY ö SOfTWARE verkregen kopie liet zich zo daardoor wel toenemen, op het eerste gezicht pro­ waardoor de te kontroleren h/cemloos gebruiken op de programma's niet al te groot Bouwerij 7 1185 XU Amstelveen Postbus 8010 1180 LA Amstelveen MSX2. meer mogen zijn. COI:IAJTER Kortom, het schi;nt te kun­ ID:lSULTrecy E.OOHrnAR< • nen. Het zou natuurlijk veel • HET BESTAAT••• 1 beter zi;n als de software-fa­ Invoer Controle brikanten zelf l7let MSX­ Programma ~~~~g;~" Professioneel DOS versies van hun CPIM ~IIIII c= I~ Boekhoudpakket programma's uitkwamen, In het vorige nummer dach­ maar dat doet niets af aan de ten wc eens wat ruimte te win­ claim 'CPIM SO kolommcn nen, door het Invoer Contro­ /e' "II~\~", ~ mogeli;kheicf'. Want dat is le Programma weg te laten. wel dcgeli;k waar. De meeste lezers hebben dat FI399,­ immers al lang, dachten wc. Tevens levering van Een laatste waarschuwing is Door een klein misverstand incl. BTW nog wel op zi;n plaats, na al was het echter nog wel in de Philips clcze optimistische geluiden. inhoudsopgave genoemd. MSX-Computers Want hoewel het in het gel/al I/an Wordstarwelgeluktisol7l Nu, dat hebben wc geweten. een werkende kopie te maken De telefoon stond niet stil tij­ MSXI MSXII is het bij lange na niet zeker dens ons vragenuurtje, iedere Boekhoudpakket f 399,­ dat dit ook bIj" andere pro­ dinsdagmiddag tussen vier en Boekhoudpakket f 399,­ Voorraadfacturering f 299,­ gramma's zal werken. Pro­ zeven 'smiddags. We denken Vorraadfacturering f 299,- Salarisadministratie f 499,- beer het een en ander terdege dat wc zo ongeveer alle nieu­ uit, I/oor u tot aanschaf over we lezers wel aan de lijn ge­ gaat. had hebben.

Om het goed te maken plaat­ Programma's voor bijna elke toepassing. Varlst en Linlst sen we in dit nummer maar 020-459494 meteen een verbeterde versie In nummer 7 publicecrden wc CCS Ook uw 'maatpak' in Software. een tweetal handige hulpjes, van het ICP, versie 4 alweer. Varlst en Linlst. Zoals altijd Hct verschil met de vorige hadden wc de beide program­ versie is dat deze zichzelf - al­ ma 's natuurlijk uit en te na ge­ thans de machinetaal - kon­ test, zodat we er vrijwel zeker troleert alvorens op te star­ van waren dat ze goed zouden ten. Hopelijk scheelt dat (lok funktioneren. Dachten we weer in de telefoontjes ... tenminste ... DSKIDX Fa.Asmel gebr. de Koningstr 10a Heeze 04907-2178 Maar de echte test van een Electrpnicaland Past. de Kroonstr. 20 Den Bosch 073-141422 programma vindt eigenlijk Bij Disk-Index - MCM i) - Byte Comp.Shop Oude Vismarkt 29 zwolle 038-2194239 pas plaats nadat het in het heeft de programmeur een Electro Dangremont Haarstr. 100 Rijssen 05480-12172 blad gestaan heeft. Vele steekje laten vallen. Dit pro­ Telemarc Steenstr. 102 Arnhem 085-513150 MSXers nemen het dan in ge­ gramma meldt namelijk on­ Telemarc Hertogstr. 86 Nijmegen 080-227366 bruik, met allerlei onver­ der meer hoeveel ruimte cr Funtronics Wilhelminastr. 71 Emmen 05910-42122 wachte gevolgen. Zo bleken nog op een sehi.jfje beschik­ Fa Vogelzang Akerstr. 19 Heerlen 045-716055 Linlst en Varlst niet tegen re­ baar zou zij n. Cafka comp. Nieuwe Kerkstr.67 Amsterdam 020-273598 gelnumlllers boven de 32767 MSX Soft Shop v. Kinsbergenstr.62 Amsterdam 020-183001 te kunnen. Als het te kontro­ In DSKIDX wordt daartoe in Stumpel kant. inst.Kernweg 20 Hoorn 02290-12838 leren programma dergelijk regel (160 de waarde die de Cafka Oude Groenmarkt 24 Haarlem 023-312769 hoge nummers bevat breken DSKF(O) funktie oplever~1 Eshuis b.V. Oude Almeloseweg 2 Wierden 05496-4843 ze cal' met een Overflow mel­ met 512 vermenigvuldigd. Dit Music Promotion b.v, Korte Kruisweg 15 Maasdijk 01745-12458 ding. En dat hadden we nou getal moet echter 1024 zijn. Computervakspecialist Deurnigerstraat 3a Enschede 053-337296 Telecoder Hoogstraat 65a Rotterdam 010-334257 net niet uitgeprobeerd, tij­ DSKIDX geeft dus 50 pro­ dens het uitchecken. Foto Merema Dierenriem 192 Groningen 050-779774 cent minder vrije ruimte op v.lngen Computers gedempte Singelgracht 2a Purmerend 02990-35550 dan cr eigenlijk is. De reden is simpel, de varia­ belen waarin die regelnum­ Kortom, als u die 512 eventjes mers worden opgeslagen zij n in !024 wijzigt, dan werkt het namelijk als integers gedefi- wel goed. We doen ons uiterste best om een foutloos blad te produceren. Toch is de inhoud van een tijd­ schrift ook maar mensenwerk en dat geldt ook voor de programma's die erin staan. Dus bestaat er kans dat er fouten in sluipen. Vandaar deze vaste rubnek, oeps, waarin we niet alleen fouten rechtzetten, maar ook verbeterin­ gen zullen publiceren van eerder verschenen pro­ gramma's.

IF P=30 THEN P=P-S ELSE chinetaal-gedeelte - vanaf re­ P=P-IO gel 1850- kan al fataal blijken. verandert in: P=P-5 Het blijkt echter dat in een ge­ kunt u wel alle niveaus door­ deelte van onze oplage de lopen. Als u goed genoeg checksurns op bladzijde 63, kunt typen tenminste. linker-kolom, slecht gedrukt e s zijn. Deze moeten luiden: normaal draaien op de Spec­ tra Video X'press, een MSX I Ere wie ere toekomt Oeps 8 1960: 8 machine. 1970: 200 Aangezien ik cle aanschaf van 1980: 246 Bij onze Kort & Kraehtigjes Niets is veilig voor het zetdui­ een Sony MSX2 overweeg 1990:3 zeggen we altijd dat de eer om veltje! Zelfs onze verbeterin­ ben ik het een en ander eens 2000: 7 de naam vermeld te zien ge­ gen worden niet gespaard. gaan uitproberen. Echter, 2010: 74 noeg reden moet zijn om er Zo is er in de oeps in nummer geen van deze programma's 2020:50 maar eens een paar op te stu­ 8 - onder de kop Autorun - wilt opstarten - laat staan 2030: 220 ren. Des te pijnlijker is het een regeltje pure onzin inge­ draaien - op welke MSX2 dan 2040: 171 dan voor ons als we zo'n naam slopen. In de paar program­ ook. Wat blijft cr nu over van 2050: 146 perongeluk verkeerd spellen, maregels daar moet de derde de kreet: "èP/M RO kolom­ 2060: 227 zoals in het vorige nummer regel van 190 helemaal wor­ men mogelijkheid"? gebeurd is met de inzending den weggestreept. Kunt u mij ecn oplossing ge­ "Tropisehe verrassingen'. Met deze checksums - en het vcn, hoe krijg ik deze pro­ De maker van dit program­ ICP/4 - moet u er uit kunnen gralllma's werkend op maatje heet Ramon Benthem komen. MSX2? en niet Ramon Bentkcr, zoals we ten onrechte lazen. Want R.W.H. Singels, Zwanen­ eerlijk is eerlijk, Rainon burg heeft een wat iastig hand­ schrift. Maar toch, bij deze CPIM Op MsX2 een reetificatie en onze excu­ Een goede vraag, waar wij ses. In de brievenrubriek in nUIll­ ook geen paskli/ar antwoord mer X werd onder meer Olll­ op weten. Technisch gezien schreven hoe men CP/M pro­ mag het geen onoverkomelijk Typles gramma's naar MSX formaat probleem zijn om CP/M pro­ zou kunnen omzetten. De gramma 's naar MSX om te In nummer7 publiceerden we zetmachine was het daar ech­ zetlen, maar hlijkhaar zilten het programma Typles, wat ter niet helemaal mee eens, cr toch nog wel ;\'al haken en door Erie Olislagers uit Ros­ schijnt het, en precies op het ogen aan vasl. malen was ingezonden. Ech­ moment dat we de truuk uit Zo is MSX-DOS niel he/c­ ter, sindsdien kregen we van de doeken deden is de desbe­ maal gelijk aan CP/M, hoe­ een aantal lezers de klaeht te treffende tekst in een soort wel de verschillen miniem horen dat men niet verder dan Russisch veranderd. zijn. Een tilmelijk simpe/c niveau acht kon komen, hoe Voor alle duidelijkheid her­ ailnpilssing door de fabrikanI goed men ook kon tikken. halen we daarom maar de he­ zou genoeg moelen wezen. Dat was een reden voor de le brief, kompleet met het ho­ DlI[l'r1l:Wsf speelt er het pro­ programmaredakteur om Spa ce Walk pelijk nu wel goed leesbare bleem Vi/n het disk-/órnwat, eens te kijken wat er wel aan antwoord. dat is onder CP/M al1ders d

5"'" '" ~~.,****,.******************************************** ****** onze nieuwe ZOMER 1986 CATALOGUS is uit. stuur ons * een kaartje met je naam en adres en de vermelding * 'MSX-COMP-MAGAZINE' en we sturen hem gratis toe. * BOEKEN voor MSX COMPUTERS ******************************************************* MSX PRAKTIJKPROGRAMMA'S •••••••••••••••••••••• f 24,50 MSX TRUUKS EN TIPS deel 1 •••••••••••••••••••• f 25,-­ ~~~30E:KEN voor MSX COMPUTERS : MSX TRUUKS EN TIPS deel 2 •••••••••••••••••••• f 25,-- *WERKEN MET BESTANDEN IN MSX BASIC •••••••••••. 45,-- *MSX TRUUKS EN TIPS deel 3 •••••••••••••••••••• f 25,-- PROGRAMMEERCURSUS MSX BASIC - ook voor MSX-2 • 45,-- MSX ZAKBOEKJE •••••••••••••••••••••••••••••••• f 19,50

ADVENTURES! VOOR DE MSX COMPUTER! •.•...•••.•. f 24,95 *TERMINAL GRAPHICS ONTWERPBOEK MSX (layout blok)f 12,50 *MSX PROGRAMMA MIX ••...••••••••••••••••••••••• f 29,-- FINANCIELE PROGRAMMA'S VOOR MSX COMPUTERS •••• f 25,-- HET MSX SOFTWARE BOEK ••••••.••••••••••••••••• f 27,50 GRAFIEK EN GELUID VOOR DE MSX COMPUTERS .••••. 49,-­ *MSX ROM / BIOS HANDBOEK ••••••• eind september f 55,-- *MSX MACHINETAALBOEK •••••••••••••••••••••••••• f 49,-­ 300 pagina's informatie v gevorderden. *BASICODE-3 + cassette voor MSX en MSX-2 •••••• f 27,50 WERKEN MET DE MSX COMPUTER, praktijkprogr •••• 25,-- *MSX DOS met Disk BASIC ••••••••••••••••••••••• f 32,50 DE MSX GEBRUIKERSGIDS •••••••••••••••••••••••• 39,50 *LEREN OMGAAN MET MSX COMPUTERS •••••••••••.••• f 24,90 ENGELSE en DUITSE boeken voor MSX : *MSX HANDBOEK (Sato) ••..•.••••.••••••.•••••••• f 79,50 INTRODUCING MSX ASSEMBLY LANGUAGE & MACH CODE f 45,-­ MSX BASIC - LEREN PROGRAMMEREN ••••••••••••••• f 24,50 THE MSX GAMES BOOK (Gregory) ••••••••••••••••• f 36,-­ *MICROSOFT BASIC - GW BASIC, MSX BASIC, MBASIC f 69,-- HOW TO PROGRAM YOUR MSX COMPUTER PROFESSIONAL f 36,-­ BEHIND THE SCREENS OF THE MSX •••••••••••••••• f 45,-­ MSX BASIC leerboek deel 1 f 24,50 IDEAS FOR MSX •••••••••••••••••••••••••••••••• f 36,-­ MSX BASIC leerboek deel 2 f 24,50 *THE MSX RED BOOK - ROM, BIOS, Memory Map •••.• f 45,-­ *MSX DOS leerboek deel 3 f 24,50 STARTING MACHINE CODE ON THE MSX ••••••••••••• f 39,-­ *MSX TRUUKS EN TIPS deel 4 f 25,-­ USEFUL UTILITIES FOR YOUR MSX •••••••••••••••• f 17,50 *MSX TRUUKS EN TIPS deel 5 f 25,-- COMPLETE MSX PROGRAMMERS GUlDE ••••••••••••••• f 69,-­ MSX EXPOSED •••••••••••••••••••••••••••••••••• f 39,-­ MSX COMPUTERS EN PRINTERS aansluiten, gebruik f 27,50 MSX GAMES BOOK (Lacey) ••••••••••••••••••••••• f 36,-­ MSX BASIC HANDBOEK uw MSX computer de baas ••• f 49,50 PRACTICAL MSX MACHINE CODE PROGRAMMING ••••••• f 27,-­ MSX DOS handboek voor iedereen ••••••••••••••• f 26,50 PROGRAMMER'S GUlDE TO THE MSX SYSTEM ••••••••• f 39,-­ MSX DISK handboek voor iedereen •••••••••••••• f 29,50 *MSX BIOS ••••••••••••••••••••••••••••••••••••• f 99,-­ MSX QUICK DISK handboek voor iedereen •••••••• f 23,50 GAMES FOR YOUR MSX ••••••••••••••••••••••••••• f 17,50

--+-i--< . I *MSX MACHINETAAL HANDBOEK ••••••••••••••••••••• 34,50 *MSX FLOPPYBUCH (Data Becker) ••••••••••••••••• 69,-­ ~ *MSX VERDER UITGEDIEPT peeks, pokes etc .••.••• 23,90 *DAS MSX-BUCH MIT MSX-2 (SYBEX) ••••••••••••••• f 69,-- ~ ·BOEKEN voor MSX-2 : TOEBEHOREN : *MSX-2 BASIC HANDBOEK ••••••••••••••••••••••••• f 56,50 *CAT TRACKBALL voor Eddy 11 en MUE •••••••••••• f250,-­ *MSX-2 UITBREIDINGSHANDBOEK DISk/DOS •••••...•• f 37,50 ARCADE TURBO JOYSTICK (MSX compatible) ••••••• f 89,-­ *MSX-2 TOEPASSINGSHANDBOEK utilities (ook MSX1) f 29,75 NASHUA diskettes 3.5 inch ss per 10 stuks •••• f 75,--

ACT U E L E E NNI E U W B N N ENG E KOM E N M S X SOF T WAR E (t=tape/d=disk/c=cartridge)

TASWORD MSX engels tape/disk 65,-- 6 COMPUTER HITS t 35 programmeertalen : MSX HUISHOUDBOEKJE ••••••••• 24,50 *JACK THE NIPPER 39 HISOFT PASCAL COMPILER tape ••• 135 MT-DISPLAY lichtkrant •••••• c 199,-- *ICE KING ••••••••••••••••••••• t 32 HISOFT DEVPAC tape •••••••••••• t 89 PSG musiwriter cartridge ••• 120,-- *BOUNDER •••••••••••••••••••••• t 39 *HISOFT C++ disk 3.5" •••••••••• d 185 BASIC CURSUS MSX ••••••••••• 29,50 *MACADAM BUMPER pinball constr. 39 *HISOFT PASCAL disk 3.5" ••••••• d 185 MSX MUZIEK-NOTEN-CURSUS •••• 19,50 *VALKYR ••••••••••••••••••••••• 39 *HISOFT DEVPAC disk 3.5" ••••••• d 185 TYPE CURSUS MSX •••••••••••• 19,50 HYPERRALLEY cartridge •••••••• 69 *MSX ZEN assembler DISK 3.5" ••• d 185 STAR SEEKER •••••••••••••••• 45,-- *CASTLE BLACKSTAR ••••••••••••• 36 MSX LOGO ••••••••••••••••••••• 95 *SLAGEN VOOR HET RIJEXAMEN •• 59,-- LAZY JONES ••••••••••••••••••• 45 MSX KUMA FORTH ••••••••••••••• 185 MT-DEBUG cartridge ••••••••••• c 149 LETTER SET MSX maak letters 19,50 LE MANS autorace ••••••••••••• t 45 MSX SOUND MAKER •••••••••••• 19,50 *ATTACK OF THE KILLER TOMATOES t 39 737 FLIGHT SIMULATOR •••••••••• t 49 MSX ZOOM/SPRITE EDITOR ••••• 19,50 *KNIGHT TYME •••••••••••••••••• t 15 *DUNKSHOT basketball cartridge. 79 *MUE Music Editor cartridge 95,-- *MOLECULE MAN ••••••••••••••••• 12 *GROG'S REVENGE •••••••••••••••• 45 KUMA SPREADSHEET (disk: 159) 135,-- *TURMOIL •••••••••••••••••••••• 15 EDDY 11 tekenprogramma ••••• c 76,-- *JOURNEY TO THE CENT RE OF EARTH 15 DECATHLON ••••••••••••••••••••• 59 *SCRABBLE MSX ••••••••••••••••• 45 FORMULA 1 SIMULATOR ••••••••••• 10 -nieuw!------ROAD FIGHTER cartridge ••••••• c 69 *SPEED KING motor race ••••••••• 12 *MSX CALC cartridge ••••••••••• 225,-­ ROLLERBALL cartridge ••••••••• c 64 HYPERSPORTS 3 cartridge ••••••• 69 nederlandstalig spreadsheet. *MONOPOLY MSX ••••••••••••••••• t 45 KNOCKOUT 30 ••••••••••••••••••• 39 *MSX TEXT cartridge ••••••••••• 195,-­ SPACEWALK+FINDERS KEEP+CHILLER t 30 SAMANTHA FOX STRIP POKER •••••• 39 tekstverwerker + database voor ZOIDS •••••••••••••••••••••••• 39 KONAMI SOCCER ••••••••••••••••• 69 MSX-1 en MSX-2 in het nederlands *KNIGHTMARE (Konami) •••••••••• c 69 WAY OF THE TIGER MSX •••••••••• 39 met nederlandse handleiding *KONAMI BILLIARD •••••••••••••• c 69 YIE AR KUNG FU 11 ••••••••••••• 69 met opslag op cassette of disk. NIGHTSHADE ••••••••••••••••••• t 45 BATTLE FOR MIDWAY ••••••••••••• 45 *CLUEDO MSX ••••••••••••••••••• t 45 THE PRICE OF MAGIK •••••••••••• 45 winkel open van woensdag t/m 11.00 t/m 17.00 (maandag/dinsdag gesloten) - alle prijzen inclusief BTW verzendkosten f 6 per bestell onze nieuwe ZOMER 1986 CATALOGUS aan.