De eerste echte computerstandaard heet vanaf nu MSX. Door Microsoft ™ ont­ wikkeld op een Spectravideo home-computer. Door steeds meerfabrikanten van ho­ me-computers overgenomen en toegepast. MSX stáát voor volledige uitwisselbaarheid van hard- en software. De Spectravideo SV 728 MSX is deze nieuwe computerstandaard waardig. Aan de binnenkant: krachtig en indruk­ wekkend. Aan de buitenkant: functioneel, strak en mooi genoeg om overal neer te zetten. Met een professioneel 90-toetsenbord, apart numeriek toetsenbord en speciale toetsen voor tekst­ verwerking. De ingebouwde MSX-basic met meer dan 140 commando's en statements complementeert de kracht van deze computer, die ook geen enkele moeite heeft met zakelijk gebruik. In alle opzichten: Compatible! Door de 5 1/4 inch diskdrive kunnen zowel MSX-DOS als CP/M 2.2 programma's gedraaid worden. Met de Spectravideo SV 728 MSX neem je alvast een voorschot op de toekomst.

S ecifikaties. epu z aOA Kloksnelheid 3.6 M Hz Geheugen aOK byte RAM (64K gebruikers RAM + 16K video RAM voor graphics), 32K byte ROM.o ___ Software ingebouwde MSX Basic interpreter met meer dan 140 commando's en statements Specificaties 10 funktietoetsen, definieerbaar door de gebruiker. MSX-DOS en CP/ M compatible. Toetsenbord 90 toetsen ful l stroke incl. speciale toetsen en numeriek toetsenbord. Display Maximaal oplossend vermogen van 256*192 puntjes in de grafische mode. 40 kolommen x 40 lijnen in d:.:ec...:t7-'ex.:.:.t -'..:m.:.:oc::d::.e.~ ______32 onafhankelijk programmeerbare sprites. 16 kleuren. Geluid 3 geluidskanalen met ieder a octaven. Op aanvraag is uitgebreide documentatie beschikbaar.

svr

Importeur: Electronics Nederland bv Tijnmuiden 15/ 19, 1046 AK Amsterdam. Tel. (020) 139960. Telex: 13406 elne nl Electronics Belgium NV Brixtonlaan 1H, 1930 Zave nte m. Te l. (2) 7208945. Telex 62712 e lbel b. MSX COMPUTER MAGAZINE is een uitgave van MBI Publications bv Amsterdam

Hoofdredakteur Aonald Blankenstein

Programma redakteur Wammes Witkop Test: $ony Graphia Crea­

Bladmanager tor, pag. 34-36 EmanuelDamsteeg Sony introduceerde kortgeleden Test: Spectravideo SVI-72I, pag. 1-12 een nieuwe uitbreiding voor MSX­ Medewerkers Spectravideo, fabrikant van het eerste uur van MSX-computers, lonkt met computers: de Sony Graphics Wichert van Engelen de nieuwe SVI-728 naar de zakelijke gebruikers. Vooral door de uitbreiding Creator. Met behulp van een biljart· Jeroen Engelberts met de 80 kolommenkaart, de 51/4 diskdrive en CP/M DOS biedt de SVI- bal en een software-cartridge kun­ Frans Wolfkamp 728 als kompleet pakket meer dan andere MSX-merken. We hebben de nen fraaie tekeningen op het beeld­ Hans Nipoth Harry van Horen SVI-728 uitgebreid voor u getest. scherm gemaakt worden. Hans Goddijn (keyboards) AdVersney Eva Schulte-Nordholt Test: Expansion Computer Korrespondenten Case, pag. 62-63 Hans Kroeze (Hong Kong) Gert Berg (Japan) Door het Belgisch/Nederlandse be­ G. Berton Latamore (Amerika) drijf ECC is een bijzonder slimme uit­ breiding ontwikkeld voor MSX­ Redaktie: computers. Met de Expansion Postbus 1392 Computer Case kan het standaard 1000 BJ Amsterdam MSX-slot worden uitgebreid tot 8 Tel 020-681081' slots. Bovendien zijn er binnenkort Philips VG-8020 MSI-com­ Telex: 16015 MBI NL EPROMS beschikbaar, zodat eigen Fax: 020-681081 tst. 28 programma's bliksemsnel geladen puter, pag. 42-44 en gesaved kunnen worden. De nieuwe VG-8020 is de meest Berichten bestemd voor de redak­ professionele telg uit de Philips tie via terminal Tel. 020-681081. MSX-familie. De VG-8020 is nog 300 Baud, 8 bits, No parity, 1 stop­ maar net leverbaar, daarom was de bit. tijd te kort voor een echt uitgebreioe test. Chriet Titulaer stoeide een paar Advertenties: weken met de nieuwe Philips-telg EmanuelDamsteeg en noemde deze eerste kennisma­ Tel. 020-681081 tst.27 king 'Een plezierige ervaring'. Na 1800 uur. 02990-33395

Abonnementen Postbus 1392 MCM-Base, pag. 28-33 1000 BJ Amsterdam Tel 02990-33395 Voor wie niet bang is om een stevige portie listings in te tikken, publiceert Vormgeving Cock Arensman MSX Computer Magazine deze maand een zeer fraaie database. De MCM Base biedt net zoveel moge­ Fotografie Aené Brom lijkheden als een programma op cassette ter waarde van 50 gulden. Typesettlng Een kadootje van MSX Computer Huibert Kloet Magazine.

Losse verkoop Beta Press/van Ditmar Burg. Krollaan 14 MT -Base, een perfekte da­ 5126PTGilze tabase, pag. 26-27

Verschijning Tijdens de Personal Computer RAl MSX Computer Magazine demonstreerde Micro Technology verschijnt in 1985 minimaal 6x. de MT-Base, een database pro­ Losse nummers I 5,95. gramma dat wordt geleverd in een Abonnementsprijs voor 12 num­ cartridge. We hebben de MT-Base mers 57.50. I uitgebreid getest en bestudeerd. AprII/Mei 1985 Konklusie: een perfekte database met een uitstekende prijs/prestatie verhouding.

COMPVrllt MAGAZINE [IJ

Vande redaktie Bij de tvveede uitgave

Hartelijk dank voor uw spontane reakties op ons eerste nummer. Oe afgelopen maanden zijn we verguist en bejubeld. Verguist werden wij door degenen die vol goede moed de listings begonnen in te tikken, maar vastliepen op de gedrukte layout die niet overeen kwam met de schermlayout die MSX-standaard is. Weken achtereen leek het of heel Nederland in de ban was van de botsauto's, schuifpuzzles en lampjes. Het schaamrood staat ons nog op de kaken, er waren nog wat slordigheden waardoor botsauto's vast kwamen te zitten en waar door de computer felicitaties werden gegeven waar het niet mocht. Oe telefoon heeft niet stil gestaan, het was onze eigen schuld, we zetten het in dit nummer recht.

Bejubeld werden we door de gevorderden, die wel door een slordigheidje heen prikken, waarbij velen ons komplimenteerden met het feit dat de tweede uitgave aanzienlijk beter was dan de eerste uitgave. Aan ons dus de taak om nog eens uit te leggen dat dit onze eerste uitgave was en de andere (eerdere) uitgave bij een andere uitgeverij verscheen. We geven het toe de drie letters MSX werken verwarrend. Dit blad heet MSX Computer Magazine.

Zoals u kunt konstateren is deze tweede uitgave al aanzienlijk dikker. Het gaat goed met MSX. Afgelopen maanden verscheen er een vloedgolf aan nieuwe programma's, boeken, spel/eljes en randapparatuur. Tevens mochten wij drie nieuwe merken begroeten, waarbijPhilips natuurlijk de belangrijkste is. Informatie dus te over. veel meerzelfs dan wij (verantwoord) redaktioneel kunnen behappen. Oe belangrijkste onderwerpen hebben wij in dit nummer uitgediept en natuurlijk RONALO BLANKENSTEIN zijn er ook ditmaal maal weer veellistings. Wie de moeite wil doen om een uitgebreid programma in te tikken vindt in dit nummer een professionele database. Een kadoolje dat, vergelijkbaar op cassette, zeker vijftig gulden moet kosten.

Ik ben me overigens rotgeschrokken. Op het omslag van de nieuwe uitgave 'Chip' stond levensgroot 'Japanse standaard gaat het niet maken '. Ik ben er akuut op uitgegaan om het blad te kopen. Gelukkig was de betreffende kop slechts een uitlating van Commodore direkteur, Fred Rodenberg. In een exklusief interview werd hem gevraagd wat hij van de nieuwe MSX-standaard denkt. Dat is natuurlijk een open deur in trappen. 'Rodenberg is niet onder de indruk van MSX'. Dat raakt je de koekoek. 'Oe Japanse standaard gaat het niet maken' zegt hij in het betreffende artikel. Een andere uitspraak kun je natuurlijk uit die hoek niet verwachten. In het artikel wordt overigens niet gerept over het feit dat de aandelen van Commodore op dit moment tot een dieptepunt zijn gezakt. Naar verwachting zal de balans van Commodore voor het eerst in de geschiedenis, over het eerste kwartaal van ditjaar, een aanzienlijk verlies laten zien. Naar verluidt zat Commodore eind vorig jaar nog met een voorraad onverkochte computers ter waarde van zo 'n slordige 450 miljoen dol/ar. Te lang heeft Commodore nauwelijks konkurrentie gehad. Om aan de vraag te voldoen liet men de computers overal ter wereld maken zonder daarop voldoende kwaliteits kontrole uit te oefenen. Oe zwarte piet daarvan komt nu, de handel zit met een gigantische voorraad defekte machines en een te geringe marge. Logisch dat de handel MSX juichend omarmt. Oe Japanners moeten wel alert zijn op kwaliteit, de konkurrentie loert immers om elke hoek. Let op mijn woorden, MSX wordt het VHS systeem onder de computers, leve de konkurrentie! de listing moet u de regel­ checksurns onder de loep ne­ INVOER CONTROLE men. Afwijkingen tussen de op het beeldscherm getoonde en in de listing afgedrukte checksum wijzen op een fout PROG 2 in die programmaregel. Als alle regelnummers met Zelfs de meest zorgvuldig geproduceerde en ge­ ma weten. Cassettegebrui­ hun checksurns getoond zijn drukte listings sluiten niet uit dat er toch een fout kers kunnen bij deze vraag kan er nog gekozen worden kan worden gemaakt bij het intikken. Verwisselde eventueel meteen op return tussen nogmaals tonen of cijfers of verkeerde leestekens leiden in het beste drukken, waarmee het eerste stoppen. programma op de cassette geval tot een foutmelding. Erger nog is het als een Voor REM-regels ( die ook wordt gekozen. met het ' teken aangegeven programma slechts schijnbaar goed, althans kunnen worden) wordt de zonder fouten die de computer zelf kan bespeu­ Het Invoer Controle Pro­ checksum op nul gesteld, zo­ ren, werkt. Om u te helpen dit soort problemen te gramma zal daarna proberen dat deze regels desgwenst voorkomen publiceert MSX Computer Magazine het programma op cassette of weggelaten kunnen worden bij alle listings een controlegetal oftewel de diskette te lokaliseren. Als er zonder dat dit de totaal­ checksum per programmaregel. Na iedere listing bij disk een 'FILE NOT checksum beïnvloedt. Voor FOUND' fout optreedt, dan drukken wij een checksum-list af. Deze moet u cassette gebruikers tenslotte zal er waarschijnlijk een tik­ nog een laatste opmerking: niet intikken, maar gebruikt u om te kontroleren fout gemaakt zijn bij het in­ als de recorder niet via een re­ in kombinatie met het Invoer Controleprogram­ voeren van de naam. Casset­ mote-aansluiting door de ma die voor elke programmaregel een checksum tegebruikers krijgen geen computer bestuurd kan wor­ geeft. Dit programma berekent per regel van uw duidelijke foutmelding, maar den, dus wanneer de motor zelf ingetikte programma de checksum en deze een programma aan het begin niet aan- of uitgezet kan wor­ moet gelijk zijn aan de checksum bij de listing. van de tape moet binnen en­ den door ICP, dan moet dit kele seconden gevonden wor­ door uzelf worden gedaan. U Wijkt de op uw computer berekende checksum den. dient in dat geval mee te luis­ af van die in de listing, dan is de door u ingetikte Het te kontroleren program­ teren, en de recorder steeds programmaregel fout en dient u deze fout op te ma wordt ingelezen, en ICP te stoppen als het computer­ sporen. geeft de voortgang aan door signaal onderbroken wordt. het nummer van de in verwer­ De recorder kan weer gestart king zijnde programmaregel worden na enkele seconden, te tonen. Nadat het gehele als het interne relais in uw programma is gelezen, toont MSX computer geklikt heeft, ICP zowel de berekende of als de regelnummerteller Het Invoer Controle Pro­ VE"cas:naam" ,A. Voor dis­ checksurns per regel als de to­ zo'n vijf seconden stil gestaan gramma is gemaakt om een in kette met: SA VE"naam" ,A. tale checks urn van het hele heeft. ASCII code weggeschreven . programma op het scherm. Met MSX Computer Magazi­ Basic programma te kontro­ Dan kan ICP geladen en ge­ ne is het Invoer Controle Pro­ leren op tikfouten. Hiertoe rund worden. Het program­ Als deze laatste klopt is de gramma het laatste program­ dient het te testen Basic pro­ ma vraagt eerst of u met cas­ kans zeer groot dat u het pro­ ma dat u zonder hulp hoeft in gramma te worden gesaved sette of diskette werkt. Ver­ gramma in een keer foutloos te tikken. En als ICP eenmaal als een ASCII bestand. Voor volgens wil ICP de naam van heeft ingetikt. Als de totale in grote lijnen werkt,kan het cassette gebeurt dit met SA- het te kontroleren program- checksum echter afwijkt van ook zichzelf kontroleren.

WAAROMICP2 Hoe de lislings in Ie likken Ondanks het feit dat wij bij de kontrole van listings uiter­ MSX Computer Magazine In programma's is iedere let­ ste zorgvuldigheid betrachten waren er in de eerste versie publiceert alleen program­ ter, ieder cijfer en elk leeste­ van het Invoer Controle Programma toch nog enige on­ ma's die door de redaktie uit­ ken van belang. De kleinste zorgvuldigheden achter gebleven. Zo bleek het pro­ gebreid getest zijn op hun vergissing bij het intikken kan gramma niet meer in de pas te komen als er eenmaal een deugdelijkheid. Om te voor­ desastreuze gevolgen heb­ fout gevonden was. Alle volgende regel-checksums wer­ komen dat er bij het zetten ben. den dan verkeerd berekend. Ook eventuele omdraaiin­ alsnog fouten insluipen wordt Om verwarring tussen de gen bleken niet te worden gesignaleerd. fotografisch zetwerk, van lis­ hoofdletter '0' en het cijfer Vandaar ICP2, waarbij we meteen de gelegenheid heb­ tings die rechtstreeks van dit '0' te vermijden is de nul altijd ben aangegrepen om het Invoer Controle Programma geteste programma gemaakt doorgestreept. nog wat gebruikersvriendelijk te maken. zijn, gebruikt. De kolommen bevatten exact 37 tekens, programmaregels In de rubriek Oeps, waar we in ieder nummer verbeterin­ Deze listings zijn van een spe­ die langer zijn worden na het gen en aanvullingen zullen publiceren op onze eerdere ciaal formaat, dat ontworpen 37ste teken afgebroken, net programma's, vindt u de voor ICP2 bestemde checksum­ is om fouten tijdens het intik­ zoals dit op het beeldscherm lists van de listings uit het eerste nummer. ken zoveel mogelijk te voor­ van uw MSX computer ge­ komen. beurt. COMPUrIR MAGAZINE m

1~ , MSX COmputer Magazine checker/2 45'1 IF V<>3 THEN PRINT SPACE$(V*12-1) 2'1 , : LP=LP+ 1 3'1 , copyright MBI Publications B.V. 46'1 FOR N-LP TO 15: PRINT SPACE$ ( 36) : 19S5 NEXT N 4~ '********************************* 47~ LOCATE '1,22: PRINT "Klaar. Nogmaa **** Is bekijken? (j/n)"; 5~ , INITIALISATIE **************** 4S'I I$=INKEY$: IF I$="j" THEN LOCATE 6~ CLEAR 5~~ ~,22 : PRINT SPACE$(35);: LP=g: GOTO 7~ SCREEN ~,~,1,1 39~ ELSE IF I$="n" THEN CLS: KEYON: E S~ CLS NO ELSE 4sg 9~ KEYOFF 1'1'1 DIM T\(65~,1) 11'1 , INVOER PARAMETERS ************ 12'1 LOCATE s,g: PRINT "MSX COMPUTER M AGAZ lNE " 13'1 LOCATE 5 I 2: PRINT "INVOER CONTROL E PROGRAMMA/2" 14~ LOCATE g,s: PRINT "Gebruikt u tap e of disk? (t/d): ", 15~ O$=INKEY$: IF 0$="" OR 0$<> "dH A NO D$<>"t" THEN 15~ 16~ LOCATE '1,7: LlNE INPUT "Geef naam te controleren bestand "; F$ 17~ LOCATE 'I, 1~: PRINT F$" wordt geop end" 1S~ IF O$="t" THEN O$="cas:"+F$ ELSE O$=F$ 19'1 OPEN 0$ FOR INPUT AS # 1 2~g , BEREKENING CHECKSUMS ********* 21~ LOCATE '1,4: PRINT "Programma: " F $ " wordt gelezen" SPACE$(255) 22'1 LOCATE '1,6: PRINT "regelnummer" S PACE$(S) "wordt verwerkt." 23~ IF EOF(1) THEN 37'1 24'1 LlNE INPUT # 1, A$ 25'1 L$="": CS%=~: V=1 26'1 FOR N= 1 Ta LEN (A$) 27~ T$=MIO$(A$,N,1) 2S~ IF L$="" THEN IF T$=· " THEN L$ =MID$(A$,1,N-1): LOCATE 13,6: PRINT L $: IF MIO$(A$,N+1,1 )-"'" OR MIO$(A$,N +1,3)=="REM" THEN N=LEN(A$): CS%=g: GO TO 3~g 29~ CS\=(CS\+ASC(T$)*N)MOD256 BELANGRIJK 3~'1 NEXT N 31'1 CT%=(CT\+CS\)M00256 Test een zojuist ingetikt programma nooit met­ 32'1 T\(RL,'1)=CS\ een uit. Save het eerst, voordat u RUN intikt. 33~ T\(RL,1)=VAL(L$) Sommige programma's zouden, als er fouten in 34'1 RL=RL+ 1 schuilen, de computer op slot kunnen zetten. En 35~ GOTO 23'1 dan is de enige mogelijkheid om zelf weer de 36~ , TONEN CHECKSUMS ************** kontrole over de machine te krijgen een reset, 37~ LOCATE '1,4: PRINT "Checksums prog of mogelijk zelfs aan en uit zetten. In beide geval­ ramma "F$SPACE$(2g):LOCATE g,S: PRINT len bent u uw programma kwijt, waarvoor u juist "Druk spatiebalk voor volgend scherm " een hele tijd had gespendeerd met intikken. 3S~ LOCATE '1,6: PRINT "checksum totaa 1:" CT\ SPACE$(14) Tijdens het intikken is het eveneens verstandig 39'1 LOCATE '1,7 om, zeker als het om langere listings gaat, zo nu 4~, V=3 en dan een kopie te maken op cassette of disk. 41'1 FOR N=11 TO RL-1 42~ PRINT USING "######: ###;"; T\( Spanningspieken in het lichtnet kunnen er ook N,1), T\(N,g);: V=V-1: IF V=~ THEN V= oorzaak van zijn dat uw computer zijn program­ 3:PRINT CHR$(S) " ": LP=LP+1 ma 'vergeet' of vastloopt. Of er struikelt iemand 43'1 IF LP=15 THEN I$-INKEY$: IF 1$< over het netsnoer, waardoor de stekker uit het >" " THEN 43'1 ELSE LP=11: V=3: LOCATE stopkontakt getrokken wordt. Beter tien maal '1,7: GOTO 44'1 onnodig saven, dan één keer te weinig. 44'1 NEXT N Hardware Test Op de Personal Computer RAl hadden de importeurs van MSX computers niet te klagen over belangstelling. Ondanks het feit dat de RAl op het laatste moment het woord 'homecomputer' in al­ le reklame wegliet, bleek toch dat de inte­ resse van het publiek in grote mate uitging naar de homecomputers. Druk was het ook op de stand van Spec­ travideo en niet ten onrechte. Spectravi­ deo biedt met de nieuwe SVI-728 een per­ fekt - en vooral voordelig - alternatief voor home- en zakelijke toepassingen. On­ danks het feit dat deze computer 100% oles MSX-compatible is, draait de SVI-728 ook onder CP/M DOS, waardoor een giganti­ sche hoeveelheid zakelijke software ter omp beschikking staat.

Verwaning Verschillen Spectra video is van huis uit Over de MSX-standaard zui­ een Amerikaanse onderne­ le n we het verder niet heb­ ming die al geruime tijd aktief ben, daar is al voldoende over is op het gebied van home­ geschreven en ook over het computers. De SVI-318 en de inwendige van de computer SVI-328 waren zelfs zeer suc­ zullen we het ook niet verder cesvolle modell en. Een deel hebben. van het succes kwam voort uit Zie hiervoor de pagin a 'Wat het gebruik va n hachtige Ba­ is MSX', elders in dit num­ sic-dialect dat men speciaal mer. voor deze machines door Mi ­ De vraag dient zich dan ook crosoft had laten schrijven. regelmatig aan: wat is het nut Tegelijkertijd werkte men bij om de ve rschillende merken Microsoft (we schrijven 1983) MSX-computers uitgebreid echter aan de - inmiddels tot aan de tand te voelen, ver­ wereldstandaard verheven - schill en zijn er immers niet. MSX Basic. [n feite is de hui­ Het tegendeel is waar. Behal­ dige MSX-Basic dan ook een ve de gebruikte microproces­ verbeterde ve rsie van de Ba­ sor en de gebruikte aanslui­ sic die Spectravideo indertijd tingen hebben de fabrikanten gebruikte op deze eerste twee a ll e vrijheid om naar harte­ modell en. lust uitbreidingen en verbete­ Met de introduktie van de ringen op MSX-computers SVI-728 schakelde Spectravi­ aan te brengen. Alleen de mi­ deo helemaal over op de MSX nimum specifikati es li ggen standaard daarmee de eerde­ vast. Het minimaal aantal re gebruikers in verwarring toetsen en het minimaal aan­ achterl atend. Programma's tal slots bijvoorbeeld, ner­ van de SVI-318en de SVI-328 ge ns staat echter omschreven werken immers niet altijd op in hoeverre het systeem maxi­ de SVI-728 , waardoor - boze maal uitgebouwd mag wor­ tongen - al spoedig wisten den. rond te bazuinen dat het bin­ Dat maakt voor ons het testen nen de MSX standaardisati e van de verschillende MSX­ nu al een rommeltje zou zijn. computers meer dan interes­ Een gelukkige ontwikkeling sant. Zeker als een fabrikant kunnen wij dit niet noemen, als Spectra video - als eerste - maar in de stormachtige ont­ z'n MSX-computer door de wikkeling, zoals de compu­ uitbreiding met CP/M DOS terindustrie die de laatste ja­ op slimme wijze weet te ver­ ren meemaakt, valt het echter heffen tot een goedkoop busi­ wel te begrijpen. ness systeem. SV 7600/SV 7700 Monitor 12", groen o I SV757 SV 727 SV737 SV747 RS 232C 80 kolommen Modem + 65K RAM interface MSX kaart RS 232C interface kaart kaart Spel cassette J ~ I ~~~~ ( Gewone KTV of SV 3000 Printer SV 7900 klerenmonitor I I I I I

I

~SV707 SV! 668 1400 MSX Disk drive Data cassette SV 728 MSX computer 360K bytes recorder MSX-DOS, CP/M

SVI-728 de rechterzijde en die fun­ 728 minder geschikt is voor cassetterecorder, printer, au­ geert tevens als resetknop, full-time tekstverwerking. In dio, video, tv en een Expan­ De meeste homecomputers want een dergelijke voorzie­ de eerste plaats vinden wij de sion Module Interface. hebben veel uiterlijke over­ ning ontbreekt tot onze spijt randjes van de toetsen wat eenkomsten. MSX-compu­ op de SVI-728. aan de scherpe kant. In de De cassetterecorder wordt ters zijn meestal te herkennen tweede plaats is de bevesti­ aangesloten via de bekende 8- aan de ster-opstelling van de De SVI-728 is uitgevoerd in ging van de toetsen op het me­ polige DIN-plug. Voor een cursor. Bij de Spectravideo gebroken wit kunststof. Het chaniek tamelijk wiebelig. printer is een MSX-aansluÎt­ wordt de plaats van de cursor geheel maakt een goed ver­ Mede daardoor produceren bus. Audio en video worden ingenomen door een numme­ zorgde indruk. Mede door de toetsen ook een wat klep­ aangesloten via cinch (tulp) riek eiland. Naast de numme­ het grote aantal toetsen is er perend geluid. pluggen. De SVI-728 heeft rieke toetsen zijn bovendien helaas links en rechts naast de De SVI-728 bevat aan de bo­ een ingebouwde RF-Modula­ toetsen voor rekenkundige toetsen geen ruimte voor de venzijde een slot voor een tor die van huis uit staat afge­ bewerkingen opgenomen. handpalm, een voorziening cartridge. Het slot is keurig steld op kanaal 36. Het ver­ Direkt op dit punt onder­ die wij - zeker voor professio­ verborgen achter een klepje. stemmen van de RF-modula­ scheidt deze - in Hong Kong neel gebruik - als een gemis Zodra het klepje openge­ tor aan de buitenzijde is niet gebouwde - SVI-728 zich van beschouwen. drukt wordt, wordt tegelij­ mogelijk. De SVI-728 heeft alle andere MSX-computers kertijd de stroom van de com­ geen ingebouwde transfor­ waarmee men tegelijkertijd Evenals bij verschillende an­ puter uitgeschakeld. Dit om mator, maar een losse net­ onderstreept dat de SVI-728 dere merken onderscheiden beschadiging van de ROM­ stroom adapter. Het voordeel meer is dan een veredelde de alfanummerieke en num­ geheugens te voorkomen. De daarvan is dat de computer spelcomputer. merieke toetsen zich van de plaats waar zich het slot be­ niet warm wordt. Wonderlijk bedieningstoetsen door een vindt is overigens keurig ge­ genoeg bleek dit niet voor de Persoonlijk prefereren wij de andere kleurstelling. Bij de scheiden van het inwendige Spectravideo op te gaan. De duidelijke stervorm-cursor SVI-728 had men zich, wat van de computer waardoor SVI-728 wordt ondanks de besturing zoals die op alle an­ ons betreft, de moeite kun­ vuil of andere ongerechtighe­ losse netstroomadapter aan dere MSX-merken wordt nen besparen. Het verschil in den geen kans krijgen daar de rechterachterzijde be­ aangetroffen, maar wij kun­ tint op de SVI -728 is te gering binnen te dringen. hoorlijk warm. Overigens is nen ons voorstellen dat dege­ om funktioneel te zijn. Het De aansluiting voor twee die adapter een onderdeel ge­ ne die veel rekenkundige be­ toetsenbord ziet er overigens joysticks bevindt zich aan de weest van voortdurende er­ werking uitvoert de voorkeur weI verzorgd uit, maar in het linkerzijde. De gehanteerde gernis. Men is bij Spectravi­ geeft aan de nummerieke gebruik vielen de toetsen ons aansluitingen zijn Atari-com­ deo namelij k nogal wat zuinig toetsen. wat tegen. Een groot deel van patible. Alleen voor speciale geweest met het stukje snoer Links onder zit de aan/uit deze tekst hebben wij op de spellen zal men een joystick tussen de netstroomadapter toets - althans dat lijkt zo - SVI -728 getypt en daardoor is met twee vuurknoppen nodig en de computer. Het gevolg is doordat daar 'power on' op voldoende ervaring opge­ hebben. dat deze adapter -die toch wel staat. De echte aan/uit scha­ daan om te kunnen stellen dat Aan de achterzijde bevinden een kilootje weegt -achter het kelaar bevindt zich echter aan het toetsenbord van de SVI- zich aansluitingen voor de bureau aan het snoer hangt en daardoor telkens de compu­ Om de vrije geheugenruimte CPIMMET80 van de MSX slots (of een niet­ ter naar achteren trekt. Voor­ te benutten is slot-switching standaard uitbreidingscon­ al de aansluiting aan de zij­ noodzakelijk. De komman­ KOLOMMEN nector , in het geval van de kant van de computer had het do's hiervoor kunnen uitslui­ Spectravideo), waarbij de daardoor nogal te verduren. tend in ML (machinetaal) CP/M (Control Program for Basic in de computer uitge­ Uiteindelijk bracht een worden gegeven zodat daar­ Microcomputers) is een Ope­ schakeld en vervangen wordt schoenendoos achter het bu­ voor een hulpprogrammaatje rating System (bedrijfssys­ door een soortgelijk ROM in reau - waarop de adapter onontbeerlijk is. Dit pro­ teem), een achtergrond-pro­ de diskdrive. Dat andere kwam te staan - de uitkomst. gramma wordt geleverd door gramma dat het mogelijk ROM geheugen bevat een va­ Voortaan graag 10 cm. meer CD-systems onder de naam maakt om andere program­ riant van MSX Basic, name­ snoer s.v.p. het zijn toch van 'SV-Expansion'. ma's te runnen. Standaard lijk MSX DISK Basic. Met die kleine dingen die het le­ werken MSX computers met andere woorden, de disk­ ven zo aangenaam kunnen Cassetterecorder zo'n operating system, dat kommando's zijn pas aanwe­ maken. vast in het ROM-geheugen is zig als er een diskdrive is aan­ Nog een punt ter discussie is De meest gebruikte methode opgeslagen. Een operating gesloten. de expansion interface aan de om gegevens vast te leggen is System is overigens iets an­ achterzijde. Bij Spectravideo via de cassetterecorder. In ders dan de Basic-interpreter, Maar niet alleen de Basic kan wordt hierop de diskdrive principe is daar elke cassette­ die zich normaal gesproken vervangen worden. Ook het aangesloten, maar de interfa­ recorder voor geschikt, maar meldt als u uw MSX computer operating system zou simpel ce is ook voor andere doelein­ een echte datarecorder ver­ aanzet. Die Basic is juist een verwisseld kunnen worden den bruikbaar. Bijvoorbeeld dient toch wel de voorkeur. van de mogelijke program­ voor een ander operating sys­ voor de Expansion Computer Spectravideo heeft hiervoor ma's die onder het operating tem. Weliswaar hebben we Case (zie elders in dit num­ de SVI-l400 datarecorder. System kunnen draaien. Om dan (tijdelijk) geen MSX mer). Bij onze test betrokken Het aardige van deze recor­ de verwarring kompleet te computer meer, maar dat kan wij deze accessoire, maar dat der is dat deze een wat futuris­ maken: normaal gesproken juist voor bepaalde toepassin­ duurde niet lang. Direkt na tisch uiterlijk heeft en qua zult u in MSX Basic program­ gen wel voordelig zijn. Voor het aansluiten gaf de compu­ kleurstelling zich keurig aan­ meren. Dat Basic programma bepaalde bedrijfssystemen is ter de geest en de reden daar­ past bij de computer, monitor kan alleen maar met behulp er namelijk erg veel goede van was dat op de SVI -728 de­ en diskdrive. Hoewel op de van de MSX Basic interpreter programmatuur beschikbaar, ze interface op een andere recorder een opvallend MSX runnen, en die interpreter meer dan voor het jonge, en wijze is bedraad dan bijvoor­ logo prijkt is de SVI-1400 draait op zijn beurt weer bij qua definitie wat speelser in­ beeld bij de Goldstar. De be­ multi compatible, d.W.z. dat de gratie van het operating gestelde, MSX operating sys­ schuldigende vinger gaat ove­ de recorder gebruikt kan wor­ system. tem. rigens niet naar Spectravideo, den voor maar liefst 10 van de Door de slot-structuur van want uiteindelijk is gebleken belangrijkste merken home­ MSX computers is het moge­ dat de pinbezetting van deze computers, waaronder Com­ lijk om allerlei wijzigingen CPIM interface niet gestandaardi­ modore en Atari. Door mid­ aan te brengen in de geheu­ Hier komt CP/M weer om de seerd is binnen de MSX nor­ del van het verschuiven van genkonfiguratie. Zo ishetbij­ hoek kijken. Het is een al wat men. een schakelaar op het dash­ voorbeeld mogelijk om het ouder bedrijfssysteem, dat ja­ De SVI -728 beschikt van huis board wordt automatisch de ROM adressenbereik, waar ren lang razend populair was uit over 80K RAM geheugen juiste ingang en het juiste sig­ gewoonlijk MSX Basic staat, en nog is voor allerlei zakelij­ en 32K ingebouwde ROM. naal voor de betreffende te vervangen door RAM, of ke computersystemen. Hoe­ 16K RAM is gereserveerd computer gekozen. Plezierig een extern, ingeplugd ROM. wel het voor die markt nu toch voor de video processor en 3K is ook dat de bedieningstoet­ Deze truc wordt bij MSX­ wel wat achterhaald is, onder RAM wordt ingenomen door sen van extra teksten zijn diskdrives toegepast; de aan­ andere omdat een 8-bits besturing. Wanneer de com­ voorzien zoals 'load' en 'save' sluiting daarvan gaat via een structuur daar eigenlijk niet puter dan ook is opgestart, inplaats van 'record' en blijven er, na de bekende af­ 'play'. treksom, nog precies 28.815 Een bezwaar van de SVI -1400 vertrouwde naam op het ge­ spraken werkt de SVI-707 bytes vrij om te werken . Voor cassetterecorder vonden wij bied van diskdrives. weer niet op andere MSX het schrijven van program­ de afwezigheid om het geluid Ook de drive heeft dezelfde computers. De reden hiervan ma's is dat over het algemeen uit te zetten. kleurstelling als de overige is al eerder gemeld. De ex­ ruim voldoende. apparatuur. Helaas was men pansion interface waaraan de Het werkgeheugen is op een­ Diskdrive ook met deze begerenswaar­ disk hangt valt buiten de MSX voudige wijze met 64K uit te dige accessoire weer eens zui­ standaardisatie. breiden. Spectravideo heeft De snelste en meest plezieri­ nig met de bekabeling. De De reden waarom Spectravi­ daarvoor de SVI Memory ge wijze van gegevensopslag drive wordt op de computer deo de 5 1/4 inch floppy's ge­ Cartridge die in het bovenslot is een diskdrive. Hoewel voor aangesloten met een z.g. flat­ bruikt is duidelijk. Spectravi­ gestoken kan worden. Een MSX de nieuwe 3,5 inch flop­ cabie, een soort dropveter­ deo kan namelijk ook werken elegante oplossing vinden wij py, met een geformatteerde lint dat zich slecht laat buigen. onder CP/M DOS en lonkt dit overigens niet. Vooral ook opslagcapaciteit van 360 Kb, Door de korte lengte is de eni­ daarmee naar de grote markt doordat alle uitbreidingsmo­ grote opgang lijkt te maken, ge geschikte plaats voor de van zakelijke gebruikers. dules uitgevoerd zijn in een heeft Spectravideo gekozen drive naast de computer, Ongebruikte floppy's moeten kontrasterende grijze kleur voor de wijd verbreide 5 1/4 maar ook dan lukt het niet om eerst geformatteerd worden. blijft de uitbreiding in het bo­ inch standaard. de kabel netjes te schikken. Na de formattering heeft de venslot een wat plompe ver­ floppy 40 tracks verdeeld in toning. Wie overigens ver­ De SVI-707 is van het type De SVI -707 bevat MSX Disk 17 sectoren van 256 bytes ie­ wacht dat er automatisch 64K 'double-sided double densi­ Basic in ROM en kan ook met der. De toegangstijd van de aan de vrije geheugenruimte ty', waardoor een maximale MSX DOS werken onder het drive is zeer kort. Informatie wordt toegevoegd komt be­ opslag capaciteit aanwezig is standaard MSX Disk Opera­ wegschrijven of opvragen ge­ drogen uit. MSX Basic voor­ van 360 Kb. De drive wordt ting System (DOS), maar on­ beurt in frakties van secon­ ziet hier van huis uit niet in. gebouwd bij Shugart, een danks alle standaardisatie af- den. meer gebruikt wordt, bestaat gebruikt verder standaard tioneert op een veertig-ko­ extra's. Zo stond er een ko­ er een werkelijke schat aan een 5 1/4 inch diskette, die op loms scherm, maar dan totaal pieer programma op de sys­ software voor CP/M. O.a. een tamelijk speciale manier onbruikbaar is. Spectravideo teemschijf dat bestanden kan tekstverwerkers, databases, beschreven wordt. Het CP/M heeft daarom een hardware­ kopiëren met maar een disk­ spreadsheets, noem maar op. programma staat namelijk uitbreiding op de markt ge­ drive, in plaats van de twee Allemaal (althans de meeste) nooit in ROM, maar altijd op bracht, de SVI. 727 MSX 80 die de CPIM kommando's ei­ van professionele kwaliteit. een bepaalde plaats op disk. column cartridge. Door deze genlijk vereisen. Bovendien De ontwerpers van MSX had­ Wat dat laatste betreft is in een MSX slot te steken kan dit programma, COPY, den dat goed in de gaten, en Spectravideo, met een 5 1/4 krijgt de SVI-728 computer meerdere disk-formaten aan. hebben de hardware dan ook inch diskdrive in het leve­ de beschikking over een tach­ Dit maakt het bijvoorbeeld zo in elkaar gestoken dat een ringsprogramma inderdaad tig-koloms scherm. Waarmee mogelijk om Osborne, Kay­ MSX machine ook onder CPI in het voordeel tegenover bij­ CPIM programma's realiteit pro en Bondwell diskettes te M kan draaien. De enige har­ voorbeeld Sony, met de 3 1/2 worden. Dat maakt zelfs de lezen en te schrijven. Zelfs de eis die gesteld wordt is dat inch diskdrive. Want zelfs al vormgeving van deze cartrid­ het kopiëren van MSX-DOS er minstens een diskdrive zou het mogelijk zijn - en So­ ge acceptabel, want een SVI- formaat naar een van de CPI aanwezig moet zijn, en liefst ny werkt daar hard aan - om 728 met cartridge ziet er uit als M formaten, en weer terug, zelfs twee. Het waarborgen CP/M naar een 3 1/2 inch sys­ een dromedaris; er zit een bleek mogelijk te zijn. van die compatibiliteit tussen teem om te zetten, dan nog grote bult op. Het feit dat het Het voor de test meegelever­ MSX en CP/M was overigens wordt alle CPIM programma­ video-signaal ook uit die bult de tekstverwerkingspro­ niet zo moeilijk, het MSX be­ tuur tot nog toe alleen op 51/4 moet komen, en er dus een vi­ gramma, Wordstar , functio­ drijfssysteem is nauw verwant diskettes geleverd. We zagen deo-aansluiting bovenop de neerde ook uitstekend, wat aan CP/M, en door hetzelfde overigens op de Computer computer zit, is ook niet goede hoop biedt voor allerlei bedrijf, Microsoft, ontwik­ Rai ook al andere 5 1/4 inch bevorderlijk voor de vormge­ andere CP/M programma­ keld. MSX-DOS, het Disk MSX diskdrives, die in tege­ ving. tuur. Spijtig was het alleen Operating System dat ons al stelling tot de Spectravideo Het geheel funktioneert ech­ wel dat de bijbehorende (En­ een hele tijd beloofd wordt, diskdrive waarschijnlijk wel ter uitstekend. Onder CPIM ' gels talige) handboeken lijkt dan ook sterk op CP/M. op alle MSX computers aan­ althans, het bleek mogelijk slechts op standaard CP/M gesloten kunnen worden. om de tachtig-koloms cartrid­ sloegen; de procedures die in Spectravideo timmert nogal Dan zouden ook niet Spetra­ ge onder MSX Basic te ge­ SVI-707 CP/M gebruikt wor­ aan de weg met het feit dat de video machines het CP/M bruiken, zowel op de SVI-728 den wijken zo hier en daar be­ SVI-728 ook met CP/M over­ disk-formaat, kunnen gebrui­ als op andere MSX compu­ hoorlijk af van wat erin dedo­ weg kan. Nu is dat zoals we ken. ters. Volgens de importeur cumentatie staat. Vooral gezien hebben niet echt bij­ moet de cartridge eerst door voor beginnende CPIM ge­ zonder, in principe kan iedere Het probleem van de scherm­ CPIM geinitialiseerd worden, bruikers zal dat een probleem MSX machine met CP/M breedte is lastiger op te los­ hetgeen dit probleem ver­ zijn, gezien de complexiteit werken. Maar om CP/M zin­ sen. Hoewel CP/Mzelfwel bij klaart. (en de kracht) van dit opera­ nig te kunnen gebruiken moet bepaalde programma's met In de korte tijd die we ter be­ ting system. Wat ook ontbrak een systeem aan meer eisen veertig kolommen uit de voe­ schikking hadden voor deze was een eenvoudige inlei­ voldoen dan de standaard ten kan, is al die prachtige test hebben we genoeg gezien ding, de 250 pagina's van het MSX computer. De voor­ programmatuur meestal ge­ van deze CPIM implementa­ handboek vereisen toch wel naamste hiervan is wel dat schreven voor tachtig-koloms tie (Revision 2.24 for SVI- enige voorkennis. Gelukkig CP/M ervan uitgaat dat er beeldschermen. We kunnen u 707, release 1.0) om van te zijn er in de gespecialiseerde tachtig kolommen op het uit persoonlijke ervaring ver­ watertanden. boekhandels vele, ook Ne­ beeldscherm passen, in plaats zekeren dat een op tachtig ko­ Deze CPIM lijkt weliswaar derlandstalige, boeken over van de veertig die MSX maxi­ lommen ontworpen program­ niet helemaal standaard te CIM verkrijgbaar. maal te bieden heeft. CP/M ma weliswaar nog wel funk- zijn, maar bevat wel aardige

BOkolommen Ook deze monitor is uitge­ vele zakelijke gebruikers dan Prijzen: voerd in dezelfde kleurstel­ ook ongetwijfeld aanspre­ SVI-728: f. 1.189,- . Zoals bekend kunnen er in ling als de overige appara­ ken. SVI-707 diskdrive: f. 1.199,­ MSX-basic maximaal 40 te­ tuur, waardoor een fraaie SVI-727 80 kolommenkaart: kens (kolommen) op het professioneel uitziende kom­ Onze kritiek gaat voorname­ f. 499,- scherm gebracht worden. binatie ontstaat. lijk uit naar het toetsenbord SVI-747 64K uitbreidings­ Voor zakelijke toepassingen en de bekabeling, verder ziet kaart: f. 399,- (b. v. spreadsheets) is dit Konklusie de hardware er degelijk en SVI-7600 monitor: f. 398,­ meestal onvoldoende. Daar­ verzorgd uit. Vooral doordat SVI-668 Datarecorder: om zijn verschillende fabri­ De Spectravideo onder­ de totale kombinatie een op f. 119,- kanten van MSX computers scheidt zich tussen het aan­ elkaar afgestemde vormge­ bezig met het ontwikkelen bod van de overige MSX com­ ving heeft zal de Spectravideo Superpakket van een z.g. 80 kolommen­ puters door vormgeving, op menig zakelijk bureau niet SVI-728, SVI-668Datarecor­ kaart. Bij Spectravideo is de­ kleurstelling en randappara­ misstaan. der , SVI-I0l Joystick, Neder­ ze - onder typenummer SVI- tuur. Hoewel de basis-com­ lands handboek, datakabel, 727 - reeds leverbaar. Voor­ puter tamelijk agressief is ge­ Wie toe is aan een computer introduktie cassette: waarde hierbij is uiteraard prijsd en natuurlijk volledig voor zakelijk gebruik en het f.1.299,- een monitor met een hoog op­ MSX-compatible is, lonkt niet erg vindt om zelf wat te lossend vermogen. Wij ge­ men duidelijk naar de profes­ avonturieren, heeft aan de Importeur: bruikten bij onze test de SVI- sionele markt. De mogelijk­ Spectravideo dan ook een Electronics Nederland b.V. 7600 monitor van Spectravi­ heid om met een 80 kolom­ low-cost sm all-business sys­ Tijnmuiden 15-19 deo. Dit is een fraai gelijnde kaart te werken en onder CPI tem, met daarbovenop aan­ 1046 AK Amsterdam -low-cost - monitor met groe­ M DOS te draaien (ook al kan trekkelijke grafische (spel)­ Tel. 020-13.99.60 ne fosfor en een prima beeld. dat nu nog niet tegelijk) zal mogelijkheden.

'. .. '. Diskformaat moet MS-DOS compatibel zijn • Printer: 8 bits parallel • Rom cartridge en 110 bus: , Software-cartridge en ui t­ breiding BUS slots alis • Joysticks: 1 of2, met twee • vuurknoppen Een van de vragen die ons het CPIM, wat staat voor Control Sterker nog, juist door die • Chinese tekenset: af­ meest gesteld wordt is: Wat is ProgramlMicrocomputers. grote basis is het interressant hankelijk van de producent nou eigenlijk MSX? In de loop van de jaren ont­ om allerlei extra's uit te bren­ Natuurlijk weet u, als trouwe stond er een ware wildgroei gen die bij andere computers Bovendien moeten er mini­ lezer van MSX Computer aan Basic-dialecten en opera­ in veel te kleine aantallen ver­ maal een video- en een audio Magazine er al alles van, maar ting systemen. Iedere fabri­ kocht zouden worden. aansluiting zijn, en een car­ omdat er met elke nieuwe uit­ kant bedacht zijn eigen oplos­ Bovendien is MSX-Basic een tridge slot. gave ook nieuwe lezers bijko­ singen, die vaak zelfs voor ie­ van de beste, zo niet de beste Deze informatie komt overi­ men zullen wij deze vraag der computertype van een be­ Basic die eris. MSX-Basicbe­ gens uit een handboek dat de voorlopig blijven beantwoor­ paalde fabrikant verschillend vat allerlei kommando's voor MSX standaard beschrijft. den. waren. Ook allerlei nieuwe geluid, grafiek en kleur. Bij Een dik handboek, 340 pagi­ mogelijkheden zoals kleur en andere computers is dat vaak na's, dat zelfs nog alles behal­ geluid werden op vele manie­ veel omslachtiger opgelost, ve compleet is. Men is zeker Om dat te kunnen doen moe­ ren geimplementeerd. waardoor dergelijke moge­ niet over een nacht ijs gegaan ten we eerst iets meer weten Het eind van het liedje was lijkheden slechts voorbehou­ bij het vaststellen van de van de geschiedenis van de dat een beetje programma den blijven aan full-time pro­ MSX standaard. homecomputer. Toen rond voor ieder type computer grammeurs. Bij MSX zijn de maximale 1977 de eerste microcompu­ apart geschreven moest wor­ Dan is het operating system mogelijkheden niet vastge­ ters op de markt verschenen den, zo groot waren de onder­ van de MSX standaard het zo­ legd. Een fabrikant mag een bleek dat geen van gebruike­ linge verschillen geworden. genaamde BIOS, dat nauw machine bouwen met wel 15 lijke programmeertalen op Uiterst onhandig, en oneffi­ verwant is aan het tot voor MSX slots, als hij dat wil. Of deze micro's te gebruiken cient. Bovendien voor de kort zeer populaire CPIM. met een ingebouwde sythesi­ was. De geheugenruimte was computergebruiker een ver­ Dit CPIM was de hit op de za­ zer, naast de (voorgeschre­ immers te klein voor talen als schrikking, want voor ieder kelijke markt, tot men daar ven) standaard audio chip. Cobol, Fortran of Pascal. Er type moeten er aparte boe­ de (snellere) 16en 32 bits pro­ En om nog maar eens een moest dus een andere oplos­ ken, programma's en tijd­ cessoren ging gebruiken, dwarsstraat te noemen, een sing gezocht worden. Er werd schriften worden uitgegeven, waar overigens de operating Video Disc interface, waar­ een nieuwe taal voor micro's wat de prijs alleen maar op­ systems ook sterk op het mee volstrekt nieuwe zaken ontwikkeld: BASIC. Nu was drijft. MSX-BIOS lijken. Doordat onder bereik komen. Basic (Beginners All-purpose Vooral de Japanse fabrikan­ BIOS en CPIM zo verwant Symbolic Instruction Code) ten van microcomputers za­ zijn, was het relatief simpel MSX is een minimum stan­ door de ontwerpers nooit be­ gen in dat het zo niet langer om CPIM ook voor MSX daard, maar het maximum is doeld om als een echte werk­ kon. Standaardisatie is de computers te schrijven. Dat is vrijwel onbeperkt. Toch kun­ taal te worden ingezet, Basic enige manier om een systeem intussen gebeurd, en daar­ nen al die verschillende ma­ is slechts oorspronkelijk be­ wereldwijd aan de man te door is er een ware schat aan chines in principe met elkaars doeld als leermiddel. Van­ kunnen brengen. De Japanse goede, zakelijke program­ programma's werken, door­ daar ook dat de oorspronke­ industrie koos voor MSX­ ma's voor MSX computers dat ze aan de standaard vol­ lijke Basic allerlei comman­ BASIC (MicroSoft eXtended beschikbaar. Tekstverwer­ doen. do's miste die voor echt werk basic), een Basic-variant die kers, databases, noem maar De enige kritiek op het MSX­ onontbeerlijk zijn. Allerlei zeer krachtig en gebruikers­ op. systeem is de toegepaste fabrikanten van grote compu­ vriendelijk is. De technische specifikaties, Z80A CPU is een 8 bits pro­ ters hadden deze mogelijkhe­ MSX is nu door vele elektro­ althans het minimum wat een cessor. Een overigens zeer den wel ingebouwd in hun Ba­ nika-giganten overal te we­ computer aan boord moet betrouwbare microproces­ sic varianten, maar ieder op reld (ook Philips!) geaccep­ hebben om het MSX logo te sor, maar in feite een proces­ zijn eigen manier. teerd als de nieuwe home­ mogen voeren, zijn als volgt: sor van een oudere generatie. computer standaard. Iedere Basic bleek voldoende om op MSX computer gebruikt het­ • CPU (de microprocessor): Het is echter vrijwel zeker dat die eerste microcomputers te zelfde operatingsystem en de­ Z80A er ook 16 bits MSX-compu­ kunnen draaien en een Ame­ zelfde Basic interpreter , • Minimaal Geheugen: ters zullen komen. Een 16 bits rikaans bedrijf, Microsoft, waardoor programma's die ROM32K, RAM 16K processor is veel sneller dan produceerde de eerste Basic op een Sony-Hit-Bit geschre­ • Beeldscherm: Tekst 32 de huidige generatie. De 16 interpreter , het programma ven zijn zonder probleem op kolommenx24 regels, bits MSX computers zijn dat het mogelijk maakt om in een Philips-computer kunnen Grafisch 256 x 192 punten compatibel met de huidige Basic te werken. Nu is men er worden gebruikt. De voorde­ • Kleuren: 16 generatie. Dat geeft de zeker­ niet met die Basic-vertolker len zijn duidelijk, zowel voor • Cassette: FSK formaat, heid dat bestaande program­ alleen, een computer heeft fabrikanten als voor consu­ 1200/2400 baud ma's ook op de 16 bits MSX­ ook een operating system no­ menten. Doordat MSX zo'n • Geluid: 8 octaven, 3 stem­ computer zullen werken. dig. Dat is een soort van grote basis heeft kunnen pro­ men MSX biedt dus zekerheid raamwerkprogramma, waar­ gramma's en randapparaten • Toetsebord: alfanume­ voor de toekomst. Wij gaan binnen bijvoorbeeld Basic in veel grotere aantallen ge­ riek,Japans, grafisch of al­ ervan uit dat die tweede zijn werk kan doen. Ook op produceeJ:d worden, en zul­ fa numeriek, Europees, MSX-generatie er zal komen, dit gebied heeft Microsoft len de prijzen van deze artike­ Grafisch binnen twee jaar. De eerste zijn sporen verdiend, met het len lager liggen dan bij al die • Floppy Diskdrives: Hard­ prototypes zijn al gesigna­ toendertijd zeer populaire andere homecomputers. ware niet voorgeschreven. leerd. ,-,;, , ,", , , , 1~ ,"': '::&'I' ;, "," .::;', 'S , " " é:RI . - - --

Van 20 maart tot 24maart,werd,indeAm$.fdam~AAI de eerste computer... beurs gehouden. Niet goed wetende welk pUbliek de,beurs,zou bezooken koPs het RAl-bestuur in eerste, instantie voorde naam 'Home en PersonalRAII. Waarschijnlijk omdat rnendeze,,,aam teJar'lg vond, er) onldat de grenzen tussen home en personal computetèlailgzaáJ]ivarvage", werd de beurS later omge­ doopt tot 'Personal Computer RAl·. ' Het zou ons overigens niet verbazenafs deze beurs de toekomst in zal gaan als 'Computer RAl'.., " Natuurlijk was MSX ComputerMag~çinèvandepartij.en$prak metverschillen~ de exposanten die zjch~ specifiek'op MS~,toeleggen.

MSX-Computers stalen de show

Vijf dagen lang werd de RAl De grote verrassing op perso­ jaar ca. 9000 MSX computers een gigant als Philips met het­ bevolkt door computergeïn• nalgebied was uiteraard verkocht en in diezelfde tijd zelfde produkt zou komen is teresseerden en computer­ Commodore. Eerst zou men verschenen er zo'n 250 soft­ de branche nog nooit zo blij gekken. De beurs werd in to­ niet deelnemen aan de beurs, ware titels. Een aantal dat geweest als bij de aankondi­ taal door 55.524 mensen be­ maar toen men op het laatste nog nooit eerder in zo'n korte ging dat Philips ook met MSX zocht. Zowel de RAl direktie moment de beschikking tijd werd gehaald bij de intro­ zou komen. De reden daar­ als de exposanten kijken dan kreeg over de nieuwe IBM­ duktie van een nieuwe com­ van laat zich verklaren. Als ook terug op een succesvolle compatible PC wilde men on­ puter! een grootmacht als Philips beurs, waarvan nu al vast geveer het hele RAl gebouw zich schaart achter een be­ staat dat er zeker een tweede afhuren, hetgeen - uiteraard­ MSX-Viditel primeur bij paald systeem, dan heeft dat Computer RAl zal komen. weer de nodige protesten op­ Philips een positieve uitstraling, ze­ De datum daarvan staat nog leverde van de andere expo­ ker in Nederland, want als het niet vast. santen. Terwijl de konkurrentie nor­ van Philips komt 'dan is het Ook het gehalte van de be­ Commodore heeft (in af­ maal gruwelt bij het idee dat goed!' zoekers was hoog. De RAl wachting van de 128) overi­ voerde gedurende alle dagen gens nog steeds geen echte - met de computer - een en­ opvolger van de '64'. 'De 64 Philips heft het glas op de toekomst van het MSX systeem quette uit en daaruit bleek dat wordt wegens succes gepro­ zo'n 77% van de bezoekers longeerd' , volgens een rondliep met aankoopplan­ woordvoerder, maar boze nen voor een computer. 47% tongen fluisteren dat Com­ was op zoek naar een printer modore behoorlijk in z'n en 42% van de bezoekers maag zit met de succesvolle kwam zich specifiek oriënte­ opkomst van MSX in Neder­ ren op het gebied van softwa­ land. De handel zit dan ook re. behoorlijk omhoog met de Hoewel het begrip 'home' en Commodore 64. Het aantal 'personal' computer onge­ defekte apparaten, de gerin­ twijfeld in de toekomst zal ge marge en de beperkte ser­ vervagen was de scheiding op vice die de importeur nog deze beurs nog overduidelijk geeft doet veel handelaren aanwezig. De belangrijke besluiten over te stappen op merken op het gebied van MSX. personals waren o.a: IBM, Volgens de laatste gegevens Olivetti, Ormas en Philips. zijn er vanaf december vorig

-rns·· COMPUftlt MAGAZINE

De heer Smeets, verkooplei­ trouwen in de toekomst van de RAl zich behoorlijk ver­ der van Philips, kan dan ook de MSX standaardisatie, al­ keken op het aantal bezoe­ terugblikken op een succes­ hoewel de groei van MSX, kers dat speciaal geïnteres• volle beurs, 'zeker voor wat volgens van Tienhoven, toch seerd was in homecomputers. MSX betreft', aldus de heer langzamer zal gaan dan velen Ook internationaal doet Smeets. verwachten. Aackosoft goede zaken. In Smeets: 'Het was niet zeker of A VT zal dit jaar nog veel Argentinië is men bezig een wij de MSX computers nog nieuwe randapparatuur bren­ komplete softwarefabriek op voor de beurs in Nederland gen voor MSX-computers. te zetten van waaruit men im­ zouden kunnen introduce­ port en export gaat bedrijven. ren. Toendatwelzowas,heb­ Medio april gaat men een ben we op het laatste moment MSX-compatible 5 1/4 inch Volgens van Aacken zal ook zo'n 25% van de standruimte diskdrive leveren waardoor de markt voor MSX-compu­ vrijgemaakt voor de MSX­ op MSX-computers CP/M ters in Amerika nog dit jaar computers. DOS gedraaid kan worden. ontsloten worden. Sony en Yam aha zijn er binnenkort De inschatting voor de inte­ De drive gaat naar verwach­ leverbaar. resse van het publiek bleek di­ ting f. 999,- kosten. Verder AI eerder gaf Aackosoft acte rekt na de eerste dag al fout verwacht men een 40 koloms de présence op de winter CES te zijn. De MSX computers Lex van Tienhoven, A VT: en een 80 koloms plotter die in Las Vegas. Men heeft een hadden aanzienlijk meer be­ Goldstar, nu nog goedkoper. respektievelijk f. 499,- en rotsvast vertrouwen in de langstelling dan we hadden f. 799,- gaan kosten. Amerikaanse markt en daar­ verwacht. De drukte was zelfs om exposeert Aackosoft ook zo groot dat we extra sales­ Prijsverlagingen en op de zomer Consumer Elec­ mensen uit Eindhoven heb­ nieuwe randapparatuur Aackosofl ziet toekomst tronie Show (CES)in Chica­ ben laten komen. Onze be­ bij AVT in software per telefoon go. langrijkste taak op de beurs Toch blijft men met de benen was immers een goede voor­ Ook Lex van Tienhoven, di­ Als een spin in de web van de op de grond. Ook in eigen lichting aan het publiek. De rekteur van A VT Electro­ MSX hardware-leveranciers land doet men goede zaken. folders vlogen er dan ook met nics, kan terugkijken op een stond de opvallende stand Met Philips werd overeen­ tienduizenden exemplaren geslaagde beurs. AVT Elec­ van Aackosoft. In korte tijd stemming bereikt over de dis- per dag uit'. Een echte MSX­ tronies importeert twee MSX primeur had Philips op de computers, de Japanse Yashi­ stand met een MSX-Viditel ca, de Koreaanse Goldstaren programma. een keur aan MSX-randappa­ ratuur. Met name voor de Dit programma en de bijbe­ Goldstar bestond veel be­ horende aansluitbus is ont­ langstelling, niet in de laatste wikkeld door Micro Techno­ plaats doordat deze computer logyen wordt exclusief door nu verkocht wordt voor Philips verkocht. Op de stand f. 895,-. A VT heeft in Neder­ demonstreerde men met een land nu 280 dealers die de prototype. Wanneer het Vidi­ Goldstar verkopen. tel programma op de markt zal komen is nog niet bekend. Ook voor de 'Quick-Disk' (zie test in het februari num­ De verkoopprijs zal waar­ mer) bestond veel belangstel­ schijnlijk in de buurt van de ling. De Quick-Disk is nu in f. 295,- komen te liggen. prijs verlaagd (f. 599,-) en wordt daardoor steeds inte­ De heer Smeets, Philips: ressanter als alternatief in­ Belangstelling voor MSX plaats van de cassetterecor­ Aackosoft: Programma's per telefoon? verkeerd ingeschat. der. A VT is mede bekend door de heeft deze firma naam ge­ tributie van het kaartenbak­ low-cost printes. Het assorti­ maakt als de grootste softwa­ programma: Aackobase. ment A VT printers is korte­ re-leverancier voor MSX Voor Sony maakte men de lings uitgebreid met de FAX- computers. welkomsttape die thans gratis 120. Deze printer draait 120 Per dag worden nu twee soft­ bij elke Hit Bit wordt bijge­ tekens per seconde, heeft een ware-titels uitgebracht voor sloten. uitgebreide karakterset, de homecomputers van verschil­ Een primeur had men op de mogelijkheid om in verschil­ lende systemen. beurs met een 5-tal edukatie­ lende lettersoorten, letter­ Tijdens de beurs werden ver­ ve MSX programma's. Deze grootten en letterkwaliteiten schillende grote deals beklon­ programma's zijn speciaal te werken. De Fax-120 kost ken. ontwikkeld voor het nieuwe f. 1059,-. Software waarmee Paul van Aacken, direkteur computerkamp: Collendoorn op de Fax-120 alle karakters van Aackosoft, is dan ook (Zie elders in dit nummer). van MSX-computers kunnen zeer tevreden over het ver­ De programma's zijn Koerier worden afgedrukt wordt bin­ loop van de beurs. Zijn enige ( aardrij kskunde), Cargadoor nenkort verwacht. kritiek gaat uit naar de orga­ (rekenen), Componist (mu­ Mede door de grote belang­ nisatie van de RAL Volgens ziek), Kunstenaar (tekenen) stelling heeft A VT veel ver- hem heeft de organisatie van en Cosmonout (algebra). Veel belangstelling voor de Sony Hit-Bit Spectra video: CPIM DOS nu mogelijk op alle MSX-compu­ ters

Aangezien Aackosoft nu deel IBM CPIM DOS MSX datarecorder, een twee verschillende diskdrives uit maakt van het VNU-con­ programma's op MSX-joystick en een speciaal te werken. Wanneer de 3,5 cern zullen dezelfde program­ in eigen huis vervaardige in­ inch drive van Sony in het ma's later door uitgeverij Spectravideo troduktiecassette. ROM-slot wordt aangesloten Malmberg, ook een VNU Wanneer men deze cassette heeft men de beschikking dochter, op de markt worden Hennie van Wijk, woord­ laadt wordt via het beeld­ over twee drives die draaien gebracht. voerder van Electronics Ne­ scherm het hele toetsenbord onder CP/M DOS. Zelfs het derland, importeur van het uitgelegd. Alle funkties van kopiëren van bestanden van Plannen voor de toekomst? eerste uur voor MSX in Ne­ de computer worden vervol­ de 3,5 inch drive naar de 51/4 Van Aacken: 'Op dit moment derland, is zeer tevreden over gens op duidelijke wijze uit­ inch is dan mogelijk. Tijdens zijn wij bezig met het ontwik­ de beurs. gelegd, onder verwijzing naar de beurs hebben wij ook IBM kelen van telekommunikatie­ het handboek. PC programma's getest op de software voor MSX compu­ Van Wijk: 'Na de eerste dag Spectravideo en dat lukte pri­ ters. Als dat werkt kunnen wij (dealerdag) kon het voor ons Ook voor de 80-kolommen­ ma. onze programma's in de toe­ al niet meer kapot. We heb­ kaart bestond veel belangstel­ De toekomst van MSX com­ komst door de telefoon leve­ ben boven verwachting ver­ ling. Er is nu ook een adapter puters ziet er, voor wat ons ren. Wij denken aan een gro­ kocht. Veel aan de bruin­ ontwikkeld waardoor met de betreft, zeer zonnig uit'. Al­ te centrale database met dui­ goedhandel (Radio en TV -za­ Spectravideo 5 1/4 inch dus van Wijk. zenden programma's, zowel ken red.). De bruingoedhan­ diskdrive en de 80 kolom­ spellen als toepassingen. In­ del zat duidelijk te wachten menkaart op andere MSX­ Ectron (Daewoo): plaats van een cassette te la­ op een nieuwe omzetmaker . computers gedraaid kan wor­ Te weinig goede den maakt men even kontakt den. Tijdens de beurs heeft met de computer en laadt Voor de handel hadden wij men dat uitgetest op een Sony verkooppunten voor een gering bedrag het een speciaal pakket, het Hit-Bit, het werkte voortref­ programma naar keuze. In Spectravideo-superpakket felijk. Dit betekent dat hier­ Ook de rechterbuurman van feite dus net zoiets als Viditel, dat voor 1299 gulden ver­ mee ook op andere MSX­ Spectravideo, de firma Ec­ maar dan helemaal georiën­ kocht kan worden. merken CP/M programma's tron, importeur van de Kore­ teerd op software voor home­ Het pakket bevat alles voor gedraaid kunnen worden. aanse Daewoo, heeft haar computers. Er staat ons in dat de beginnende computeraar: vertrouwen in het MSX-stan­ opzicht nog heel wat te wach­ Een SV-728 computer kom­ Bij de Sony Hit Bit bleek het daard op deze beurs onder­ ten!' pleet met aansluitkabels, een zelfs mogelijk te zijn om met schreven gezien.

Uitleg over de Sony Hit-Bit Ectran: Betere voorlichting aan klant noodzakelijk. ECTR(jN COMPU1'IIl MAGAZINE

Een van de serieuze bedrij­ MSX is al vlot een begrip bij ven op dat gebied is de de mensen geworden. PBNA, die ook dominerend met een stand aanwezig was Op dit moment leggen wij de op de RAL laatste hand aan de MSX cur­ De heer A. Dumas, verkoop­ sus en met deze beurs is de in­ leider informatica van de schri jving daarvoor geopend. PBNA, kan terugkijken op De PBNA MSX cursus duurt een succesvolle beurs. in totaal zes maanden. De eerste lessen gaan medio april 'De cursussen voor home­ de deur uit. Behalve de schrif­ computers staan in een grote telijke cursus krijgt de leer­ belangstelling. De PBNA ling ook allerlei programma's heeft daarin inmiddels al veel om zelf mee aan de slag te ervaring. Nu gaat nog in grote gaan, o. a een tekstverwerker, mate de belangstelling uit een kaartenbak en een reken­ voor cursussen voor de Com­ blad.' Canon: een nieuwe naam onder de MSX computers modore, maar als onze gevoe­ lens ons niet bedriegen zal dat Wat de heer Dumas miste aan spoedig omslaan naar cursus­ de presentatie naar buiten sen voor MSX computers. van de Computer RAl is dat De heer van Heemskerk, di­ Triton: een nieuwe er met geen woord gerept is rekteur van Ectron, is dan MSI-computer bij West Wij hebben alle vertrouwen over de aanwezigheid van in­ ook honderd procent over­ in het MSX gebeuren. Ook op formatie over cursussen, bla­ tuigd van het succes van Eleclronics deze beurs zorgde MSX bij den, boeken en software. MSX. De prijzenslag onder ons voor grote belangstelling. de MSX merken is overigens Bij West Electronics troffen begonnen. De door Ectron wij een nieuwe naam aan op geïmporteerde Daewoo was het gebied van MSX compu­ met een prijskaartje van ters. Wat verstopt tussen de f. 795,- de goedkoopste MSX Comx computers die West computer op de beurs. Over Electronics al enige jaren met gebrek aan belangstelling had succes importeert vonden wij men dan ook niet te klagen. de Triton, een in Hong Kong gebouwde MSX-computer. Van Heemskerk: 'Helaas is Nederland nog niet klaar De Triton zal in de loop van voor een goed begeleide ho­ april/mei door West Electro­ me-computermarkt. Er zijn nics op de markt gebracht te weinig goede verkooppun­ worden. Het is een 100% ten waar een beginner terecht MSX compatible machine kan voor raad. De bruingoed­ met een geheugen van 64 K handel is daar zeker niet ge­ RAM, 32K ROM en 16K Vi­ schikt voor. Deze mensen deo RAM. Naar verwachting verkopen alleen maar dozen, gaat de Tritonf. 998,-kosten. zonder enige kennis van za­ ken. De klant kan nergens te­ Terwijl wij dit schrijven is de recht met zijn specifieke pro­ heer Westerkamp overigens De 'OOS-stand' van Nederlands Pupulairste Computerblad blemen. De komst van goed druk in de weer met een kort gespecialiseerde computer­ geding dat hij tegen de consu­ zaken juich ik dan ook van mentenbond heeft aange­ Nederlands Populairste kunnen kijken op een ge­ harte toe. Het verkopen van spannen over een test van een Computerblad slaagde beurs. De grote trek­ een computer is nog maar het niet meer leverbare compu­ pleisters waren de MSX com­ begin. Daarna komt de klant ter. Wij wensen hem daarmee Tot slot, Emanuel Damsteeg, puters en aanverwante rand­ terug voor software, voor alle sterkte. de tevreden bladmanager van apparatuur. De homecompu­ randapparatuur en vooral MSX Computer Magazine. ter is in opmars en de bezoe­ voor raad.' 'Wellicht hadden we de klein­ kers van de RAl kwamen dui­ ste stand, maar dat neemt niet delijk om zich goed te laten Teleurgesteld is van Heems­ Computercursussen, weg dat we ongeloofelijk veel voorlichten. Een belangrijke kerk ook over de cijfers over het nieuwe gat in de belangstelling hadden. Af en funktie daarin wordt vervuld het computerbezit in Neder­ markt. toe hadden we de indruk als door de uitgevers van bladen, land die bij de openstelling een soort van 008 te fungeren. boeken en cursusssen. van de beurs werden vrijgege­ Met een computer alleen ben De meisjes waren schor van Helaas is het daar niet altijd ven. De cijfers, die werden je er nog niet. Wil je weten het telkens weer uitleggen pais en vree, getuige het feit verzameld door het onder­ hoe zo'n ding werkt, dan is wat MSX betekent. Toch was dat een uitgever op een infor­ zoekbureau van Maurice de een cursus onontbeerlijk. Het het opmerkelijk hoeveel mele party een andere uitge­ Hondt, sloegen uitsluitend op nieuwe gat in de markt is dan mensen goed op de hoogte ver met een bierglas te lijf het aantal Personal compu­ ook ontdekt door de verschil­ waren van MSX en -uiteraard ging. ters en nièt op het aantal ho­ lende schriftelijke onderwijs­ MSX Computer Magazine al Gelukkig was dat het enige in­ mecomputers dat in Neder­ instellingen. De cursus hadden gekocht!' cident dat al spoedig met de land is verkocht. 'Spaans' is uit, de cursus 'Ba­ De algemene indruk is dat de gebruike lij ke spiritualiën sic' is in. exposanten tevreden terug werd weggespoeld. Tot onze spijt zijn er in de programmalistings CHECKSUMLIST BOTSAUTO'S bij ons eerste nummer toch nog enkele on­ ********** CHECKSUM LIST ************ zorgvuldigheden en * Deze regels niet intikken. Lees * fouten geslopen. Hoe­ * artikel Invoer Controle Programma * wel we er natuurlijk * elders in dit tijdschrift voor * naar streven om dit te * verdere aanwijzingen. * vermijden, kan het ************************************* jammer genoeg nooit 11111: fI'; 1111: r;Y; 12r;Y: r;Y geheel vermeden wor­ 13f1': fI'; 1411: r;Y; 1511: r;Y den. 16f1': 188; 1711: 67 ; 18r;Y: 253 Vandaar deze vaste ru­ 19f1': 195; 211f1': 115; 21f1': 75 briek, oeps, waarin we 22f1': 62; 2311: 65; 24r;Y : 53 niet alleen fouten zuI­ 2511: 221 ; 26r;Y: r;Y; 27r;Y: 134 len rechtzetten, maar 28f1': 236; 29r;Y: 42; 3f1'l1: 255 ook verbeteringen zuI­ 3111: 254; 32r;Y: 185; 3311: 142 len publiceren van eer­ 3411: 133; 3511: 233; 36r;Y: 58 der verschenen pro­ 37f1': 199; 38f1': 172; 39r;Y: 2115 gramma's. 41111: 79; 41r;Y: 244; 4211: 137 43f1': 1 fl'5; 44f1': 252; 4511: 11 46f1': 17; 47r;Y: 24; 4811: (1 4911: 224; 5r;YfI': 57; 51f1': 131 Invoer Controle Programma 52f1': 134; 53r;Y: 219; 54r;Y: 98 55f1': HJ8; 56f1': 241 ; 57r;Y: 224 58f1': 219; 59f1': 235; 611f1': 6r;Y Het Invoer Controle Programma is geheel herzien en uitge­ 12f1'; 137; 18r;Y breid, (zie het desbetreffende artikel voor details). 61f1': 62f1': 6311: Hierdoor zijn de in het vorige nummer gepubliceerde check­ 64f1': 39; 65r;Y: 2511; 6611: 911 sums afwijkend van wat het ICP2 berekent. Omdat ICP2 ech­ 67f1': 236; 68r;Y: 183; 6911: 99 ter veel gebruikersvriendelijker is drukken we in dit nummer 7f1'fI': 124; 71r;Y: 84; 72f1': 137 nogmaals de checksum-tabellen van de programma's in het 73f1': 154; 74f1': 2117 ; 7511: 159 eerste nummer af, zodat u de programma's alsnog kunt kontro­ 7611: 28; 77r;Y: 39; 78r;Y: 37 leren. 7911: 1 fl'5; 8f1'fI': 84; 81f1': 82 82f1': 137; 83f1': 255; 84f1': 119 8511: 67; 8611: 1511; 8711: 231 88f1': 92; 89r;Y: 2r;Y; 9r;YfI': 6 Bolsaulo's 91f1': 52; 92f1': 239; 93f1': 83 94f1': 194; 9511: 222; 96r;Y: 4 Dit programma blijkt op kleinere MSX machines OUT OF 9711: 251; 9811: 117; 99r;Y: 218 MEMORY fouten te geven. Voor computers met minder dan 1l1f1'rt: 55; 1r;Y1 fI': 43; 1f1'2f1': 135 64K RAM moet regel 180 ingekort worden tot: 1f1'3f1': 123; 1f1'411: 151; 1r;Y5(1: 227 180 CLEAR 400 1rt6f1: 64; 1r;Y7f1': 71 ; 1r;Y8f1': 18r;Y Dan bleken er meer auto's beschikbaar dan de drie die in de 1f1'9f1': 232; 1111f1': 161; 111(1: 125 beschrijving vermeld worden. De teller op het spelscherm 112f1' : 2f1'6; 113f1' : 811; 114(1 : 125 geeft namelijk het aantal nog resterende levens aan, zodat het 115f1' : 1f1'; 116r;Y : 48; 11711 : 1r;Y4 totaal aantal wagens vier is. 118f1' : 72; 11911: 11; 12f1'l1: 2119 Na een botsing kan een storende fout optreden; er blijft name­ 121f1': 33; 122r;Y: 5; 123(1: 157 lijk een punt staan die met geen mogelijkheid meer weg te 124f1': 59; 12511: 166; 126r;Y: 242 halen is. Hierdoor kan het spel dan niet meer uitgepeeld wor­ 127f1: 224; 128r;Y: 184; 129r;Y: 2211 den. Om dit te verhelpen moeten de volgende regels worden 13f1'l1 : 57; 131f1': 2116; 13211: 1511 ingevoegd: 133rt: 131; 134f1' : 89; 13511: 111 13611: 148; 137r;Y: 244; 138r;Y : 93 13911: 123; 141111 : 89; 14111: 6 14211: 219; 143f1' : 195; 144f1': 36 1331 IF C(X,Y»O THEN 1340 14511: fI'; 146r;Y: 215; 147f1': 55 1332 C(X,Y)=l: SC=SC+10: F8=F8+1 14811: 2; 149r;Y: 243; 15r;YfI': 242 1333 SX=X*8+101 SY=Y*8+10 15111: 215; 152f1': 145; 15311: 82 1334 LINE(SX,SY)-(SX+2,SY+2),1,BF 154f1': 183; 155f1': 115; 156f1': 11 1395 IF F8=FX THEN 1190 157f1: 93; 15811: 131; 159r;Y: 611 161111: 3f1'; 161f1': 11; 16211: 223 16311: 197, 164r;Y: 1 f11; 16511: 11 166f1': fI'; 167f1' : 99; 16811: 65 Tenslotte kan het voorkomen dat Botsauto's op het verkeerde 16911 : 152, 171111: 73; 17111: 11 moment denkt dat u gewonnen heeft en u feliciteert midden 172f1': 224; 17311 : 2111 ; 17411: 178 in een spel. Om dit onterechte winnen te voorkomen moet 17511 : 124; 176r;Y : 155; 17711: r;Y regel 2480 gewijzigd worden in: 178f1': 16, 17911: 117; 181111: 144 18111: 33; 18211: 21111; 18311: 31 2480 FX=O: FG=O COMPUIIIl MAGAZINE

Het data statement 1170 bevat ook een fout, op de tweede 184': 91; 1859: 121; 186': 9 regel dient het achtste data item 'eT te luiden in plaats van 187': 216; 188rJ: 97; 189rJ: 13' 'et'. Deze regel wordt dan: 19": 151; 191rJ: 32; 192rJ: 41 193rJ: 1'6; 194': 12rJ; 195': 2rJ6 1170 DATA ff,ff,e7,e7,e7,e7,e7,e7,e7,e7,e7 196(1: 226; 197rJ: 212; 198rJ: 189 ,e3,fO,fc,ff,ff,ff,ff,e7,e7,e7,e7,e7,e 1999: 58; 2rJ(1(1: 98; 2rJ111: 179 7,e7,e7,e7,c7,Of,3f,ff,ff 2112rJ: 137; 2113(1: 211 ; 211411 : 89 Tenslotte is het einde van het programma wat slordig, de tekst 2115!1: 199; 2!1611: 116; 2"(1: 2!11 'KLAAR!' en 'nog een keer (jin)?' worden dwars door het 211811 : 9; 2999: 38; 21911: 155 speelscherm heengeprint. Om dit te voorkomen dienen de vol­ 21111: 79; 2129: 149; 21311: 98 gende veranderingen aangebracht te worden: 21411: 176; 2159: 1"; 216(1: 112 500 DRAW"BM170, 120": PRINTI! ,"zetten I" 21711: 24; 2189: 85; 2199: 218 860 IF A(X,Y)<>MM THEN MM=A(X,Y):TT=TT+1:L 22911: 139; 2219: 249; 2229: 144 INE(225-120)-(255-126) ,l,BF:DRAW"BM220, 22311: 132; 2249: 79; 2259: 9 140" : PRINTtH ,TT 2269: 611; 2279: 34; 22811: 25 1100 DRAW" BM 1 70, 140" I PR I NTl1 , "KLAAR! " 1110 DRAW"BM170, 165": PRINTtH ,"nog een": DRAW 2299: 9; 231111: 13; 2319: 57 "BM170,175"IPRINTll,"keer(j/n)?" 2329: 168; 2339: 2211; 23411: 73 2359: 298; 2369: 251; 2379: 187 (Met dank aan de heer Gobits uit Loosdrecht) 23811: 4; 2399: 61; 241111: 245 24111: 7; 242rJ: 96; 243rJ: 84 24411: 177; 2459: 23; 246rJ : 157 CHECKSUMLIST BLUE & PINK 247rJ : 56; 248rJ: 7rJ; 249rJ: 13rJ ********** CHECKSUM LIST ************ 25911: 29; 251rJ: 161; 252rJ: 6 * Deze regels niet intikken. Lees * 25311: 94; 254rJ: 171; 2559: 181 * artikel Invoer Controle Programma * 25611: 84; 2579: 218; 258rJ: 71 * elders in dit tijdschrift voor * 2599: 1rJ1; 261111: 1113 ; 26111: 139 * verdere aanwijzingen. * ************************************* CHECKSUM TOTAAL: 155 1(111: 11; 11 rJ: 9; 12rJ: 9 13rJ: rJ; 14rJ: 9; 159: 228 169: 74; 17rJ: 145; 189: 31 199: 95; 2911: 1311, 2111: 1115 Wiinglas 2211: 8; 239: 24rJ; 2411: 189 259: 16; 269: 17rJ; 279: 175 In een van de varianten van het tekenprogramma wijnglas, op 28rJ: 159, 299: 218, 3911: 225 pagina 49, is een foutje geslopen. In de laatste versie van regel 3111: 213, 32rJ: 242, 3311: 15 70 staat de uitdrukking: 10*(0'2). Dit aanhalingsteken moet 3411: 244; 359: 154; 369: 13rJ een *, een asterix dus, zijn. 37(1: 83, 389: 1119; 39rJ: 31 41111: 292; 4111: 2114, 4211: 135 4311: 2!18, 4411: 218; 459: 123 CHECKSUMLIST WIJNGLAS 469: 99; 479: 224; 48': 138 ********** CHECKSUM LIST ************ 499: 42; 59rJ: 73; 519: rJ * Deze regels niet intikken. Lees * 5211: 56; 539: 163; 5411: 19rJ * artikel Invoer Controle Programma * 5511: 83; 56rJ: 99; 57rJ: 8rJ * elders in dit tijdschrift voor * 5811: 169; 599: 117; 61111: 148 * verdere aanwijzingen. * 6111: 12rJ; 6211: 188; 63rJ: 86 ************************************* 64rJ: 196; 659: 9; 66rJ: 236 w: 255; 29: 1118 ; 311: 67 67rJ: 1rJ3; 6811: 111 ; 69rJ: 215 411: 76; 59: 98; 69: 1rJ2 71111: 2411; 7111: 87; 72rJ: 121 7rJ: 68; 8rJ: 19rJ ; 99: 199 73rJ: 249, 74rJ: 83; 75rJ: 9 1rJl1: 2; 119: 232; 12rJ: 135 76rJ: 222; 779: 15; 789: 155 13rJ: 1115; 1411 : 125; 159: 1711 799: 55; 8rJf1: 1 rJ3; 8111: 17rJ 16!1: 238; 17rJ: 11rJ; 18rJ: 54 8211: 12rJ; 83rJ: rJ; 84rJ: 81 19rJ: 15; 2rJl1: 181; 21rJ: 181 859: 1114, 869: 137, 879: 181 22rJ: 117; 23rJ: 187; 249: 198 88rJ: rJ; 89rJ: 133; 99rJ: 2rJ9 25rJ: 24; 26rJ: 191; 279: 147 91rJ: 159; 929: 169; 9311: 234 2811: 239; 299: 148; 31111: 84 94rJ: 217 ; 959: 173; 969: 177 i 9711: 112; 989: 71; 999: 178 CHECKSUM TOTAAL: 116 191111: 66; 19111: 148; 1929: 37 111311: 162; 1rJ41l: 78; 19511: 94 1rJ6rJ : 141; 1"rJ: 169; 1981l: 187 Blue & Pink 1999: rJ; 11rJrJ : 43; 111rJ: 1'1 11211: 249; 1139: 156; 1141l: 9 1; In Blue & Pink zijn twee ongerechtigheden blijven zitten. In 1159: 1169: 294; 1171l: 133 regel 1130 is het IF kommando aan het begin van de regel 1181l : 177 ; 1199: 31; 12rJrJ: 189 weggevallen. Deze regel moet zijn: 12111: 137; 12211: 16rJ; 12311: 171 1130 IF XX$=ln" THEN END EL SE IF XX$zlj" THEN CHECKSUM TOTAAL: 155 RUN ELSE 1120 grond van adviezen van ban­ ken en makelaars min of meer blindelings in de schulden ste­ ken. Een avondje werken met een spreadsheet zou in dat geval het antwoord op al­ lerlei 'wat als' vragen kunnen bieden. Om maar wat te noe­ men, wat wordt het vrij be­ steedbare inkomen als de on­ roerend-goedbelasting op­ eens verdubbeld blijkt. Of, wat zijn de gevolgen als de hy­ potheekrente 1 procent stijgt. Veel mensen zullen nog nooit u zou het dicht bij huis kun­ noemd. Er kunnen natuurlijk Nogmaals, voor het beant­ met een rekenmodel pro­ nen zoeken, zodat de reis op ook bedragen in staan, zoals woorden van dergelijke 'wat gramma, met een mooi zich goedkoop is, maar dan de kosten per kilometer van als' vragen is een spreadsheet woord meestal spreadsheet zijn de verblijfskosten meest­ de auto, of de afstand in kilo­ het geknipte instrument, genoemd, in aanraking zijn al hoger. Of u gaat toch naar meters naar het reisdoel. De want zonder de rekenkracht gekomen. Vandaar dat we Spanje, wat de reis weliswaar hokjes kunnen ook formules van een spreadsheet zullen zullen proberen uit te leggen duurder maakt maar waar het bevatten, die weer naar de in­ dergelijke berekeningen wat een dergelijke toepassing leven weer goedkoper is. Bo­ houd van andere hokjes ver­ maar al te vaak verwaarloosd behelst. vendien zou u naar Spanje wijzen. Zo kan de inhoud van worden. Het idee achter de spread­ kunnen vliegen, wat als je met het hokje 'autokosten reis Oorspronkelijk komen sheet is eigenlijk oeroud. Ie­ z'n tweeën gaat, op zich goed­ heen en terug' worden gedefi­ spreadsheets uit een meer dereen maakt bij tijd en wijle koper is dan met de auto, nieerd als: professionele omgeving, dit wel eens gebruik van een pri­ maar dan heeft u weer meer Twee maal 'autokosten per soort programmatuur was mitieve versie van een reken­ kosten ter plaatse aan excur­ kilometer' maal 'afstand reis­ dan ook in eerste instantie model, op een gewoon kladje sies en taxi's. En wat zou het doel in kilometers'. Als onze ontwikkeld voor managers in papier. eigenlijk kosten als u met de zuinige reiziger in spé nu eens bedrijven. Daar komen deze trein ging? wilt kijken wat het schelen financiële 'wat als' problemen zou als de familie met de lelij­ regelmatig voor en is de juiste Voorbeeld 1 U ziet het voor zich, het klad­ ke eend van zoonlief op reis beoordeling ervan vaak van Stel, u wilt op vakantie, en je papier van zonet is nu een gaat, inplaats van met de va­ levensbelang voor de onder­ daarvoor heeft u een bepaald groot vel geworden met in ko­ ders Volvo, dan hoeft hij al­ neming. bedrag beschikbaar. lommen naast elkaar allerlei leen maar de inhoud van het Een veel gebruikte toepas­ Dan begint het passen en me­ verschillende reismogelijk­ hokje 'autokosten per kilo­ sing is het voorspellen van de ten; wat kost de reis, hoeveel heden. Op de regels staan de meter' aan te passen. Het bedrijfsresultaten, waarbij moet er voor verblijf worden diverse kostenkomponenten spreadsheet rekent dan alles allerlei marktmechanismes in uitgetrokken, welke extra van die verschillende moge­ door, en in alle hokjes waar formules gesteld worden. Als kosten zullen er zijn, en kan lijkheden, en achter dat grote er aan die autokosten gerefe­ men de samenhang tussen dat allemaal wel van uw bud­ vel zit u. Met de handen in uw reerd wordt worden de bedra­ prijs en afzet van bijvoor­ get. Een heel karwei, want haar, want u hebt zojuist ont­ gen aangepast. Ook de kos­ beeld MSX computers in een zo'n post extra kosten valt ei­ dekt dat er een foutje geslo­ ten voor excursies met de ei­ formule weet te vangen, kan genlijk in een heleboel kleine pen is in de post 'zonne­ gen auto ter plaatse worden men laten berekenen wat er postjes uiteen, zoals reisver­ brandolie', waardoor u alles aangepast en meegenomen met de netto winst gebeurt als zekering, souvenirs, excur­ weer opnieuw moet gaan naar de totaaltelling. men de prijs laat zakken. sies, fooien, zonnebrandolie doorrekenen. Het hele vel En daar gaat het nu eigenlijk De winst en ook de kosten per en nog veel meer. De post staat bovendien al vol met om bij een spreadsheet. Het machine dalen, maar moge­ 'Reis' kan nog gekompliceer­ doorhalingen. Bovendien biedt de mogelijkheid om lijk stijgt de omzet wel zoda­ der zijn, zeker als men met de mag u geen rekenfouten ma­ heel snel een antwoord te vin­ nig dat de netto winst van de eigen auto gaat. Dan spelen ken, want dan gaat u korter den op de vraag 'wat als'. onderneming stijgt. Hieruit allerlei zaken mee zoals het op vakantie dan u misschien Ons vakantievoorbeeld is na­ blijkt ook meteen het gevaar benzineverbruik, aantal kilo­ gedacht had. Of, nog erger, u tuurlijk onzinnig, want als we dat schuilt in het gebruik van meters, extra overnachtin­ strandt met een lege tank zo de vakantie zouden moe­ spreadsheets. Mensen heb­ gen, eventuele tolgelden en langs een snelweg in België, ten plannen dan was de lol er ben nu eenmaal de neiging afschrijving. Wat de meeste omdat u geen benzinegeld bij voorbaat al vanaf. In aller­ om de uitkomsten van een mensen in zo'n geval doen is meer heeft lei andere situaties is een computerberekening zonder een optelling maken van al In zo'n geval en in elk ander spreadsheet echter een heel meer voor zoete koek aan te die bedragen, waarbij sommi­ geval waar er met veel varia­ krachtig analyse-instrument, nemen. Terecht overigens, ge vrij ruw geschat moeten belen gerekend moet worden vooral als het gaat om het in­ want de machine maakt zeI­ worden. En die natte vinger is een spreadsheet een prima schatten van de financiële den of nooit fouten. De pro­ benadering voldoet gelukkig hulpmiddel. Een spreadsheet konsequenties van beslissin­ grammeur echter maakt wel vaak uitstekend. is niets anders dan een com­ gen. zeker fouten, terwijl het risi­ Stel echter dat u de keus heeft putersimulatie van dat grote co van fouten in de formules uit meerdere reisdoelen, die vel papier, met al die rijen en Voorbeeld 2 die een spreadsheet model op zich allemaal even aan­ kolommen informatie. Ieder Een goed voorbeeld in de pri­ uiteindelijk gebruikt ook niet trekkelijk zijn, en dat u door van die hokjes kan een tekst vé-sfeer is de hypotheek. uit te vlakken is. Er gaan dan uw beperkte budget gedwon­ bevatten, net als op papier Vaak zal men denken dat een ook wel geruchten rond dat er gen bent om uit te rekenen waar men bijvoorbeeld de di­ bepaalde hypotheek haalbaar al meer dan één bedrijf op de waar u het langst zou kunnen verse kolommen 'Vlieland', is, mits er geen onvoorziene fles gegaan is door een fout in verblijven voor het geld op is. 'Alicante' en 'Nice' heeft ge- dingen gebeuren, en zich op een spreadsheet. COMPUIa o MAGAZINE

Waaraan moet een tijd. Meestal kan dat met een spronginstruktie, die het spreadsheet voldoen raam in een keer verplaatst, maar als men de precieze Spreadsheets bestaan er in koördinaten waar men heen maten en soorten. De grote moet niet zo snel weet zal men programma's, zoals die op met de cursor door het model duurdere computers in het heen gaan lopen. Ook hier bedrijfsleven lopen kosten zijn vooral de in Basic ge­ veelal een veelvoud van wat u schreven spreadsheets erg voor een compleet MSX sys­ langzaam mee. Ustings uit het vorige nummer teem betaalt. Dit soort pro­ Een ander belangrijk aspect, nu ook op cassette verkrijgbaar gramma's zijn dan ook in ma­ is de formattering. Bij een chinetaal geschreven; ze zijn spreadsheet moet de kolom­ Als extra service aan haar lezers biedt MSX Compu­ razendsneL hebben een grote breedte op het scherm kun­ ter Magazine nu ook programma-cassette's aan. Alle kapaciteit en kennen vele nen worden ingesteld, im­ in MSX Computer Magazine gepubliceerde listings kommando's. mers, de ene toepassing ver­ zijn nu op cassette en diskette leverbaar. Aan de andere kant bestaan eist meer cijfers dan de ande­ er in Basic geschreven re, terwijl er altijd zoveel mo­ spreadsheets, die voor enkele gelijk kolommen op het Bespaar uzelf het intikken van lange listings, met alle tientjes op de markt gebracht scherm moeten staan. Ook risico's van fouten. worden, maar ook navenant het type van een cel moet, minder presteren. liefst zelfs per cel, instelbaar Voor slechts f 15,- (inkl. verzendkosten) ontvangt u zijn. Deze types kunnen bij­ alle programma's uit de eerste twee nummers op een De eigenschappen van een voorbeeld gehele getallen, topkwaliteit data-cassette. spreadsheet vallen in een aan­ decimale breuken of geldbe­ tal punten op te splitsen. dragen (twee cijfers achter de De levertijd proberen wij zo kort mogelijk te houden. - De kapaciteit, oftewel hoe komma) zijn. groot is de rekenmatrix. De cassette ontvangt u uiterlijk binnen drie weken na - Hoeveel regels en hoeveel Tenslotte de kommando's. bestelling, meestal eerder. kolommen informatie kan leder spreadsheet heeft wel men kwijt. Dit kan sterk va­ kommando's om te printen, Op deze eerste cassette (MCM-C1) staan onder riëren, maar minimaal moet of om een model op tape of meer: er toch wel matrix van 20 bij disk op te slaan. Het zijn ech­ 20 kunnen worden opge­ ter de extra mogelijkheden bouwd, terwijl een kapaciteit die het gebruiksgemak van -Botsauto van 50 kolommen bij zo'n 60 een spreadsheet bepalen. -LamPÎes regels voor een homecompu­ Zo kennen de duurdere pro­ ter heel mooi is. Ook formu­ gramma's vaak de mogelijk­ -Blue&Pink les nemen ruimte in, en som­ heid tot 'windowing', waarbij -MCMBASE mige spreadsheets beperken het beeldscherm in twee of de gebruiker tot bijvoorbeeld meer delen opgesplitst kan - Een per Huis 20 of 30 formules maximaal. worden die afzonderlij k op de rekenmatrix gepositioneerd -CR'dump Dan is er de snelheid. Vooral kunnen worden. Erg makke­ -Invoer Controle Programma Basic-spreadsheets kunnen lijk, want de resultaten kun­ tergend traag zijn, en er nen zo altijd in beeld blijven, Bij wijze van proef zullen deze programma's ook op meerdere minuten over doen en men hoeft niet voortdu­ diskette leverbaar zijn. Voorlopig alleen maar op het om een wat groter model door rend heen en weer te gaan. Sony 3.5 inch formaat, onder de naam MCM-D1. De te rekenen. Een tweede as­ prijs van de diskette is f 30,-. pect hierbij is de snelheid Andere mogelijke komman­ waarmee de cursor door het do's zijn som en gemiddelde, HOE TE BESTELLEN? model verplaatst kan worden. waardoor het sheet van hele of gedeeltelijke rijen en ko­ Bestellingen, alleen schriftelijk. Meestal zal het model name­ lommen deze waardes bere­ Stuur een briefje aan: lijk groter zijn dan het beeld­ kent. Sommige kennen zelfs scherm, zodat het scherm er voorwaardelijke komman­ MSX Computer Magazine als een soort raam overheen do's; afhankelijk van de Postbus 1392 ligt. Als men dan bijvoor­ waarde in een bepaalde cel 1000 BJ Amsterdam beeld rechts uit het beeld wordt of de ene of de andere springt met de cursor zal het formule gebruikt. Tenslotte Geldig betaalmiddel ter waarde van f. 15,-bijsluiten. spreadsheet dat raam een po­ bestaan er zelfs drie-dimen­ Vermeld linksboven op de envelop: MCM Program­ sitie naar rechts verplaatsen. sionale spreadsheets, waarbij ma Service. Het hele beeld moet dan op­ behalve in rijen en kolommen ook nog in vellen gerekend nieuw opgebouwd worden. Ook onze Belgische lezers kunnen gebruik maken wordt. Om dan van de ene hoek van van de Casssette Service. De bestelprocedure blijft het model, waar bijvoorbeeld Kortom, mogelijkheden te dezelfde, de prijzen zijn Bfr 300 voor MCM-C1 en Bfr de prijs per kilometer staat kust en te keur, waarbij wel 600 voor MCM-D1. die men wil wijzigen, naar de aangetekend moet worden andere kant te gaan waar de dat het goed leren omgaan Vergeet u niet om bij uw bestelling uw naam en adres uiteindelijke uitkomst waarin met een complexe spread­ te vermelden men geinterresseerd is kost sheet de nodige tijd vereist. houden. Later kan men het In grote lijnen genomen zijn er vier belangrijke gebieden niet even snel meer kontrole­ waarin de home- en personalcomputer als een echt ren. werkpaard ingezet kan worden. Konklusie Alle waar is naar zijn geld, en Achtereenvolgens zijn dit tekstverwerking, databeheer, dat geldt ook bij spreadsheet rekenmodellen en grafische weergave van allerlei gege­ programma's. We zijn niet echt onder de indruk van de vens. Deze laatste toepassing is voor de thuisgebruiker prestaties van Aackocalc. echter minder interessant, zodat we dit soort program­ Het feit dat een distributie­ versie van een programma matuur niet snel voor de MSX-standaard zullen zien ver­ duidelijke fouten bevat in de schijnen. save- en load routines waar­ door er de situatie kan ont­ Het rekenmodel, of spreadsheet zal waarschijnlijk een staan dat een gebruiker het rekenmodel niet meer kan hoge vlucht gaan nemen, ook voor de thuisgebruiker. opslaan is wel erg slordig. Ook de verdere programme­ In het vorige nummer beschreven we al detekstverwer­ ring lijkt ons van een twijfel­ ker; ditmaal stoeiden wij uitgebreid met de spreadsheet: achtige kwaliteit. Het pro­ gramma moet zeker terug op 'Aackocalc'. de werkbank. Het geheel wekt de indruk dat de pro­ grammeur nog niet klaar was Het spreadsheet van Aacko­ je dan als gebruiker, na enke­ slechts bij het opzetten van met het debuggen, en de ko­ soft valt in de kategorie: 'sim­ le uren werk, met een reken­ een model gekozen worden per mag voor zijn ofhaar geld pele Basic spreadsheets'. Nu model dat met geen mogelijk­ uit een aantal kolombreedtes. toch op zijn minst een is een spreadsheet in Basic op heid meer opgeslagen kan Afronden op een aantal deci­ werkend programma ver­ zich niet zo'n probleem, want worden. malen, of als integer beschou­ wachten. ook in Basic zijn redelijk Ook de rekensnelheid is on­ wen, is onmogelijk. Vooral Toch zou Aackocalc, on­ komplete, maar vaak wel wat acceptabel traag, het doorre­ bij financiële berekeningen danks de vele beperkingen en trage, spreadsheets te maken. kenen van een matrix van vijf blijkt dit erg vervelend. eigenaardigheden, een voor Aackocalc is naar onze me­ bij vijf, waarin slechts zestien sommige niet te ingewikkelde ning echter wel heel erg traag, numerieke cellen en vijf for­ Hoewel Aackocalc wel kan toepassingen een redelijke en alles behalve kompleet. mules gebruikt waren duurt laten zien welke formules er spreadsheet kunnen zijn. bijna een volle minuut. Bij in iedere cel gebruikt worden, Het lijkt er zelfs op dat Aac­ grotere matrices hebben we blijkt dit in de praktijk toch De prijs bedraagt f 49,50, en kocalc wat slordig in elkaar de stopwatch maar niet meer een zinloze funktie. Het pro­ dat is voor een spreadsheet gezet is. Het feit dat een re­ ingedrukt; we zij meteen de gramma werkt namelijk met een redelijk bedrag. Het bij­ num-kommando in Basic een bekende kop koffie gaan een vrij ongebruikelijk kon­ behorende Nederlandse 'undefined linenumber' fout­ drinken. Laden en saven gaat cept, waarbij de gebruiker handleidingtje is goed lees­ melding opleverde geeft ons eveneens langzaam, Aacko­ moet opgeven hoeveel for­ baar, en op rekenfouten heb­ te denken. calc schrijft namelijk de hele mules er in een model worden ben we Aackocalc niet kun­ Bij de bestandsafhandeling, matrix weg, ook de eventuele toegepast, waarna alle inge­ nen betrappen. het wegschrijven en weer te­ lege cellen. Spijtig, temeer voerde formules een nummer Voor de thuisgebruiker die ruglezen van de gemaakte re­ daar het relatief simpel is om krijgen. Als men wil zien, misschien maar af en toe met kenmodellen, gaat ook het hier een betere, gebruikers­ welke formules waar gebruikt een spreadsheet werkt, en een en ander mis. Zo blijkt vriendelijker oplossing voor zijn, krijgt men alleen maar niet te veel uit wil geven is een tweede leesoperatie van te kiezen. die nummers te zien, de ei­ Aackocalc mogelijk een disk altijd fout te gaan, het be­ genlijke formules zelf zijn keus. Maar dan wel nadat het stand wordt domweg niet ge­ De verdere mogelijkheden met geen mogelijkheid meer programma eens met een fij­ vonden. En wat nog erger is, zijn ook beperkt. Het format­ op het scherm te toveren. De ne stofkam van de door ons wegschrijven blijkt dan ook teren van de celinhouden is arme gebruiker moet dat gesignaleerde fouten ontdaan niet meer te kunnen. Daar zit niet echt mogelijk, er kan blijkbaar maar op papier bij- is. ~ COMI'UTU ~ MAGAZINE

Voorbeeld van het Afbeelding 1 FORMULES gebruik spreadsheet Aackocalc 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1 1

JAN FEB MRT APR MEI JUN JUL AUG SEP Om het gebruik van spreads­ heets in het algemeen, en 2 OMZET 1000 f 1 f 1 f 1 f 1 f 1 f 1 f 1 f 1 Aackocalc in het bijzonder, nog wat te verduidelijken 3 KOSTEN f 2 f 2 f 2 f 2 f 2 f 2 f 2 f 2 f 2 hebben we het in de bij Aac­ f 3 f 3 f 3 f 3 f 3 kocalc geleverde handleiding 4 WINST f 3 f" 3 f 3 f 3 gegeven voorbeeld eens uit­ 5 CUMWIN f 4 f 5 f 5 f 5 f 5 f 5 f 5 f 5 f 5 gewerkt en laten printen.

Het financiele model wat In de vierde regel, de winst wordt van links naar rechts mogelijk om meer dan 80 ko­ daarbij gebruikt is is simpel, per maand, vinden we weer eerst de maandwinst bere­ lommen in een keer af te het gaat om de winstvoorspel­ een vergelijkbare construc­ kend, en daarna, door deze drukken, ook al heeft men ling van een bedrijf. De for­ tie. De derde formule luidt: op te tellen met de lopende een printer die bredere regels mulematige opbouw staat in F0202-F0302, is wederom re­ winst uit de vorige maand, de aankan. Een tweede bezwaar afbeelding 1, waar zoals reeds latief, en geldt voor alle cellen cumulatieve winst tot dan dat aan Aackocalc kleeft eerder gezegd alleen maar de op deze regel. toe. wordt ook al duidelijk, men nummers van de gebruikte loopt al gauw uit het te smalle formules staan. Aackocalc is De vijfde en laatste regel be­ (Afbeelding 2) In afbeelding en niet herdefinierbare for­ nu eenmaal niet in staat om vat de cumulatieve winst, de twee vinden we hetzelfde maat van de cellen, waardoor een eenmaal ingevoerde for­ totale winst sinds januari. Om spreadsheet, maar nu met een het bedrag afgekapt wordt. mule nog eens te laten zien. dit te bereiken hebben we een getalsmatig voorbeeld. De

Het enige in te voeren bedrag vinden we in de cel met de Afbeelding 2 Model 1 coordinaten 0202, de omzet voor de maand januari. Op deze tweede regel worden al­ 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 le omzetverwachtingen voor de volgende maanden uitge­ JAN FEB MRT APR MEI JUN JUL AUG SEP rekend op grond voor het in de voorafgaande maand om­ 2 OMZET 1000 1050 1102.5 1157.6 1215.4 1276.1 1339.9 1406.8 1477.1 gezette bedrag. Er wordt een 596.93 624.24 652.95 683.06 714.69 maandelijkse omzetstijging 3 KOSTEN 500 522.5 546.12 570.92 van 5% aangenomen, formu­ 4 WINST 500 527.5 556.38 586.68 618.47 651.86 686.95 723.74 762.41 le F1 is dan ook F0202*1.05. Daarbij moet aangetekend 5 CUMWIN 500 1027.5 1583.8 2170.4 2788.8 3440.6 4127.5 4851.2 5613.6 worden dat deze formule als relatiefis ingevoerd, met an­ dere woorden, F0202*1.05 is tweetal formules nodig. Cel omzet in januari (het enige in Afbeelding drie, laat ons zien eerst in de cel 0203 (omzet fe­ 0502 bevat de vierde formule: te vullen bedrag) is op f. wat de winsten zouden zijn als bruari) ingebracht. Daarna is F0402, en dupliceert dan ook 1000,- gesteld, waarna afgele­ de omzet in januari slecht f. de formule voor alle andere rechtstreeks de winst van de zen kan worden dat de totale 500,- zouden bedragen. Hoe­ cellen van de tweede regel maand januari, die op dat mo­ winst over het jaar tot en met wel de omzet gehalveerd is, eveneens geldend gemaakt, ment ook de totale jaarwinst september f 5613,6 bedraagt. blijkt de winst minder dan de waarbij door het relatieve ka­ is. Vanaf cel 0503 vinden we helft te zijn geworden. De rakter ervan de in de bereke­ de vijfde formule: De reden dat het jaar slechts vaste kostencomponent ning gebruikte cel steeds die F0502=F0403, relatief geldig tot en met september loopt speelt onze papieren onder­ direct links van de cel is die de voor de hele rij. Voor kolom ligt aan Aackocalc, het is niet nemer blijkbaar parten. uitkomst zal gaan bevatten. Afbeelding 3 De tweede formule geeft de Model 2 kosten weer, als een percen­ tage van de omzet plus een vast, maandelijks bedrag. In 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 cel 0302, de kosten voor ja­ nuari, wordt de formule JAN FEB MRT APR MEI JUN JUL AUG SEP F0202* .45=50 ingebracht, die weer als relatief geken­ 2 OMZET 500 525 551.25 578.81 607.75 638.13 670.03 703.53 738.70 merkt en als geldend voor de 382.41 hele regel wordt ingevoerd. 3 KOSTEN 275 286.25 298.06 310.46 323.48 337.15 351.51 366.58 In iedere maand zijn de kos­ 4 WINST 225 238.75 253.19 268.35 284.27 300.98 318.52 336.95 356.29 ten dan opgebouwd uit een vast bedrag van f.50,- + 45% 5 CUMWIN 225 463.75 716.94 985.29 1269.5 1570.4 1888.9 2225.8 2582.0 van de winst. ® ••• Softworld programma's vervolmaken de nieuwe MSX standaard voor werken? leder deel van is homecomputers. Géén vertaalde of aangepaste buitenlandse software, ook afzonderlijk te gebruiken, met uit zondering van deel 5, het examen. maar puur Nederlandse programma's voor het hele gezin. SoftWorld Hiervoor dien je aan de eis van deel 4 cassettes of microfloppies werken met alle merken MSX computers. te voldoen: het kunnen maken van MSX staat garant voor uitwisselbare software, 104 aanslagen per minuut. Bij iedere een krachtige, eenvoudig te leren programmeertaal en de zekerheid typeoefening wordt op het beeld· dat u uw computer steeds kunt uitbreiden met randapparatuur van scherm de bereikte aanslagsnelheid andere merken. SoftWorld programma's geven aan deze nieuwe getoond. Je kunt dus direct controle· ren of je de voor het diploma vereistE generatie MSX homecomputers een extra dimensie: u kunt voortaan snelheid haalt. (150 aanslagen per rekenen op software die dóór en vóór Nederlandse gebruikers werd minuut). SoftWorld's TYPE CURSUS i~ ontwikkeld. Dat betekent: Nederlandse scherm·instructies, Nederlandse getest door een professioneel dataty· handleidingen, service van een Nederlands bedrijf én garantie die ook piste, die met gemak een snelheid val werkelijk wáárgemaakt kan worden. 360 aanslagen per minuut bereikte. Maar voor uitreiking van het diploma innemen, maar toch snel en eenvou· heb je echt voldoende aan 150 .. , dig over het scherm bewogen kunnen worden (onder programma controle). Het ZOOM·effect zorgt ervoor dat je Je BASIC CURSUS sprites op het scherm gedetailleerd Deze 14·delige SoftWorid's cursus is kunt samenstellen (in· en uitzoomen) óók geschikt voor de kleinere 16K en meerdere sprites in één figuur kunt MSX computers. In de BASIC CURSU samenbrengen. B.v. een auto, huis, worden alle MSX BASIC commando'~ boom, mannetje/vrouwtje, enz., enz. De bediening van SOUND MAKER is behandeld. Iedere les wordt afgeslo· Als je een sprite hebt gemaakt, ver· zó eenvoudig dat Je maar drie toetsen ten met Multiple Choice vragen. schijnt deze in programmavorm op van je MSX-computer nodig hebt om Tevens houd Je computer de score bi het scherm (een zgn.listing) en kan zo het gewenste geluidseffect te wat betreft het behaalde gemiddelde in een ander BASIC·programma wor· creëren. Het geluid wordt weergege· De cursus legt je uit wat een compu· den ingepast. De ontworpen sprites ven via je TV of monitorluidspreker.ls ter·programma is, hoe getallen in de kunnen worden weggeschreven naar het geluidseffect geworden zoals Je computer worden opgeslagen, enz. disk of cassette. wenste, dan kun je het wegschrijven Een aantal commando's wordt d.m.v naar disk of cassette. En vla de BASIC grafische beelden gepresenteerd. Val commando's RENUMBER en MERGE twee spelprogramma's wordt uitge· kun je het vervolgens toevoegen aan ieder ander BASIC·programma! Bij dit SoftWorld programma wordt een muzieknoten·tabel en de daarbij behorende frequenties standaard bij· geleverd. LETIERSET SoftWorld LEDER SET is een handige TYPE CURSUS 'character editor', waarmee je de stan· ViJf·delig MSX·programma van Soft· daard letterset van de MSX computer World, speciaal ontworpen voor kunt veranderen. Dit komt b.v. van pas mensen die hun typediploma willen als je een tekstverwerkingsprogram· halen zónder een dure typecursus te ma geschikt wilt maken voor Duitse of volgen. Bovendien uitermate geschikt Engelse teksten, die andere letters en voor datatypisten die hun ty...Pesnel· leestekens kennen dan de Nederland· heid op peil willen houden. En wat se taal. Met SoftWorid's LEDER SET dacht Je van programmeurs die hier· kunt Je dit zélf eenvoudig realiseren. mee sneller en foutlozer kunnen Via simpele cursorbesturing is het óók mogelijk de grafische 'characters' te wijzigen, b.v. als je je eigen spel pro· gram ma's wilt maken. Dit komt ook prima van pas als je cursief schrift wilt hebben of wiskundige tekens nodig hebt. Iedere letter of character is naar SOUND MAKER eigen inzicht te wijzigen en later te SoftWorid's nieuwe MSX·programma, legd hoe ze werken. Hetzelfde geldt gebruiken in een BASIC programma. dat je in staat stelt je zelf gemaakte voor het geluidscommando.lnteress Een speciaal 'kladblok' ·scherm biedt BASIC programma's te voorzien van in 'graphics'? Ook aan de grafische de mogelijkheid de zelf ontworpen let· verschillende geluidseffecten. SOUND commando's wordt de nodige aan· terset uit te proberen: dit voorkomt MAKER is bovendien geknipt voor dacht besteed! Een overzicht van all! het regelmatig wegschrijven en weer pianostemmers of muziekliefhebbers behandelde commando's vind Je laden van de letterset. Is de zelf gepro· die hun instrumenten op de meest uiteraard op de cassetteverpakking. grammeerde characterset helemaal zuivere wijze willen stemmen. Met Als je de aanwijzingen op het schem naar wens, dan kunt je 'm voor later SoftWorid's SOUND MAKER kun je nauwkeurig opvolgt, ben Je na een h gebruik wegsChrijven naar disk of cas· ook achtergrondgeluiden maken voor uur al toe aan het zélf schrijven van sette. Bij SoftWor d's LmER SET (videolfilms, hoorspelen, AV·presenta· een eenvoudig MSX·programma l wordt een voorbeeld·set geleverd, n.l. ties. Wat dacht je van zee·geruis, vlieg· van schuinschrift. tuigmotor, tromgeroffel, het slaan van TEACH een klok, treingedender? (Zee, vlieg· Een nieuw, uniek programma van ZOOM/SPRITE EDITOR tuig, trommel en klok geluiden zijn SoftWorld! Met MSX TEACH kun je z reeds in het programma aanwezig!). een professioneel 'Multiple Choice' Wil je zelf 'sprites' ontwerpen? (je weet leerprogramma samenstellen. Over wel, die grafische figuurtjes die o.a. toegepast worden in computer· ALKMAAR, Accom Automation, 072,122412; De Computer, 072·124216. APELDOORN, Serva Computer Business Center, 055·222644. games). Profiteer dan van de mogeliLk· AMSTERDAM, Bits & Chips, 020· 716992; Cafka, 020,273598; Computer Collectief, 020-223573; Van Os Kantoorefficiency, 020-225055. heden die SoftWorid's ZOOM/SPRITE BEVERWIJK, De Computer, 02510-10833. BORCULO, Kantoorboekhandel Kousman, 05457-1273. BOXMEER, Libo 08855-7590l EDITOR je biedt! Met dit unieke pro· BRUNSSUM, Handelsmij Kremers, 045-271225. BUSSUM, Reprowinkel, 02159-15655. DEN BURG, Van Wijngaarden, 02220-2695. DEN HAAG, Computer Stuif-In, 070-459911; Vitex Computers, 070-648733; Tefo Lubbers Computing, 070-886098. DORDRECHT, Frans gramma kun je professionele sprites Smits Software, 078-177344. EINDHOVEN, Reyers Kantoorboekhandel, 040-522888. EMMEN, Funtronics, 05910-42122. ENSCHEDE, maken, die weinig geheugenruimte Computerwinkel Oost-Nederland, 053-337296. GELEEN, Kuvos, 04494-47709. HAARLEM, De Computer, 023-310871; Van Zutphen, 023-321924. HEERENVEEN, Foto Brouwer Computers, 05130-2240l HILVERSUM, ComputerWorld, 035-12633. HOOGEVEEN, Rohafo, 05280-66778. MILL, Mill Elektronica, 08859-3559. NIJMEGEN, Marveld Computing, 080-237219. OSS, Harense Smid, 04120-43244.

r - r DM S Dt - de MSX Hit-Parade! welk onderwerp je maar wilt. .. Ideaal staat stellen beter te werken, je hobby speelt binnen twee dagen b.v. orgel ... voor mensen die door de computer efficiënter te beoefenen, kortom: orde Dit programma is daarom ook zéér overhoord willen worden en voor op zaken te stellen I Het SoftWorld pro­ geschikt voor mensen die op het punt mensen die beroepshalve anderen op gramma ADRES stelt je in staat alles staan een orgel of piano aan te schaf­ hun kennis moeten testen. Leerlingen, perfect bij te houden: niet alleen fen. Wég met de conventionele saaie leraren, rijschoolhouders, bedrijfs­ namen en adressen, maar natuurli/k leerstof, leve de computergestuurde trainers ... Het invoeren van de Multiple óók complete collecties. Postzege s, muzieknoten-lessen I Deze SoftWorld Choice vragen en de JUiste antwoor­ boeken, munten, LP's, cassettes, cursus is samengesteld door A. van den is reuze makkelijk. Bovendien kan tapes, videobanden, telefoonklapper, Hussen, een orgelvirtuoos metl5 jaar op het scherm een toelichting worden kookrecepten, klantenbestanden, ervaring. De 5-dellge MSC-cursus gegeven: wáárom is een bepaald ant­ apparatuur ... wat je maar wilt. Ook is gaat uitvoerig in op toonladders, woord fout? Kortom: een ideaal pro­ het mogelijk om meerdere bestanden notenbalken, G-sleutel, octaven, tellen gramma voor alle mogelijke soorten te maken, bijvoorbeeld adressenbe­ van hele/halve/kwart! achtste-noten, van (zelDinstructiel stand plus videobanden-collectie, met maten, rusttekens, zwarte toetsen, hetzelfde ADRES prowamma. Zoeken kruisen, mollen, herhalingstekens, en sorteren op ieder veld' van het verbindingsbogen, enzovoorts. JUR ADRES-programma, een rekenfunctie, ICE No. 85/123 Ben je toe aan zélf programmeren, dan lijsten printen, adreslabels printen: het kun je óók leren hoe de muzieknoten kan allemaal met dit SoftWorld pro­ In eigen programma's te gebruiken. gramma. Maximaal 10 velden kun je MJRID B.V. vrij definiëren. ERTSWEG 99 JE HILVERSUM BOEKHOUD IN:; FAKTUUR Het SoftWorld MSX FAKTUUR pro­ gramma is ontworpen voor gebrui­ kers van MSX-computers die op de meest eenvoudige manier, maar wél professioneel, hun rekeningen willen kunnen maken. Je bent vrij het programma aan te passen aan je persoonlijke wensen, dus b.v. het in­ voeren van postgiro of bankrekening­ nummers, Kamer v. Koophandel num­ mer, privénaam, enz. MSX FAKTUUR zorgt voor duidelijke fakturen, pak­ bonnen, drie verschillende aanmanin­ ADRES gen en etiketten. Ook is het mogelijk kortingspercentages in te voeren, De MSX-computer is ideaal voor het zowel per faktuur als per artikelnum­ opslaan en ordenen van veel belang- mer! En natuurlijk houdt dit program­ rijke gegevens. Gegevens die je in ma rekening met de BTW, 5% ofl9%. HUISHOUDBOEKJE SoftWorid's handige elektronische PRIJSLIJST MSX SOFTWARE huishoudboekje. Een uitkomst voor elk gezin dat beter inzicht wil hebben EDUCATIEF in de uitgaven en inkomsten! D.m.v. MSX Basic Cursus cassette f 49,00 het opgeven van inkomsten en de te MSX Disk Cursus 3,5" disk f 99,00 verwachten vaste uitgaven en werkelij­ MSX Upe Cursus cassette f 49,00 ke uitgaven, kan het programma MSX uzieknoten Cursus cassette f 49,00 deze grafisch weergeven. MSX Teach cassette f 49,00 Resultaat: hoge uitgave-posten kun je nu in één oogopslag signaleren en -in TOOLS de toekomst -proberen te voorko­ men. Veelvuldig gebruikmaken van dit MSX Zoom/Sprite Editor cassette f 35,00 programma zorgt voor een efficiënter MSX Sound maker cassette f 49,00 besteding van het beschikbare huis­ MSX Letterset cassette f 35,00 houdbudget. De geringe kosten van het programma worden daarmee in HOME GEBRUIK korte tijd terugverdiend! In feite is MSX Adres cassette f 49,00 het een klein boekhoudprogram- MSX Huishoudboekje cassette f 49,00 ma met budgettering. Posten als gas, water, licht, telefoon, openbaar ver­ BUSINESS voer, auto, benzine, hUIshoudkosten, MSX Boekhouden 3,5" disk f 299,00 loon/salaris, e.d. kunnen worden inge­ MSX Faktureren/Aanmanen/ voerd (16 posten maximaal). Het Bestellen/Etiketten cassette f 49,00 mooiste deel van het programma is de grafische weergave (in staaf of lijn­ GAMES MUZIEK NOTEN CURSUS diagrammen). In totaal kun je via het MSX LeMans cassette f 49,00 Wil je nu eindelijk wel eens op een een­ menu kiezen uit 20 verschillende MSX Shark Attack cassette f 49,00 voudige manier muzieknoten leren overzichten. Die kun je uitprinten en/ MSX Backit)mmon cassette f 59,00 lezen rOf zelf muziek maken met je of opslaan op disk of cassette. MSX Buzz ff cassette f 35,00 MSX-computer? Volg dan de Soft­ World MUZIEKNOTEN CURSUS en je

PURMEREND, Van Ingen. 02990-35550. RIJSSEN, Electro Dangremond, 05480-12172. RAALTE, Foto/Computers Jonkeren, 05720-54637. Binnenkort leverbaar: ROTTERDAM, ComputerWorld, 010-137823; Telecoder, 010-334242. SCHAESBERG, Handelsmij Kremers, 045-313267. VEENENDAAL, Hupra, 08385-24222. VROOMSHOOP, Het Kasregisterhuis, 05498-42811. ZAANDAM, De Computer, 075-313207_ZALTBOMMEL, Small Compiler/Assembler Foto Lux, 04180-2750. ZEIST, Compute Zeist, 03404-25252. ZUTPHEN, Manders Elektronica, 05750-11712. Dealer-info: 035-2311 61. SoftWorld programma's worden ook geleverd door de vestigingen van ALLWAVE, FILMPOSTen MSX software ook door alle SONY dealers. Alle priJzen zijn inclusief BTW. Voor dealerinformatie bellen met SoftWorld B.V_, 035-231161. Prijswijzigingen voorbehouden. mogelijk zijn. Een uitstekend idee vinden wij, want vooral voor mensen zonder compu­ terervaring kan het heel ver­ warrend zijn als een keuze wel wordt aangeboden, maar niet mogelijk is.

MTBASE is helemaal menu­ georienteerd, wat zowel voor als nadelen heeft. Juist voor de beginnende of incidentele gebruiker is een menu-struk­ De kwaliteit van de program­ niet, als het maar in de handel programma als cartridge gele­ tuur een uitkomst; er hoeft ma's, althans de toepassingen komt. verd wordt. Geen laadproce­ niet steeds in handleidingen zoals database's, voor een Wat MSX betreft zouden we dures, slechts de cartridge in­ gebladerd te worden, alle nieuw computermodel wor­ nu in de derde fase moeten steken en het programma is keuzes staan duidelijk op het den gewoonlijk na verloop zitten, het moment van de, geladen. In kombinatie met scherm. Voor een doorgewin­ van tijd steeds beter. weliswaar in machinetaal ge­ een diskdrive is MTBASE terde oude rot echter kunnen Vaak verschijnen er eerst wat schreven, maar nog steeds naar onze mening dan ook ze­ menu's vertragend, en dus simpele, in Basic geschreven slordige programmatuur. ker snel genoeg voor bedrijfs­ frustrerend, werken. Bij programma's, die weliswaar matige toepassingen. MTBASE is dat echter niet te gebruiken zij n, maar eigen­ Des te verheugender was het MTBASE is de eerste telg uit het geval. De snelheid waar­ lijk zelden of nooit precies dan ook om tijdens de Com­ een reeks MSX-programma's mee de menu's op het scherm doen wat ervan vereist wordt. puter RAl, MTBASE, in die Micro Technology van komen is zodanig dat de di­ Voor MSX zijn daar momen­ handen te krijgen, een Data­ plan is uit te brengen. In de verse kommando's (die ge­ teel voorbeelden te over van. base die kennelijk de voor­ loop van de komende maan­ lukkig niet met een return of Veel van de programma's die noemde stadia heeft overge­ den kunnen we ook nog enter hoeven te worden inge­ nu in de winkels liggen zijn slagen. MTVIDITEL, MTTEXT, voerd, een enkele letter is ge­ van bedroevende kwaliteit. MTBASE is een goed door­ MTGROOTBOEK, noeg) gewoon na elkaar inge­ Daarna komen er betere pro­ dacht, en zo te zien een fout­ MTGRAPHICS en tikt kunnen worden. De me­ gramma's, vaak nog steeds in loos geprogrammeerd stuk MTCALC verwachten. De nu's zijn beschikbaar' voor Basic, maar toch dermate gereedschap. Een stuk soft­ databestanden van de MT wie ze nodig heeft, en als men doordacht en flexibel dat ze ware van het soort waar ieder­ reeks zullen, op een paar uit­ eenmaal genoeg ervaring met enige beperkingen goed een van houdt, het doet ge­ zonderingen na, onderling heeft kunnen ze simpelweg bruikbaar zijn. Ook deze ca­ woon zonder allerlei nukken uitwisselbaar zijn (zo zal genegeerd worden. tegorie is momenteel in de en grillen zijn werk. MTCALC niet met de be­ In het opstartmenu staat in handel. Ook de door MSX standen van MTGROOT­ het kader, rechtsboven, de Computer Magazine Micro-Technology BOEK kunnen werken. Jam­ kode 1.01. Deze kode ver­ MCMBASE, die we in dit mer, frauderen blijft hand­ wijst naar het Help gedeelte nummer publiceren, valt hier Het programma werd ontwik­ werk). Verder zij n er plannen van de handleiding, waar on­ onder. ke
d door Micro Technology, om ook losse utility's uit te der de kop 'help voor beeld­ Normaal gesproken bestaat een bedrijf met een duidelij­ brengen, waarmee bepaalde scherm 1.01' een nauwkeuri- de derde golf software uit in ke filosofie. Een kleine groep funkties die niet standaard in machine taal geschreven pro­ mensen, die al jaren ervaring een MT programma inge­ gramma's. Eindelijk beschik hebben met de Z80 micropro­ bouwd zijn, alsnog beschik­ 1000st&rt ,,-"u. je nu over de snelheid die men cessor, die het hart van iedere baar komen. toch van een computer mag MSX computer vormt. Eer­ Als de kwaliteit van de andere COl a ...... t.,.."'q..., ... art.n. verwachten, maar het ge­ dere projecten bewogen zich MT programma's gelijk is aan COl 0,"..... ,,,,.t.LI U";l ...... bruiksgemak blijft vaak nog op het terrein van de personal die van MTBASE, dan wordt wat achter. computer, een markt waar de MSX computer vast en ze­ En dan komen, in het gebrui­ ondermaatse software veel ker een goedkoop alternatief kelijke trajekt, de goede pro­ minder kans heeft dan op de voor zakelijke toepassingen gramma's. Snel, overzichte­ homecomputer markt. Daar in kleinere bedrijven. lijk, flexibel. In feite wat men moet een product gewoon hoopte te kopen toen men het goed zijn, als het succes wilt MTBASE in gebruik Afbeelding 1 allereerste Basic programma hebben. En vanuit die ge­ kocht. dachte is Micro-Technology Opstarten is simpel, de cart­ ge omschrijving staat van alle Dit proces herhaalt zich tel­ ook aan het ontwikkelen van ridge in het MSX slot steken, op dit scherm beschikbare kens weer, als er een nieuw MSX software begonnen. de computer inschakelen en funkties. Deze verwijzing model verschijnt. Dat is ook na een paar seconden ver­ wordt door het hele program­ wel begrijpelijk, want alle Dat is dan ook zeker te mer­ schijnt het introduktie­ ma heen volgehouden, ieder softwarehuizen proberen ken bij MTBASE. Het pro­ scherm. Dan komt het op­ scherm heeft een eigen uniek voor een nieuw systeem als gramma is snel, goed door­ startmenu (afbeelding 1), nummer dat het mogelijk eerste op de markt te komen. dacht, en voor zover we dat waar slechts die mogelijkhe­ maakt om zeer snel in de in deze test konden vaststel­ den op staan, die ook echt handleiding de relevante in­ De programma's worden len, zonder fouten. MTBA­ aanwezig zijn. Deze benade­ formatie te lokaliseren. Hier­ door de verkopers uit de com­ SE is verreweg de beste data­ ring wordt overigens door het aan zijn in totaal 53 pagina's puters van de programmeurs base die we tot nog toe voor hele programma gehanteerd, van de handleiding gewijd, gesleurd voordat ze echt af MSX gezien hebben, met als er verschijnen slechts die keu­ we moeten zeggen dat het zijn. De kwaliteit dondert bijkomend voordeel dat het zes op het scherm die ook echt zeer prettig werkt. COMPUnIl MAGAZINE

postcode formaat (waarbij Selekteren is ook mogelijk, u het laatst geraadpleegd IK ...... t lndelln<;1. 'H-BASE .~.otl kleine letters naar hoofdlet­ maar hier is MTBASE wat hebt, wordt opgeslagen. ters omgezet worden, han­ zwakker dan verwacht had Het is erg prettig dat er een dig!), geldbedragen, en da­ mogen worden. Voor ieder deelbestand kan worden weg­ tumvelden. Om de kaartinde­ veld kunnen twee 'voorwaar­ geschreven, het is mogelijk ling af te sluiten moet er nog des' worden ingesteld, van om de selektiekriteria - zoals een sorteerveld worden aan­ het type 'groter dan' en 'klei­ die ook bij het afdrukken ge­ gewezen, want MTBASE ner dan'. Het stellen van bruikt worden - te laten gei­ CV] V.ldn...n. CRl R ... t..-,ctl •. den bij een save. Verifiëren, tESe] Hoofd-'..... (S1 Sa.. t ...... ,.ld. slaat alle ingevoerde kaarten meerdere paren voorwaar­ gesorteerd in de database op. des, die dan als met een 'of' van zowel tape als disk, kan Dit maakt het mogelijk dat aan elkaar geknoopt kunnen eveneens. Bij diskgebruik Afbeelding 2 het programma tijdens het in­ worden, bleek helaas niet worden zelfs back up bestan­ voeren van kaarten onmid­ mogelijk, maar een groot ge­ den aangelegd, waar in geval van onherstelbare fouten op Als we in het opstart menu dellijk melding kan maken mis is dit niet. van een eventueel dubbel in­ teruggevallen kan worden. kiezen voor 'K', de kaartinde­ Het sorteren maakt dit echter gevoerde kaart, alweer een weer meer dan goed. De Dit brengt echter wel een na­ ling, dan verschijnt het deel met zich mee, want er kaartindeling scherm (afbeel­ zeer gebruikersvriendelijk meeste database program­ trekje. ma's zullen namelijk 'lansen' kunnen tegelijkertijd drie ding 2). Dit scherm is een versies van hetzelfde bestand voorbeeld van de tweede en 'jansen' verschillend sorte­ De mogelijkheden van ren. Op zich terecht, maar op disk staan. Op een Sony schermsoort die MTBASE diskdrive kan daardoor geen benut, geen menu maar een MTBASE zijn teveel om op wel erg verwarrend voor ie­ te noemen. Toch willen we er mand die weinig ervaring bestand groter dan ongeveer invoer-scherm. Toch hebben 120.000 tekens worden opge­ de ontwerpers kans gezien nog een paar uitlichten, die heeft met computers. ons bijzonder opvielen. slagen. De theoretisch bijna om ook hier alle beschikbare Zo zijn de funktietoetsen te MTBASE sorteert echter al­ onbegrensde capaciteit van kommando's te laten zien, dit MTBASE (er kan tot 1024K keer in het onder-kader. Er gebruiken om er veel voorko­ tijd op alfabet, en of iets nu in mende teksten mee in te voe­ geheugen aan een MSX ma­ zijn maximaal 14 velden toe­ hoofdletters of in kleine let­ ren. Deze teksten kunnen ters staat maakt niet uit. Al­ chine worden gehangen) is gestaan, die ieder op zijn met de huidige opslagmedia hoogst 24 tekens kunnen be­ dan iedere keer dat ze in een weer een erg doordacht trek­ kaart moeten worden inge­ dus niet te benutten. vatten. De totale lengte van je van dit programma. Sorte­ voerd, met een enkele toets­ een record, de lengte van alle ren gaat redelijk snel, voor Konklusie druk worden aangebracht. 500 kaarten heeft MTBASE velden bij elkaar opgeteld, MTBASE is een database van mag niet groter dan 255 te­ De printmogelijkheden zijn ongeveer drieeneenhalve mi­ uiterst flexibel. professionele klasse. Hoewel kens zijn. Om het even nuut nodig. Op twee velden welke (Centronics) printer tegelijkertijd sorteren is niet er in het ontwerp wel wat pun­ Echte restrikties zijn dit ech­ kan gebruikt worden, alle re­ mogelijk, maar door twee ten zitten die wij persoonlijk ter niet, vrijwel iedere toe­ levante instellingen zijn soft­ sorteerslagen na elkaar uit te iets anders gehad zouden wil­ passing van een database warematig te wijzigen. Ook voeren is een diepere sorte­ len hebben, doet dat niets af moet binnen deze waarden de layout van de print kan vol­ ring wel bereikbaar. aan de kwaliteit van dit pro­ kunnen blijven. Het is boven­ ledig worden ingesteld, of De blader-funktie is ook gramma. Elke redelijke toe­ dien mogelijk om allerlei ei­ men nu etiketten wilt, of meer dan afdoende, zie af­ passing lijkt ons met MTBA­ genschappen van een veld voorgedrukte formulieren in­ beelding 4 voor de opties die SE zonder meer haalbaar, en vast te leggen, met de Re­ vullen, het levert geen pro- daarbij aanwezig zijn. met vrij weinig inspanning striktie optie. Een van die ei­ van de gebruiker op te zetten. genschappen is de veldlengte , Het programma is uiterst ge­ die als korter dan de maxima­ bruikersvriendelijk en de le 24 tekens gedefinieerd kan IR."dPI-.;Je" K .... t...,. .2.011 werkelijk uitstekende hand­ worden, om zo de geheugen­ .....Vood.H.r;: R•• iii::::::::::::::: leiding (die geen enkele voor­ BEr-iir------Aa;:ii:::::::::::::::: rg­ ruimte maximaal te benutten. Hul.n ....ii;-- 1"'- kennis van computers veron­ Postcode -- lilööiîpt;;;.{§:::-- ~~- MTBASE houdt namelijk het Woonpl ... t:i:::: ______36: derstelt) was in feite overbo­ T.r.fööii::::::: hele bestand in het geheugen, a.riè"HicCXIi dig; het programma legt zich ______1 ______wat de maximale bestands­ ______I ______zelf uit. grootte beperkt. Op een 64K Als we daarbij bedenken dat (ESCl Hoofd...,u. [+] [-] 81 ad.,.,.". [Al Afdruk...... [Hl I ~J.t. I (8) a.-rken. [r:) For .... lt ..... RAM MSX machine met dis­ I (Wl Wi ••..,. rIl 1",,0...... ,. het gehele programma in het kdrive (die ook geheugen ge­ Nederlands is, en even naar bruikt) kunnen bestanden de prijs/prestatie(uitmun­ Afbeelding 3 van om en nabij de 56000 te­ Afbeelding 4 tend) verhouding kijken, kens worden verwerkt. Even­ staat dit programma op een­ tuele geheugenuitbreidingen blemen op. (Zie afbeelding De opslag funktie is zeer veel­ zame hoogte. MTBASE ver­ worden door MTBASE ook 3). Het afdrukken zelf kan op zijdig. Een bestand kan zowel slaat alle andere database gebruikt, met bijvoorbeeld twee manieren, het hele be­ op diskette als op cassette programma's die de konkur­ de Spectravideo 64K RAM stand (eventueel na een se­ worden bewaard, en niet al­ rentie heeft gemaakt voor uitbreiding kan MTBASE al lektie) kan worden afge­ leen de kaartinformatie MSX computers. Het is dui­ bestanden van meer dan drukt, maar het is ook moge­ wordt opgeslagen, maar aller­ delijk een produkt van een op 120000 tekens aan. Mits de lijk om onder het bladeren lei andere instellingen even­ de professionele markt geo­ computer genoeg slots heeft, door de records even het ge­ eens. Als er voor een bepaald riënteerd bedrijf. een voor MTBASE, een voor toonde record naar de printer bestand eenmaal teksten zijn We kijken vol spanning uit de geheugenuitbreiding, en te sturen. Het simpel afdruk­ toegekend aan de funktie­ naar de volgende MSX-pro­ liefst ook nog eentje voor de ken van lijsten met informatie toetsen , dan worden deze ook gramma's van Micro-Techno­ diskdrive. kan natuurlijk ook, om bij­ weggeschreven en weer te­ logy. Andere mogelijke restrikties voorbeeld de invoer mee te ruggeladen. Ook de positie in van velden zijn numeriek, kontroleren. het bestand, dus welke kaart Prijs: f. 199,- Behalve spelletjes, puzzeltjes, utility's etcetera de funkties 'Help', 'Definië­ Tenslotte wordt u de zojuist zal MSX Computer Magazine ook regelmatig ren', 'Laden' en 'Stoppen' gedefinieerde opbouw ge­ kunnen nu al gebruikt wor­ toond, en vraagt MCMBASE echte toepassingen als listing publiceren. Hoe­ den. Mocht u een van de an­ u of het zo in orde is. Zo nee, wel het intikken van een dergelijke listing nogal dere funkties kiezen, dan dan wordt de definitie weer wat doorzettingsvermogen vereist, een goede krijgt u de melding 'Nog geen gewist, en mag u het nog­ toepassing is meestal niet al te klein, loont het bestandsdefinitie' ,en wordt u maals proberen. Zo ja, dan op de tweede regel verzocht komt u weer terug in het zich de moeite. En als u er echt tegenopziet om de spatiebalk in te drukken hoofdmenu. een zo'n lange listing via het toetsenbord in de om verder te gaan. computer te moeten zetten, dan kunt u nog al­ We hebben nu wel een defini­ tijd de MeM programma-cassette bestellen Dat geldt overigens bijna tie, maar nog geen gegevens. overal in MCMBASE, als er We kiezen dan ook met de Fl waar het programma in is opgenomen. een fout gemaakt wordt moet voor invoeren. Het invoer­ u eerst de spatiebalk indruk­ scherm heeft zijn eigen funk­ ken voor u verder kunt. De tietoetsmenu, dat alleen maar enige uitzonderingen hierop op de onderste schermregel MeMBASE kunnen voorkomen terwijl u staat. Fl brengt u weer terug een beastand laadt of saved naar het hoofdmenu, maar al­ Een van de meest gezochte Hier blijken de volgende naar disk, dan worden de leen als u niet net midden in toepassingen op de computer kommando's met de funktie­ eventuele fouten die de disk­ de invoer van een record zit. is de database oftewel kaar­ toetsen oproepbaar: drive vindt op het scherm af­ tenbak. Hoewel de naam gedrukt, en wordt de uitvoe­ F3 reageert ook slecht als u 'kaartenbak' voor het hier ge­ Fl ...... Invoeren gegevens ring van MCMBASE afge­ aan het begin van een record presenteerde programma ei­ F2 ...... Bestand bekijken broken. staat, en toont hoeveel tekens genlijk niet terecht is. Of kent F3 ...... Bestand sorteren u nog kunt opslaan in de data­ u een kaartenbak die zelf kan F4 ...... Help Het eerste wat u nu, bij de base. F5 tenslotte doet het sorteren, opzoeken en af­ F5 ...... Printen eerste keer gebruiken van juist alleen als u aan het in­ drukken? Wij niet in ieder ge­ F6 ...... Bestand definieren MCMBASE kunt doen is de­ voeren bent en gooit alles wat val. F7 ...... Bestand laden finiëren. Door F6 komt u op u al in het huidige record had MCMBASE, het MCM staat F8 ...... Bestand saven het definitiescherm, waar u ingevoerd weg. Handig als u natuurlijk voor MSX Compu­ F9 ...... Definitie bekijken gevraagd wordt hoeveel vel­ een fout gemaakt had. Ver­ ter Magazine, kan dat alle­ FlO ...... Stoppen den u per record wilt hebben. der toont dit scherm het num­ maal, en nog veel meer, wel. mer van het record dat inge­ Als softwarecassette , met een Zoals dat hoort met funktie­ Dit mogen er hoogstens tien voerd wordt. Per veld wordt zijn, en het is wel zaak om dit mooi doosje eromheen, kos­ toetsen, staan al deze kom­ de veldnaam getoond, en in ten vergelijkbare of zelfs mando's ook nog eens ver­ meteen goed in te schatten. het geval van numerieke vel­ slechtere programma's rond meId op de onderste scherm­ Het is niet mogelijk om na­ den ook de maximale veld­ derhand aan een al bestaand de vijftig gulden of meer. Le­ regel, waarbij de shifttoets de lengte. De backspacetoets bestand extra velden toe te zers van MSX Computer Ma­ F6-FlO funkties toont. werkt, en kan gebruikt wor­ voegen. gazine krijgen deze database den om een foute aanslag te echter gratis. MCMBASE gebruikt de bo­ De veldnamen mogen maxi­ verbeteren in het veld dat u Om met MCMBASE te kun­ venste regel als een soort sta­ maal acht tekens lang zijn, en aan het invoeren bent. Na het nen werken moet u echter wel tusregel, en in de situatie na na iedere naam wordt u ge­ invoeren van een aantal re­ vraagd of het een alfanume­ een MSX computer hebben het opstarten staat daar de cords brengt de Fl u weer te­ riek (letters en cijfers) of een met een geheugen van mini­ melding 'Nog geen be stands­ rug naar het hoofdmenu. maal32K RAM. definitie'. De tweede scherm­ numeriek (alleen maar cij­ regel geeft altijd aan wat voor fers) moet zijn. In het geval Nu zijn alle funkties toegan­ dat u voor een numeriek veld Handleiding invoer het programma ver­ kelijk. wacht, en meldt dan ook 'Kies kiest moet u ook nog intikken Na het starten van MCMBA­ gewenste funktie'. hoe lang dit veld is, met ande­ We zouden nog uren uitleg SE verschijnt er een wel­ In dit stadium zijn nog niet al­ re woorden hoe groot het ma­ kunnen besteden aan verdere komstscherm, waarna het in­ le funkties beschikbaar, er is ximale getal is dat u denkt te uitleg van het programma, drukken van een willekeurige nog geen bestandsdefinitie gaan invoeren. Alfanumerie­ maar in feite is het program­ toets (nee, niet de stoptoets) bekend, laat staan dat er al ge­ ke velden krijgen automa­ ma zo duidelijk geschreven het hoofdmenu onthult. gevens zouden zijn. Slechts tisch een lengte van 27 tekens. dat het zichzelf uit legt. 1~ REM MCM DATABASE 4" LOCATE 5,9: PRINT ·P4 •••••••••••• 2f1 REM •••••••••••• •• BBI.P- 3~ REM MSX Computer Magazine 41' LOCATE 5,11: PRINT ·P5 ••••••••••• 4~ REM nummer 2 •••••••••••• PRINTEN· 5f1 REM 42f1 LOCATE 5,13: PRINT ·F6 ••••••••••• 6f1 REM (c) AJMO WITKOP 21/fl3/1985 .BESTAND DEFINIEREN" 7~ REM 43f1 LOCATE 5,15: PRINT "F7 ••••••••••• 8f1 KEYOFF: CLS: COLOR 1,14: SCREEN fI, •••••• BESTAND LADEN" fI,1,1,fI: WIDTH 4f1: CLEAR 8f1f1f1: DIM A$ 44f1 LOCATE 5,17: PRINT ·F8 ••••••••••• (1,1), NV$(1,1): GOTO 21f1 •••••• BESTAND SAVEN" 9~ 'QUICKSORT MODULE **************** 45f1 LOCATE 5,19: PRINT "F9 ••••••••••• 1f1f1 S=1: ST(1,~)=1: ST(1,1)=RN-1 .DEFINITIE BEKIJKEN" 11~ L=ST(S,fI): RFST(S,1): S=S-1 46f1 LOCATE 5,21: PRINT "F1~ •••••••••• 12f1 J=L: K=R: A$=A$«L+R)/2,SV) ••••••••••• • STOPPEN" 13f1 IF A$(J,SV)fI THEN 11f1 ELSE RETURN 54~ 'INVOER ************************* 2f1~ 'START SCHERM ******************* 55f1 CLS: GOSUB 49f1: LOCATE 17,3: PRIN 21~ 19$="mcmdata 1.fI" T "INVOER": GOSUB 51f1: IF V1=4 THEN R 22f1 DIM ST(2f1,2) ETURN 23f1 LOCATE fI ,fI: PRINT STRING$(4f1 ,215) 56f1 ON KEY GOSUB 65f1,,67f1,,69f1: KEY 1 ; , "menu": KEY 3, "ruimte": KEY 5, "opnie 24f1 FOR N=fI TO 2f1: PRINT CHR$ ( 215) TA uw": KEY(1) ON: KEY(3) ON: KEY(5) ON: B(39) CHR$(215);: NEXT N DY ON 25f1 PRINT STRING$(4f1,215); 57f1 LOCATE fI ,4: PRINT "maximum alfa v 26f1 LOCATE 6,5: PRINT CHR$ ( 1) CHR$ (88 eldlengte: 27 tekens" );: FOR N=1 TO 25: PRINT CHR$( 1) CHR$ 58f1 LOCATE fI ,6: PRINT ·Record:" RN (87);: NEXT N: PRINT CHR$(1) CHR$(89) 59f1 FOR N=fI TO NV-1: LOCATE fI ,8+N: PR 27f1 LOCATE 6,6: PRINT CHR$( 1) CHR$(86 INT LEFT$ ( NV$ ( N, fI ) +" ••••••• " ,8) .:";: ) "MCMDATA 1.fI ••• 1984/1985" CHR$(1) IF NV$(N,1)="a" THEN MS=27: V2=6 ELS CHR$(86) E LOCATE 2f1 ,8+N: PRINT ·(numeriek "iN 28f1 LOCATE 6,7: PRINT CHR$ ( 1) CHR$ ( 9f1 V$(N,1)")": MS=VAL(NV$(N,1»: V2=5 );: FOR N=1 TO 25: PRINT CHR$ ( 1) CHR$ 6f1f1 LOCATE 1f1,8+N: GOSUB 182f1: IF NV$ (87);: NEXT N: PRINT CHR$(1) CHR$(91) (N,1)="a" THEN A$(RN,N)=I1$ ELSE A$(R 29f1 LOCATE 8,1f1: PRINT "A.J.M.O. WITK N,N)=RIGHT$(" ·+STR$(I),VAL(NV OP (c)1985" $(N,1») 3f1f1 LOCATE 12,16: PRINT "DRUK EEN TOE 61f1 NEXT N TS" 62f1 RN=RN+ 1: IF RN=1 THEN V1=3 ELSE V 31f1 V1=4 1=1 32f1 IF INKEY$=·" THEN 32f1 63f1 GOTO 55f1 33f1 'HooPDMENU ********************** 641 ' menu ************************** 34f1 ON KBY GOSUB 55f1,71f1,12f1f1,123f1,13 65f1 IF N=fI AND LEN(11$)-' THEN RETURN fI',136f1,147f1, 16f1,,169f1, 177' 34' ELSE RETURN 35' KEY 1,·invoer": KEY 2,"kijken·: K 66' , geheugen ********************** EY 3,·sorteer·: KEY 4,"help": KEY 5," 67f1 IF N<>fI OR LEN(11$)<>fI THEN RETUR printen·: KEY 6,·defin.·: KEY 7,"lade N ELSE LOCATE 8,21: PRINT ·nog· FRE(· n": KEY 8,"saven·: KEY 9,·opbouw·: KE .) • tekens vrij·: V2=8: GOSUB 182': Y 1', ·stoppen· LOCATE 8,21: PRINT SPACE$ ( 25): RETURN 36f1 POR N=1 TO 1': KEY(N) ON: NEXT N: 59' DY ON 68' • opnieuw *********************** 37' CLS: LQCATE 5,3: PRINT ·P1 ••••••• 69f1 IF N-' THEN RETURN ELSE RETURN 55 START INVOEREN GEGEVENS· , 38' LOCATE 5,5: PRINT ·P2 •••••••••••• 7f1f1 'XIJXEN ************************* •• BESTAND BEKIJDN· 71f1 CLS: GOSUB 49': LOCATE 16,3: PRIN 39' LOCATE 5,7: PRINT ·P3 •••••••••••• T ·BEKIJDN·: GOSUB 51': GOSUB 53': I •• BESTAND SORTEREN· P V 1> 1 THEN Vla': RETURN 72' ON KEY GOSUB ~6"78"8,,,87,,89,, 191, GOSUB 115ft: IF PR>1 THEN PR=PR-1 99',1'1',1'3',1'7',111': KEY 1,"first : GOTO 113' ELSE 117' ": KEY 2, "next": KEY 3, " chanCJ8 " : KEY 1'2' 'erase ************************* 4, "jump": KEY 5, "group": KEY 6, "last" 1ft3' GOSUB 115ft: LOCATE g ,21: PRINT " : KEY 7, "prev.": DY 8, "erase": DY 9 Geef nummer te verwijderen record:",: , "search": KEY Hf, "menu· MS=3: V2=1: GOSUB 182': LOCATE g,21: 73' "OR N-1 TO 1': DY (N) ON: NBXT N PRINT SPACE$(38): IF I>RN-1 OR 1<1 T : KET ON HEN 117' 74' V2=~:. GOSUB 182g: GOTO 74~ 1,4ft PR=I: GOSUB 113': LOCATE ',21: P 7Sg 'first ************************** RINT "Dit record verwijderen? (jin)": 76g ,GOSUB 11Sg: PR=1: GOTO l13~ V2=16: GOSUB 182': LOCATE ft,2l: PRIN 77~ "next *************************** T SPACE$(38) 78g GOSUB 11S~: IF PRRN-1 OR 1<1 THE 1ft7ft GOSUB l15~: LOCATE g,21: PRINT " N 117g Geef zoektekst (max. 8 tekens)";: MS= 8lg PR=I: GOSUB 113~: LOCATE g,21: PR 8: V2=2: GOSUB l82g: H$=Il$: LOCATE ft INT "Welk veld? (g=niet) ";: V2=1: MS ,21: PRINT SPACE$(38) =2: GOSUB 182g: LOCATE g,21: PRINT SP 1989 FOR N2=1 TO RN: FOR N1=g TO NV-1 ACE$(38): H=I : IF INSTR(A$(N2,N1),H$) THEN PR=N2: 82g IF H=g THEN GOSUB 11Sg: RETURN EL GOSUB l13g: LOCATE 9,21: PRINT "Verde SE IF H<1 OR H>NV THEN GOSUB 11Sg: GO r zoeken? (j In) ": V2= 16: GOSUB 182ft: TO 118g LOCATE g, 21: PRINT SPACE$ ( 38 ): GOSUB 83' LOCATE g, 2g: PRINT "Geef nieuwe i 115ft: IF I1$="n" THEN RETURN nhoud (max. ";: IF NV$(H-1,1)="a" THE 1999 NEXT N1: NEXT N2: LOCATE 7,21: P N PRINT "27 ";: MS=27: V2=2 EL SE PRIN RINT "Zoektekst niet gevonden": V2=8: T VAL(NV$(H-1,1»;: MS=VAL(NV$(H-1,1) GOSUB 182ft: LOCATE g ,21: PRINT SPACE ): V2=1 $(38): GOSUB 115ft: RETURN 84~ PRINT "tekens)": GOSUB 182~: IF N 11gg 'menu ************************** V$ (H-1, 1) <> "a" THEN I 1$=RIGHT$ ( " 111ft RETURN 3411 "+STR$ (I) ,VAL(NV$( H-1, 1») 11211 'show present record *********** 85g A$(PR,H-1)=I1$: LOCATE ~,2g: PRIN 1l3~ LOCATE 12,4: PRINT "record numme T SPACE$(7g): GOTO 115~ r" ;PR: PRINT " veld": PRINT " # naam 86g 'jump *************************** inhoud": PRINT: FOR N=g TO NV-1: P 87g GOSUB 11Sg: LOCATE g,21: PRINT "G RINT USING "## \ \:&" ;N+1 ;NV$(N, eef nununer van te tonen record:";: MS g);A$(PR,N): NEXT N: RETURN =3: V2=1: GOSUB 182g: LOCATE g,21: PR 11411 'wissen veld ******************* INT SPACE$(38): IF I>RN-1 OR 1<1 THEN 115~ FOR N= 4 TO 211: LOCATE I1,N: PRIN 117g ELSE PR=I: GOTO 113~ T SPACE$(4ft): NEXT N: RETURN 88g 'group ************************** 116ft 'MELDINGEN ********************* 89g CLS: GOSUB 49g: ON KEY GOSUB 93g, 11711 !.OCATE 9,111: PRINT "record besta ,95g,,97g: KEY 1,"next": KEY 3,"prev. at niet": V2=8: GOSUB 182~: LOCATE 11, Ol: KEY 5,"menu": KEY(1) ON: KEY(3) ON 111 : PRI NT SPACE$ ( 38 ): RETURN : KEY(5) ON: KEY ON: H=INT(2g/(NV+1» 118ft LOCATE 9,111: PRINT "veld bestaat : H1=1: GOTO 91g niet": V2=8: GOSUB 18211: LOCATE 9,1g 9gg V2=4: GOSUB 182g: GOTO 9gg : PRINT SPACE$ ( 38 ): RETURN 91g CLS: H2=H1+H-1: IF H2>=RN THEN H2 11911 'SORTEER *********************** =RN-l 121111 CLS: GOSUB 49g: LOCATE 16,3: PRI 92g FOR N=H1 TO H2: LOCATE 2,2+«N-H1 NT "SORTEREN": GOSUB 5111: GOSUB 5311: )*(NV+1»: PRINT USING " record: IF V1>1 THEN V2=11: RETURN ###";N: FOR N1=g TO NV-1: LOCATE g,3 121g GOSUB 17211: LOCATE g,21: PRINT " +N1+«N-H1)*(NV+1»: PRINT USING "## Op welk veldnununer sorteren? ";: MS=2 \ \:&" ;N1+1 ;NV$(N1 ,g) ;A$(N,N1): : V2=1: GOSUB 18211: LOCATE 11,21: PRIN NEXT N1: NEXT N: RETURN 9,g T SPACE$(39): IF I>NV OR 1<1 THEN GOS 93g IF H1+Hft THEN H1=H1-H: ' prev ** 122ft 'HELP ************************** 96g GOTO 91g 12311 CLS: GOSUB 49g: LOCATE 18,3: PRI 97ft RETURN 71g: ' menu ************** NT "HELP" 98ft 'last *************************** 12411 LOCATE ft ,5: PRINT "De volledige 99ft GOSUB 115ft: PR=RN-1: GOTO 113g gebruiksaanwijzing voor de MSX Com 1'ftg 'previous ********************** puter Magazine database is te vinden

: ' , .. t ~ -, • 5 _ 't h t . " COMPUnIl MAGAZINI

in het tweede nummer van" 147" CLS: GOSUB 49": LOCATE 14,3: PRI 125" PRINT "MSX Computer Magazine." NT "LADEN BESTAND": IF V1<=1 TREN LOC 126" PRINT ATE 3,5: PRINT "REEDS AANWEZIGE DATA 127" PRINT "Desgewenst kunt u zelf op GAAN VERLOREN": LOCATE 1,7: PRINT "is dit scherm wat uitleg zetten." dit akkoord? (jIn)" ELSE 149" 128" V2=8: GOSUB 182": V2=": RETURN 148" V2=16: GOSUB 182": IF 11$="n" TH 129" 'PRINTEN *********************** EN RETURN 34" ELSE LOCATE 1,7: PRINT 13"" CLS: GOSUB 49": LOCATE 16,3: PRI SPACE$ ( 3"): LOCATE 3,5: PRINT SPACE$ ( NT "PRINTEN": GOSUB 51": GOSUB 53": 1 35) F V 1 >1 TREN va-,,: RB'l'tJRN 149" LOCATE 'I,S: PRINT "laden van dis 131" LOCATE ",5: PRINT "NUllllller startr k? (jIn)";: V2=16: GOSUB 182": OP$="" ecord: ",: V2= 1: MS-3: GOSUB 182": S­ : IF 11$="n" TREM OP$="CAS:" I: IF S>-RN OR S<1 TREN LOCATE ",5: P 15'1" LOCATE '1,7: PRINT "tik bestandsn RINT " FOUT 1 nwmaer startrecord onmoge aam in (max. 6 tekens)": LOCATE ",8: lijk": V2=8: GOSUB 182": LOCATE ",5: V2=2: MS=6: GOSUB 182": FL$=I1$: OP$= PRINT SPACE$ ( 38 ): GOTO 131" OP$+I1$ 132" LOCATE ",7: PRINT "Nummer eindre 151" IF LEFT$(OP$,4)<>"CAS:" THEN 154 cord: ";: V2= 1: MS=3: GOSUB 182": E=I : IF E>=RN OR E18$ THEN LOCATE 'I NT "DEFINIEREN": IF V1<4 THEN LOCATE ,12: PRINT FL$ " is geen MCMDATA best ",5: PRINT "De reeds aanwezige defini and": CLOSE #1: V2=8: GOSUB 182'1: RET tie zal worden overschreven. Akkoord? URN 34" (jIn)": V2=16: GOSUB 182": IF 11$="n 155" INPUT #1,NV: ERASE A$,NV$: DIM A " TREN RETURN $(254,NV-1),NV$(NV-1,1): FOR N=f/ TO N 137" LOCATE ",5: PRINT SPACE$(8"): ER V-1: INPUT #1,NV$(N,"),NV$(N,1): NEXT ASE A$, NV$: V2=4 N:INPUT #1,RN: FOR N=1 TO RN: FOR N1 138" LOCATE 'I,S: PRINT "Aantal velden =" TO NV-1: INPUT #1 ,A$(N ,N1): NEXT N (max. ,,,) per record? "i: MS=2: V2=1 1: NEXT N: V1=": CLOSE#1 : GOSUB 182": NV=I: IF NV<1 OR NV>1f/ 156" FOR N=" TO NV-1: IF NV$(N,1)<>"a TREN LOCATE 'I,S: PRINT SPACE$ ( 4"): GO " THEN FOR N1=" TO RN: A$(N1,N)=RIGHT TO 138" ELSE DIM A$(254,NV-1),NV$(NV- $(" "+A$(N1,N),VAL(NV$(N,1»): 1, 1 ): LOCATE ",7: PRINT "Veldnamen ma NEXT N1 ximaal 8 tekens" 157" NEXT N 139'1 FOR N=1 TO NV 158" CLS: GOSUB 172": LOCATE ",15: PR 14'1" LOCATE f/,N+8: PRINT "naam veld INT RN-1 "records geladen": V2=8: GOS " RIGHT$(SPACE$(2)+STR$(N),3) ":";: V UB 182'1: RETURN 2=2: MS=8: GOSUB 182'1: NV$(N-1,f/)=I1$ 159" 'SAVEN ************************* 141" LOCATE 22,N+8: PRINT "type (al 16"" CLS: GOSUB 49": LOCATE 14,3: PRI n)";: V2=64: LOCATE 38,N+8: MS=1: GOS NT "SAVEN BESTAND": GOSUB 51": GOSUB UB 182'1: NV$(N-1,1)=I1$: PRINT 11$: 1 53": IF V1>1 THEN V2=": RETURN F 11$="a" THEN 143" 161'1 LOCATE '1,5: PRINT "saven naar di 142" LOCATE 22, N+8: PRINT "lengte ( sk? (jIn)";: V2=16: GOSUB 182'1: OP$=" max. 8)";: LOCATE 38 ,N+8: MS=1: V2=1: ": IF 11$="n" THEN OP$="CAS:" GOSUB 182": IF 1<1 OR 1>8 THEN 142" 162'1 LOCATE '1,7: PRINT "tik bestandsn ELSE NV$(N-1,1)=STR$(I) aam in (max. 6 tekens)": LOCATE ",8: 143" NEXT N V2=2: MS=6: GOSUB 182'1: FL$=I1$: OP$= 144" LOCATE '1,7: FOR N=1 TO ,,,: PRINT OP$+I1$ SPACE$(39);: NEXT N 163" IF LEFT$(OP$,4)<>"CAS:" THEN 166 145'1 V1=2: GOSUB 172'1: LOCATE ",21: P lttNT "Bestandsdefinitie akkoord? (jIn "164'1 LOCATE '1,1": PRINT "positioneer )": V~=16: GOSUB 182": IF 11$="n" TRE tape op juiste tellerstand": LOCATE " NV1=4: GOTO 1~6" ELSE RN=1: RETURN ,12: PRINT "druk spatie als tape klaa n 146" 'LADEN ************************* rstaat : MOTOR ON: V2=8: GOSUB 182": MOTOR OFF 165' LOCATE ft, 1ft: PRINT "druk de play 195' IF V2=16 THEN PRINT "Kies j of n en record toetsen in ": LOCATE ft " ,12: PRINT "druk daarna de spatie in 196ft IF V2=32 THEN PRINT "Kies letter ": V2=8: GOSUB 182ft: LOCATE ft,1 voor functie " ,: PRINT SPACE$ ( 38 ): LOCATE ft, 12: PRI 197' IF V2=64 THEN PRINT "Kies a of n NT SPACE$(38) " 166' LOCATE ft,1ft: PRINT FL$ " wordt g 198ft LOCATE Y,X esaved": OPEN OP$ FOR OUTPUT AS ": P 199ft IF V2 AND 1 OR V2 AND 2 THEN PRI RINT " ,19$ NT CHR$( 192);: 11$="" 167ft PRINT ",NV: FOR N-ft TO NV-1: PR 2ftftft I$=INKEY$: IF V2=ft THEN RETURN E INT ",NV$(N,ft) CHR$(13) NV$(N,1): NE LSE IF 1$="" THEN 2'ftft XT N:PRINT 1',RN: FOR N=1 TO RN: FOR 2"ft IF V2=4 THEN 2ftftft N1=ft TO NV-1: PRINT " ,A$(N,N1): NEXT 2ft2ft IF V2=8 THEN IF 1$=" " THEN V2=, N1: NEXT N: V1-,: CLOSEI1: RETURN : GOSUB 182ft: RETURN ELSE 2'ftft 168ft 'OPBOUW ************************ 2,3ft IF V2=16 THEN IF I$="j" OR I$="n 169ft CLS: GOSUB 49': LOCATE 12,3: PRI " THEN V2=ft: 11$=1$: GOSUB 182ft: RETU NT "DEFINITIE BESTAND": GOSUB 51': IF RN ELSE 2'ftft V1 >=4 THEN V2a ft: RETURN 2ft4' IF V2=64 THEN IF I$="a" OR I$="n 17'ft GOSUB 172ft: V2-8: GOSUB 182ft: RE " THEN V2=,: 11$=1$: GOSUB 182ft: RETU '!'URN RN ELSE 2'" 171' CLS: LOCATE 12,3: PRINT "DEFINIT 2,5ft IF 1$= CHR$(8) THEN IF LEN(I1$)= IE BESTAND" , THEN 2'" ELSE 11$=LEFT$(I1$,LEN(I1 172ft LOCATE ft,5: PRINT TAB(2) "veld" $)-1): PRINT STRING$(2,127) CHR$(192) 173ft FOR N=1 TO NV: PRINT TAB(1) RIGH ;: GOTO 2ft" T$(" "+STR$(N),2)TAB(9)NV$(N-1,ft);: I 2'6' IF V2 AND 2 AND I$=CHR$ ( 13) THEN F NV$(N-1,1)="a" THEN PRINT TAB(21) " IF LEN( 11$ », THEN V2=,: PRINT CHR$( alfa" TAB(33) 27 ELSE PRINT TAB(21) " 127);: GOSUB 182ft: RETURN ELSE 2"ft numeriek" TAB(34) NV$(N-1,1) 2111ft IF V2 AND 1 AND I$=CHR$ ( 13) THEN 174ft NEXT N IF LEN(I1$»ft THEN V2=,: I=VAL(I1$): 175ft RETURN PRINT CHR$(127);: GOSUB 182ft: RETURN 176ft 'STOPPEN *********************** ELSE 2'ftft ' 177ft CLS: GOSUB 49': LOCATE 16,3: PRI 2'8ft IF V2 AND 1 THEN IF 1$< "11" OR 1$ NT "STOPPEN" >"9" THEN 2ftftl1 178ft IF V1 AND 1 THEN PRINT "oe gegev 2'9' IF 1$<" " OR I$>"t" THEN 2'ftl1 ens zijn nog niet opgeslagen" 21ftft IF LEN(I1$»=MS THEN 11$=LEFT$(1 179ft LOCATE 5, 1 ft: PRINT "proqranuna be 1$ ,MS): GOTO 2ftftl1 eindigen? (jIn)": V2=16: GOSUB 182ft: 211ft PRINT CHR$(8) 1$ CHR$(192);: 11$ IF 11$="n" THEN RETURN =11$+1$: GOTO 2ftftft 18ftft CLS: END 181ft ' INPUT ************************ 182ft X=CSRLIN: Y=POS(ft) 183ft IF V4=1 THEN IF V2=ft THEN V4=,: GOTO 19811 ELSE 198' ********** CHECKSUM LIST ************ 184ft LOCATE 33,ft: PRINT "MCMDATA" * Deze regels niet intik~en. Lees * 185ft LOCATE ft,11 * artikel Invoer Controle proqranuna * 186ft IF V1=11 THEN PRINT "Bestand: " F * elders in dit tijdschrift voor * L$ SPACE$(22-LEN(FL$»: ELSE IF V1 AN * verdere aanwijzingen. * D 1 THEN PRINT "Bestand nog niet wegg ****~******************************** eschreven": ELSE IF V1 AND 2 THEN PRI 1ft: 2': ,; 3f1: , NT "Nog geen gegevens ingevoerd ": 4ft: ",; 5': 6': ft ELSE IF V1 AND 4 THEN PRINT "Nog geen 7f1: ft, 8': 116;" 9': f1 bestandsdefinitie " ,'ft: 19', 11f1: 133; 12': 198 187' LOCATE 11,1 13ft: 7; 14': 198; 15': 212 188ft IF V2=ft THEN PRINT SPACE$(311) 16ft: 25; 17': 243; 18f1: 179 189' IF V2=1 THEN PRINT "Voer getal i 19': 21; 2": ,; 21'= 15 n " 22': 1 ft,; 23': 147; 24': 188 19" IF V2=2 THEN PRINT "Voer tekst i 25f1: 14', 26': 16'; 27f1: 154 n " 28f1: 185; 29"= 199, 3'ft: 186 191ft IF V2=4 THEN PRINT "Kies gewenst 31ft: 196; 32': 214; 33ft: ft e functie " 3411: 238; 35': 124; 36': 252 192ft IF V2=5 THEN PRINT "Voer getal i 37': 151, 38': 147; 39': 226 n of kies functie " 4'ft: 117; 41'= 93; 42': 238 19311 IF V2=6 THEN PRINT "Voer tekst i 43{1: 217, 44f1: 75, 45': 49 n of kies functie " 46p': 9; 47': 65; 48'= , 194ft IF V2=8 THEN PRINT "Druk spatieb 49': 43; 5": {I; 51{1: l{l alk in " 52': p'; 53': 251, 54': ,

• 1 '. ) , • 1" t' 55(1: 213; 561J: 115, 57f1: 58 136f1: 145; 137f1 : 183, 138f1 : 221 58f1: 1; 59f1: 551 6f1f1: 194 139f1: 41; 14f1f1: 153; 1411J: 235 61(1: (1; 621J: 114; 63f1; 1(12 142f1: 47; 1431J: 151, 144f1: 144 64(1: IJ; 65f1: 31 ; 66f1: fI 145': 144; 146': flJ 147f1: 121 67(1: 19f11 681J: fI, 69f1; 184 148(1= 122, 149f1: 83; 15f1': 167 7'fI : (1; 711J; 235, 72f1: 251 151f1: 2f131 152f1: 2231 153f1: 81 73': 61; 74(1: 174, 75f1: , 154f1. 35; 155f1: 222; 156f1: 15 76': 148; 77f1: fI, 78f1: 136 157f1: 165; 1581J: 86; 1591J: fI 79': IJl 8f1f1: 75f 81f1: 33 16'1J: 51J; 161': 117; 162f1 : 175 82f1: 51J; 83f1: 112; 84f1: 148 163f1: 65; 164f1: 2311 1651J: 211 85(1: 14; 86': fI; 87f1: 118 166f1: 139; 167f1: 163, 168f1: IJ 88': IJ; 89f1: 148; 9'fI: "8 169f1: 227; 17f1f1: 4f1J 171': 137 91f1: 79, 92f1: 2f12, 93f1: 78 172': 157; 173f1: 51; 174f1: 16f1 94f1': 1f13; 951J: 184, 96f1. H17 175f1: 152; 1761J: IJ; 177f1: 24 97f1': 28; 98f1; flI 99f1: 67 1781J : 28; 179f1: 41 ; 18f1f1: 44 1f1f1'fI': fI'; 1f11f1: 184; 1f12f1: '1 181f1: flJ 182': 232; 183f1: 1311 1'13f1: 63; 1f14(1: 194; 1f15f1' = 236 184f1: 243; 1851J: 89; 186': 186 "6f1': fI; 11J7f1 : 49; 1f18f1 : SS 187': 1,,; 188g: 5g, 18911: 147 1f19,: 186; 11f1lh flJ 111f1: 63 199fl: 11J8, 191': 97; 192f1: 35 112f1: fll 113': 165, 114f1 : fI 193f1': 24, 194f1: 237; 195f1= 82 115f1: 142, 116f1: flJ 117': 85 196J: 68; 197f1: 9g, 198f1: 2g9 118f1 : "4; 1191J: 12f1f1: 131 199f1: 49; 2f1f1f1: 56; 2f11f1': 226 121': 156; 122f1: "fI, 123': 86 2g2g, 137; 2g3f1: 38; 2g4f1: 88 124f1: 27; 125': 247, 126f1: 3 2g5f1' = 119, 2f16f1: 19f1; 21J711: 255 127f1: 71; 128': 19; 129f1: fI 2gSfl: 173; 2f19g: 8; 21f1lJ: 168 13'fI : 31J; 131f1: 233, 132': 187 21,,: 96; 133': 123; 134f1: fI, 135f1: , CHECKSUM TOTAAL: 177 - MSX-BASIC Albert Sickier

De standaard! Het ziet er zonder meer naar uit dat MSX een standaard gaat worden bij de microcomputers. MSX zal een van de meest gebruikte BASIC-versies worden. De tijd is nu rijp om u te informeren. Lees over de filosofie en leer programmeren in MSX-BASIC. Weet wat MSX zo bijzonder maakt. Met overzichten van alle MSX-kenmerken en een tiental programmalistings voor MSX-machines. In boekhandel of computershop. Of direct bij de uitgever. BON Ja, stuurt u mij rechtstreeks' Ivia boekhandel'- ex. (90201 18196) MSX-BASIC van Albert Sickier. Naam: Adres: Postcode: Woonplaats: Handtekening: Genoemde prijzen zijn Inel. BTW, excl. verzendkosten, tenzIJ anders vermeld PriJswIJzigingen voorbehouden Formaat • Levering, facturenng en Incassenng: Libresso bv, Deventer. Levenngen en diensten volgens voorwaarden gedeponeerd bij de arrondissementsrechtbank te Zutphen, onder nummer 129/80 d.d. 22 december 1980. 17 x 23,5 cm *~enst u~eflng v~e boekhandel, dan verzoeken ~u deze kaart~ect aa~w boekhandelaar te zende~ ______208 pagina's INFORMATICA-BOEKEN? KLUWER HEEFT ZE ALLEMAAL! prijsf29,75 Voor mensen die van tekenen houden, of voor spelpro­ grammeurs in de dop die altijd hebben opgezien tegen het punt-voor-punt programmeren van een spelscherm, heeft Sony sinds kort het 'Creative Graphics' pakket voor de MSX computers op de markt gebracht. Hardware Dit high-res tekenprogramma heeft als bijzonderheid Test dat het wordt bestuurd met een 'trackbalI' , een soort ingebouwde biljartbal, die de funktie van de joystick overneemt. Het toetsenbord gebruikt u alleen om de na­ men van uw bestanden in te tikken. Voor diegenen die uitsluitend willen tekenen met dit programma is het met behulp van de duidelijke (maar helaas .in het Engels geschreven) handleiding vrij gemakkelijk een plaatje op het beeldscherm te toveren. """" ~ COM~un. - r .... MAGAZINE

Teken met de biljartbal, 'n kind kan dewasdoen

Na het opstarten va n de in een spel bij voorbeeld. spri­ Handig in het basismenu vo n­ een mooi, animatieachtig ef­ cartridge ve rschijnt op het tes aan het programma gaan den wij de mogelijkheid om fe kt. Wie eenmaal e rvare n is scherm aan de rechterkant toevoegen is het zelfs een on­ teksten (hoofd- en kl eine let­ in het we rken met dit pro­ een mooi vormgegeven basis­ mi sbaar hulpmiddel. ters) in all e vij fti en kl euren in gramma zal het interessant menu . Met de trackbalI kun­ Het programma bevat nog een tekening te typen. Het vinde n de mogelijkheden nen fun kties als 'tekenen', drie menu's. het 'revision', maakt het programma ge­ hiervan ve rder uit te zoeken. 'lijn', 'tekst', 'inkleur" , etce­ 'size' en 'save' menu , plus schikt voor het make n van tera ge kozen worden. twee kl eurenkaarten die all e grafie ken en dergelijke . Verdere pluspunte n in het ba­ rechtstreeks vanuit het basis­ sismenu zijn de mogelijkheid Links boven op het scherm menu te bereiken zijn . Wie Met het 'gum ' kan het laatste om de kl eur van het scherm ve rschijnt een getal dat de bijvoorbeeld 'te kenen' ki est kommando dat is gegeven on­ in een keer te ve randeren en resterende hoeveelheid ge­ in het basismenu kan di rekt gedaan gemaakt worden, wat de gemakkelijke manier heugen aangeeft, de grootte daarop overstappen naar de zeker in het begin. als je nog waarop het me nu over het ervan hangt af va n het type eerste kl eurenkaart die een moet wennen aan het pro­ scherm verplaatst kan wo r­ computer. De cij fers links on­ ke uze biedt uit de vijftien gramma, heel prettig is. den. der tonen de x- en y-koördi­ standaardkleuren. Na een Als je dit gum gebruikt, na Funkties als 'lij n', 'tekenen'. naten van de positie waar de kl eur te hebben gekozen een flink stuk getekend te 'vierkant' , 'punt', 'printe n' en tekencursor zich op dat mo­ moet men terugstappen naar hebben. wordt de hele teke­ 'cirkel' spre ken voor zich, wat ment bevindt. Dat laatste is het basismenu , van waaruit je ning in snel tempo opnieuw lasti ger vo nden wij de handig om het precieze mid­ rechtstreeks naar het 'size' opgebouwd voordat het laat­ 'inkleur' keuze . Wi e een fi ­ den van het scherm op te zoe­ menu kunt gaan om de dikte ste stuk wo rdt weggehaald. In guur met een va n de vij fti en ken. Voor diegenen die later. va n de lijn te bepalen. sommige gevall en geeft dit standaardkleuren wil inkleu- ren kan dat alleen doen als de pen van de figuur aan te wij­ terlijnen en tinten uit de twee­ Het praktische van dit pro­ kontouren van de figuur de­ zen en vervolgens op de stan­ de kleurenkaart. gramma is je uit drie soorten zelfde kleur hebben als die daardkleurenkaart een keuze Het grote voordeel van deze data kunt kiezen om een teke­ waarmee je wilt inkleuren. te maken verandert de figuur kleurenkaart vonden wij de ning in op te slaan. Wil je bijvoorbeeld een rode van kleur. mogelijkheid om een figuur figuur met blauw inkleuren, Handige funkties in het 'revi­ er mee in te kleuren zonder Wil je een tekening bewaren dan betekent dat dat je eerst sion' menu vonden wij verder dat de kleur van de kontouren en de mogelijkheid open hou­ de kontouren blauw moet de mogelijkheid om de van belang is. Omdat je in de­ den om er later nog iets aan maken, wat een nogal om­ randkleur van het scherm te ze kleurenkaart ook groen op te veranderen, dan wordt de slachtige werkwijze is. veranderen en de 'copy' funk­ groen of bijvoorbeeld rood 'procedure'data gebruikt. Hier is echter wel een oplos­ tie. op rood (dus gewoon weer Daarmee behoud je niet al­ sing voor al staat deze, Met de 'copy' funktie kan een een effen kleur) kunt kiezen leen de tekening zelf, maar vreemd genoeg, niet in de gedeelte van een tekening ge­ wordt hiermee het inkleur­ ook de kommando's waar­ handleiding vermeld. Bij de kopieerd worden zoals op de probleem uit het eerste menu mee het scherm is opge­ bespreking van de tweede voorbeeldtekening te zien is. opgelost. bouwd. kleurenkaart komen wij hier Met de 'display'data wordt al­ nog op terug. Er is maar een tulp getekend, De 'vergrootglas' funktie die leen de tekening opgeslagen, de anderen zijn kopieën van bij het starten van het pro­ de kommando's worden dan Een ander lastig punt in het de eerste. gramma aanstaat en die via gewist. Later kan er dus niets basismenu vonden wij het Met de 'scrolI' funktie kan de dit menu in- en uitgeschakeld meer in de tekening veran­ ontbreken van een ingekleur­ gehele tekening naar links of kan worden, vonden wij een derd worden. De tekening de cirkel. Het ontbreken hier­ rechts over het scherm wor­ van de mooiste funkties van kan echter nog wel worden van valt op omdat een volle den bewogen. Waar de teke­ het programma. Door deze uitgeprint. vierkantfunktie wel bestaat. ning links verdwijnt, komt hij funktie te kiezen vergroot je Bij het gebruik van 'Basic'da­ Dat het ontbreken van een rechts weer te voorschijn (en in een hoek van het scherm de ta worden de kommando's volle cirkel lastig is blijkt als andersom). De tekening omgeving waar de tekencur­ die u bij het tekenen hebt ge­ je overstapt naar het 'revi­ draait dus in feite over het sor zich bevindt. Dit verge­ geven omgezet in een Basic sion' menu. scherm. Jammer vonden wij makkelijkt het aansluiten van programma. De tekening kan het dat de tekening zodra de lijnen, het werken in detail en dan niet meer door het Crea­ Met het 'revision' menu kun­ funktie is stopgezet, weer te­ het opsporen van eventuele tive Graphics pakket ingela­ nen, zoals de naam al aan­ rug springt op zijn oude lekken in kontourlijn. den worden. Deze manier geeft, herstelwerkzaamhe­ plaats. Een tekening een van bewaren is bedoeld voor den worden verricht. Een fi­ eindje naar links opschuiven Tot slot zijn er de puntraster­ speltoepassingen . guur kan met behulp van dit en hem daar laten staan is dus keuzes in dit menu (met spa­ menu van plaats, vorm, en niet mogelijk. tiëringen van vier, acht of zes­ Opvallend in dit laatste menu kleur worden veranderd. Uit­ tien punten) waar we veel ple­ vonden wij de funktie waar­ gegaan wordt er van de stap­ In het 'size'menu wordt de zier van hadden. Op de derde mee 'procedure'data van de pen waaruit een figuur is op­ dikte van de lijn bepaald voorbeeldtekening ziet u de diskette gelezen kan worden gebouwd. waarmee je wilt tekenen. Een stippen van het zestienpunts zonder dat de tekening waar Iedere keer als de rode knop nadeel vonden wij het dat de raster. Zij verschijnen over je mee bezig bent wordt ge­ op de track bali ingedrukt dikte alleen bij 'tekenen' of het beeld (ze beïnvloeden dus wist. Dit maakt het kombine­ wordt maak je een 'stap'. Bij 'lijn' kan worden veranderd, niet de tekening zelf) en zijn ren van twee of meer tekenin­ een figuur zijn dit bijvoor­ bij de funkties 'vierkant' en bijvoorbeeld handig om gelij­ gen mogelijk. beeld het begin- en eindpunt 'cirkel' kan uitsluitend· de ke afstanden tussen verschil­ van een lijn, of het middel­ eenpuntslijn gebruikt wor­ lende figuren te bepalen. Bo­ punt van een cirkel. Bij het den. vendien geeft het 8 punts ras­ Konklusie. inkleuren van een vlak wijst De raster lij n is heel bruikbaar ter precies de blokken van 8 de punt het vlak aan waar het voor het maken van tussen­ punten in de breedte aan Met het Creative Graphics om gaat. tinten. Bruikbaarder dan een waarbinnen je niet meer dan pakket heeft Sony een pro­ van de '120 kleuren' die via de twee kleuren kunt gebruiken. gramma op de markt ge­ Door een keuze aan te wijzen tweede kleurenkaart, die via bracht dat zeer gebruiks­ kunt u zien waar op het dit menu bereikbaar is, geko­ Als binnen zo'n blok drie vriendelijk is zodat u zelfs uw scherm de eerste, laatste en zen kunnen worden. kleuren gebruikt worden, kinderen er mee kunt laten te­ tussenliggende stappen van gaan de kleuren oversprin­ kenen. Er zitten een paar ha­ een figuur staan. Deze '120 kleuren' zoals in de gen. Dat wil zeggen dat de ken enogen aan, maar die zijn Deze stappen kunnen met de handleiding zo optimistisch tweede kleur dezelfde wordt na enige oefening niet on­ 'wijzig' funktie van plaats ver­ vermeld staat, zijn in werke­ als de derde. Meer dan twee overkomelijk. anderen waardoor automa­ lijkheid de vijftien stan­ kleuren binnen zo'n blok zijn Het programma is niet alleen tisch de vorm en eventueel de daardkleuren in verschillen­ dus niet mogelijk. Dat dit zo interessant voor spelpro­ plaats van de figuur veran­ de kombinaties van twee in is heeft verder niets met dit grammeurs, ook voor mensen dert. Een manier van werken horizontale lijnen onder el­ programma te maken maar is die niets van programmeren die wij, na enige oefening, kaar. Slechts bij een paar een vast gegeven dat nu een­ afweten krijgen met dit pro­ heel bruikbaar vonden. kombinaties (bijvoorbeeld maal voor het MSX systeem gramma de kans eens op een Het van kleur veranderen lichtgeel met lichtgroen) geldt. kreatieve manier met de com­ bleek echter niet zo gemakke­ wordt er een suggestie van puter om te gaan. lijk als de handleiding ons wil een derde kleur gewekt, in de Natuurlijk zal je een tekening doen laten geloven. Zolang meeste gevallen blijven het willen bewaren. Dat kan met Prijs: f 264,­ het niet om een inkleurfunk­ gewoon een rij strepen onder het 'save'menu. Importeur: tie opgevulde figuur gaat, of elkaar. Op de tweede voor­ Wie een tekening 'saved' zet Brandsteder Electronics b.v. om het volle vierkant uit het beeldtekening laten wij het hem om in 'data', dat is de Jan van Gentstraat 119 basismenu, is er niets aan de verschil zien tussen tinten die vorm waarin hij op de cassette 1171 GK Badhoevedorp hand. Door een van de stap- zijn opgebouwd met de ras- of diskette wordt bewaard. Telefoon: 02968-81911 COMPUftlt MAGAZINE

waarin vermeld wordt waar­ misschien wel sneller, maar slagwerken, waarin - ideaal toe het onderdeel dient. Van zelfs voor de ervaren pro­ gesproken - alle aspecten van de gebruikte variabelen grammeur wordt het hierdoor een machine aan bod komen. wordt steeds verteld waar­ vreselijk moeilijk fouten op voor ze staan. te sporen. In feite zou een reference gui­ Het boek betaalt zich dan ook Dit soort listings hoort fout­ de alleen geschreven kunnen snel terug, maar voor de loos te zijn, gezien het voor­ worden door de mensen die meeste mensen zal - de hob­ gaande rijzen er toch enige een bepaalde machine ont­ byisten daar gelaten - het in­ twijfels over de aandacht die wikkeld hebben. tikken van de kode een hele aan het boek is besteed. Dat is dan ook het probleem opgave blijven. Het MSXGa­ met The Complete MSX Pro­ mes Book heeft er het nodige Helaas was de periode voor grammers Reference Guide. aan gedaan om het intikken het verschijnen van dit num­ De auteurs zijn Toshiyuko wat makkelijker te maken. mer te kort om alle program­ Sato, Paul Mapstone en Isa­ MSI GAMES BOOK Sleutelwoorden, getallen en ma's te testen. Het is een fraai bella Muriel, die geen van tekens zijn steeds omgeven uitgevoerd boek, maar ge­ drieen aan het MSX concept Programma listings, die ein­ door spaties. vonden slordigheden doen hebben bijgedragen. Het deloze rijen BASIC in com­ Lange regels lopen niet onder ons toch aan de kwaliteit van boek is een onafhankelijke putertij dschriften , zullen de het voorgaande regelnummer de inhoud twijfelen. uitgave; de naam reference meesten van u niet vreemd door. Elke regel, of het ver­ guide is dan ook niet helemaal meer voorkomen. Ze ver­ volg daarvan begint op de­ Het MSX GAMES BOOK op zijn plaats. schijnen inmiddels ook in zelfde plaats. Op deze manier werd geschreven door An­ boekvorm. Het MSX Games ontstaat als het ware een drew Lacey. Omvang 224 pa­ Desondanks is het een gede­ Book staat er vol mee. Het kantlijn met alleen de regel­ gina's. Uitgave, Melbourne gen boekwerk, waarin zeer boek bevat 27 spelletjes van nummers, wat de leesbaar­ House Publishers. In Neder­ veel aspecten van de MSX uiteenlopende aard, met in heid zeer ten goede komt. land geimporteerd door het standaard onder de loep ge­ het Engels geschreven aan­ Computer Collectief Amster­ nomen worden. De gehele wijzingen. Sommigen spel­ Als er in een spel sprites ge­ dam, f.36,-. ISBN nummer Basic wordt behandeld, en letjes vragen snelheid en be­ bruikt zij n, wordt er een teke­ 0861611721. aan het operating system is hendigheid bij het neerhalen ning gegeven die laat zien hoe eveneens de nodige aandacht van aanstormende vijanden, het 'beestje' er uit dient te besteed. Zelfs de verhande­ andere doen een beroep op zien. Alle listings gaan verge­ THE COMPLETE MSI ling over het slotmechanisme , het verstand, zoals kaart- en zeld van zogenaamde 'chex­ PROGRAMMERS het aspect waar MSX zijn fle­ zoekspelen. Er zit een gra- sum' tabellen. Deze zijn ui­ REFERENCE GUlDE xibiliteit aan dankt, is redelijk terst handig bij het controle­ leesbaar. En dat is bepaald ren van het programma dat u geen lichte kost. heeft ingetoetst. Jammer genoeg zijn er ook wel zaken die node gemist Het in het boek afgedrukte worden. Een reference guide programma hiervoor, Chex­ zonder een tabel met de volle­ sum, blijkt volgens het boek dige tekenset, om maar wat te een beginadres nodig te heb­ noemen, doet incompleet ben, dat volgens de auteur - aan. Disk-BasicenMSXDOS alle MSX standaardisatie ten schitteren ook al door hun af­ spijt - niet voor alle MSX ma­ wezigheid. chines gelijk zou zijn. Eenan­ der programma, Fin der, AI met al een redelijk boek, wordt verondersteld dit voor wat in het gebruik erg handig u te vinden. Naar onze me­ is, mede door zijn spiraal­ ning worden daarbij volledig band en overzichtelijke op­ onnodige manouvres uitge­ zet. Voor echte program­ voerd, het adres dat met veel meurs, zeker als ze naar ma­ moeite gezocht wordt is im­ chinetaallonken, onmisbaar. mers op alle MSX machines Althans, tot er een echte refe­ gelijk. rence guide op de markt ver­ schijnt. fisèh spel bij en voor de klein­ Voor iedere computer ver­ tjes een edukatief spel. Daarbij komt dat er ook hier schijnt er eentje, vroeger of Pure Basic programmeurs ra­ Het boek ziet er verzorgd uit. en daar foutjes in de listings later. Een reference guide den we echter aan om eerst De programma's zijn over­ zijn geslopen. Zo troffen we schijnt bij computers te horen eens het 'Basic handboek zichtelijk gerubriceerd. Bij ergens FOT in plaats van als water bij de zee. En te­ voor iedereen', wat elders in elk programma wordt in het FOR aan. Voor een Basic recht, overigens, want een dit blad besproken wordt, in kort verteld wat het doel van kenner niet zo'n probleem, goede reference guide is te zien. het spel is. Er wordt vaak aan­ voor de leek echter een kleine werkelijk onmisbaar voor ie­ gegeven hoe je een hogere of ramp. Een oplettende lezer mand die zich op programme­ The Complete MSX Referen­ een lagere moeilijkheids­ wees ons op foute sprite data, ren wilt toeleggen. ce guide, Engelstalig, auteurs graad kan bereiken door een welke echter aan de hand van In een reference guide staat Toshiyuki Sato, Paul Mapsto­ bepaalde konstante te wijzi­ de tekening nog vrij snel te namelijk een schat aan infor­ ne en Isabella Muriel, is een gen. Voor diegene die er het achterhalen viel. De listings matie, die bovendien op een uitgeven van Melbourne fijne van wil weten zijn de staan echter vol met PEEK's ordelijke wijze gepresen­ House. ISBN nummer 0 programma-onderdelen en POKE's. Deze semi-ma­ teerd wordt. Het zijn zeker 86161173 X, omvang 568 pa­ voorzien van een koptekst, chine taal maakt de spelen geen leerboeken, veeleer na- gina's. De prijs bedraagtf69,- voor Met de Sony Hit Bit MSX computer zet u alles en nog wat netj es op een rij tje. De recepten van o ma naast die va n Wina Bo rn. De adressen en telefoonnummers van familieleden, vrienden en veelbelo­ vende zakenrelaties. De zelfgemaakte notenbalk waar­ mee u misschien later ooit nog door­ breekt als een nieuwe Chopin. De cijfers van de w inst- en verli es­ rekening. De gasmeterstanden, de brand ­ sto fkosten van uw auto en 't dagelijkse boodschappenlijstj e. Je kunt het zo gek niet bedenken o f 4 de Sony Hit Bit schept o rde in de chaos. We hebben het dan ook over een 4 volwaardige computer met 'n geheugen­ capaciteit van maar liefst 80 Kb RAM . Met een ingebouwde (!) 16 Kb ROM • 4 databank: uw elektro nische zakagenda • die tijdrovend "laden" of programmeren 4 in principe overbodig m aakt. • De Sony Hit Bit is gemaakt voor • 4 dagelijks gebruik. 4 Ee nvoudig te bedienen en makke- • lijk zelf te programmeren. 4 Voo rzien van 'n professio neel toet- • senbo rd n1et leestekens. Zesti en kleuren. 4 Drie 8-octaven toongeneratoren . • • 4 En een fantasti sche keuze uit rand­ apparatuur, variërend van draadloze joy­ • • 4 sti cks tot geavanceerde diskdrives en • vierkleuren plotters. .: i,.~ ' .. • • Het MSX-systeem garandeert een • o ngekende hoeveelheid kant-en-klare • • software voor persoonlijke en zakelijke toepassi ngen. Bovendien maakt het systeem het makkelijk o m info rmatie uit te wisselen met andere computerbezitters. De Sony Hit Bit is leverbaar in ver­ schillende uitvoeringen, geschikt voor aansluiting op iedere televisie of mo nito r en gaat vergezeld van glasheldere eder­ landstalige handleidingen. Schep o rde in de chaos. Vraag een gratis brochure en dealerlijst aan bij Brandsteder Electro nics BV , Jan van Gentstraat 119, 11 71 GK Badhoevedo rp. Telefoon : 02968 -8 19 11'. SONY HIT 31T Werken Dlet de VideolAM

dat op het scherm zichtbaar De tweeindertigkolom­ moet worden. mode (SCREEN 1)

Dit kan eventueel met VPO­ Ook in de tweeëndertigko­ KE. Probeer maar eens: lom-mode is een schermge­ 10 SCREEN 0: WIDTH(ll heugen en een patroongene­ 20 FOR A=O TO 959 rator nodig. Het schermge­ 30 VPOKE A,42: NEXT A heugen vindt u op de adressen Waarschijnlijk zult u in de 6144 tot en met 6911 van de U ziet, het kommando VideoRAM en de patroonge­ handleiding van uw MSX­ WIDTH(l) heeft hier geheel nerator op de adressen 0 tot computer wel de instrukties geen invloed op. en met 2047. Behalve een schermgeheu­ Naast deze geheugenblokken BASE en VDP zijn tegengeko­ gen is er in de veertigkolom­ is er ook ruimte gereserveerd rnode ook nog een karakter­ voor een kleurgeheugen. Dit men, maar zonder beschrij­ generator nodig. In deze ka­ zijn de geheugenplaatsen raktergenerator bevinden 8192 tot en met 8223. Het ving hoe u ze kunt gebruiken. zich de bitpatronen van de di­ VDP-register 7 wordt nu verse karakters. Voor elk ka­ slechts gebruikt voor het be­ Het is de bedoeling van dit ar­ rakter is een patroon van 8 x palen van de kleur van het ka­ tikel om u hierover een aanwij­ 8 bits nodig zodat per karak­ der, dat in de veertigkolom­ ter acht geheugenplaatsen rnode niet in te stellen was. zing te geven. moeten worden gereser­ veerd. De volgende regel demon­ streert dat: Er zijn 256 verschillende ka­ rakters en er is daarom een SCREEN 1: COLOR 15,4,4: VDP(7l=1 blok van 256*8= 2048 geheu­ Het computerbeeld op uw te­ De veerti, kolom-mode genplaatsen voor de gehele Hoewel de laatste 4 in CO­ levisie of op uw monitor is in (Screen 0) karaktergenerator nodig. De LOR 15,4,4 een blauw kader principe opgebouwd uit een karaktergenerator vinden we voorschrijft wordt dit zwart groot aantal stippen (49152), Het videoRAM is een 16 in het blok van 2048 tot en met onder invloed van die elk in een bepaalde kleur Kbyte geheugenblok dat niet 4095. VDP(7)= 1. De tekens in het kunnen oplichten. Door be­ in de normale geheugenruim­ veld blijven echter wit met paalde stippen in een voor­ te van een computer is opge­ Een kleurgeheugen kennen een blauwe achtergrond. grondkleur en weer andere in nomen. Het kan dan ook niet we in de veertigkolom-mode een achtergrondkleur te laten met het statement PEEK niet. De gegevens voor de De getallen in de geheugen­ oplichten kunnen de karak­ worden uitgelezen of met PO­ voorgrond- en de achter­ plaatsen van het kleurgeheu­ ters op het schermbeeld wor­ KE worden ingeschreven. grondkleur vinden we in het gen bepalen elk de voor- en den opgebouwd. Hiervoor zijn de statements VDP register 7. Dit kunnen achtergrondkleur van een se­ VPEEK en VPOKE. Er kan we uitlezen met PRINT rie van acht karakters uit de Het videosignaal dat hiervoor daarom ook geen verwarring VDP: karakterset. Het getal in de nodig is wordt samengesteld ontstaan als de Video RAM geheugenplaats 8192 bepaalt door de Video Display Pro­ dezelfde adressen krijgt toe­ de kleur van de karakters met cessor (VDP). Afhankelijk gewezen als geheugenregis­ COLOR 15,4: PRINT VDP(7l de ASCII-code 0 tot en met van de schermrnode haalt één ters uit de 'normale' geheu­ 7, dat in de geheugenplaats van zijn registers, de VDP-re­ genruimte. Het Video RAM Het resultaat zal 244 zijn. 8193 heeft de betrekking op gisters. Voor de kleur van het bevindt zich op de adressen 0 Hiervan is de hoge tetrade de karakters met de ASCII­ scherm wordt bijvoorbeeld tot en met 16383. voor de voorgrondkleur (15) code 8 tot en met 15 en zo ver­ het VDP register 7 gebruikt. In de veertigkolom-mode vin­ en de lage tetrade voor de der tot geheugenplaats 8223 den we het scherm geheugen achtergrondkleur (4): (ASCII-code 248 tot en met Hoewel deze niet bij elke in het blok van 0 tot en met 244=15*16+4. Met dit regis­ 255). schermrnode worden toege­ 959. Voor elke plaats op het ter kunt u dan ook eenvoudig past is er in de VideoRAM scherm is ook een plaats in het de kleuren veranderen: Hiermee is het dan mogelijk plaats gereserveerd voor de schermgeheugen en elke ge­ wat meer met kleur te doen: volgende geheugenblokken: heugenplaats in het scherm­ VDP(7l=31 geheugen korrespondeert Schermgeheugen met een vaste plaats voor een In de veertigkolom-mode 10 SCREEN 1: COLOR ,15,14 20 FOR A=O TO 31 Patroongenerator karakter op het scherm. In kunt u geen sprites gebruiken 30 VPOKE 246*8+A.VPEEK(3*8+Al deze geheugenplaats moet zodat ook geen spriteken­ 40 NEXT A . Kleurgeheugen 50 VPOKE8222,111: VPOKE 8223,31 Spritekenmerkgeheugen dan de ASCII-code van het merkgeheugen en een sprite­ 60 FOR A=O TO 3 Spritepatroongeheugen karakter worden geschreven patroongeheugen nodig zijn. 70 PRINT CHRS(246+Al: NEXT A COMPUftll MAGAZINE

In dit voorbeeld worden in de op de geheugenplaatsen 0 tot (15-19) voor de multicolor­ fende basisregisters en plaatst regels 20 tot en met 40 de ka­ en met 6143. mode. De registers zijn uit te ze in een aantal van zijn eigen rakters met de ASCII-code 3, lezen met registers. 4,5 en 6 (VPEEK(3*8+A» Het kleurengeheugen omvat verplaatst zodat ze respektie­ het blok van 8192 tot en met PRINT BASE(Nl De belangrijkste hiervan zijn: velijk de code 246, 247, 248 14335 en is daarom zo om­ register 2 voor het schermge­ en 249 krijgen. De eerste vangrijk omdat elke geheu­ waarin N het registernummer heugen. twee karakters hiervan krij­ genplaats de voorgrondkleur mer is. De registers 1, 3 en 4 gen de voorgrondkleur rood (hoge tetrade) en de achter­ (veertigkolommode ) en het register 3 voor het kleurge­ en de achtergrondkleur wit grondkleur (lage tetrade) van register 16 worden niet ge­ heugen. door VPOKE 8222,111. De steeds acht naast elkaar gele­ bruikt. Elk blokje bevat de voorgrondkleur wordt in de gen stippen op het scherm be­ gegevens (in deze volgorde) register 4 voor de karakterge­ hoge tetrade van de geheu­ paalt. Verder is er een sprite­ van het schermgeheugen, nerator. genplaats gebracht en de ach­ kenmerkgeheugen (6912- kleurgeheugen , patroonge­ tergrondkleur in de lage te­ 7039) en een spritepatroonge­ nerator , spritekenmerkge­ De registers zijn uit te lezen trade: 6*16+15=111. De heugen (14336- ..... ). heugen en het spritepatroon­ met: laatste twee karakters krijgen geheugen. Met PRINT BA­ de kleur zwart: hI6+15=31. SE(17) vindt u dus het aan­ PRINT VDP(Nl De multicolormode vangsadres van het bitmapge­ Omdat in de tweeëndertigko­ (SCREEN 3). heugen voor de multicolor­ U kunt ook zelf de VD P-regis­ lom ook met sprites kan wor­ mode. De basisregisters kun­ ters inschrijven met: den gewerkt is een sprite ken­ Omdat bij deze mode steeds nen ook worden ingeschre­ merkgeheugen nodig (6912- een blokje van 4 x 4 stippen ven: VDP(Nl=G 7039) en een sprite-patroon­ op het scherm tot voorgrond geheugen (14336-..... ). of tot achtergrond wordt ver­ BASE(Nl=AD Voor een scherm geheugen klaard is bij deze mode een kan G worden gevonden met apart kleurgeheugen niet no­ Hierin is N weer het register­ G=AD/1024, voor een kleur­ De hoge resolutiemode dig. De hoge tetrade van een nummer en AD het aanvangs­ geheugen met G=AD/64 en (SCREEN 2) byte uit het bitmapgeheugen adres van het betreffende ge­ voor een karaktergenerator bepaalt hier de kleur van een heugenblok. Dat betekent met G=AD/2048. In de hoge resolutiemode bepaald blokje van 4 x 4 stip­ dat u de indeling van de Vi­ hebben we in principe drie pen en de lage tetrade de deo RAM naar believen kunt Als u door middel van schermgeheugens. Deze be­ kleur van het blokje dat di­ veranderen. Doe dat steeds VDP(N)=G een ander ge­ vinden zich in het blok 6144- rekt rechts daarnaast is gele­ zo: heugen blok kiest moet u er 6911. Deze geheugens wor­ gen. om denken dat dat geheugen­ den niet door ons ingeschre­ BASE(Nl=AD: SCREEN M blok nu niet door het systeem­ ven maar worden elk door het De indeling van de Video­ programma is voorzien van systeem gevuld met de getal­ RAM is nu als volgt: Uiteraard hoort M voor de de nodige gegevens maar dat len 0 tot en met 255. Elk ge­ schermmode bij het blok u eerst zelf voor de invoer van heugen heeft dan ook 256 ge­ o -1535 bitmapgeheugen waarbinnen het registernum­ de gegevens in dat blok moet heugenplaatsen en korres­ en kleurgeheugen mer N valt. Als u het volgende zorgen. Door in een program­ pondeert een derde deel van 2048-2815 schermgeheugen intoetst: ma met VDP(N)=G om te het scherm. De schermgeheu­ 6912-7039 spritekenmerk­ schakelen tussen verschillen­ gens staan weer in verbinding geheugen BASE(Ol=2048:BASE(2l= de geheugenblokken (die u met drie geheugenblokken 14336-. . . spritepatroon­ 4096:SCREEN 0 uiteraard dan van de nodige die dezelfde funktie hebben geheugen gegevens hebt voorzien) kunt als een karaktergenerator en dan merkt u in principe niets. u interessante effekten ver­ elk ook een evengroot aantal U maakt alleen maar gebruik oorzaken. geheugenplaatsen nodig heb­ De basis registers van een andere indeling van Het gebruik van de diverse ben als een karaktergenera­ de VideoRAM. schermmoden en ook de hier­ tor bij de normale karakter­ Uiteraard is het nodig dat de Voor het verplaatsen van de boven aangehaalde state­ mode. Door deze konstruktie VDP de diverse geheugen­ geheugenblokken gelden en­ ments staan met voorbeelden ontstaat er een 1-1 relatie met blokken weet te vinden als hij kele voorwaarden. Het aan­ beschreven in het boek een blokje van 8 x 8 stippen met SCREEN N in een be­ vangsadres van een scherm­ 'MSX-BASIC, leren pro­ op het scherm en een blokje paalde mode moet gaan geheugen kan slechts met grammeren' dat door de uit­ van acht geheugenplaatsen werken. Hiervoor zijn de ba­ stappen van 1024 geheugen­ geverij De Muiderkring uit een karaktergenerator. sisregisters. Deze worden plaatsen worden veranderd, wordt uitgebracht. Nu is de De drie karaktergeneratoren door het systeemprogramma dat van een kleurgeheugen MSX-computer (ten opzichte zijn NIET met bitpatronen voorzien van het adres van de met stappen van 64 geheu­ van vele andere) nog maar net gevuld maar dienen zodanig eerste geheugenplaats van elk genplaatsen en dat van een in Nederland te verkrijgen en door een programma te wor­ geheugenblok. Erzijn twintig karaktergenerator met stap­ het is dus mogelijk dat enke­ den ingeschreven dat de ge­ basisregisters waarvan er pen van 2048 geheugenplaat­ len van u nog niet zo goed wenste tekening op het steeds vijf voor elke scherm­ sen. overweg kunnen met een aan­ scherm ontstaat. mode zijn gereserveerd. Het tal uitdrukkingen die in dit ar­ Omdat in principe niet van eerste blokje (van Otot en met De VDP-registers tikel zijn gebruikt. In boven­ een echte karaktergenerator 4) is voor de veertigkolom­ genoemd boek wordt echter sprake is noem ik het ge he u­ mode, het tweede blokje (5- Als de VDP in een bepaalde alles wat voor het juiste be­ genblok liever een 'bit map 9) voor de tweeëndertigko­ mode moet gaan werken grip nodig is van de grond af geheugen', zoals dat ook wel lom-mode, het derde blokje neemt hij na het SCREEN M aan behandeld zodat het boek bij een andere computer (10-14) voor de hoge resolu­ de gegevens van de aanvangs­ zeker ook voor de beginner wordt gedaan. We vinden het tiemode en het laatste blokje adressen over van de betref- geschikt is. ,.. ~.~ ." 7_·· •. :t~_ ...... _.....';.:.<1{. ~-'- -"-::_.~.J;_i.( ~ •

. : ":..'~~;'.?~~·.Ä":~;·~;~_::l~~.~~:~.) ~f~~'~·i-~·-:"·-~. c ',"' ~ :~ _ . .,.'"' ...;...:"'f.J1.;r,~~ ~:L!. • ,!'A: x... ~ zV" ~ .• d~4 ... " '~ t., ...... '

MSX-handboek I n hori zontale richting (X Simon 's Basic, waardoor de - Een ingebouwde voedings­ koördinaat) ki es je een getal mogelijkheden van het gewo­ eenheid heeft Veel opmerkingen die je kunt tussen Oen 255 (er zijn dus256 ne Basic ook aanzienlijk zijn - Een professioneel toetsen­ maken over deze computer pi xels of beeldelementen in uitgebreid . We hebben de in­ bord heeft slaan op all e andere merken die ri chting). In vertikale druk dat MSX Basic nog meer -Een ingebouwde aansluiting MSX-computers. In de eerste ri chting (Y-as) is de waarde mogelijkheden biedt dan Si­ voor een printer heeft. plaats is daar het Microsoft tussen 0 en 191. Het derde cij­ mon's Basic. extended BASIC, het uitge­ fer (Z) is de straal van de cir­ Beide modell en hebben een breide BASIC. Een kom­ ke l. Daarnaast kun je met XX beeld met een hoog schei­ mando is een heel korte ma­ nog een kl eur voor de te teke­ Twee computers dend vermogen (256 x 192 nier om iets te zeggen. Iedere nen cirkel ki ezen (16 kl eur­ beeldpunten) en de mogelijk­ MSX-computer accepteert mogelijkheden) , met YY het Philips brengt twee modell en heid 16 verschillende kleuren een groot aantal komman­ beginpunt van de cirkel ki e­ MSX thuiscomputers op de te genereren. do's. instrukties en funkties. zen, en met ZZ het eindpunt markt, de VG8010 en de (een hele cirkel loopt van 0 tot VG8020. Er zijn vier verschillende mo­ Philips heeft een prima 211 , als je geen begin en eind­ Voor onze test gebrui k ten wij gelijkheden om een scherm­ 'Handboek Basic Instructies' punt kiest tekent de computer de VG8020, die overi gens in type te ki ezen. De keuze uitgegeven. In alfabetische de hele cirkel). De cirkel vele opzichten op de VG8010 wordt gemaakt door het in­ volgorde worden de 155 ver­ wordt vervormd tot een ellips lijkt (zoveel dat we de ge­ toetsen van de instruktie schillende hoofdkomman­ door een waarde XXX in te bruiksaanwijzing van de SCREEN gevolgd door het do's duidelijk toegelicht. Om voeren. VG8010 konden gebruiken). cijfer 0, 1, 2 of 3. De eerste een voorbeeld te geven van twee cijfers worden gebruikt een typisch MSX kommando: XXX is een getal dat de ver­ De VG8010 is een model dat voor tekstschermen, de cij ­ CIRCLE biedt de mogelijk­ houding aangeeft tussen de een bruto adviesprijs heeft fers 2 en 3 geven grafi sche heid om een cirkel of ellips op hori zontale en de vertikale as va n f849,-, terwijl de VG8020 standen. De grafi sche m­ het scherm te brengen. Bij het van de ellips. Als er geen op f 1.049,- moet kosten. strukties zoals het juist ge­ geven van deze instruktie waarde wordt ingevoerd ki est noemde CIRCLE, kunnen moet eerst worden aangege­ de computer de waarde I, dus Voor dit prijsverschil zou uitsluitend in de grafi sche ven waar het middelpunt van een cirkel. toch iedere aspirant-koper stand worden gebruikt. de cirkel moet komen. Dit De uitwerking va n deze ene het duurdere model moeten middelpunt wordt aangege­ MSX Basic instruktie zal dui­ overwegen omdat deze: Na de instruktie SCREEN, ven met twee koördinaten, delijk hebben gemaakt welke -Een 64K byte RAM werkge­ en daaruit blijkt weer hoe die korresponderen met de enorme mogelijkheden er heugen heeft (tegenover 32K enorm groot de mogelijkhe­ matrix van de beeldpunten op zijn . Bij onze Commodore-64 byte voor de goedkopere den zijn , kun je in totaal 5 va­ het scherm. maken we veel gebruik van broer) ri abelen kiezen: Een plezierige ervaring

Na een paar weken werken en epeIen met de Phillps MSX computer Is het ons duidelijk wat de technologische ontwikkelingen ziJn. Ik moet nog vaak terugdenken aan 1978, toen Ik miJn eerste Applell kreeg: een Juweel ven een apparaat, .....r vooral geschikt voor technici. Om een print van een resultaat te maken moest Je een of ander bizar kommando geven, dat Ik In toespraken altijd aanduidt met de kreet 'Zes malle P'. Nadat onze technicus, John W&tellng, uitgebreid met de VG8020 aan de slag wasge­ weest liet hij me vla een geluidabandje weten dat het tijdperk 'Zes matje P' nu definitief voorbij Is. De Phillps VQ8020 MSX computer Is een uitermate gebruikersvriendelijk apparaat, dat zijn weg naar vele klanten zal vinden. CHRIET TlTULAER

- De eerste is het reeds ge­ bouwd uit beeldelementen. P AINT (het opvullen van een send vermogen op het scherm noemde schermtype De gebruiker kan zelf bepa­ grafisch figuur met kleur) niet terugloopt als je meerde­ - De tweede bepaalt de groot­ len hoe de sprite eruit zal zien . DRA W (het trekken van re kleuren gaat gebruiken te van de sprites van klein Om het langdurige definiëren rechte lijnen) (opnieuw een voorbeeld van (8x8 beeldelementen) tot ervan makkelijker te maken CIRCLE (cirkels en ellips) nieuwe ontwikkelingen, groot (32x32) heeft de computer al een LINE (het trekken van lij­ vroeger was dit meestal wel (Over de sprites dadelijk groot aantal genummerde nen) het geval). John Weteling meer). sprites in het geheugen zitten. maken het werken met deze rapporteert dat hij op de - De derde bepaalt of je wel mogelijkheid tot een onver­ VG8020 een keer of drie snel­ of niet een klik hoort bij het In het instruktieboekje staat deeld genoegen. ler tekent dan op de C-64 met indrukken van een toets een overzicht van 224 tekens Opmerkelijk is dat het oplos- Simon's Basic. - De vierde is de snelheid plus 31 alternatieve tekens. waarmee gegevens van en Deze tekens kunnen worden naar de datarecorder worden gedefinieerd in een binaire, ingelezen of weggeschreven. een hexadecimale en in een De keuze is tussen 1200 en decimale code. De ge­ 2400 baud (bits per seconde) bruiksaanwijzing is op dit - De vijfde is bestemd om de punt bijzonder duidelijk. computer mee te delen of er een MSX printer of een ande­ De hele lol van het gebruik re printer wordt gebruikt. van sprites is dat je nu zelf een tekenfilm kunt gaan maken. De gekozen tekeningen kun­ Sprites nen ten opzichte van elkaar gaan bewegen: je kunt bij­ Persoonlijk ben ik nogal weg voorbeeld een auto over een van sprites, omdat ze de mo­ weg laten rijden. gelijkheid bieden teken­ Omdat de beweging van de filmpjes op het scherm te ma­ sprites per beeldelement ge­ ken. Sprites kun je omschrij­ definieerd is , worden er heel ven als bewegende figuren op kleine stapjes gemaakt. Het het scherm. Ze kunnen in de resultaat is dat het heel grafische standen 1 en 2 wor­ vloeiende bewegingen op het den gebruikt. Een sprite is scherm ziet. De typische een kleine tekening, opge- MSX instrukties: nummers aan programmare­ een kleurentabel, besturings­ geis ). Op het toetsenbord ook funkties, een tekenset en vier cursor-besturingstoetsen technische gegevens. en drie kommandotoetsen. DEL voor het wissen van pro­ Software grammaregels, INS voor het toevoegen van programmare­ De bekende kreet 'Software geis, HOME voor het links­ comes first' gaat uiteraard boven op het scherm zetten ook op voor de MSX compu­ van de cursor en SHIFT + ters. U hoeft echter weinig HOME om het scherm te wis­ bezorgd te zijn: er zijn nu al sen. stapels programma's te koop Het hoofdstuk MSX Basic en in een onvoorstelbaar tem­ moet in kombinatie met het po verschijnen nieuwe spel­ handboek worden gevolgd. letjes, tekstverwerkers, te­ kenpakketten, edukatieve Philips pretendeert overigens programma's, boeken, enz., niet een van de Basic pro­ enz. grammeercursussen in de handleiding te hebben ver­ Konklusie stopt: voor een echte cursus wordt verwezen naar oplei­ Na 4 uur werken was de ma­ dingsinstituten en naar boe­ chine nauwelijks warm (bij ken. MSX computers met inge­ bouwde voeding wil dat nog Muziek naar de monitor gaan. Ach­ Er zijn overigens nu al leuke wel eens een probleem zijn). terin de computer bevinden MSX programmeercursussen Op de onderkant staat 'made De VG8020 heeft ook heel zich de volgende aansluitmo­ als MSX software te koop! in Japan'. wat muzikale mogelijkheden: gelijkheden: Het derde deel van de ge­ Een plezierige ervaring, de er zijn drie onafhankelijke bruiksaanwijzing behandelt kennismaking met de toongeneratoren voor meer­ onderhoud en randappara­ -TV toestel (antenne-ingang) VG8020. De nadelen die aan stemmige muziek en geluids­ - Monitor tuur. Een voordeel van MSX de VG8010 kleven (losse voe­ is dat de randap­ effekten. We speelden met - Datarecorder computers ding, matig toetsenbord, ont­ reeds bestaande MSX softwa­ paratuur uitwisselbaar is: een - 2 spelregelaars breken printeraansluiting) re om de mogelijkheden te - Printer Koreaanse MSX printer past kent de VG8020 niet. Een horen. Het MSX Basic heeft op de Philips VG8020. waardige loot in de MSX fa­ hier een speciale instruktie: Zoals al opgemerkt is de voe­ milie. De computer werkt PLA Y. Met deze instruktie dingseenheid bij de VG8020 Philips levert nu als randap­ met een Z80 A processor: het kunt u uw computer drie­ ingebouwd. Opgemerkt moet paratuur: een monitor, een hartje van de nieuwe machi­ stemmig muziek laten ma­ nog worden dat er een moge­ datarecorder , een spelrege­ ne. Als onze indruk juist is ken. Net zoals bij de andere lijkheid is om insteekmodules laar (joystick), een 64 Kb ge­ zijn er heel wat potentiële le­ instrukties wordt PLAY ge­ (bijv. voor spelletjes en dis­ heugenuitbreiding en prin­ den voor de snel opgerichte volgd door subkommando's kdrives) te gebruiken. De ters. Een diskettestation is PTC, de Vereniging van Phi­ voor tonen van een oktaaf, de twee 'slots' hiervoor bevin­ binnenkort leverbaar. De ge­ lips Thuiscomputergebrui­ toonhoogte, het tempo, volu­ den zich op de computer on­ bruiksaanwijzing eindigt met kers. Wat P 2000 T en MSX me, enz. der een klepje. Als insteek­ een aanhangsel met o.a. een gebruikers gemeen hebben is module zijn ook leverbaar: overzicht van hutmeldingen, ons echter een raadsel. tekstverwerkers, geheugen­ Duidelijk uitbreidingen en binnenkort ook kommunikatie interfa­ De handleiding die Philips le­ ces. vert verdient een kompli­ ment. Na een beschrijvend Op de VG8020 (en de voorwoord volgt een hoofd­ VG801O) bevindt zich een stuk over het uitpakken en in­ elektronische 'resettoets'. stalleren van een MSX-com­ Bijzonder handig dat je de puter. Overigens is dit kin­ computer niet steeds aan en derspel geworden want de uit hoeft te zetten als je met wirwar van kabeltjes die een schone lei wilt beginnen. vroeger vaak nodig was is te­ De gebruikershandleiding ruggebracht tot een snoertje maakt u vervolgens ver­ dat in de netspanning gaat en trouwd met het toetsenbord. een kabeltje naar de TV. We sloten de VG8020 hoogfre­ Op dat toetsenbord vallen de kwent aan op een televisie­ vijf funktietoetsen op (met toestel en waren zeer tevre­ 'shift' zijn dat er tien), die u den over de kwaliteit van het zelf kunt programmeren. Als beeld. de computer wordt afgele­ Als de gebruiker nog hogere verd zitten er al funkties in zo­ eisen stelt kan hij ook video­ als: RUN, LOAD en AUTO frekwent van de computer (het automatisch geven van ••••• MM •••••• MM •••• SSSSSS •••• XX •••••• XX ••••••••••••••••••••••• Onze VOORJAAR '85 PRIJSLIJST is uit. Stuur ons een ••• •••• • ~ •• M!Mo\ •• SS •••••• SS •• XX •••••• xx •• tijdschriften ••••••••• kaartje rret je naam en adres en de verrrelding ••••• ••••• MM •• MM •• MM •• SS •••••••••••• XX •• XX ••••••••••••••••••••••••• 'MSX COMPUTER MAGAZINE' en we sturen hem gratis toe •• •••• • MM •• MM •• MM •••• SSSSSS •••••••• XX •••••• boeken •••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••• •••• • MM •••••• MM •••••••••• SS •••• XX •• XX ••••••••••••••••••••••••• Hieronder een overzicht van de MSX artikelen die wij • ••••• MM •••••• MM •• SS •••••• SS •• XX •••••• xx •• software •••••••••••• op het ogenblik in voorraad hebben of zeer spoedig •• •••• • MM •••••• MM •••• SSSSSS •••• xx •••••• XX ••••••••••••••••••••••••••• verwachten. Let op onze karende advertenties! ••••

-- MSX tijdschriften : -- MSX boeken (vervolg) MSX USER een engelstalig MSX maandblad •••••••••••• f 8 MSX EXPOSED (pritchard) ••••••••••••••••••••••••••• f 39 MSX TAPE COMP{JI'IN:; •••••••••••••••••••••••••••••••• f 19 in 229 bladzijden karen de volgende hoofdstukken een tijdschrift op cassette. niets !TEer in te aan bod: 1- The MSX System, 2 - 'Itle Core BASIC, tikken, alleen inladen. 3 - Data Structures and Variables, 4 - cassette verschi jnt 6 maal per jaar. engelstalig. Tape Storage, 5 - The ON Carmands, 6 - The Video Display Processor, 7 - Joysticks, 8 - The MSX Sound -- MSX boeken : System, 9 - The programmable Peripheral Interface, MSX BASIC (SicklerjKluwer) ••••••••••••••••••••• f 29,75 10 - The MSX Memory Map, 11 - BASIC Style and sample MSX BASIC - LEREN PR~ ••••••••••••••••• f 24,50 Routines, 12 - MSX Machine Code. MSX BASIC HANDOOEK VOOR IEDEREEN ••••••••••••••• f 49,50 MSX GAMES EOOK (Lacey) •••••••••••••••••••••••••••• f 36 - uw MSX computer de baas (Groeneveld) bevat educational-, adventure-, sillUlation- en het eerste nederlandse MSX boek. 409 bladzijden arcade garres. van elk spel is een screenshot afge­ boordevol MSX informatie. drukt. inclusief chexSum verificatie-programma. DE MSX GEBRUIKERSGIDS (v Engelen) •••••••••••••• f 39,50 GETTIN:; MORE PROM MSX- with SPECI'RAVIDEO and all MSX- =sus MSX-BASIC, IlUlziek, 3D grafiek, prograrrrnaas. Carputers (Boyde-Shaw) •••••••••••••••••••••••••••• f 39 MSX ZAKBOEKJE (Akkermans) •••••••••••••••••••••• f 19,50 155 bladzijden: Editing and Debugging, Screen Test, MSX DISK HANDOOEK VOOR IEDEREEN (Groeneveld) ••• f 29,50 Gymnastic Characters, Sprite Characters, Draw MSX - AN IN'mODUCTION (Pearce,Bland) ••••••••••• f 39,- Strings, pixel Set, 'Itle Circle Line, Play Strings, Voor beginner en gevorderde. Beschrijft MSX Synthetic Sounds, Screen Effects, Change of face. BASIC inclusief de MSX Macro's voor IlUlziek en THE MSX COMPUTER PROGRAM EOOK (Apps) •••••••••••••• f 32 graphics. Veel voorbeeldprogranmaas, hints en lIEt o.a. arcade style space invaders, pilot flight tips. Een van de vier appendices beschrijft de sillUllation program, adventures en programning hints. verschillen tussen SV-BASIC en MSX-BASIC. 166 blz. MSX PRCGRAMM-SAMMLUN:; (Luers/Data Becker) ••••••••• f 49 MSX - AN INTRODUCTION + CASSETTE •••••••••••••••••• f 65 rret oa. assembler en platen-database. hetzelfde boek als hierboven beschreven rret daarbij BEHIND THE SCREENS OF THE MSX (Shaw) •••••••••••••• f 45 een cassette rret alle prograrrrnaas uit het boek. alles over de video Display Processor. WORKIN:; WITH MSX BASIC (Sinclair) ••••••••••••••••• f 39 INTRODOCIN:; MSX ASSEMBLY IANGUJ\GE AND Ml\CHINE CODE f 45 een leerboek voor het prograrrmeren in MSX-BASIC. Z80, RAM, ~ routines, MSX operating system etc. THE MSX GAMES EOOK (Gregory) •••••••••••••••••••••• f 36 STARTIN:; Ml\CHINE CODE ON THE MSX (Ridley) ••••••••• f 39 THE COMPLETE MSX PRCXiRAMMERS GUIDE (Sato e.a.) •••• f 69 het !TEest uitvoerige MSX boek tot nu toe. een -- binnenkort verwacht (prijzen kunnen afwijken) : orunisbaar standaardwerk voor elke MSX bezitter. * THE PROGRAMMER I S GUlDE 'ID THE MSX SYSTEM •••••••• f 45 Het boek bestaat uit 4 gedeeltes. * HET MSX SOFlWARE BOEl< (ten Berge) ••••••••••••••• f 28 1) begint bij het begin en leert het programmeren * MSX QUICK DISK HANDEOOK ••••••••••••••••••••••••• f 30 op MSX computers. 2) gevorderde programmeertechnieken * 40 GRAFISCHE PROGRAMMAAS IN MSX BASIC ••••••••••• f 30 en het werken rret geluid en graphics. 3) uitvoerige * MIRACULEUZE SPELEN VOOR UW MSX COMPUTER ••••••••• f 29 verklaring van zowel BASIC als machinetaal. * MSX PRAKTIJKPROGRAMMAAS (Akkermans ) •••••••••••••• 4) uitleg van de werking van de MSX computer plus een complete gids van het operating systeem. -- boeken over de Z80 processor : Z80 ASSEMBLY IANGUAGE PROGRAMMIN:; (Leventhal) •• f 89,­ -- JOYSTICK ZILOG Z80 CPU PROGRAMMIN:; REFERENCE CARD (Zilog) f 7,50 ARCADE TUR8J JOYSTICK (MSX conpatible) •••••••••••• f 89 CURSUS Z80 ASSEMBLEERTAAL (Hutty) •••••••••••••• f 36,-­ zeer degelijk rret rretalen pen en mi=oswitches. ~ VAN DE Z80 (Zaks) ••••••••••••••••• f 59,--

ACTUELE EN NIEUW BINNENGEKOMEN MSX SOFTWARE

MANIC MINER (Software Projects ) • f 39 CHOCKIE EGG (A&F) •••••••••••• f 34 MSX BASIC CURSUS (nederlands) • f 49 HUNCHBACK (Qcean) ••••••••••••••• f 39 JET SET WILLY (Software Proj). f 39 HISOFT DEVPAC ••••••••••••••••• f 89 MAXIMA (PSS) •••••••••••••••••••• f 39 BLAGGER (Alligata) ••••••••••• f 39 snelle (4000 regels/min.) assembler TIME BANDITS (PSS) •••••••••••••• f 39 CONI'RACI' BRICGE (Alligata) ••• f 49 + disassembler/debugger. SHARK HUNTER •••••••••••••••••••• f 45 DISC WARRIOR (Alligata) •••••• f 39 MSX FDRTH ••••••••••••••••••••• f185 HUMPHREY (Mr. Micro) •••••••••••• f 39 737 FLIGHT SIMULATOR ••••••••• f 49 HISOFT PASCAL COMPILER •••••••• fl35 LES FLICS (PSS) ••••••••••••••••• f 39 H.E.R.O ••••••••••• -Activision f 49 praktisch volledige implementatie. PUNCHY (Mr. Micro) •••••••••••••• f 39 BEI\M RIDER •••••••• -Activision f 49 19K groot. genereert Z80 code. THE HOBBIT MSX + boek ••••••••••• f 69 RIVER RAID •••••••• -Activision f 49 MSX 'lYPE CURSUS (nederlands) •• f 49 CRAZY roLF (Mr. Micro) golfspel • f 39 PI~ 11 •••••••• -Activision f 49 'mSi'l)RD MSX wordprocessor ••••• f 69 CUBIT (Mr. Micro) 3D logic garre • f 39 BOCK ROGERS ••••••••••• -USgold f 59 MSX ADRES database •••••••••••• f 49 RETURN 'ID EDEN (Level 9) •••••••• f 49 ZAXXON •••••••••••••••• -USgold f 59 M3X HUISIDUDOOE&JE •••••••••••• f 49 BUGABOD (Quicksilva) •••••••••••• f 39 THE ~ (Quicksilva) •••••• f 39 M3X SOUND MAKER ••••••••••••••• f 49 winkel open van woenflda.g verzendkosten f opbouw is dermate goed ge­ struktureerd het dat voor ie­ mand met enige kennis van Basic geen probleem mag zijn om de algemene loop te vol­ gen, temeer daar alle hoofd­ routines van kommentaar voorzien zijn. Het gedeelte vanaf regel 360 tot en met regel 470 bestuurt de richting waarin het man­ netje gaat lopen als de cursor­ toetsen ingedrukt worden. Afhankelijk van de waarde van B, het huisnummer, wordt een van de vier ON STICK(O) GOTO statements in de regels 400, 420, 440 en 460. Daarbij zorgen respek­ tievelijk de regels 410, 430, 450 en 470 ervoor dat het pro­ ÉÉN PIRHUIS gramma blijft wachten op de cursor-toets. Sommige rich­ Een zevental norse, eenzelvige mannen willen overnachten in tingen hebhen geen effect, omdat de ON STICK(O) GO­ een bungalowpark. Een vreemd bungalowpark, waarin de TO naar het eigen regelnum­ mer wijst. huisjes rond een centraal gelegen plein staan opgesteld. Ge­ Afhankelijk van de gekozen lukkig zijn er acht huisjes, zodat geen van de mannen in de richting springt het program­ ma dan naar of regel 480-490 , kou hoeft te blijven staan. Met meer in een huisje slapen doen of 500-510. De eerste routine ze namelijk onder geen voorwaarde. wordt gebruikt als er met de klok meegelopen moet wor­ den, de tweede als het man­ Aan u de taak om iedere man een eigen huisje toe te wijzen. netje tegen de klok in moet Makkelijk, denkt u, met maar zeven bewoners voor acht huis­ gaan. Afhankelijk van het nummer van het huisje waar jes? Nee, want dit zevental heeft nog een paar vreemde ge­ het mannetje voor staat, springt regel 480 naar een woontes. Zo zullen ze nooit in het huisje gaan slapen waar u punt in de lopen vooruit rou­ ze voor gezet heeft, ze lopen altijd eerst drie huisjes verder. tine, in de regels 800-970. Daarna wordt in 490 het huis­ De richting waarin mag u gelukkig wèl aangeven. nummer herekend waar het mannetje zich na het lopen Dan kunnen ze het ook niet hebben dat er iemand voor hun voor bevindt. Regels 500-510 hebhen hetzelfde doel, alleen huisje staat, dat geeft onmiddellijk ruzie. Kortom, om iedereen wordt nu de Jopen achteruit routine op980-1150 gehruikt. aan een slaapplaatsje te helpen kan nog wel wat problemen Deze heide looproutines, met zich meebrengen. U kunt zelfs in een onoplosbare situatie voor- en achteruit, zijn overi­ gens aardig geprogram­ terecht komen. meerd. Beide routines zijn namelijk lussen, dat wil zeg­ Nadat het spel gestart is, woner. Het eind van het lied­ er weer onmiddellijk ruzie gen dat het eind van de routi­ wordt het hungalowpark op je is dat de nieuwkomer het uit. ne weer terugspringt naar de het scherm getekend, waarbij onderspit delft, en weer af­ start. Slechts als de teller C, in alle huisjes het licht uit is, druipt naar zijn oorspronke­ Mocht u onder het spelen op­ die bijhoudt hoeveel huisjes als teken dat ze nog onhe­ lijke positie, linksonder op nieuw willen beginnen, dan we al gepasseerd zijn, de woond zijn. Linksonder op het scherm. kan dat simpelweg door de waarde 3 bereikt, worden de­ uw scherm ziet u de zeven letter '0' in te tikken, van ze lussen verlaten. Zowel 10- mannetjes, en midden op het Als u het mannetje voor een 'overnieuw'. Dat zal vaker pen vooruit als lopen achter­ plein verschijnt de vraag: onbewoond huisje geplaatst nodig zijn dan u lief is, want uit, die op zich slechts bestu­ 'NUMMER?'. U kunt nu het heeft, dan verschijnt de dit puzzelprogramma is min­ ringen zijn, maken gebruik nummer van het huis intik­ vraag: 'WAARHEEN?' . Nu der simpel dan het lijkt! van de groep van vier routines ken, waarvoor het mannetje kunt u met de cursor-toetsen in de regels 1480-1780. Dit moet gaan staan. Let op, als aangeven in welke richting HOE HnWERKT viertal, lopen vertikaal, lopen u een nummer intikt van een het mannetje moet gaan lo­ horizontaal, lopen diagonaal al hewoond huisje, dan ver­ pen. Na twee huisjes gepas­ Het programma is te lang om linksonder-rechtsboven en schijnt het mannetje daar seerd te hebben, neemt hij in helemaal door te lopen, maar lopen linksboven-rechtson­ wel, maar er breekt onmid­ het derde zijn intrek. Al­ bepaalde routines zijn zeker der, verzorgen de eigenlijke dellijk een vechtpartij uit tus­ thans, als dat nog niet be­ interessant genoeg om de heweging van het mannetje sen de nieuwkomer en de he- woond was, want dan breekt aandacht op te vestigen. De op het scherm.

r r m -r -e u t COMPUnll MAGAZINE

1~ REM EEN PER HUIS 5611 IF H(B)=1 THEN 6411 2~ REM 5711 LlNE (HX+6,HY+16)-(HX+16,HY+26),1 3~ REM MSX Computer Magazine 1I,BF 4~ REM nummer 2 5811 LlNE (HX+11,HY+16)-(HX+11,HY+26), 5f1 REM 59~ LlNE (HX+6,HY+21)-(HX+16,HY+21),1 6~ • INITIALISATIE ****************** 6f1f1 H(B)=1 7~ DIM H(8) 61f1 IF M=1I THEN 2/19~ 8~ M=7 62/1 GOTO 24f1 9~ VT=2~ 63~ • FLITSEN RAAM ****************** 1f1~ COLOR 15,7,7 64f1 FOR 1=1 TO 5 11~ SCREEN 2,2 65~ LlNE (HX+6,HY+16)-(HX+16,HY+26) 12~ OPEN "grp:" FOR OUTPUT AS #1 ,1,BF : BEEP 13~ GOSUB 117f1 66/1 FOR ZZ=1 TO 5~: NEXT ZZ 14~ RESTORE 199~ 6711 LlNE (HX+6,HY+16)-(HX+16,HY+26) 15~ FOR J=~ TO 8 ,1 f1 ,BF 16~ S$= .... 6811 LlNE (HX+11,HY+16)-(HX+11,HY+26 17~ FOR 1=1 TO 32 ) , 1 18~ REAO A$ 69~ LlNE (HX+6,HY+21)-(HX+16,HY+21) 19~ S$=S$+CHR$ (VAL( "&H"+A$» ,1: BEEP 2~~ NEXT I 7~/I FOR ZZ=1 TO 5/1: NEXT ZZ 21~ SPRITE$(J)=S$ 71~ NEXT I 22~ NEXT J 72f1 FOR ZZ=1 TO 3~f1: NEXT ZZ 23~ • START SPEL ******************** 73'1 M=M+1 24~ LlNE (138,1f14)-(65,96),4,BF: PRIN 74~ PUT SPRITE M,(199+(MM004)*1f1,13f1+ Ti 1 , .. NUMMER?" 25*(M\4»,1~,8 2511 IF A$="O" OR A$="o" THEN RUN 7511 GOTO 24f1 26~ A$=INKEY$: lF A$= .... THEN 26~ 7611 • HUIS IS BEZET ***************** 27f1 lF VAL(A$)<1 OR VAL(A$»8 THEN 24 77'1 ON ~ GOSUB 19~~,19111,19211,193~,19 ~ 411,19511,196/1,197/1 28~ B=VAL(A$) 78/1 PUT SPRITE f1,(X,Y),1,12 29~ PUT SPRITE M,(f1,~),1,12 79~ GOTO 64f1 3~~ M=M-1 8/1~ • LOPEN VOORUIT ***************** 31~ ON B GOSUB 181~,182~,183~,184~,18 list. 5f1,186~,187~,188~ 81~ 01=1: GOSUB 157~: GOSUB 173f1: C=C 32~ PUT SPRITE f1, (X, Y) ,14,8 +1 33~ IF H(B)=1 THEN 77f1 82/1 IF C=3 THEN RETURN 34f1 LINE (138,1f14)-(65,96),4,BF: PRIN 83~ 01=1: GOSUB 173f1: GOSUB 14911: C=C Ti 1 , "WAARHEEN? .. +1 35~ C=1I 8411 IF C=3 THEN RETURN 36f1 IF B<4 THEN 4f1f1 8511 01=1: GOSUB 149f1: 01=-1: GOSUB 16 37~ IF B=4 THEN 42f1 5~: C=C+1 38~ IF B=8 THEN 46~ 8611 IE' C=3 THEN RETURN 39f1 GOTO 44f1 87/1 01=-1: GOSUB 165'1: GOSUB 15711: C= 4~f1 ON STICK(~) GOTO 5~~,4~~,48~,4811, C+1 48~,4~~,5~~,5~~ 8811 IF C=3 THEN RETURN 41 ~ GOTO 4f1~ 89~ 01=-1: GO SUB 15711: GOSUB 173f1: C= 42~ ON STICK(~) GOTO 5~~,5~~,5~~,42~, C+1 48~,48~,48~,42~ 9/1/1 IF C=3 THEN RETURN 43f1 GOTO 42f1 9111 01=-1: GOSUB 173f1: GOSUB 149~: C= 44~ ON STICK(~) GOTO 48~,44~,5~~,5~~, C+1 5~~,44~,48~,48/1 9211 lF C=3 THEN RETURN 45~ GOTO 44f1 93'1 01=-1: GOSUB 14911: 01=1: GOSUB 16 46/1 ON STICK(/I) GOTO 48/1,48/1,48/1,46~, 5~: C=C+1 5/1~,5/1/1,5/1~,46/1 94/1 IF C=3 THEN RETURN 47/1 GOTO 46~ 95~ 01=1: GOSUB 165~: GOSUB 157~: C=C 48f1 ON B GOSUB 81f1,83/1,85/1,87~,89/1,91 +1 /I,93~,95~ 96/1 IF C=3 THEN RETURN 4911 B=(B+2)M008+1: GOTO 52/1 97/1 GOTO 81f1 5/111 ON B GOSUB 9911,11311,11111,1/19/1,1117 98/1 I LOPEN ACHTERUIT ************** 11,111511,111311,111111 9911 01=-1: GOSUB 157f1: GOSUB 16511: C= 5111 B=B-3: IF B<1 THEN B=8+B C+1 5211 ON B GOSUB 191111,19111,19211,19311,19 1111111 IF C=3 THEN RETURN 411,195g,19611,19711 1111f1 01=-1: GOSUB 16511: 01=1: GOSUB 1 5311 PUT SPRITE 1I,(X,Y),14,8 49/1: C=C+1 5411 FOR ZZ=1 TO 31111: NEXT ZZ 1112f1 IF C=3 THEN RETURN 55~ PUT SPRITE f1,(X,Y),1,12 111311 01=1: GOSUB 14911: GOSUB 17311: C= C+1 111411 IF C=3 THEN RETURN 15611 • LOPEN HORIZONTAAL ************ 111511 DI=1: GOSUB 17311: GOSUB 15711: C= 15711 FOR 1=1 TO 211 STEP 2 C+1 15811 PUT SPRITE 11,(X+I*DI,y),14,2+D 111611 IF C=3 THEN RETURN I: BEEP 111711 DI=1: GOSUB 15711: GOSUB 16511: C= 15911 FOR ZZ=1 TO VT: NEXT ZZ C+1 161111 PUT SPRITE 11,(X+I*DI+DI,Y),14, 111811 IF C= 3 THEN RETURN 1+DI: BEEP 111911 DI=1: GOSUB 16511: DI=-1: GOSUB 1 16111 FOR ZZ=1 TO VT: NEXT ZZ 4911: C=C+1 16211 NEXT I 111111 IF C=3 THEN RETURN 16311 x=x+211*DI: RETURN 11111 DI=-1: GOSUB 14911: GOSUB 17311: C 16411 • LOPEN DIAGONAAL LO/RB ******** =C+1 16511 FOR 1=1 TO 14 STEP 2 11211 IF C=3 THEN RETURN 16611 PUT SPRITE 11,(X+I*DI,Y-I*DI),1 11311 DI=-1: GOSUB 17311: GOSUB 15711: C 4,2+DI: BEEP =C+1 16711 FOR ZZ=1 TO VT: NEXT ZZ 11411 IF C=3 THEN RETURN 16811 PUT SPRITE 11,(X+I*DI+DI,Y-I*DI 11511 GOTO 9911 -DI),14,1+DI: BEEP 11611 • SCHERMOPBOUW ***************** 16911 FOR ZZ=1 TO VT: NEXT ZZ 11711 CIRCLE (1111,99),52,6 171111 NEXT I 11811 PAINT (1111,96),6,6 17111 X=X+14*DI: Y=Y-14*DI: RETURN 11911 CIRCLE (1111,99),411,4 17211 • LOPEN DIAGONAAL LB/RO ******** 121111 PAINT (1111,96),4,4 17311 FOR 1=1 TO 14 STEP 2 12111 RESTORE 13611 17411 PUT SPRITE 11,(X+I*DI,Y+I*DI),1 12211 FOR J=1 TO 8 4,2+DI: BEEP 12311 READ X,Y 17511 FOR ZZ=1 TO VT: NEXT ZZ 12411 LlNE (X+6,Y)-(X+24,Y),1 17611 PUT SPRITE 11,(X+I*DI+DI,Y+I*DI 12511 LINE (X+311,Y+11)-(X+24,Y),1 +DI),14,1+DI: BEEP 12611 LlNE (X+311,Y+11)-(X,Y+11),1 17711 FOR ZZ=1 TO VT: NEXT ZZ 12711 LlNE (X+6,Y)-(X,Y+11),1 17811 NEXT I 12811 PAINT (X+7,Y+1),1,1 17911 X=X+14*DI: Y=Y+14*DI: RETURN 12911 LlNE (X+I1,Y+12)-(X+311,Y+311),1, 181111 • COORDINATEN START MANNETJE *** BF 18111 X=93 :Y=411 :RETURN 131111 LINE (X+6,Y+16)-(X+16,Y+26),4, 18211 X=127:Y=54 :RETURN BF 18311 X=141:Y=88 :RETURN 13111 LINE (X+22,Y+14)-(X+28,Y+29),7 18411 X=127:Y=122:RETURN ,BF 18511 X=93 :Y=136:RETURN 13211 LINE (X+11,Y+16)-(X+11,Y+26),1 18611 X=59 :Y=122:RETURN 13311 LlNE (X+6,Y+21)-(X+16,Y+21),1 18711 X=45 :Y=88 :RETURN 13411 PSET (X+15,Y+19),4: COLOR 1: P 18811 X=59 :Y=54 :RETURN RINT #1,J: COLOR 14 18911 • COORDlNATEN RAAM ************* 13511 NEXT J 191111 HX=86 :HY=5 :RETURN 13611 DATA 86,5,1411,27,162,81,1411,135, 19111 HX=1411:HY=27 :RETURN 86,157,32,135,111,81,32,27 19211 HX= 162 : HY=81 : RETURN 13711 FOR 1=1 TO 7 19311 HX=1411:HY=135:RETURN 13811 PUT SPRITE I,(199+(IMOD4)*111,1 19411 HX=86 :HY=157:RETURN 311+25*(1\4»,111,8 19511 HX=32 :HY=135:RETURN 13911 NEXT I 19611 HX=111 :HY=81 :RETURN 141111 LINE (195,5)-(248,1911),12,BF 19711 HX=32 :HY=27 :RETURN 14111 DRAW"l:m212,111": PRINT#1,"EEN" 19811 • SPRITEDATA ******************* 14211 DRAW"l:m212,25": PRINT#1,"PER" 19911 DATA 113,117,115,f17,111,113,117,I1F,1B, 14311 DRAW"l:m2118,411": PRINT#1, "HUIS" 33,113,113,116,116,I1C,l1C,811,CI1,CI1,CI1,811,C 14411 DRAW "l:m2118 , 911": PRINT# 1 , "OVER" I1,FI1,Fc,CC,CI1,cl1,CI1,F8,78,1111,1111 14511 DRAW "l:m2114 , 11111": PRINT# 1, "NIEUW" 2111111 DATA 113,117,115,117,111,113,117,117,I1F, 14611 DRAW "l:m21111 , 1119": PRINT#1," =' O' I1F,I1B,113,116,116,113,113,811,CI1,CI1,CI1,811,C " I1,EI1,EI1,FI1,FI1,D8,CI1,CI1,611,611,611 14711 RETURN 211111 DATA 111,113,113,113,111,113,I1F,3F,33, 14811 • LOPEN VERTICAAL ************** 113,113,113,1F,1E,I1I1,I1I1,CI1,EI1,AI1,EI1,811,C 14911 FOR 1=1 TO 211 STEP 2 I1,EI1,FI1,D8,cc,CI1,CI1,611,611,311,311 151111 PUT SPRITE 11,(X,Y+I*DI),14,6-D 211211 DATA 111,113,113,113,111,113,117,117,I1F, I: BEEP I1F,1B,113,113,116,116,116,CI1,EI1,AI1,EI1,811,C 15111 FOR ZZ=1 TO VT: NEXT ZZ I1,EI1,EI1,FI1,FI1,DI1,CI1,611,611,CI1,CI1 15211 PUT SPRITE 11,(X,Y+I*DI+DI),14, 211311 DATA 113,117,115,f17,113,117,I1F,1F,1B, 5-DI: BEEP 113,113,113,113,113,113,113,811,CI1,411,CI1,811,C 15311 FOR ZZ=1 TO VT: NEXT ZZ I1,EI1,FI1,BI1,911,CI1,EI1,FI1,311,1111,1111 15411 NEXT I 15511 Y=Y+211*DI: RETURN

r -, te 2~4g DATA g1,g3,g2,g3,g1,g3,g7,gF,gD, '",: 72; ""; 176, '.2': 78 ~9,~3,97,gF,~C,~~,99,C9,E9,~,E~,C~,E "3', 27, t'4': .84' "5': 36 9,F9,F8,D8,C9,C9,C9,C9,C~,C~,C9 ,1'6': 9'; 117'. S1, "8': 96 2~5~ DATA g3,g7,97,g7,93,g7,9F,1F,1B, "9': 215; 11": 74, 111'= 221 93,g3,93,93,93,93,93,89,C9,C~,C~,8~,C 1U', 8', 113'= 235; 114': 86 ~,E~,F9,B9,9~,C~,E9,F~,3~,99,99 115'; 15S, 11eJ, " 1171= 132 2g69 DATA 91,93,93,93,91,93,97,9F,9D, .1"lS'l112; U 9'. 2', 12": 62 ~9,93,97,9F,9C,99,99,C~,E9,E9,E9,C9,E 121.:. 15', 122;. "4, 123ft: 56 ~,F9,F8,D8,C9,c~,c~,C~,c~,C9,C9 124': 169; 125': 144, 126': 171 2~79 DATA 93,g7,9S,g7,93,g7,9F,9F,9F, 127': 218; 128'= 229, 129'1: 161 ~F,9F,97,93,93,g3,93,89,C~,49,C9,8~,C 1311= 192, 131': 168; 132'= 5 9,E~,E9,E9,E9,E9,C9,89,89,89,89 133': 145, 134': .91, 135': 111 2989 • SPELEINDE ******************** 136': "2; 137,1: 94; 138't 47 2~9~ LINE (138,194)-(65,96),4,BF: PRI 139': 112; 14"" 26; 141'.: 34 NT#1," BRAVO!!" 142'" "5, 1431: 1351 1449: 5' 21" FOR ZZ=1 TO "'9: NEXT ZZ 145': 4; 146':. 94, 147': 1$2 2", LINE (138,1g4)-(65,96),4,BF: PRI 148': " . 149J: 49, 1sr,= 63 NT#1,"NOO EENS?" 151': 2"; 152'; 115, 153': 217 212' I$=INKEY$: IF I$="J" OR I$="j" T 154': ",; 15S,~2" . 156'= ,. HEN RUN ELSE IF I$="N" OR I$="n" THEN 157': 45, 158': .198, 159': 225 COLOR 15,4,4: END . 16"& 225; 161,~2,1, 162': 97 2139 GOTO 212g '163'= 2; 164': . 'J 165'= 96 166': 243; 167~: 2211 168': 237 169': 227, 17,,: 93; 171': 26 ,72': " 173'* 92, 174'1 179 175': 211, 1761.. 91, 177'= 223 1781: H7; 179': ," 18": , ********** CBECKSUM LIST ************ 1811: 225, 182': 2'3, 1831= " * Deze reqels niet intikken. Lees * 184:f1: 15S, 185'# 89, 1861: 26 * artikel Invoer COntrole progra_ * 187':1411 188'= 86, "89,: I * elders in dit tijdschrif.t vOOr * '.,.: 16; 191 • .., 199, 1921'= 238 .* verdere aanwijzinqen. * 193f: 243, .194'= 223" 195':71 ************************************* 196f1; 248, 19'11= 19, 198': , 19: 2': 3': 9 1995" 157, til'·: ,," a,l,= 135 49: "91 511: "11, 611: 11 2121:88f 2'31: 123, 2'4': 2'4 7': 189; 811: 167, 911: 65. t151= 1161 216',= 232; 217': 86 19': 81, 11': 99, U'c' 2'34 2'81; " 219'·: 2'5; 21": 29 13', 53; 14': 42, 15': 163 .2U,: 245., . 2121: 8', 213': 163 169: 97; 17': 23, 18': 2'2 19': 175t 2'11: 1211, 21'= 214 22': 214, 23': ,; 24fl: 113 25'= 2'6; 26': 218; 27': 37 289: 152; 29': 143, 3": 2'6 319: 136, 329: 239; 33': 126 349: 85; 35': 186; 36': 136 37': 183; 38': 41, 39'; 9' 4g9: 76, 41': 31; 42': 148 4311: 57, 44': 229, 459: 83 469: 164, 47': "9; 48.: 5 49': 125, 5'9: "4; 51': 14' 52': 132; 53': 243; 5.'" 1 SS,: 15; 56': 51, 57': 31 58': 196; 59': 2116; 6": 35 61': 3; 62': 59; 63': , 64IJ: 12', 65'= 155, 66': 71 67': 2~, 689: 63; 69': 112 7'IJ: 6'; 71': 217; 72'. 255 73': 2", 74': 139, 75': 66 76': ,; 77': 144, 78': 23 79': 114, 8'IJ: 81': 38 82~h 194, 83': 98; 84': 1981 85': 67, 86': 2'2," 87': 251 88': 2'61 899: 212; 9": 191 91': 254; 92': 1951 93': 51 9.': 199, 95': 91; 96'= 2,3e 97': 99; 98': ,; 99':'246 Hier volgt het in een iets ge­ In regel 660 worden de sprite decimale kode tot het verle­ Op deze manier wordt voor­ wijzigde vorm. De joystick data ingelezen. Met de den. komen dat we 'uit het array' fungeert als de arm die naar SCREEN 2,3 opdracht heb­ In regel 740 zien we een han­ lopen; met het DIM state­ achter getrokken moet wor­ ben we gekozen voor de ver­ dige toepassing van het array ment hebben we immers den. Door in regel 130 STICK grote sprites van 16 bij 16 (de lijstvariabele ). Door mid­ slechts ruimte gereserveerd (1) .. te vervangen door beeldpunt jes, op een grafisch del van een twee-dimensio­ voor een array van 16 bij 2! In STICK (0) .. starten we de scherm. Deze vergroting naal array koppelen we ver­ de twee andere PUT SPRITE gokkast met de cursor down­ houdt in dat de sprites zowel schillende kleuren aan dezelf­ opdrachten nu, die de sprites toets. Bij de eerste beurt in de hoogte als in de breedte de sprites, waardoor het aan­ in het middelste en rechtse duurt het even voordat de fi­ met een faktor twee ver­ tal mogelijke plaatjes op de vakje zetten (eigenlijk: op de guurtjes op het scherm staan. menigvuldigd worden. De 'wielen' van de machine flink andere spritevlakken zetten) vakjes waarin ze geprojek­ toeneemt. Bekijk- de laatste gebruiken we hetzelfde array. teerd gaan worden moeten twee parameters in de eerste De scoretabel meer dan 32 puntjes hoog en PUT SPRITE opdracht in re­ Enkel de tellers beginnen bij aantal pnt. breed worden, willen de fi­ gel 290 maar eens. Deze ge­ een andere waarde, of mis­ Drie Jokers ...... 20 guurtjes erin passen. Geko­ ven respectievelijk de kleur schien wel bij dezelfde als het Drie Losers ...... 10 zen is voor 35, zie de LINE en het nummer van de sprite toevallig zo uitkomt. M, S, X in een kleur ..... 10 opdrachten in regels 490 tot aan. De variabele PO is een Probeert u zelf eens wat ande­ Joker, S, X ...... 6 en met 510. teller waar', an we de begin­ re of extra kleuren in te vul­ M, Joker, X ...... 6 De DATA statements voor waarde r"adom kiezen. Elke len. Let wel: hoe meer ver­ M, S, Joker ...... 6 de sprites staan vanaf regel keer dat de FOR NEXT lus schillende kleuren, des te Drie gelijke letters ...... 5 1300. Door bij het lezen uit de doorlopen wordt, wordt PO 1 minder winstkans. M, Joker, M ...... 5 datalijst steeds '&H' voor een hoger. Stel dat PO de waarde Op regel 240 begint de hoofd­ S, Joker, S ...... 5 stukje data te plaatsen, geven 9 heeft gekregen. Kijkt u nu lus. Om ervoor te zorgen dat X, Joker, X ...... 5 we de computer te kennen dat eens naar het negende getal­ de 'wielen' met de plaatjes Drie gelijke kleuren ...... 4 het hier om hexadecimale ko­ len paar in het array: het eer­ niet altijd even lang draaien de gaat. Lastig op het eerste ste g~tal is 1, het tweede een en een voor een tot stilstand De computer betaalt helaas gezicht, maar het voordeel 7. CO(9,0) heeft dus de waar­ komen, kiezen we weer een enkel in vrije spelen, maar van deze notatie is dat we de 1 en zorgt ervoor dat we paar random getallen TO, Tl zorgt wel voor twee deuntjes voor elke 'byte' waaruit de sprite nummer 1, de M, te en T2. bij pech of geluk. U wordt sprite is opgebouwd met twee zien krijgen. CO(9,l) heeft verzocht verloren bedragen van zulke getallen kunnen de waarde 7 en zorgt ervoor We trekken het eerste ran­ over te maken aan de redak­ volstaan. Eén voor de vier lin­ dat de M cyaan gekleurd is. dom getal uit de klokvariabie tie! ker bits, en één voor de vier De volgende keer dat deze '-TIME' en bij voorkeur de rechter. Een '0' betekent vier PUT SPRITE opdracht ge­ volgende getallen ook. Doen bits uit, een 'F' vier bits aan, passeerd wordt, zien we een we dit niet, dan wordt elke HOE HnWERKT vier puntjes op het scherm. lichtrode S: het tiende getal­ keer dat we het spel starten, Omdat Jackpot een aardig Zo hoort bij elk cijfer tussen lenpaar is 2,9. Zo geeft het dezelfde reeks 'random' ge­ programma is voor de iets 1 en 9, en bij elke 'letter' van elfde paar 3,3 een lichtgroene tallen gebruikt. Het gevolg gevorderde beginner, zullen A tot en met F een ander bit­ X, het twaalfde paar de gele hiervan is dat we vanaf de we in grote lijnen uitleggen patroontje van aan en uit. joker, het dertiende een licht­ start van het programma hoe het een en ander in zijn Met een handig lijstje hier­ rode M. En zo gaat het door. steeds dezelfde opeenvolging werk gaat. Niet alle details voor - een voorbeeld staat in Hoger dan 16 kunnen we niet, van uitkomsten tegenkomen. kunnen echter aan bod ko­ het handboek van de Sony daar zorgt de MOD funktie in Vult u achter elke RND funk­ men, daarvoor is Jackpot nu Hitbit - behoort het lastige regel 280 voor, die ons dan tie maar eens in 1 of een ander eenmaal te lang. omwerken van binaire naar weer bij nul laat beginnen. positief getal in tussen de COMPUYllt MAGAZINE

haakjes! Elke keer zien we dan TO. Elke keer dat de lus dezelde reeks. De getallen wordt doorlopen, worden alle 33~ P1=(P1+1)MOD16 zijn dus helemaal niet zo wil­ drie met 1 verlaagd: T2 door 34~ PUT SPRITE 1,(112,62),CO(P1,1) lekeurig. De computer bere­ de step -I in regel 240, TO en ,CO(P1,~): GOSUB 83~ kent steeds dezelfde reeks ge­ Tl door de opdracht in regel 35~ FOR K=1 TO KX: NEXT K: KX=KX+ tallen. Door echter een nega­ 250. TO, de kleinste, zal het 1.5 tief getal tussen de haakjes te eerst bij nul zijn. Is TO een­ 36~ , derde wiel plaatsen, springen we naar maal kleiner dan nul dan 37~ P2=(P2+1)MOD16 een bepaald punt binnen die springt het programma met­ 38~ PUT SPRITE 2,(187,62),CO(P2,1) reeks. Waar binnen die reeks een naar regel 320, waardoor ,CO(P2,~): GOSUB 83~ hangt af van het ingevulde ne­ de sprite in het linkervakje 39~ FOR K=1 TO KX: NEXT K: KX=KX+ gatieve getal, maar ook hier gewoon blijft staan. Is ook Tl 1.5 stuurt hetzelfde getal ons kleiner dan nul geworden, 4~~ NEXT N naar hetzelfde punt binnen de dan wordt ook over het twee­ 41~ BEEP reeks. De variabele TIME, de PUT SPRITE statement 42~ GOSUB 93~: ' SCORE-BEREKENING de ingebouwde tijdklok, nu, heengesprongen en draait al­ verandert 50 keer per secon­ leen het laatste wiel nog tot­ 43~ GOTO 12~ de van waarde. Daardoor zal dat T2 ook 'op' is. We verla­ 44~ , het speelscherm *************** de computer elke keer dat de ten dan de FOR NEXT lus en 45~ CLS: SCREEN 2,3 RND funktie wordt aange­ kunnen de scores gaan bere­ 46~ DIM CO(15,1): SC=5 roepen naar een ander punt kenen aan de hand van de 47~ OPEN "grp:" FOR OUTPUT AS#1 binnen de reeks springen van waarden die kleur en sprite 48~ COLOR 1,15,3: CLS waaruit deze verder doorlo­ parameters hadden op dat 49~ LlNE (12,12)-(243,18~),12,BF pen wordt. Op deze manier moment. Nog even dit; met 5~~ LlNE (35,6~)-(7~,97),1,B halen we dan toch de onvoor­ de FOR K= TO KX lussen si­ 51~ LlNE (11~,6~)-(145,97),1,B spelbaarheid binnen. muleren we dat de wielen 52~ LlNE (185,6~)-(22~,97),1,B Na dit uitstapje over random steeds langzamer gaan lopen 53~ LINE (1~~,125)-(155,155),1,B getallen gaan we verder met door deze zogenaamde 54~ LlNE (3g,55)-(75,1~3),1,B het eigenlijke programma. wachtlussen - waarbinnen 55~ LINE (1~5,55)-(15~,1~3),1,B We hebben er voor gezorgd niets gebeurt - elke keer dat 56~ LlNE (18~,55)-(225,1~3),1,B dat T2 groter is dan TI , en de­ de hoofdlus wordt doorlopen 57~ PAINT (5~,7~) ze is op zijn beurt weer groter iets langer te maken. 58~ PAINT (115,7~) 59~ PAINT (19~,7~) 1~ REM MSX GOKMACHlNE 6~~ DRAW"bn37 , 2~": PRINT# 1, "MSX COMPU 2~ REM TER MAGAZINE'S" 3~ REM MSX Computer Magazine 61~ DRAW"bn1~~ ,35": PRINT#1, "JACKPOT" 4~ REM nwmner 2 62~ DRAW"bn116,135": PRINT#1,SC 5.~ REM 63~ DRAW"bn1~5, 145": PRINT#1, "SPELEN" 6~ GOSUB 86~: • riedel bij flop 64~ RETURN 7~ GOSUB 89~: • riedel bij score 65~ END 8~ GOSUB 44~: • scherm 66~ • inlezen van de sprites ******** 9~ GOSUB 72~: • kleur/sprite array 67~ RESTORE 129~ 1~~ GOSUB 66~: • sprites inlezen 68~ FOR J=1 TO 5: S$= .... 11~ • spelen ************************ 69~ FOR 1=1 TO 32: READ P$:S$=S$+CHR$ 12~ IF PLAY (~) THEN 12~ (VAL( "&h"+P$}): NEXT I 13~ IF STICK(1)<>5 THEN 13~ 7~~ SPRITE$(J)=S$: NEXT J 14~ GOSUB 78~: KX=5 71~ RETURN 15~ • tijd dat wielen draaien wordt r 72~ • inlezen van het kleur-array *** andom gekozen 7 3~ RESTORE 7 6~ 16~ T~=INT(RND(-TlME)*5)+2~ 74~ FOR I=~ TO 15: FOR L=~ TO 1: READ 17~ T1=T~+INT(RND(-TlME)*3)+3 CO(I,L): NEXT L: NEXT I 18~ T2=T1+INT(RND(-TlME}*3}+2 75~ , data letters en kleur ********* 19~ • beginstand van de wielen wordt 76~ DATA 1,3,2,5,3,7,4,11,1,5,2,7,3,9 ook random gekozen ,5,13,1,7,2,9,3,3,4,11,1,9,2,3,3,5,5, 2~~ P~=INT(RND(-TlME}*15)+1 13 21~ P1=INT(RND(-TlME)*15)+1 77~ RETURN 22~ P2=INT(RND(-TlME)*15)+1 78~ • huiltoon ********************** 23~ • hoofdlus ********************** 79~ FOR K=~ TO 25~ 24~ FOR N=T2 TO ~ STEP -1 8~~ SOUND ~,K: SOUND 1,~: SOUND 8,1~ 25~ T~=T~-1: T1=T1-1 81~ NEXT K 26~ • eerste wiel 82~ RETURN 27~ IF T~<~ THEN 32~ 83~ , tikken van de raderen ********* 28~ P~=(P~+1)MOD16 84~ SOUND6,2: SOUND7,8: SOUND8,16: SO 29~ PUT SPRITE ~,(37,62),CO(P~,1), UND9,16: SOUND1~,16: SOUND11,1: SOUND CO(P~,~): GOSUB 83~ 12 ,5: SOUND 13 , ~ 3~~ FOR K=1 TO KX: NEXT K: KX=KX+ 85~ RETURN 1.5 86~ , muziek bij flop *************** 31~ , tweede wiel 87~ M1$="v15t25504gr16g8r16g8r16ar8gr 32~ IF T1<~ THEN 37~ bo5r8c" 88Jl RETURN ~7,~7,~E,1C,38,7Jl,EJl,JlE,1c,38,7Jl,EJl,C 89g , muziek bij score ************** Jl,CJl,8Jl,CJl,CJl,CJl,EJl,7Jl,38,1C,JlE 9gJl M2$="v15t25504gSr16gSr16a8r16b8r8 135Jl ' data sprite 4 = joker ******** gSr16b8r16ar16gSr16gSr16a8r16b8r8gr8f 136~ DATA ~3,~C,1Jl,2Jl,4Jl,46,86,8~,8Jl, +" 88,4C,46,23,1~,JlC,Jl3,CJl,3Jl,Jl8,Jl4,~2,6 91g M3$=''r8gSr16gSr8a8r8b8r805c8o4r16 2,61,~1,~1,11,32,62,C4,Jl8,3Jl,CJl b8r16a8r16gSr16f+8r16d8r6e8r16f+8r8gr 137~ , data sp rite 5 = dummy ******** 8g2" 138~ DATA ~3,~c,1Jl,2Jl,4Jl,46,86,8Jl,8g, 92Jl RETURN 83,46,4C,28,1~,JlC,Jl3,CJl,3Jl,Jl8,Jl4,~2,6 93Jl ' scoreberekening *************** 2,61,~1,~1,C1,62,32,14,~8,3~,Cg 94~ , letters M,S,X, eventueel joker 95Jl IF CO{PJl,Jl)=4 THEN JJl=1 96Jl IF CO(P1,Jl)=4 THEN J1=1 ********** CHECKSUM LIST ************ 97Jl IF CO(P2,~)=4 THEN J2=1 * Deze regels niet intikken. Lees * 98Jl IF (CO(PJl,Jl)=1 OR JJl=1) AND (CO(P * artikel Invoer Controle Programma * 1,Jl)=2 OR J1=1) AND (CO(P2,Jl)=3 OR J2 * elders in dit tijdschrift voor * =1) THEN SC=SC+6:M=1 * verdere aanwijzingen. * 99Jl 'gelijke kleuren ************************************* 1JlJlJl IF CO(PJl,1)=CO(P1,1) AND CO(P1,1 1(1: Jl; 2Jl: Jl; 3Jl: fI )=CO(P2,1) THEN SC=SC+4: M=1 4~: Jl; 5Jl: Jl; 6Jl: 14 1Jl1Jl 'gelijke letters 7g: 117 ; 8f1: 128; 9f1: 222 192Jl IF CO(PJl,Jl)=CO(P2,Jl) AND CO(PJl,g 1(1(1: 237; 11Jl : (1; 12Jl: 93 )<>5 AND (CO(P1,~)=CO(P2,Jl) OR J1=1) 13(1 : 231 I 14(1: 159; 15(1: g THEN SC=SC+5: M=1 16Jl: 14Jll 17(1: 6; 18(1: 25(1 1Jl3Jl ' twee jokers naast elkaar 19~: (1; 2(1S1: 1Jl(1; 21Jl: 1(18 1~4~ IF (J~=1 AND J1=1) OR (J1=1 AND 22(1: 116; 23Jl: (1; 24~: 16(1 J2=1) THEN SC=SC+5: M=1 i5(1: 62; 26(1: (1, 27(1: 77 1~5~ IF M=1 THEN PLAY M2$+M3$ ELSE PL 28Jl: 46; 29(1: 154; 3(1Jl: 169 AY M1$: SC=SC-1 31(1: (1, 32g: 19(1; 33(1: 59 1~6Jl LlNE(116,135)-(14~,143),12,BF 34(1: 2(1; 35g: 179; 36(1: fI 1 Jl7~ DRAW "l:m 116,135": PRINT# 1, sc 37~: 89; 38(1: 149; 39(1: 187 198Jl M=Jl: JJl=Jl: J1=Jl: J2=Jl 4Jl(1: 252; 41(1: 241 ; 42(1: 1(1(1 1Jl9Jl IF SC>Jl THEN RETURN ELSE GOSUB 43~: 27; 44(1: Jl; 45(1: 253 15Jl 46(1: 224; 47f1: 227; 48(1: 175 l1g~ DRAW"l:m85,182": PRINT#1,"nog een 49(1: 88; 5g~: 29, 51(1: 74 s? (jin?)" 52(1: 93; 53f1: 233, 54f1: 245 111~ K$=INKEY$: IF K$="" THEN 111Jl '55(1: 34; 56(1: 134; 57(1: 1(16 112Jl IF K$="j" THEN GOSUB 122Jl ELSE I 58f1; 235, 59(1: 15; 6(1(1: 2(1 F K$="n" THEN END ELSE 111~ 61~: 194; 62~: HY2, 63(1: 222 113~ GOTO 12~ 64Jl: 2(1(1, 65(1: 185; 66(1: g 114 Jl RETURN 67Jl: 211; 68(1: 151; 69(1: 157 115Jl ' game over ******************** 7(1lr: 112; 71(1: 195; 72Jl: (1 116Jl FOR X=1 TO 5 73~: 2(13; 74f/: 51, " 75(1: fI 117~ DRAW "l:m95,17~": PRINT#1,"gam 76(1: 27; 77f1: 2f17, 78(1: fI e over" 79f1: 63; 8(1~: 35; 81f1: 228 118Jl FOR Y=1 TO 25Jl: NEXT Y 82f/: 198; 83(1: (11 84f/; 165 119Jl LlNE(95,17~)-(167,177),12,BF 85(1: 2(14; 86(1: fI; 87(1: 2f17 12~~ NEXT X 88~: 21(1; 89(1: g; 9(1f/: 72 12 1Jl RETURN 91f1: 171; 92(1: 199; 93f1: fI 122Jl ' verder spelen na verlies ***** 94f1: fI; 95(1: 16(1; 96(1: 199 123Jl LINE(95,17~)-(167,177),12,BF 97f/: 238; 98(1: 197; 99g: fI 124~ LINE(85,182)-(213,19Jl),15,BF H1f/f/: 243; 191f1: fI; 1f/2(1: 236 125g LINE(116,135)-(135,143),12,BF 1f13f/: fI; 1(14f/: 89; 1f15f/: 161 126Jl SC=5 1f/6f/: 5(1; 1f17f/ : 154; 1f18Jl : 185 127Jl DRAW "l:m 116,135": PRINT# 1, sc 1f/9f1: 236, 11f1f/ : 56; 111f/ : 18f1 128Jl RETURN 112Jl: 56; 113f1: 233; 114f1 : 137 129Jl ' data sprite 1 = M ************ 11511 : fI; 116(1: 2f13; 117f1 : 184 13~~ DATA E~,FJl,FJl,F8,Fc,EE,E7,E3,E1, 118f1 : 198; 119g: 129; 12(1(1: 248 Eg,EJl,EJl,EJl,EJl,EJl,EJl,gE,1E,1E,3E,7E,E 121f/: 13(1; 122(1: fI; 123f/: 82 E,CE,8E,~E,JlE,JlE,JlE,JlE,JlE,JlE,JlE 124(1: 162, 125g: 144; 126(1: 35 131~ , data sprite 2 = S ************ 127(1 : 158; 128f1 : 151 ; 129f1: g 132~ DATA 7F,FF,E~,EJl,EJl,EJl,FF,FF,7F, 13f/~: 38; 131(1: (1; 132(1: 3(1 ~Jl,Jl~,Jl~,8Jl,FF,FF,FF,FF,FF,Jl1,~Jl,JlJl,Jl 133f/ : (1; 134(1: 195, 135(1: (1 Jl,FE,FF,FF,Jl7,~7,~7,~7,FF,FF,FE 136(1: 46; 137f1: fI; 138g: 221 133~ , data sprite 3 = X ************ 134~ DATA E~,7Jl,38,1C,JlE,Jl7,~7,~3,~7, CHECKSUM TOTAAL: 4(1 MSX-Home computer model DPC-200 MSX, de nieuwe standaard voor home-computers, geïntroduceerd door de Japanse computer-industrie, verovert nu ook Europa. Voordeel: Universeel, toekomstzeker en flexibel, alle MSX rand-apparatuur en MSX software past op elke MSX computer.

DPM-1200. Monochrome composite video monitor MET GELUID. 12" ontspie­ geld scherm. In P-31 groen of PMA amber.

QUICKDISK QUICK DISK DRIVE Het handige kleine (2.8") en DPQ-280 veilige harde schijfje, met Snelle diskdrive, speciaal royale opslag capaciteit ontwikkeld voor ALLE MSX (2x 64 Kb.). Speciaal COMPUTERS. Veel sneller ontworpen voor MSX Quick dan een cassetterecorder, DiskDrive. 11,50 en veel goedkoper dan normale disk-drive. 649;- Een grappig, maar verder volstrekt nutteloos programma, is Appel. Een wormpje baal1J zich een weg over het scherm, in de richting van een appel. Eenmaal bij die vrucht aange­ komen gebeurt er wat er altijd gebeurt als je een worm bij een appel laat komen: hij eet de appel op. Een verbazend detail: deze worm blijkt de pitten uit te spugen.

Appel is echter niet zo nutte­ kend als voorbeeld dienen loos als het op het eerste ge­ van wat er met simpele mid­ zicht lijkt. Nog afgezien van delen in MSX-basic aan grafi­ het feit dat het een amusant sche effecten mogelijk is. En APPEL beeld oplevert, kan het uitste- dan niet de fraaie high-res

" REM APPEL 4111 PSET (1511,311): FOR 1-11 TO 211: REX 2' REM T: PRESET (1511,311) 3' REM MSX Computer Magazine 42' PSET (175,35): FOR 1-11 TO 211: REX 411 REM nWDlller 2 T: PRESET (175,35) 5' REM 4311 PSET (211',411): POR 1-' TO 2': REX 611 SCREEN 3: COLOR 12, 1 , 1: CLS T: PRESET (211',4') 7' OPEN "qrp:" AS " 4411 PSET (225,45): FoR 1-11 TO 2': REX 8' DRAW "bIl411,1'11": PRINT ","EET 'N" T: PRESET (225,45) 9' DRAW "bIl411,15'": PRINT ","APPEL" 4511 PSET (25',5'): POR 1-' TO 2': REX ," FOR 1-' TO 15": NEXT: CLS T: PRBSET (2511,5') ,,, LIRE (48,19)-(55,5),6 46' CN-CN+1: IF CN<5 GOTO 3111 ELSB IF 12' CIRCLE (48,48),29,6 PLAY( 1 )--1 GO'l'O 39' 13' PAINT (48,48),6 4711 DRAW "BM111,1,,": PRIH'1' ","LBUJ:R 14' CIRCLE (48,48),25,11,-3.14*3/2,-3 " .14/2 48' DRAW "BK l' , 15'": PRIH'l' .,,"APPBLT 15' PAINT (55,48),11 JE" 16' LIRE (48,23)-(45,73),1' 49' FOR 1-' TO 2"': NEXT I 17' LIRE (55,55)-(55,45),1 5" RUN 18' FOR Y=185 TO , STEP -4' 19' FOR X-255 TO 6 STEP -5' 2" FOR DX=' TO 5' STEP 5 21' IF X=1,5 ANC Y=65 AND DX =211 THEN GOTO 29' •••••••••• CQQC_"*ISf {··'·**~···•• ·6· .' 2211 LIRE (X-DX,Y)-(X-25-DX/2 ·D.e. !'9lCilla Met: fIiU~ea •....~....~~ ,Y-DX/2) • a:rt:Utel. Invoer eo.tro~:pro~ .• 2311 LIRE-(X-511,Y) • el.~r~. in4.:Lt. t.ij4achrift. .vGOr' . .f' 2411 LIRE (X-DX,Y)-(X-25-DX/2 • verdere aa:aw;l..jzinten. .'. _~ ,Y-DX/2),1 ...... 2511 LlRE-( X-511 , Y) ,1 1':', 2'= ,,3'.:.' _'6 2611 REXT DX 411: ." 5'=', . ·":H3 2711 NEXT X 7':2117, 8': 11 9': .145 28' NEXT Y . "V: 6; 11': 155; 12'. 59 2911 CIRCLE (48,48),29,6 13': 39, 14': 2, 15fh.1)3 31111 CIRCLE (48,48),29,6 1~,: 32; 17'= 64, 18':2'5' 31' PLAY "M1I1S1,C" ."'1 144, .':1'6,. 21".2.4 3211 PAINT (55,48),6 22': 17; 23': 56f 24'. 252 3311 CIRCLE (48,48),25,11,-3.14*3/2,-3 25Jh 6', 2611:. 236, 27';2'9 .14/2 28' :12' , 29jh. 74'311""· 57 34' PAINT (55,48),11 3t,: 75, 32'=' 12, 33':2 35' LlNE (48,23)-(45,73),111 34': 133, 35'*.~2, ..l6,.. ·14 3611 LIRE (55,55)-(55,45),1 37V: '252r 38,r1731' - ';9':' t25

3711 CT=CT+1: IF CT<5 GOTO 31' ELSE IF 4": 66-, .,,: 96; 142': tU6 PLAY( 1 )=-1 GOTO 3211 43'; 174, 44'# 2'2' 4S1i ,,: 38' PLAY "M1111111S8C" 46' r189, ., 47':21''1.14&''= ...8;: 39' PSET (111',4'): FOR 1-' TO 2': REX 49,~ 2.19,5":95; . T: PRESET (11111,411) QJB(SS.UM..~I 174· 41111 PSET (125,35): FOR 1-' TO 2': REX T: PRESET (125,35) ~ COMPUnR "lil MAGAZINE

grafiek die ook op een MSX Adres MSX maakt voor de schijnt er nadat het record op computer haalbaar is, want besturing gebruik van de het scherm gebracht is de daar zijn meestal tientallen funktie-toetsen, gekombi­ vraag 'doorgaan (jin)'. Op commando's voor nodig. Ap­ neerd met een eenvoudige zich terecht, want zo kan men pel werkt met de onderschat­ menu-struktuur, wat erg pret­ besluiten de rest van de re­ te derde scherm-modus, de tig werkt. Bovendien zijn de cords over te slaan. Maar ook multi-colour, low resolution submenu's verregaand ge­ na het laatste record, of in het graphics. standaardiseerd, men hoeft geval dat men maar een enkel Dit derde scherm heeft niet te turen op het beeld­ record heeft opgegeven, ver­ slechts een oplossend vermo­ scherm om te ontdekken schijnt deze vraag. Dat voelt gen van 64 blokjes horizon­ waar de informatie nu weer zeer onlogisch aan, omdat taal bij 48 blokjes vertikaal, staat. Dat wil bij andere pro­ men na het beantwoorden die met dezelfde koordinaten gramma's nog wel eens min­ met 'j' opeens terugvalt in het aangesproken kunnen wor­ der goed zijn. hoofdmenu. den als bij het high-res scherm, screen 2. Een 'punt' Toch zijn er ook wel een aan­ De mogelijkheden bij het in screen 3 komt overeen met tal kritiekpunten. printen vinden wij ronduit een blokje van 4 bij 4 punten Adres MSI Het sorteren gaat tamelijk onvoldoende. Er kunnen bij­ in screen 2. Het is echter wel voorbeeld geen etiketten mee mogelijk om ieder blokje zijn Adres MSX is volgens de gemaakt worden, de lay-out eigen kleur te geven, de pro­ Nederlandse fabrikant, van de print leent zich daar to­ blemen die bij screen 2 nog Softworld, een adresbe­ taal niet voor. Slechts lijsten wel eens willen optreden, zo­ stand programma. De op­ zijn mogelijk, en voor een las het 'in elkaar overlopen' bouw is echter zodanig programma dat zich specifiek van kleuren treden hier niet dat er veel meer mogelijk als adressen manager presen­ op. is dan alleen adressen op­ teert is dat ons insziens niet Ondanks het lage oplossend genoeg. slaan, in feite is Adres vermogen is het zeker wel Des te verbazender is het dat mogelijk om aardige dingen MSX dan ook een klein, Softworldvoor Adres MSXin op dit scherm te doen, waar­ eenvoudig database. advertenties onder meer stel­ bij het feit dat letters vier de: maal vergroot worden weer­ 'ideaal voor mailings. Met gegeven soms voordelig is. Het laden van de cassette MSX Adres kun je etiketten duurt ca. 75 seconden, waar­ printen, adreslabels, lijsten Kijk maar naar de regels 80 na er een simpel introduktie­ enz.' en 90, om op screen 2 met ver­ scherm verschijnt. grote teksten te werken zou Konklusie veel meer programmeerin­ Alle gebruikelijke mogelijk­ spanning vereisen. §QL TIP: heden voor een database zijn Adres MSX is meer dan al­ gebruik screen 3 eens voor aanwezig, invoeren, zoeken, traag, 40 records van ieder 5 leen maar een adres manager , mededelingen in spelletjes, sorteren, bekijken, printen, velden sorteren kost om en het is een simpele database. als er althans geen sprites in wijzigen, laden en saven, en nabij de 20 seconden. Daar de Het programma is, ondanks gebruikt worden. Want die wissen. En ook een wat onge­ sorteertijd nogal sterk op­ een aantal kritiekpuntjes, op gaan verloren bij het wisselen bruikelijke, optellen. Dit loopt naar gelang er meer re­ zich goed ontworpen, maar van scherm, zodat ze opnieuw laatste houdt in dat de som cords aanwezig zijn, vrezen het ontbreken van een goede ingelezen moeten worden. van de eventuele numerieke wij dat het 'even' omsorteren printoptie voor het aanmaken inhoud van een veld kan wor­ van een bestand van 100 re­ van etiketten is toch wel erg Alle grafische kommando's den uitgerekend. Vreemd ge­ cords wel tijd zal bieden voor jammer. die we van screen 2 kennen, noeg kan echter niet vastge­ een kop koffie. Hoewel het programma be­ werken ook op screen 3. De legd worden dat een bepaald schermd is tegen illegaal ko­ appel op het scherm wordt veld numeriek is, alle velden Bij een aantal van de kom­ piëren, en dus niet eenvoudig met drie LINE, twee CIR­ zijn in principe alfanumeriek. mando's zijn de meldingen te listen valt, hebben we sterk CLE en twee P AINT kom­ Bij een optelling worden let­ 'veld niet gevonden' en 'door­ de indruk dat Adres MSX mando's getekend. De voort­ ters gewoon genegeerd. gaan (jin)' wat slordig ge­ puur in Basic geschreven is. kruipene worm (of is het een bruikt. Bij het bekijken bij­ En dat, gekombineerd met de ander insect?) wordt met in De capaciteit is heel redelijk, voorbeeld kan worden opge­ hier en daar wat beperkte mo­ totaal vier LINE komman­ 125 records maximaal die geven of men alle records, gelijkheden, vooral wat be­ do's in een drievoudig genes­ ieder weer ten hoogste uit 9 een deel van de records of treft het printen, maakt dat te FOR-NEXT lus geani­ velden kunnen bestaan. De slechts een enkel record wil wij de prijs van f. 49,- wat aan meerd. De pitten die worden maximale veldlengte is 27 te­ zien. In alle gevallen ver- de hoge kant vinden. weggespuwd zijn een aantal kens (en niet 36 zoals de ge­ PSET en PRESET opdrach­ bruiksaanwijzing beweert), ten. veldnamen mogen tot 12 te­ KoIa ...... r van de Ïlnporteur kens beslaan. De bestanden kunnen naar disk of cassette Het hoeft niet altijd high-res De betreffende advertentie werd al geplaatst voordat het te zijn, om een aardig effect worden weggeschreven, waarbij het eventueel over­ programma klaar was. Helaas blijkt het uiteindelijke op het beeldscherm te tove­ programma niet aan de oorspronkelijke specifikaties te ren. Probeer het maar eens, schrijven van een al bestaand bestand op disk pas na beves­ voldoen. Of het programma later nog wordt aangepast screen 3 heeft meer mogelijk­ is nog niet bekend. heden dan men op het eerste tiging door de gebruiker gezicht zou denken. plaatsvindt. Bij computers is de gebruiksaanwijzing nog Het volgende programma 'OK'. Wat ook kan gebeuren maar het begin. Om echt alles uit een compu­ laat zien hoe het moet: is dat er opeens een regel schijnbaar verdubbeld is, al­ ter te kunnen halen is het bij lange na niet ge­ 10 OEF USRO = &H41 thans, die regel komt twee noeg om alleen maar de bijgeleverde boeken 20 OEF USRI = &H44 keer in de Iisting voor. door te nemen. Allerlei handigheidjes staan 30 X=USRO: 'scherm uit AI die problemen komen of helemaal niet in de handboeken, of worden 40CLS voort uit de manier waarop de 50 FOR N=l TO 20 MSX Screen Editor werkt. zo summier beschreven dat ze aan de aan­ 60 PRINT STRING$(30," *") dacht ontsnappen. Om niet eens te spreken 70NEXTN Omdat een programma wel over al die dingen die men alleen maar kan 80 X=USRI: 'scherm aan 255 tekens lang mag zijn, kan ontdekken door ze zelf uit te vinden. een regel meerdere schermre­ En opeens is het scherm ge­ gels in beslag nemen. Nor­ vuld met 20 regels van ieder maal gesproken 'weet' de edi­ Vandaar de nieuwe, vaste rubriek: de Truken­ 30 sterretjes! tor hoeveel schermregels er doos. Iedere computeraar heeft zo'n truken­ In de regels 10 en 20 worden bij een bepaalde programma­ doos nodig, als een soort gereedschapskist een tweetal USR funkties ge­ regel horen, maar onder het en de grote vraag is altijd weer waar men de definieerd, dat zijn machine­ veranderen kan de editor taal routines die vanuit Basic soms in de war raken. En als juiste gereedschappen kan vinden. In MSX aangeroepen kunnen wor­ er dan na het wijzigen op 'RE­ Computer Magazine maken wij u dat heel ge­ den. Beide funkties gebrui­ TURN' wordt gedrukt neemt makkelijk, in de Trukendoos!. ken als start-adres een zoge­ de editor meer tekst op in de naamd entry-point uit de programmaregel dan bedoeld BIOS, het in iedere MSX was. Dat meer kan een deel Wat u in de trukendoos zoal Wij zullen ook alles wat we computer ingebouwde opera­ van de volgende regel zijn, of kunt verwachten zult u van­ ontdekken op onze reis in ting system. een paar systeem-meldingen. zelf wel ontdekken als u deze MSX land in de grote Truken­ Regel 30 voert dan de eerste aflevering leest, al is deze eer­ doos doen, zodat iedereen BIOS routine uit, die het Bij opnieuw listen valt dat er ste Trukendoos natuurlijk daar gebruik van kan maken. scherm uitschakdt, en in re­ meestal zo uit te halen, tenzij nog niet maatgevend. Zo ont­ gel 80 zet de tweede USR die extra tekst er toevallig net breken deze keer de ML (Ma­ Voor deze eerste Trukendoos funktie het scherm weer aan. zo uitziet als een echte pro­ chine Taal) truuks nog, hope­ hebben we onze eigen ge­ Let overigens maar niet op de grammaregel, wat vrij vaak lijk staan die er de volgende reedschapskist leeggeschud, waarde die in die twee regels gebeurt. keer wel bij. Tenminste, als u aangevuld met een tweetal aan de variabele X wordt toe­ ze ons stuurt. Want zo werkt door lezers ingezonden gekend, die heeft geen enkele De oplossing: de Trukendoos, er zitten al­ truuks. betekenis. Na het wijzigen, en voor het leen maar nieuwe truuks in als indrukken van 'RETURN' u ze ons opstuurt. eerst naar het einde van de be­ doelde regel gaan met de cur­ 1. Beeld of geen beeld 2. Gekoppelde regels sor, en dan tegelijkertijd Als u iets weet, waarvan u 'CTRL' en 'e' indrukken. Dat denkt dat het voor al die ande­ Het is vrij simpel om vanuit N adat u een programma heeft is een van de speciale edit­ re MSX-enthousiasten ook Basic het beeldscherm aan­ zitten veranderen, editten, kommando's, dat aangeeft van belang is, stuur ons dan en uit te schakelen. Deze kan het opeens gebeuren dat dat de rest van de (program­ even een briefje. Het adres is: truuk kan bijvoorbeeld ge­ u onverwachte fouten krijgt ma)-regel gewist moet wor­ bruikt worden om in een pro­ bij het runnen. Als u dan de den. Als u na het veranderen MSX COMPUTER MAGA­ gramma het scherm eerst uit schuldige regel laat listen, van een regel niet zeker bent ZINE te zetten, daarna te vullen blijkt er allerlei onzin achter of u niet per ongeluk een paar Postbus 1392 met een tekening of tekst, en te staan die u niet heeft inge­ regels 'gelinkt' hebt, is dit al­ 1000 Bl Amsterdam het daarna weer presto! aan tikt. Soms een stuk van de vol­ tijd de veiligste methode. Vermeld linksboven op de te zetten. Een aardig effekt gende regel, soms ook een envelop: Trukendoos. voor sommige spelletjes. paar teksten zoals 'RUN' en S. De Jong. Amsterdam

$' ..iI1 COMPUTER ~ MAGAZINE

niet het achterste van de tong 7. Flllktie-toetslll werklII 3. Gedateerde disks? 4. Het .vinlllare Yen-teken zien. Zo is er nergens een be­ Als een MSX computer wordt In allerlei handboeken, bij­ schrijving van het (MSX niet aangezet of gereset terwijl er voorbeeld 'THE COMPLE­ DISK BASIC) Kommand een diskdrive is aangesloten, TE MSX PROG RAMMERS 'LFILES' te vinden, wat toch Dat klopt, soms werken de verschijnt er de vraag 'Enter GUlDE', zit een storende een erg nuttig Kommand funktie toetsen schijnbaar date (D-M-Y):'. Schijnbaar fout. Bij de behandeling van blijkt te zijn. Althans voor niet. Stel, u schrijft een pro­ maakt het niets uit of deze da­ de 'DIY' funktie staat dat de­ mensen die een diskdrive en gramma waarin u de Fl als tum al dan niet wordt inge­ ze rekenkundige bewerking een printer hebben. noodstop definieert, en u vuld, Sony adviseert zelfs om wordt aangegeven door het 'LFILES' drukt namelijk de heeft alle desbetreffende de vraag maar te negeren en Yen-teken, dat er uitziet als inhoudsopgave van een dis­ kommando's korrekt in het meteen op 'RETURN' te een griekse y met een = gelijk kette af op de printer, wat al­ programma staan. Dan kan drukken. Als men de datum teken erdoorheen geprint. lerlei overschrijven van het het toch gebeuren dat de com­ al invult, dan wordt er welis­ Maar dat teken zult u tever­ scherm bespaart. puter soms wel en soms niet waar de melding 'INVALID geefs zoeken op uw (Europe­ reageert op de Fl toets. DATE' gegeven wanneer se) MSX toetsenbord. Dat was precies het probleem men bijvoorbeeld beweert waar een van onze program­ 6. Computer op hol? meurs zich een tijdje terug voor gesteld zag. Nadat we Het 'ON ERROR GOTO re­ hem een nieuwe computer ge­ gelnummer' kommando is geven hadden (temperament­ een van de sterke punten van volle lieden, programmeurs. MSX Basic. Toch heeft dit En ook best wel sterk.) had kommando een eigenaardig­ hij na enige tijd puzzelen het heid, die veel mensen voor volgende te melden: onbegrijpbare problemen De F-toetsen doen het niet als kan stellen. de computer op input van het toetsenbord wacht. Het blijft namelijk aktief als En inderdaad, in de handboe­ J het eenmaal ingeschakeld is, ken staat ook dat een door ook nadat het programma een met een F-toets aange­ waarin het gebruikt werd is roepen subroutine pas wordt afgelopen en de computer uitgevoerd als het huidige weer in direct-mode staat. kommando geheel is afgewik­ keld. Meestal kost dat slechts l Mocht u dan een fout kom­ een fractie van een seconde, mando intikken, dan lijkt het maar in het geval van een 'IN­ wel of de machine op hol PUT' kommando, beschouwt l slaat; u krijgt geen foutmel­ MSX Basic dat kommando ding zoals 'SYNTAX ER­ pas als afgewikkeld nadat er ROR', maar het programma op de 'RETURN' getikt is. start opeens weer. Een F-toets kan dus niet ge­ bruikt worden om uit een 'IN­ De oplossing is gelukkig sim­ PUT' kommando te ontsnap­ dat het 91-12-1985 is, maar In onze streken wordt 'DIY' pel, het kommando 'ON ER­ pen. verder lijkt het wel of MSX aangegeven door de back­ ROR GOTO', dus zonder re­ Een pasklare oplossing valt DISK BASIC niets doet met slash (/), het schuine streepje gelnummer , zorgt er voor dat hier niet voor te bedenken, deze informatie. achterover. De oorzaak van u weer keurig een foutmel­ tenzij men, zoals in het MSX deze verwarring ligt in het feit ding krijgt, zonder dat het Computer Magazine Databa­ Niets is echter minder waar, dat er meerdere MSX versies programma in het geheugen se programma (MCM BASE) want op uw diskette wordt bestaan, die onder andere via de error-routine wordt elders in dit nummer een ei­ van ieder bestand allerlei in­ wat betreft de tekenset, en doorgestart. gen input bouwt, die op het formatie opgeslagen. De be­ dus het toetsenbord, wat af­ 'GET' kommando is geba­ standsnaam natuurlijk, maar wijken. Veel van de boeken Susanne Steenhorst, Utrecht seerd. ook die datum, waar welis­ die snel op de markt versche­ waar onder MSX DISK BA­ nen zijn vaak geschreven met SIC niets mee aan te vangen een Japanse MSX computer valt. De informatie is wel met als voorbeeld. Daar zit na­ behulp van andere program­ tuurlijk wel een yen-teken ma's op te vragen. Bijvoor­ op, wat voor de Europese mo­ beeld met MSX DOS, en dan dellen vervangen is door die blijkt dat voor het onder­ backslash. scheid tussen, bijvoorbeeld vier verschillende versies van een bepaald programma, het erg makkelijk is als die datum er wel bijstaat. 5. Diskinholll afdrt*klll

Onze raad: vul die datum toch Hoe het met andere fabrikan­ in. Mogelijk bent u er later ten zit weten we niet zeker, blij mee dat u het gedaan maar Sony laat in zijn meege­ heeft. leverde handboeken zeker INIeuwe papfJIbIe lil. van _I

Sony komt nog dit jaar met draaghandvat aan de voorzij­ een aantal nieuwe MSX com­ de, min-of-meer portable is. puters op de markt. Op de re­ De HB-201P heeft een 80K centelijk gehouden Spring RAM geheugen en een 48K Show gaf men daarvan reeds ROM geheugen. In tegenstel­ een voorproefje. Men toonde ling tot de huidige Sony com­ een zeer opmerkelijke MSX­ puters is de HB-201P uitge­ computer met een los toet­ rust met twee MSX-slots aan senbord, waarbij computer de bovenzijde. en een 3,5 inch diskdrive zijn ondergebracht in een aparte behuizing. De computer fun­ geert daarbij tegelijkertijd als CoIRputePkllJlll8ll: onderstuk voor een nieuwe bijzonder fraai uitgevoerde het nieuwe 111 In dl RIlrIet high resolution monitor. De monitor, waarop wij binnen­ kort nog terugkomen, is bin­ nenkort leverbaar. Of de Verder onderscheidt de com­ computer nog dit jaar lever­ puter zich door de aanwezig­ baar wordt is nog niet be­ heid van een pauze-toets en De homecomputer mag zich De cursisten worden gedu­ kend. doordat de cursorbediening verheugen over een spekta­ rende de werkweek op speel­ Wel leverbaar dit jaar is de met een pienter pookje over­ kulair groeiende belangstel­ se wijze bekend gemaakt met HB-201P, een opmerkelijk genomen kan worden. ling. Toch is de computer de werking van de computer. uitgevoerde MSX computer Naar verwachting gaat de So­ voor velen nog een onbeken­ Er is een leerprogramma dat die door het weggewerkte nyHB-201Pf.1099,-kosten. de. Om daar een einde aan te is afgestemd op verschillende maken dient zich de laatste niveau's en de lessen zelf zijn tijd een nieuw fenomeen aan: ook leerzaam. De program­ Het computerkamp. ma's zijn ontwikkeld door Oplossing Blue & Pink Aackosoft. Er zijn program­ Het schuifpuzzeltje Blue & Pink, uit ons vorige nummer, Na zeil- en ponnykampen ma's over allerlei onderwer­ is er heeft heel wat mensen aan het proberen gezet. En on­ nu ook het computerkamp en pen: aardrijkskunde, reke­ danks het foutje in de listing (zie de oeps-rubriek) zijn wie op de advertenties in de nen, wiskunde, observatie er toch nog heel wat mensen die de puzzel opgelost heb­ krant let zal het nieuwe feno­ etc. ben. meen met regelmaat kunnen Men heeft bewust gekozen aantreffen. voor een computer die werkt De winna( a )r( es), met minste aantal zetten, is geworden: met de MSX standaard. Er J. Hindriks-Serne Een van de nieuwkomers op wordt gewerkt met de 80K Akkerwindeveld 25 3448 EH Woerden dit gebied die de zaken hele­ Sony Hit-Bit en Sony randap­ maal professioneel heeft aan­ paratuur. Er is toezicht op de Hij/zij had in 79 zetten de woorden 'blue' en 'pink' op gepakt is het Recreatiepark cursussen door de Stichting z'n plaats gezet. CoJ/endoorn. Hi-Five. De prijs bestaat uit de eerste drie afleveringen van de MSX Computer Magazine Programma Cassette. Ze Dit recreatiepark ligt op een In eerste instantie richt Col­ worden automatisch toegezonden. Althans, MCM-C2 afstand van 5 kilometer van lendoorn zich op en MCM-C3 zullen worden verzonden zodra ze gereed het bekende Ponnypark Slag­ groeps(school)reizen. Ook zijn. haren. de tarieven zijn daar op afge­ De oplossing was als volgt, waarbij het volgende sche­ Vanaf de Paasdagen is het stemd. De kinderen worden maatje de gebruikte vakkennummering aangeeft: computerkamp Collen doorn ondergebracht in een van de 159 operationeel. In een speciaal 150 zes-persoons zomerhuis­ 2610 aangepast lokaal staan 50 So­ jes die op Collendoorn aan­ 3711 ny Hit-Bit computers, waar­ wezig zijn. De kosten per dag, 4812 van leerlingen en onderwij­ inklusief de computercursus, zers die het kamp bezoeken excl. maaltijden, bedragen N-7 ,K-l1 ,N-5,L-7 ,B-6,K-12,L-11 ,B-7 ,N-2,B-6,N-l,B- desgewenst gebruik kunnen slechts 10 gulden per kind. 2,&-5,L-8,K -7 ,1-11 ,K-6,1-1O,L-12,K-8,B-11,K-2,B- maken. Ervaren cursuslei­ Het is ook mogelijk de cursus 8,L-7 ,1-11 ,L-6,1-1O,B-1 2,L-8,1-7 ,P-11 ,1-6,P-7 ,B-9,P- ders zijn beschikbaar. buiten groepsverband te vol­ 1O,L-12,P-8,L-1O,1-12,P-11 ,&-8,K-5,U-7 ,N-3,K-2, U- gen. Dit gaat onder de vlag 6,K-1,U-5,N-7 ,E-6,K-4,E-1 ,N-3,E-7 ,U-2,E-6, U-1,E- Men heeft bij Collendoorn van de z.g. 'Trio-trip'. Deze 2,P-7 ,1-11 ,P-5,E-7 ,I-12,E-11 ,U-7 ,P-2,U-6,P-1,U-2,&- een speciaal werkweekpro­ trip omvat drie dagen en kost 5,E -8,1-7 ,L-11 ,1-6,L-1O,E-12,1-8, U-11 ,1-2 gramma ontwikkeld. Dit pro­ voor vijf personen f. 198,-. Hoewel sommige inzenders beweerden de puzzel in min­ gramma is afgestemd op de In alle gevallen is gratis entree der zetten te hebben opgelost, konden wij hun inzending leerlingen van de hoogste klas voor het Ponnypark Slagha­ toch niet tot prijswinnaar uitroepen. Ze waren namelijk van het basisonderwijs en ren inbegrepen. vergeten de gebruikte zetten in te zenden. Volgende keer voor alle klassen van scholen Voor inlichtingen: beter! met vervolgonderwijs. tel. 05231-1985 COMPUTIIt MAGAZINE

COMPUTER VERSLAVING .. ? Was een vraag in MSX Computer Magazine. Dit stukje is toch al De computer als werkpaard begint langzaam een funktie te krij­ preken voor de eigen parochie, want hoogstwaarschijnlijk zal ie­ gen in de huishoudelijke kring, en dat zal naar mijn inschatting dereen die dit leest op zijn minst interesse hebben in homecompu­ ook een steeds belangrijkere reden worden om een computer aan ters. Tenzij natuurlijk de een of andere arts MSX Computer Ma­ te schaffen. gazine toevallig in de wachtkamer heeft liggen. Toch is het derde antwoord op 'waarom' volgens mij het belang­ En toch, ik vraag me regelmatig af wat iemand ertoe beweegt zo'n rijkst. De eerste twee antwoorden lieten al zien dat computers stuk hypermoderne techniek aan te schaffen. Wat doen die men­ veelzijdig zijn, als ze voor een bepaalde taak geprogrammeerd sen met hun computer? Niet de boekhouding, om maar een argu­ worden dan kunnen ze die taak ook perfekt uitvoeren. Tenminste, ment te noemen dat de handel nog wel eens wil gebruiken om als het programma goed geschreven is. En vroeger of later zetten iemand een computer aan te smeren. vele computergebruikers de eerste stap op het hellende pad van En zo handig is een telefoonlijstje in de computer nou ook weer het zelfprogrammeren. De redenen kunnen legio zijn , ze variëren niet. Integendeel, als je om een telefoonnummer op te zoeken van een zekere nieuwsgierigheid tot het dan maar in vredesnaam eerst de computer aan moet zetten, en in het ergste geval ook nog zelf gaan schrijven van een programma wat men nodig heeft en even op de tv aansluiten, om daarna het programma en gegevens wat niet kant en klaar te koop is. te laden, waarna je eindelijk dat telefoonnummer kan vinden, Het hellende pad van het programmeren, laat ik u waarschuwen, dan heb je wel een gaatje in je hoofd. Een telefoonklapper is veel is niet alleen het derde antwoord, maar kan ook tot een vreselijk makkelijker. En gebruikt bovendien geen stroom. lot leiden. Hoe zou u het vinden om, terwijl de klok vijf uur in Toch vliegen de home-computers als warme broodjes over de de ochtend wijst, nog een keer te willen proberen die ellendige toonbank (bij sommige merken zowel heen als - defekt - terug). fout uit datmompel mompel programma te halen? Terwijl u weet Ik vraag me dus nog steeds af wat de mensen er mee doen. Als dat u om negen uur op uw werk moet wezen? Zeg nooit dat ik u statussymbool is een computer totaal ongeschikt, tenzij voorscho­ niet gewaarschuwd heb, betere mensen dan u of ik zijn aan deze lieren , want de meeste volwassenen vinden het maar enge dingen. gekte ten prooi gevallen. Waarom staan er dan al zo'n tweehonderdduizend van die dingen Programmeren is verslavend, en deze verslaving is veel en veel in Nederland? En waarom puilt mijn eigen huis ervan uit? erger dan wat Ghostbusters kan aanrichten. Ik ken systeemanalis­ ten, mensen die voor de grote computers uit het bedrijfsleven de Ik denk dat er drie antwoorden op al die vragen zijn. Ten eerste bedrijfssystemen onderhouden, die 's avonds na het eten achter is een computer een uitstekende bron van amusement, zoals de hun micro kruipen en de rest van de avond plus een goed deel van uitbaters van snackbars en café 's al lang ontdekt hebben. Compu­ de nacht daar besteden. Als het maar een toetsenbord is, dan zijn terspelletjes zijn leuk, en verslavend. Waarom zou je dan niet zelf ze tevreden. Wat dit gedrag voor ontwrichtingen aanricht in uw zo'n machine neerzetten, en jezelf zo al die guldens besparen die huwelijksleven is nauwelijks voor te stellen. De uitdrukking 'com­ anders maar in speelautomaten verdwijnen. Bovendien kun je op puterweduwe' heb ik niet uitgevonden, ze bestaan echt. een homecomputer veel leukere spellen spelen dan op zo'n Arca­ Dat het zo kan aflopen met de ongelukkigen die eens '10 FOR de-machine. Want geen Arcade-fabrikant denkt er over om een N=l TO 10: PRINT N: NEXT' hebben ingetikt is ook niet zo goede flight-simulator in zijn machines te zetten. Het zou wel moeilijk te begrijpen. De intellectuele uitdaging van het program­ kunnen, maar de speeltijd moet dan veel langer worden wil de meren is bijna onweerstaanbaar voor sommige mensen. Het sim­ speler er echt iets mee kunnen doen. En dat is financieel niet pele feit dat de computer strikt logisch reageert houdt in dat alle interessant. Overigens, is een fligh tsimula tor eigenlijk wel alleen fouten zelfgemaakt zijn, en dus ook zelf opgelost moeten kunnen maar een spel? Sommige piloten vinden van niet, en stellen dat worden. het ook een leermiddel is, een edukatief programma waarmee je Dat is ook meteen het plezier van programmeren, de uitdaging de basiskennis van het vliegen kunt leren. ervan. Omdat alles van de programmeur zelf afhangt zijn allerlei Wat ook een aspekt is van computers, het zijn de leermachines argumenten die in andere situaties gebruikt worden niet van toe­ bij uitstek. Zelfs een eenvoudig 'shoot them up' spel leert oog­ passing. Als het een puinhoop is, dan heeft de programmeur dat hand koärdinatie, en patroonherkenning. Bijna alle computer­ er hoogstpersoonlijk zelf van gemaakt. Om die warboel dan weer spellen vormen of een intellectuele uitdaging, of trainen bepaalde te ontknopen is ook de eigen verantwoordelijkheid. En op het nuttige vaardigheden. moment dat een programma eenmaal werkt, is het werkelijk een heerlijk gevoel. Tot de eerstvolgende bug (fout) zijn lelijke kop Het tweede antwoord op de vraag 'waarom' is wat praktischer opsteekt in de een of andere routine. Voor een programmeur is gericht. Computers zijn namelijk ook uitstekende werkinstru­ hardnekkigheid een heel belangrijk kenmerk, en soms kan het menten, al zijn ze inderdaad niet geschikt als vervanging voor de ook inderdaad een slavenarbeid worden. Maar voor zowel de hob­ telefoonklapper. Steeds meer mensen die oorspronkelijk een su­ by- als de professionele programmeurs geldt altijd weer dat ze er per-spelletjesmachine gekocht hadden beginnen te ontdekken dat eigenlijk van genieten, de strijd van de geest tegen de machine. een tekstverwerker toch wel iets meer kan dan een typemachine. Allerlei kleine verenigingen kopen een computer voor de sekreta­ Het gevoel dat je een computer in je vingers hebt, de beheersing ris, zodat die eeuwige achterstand in de ledenadministratie nu over een complex geheel als een computer, is een verrukkelijk eens eindelijk weggewerkt kan worden, als de sekretaris althans gevoel, misschien wel te vergelijken met wat anderen voelen als niet verslaafd raakt aan Ghostbusters. De kapaciteit van een ho­ ze op een zware motorfiets zitten. mecomputer is groot genoeg voor dit soort klussen, en gelukkig Vandaardat verder volstrekt normale mensen midden in de nacht, wordt de beschikbare programmatuur ook steeds beteren makke­ met groene, vierkante en vooral pijnlijke oogjes op beeldscher­ lijker te bedienen. Een enkele misser als een onlangs verschenen men turen, in een vertwijfelde laatste poging om de fout te vinden. ondeugdelijk belastingpakket daargelaten, is het met de hulp van Dat 'laatste poging' mag trouwens wel met een korrel zout geno­ een goede, gespecialiseerde winkelier best mogelijk om het BA­ men worden, er komt bijna altijd nog wel een allerlaatste en een SIC-kaf van het software-koren te scheiden. Ook tijdschriften, aller-allerlaatste poging achteraan. Want een goede program­ om onszelf maar eens op de borst te kloppen, zijn goede raadge­ meur geeft niet op. vers als het om de aanschaf van programma 's gaat. Tenzij de stroom uitvalt? PROGRAMMEER WEDSTRIJD Bent u van plan om voor MSX machines te gaan programmeren? Of heeft u mogelijk al een of meer programma's geschreven? Dan is dit uw kans: BUNDSTEDER ELECTRONICS en MSI COMPUTER MAGAZINE schrijven een grote programmeerwed­ strijd uit voor MSX machines.

De wedstrijdperiode strekt zich uit over de komende twee nummers van MSX Computer Magazine. In totaal zijn er zes prijzen te winnen, verdeeld overeen drietal verschillende categoriën, te weten: • Spellen. Utility's. Toepassingen Alle soorten programma's zijn welkom en elke categorie maakt kans op twee prijzen. De prijzen zijn totaal zes Sony \J\I",lIfr"'V"'lll"'r"'\'~ +""""',",,- nn I""'r"'\"+ ""r"'\ \./ir"tol.,,,I ...... ~iil"" \"""r"'\ .E 'lnn ....u ..._ ..n. A. Programma's dienen op een standaard MSX machine te kunnen draaien. Het gebruik van uitbreidingen behalve joysticks, printers, cassetterecorders of standaard diskdrives is niet toegestaan. B. Programma's dienen op cassette of diskette te worden ingezonden, liefst met een bijgevoegde listing. Bovendien dient er een duidelijke, getikte of geprinte ge­ bruiksaanwijzing meegezonden te worden. Zowel op de programmadrager als doku­ mentatie dienen de naam en categorie van het programma alsmede naam en adres van de inzender duidelijk vermeld te zijn. C. Programma's dienen eigen, oorspronkelijk werk van de inzender te zijn. D. Als de inzender prijs stelt op terugzending van programmadrager en dokumentatie dient er een voldoende gefrankeerde en van adres voorziene enveloppe bij de inzen­ ding te worden bijgesloten. E. Het copyright op ingezonden programma's vervalt aan MSX Computer Magazine, dat op haar beurt deze ingezonden programma's tot Public Domain, d.w.z. publiek eigendom, verklaart, tenzij de inzender op zijn deelnamekaart duidelijk aangeeft dit niet toe te staan. F. De eindbeslissing in alle zaken betreffende deze wedstrijd berust bij de jury. Kor­ respondentie hierover is niet mogelijk. G. Medewerkers van Brandsteder Electronics en MSX Computer Magazine zijn uit­ gesloten van deelneming. H. Door inzending van een programma en ondertekening van de deelnamekaart ver­ klaart de inzender met deze voorwaarden akkoord te zijn. r------Opsturen naar: MSX Computer Magazine Aan het eind van de wedstrijd valt er bovendien nog een BON P.B. 1392, 1000 BJ Amsterdam SU PER PRIJS te winnen. D Ja, ik doe mee aan de grote programmeerwedstrijd en ding De Superprijs is een Sony Disk Drive ter waarde van f 1.299,­ mee naar één van de zes Sony Walkman's en de Superprijs, de en wordt gegeven voor het beste programma, ongeacht wel­ Sony Disk Drive. ke categorie. Het programma en de listings ontvangt u bijgaand Met elk van de twee komende nummers van MSX Computer Magazine maakt u kans op een van de prijzen met uw ingezonden programma. Bovendien zullen alle winnen­ Naam ______de programma's door MSX Computer Magazine gepubliceerd worden en daarna in Adres de MSX Computer Magazine cassetteservice worden opgenomen. Postkode __ Plaats ______De wedstrijd loopt over twee inzendperiodes. Dus, als u zin heeft om mee te doen maar geen goede programma's klaar heeft liggen dan kunt u in de tweede periode alsnog inzenden. Ik verklaar op de hoogte te zijn van het wedstrijd-reglement en de voorwaarden. Een deskundige jury, samengesteld uit specialisten van Sony en MSX Computer Magazine zullen in elke inzendingsperiode alle ontvangen programma's op hun waar­ de beoordelen, en de winnaars aanwijzen. Daarbij zal voornamelijk op de prestatie Handtekening ______van het programma gelet worden, waarbij zowel Basic als Assembler-programma's een kans maken. ~------~---_. De Expansion Computer Ca­ se is zo'n ontwikkeling en het aardige ervan vinden wij dat het nu eens niet een Japanse ontwikkeling is, maar een ty­ pisch stukje Nederlandse in­ novatie.

De Expansion Computer Ca­ se is een kastje dat - afhanke­ lijk van het merk MSX-com­ puter - wordt aangesloten op het cartridge slot of op de ex­ pansion interface van de MSX-computer. In de Ex­ pansion Computer Case kun­ nen vervolgens 8 cartridges worden gestoken, maar in plaats van cartridges kunnen er bijvoorbeeld ook meer diskdrives worden aangeslo­ Expansion ten. Door middel van een druk op de knop kan nu de keuze gemaakt worden uit het programma, of de betref­ fende diskdrive. Het pro­ gramma wordt ogenblikke­ Computer Case lijk geladen en bij de betref­ fende cartridge gaat op de schakelaar een rood lichtje Progra a's laden en saven branden. Wij gebruikten de Expansion Computer Case bij onze test in eerste instantie in kombi­ zo snel als de bliksem natie met een Spectravideo, althans dat was de bedoeling, Alle MSX-computers hebben lijk duurder zijn dan op cas­ blikkelijk laden. Een ideale want direkt na het aansluiten minimaal een slot waarop settes. Het voordeel voor de methode van gegevensop­ gaf onze Spectravideo de randapparatuur kan worden fabrikant is echter dat het bij­ slag. Daarop vooruitlopend is geest. De oorzaak hiervan lag aangesloten. In hetzelfde slot na onmogelijk is om deze pro­ door de firma ECC een Ex­ aan het feit dat de pinbezet­ kan ook een programma­ gramma's te kopiëren. pansion Computer Case ont­ ting van de expansion interfa­ cartridge worden gestoken. wikkeld. Wij zien daarvoor in ce niet volgens MSX stan­ Meestal worden deze cartrid­ Cartridges maken gebruik de toekomst grote mogelijk­ daard is gedefinieerd. Hier­ ges gebruikt voor videospel­ van een ROM (Read Only heden, vandaar dat we dit ap­ door kan elke fabrikant in letjes, maar in toenemende Memory) waarin het pro­ paraat, een Belgisch/Neder­ principe z'n eigen aansluiting mate verschijnen erook kom­ gramma vast wordt ingele­ landse ontwikkeling, eens uit­ maken. Geen situatie om ge­ plete software pakketten in zen. Tegenwoordig zijn er gebreid onder de loep hebben lukkig mee te zijn, maar het cartridge vorm op de markt. echter ook zgn. EPROM's genomen. zij zo, daar moet met het aan­ (Erasable Programmabie sluiten van randapparatuur Wie eenmaal met cartridges Read Only Memory), ofwel goed rekening gehouden wor­ heeft gewerkt kent het genoe­ een wisbaar programmeer­ Ondanks het feit dat veel za­ den. gen van het bliksemsnel laden baar geheugen. Binnenkort ken voor MSXzijn vastgelegd De door ons geteste Expan­ van het programma. Daar komen er EPROM cartridges blijft er toch voldoende ruim­ sion Computer Case bleek kan niets tegen op, zelfs de te koop die geschikt zijn voor te voor fabrikanten om naar bedraad te zijn voor de Gold­ snelste diskdrive niet. MSX-computers. U kunt hartelust te experimenteren star computer waarop het ap­ Het nadeel van cartridges is daarin uw programma's saven met nieuwe ontwikkelingen. paraat ook voortreffelijk dat de programma's aanzien- en ze wanneer nodig, ogen- werkte. Het eerste dat opvalt bij de tot maximaal 32K. De 2K ver­ kennismaking met de Expan­ sie gaat naar verwachting f. MSX BOEKEN EN SOFTWARE sion Computer Case is het feit 35,- kosten. De 32K versie waarschijnlijk f. 150,-. dat het ding, ondanks z'n ge­ MSX BASIC HANDBOEK BASIC ""'.""" Wij realiseren ons dat dat niet ISBN 90 6398 100 7, ringe afmetingen, loodzwaar door A.C.J. Groeneveld, prijs f. 49,50 hmulboek lIoor 1I'di.7"t'cn is. Het lijkt wel of er een plaat goedkoop is, want op een nor­ male 10 minuten data-casset­ Hèt handboek voor iedere MSX computer gebruiker. lets beton in ligt en al is dat niet uit de inhoud: Inleiding-De MSX-computer- De MSX­ zo, de zware uitvoering is wel te, die niet meer mag kosten Editor - Het MSX-Basic - Konstanten in MSX-Basic heel bewust. Het gewicht is dan een gulden of vijf, kan je - Variabelen in MSX-Basic - Uitdrukkingen in MSX­ op elke kant zo'n 35 K weg­ Basic - De BNF notatiewijze - De MSX sleutelwoorden namelijk zodanig berekend - (Nog) niet bepaalde MSX sleutelwoorden - De MSX dat bij het verwijderen van schrijven. sleutelwoorden op volgorde van soort - De MSX sleu­ een cartridge niet het hele telwoorden op aanbevolen leervolgorde - De MSX fout­ kastje van de tafel wordt ge­ De Expansion Computer Ca­ meldingen op volgorde van nummer - De MSX fout­ uw MSX computer meldingen op alfabetische volgorde - De Programma­ di.' hUt/.." rukt. se zelf kost f. 595,-, ook dat is bie Sound Generator (PSG) - De Video Processor (VDP) Mede door het hoge gewicht niet goedkoop, want de goed­ - De ASCII tabel - De MSX karakterset - Gereserveerde MSX sleutel­ woorden. Dit 414 pagina's tellende handboek laat door helderheid en uitge­ maakt de Expansion Compu­ koopste Koreaanse MSX breidheid vrijwel onmogelijk nog onduidelijkheden bestaan, ter Case een degelijke en wel­ computer kost slechts 200 gul­ verzorgde indruk. Open ma­ den meer. Daarbovenop ko­ MSX ZAKBOEKJE ~._------, ken is niet mogelijk, de bo­ men EPROM-cartridges zo­ MSX ISBN 90 6398 888 5, dat het totaal nog behoorlijk ZAKBOEKJE demplaat zit met popnagels door Wessel Akkermans, prijs f. 19,50 bevestigd. Omdat we toch in de papieren kan gaan lo­ nieuwsgierig waren naar de pen. Wij denken dan ook niet Dit boekje bevat alle belangrijke gegevens voor zowel direkt dat de grote interesse BASIC- als machinetaalprogrammeurs, veelal in de vorm gebruikte komponenten kon­ van overzichten, tabellen en lijsten. Een zeer handig na­ den we het echter niet laten voor de Expansion Computer slagwerkje dat ondermeer is ontstaan uitaantekeningen om het kastje met behulp van Case afkomstig zal zij n van de van de auteur, van al die zaken die hem in het begin niet spelletj es fanaten. direkt geheel duidelijk waren. Het zakboekje bevat onder de boormachine open te ma­ andere de Z80 instructieset, een beschrijving van de ken. De 8 connectors zitten Aan de hoge prijs voor de BASIC instructieset, diverse tabellen die het BASIC-pro­ stevig verankerd op een EPROM-cartridges zit ook grammeren kunnen versnellen, hardware gegevens kaart. Alles maakt een ver­ een goede kant voor de soft­ (connectoren) en een aantal programma's, zorgde indruk. Er is gebruik ware industrie. Door de rela­ gemaakt van hoogwaardig tief hoge prijzen zal het ko­ MSX DISK HANDBOEK schakelmateriaal en degelij­ piëren van software nauwe­ ISBN 90 6398 407 3, DISK IUl1uJhOl'k l'oor wdl'rt't'11 ke connectors. lijks aantrekkelijk zijn. door A.C.J. Groeneveld, prijs f. 29,50 Wat wij echter betreuren is Wij stellen ons ook niet voor Het MSX DISK HANDBOEK vormt een aanvulling op het dat iemand een handvol MSX BASIC HANDBOEK (ISBN 90 6398 1007) en behan­ dat de bovenzijde helemaal delt specifiek de MSX disk basic kommando's, Na een open is. Vuil en ongerechtig­ EPROM-cartridges aan zal gedegen inleiding tot het disk-gebeuren, wordt elk sleu­ schaffen om daar vervolgens telwoord bijzonder volledig behandeld. Bovendien zijn heden kunnen er invallen en vele voorbeelden, tabellen en overzichten opgenomen. onder de printplaat komen. de meest gebruikte spelletjes Heel interessant zijn de programma's die in dit handboek We moeten er niet aan den­ op te zetten. voorkomen, waaronder een MSX tekentafelprogramma, een basisprogramma voor bestandsonderhoud, in­ llu,MSX((mI/JUter ken welke schade een paper­ houdsopgave schijf en een snel kopieerprogramma voor dJ.' bud." clip aan zou kunnen richten. Wel zien wij mogelijkheden één disk. voor de professionele markt. Wat moet het heerlijk zijn om EP ROM toepassingsprogramma's als MSX QUICK DISK HANDBOEK 'tekstverwerking', 'boekhou­ ISBN 90 6398 254 2, door A.C,J, Groeneveld, prijs f. 23,50 We hebben het in de inleiding ding', 'adressensysteem' , om Handboek voor iedere aUICK DISK gebruiker. Uitvoerige behandeling van de sleutel­ al even aangetipt. Het maar eens wat op te noemen, woorden, aangevuld met duidelijk voorbeelden met listing, ,werken met kant en klare met een druk op de knop on­ cartridges is natuurlij k ideaal, der handbereik te hebben. MSX PRAKTIJKPROGRAMMA'S deel 1 maar echt nuttig wordt deze Daarboven zijn de uitbrei­ ISBN 90 6398 437 5, door Wessel Akkermans, prijs f. 24,50 Expansion Computer Case dingsmogelijkheden voor Praktische programma's met waar nodig eerst een stukje theorie, Erg handig bij het pas als je de mogelijkheid zou meer diskdrive's, printers of maken van uw programma's. Een greep uit de onderwerpen: priemgetallen, zoeken hebben om eigen program­ een RS-232 kommunikatie­ en sorteren; trefwoordenlijsten; converteren van getallen; het genereren van een tref­ ma's in een cartridge op te poort natuurlijk ideaal, al woordenlijst; enz. slaan. De fabrikant denkt moet hierbij wel aangetekend daar net zo over en werkt op worden dat er nooit meer dan SOFTWARE PLUS IN MSX dit moment aan de fabrikage één poort tegelijk gebruikt van (betaalbare) EPROM­ kan worden en dat het om­ INTROTAPE MSX door A,C,J, Groeneveld, ISBN 90 6398 148 1, prijs f. 35,75 cartridges en een EPROM­ schakelen een 'reset' op de Program mer , een menu ge­ computer veroorzaakt. Begeleid door instrukties om de computer aan te sluiten en de tape te laden, wordt stuurd programma. MSX op een vriendelijke en onderwijzende manier vanuit nul bij de gebruiker geïntro• duceerd. Na het doorwerken van deze software is de gebruiker zelf in staat MSX-basic Importeur Nederland: programma's te schrijven, Helaas was ten tijde van deze A VT Electronics test nog geen van deze Postbus 51411 EPROM-cartridges beschik­ 2506 AK Den Haag MSXSCRIPT baar zodat we er maar van uit Tel. 070-465800 door Ton Weijters, ISBN 90 6398 189 9, prijs f. 58,50 moeten gaan dat ze er komen Een menu-gestuurde Nederlandstalige tekstverwerker. en werken zoals men ons Importeur Belgie: heeft verteld. ECC De EPROM-cartridges wor­ Dokter Persoonslaan 15B Uitgeverij STARK - TEXEL den leverbaar met en opslag­ 26660 Willebroek postbus 302 - 1794 ZG Oosterend - tel. 02223-661 AI onze uitgaven zijn zowel in de boekhandel capaciteit van 2K, oplopend Tel. 093238862060 als rechtstreeks bij ons verkrijgbaar. namelijk het 'lP' statement Te klein! weggevallen, zodat, toen de computer na lang puzzelen ei­ Het programma Botsauto's delijk de laatste letter op zijn uit uw eerste nummer krijg ik plaats schoof, de computer er op mijn Philips VG-BOOO de brui aan gaf. MSX computer niet aan de gang. Ik krijg steeds een De checksum-list klopte wel, 'OUT OF MEMORY' error en ik heb deze fout pas na lang in regel 190, hoewel ik de in­ 'gestaar' gevonden. Aange­ houd van deze regel: zien u beweert dat alle pro­ 190 DIM C(23,22) gramma 's uitgebreid op de wel juist heb ingetikt. redaktie getest zijn, en daar­ D. Teeuw, Dordrecht. na fotografisch worden over­ genomen van rechtstreekse Tot onze spijt hebben we listings, verbaast mij dit ten geen VG-8000. Die wordt in zeerste. Het wordt tijd dat u Nederland niet officieel ver­ zich met het schaamrood op kocht. We weten wel dat deze de kaken in een hoekje van machine slechts een 16K uw lokaal gaat staan scha­ RAM geheugen heeft, waar­ Problemen? men! door grotere programma's, A. H. Gobits, Loosdrecht. zoals 'Botsauto's', proble­ MIX Computer Magazine men kunnen veroorzaken. Dat laatste doen wij niet. We Als de computer, in uw geval geen raad kunnen onze tijd beter beste­ tijdens het reserveren van ge­ den door te proberen derge­ heugenruimte voor het array Heeft u vragen over, of problemen met uw MSX compu­ lijke fouten in de toekomst te C, ontdekt dat het geheugen ter? Stuur de redaktie dan even een briefje, dan zullen vermijden. Wat er in het In­ te klein is, dan breekt het pro­ wij proberen uw probleem op te lossen. Mochten wij er voer Controle Programma ar­ gramma af met de door u ver­ ook niet uitkomen, dan verhuizen wij uw brief naar de tikel staat over de produktie melde foutmelding. 'lezers helpen lezers' rubriek. Misschien dat iemand an­ van de listings is overigens wel Toch denken we dat Botsau­ ders wel een oplossing kan aandragen. Als er meerdere korrekt, de versie van 'Blue to's wel op een 16K machine brieven met dezelfde vraag binnenkomen, dan zullen & Pink' die gebruikt werd om moet kunnen draaien, want we, om ruimte te sparen, er slechts één van opnemen. de listing te maken was dom­ de programmeur ging wat weg fout. slordig met het geheugen om. Hiervoor onze excuses aan de andere briefschrijvers, Wanneer deze fout ontstaan Zie de 'OEPS-rubriek' voor maar het gaat er toch om zoveel mogelijk verschillende is valt niet meer te achterha­ een korrektie op Botsauto's, vragen te kunnen behandelen per nummer. len, maar naar alle waar­ waarvan we denken dat het schijnlijkheid is dit gebeurd uw probleem uit de wereld zal van een bepaald programma nadat de speleinde-routines helpen. Tot onze spijt hebben Valse voorlichting? minder belangrijk vinden dan waren getest en goedbevon­ we dit niet zelf kunnen testen de uiteindelijke verkoop. den. Tijdens het aanbrengen bij gebrek aan een 16K ma­ Al enkele maanden probeer Programma's worden daar­ van een wijziging elders in het chine. ik bepaalde programma 's te om soms al geadverteerd als programma moeten wij 'uit­ kopen die, onder andere in er nog geen regel van geschre­ geschoten' zijn, waardoor re­ uw blad, geadverteerd wor­ ven is. Als er dan iets fout gaat gel 1130 verminkt werd. den. Als ik de bedrijven die tijdens het ontwikkelen van Nauwkeurigheid? met deze programma 's adver­ het programma, dan ontstaan Hoewel dit soort fouten in­ teren opbel, dan krijg ik te ho­ er situaties zoals u die tegen­ derdaad niet voor zouden Zou het mogelijk zijn om in ren dat ze nog niet leverbaar gekomen bent. mogen komen, is de praktijk de testrapporten de reken­ zijn, en dat men ook nog niet Wat ook wel gebeurt is dat dat wij nooit met honderd nauwkeurigheid van de com­ weet wanneer dit wel het ge­ een leverancier met program­ procent zekerheid kunnen ga­ puter te vermelden? Voor ve­ val zal zijn. ma's adverteert, en zoveel randeren dat iedere gepubli­ len met mij is het van eminent Dit lijkt mij misleidende mogelijk bestellingen verza­ ceerde listing inderdaad hele­ belang, dat de computer met reklame. melt voordat hij ook maar een maal foutloos is. Wij streven een behoorlijke nauwkeurig­ Dan zou ik u willen vragen of exemplaar verzendt. Hoewel hier natuurlijk wel naar, maar heid kan rekenen. u eens een test over monito­ wij dit niet in de haak vinden, fouten kunnen (en zullen, zo B. de Jongste, Den Haag. ren zou willen publiceren, kunnen wij ons wel verplaat­ gaat dat nu eenmaal) blijven wat is er te koop, wat is de sen in de reden. Het is name­ voorkomen. Zoals u zelf ook De rekenfouten die compu­ kwaliteit ervan en waar kan ik lijk een van de weinige af­ gemerkt heeft kan het uiterst ters maken worden veroor­ hetopaansluiten. (Ik heb zelf doende manieren voor een lastig zijn om een fout op te zaakt door de manier waarop een Sony HB-75 P). software huis om zich te be­ sporen, zeker als men er, zo­ een computer de variabelen Als laatste vraag: kunt u mij schermen tegen piraterij. als wij in het onderhavige ge­ in het geheugen opslaat. Ove­ een goede software winkel val, er van overtuigd zijn dat rigens treden deze afwijkin­ aanraden, in de regio Rotter­ een bepaald stuk kode al in gen alleen maar op bij de zo­ dam. orde is. genaamde reais, de breuk­ A. C. Spanjersberg, Fout! waardes dus. Gehele getallen Hellevoetsluis. rekenkunde, als de variabe­ In het schuifpuzzelprogram­ Wij bieden u, en de andere le­ len als integer-variabelen ge­ Jammer genoeg is het in de ma 'Blue & Pink', uit uw eer­ zers, onze oprechte excuses definieerd zijn, geven altijd software handel zo dat som­ ste nummer, stond een syntax aan voor het veroorzaakte korrekte uitkomsten. mige bedrijven het schrijven fout in regel 1130. Hier was ongemak. Bij de reals is het van belang hoeveel geheugen er per va­ niet verder van uw geheugen­ een andere afbreking veroor­ het wel, maar dan functio­ riabele gebruikt wordt. MSX­ grootte. zaakt dan er in de listings neert SPC(n) weer niet. Basic (4.5 MS-BasÎC van Mi­ Overigens neemt MSX-DOS stond. E. Nieuwenhuisen, crosoft) kent in tegenstelling ook geheugenruimte in be­ Bovendien hadden we, voor Den Haag. tot het leeuwendeel van de 8- slag, het is in feite niets anders de leesbaarheid, ons listing­ bit Basics dubbele precisie, dan een programma dat in het printprogramma ingesteld op De door u gesignaleerde slor­ die standaard gebruikt wordt. geheugen van uw computer inspringen bij vervolgregels, digheden zijn intussen recht­ Er wordt gerekend met een staat. wat er alweer anders uitzag gezet, maar dat het SPA­ nauwkeurigheid van 14 deci­ Wat het Invoer Controle Pro­ dan het schermbeeld bij het CE(n) kommando op uw malen, in tegenstelling tot de gramma betreft verwijzen wij intikken. En toen ook nog de SVI-728 niet geaccepteerd 7 tot 8 decimalen die de mees­ u naar het desbetreffende ar­ beide voorbeeldregels in het wordt verbaast ons te zeerste. te homecomputers gebrui­ tikel in dit nummer. Er waren artikel ten slachtoffer vielen ken. weliwaar enkele onzorgvul­ van de zetmachine, en volko­ Onze trouwe redaktie SVI- Hierdoor is de rekennauw­ digheden in de eerste versie men anders dan bedoeld in 728 slikt het kommando zon­ keurigheid van MSX compu­ blijven zitten, maar het werk­ druk verschenen, toen was de der enig probleem, zowel in ters veel groter dan bij bij­ te wel. U moet een fout met verwarring kompleet. een print-opdracht als in een voorbeeld de Commodore intikken hebben gemaakt. Maar, om op uw tweede vraag string manipulatie. Ook 64, of de Sinclair Spectrum, te antwoorden, die andere SPC(n) werkt in beide geval­ qua rekenen doet de MSX layout heeft geen enkele in­ len. We kunnen u alleen maar computer niet onder voor de vloed op de checksurn. Deze aanraden om kontakt met uw meeste 16- en 32 bits compu­ Brede beeldbuis? was rechtstreeks op grond leverancier of de importeur ters. van de programmaregels be­ op te nemen, als u na nog­ Met het Invoer Controle Pro­ rekend, en de layout stond en maals testen dezelfde fout gramma uit het eerste num­ staat daar los van. zou vinden. Mogelijk heeft u mer kan ik niet uit de voeten. In dit nummer hebben we die een vroege versie van de Ruimfevrefers? 1. In het artikel spreekt u over layout wel veranderd, zodat MSX-Basic in uw machine, 42 tekens per kolom, ik kom de listings nu exact overeen­ en zou die vervangen kunnen Als ik mijn Spectra video S VI- niet verder dan 37 en breek komen met wat u op uw worden. 728 aanzet geeft deze op meer dus anders af. Bovendien be­ beeldscherm ziet tijdens het dan 28K geheugen vrij te heb­ gint de vervolgregel weer in intikken. Minder mooi, en ben, maar na aansluiting van de eerste kolom, en niet, zo­ minder leesbaar, maar wel de SVI-707 diskdrive is dit als bij uw listings, na het re­ duidelijker voor degene die Kopiëren? nog maar 22K, Komt dit gelnummer. een listing intikt. doordat CPIM geladen 2. Doordat bij mijn computer Wat uw derde vraag betreft, Kuntua.u.b. een programma wordt, en zo ja, is dat uitscha­ de regels er anders uitzien, u zult toch ergens een fout publiceren waarmee ik MSX kelbaar? Ik kan toch ook met wijken ook de checksum-ge­ met intikken gemaakt heb­ cassettes kan dupliceren voor MSX DOS werken? tallen allemaal af. ben. Het Invoer Controle back-up doeleinden? En ook Als ik verdere randappara­ 3. Bovendien laat het pro­ Programma uit ons eerste een programma om Spectra­ tuur aansluit, bijvoorbeeld gramma bij mij de regelnum­ nummer had weliswaar enke­ video programma 's om te zet­ een printer, kost dat dan nog mers niet zien, voor iedere le tekortkomingen, maar het ten naar MSX? meer geheugen? checksum staat een 0 als re­ niet afdrukken van regelnum­ A. Lont, Amsterdam. Tenslotte krijg ik het Invoer gelnummer. Toch heb ik, zo­ mers zat daar niet bij. U zult Controle Programma niet als u kunt zien op de bijge­ toch de listing nogmaals zelf Om uw laatste vraag eerst te goed werkend; ik krijg wel voegde listing, het program­ moeten kontroleren. Tot on­ beantwoorden, we zullen een checksum-getallen, maar an­ ma goed overgenomen. Kunt ze spijt is het namelijk voor dergelijk programma publi­ dere dan bij de listings staan. u mij zeggen wat er aan de ons onbegonnen werk om in­ ceren als we het in handen Is MSX dan toch geen echte hand is? gezonden listings van lezers te krijgen. Wie er een heeft, die standaard? C. van de BiggeJaar, gaan nachecken. mag het inzenden voor de 1. A. J. Martens, Amsterdam. programmeer-wedstrijd. Veenendaal. Overigens nemen we aan dat Er is heel wat verwarring ont­ u met 'Spectravideo' de oude­ Als een MSX computer voor­ staan door het formaat waar­ Geen spaties op de re, niet volledig MSX compa­ zien wordt van een diskdrive, in we de listings hebben afge­ tibele modellen bedoelt. dan wordt er in feite een ande­ drukt in ons vorige nummer. SVI-728? re Basic-interpreter ingescha­ In tegenstelling tot wat veel Wat uw eerste vraag betreft keld, die zich in die diskdrive mensen denken, hoeft er Het Invoer Controle Pro­ nemen we aan dat u te goeder bevindt. Standaard MSX-Ba­ geen verband te bestaan tus­ gramma uit uw eerste num­ trouw bent, en een dergelijk sic bevat nu eenmaal geen sen de breedte van de regels mer blijkt niet te lopen op programma alleen maar zou kommando's voor diskge­ op het scherm en de breedte mijn Spectravideo SVI-728. willen gebruiken om uw eigen bruik. op een listing. Afgezien van allerlei slordig­ cassettes te dupliceren. Maar Deze zogenaamde MSX­ Wij hadden voor het eerste heden in het programma zelf onder de vele lezers die we disk-Basic heeft wat meer ge­ nummer gekozen voor een re­ geeft het kommando SPA­ hebben zitten naar wij vrezen heugenruimte nodig dan de gelbreedte in de listings van CErn), dat in de regels 290, ook wel minder goedbedoe­ standaard-Basic, omdat hij 42 kolommen, omdat we zo 370, 540, 610 en 630 gebruikt lende figuren. Ofwe een der­ meer kommando's bevat. zoveel mogelijk programma's is, moeilijkheden. Mijn com­ gelijk programma al zouden Vandaar dat uw vrije geheu­ goed leesbaar per pagina kon­ puter accepteert het niet in publiceren, als we er de be­ gengrootte wat terugloopt. den publiceren. Bij het aan­ eenprint-opdracht. Hetalter­ schikking over hebben, zou Dit geldt alleen maar voor de zetten staat een MSX inge­ natieve kommando, SPC(n), zeker een onderwerp van ge­ eerste aangesloten diskdrive, steld op een regelbreedte van wordt wel naar behoren uit­ sprek zijn in de redaktiever­ een eventuele tweede disk­ 37 tekens (dit is overigens met gevoerd. Als ik SPACE(n) gadering. Het steunen van drive, of andere randappara­ het WIDTH kommando te echter gebruik om een string­ computerpiraten behoort ten, zoals printers, snoepen veranderen), wat inderdaad variabele mee te vullen werkt niet tot onze doelstellingen. Kunt u mij zeggen wat er aan Ja, maar dan een hele onhan­ de hand is? dige. Open een file naar de C. G. Schoenmaker, Zoeter­ printer, en stuur daar uw prin­ meer. topdrachten doorheen. Maar om gewoon LPRINT en Euh, nee eigenlijk. We heb­ LUST te kunnen gebruiken ben de indruk dat uw cassette­ is er een andere truuk nodig. recorder misschien te goed is, Heeft er iemand suggesties? hoe raar dat ook mag klinken, want bij computers geldt de wonderlijke regel: Hoe be­ roerder de recorder, hoe be­ Boze boekhouder ter het resultaat. Heeft ie­ mand anders suggesties, of Over het financiële admini­ In ieder nummer ruimen we een plek in voor die ervaring met die Sanyo recor­ vragen van lezers waar we zelf ook geen antwoord stratie programma Aacko­ der? boek ben ik niet tevreden. op weten. Dat kunnen allerlei soorten vragen zijn, Het heeft allerlei tekortko­ over apparatuur, programma's, boeken en wat al mingen, zo is er geen moge­ niet. lijkheid om kontante uitga­ Ook meningen van lezers, waar de redaktie overi­ Laadproblemen opgelost! ven (kas) te boeken, behalve gens niet voor verantwoordelijk is, zullen hier hun door een negatief bedrag als plekje vinden. Dus, als u wil weten hoe u een Wur­ De problemen die 1. Peters kontante verkoop in te voe­ beschrijft in zijn brief in het litzer jukebox met behulp van uw MSX kan bestu­ ren. Betalingen voor de post februari nummer heb ik ook 'verkoop op rekening' kun­ ren, om maar eens een (onwaarschijnlijke) dwars­ gehad. (Bij de heer Peters re­ nen niet in termijnen worden straat te noemen, waag er eens een briefje aan. Nee sette de computer zichzelf na uitgevoerd, en 'bankstortin­ heb je en ja kun je krijgen. het laden. Red.) Bij mij gaf gen' (bijvoorbeeld van een het veelvuldig veranderen klant) worden niet in het fi­ van de geluidssterkte elke nancieel overzicht verwerkt. 55+16=64? lijk is om tegen vergoeding keer de oplossing. Dan heb ik ook nog wat pro­ verbeterde versies van een blemen met het 'verzendsys­ Op de meeste Aackosoft-pro­ pakket aan gebruikers ter be­ D.H. v Bloois, Nw. Lekker­ teem programma', uit het gramma 's staat vermeld: schikking te stellen. Dit zou land boek 'Basic programma 's 'Runs on 64K computers'. voor de fabrikant het voor­ voor uw administratie', Klu­ Ik bezit een Sony HitBit 55P, deel hebben dat hij een tevre­ Hoewel we denken dat er bij wer Software reeks. met een 16K geheugenuit­ den klant houdt, en de klant de heer Peters meer aan de Als ik namelijk de gegevens breiding, kan ik deze softwa­ heeft dan niet het gevoel dat hand was dan alleen maar het verwerk via het kaartenbak re ook gebruiken? hij binnen een maand met een afspeelniveau, geven we deze invoer en kontrole program­ P. Maaskant, Zwijndrecht. verouderd programma zit. tip toch door. Vaak, heel ma, en daarna de gegevens se­ Peter Verschuur, Nieuw­ vaak, is een kleine wijziging lekteer met het kaartenbak Lastig en waarschijnlijk per Beijerland van het volume genoeg om selectie programma, dan loop programma verschillend. laadproblemen uit de wereld ik tegen het volgende pro­ Wie weet welke programma's Hallo, mensen van Aacko­ te helpen. Bedenk ook dat ge­ bleem op. Als ik deze gese­ het goed doen op zo'n uitge­ soft? Leest u MSX Computer kochte programmacassette's lekteerde gegevens opnieuw bouwde HitBit? Magazine ook? Zo ja, dan een heel verschillend opna­ probeer in te lezen met het in­ mag u ons natuurlijk een meniveau kunnen hebben. voer en correctie programma briefje sturen dat we dan als krijg ik de foutmelding 'IN­ antwoord kunnen publice­ PUTPASTEND650'. Watis Omruilgarantie? ren. de betekenis van deze fout­ melding, en wat kan ik hier In uw eerste nummer las ik de Standaard Centronies? software-tests van de nieuwe aan doen? versies van Aackobase en Ik heb mijn TRS-80 Color H. W. Glashouwer, Aackotext. Zo 'n anderhalve Tapeproblemen computer vervangen door Hindelopen. maand daarvoor had ik de een Goldstar FC-200 MSX oude versies gekocht, en na Ik heb een Spectra video SVI- computer, met de gedachte wat laadproblemen (waar 728 waar ik een Sanyo DR- dat ik mijn Tandy DMP-IlO Uw boekhoudprobleem is Aackosoft me keurig bij ge­ 202A cassetterecorder bij ge­ printer zou kunnen blijven simpel op te lossen, koop een holpen heeft) aan de praat ge­ bruik. Die kombinatie geeft gebruiken. MSX heeft toch groter, kompie ter (en duur­ kregen. herhaaldelijk problemen, ik een parallel Centronics-aan­ der) boekhoudprogramma. Vooral Aackobase valt me krijg device errors en na het sluiting. U probeert volgens ons om echter toch tegen. Wijzigen laden syntax errors. . Nu blijkt dat ik tijdens het een bedrijfs-boekhouding op en sorteren van recQrds gaat In beide gevallen gebruik ik printen altijd een dubbele re­ te zetten in een heel simpel, niet, en bij printen wordt het de faseknop, maar het niet ge­ gelopvoer krijg, en er zit ner­ voor thuisgebruik bestemd laatste veld van een record bruiken daarvan geeft ook gens een dipswitch-blokje in programma. niet afgedrukt. geen oplossing. Ik heb dit de DMP-ll 0 om dit anders in Het Kluwer boek kennen wij probleem, en mijn computer te stellen. Bij Tandy winkels niet, en hoewel de foutmel­ Al deze problemen kon ik voorgelegd, cq ter reparatie kan men mij blijkbaar niet ding op zich niet zo moeilijk ook niet voorzien toen ik me gegeven bij de importeur. helpen, of men weet er niets te verklaren is, hopen we dat de programma's aanschafte. Daar zegt men geen proble­ van af, of men zegt dat het een lezer die dit boek wel kent Mijn vraag isnu ofhet bij soft­ men met het laden te kunnen goed moet gaan. een oplossing voor uw pro­ ware-fabrikanten gebruike- vinden. Weet u een oplossing? bleem weet. Spectravideo SV328 homecomputer met professionele MSX Sprite maker voor Iemand met wie ik programma 's kan uit­ datarecorder, 2 boeken, 9 cass. prijs slechts f. 15,50 all-in op postrek. wisselen. Ik heb een Sony HB 75P. MSX-JES f. 1.000,-. 1882148 t.n.v. F.v. Goor, F. Eerens, Til­ Tel. 01828-14593. GRATIS VOOR LEZERS Gebruik de Tel. 043-471093 na 18.00 uur. burg. MSX Software voor zendamateurs op 5 antwoordkaart achter in dit blad Nieuwste Atari spelcomputer met 1 1/4 schijf of cassette of Iistings. proff. joystick f. 90,-. Ook losse spellen Tel. 04132-64900 (weekends). te koop. Een 2e hands CBM-64 of Spectrum liefst Tel. 053-771882. met cassetterecorder en joystick. ZX Spectrum 48K DK toetsenbord, joys­ Tel. 01860-13384. tick aansi. Timex 2040 printer. Div. boe­ Gnumpus Tonnent origineel 100% MlC MSX computerbezitters in heemskerk en Vertaalprogramma voor CM67 naar ken, pLm. 100 programma's. MSX tegen vergoeding. spel voor ZX 81 f. 10,-. Tel. 071-413439. omstr. voor ruilen en uitwisselen van Tel. 071-215690. programma's. Tel. 08367-3103. Sharp MZ721, 129 st. in kl. software en Tel. 02510-32237. MSX programma's vooral vertaalde Ik wil graag software ruilen voor de SCI kabels. f. 800,-. 328. Ik heb Ninja, Tefra, horror, Sasa, bas. code progr. Tel. 05150-25553. Beginnende MSX-er zoekt software op Tel. 01742-6269 cassette tegen redelijke vergoeding. Kung Fu e.a. Zenith Data systems monitor en Sanyo Tel. na 6 uur:08867-1973. Tel. 050-344786. MSX programma's uitsluitend om te DR-202 data recorder. I.z.g.st. Samen Wie wil er met mij software ruilen in de ruilen tegen dito. f.275,-. MSX Tape Copier cq. Header ptr. Wie wil programma's met mij ruilen? omgeving van Vlaardingen. Tel. 020-831133. Tel. 020-278310. Tel. 020-831133. Tel. 010-348963. Vragen naar Patrick. Commodore programma's en tips: Hoe Sony Rompacks Mouser, Sparkie, Juno Welke MSX bezitters in Nijmegen en houd ik een computer heel. First battle cross. p.s. f. 40,-. MSX programma's b.V. Pascal, Tas­ omg. willen software e.d. uitwisselen? Tel. 020-365917. A. Swerissen, Twaalfmorgenstr. 4, 5212 word two, Copieerprogr. Tel. 01742-6269 Tel. 080-553944. Groot aantal SineI. Spectr. program­ SP 's-Hertogenbosch. ma's te ruil en tegen MSX software. Software voor Commodore 128 CPIM of Een MSX-er van wie ik kennis en erva­ ZX Spectrum met zeer veel hard-en soft­ ring kan opdoen. Ik bezit Sony HitBit Tel. 020-831133. ware. Ook prof. o.a. boekhoud, tas­ 64. tevens MSX software op disk. Postbus 179, Badhoevedorp. 75P, Data rec. en plotter printer. Diverse computerprogramma's voor de word, masterfile. Nu f. 699,-. Tel. 03402-41012. MSX computer. Liefst in heemskerk, Tel. 08388-3125. Software MSX 64K Comp. op cass. Evt. Beginnend MSX-er zoekt software en an­ om te ruilen. Atari spelcomputer met 5 spelcassettes, ruilen. Tel. 02510-32237. Telefoon 02518 - 56491. dere informatie (heb nog weinig te ruil). o.a. Frogger, Demonattack. f. 200,-. Tel. 020-903382. Colecovision spelcomputer met turbo Tel. 03480-19838 1541 Diskdrive Monitor printer enz. Wie heeft interesse om zich aan te sluiten module en 6 sp. cass. o.a. Lady Bug en T159 met printer PC l00c , 6 extra modu­ Kompleet of in delen. bij de MSX gebruikersgroep West Bra­ Donkey Kong jr. f. 350,-. les pLm. 200 magn. kaart. en handboe­ Tel. na 17.00 uur: 08350 - 2549. Tel. 08376-3024. bant. ken. Vraagprijs f. 1.500,-. MSX Computer event. met cass. rec. en Inlichtingen: tel. 01652-2446. Colecovision spelcomp. met turbo, rol­ Tel. 05921-3142. software. Matrix printer voor MSX en software op lercontroler en superaction controllers. Viditel voor Spectrum, Sony Data car­ Tel. 079-510749. floppy. inkl. 11 spelletjes. Tel. 05220-56857. tridges met 5 MSX games, 3 cart. en 2 In Z.Limburg MSX gebruikers die (gra­ Tel. 02507-12850. (Zandvoort) Timex 1000 16K compleet f. 75,-. cass. tis) software willen ruilen. Tel. 070-647150 na 19.00 uur. Tel. 085-230921. L.A., Stationsstraat 124, 6191 BG MSX Tape copier en MC software. Wie Commodore Datarecorder f. 60,-. VIC Beek. wil ruilen? Orig. Atari software, wegens systeem­ Tel. 020-831133. wisseling. De MSX e1ub Haarlem is in op­ 20 spelcassettes 8 stuks en 5 rompacks, Wie wil spelletjes met mij ruilen? Liefst richting. gevraagd leden en software. samen f. 50,-. in Zuid Holland. (MSX). MSX en Commodore programma's Tel. 023-290405. Tel. 02943-3009. Tel. 01720-91853. Tel. 020-365917...... • :: ....:: .::... Europees ::: •• ::: ::: Computer Or. Persoonslaan 15b 03 8862060 vanuIt Belgle Postbus 73817 .: ••••• : ••••• :.... WIllebroek 09 3238862060 vanuIt Nederland 2507 AH Den Haag ••• • • • • • • •• • Centrum

en U heeft Een druk op de knoP a's ,n Uw computer 8 programm een van d e dt\iden meer. geen lange \aa

Plaats hierin naar believe 8 rompacks, diskdrives, RS232 of quickdrives, of zelf gemaakte Eproms. Aan te sluiten op interfacebus of rompackbus. EPROM PROGRAMMER wordt geleverd met software in eprom Menu gestuurd programma. 1) Basic programma's in eprom zetten 2) Eproms dupliceren 3) Eproms lezen

Dealer aanvragen welkom in Nederland en België I I

PHILIPS Phi lips introducee rt de thui sco mputer di e ee n * de mogelijkheid maxim aa l 256 bewege nd e fi guurtj es lieuw tijdperk inl uidt. Uitwisse len van hardware en software ["s prites") te definiëren; No rdt ni et lange r ge hind erd doo r co mputerta alprobl eme n. * in ge bouwd e dri estemmi ge to onge nerato r voo r muziek en /oo rtaan is MSX- BASIC de taa l van de thui scom pute r. ge luid seffecten, 8 octaven; De Philips MSX Thui sco mp uterbetekent ee n ni euwe * tw ee sleuven ["s lots") voo r programmam odul es, interfaces ;ta rt. Een we reld van ni euwe moge li jkh ede n op com puterge­ en ge heuge nuitbreidinge n; Jiedl Met MSX als de ni euwe we reld standaa rd . * in ge bouwd e aa nsluitinge n voo r datacassettereco rd er, monitor, lV-toestel en spelrege laars [" joy sti cks"); de VG 8020 heeft bovendi en een in ge bouwd e printeraan sluiting; * zes to etse nbord en in éé n en ee n karak­ terset van 253 letters, cijfers, leesteke ns en grafi sc he sy mbole n [in cluS ief de bij zo nde re tekens van all e Westeuropese talen) ; * dri e soorten "pro grammadra ge rs": casset­ tes, di skettes en in ste ekmodul es . Naast de Philip s MSX Thui sco m­ puteri se r ee n uitge brei d pakketrandapp ara­ Phil ips heeft 'm. Kl aa r voo r de to ekom st. tuur besc hikbaa r ge hee l volge ns de Philips MSX family- line: Dit is du s het mome nt om kenni s te maken met de een monochrome mo nitor, tw ee printers, ee n datacassette­ Phi lips MSX Thui sco mputer: reco rd er, "joy sti cks" , programmamodul es en ee n interfa ce , • ee n in ge bouwde MSX- BASIC-i nterpreter met meer da n 150 alsmede software op cassette en modul e. Instru cti es; bijn a tweemaa l zo vee l als de meeste and ere MSX IS een gedepeneer-d handelsmerk van Ml c /esetl eerpe/allen. USA BASIC-i nte rpreters; • ee n royaa l vrij programm ee rbaar ge heuge n [RAM) : 64 Kbyte voor de VG 802 0 en 32 Kb yte voo r de VG 8010 [inBASI C 29 K); • apart video ge heuge n va n 16 Kbyte en ee n spec iale vi deo processo r voo r fijn ge defini ee rde bee ld en in zesti en kl euren; COMPUTERSPELLEN In ieder nummer van 'MSX Computer Magazine' zullen we, naast de gebruikers programma's, ook een aantal spellen bespreken die speciaal voor MSX geschreven zijn. Spellen zijn immers een leuke onderbreking naast het serieuze werk. De computer is een onvermoeibare tegenstander.

Wanneer je dan echter per dat je een leven verliest. Dril­ ongeluk ook de deur opblaast Ier Tanks schiet op vele pun­ krijg je meteen vijf extra ten te kort: spel-idee, uitwer­ Floaters op je dak, dus het is king (grafisch en geluid), een beetje uitkijken gebla­ spanning, aktie en speltech­ zen. niek. DrilIe Tanks verdient Het spel kent een tijdslimiet het wat ons betreft, te verstof­ in de vorm van een teruglo­ fen in de magazijnen van de pende bonusteller. Bij () is het fabrikant. niet meer mogelijk de muren op te blazen met de bommen. Het spel is weinig origineel, Roger Rubbish de grafische weergave en het geluid zijn mager. Het geheel Cassette komt blokkerig over en ver­ RAM: 64K geleken met bijvoorbeeld de Bediening: Konami insteekmodules en joystick of toetsenbord Software Projeets spellen is Fabrikant: Spectra video dit spel een teleurstelling. Importeur: De diverse niveau's ontlopen pende Mammot's en Skorks Electronics Nederland Eric and the Floaters elkaar weinig wat betreft te vernietigen zodat ze het bo­ Prijs: .f 39,- moeilijkheid van het doolhof, ven het labyrinth gelegen pa­ Cassette alleen de Floaters worden leis niet kunnen vernietigen. Hoewel het ruimtespel 'Ro­ RAM: 32K sneller en agressiever. Hiervoor is je tank uitgerust ger Rubbish' (Rubbish bete­ Bediening: joystick of toet­ met een ijsgeweer. Wanneer kent afval) uiterst futuristisch senbord je de Mammot's beschiet be­ is, gaat het ditmaal om een Fabrikant: Kuma vriezen ze en door er tegenop zaak die anno 1985 ook op Importeur: Driller Tanks te rijden vallen ze in stukken aarde uiterst aktueel is: nu­ Prijs: f 49,- uiteen. De Skorks kun je al­ cleair afval! Cassette leen met een direkte treffer Na het inladen verschijnt op RAM: 32K vernietigen. Op een gegeven het scherm een titelbeeld met Bediening: toetsenbord moment ontsnapt een Mam­ daarin de hoofdpersonen van Fabrikant: Kuma mot uit het labyrinth en ste­ het spel: Eric, een tamelijk Importeur: vent op het paleis af dat ver­ blokkerig mannetje en de Prijs: f 49,- volgens als een blok bewerkt Floaters, een soort ballon­ beton naar de bodem zinkt: netjes. Doolhofspellen zijn relatief einde spel. Het spel is tamelijk eenvou­ eenvoudig te maken, mis­ Naarmate je Driller Tanks dig. Een aantal stenen muren schien is dat de reden dat we langer speelt komen er steeds vormen een soort doolhof. In bij Kuma veel van dit soort meer minpunten naar boven. dit doolhof wandelt Eric rond spellen tegen komen. Op zich Je tank omdraaien gaat wel, met bommen in zijn bezit. is er niets tegen doolhofspeI­ maar nooit op dat kritieke Vervelende lieden van een af­ Met behulp van deze bom­ len, maar vaak vervelen dit moment als er eem Mammot gelegen planeet zijn namelijk men kan hij delen van een soort spellen al snel. Driller achter je staat. En je kunt iets bezig het melkwegstelsel met muur opblazen. Soms blijkt Tanks behoort tot de catego­ alleen maar neerschieten als nucleair afval te vervuilen en dan in de muur een goudstaaf rie slaapmiddelen: innemen de loop van de tank er naar dat betekent de vernietiging verborgen te zitten welke bij en in slaap vallen. Het ver­ toewijst. Wanneer je denkt van het dierenleven, vervui­ het oprapen extra punten op­ haaltje op de cassette hoes be­ dat je net langs een Mammot ling van de atmosfeer en uit­ levert. Soms komt er een deur looft spanning, aktie en snel­ geglipt bent blijkt dat de com­ eindelijk een totale verwoes­ vrij, de toegang naar het vol­ heid. Wanneer het spel gela­ puter daar anders over denkt. ting van alle landen. gende veld. Door het doolhof den is overheersen blokkeri­ Ieder spelfiguur wordt a.h.w. Logisch dus dat de bekende dwalen ook de Floaters. ge figuren, slecht reagerende omgeven door een vierkant afval verzamelaar Roger Meestal zijn ze doelloos, cursor toetsen en al snel fru­ blok, dat duidelijk groter is Rubbish er op uit wordt ge­ maar af en toe wordt er eentje stratie, gepaard gaande met dan de figuur zelf. Alhoewel stuurd om het nucleaire afval rood (van woede'?) en zet dan acute geeuw aanvallen. de afgebeelde figuren elkaar te verzamelen en het melk­ de achtervolging in. Ook de Je taak is het om de in het on­ dan niet raken, raken de blok­ wegstelsel schoon te maken. Floaters kun je opblazen. dergrondse labyrinth loslo- ken elkaar wel met het gevolg Aan het begin van dit spel COMPUnR MAGAZINI

zien we Roger in een soort he­ voorkomen. In 'Super Cross schikbaar. In elk nieuw leven deze 21 e eeuw heeft de we­ licopter komen aanvliegen, Force' draait dan ook alles om beschikt hij over 100% zuur­ reld de opkomst van de 'Ty­ waarna hij zelf met een soort de bescherming van het soIar­ stof en elke seconde gaat daar rons - de meest verdorven propellor op het hoofd ter rei­ systeem, waarbij punten kun­ ongeveer 1% af. Felix ver­ elementen die men ooit heeft niging gaat. Dat gaat uiter­ nen worden gescoord bij het speelt een leven als de zuur­ meegemaakt - gezien, maar aard niet probleemloos. De vernietigen van de vijand. stof op is of als hij door een slechts weinigen hebben een vervuilers vliegen boven hem Voor de verdediging staan aanvaller is getroffen. idee van de gruweldaden die en werpen voortdurend nu­ vIer 'Spectron '-wapens ter Felix scoort daarentegen pun­ deze kreaturen bedrijven. Dit cleair afval naar beneden. Als beschikking; als deze alle vier ten als hij aanvallers treft: 100 aldus de geschiedschrijving Roger door een stukje afval onbruikbaar of vernietigd punten voor een 'Red Killer uit 2020! wordt geraakt kost hem dat zij n, is het spel afgelopen en Duck' of een 'Barbarous Bar­ Maar vast staat dat het tot dat een van zijn vijf levens! heeft de vijand gewonnen. In racuda'. In spelniveau 1 krijgt jaar onmogelijk leek om hun Roger kan het afval alleen principe verschilt 'Super Felix te maken met de grote macht in te perken. De Ty­ weghalen met een speciaal Cross Force' niet zo veel van rode eenden en om in het vol- rons houden zich op in het ontwikkelde interstellaire andere ruimtespellen , zoals Melkweg kasteel, waar eens stofzuiger! Op zIJn ronde 'Demon Attack', 'Cosmic het bestuur van de gezamen­ door het melkwegstelsel moet Conflict', 'Metro Blitz', enz. lijke planeten was gehuisvest. Roger 8 planeten aandoen Alleen is hier de benadering Dat de Tyrons vernietigd om schoon te maken. Dat be­ weer iets anders en beschikt moeten worden en het melk­ tekent tevens 8 moeilijk­ men over een nieuw wapen: wegstelsel gered, is duidelijk. heidsgraden in het spel. Maar de 'Spectron ' is namelijk het Voor de poging die wordt on­ om van een planeet te ver­ meest krachtige wapen van de dernomen is een 'state-of-art' trekken moet Rubbish ten­ 'Libra Super-Galactic Clus­ Space Shuttle - de Star Duster minste 25 stukken afval heb­ ter'! Zoals gebruikelijk in de - beschikbaar en het is de be­ ben verzameld. Zodra er op ruimte verschijnen de aanval­ doeling dat de aanvallers uit een nieuwe planeet wordt be­ lers in golven. Zo moet men de lucht worden neergehaald gonnen met schoonmaken het eerst opnemen tegen 'Gu­ en dat het kasteel wordt ge­ worden weer vijf nieuwe le­ poids', daarna tegen het ver­ gende spelniveau te komen zuiverd van de Tyrons. CastIe vens beschikbaar gesteld. velende 'Morpul Squadron' moeten alle 25 eenden wor­ Combat kent twee speel­ Tenslotte krijgt Roger Rub­ en hoe hoger de moeilijk­ den neergehaald met een schermen, waarop het ge­ bish ook een beloning voor heidsgraad is hoe fanatieker zuurstofvulling. In spelni­ vecht tegen de Tyrons zich het oppikken van nucleair af­ de tegenstanders worden. veau 2 is Felix onder water om resp. buiten en binnen af­ val: 100 punten per keer. 'Super Cross Force' kan naar de mensen-etende Barracu­ speelt. Voor de aanvaller van keuze door een of twee spe­ das te bestrijden. Tevens de Tyrons zijn vier levens be­ lers worden gespeeld, die al­ moeten nog 5 rode eenden schikbaar en dat is nodig want Super Cross Forche leen of samen erg veel punten worden gevloerd om in spel­ elke keer als de Space Shuttle kunnen scoren. niveau 3 te komen! wordt geraakt door de vijand Cassette In dat nIveau bestoken de kost dat een leven. Bij het RAM: 64K eenden Felix met hun explo­ overgaan naar een nieuw Bediening: Sea Hunter sieve eieren; en wel op zo'n scherm komt er een extra le­ joystick of toetsenbord hevige wijze dat ontsnappen ven bij. Fabrikant: Spectra video Cassette haast uitgesloten is. Maar het Wanneer alle levens zijn ver­ Importeur: RAM:64K is uiteraard de moeite waard speeld IS het afgelopen en Electronics Nederland Bediening: om het te proberen! moet van vooraf aan worden Prijs: f 39,- joystick of toetsenbord Fabrikant: Spectra video Uiteraard vertoont 'Sea Hun­ Importeur: ter' allerlei overeenkomsten Electronics Nederland met ruimtespellen, maar is Prijs: f 39,- toch qua uitwerking wel origi­ neel. Beslist leuk voor hen die Het is onderhand een verade­ eens een explosief ei inplaats ming als een videospel zich van een lasergranaat op hun niet ergens in het heelal af-. hoofd willen! speelt maar 'gewoon' op zee! Nu gaat het in spellen natuur­ lijk nooit helemaal gewoon GasUe COmbat en in dit 'zee-jacht'-spel na­ Het leven in de ruimte is niet tuurlijk ook niet. Toch begint Cassette begonnen. Het spel zelf bevat gemakkelijk. Altijd weer zijn het allemaal vrij gewoon; de RAM: 64K weinig of geen nieuwe aspek­ er dreigingen van 'andere' held van het spel Felix Free­ Bediening: ten. De technieken die uit de ruimtewezens die willen byte is met zijn 'Hydro­ joystick of toetsenbord veelheid ruimtespellen be­ vechten. Zo ook in 'Super Hovercraft' op zee om een­ Fabrikant: Spectravideo kend zijn gelden hier in feite Cross Force'. Dit keer is het den te schieten en om vissen Importeur: ook. Zodra de aanvallers van de boosdoener Morpuls van te vangen. Maar inplaats van Electronics Nederland een 'golf zijn vernietigd, de planeet Tzoris die moei­ een genoeglijk tochtje wordt Prijs: f 39,- komt men automatisch in een lijkheden zoekt. Felix aan alle kanten belaagd hoger spelniveau, waarbij de door aanvallende eenden, ex­ In 'CastIe Combat' komen we nieuwe aanvallers nog sneller Morpuls heeft zeer zorgvul­ plosieve eieren en dodelijke opnieuw in de ruimte terecht. en nog fanatieker zijn. dig een massale aanval op het vissen! Dit keer in het jaar 2020. Niets nieuws dus, maar voor solarsysteem 'Helix' van de 'Sea Hunter' heeft drie spel­ Maar aangenaam is anders; er hen die nooit genoeg krijgen Spectra-planeet voorbereid niveaus en Felix heeft voor hangt' een zwarte schaduw van dit genre wellicht toch de en dat moet absoluut worden deze drie niveaus 5 levens be- over het melkwegstelsel. In moeite waard! Spekje nu Dlel Ghostbuslers DE TOPPER VAN 1984, NU OOK VOOR MSX-COMPUTERS

Eén van de films die op mijn persoonlijke Top Tien van 1984 heel hoog scoorde was Ghostbusters met in de hoofdrollen o.a. Bill Murray (bekend van Stri­ pes) en Dan Akroyd (Blues Brothers). Het werd je dan ook niet bepaald gemakkelijk ge­ maakt om Ghostbusters niet goed te vinden. Een spannende film met een flinke portie aktie en een forse dosis humor stonden garant voor 100 minu­ ten filmgenot. Ook in Amerika scoorde de film hoog. Daarnaast stond de song Ghostbusters van Ray Parker Jr. in de diverse hitparades wekenlang hoog genoteerd. Op die vloedgolf van publiciteit reed het spel Ghostbusters van Activision in Ame­ rika mee en werd een groot succes op de Commo­ dore64.

Menig cynicus zal nu zeggen Begin 1985 kwam de ZX MSX te bemachtigen. Het De drie hoofdpersonen van dat op die manier ieder spel Spectrum versie op de markt enige exemplaar in Europa, het verhaal vormen het para­ een groot succes kan worden, en ook deze bezat spraak, al­ speciaal voor ons overgevlo­ psychologische team aan een maar er zijn zo zeker 10 spel­ hoewel matig. Het muzikale gen uit Amerika , maar onge­ universiteit. Door hun onder­ len aan te wijzen gebaseerd gedeelte was minder goed uit­ twijfeld is het spel op het mo­ zoekingen proberen ze te be­ op grote film successen die het gewerkt dan bij de Commo­ ment dat u di t leest al volop wijzen dat para-normale ver­ als computerspel niet ver dore 64. Dat was jammer, in de handel. schijnselen zoals telepathie, brachten. Ghostbusters is een want de muziek is en blijft telekinese (bewegen va n heel ander verhaal (zoals de juist het sterkste punt van Omdat de handleiding ont­ voorwerpen zonder deze li­ film zelf ook een heel ander Ghostbusters. brak moest er driftig geëxpe­ chamelijk aan te raken) en verhaal is). Uit alles blijkt dat Ghostbus­ rimenteerd worden voordat andere buiten zintuigelijke Voor de Commodore 64 is ters een spel is, dat door de alle funkties duidelijk waren. waarnemingen tot de realiteit Ghostbusters een van de best programmeur David Crane, MSX machines bieden zoveel behoren. Hieronder valt ook verkochte spell en in Neder­ specifiek voor Commodore meer dan bijvoorbeeld een het onderzoek naar verschij­ land geworden. En terecht! 64 is ontwikkeld. Toen Acti­ Commodore 64 (al is het al­ ningen, wat wij normale men­ Natuurlijk hielpen de publici­ vision een MSX versie aan­ leen maar de goed geplaatste sen dan spoken (ghosts) noe­ teit en de hitsong, maar ook kondigde waren de eerste en funktionerende cursor men. Dat Bill Murray deze als deze er niet geweest waren reakties dan ook tamelijk ge­ toetsen) dat niet afgegaan onderzoekingen gebruikt als was Ghostbusters ongetwij­ reserveerd. Bovendien is kon worden op de handlei­ een dekmantel om jongeda­ fe ld nog goed verkocht. De MSX nog niet geintroduceerd ding voor de Commodore 64 mes tot amoureuze avonturen reden hiervoor is dat Ghost­ in Amerika en mede doordat of ZX Spectrum. te verleiden draagt bij tot het busters zeer effectief gebruik Activision een Amerikaans filmisch genot. maakt van de goede geluids­ software huis is, vreesde ik Het is niet strikt noodzakelijk mogelijkheden welke de het ergste. de film gezien te hebben om Op een goede dag worden de Commodore 64 biedt. Dat ge­ Ghostbusters goed te kunnen heren van de universiteit ge­ koppeld aan het fe it dat in het Inmiddels is wel gebleken dat spelen. Het helpt wel, aange­ bonjourd en besluiten voor programma, zoals het op de Activision goed uit de voeten zien de struktuur van het spel zichzelf te beginnen als Commodore 64 (en later ook kan met MSX, dat blijkt uit en de interne logika wat dui­ Ghostbusters. Deze spoken­ de ZX Spectrum versie) de eerdere spellen zoals: Pit­ delijker wordt wanneer het jagers gaan op jacht met zeer draait, spraak ingebouwd zit fall II, Beamrider, H.E .R.O. filmverhaal bekend is. Voor geavanceerde apparatuur (zonder speciale hardware en River Raid . wie de film niet kent (wil die welke ze vervoeren in een toevoegingen te gebruiken) ene persoon dan snel nog omgebouwde ambulance uit maakte het spel tot verplicht MSX Computer Magazine even naar de bioscoop gaan!) het jaar Jlul. Zo maken ze ge­ bezit voor iedere Commodo­ wist als eerste een pre-pro­ eerst even een zeer korte sa­ bruik van draagbare laser­ re 64 bezitter. ductie van Ghostbusters voor menvatting van het verhaal. systemen waarmee ze de spo- ken kunnen beschieten en Je kunt deze auto's bekijken nier om de dwaalgeesten te genoeg dan moet je altijd nog speciale vallen waarin ze ge­ voordat je ze koopt. De grafi ­ stoppen. Aangekomen bij het proberen twee Ghostbusters vangen spoken kunnen op­ sche weergave van de auto's gebouw rijdt de auto naar de in de Tempel te krijgen. slaa n. Het wordt steeds druk­ is werkelijk perfekt. Met on­ stoeprand en het volgende ker in de stad wat spoken en ze smalle beurs besloten we scherm verschijnt. Je auto Ondanks het feit dat Ghost­ para-normale activiteiten be­ de stationwagen te kopen van staat voor een gebouw waar­ busters MSX in tegenstelling treft. De psychische spanning 6000 dollar. Iedere wagen voor een spook zweeft. Mon­ tot de andere versies niet neemt toe en moet op gege­ kan een bepaalde hoeveel­ ter springt de eerste Ghost­ praat, blij ft het spel boeien. ven moment tot ontploffing heid apparatuur vervoeren en buster uit de auto met in zijn Praten is leuk, maar is niet komen. Een wolkenkrabber heeft een maximum snelheid. handen de spokenval. Na het wezenlijk voor het spel. Het in het centrum van de stad Daar moet je wel degelijk re­ plaatsen van de val komt de spel is grafisch zeer goed ver­ blijkt door een architect ge­ kening mee houden. Na het tweede Ghostbuster uit de zorgd , iets anders was ook bouwd te zijn die geloofde in kiezen van een voertuig moet auto en met een druk op de niet te verwachten van Activi­ het oproepen van Assyrische je je Ghostbusters ook nog knop schakel je de lasers in. sion. De verschillende velden goden. Hij heeft dit gebouw uitrusten. Sommige voorwer­ zijn tot in details uitgewerkt. zo ontworpen dat het als een pen heb je gewoon nodig. Dat Met de lasers dwing je het Sommige gebouwen zijn ware antenne voor psychische zijn bijvoorbeeld de spoken­ spook boven de val. Op het architectonische kunstwerk­ energie funktioneert. De pa­ stofzuiger , de vallen, de spe­ juiste moment op de knop jes. De hitsong en de gebruik­ ra-normale aktiviteiten rond ciale spokenbril (image inten­ drukken en de val opent zich te geluiden zijn goed alhoe­ het gebouw nemen angstaan­ sifier) en het lokaas voor de en weer is een spook in het wel op dit gebied de Commo­ jagende vormen aan. Kwade Marshmallow Man. Niet di­ niets opgelost. Althans, zo dore 64 de onbetwiste win­ (uiteraard) machten uit de rekt nodig is bijvoorbeeld de moet het. Zo gaat het vaak naar blijft. De hitsong kun­ A ssyrische godenwereld ne­ PK energie detector die aan­ echter niet. Wanneer bijvoor­ nen we nu wel dromen, deze men bezit van een man en een geeft waar spoken gaan ver­ beeld de twee laser-stralen gaat tijdens het spel continu vrouw die in het gebouw wo­ schijnen. van de Ghostbusters elkaar door. Hopelijk geeft de hand­ nen. Hij wordt de Keymaster Het spel speelt zich af op een raken betekent dit kortslui­ leiding straks aan hoe we dat (Beheerder van de Sleutel) en aantal velden. Het belang­ ting en valt het spook een van uit.moeten zetten. zij de Gatekeeper (Wachter rijkste veld is de kaart van de je team-genoten aan. In het van de Poor0. Wanneer de stad. Het Ghostbusters ergste geval moet je terug Ghostbusters is een origineel Keymaster en de Gatekeeper hoofdkwartier bevindt zich naar het hoofdkwartier om spel en niet de zoveelste ver­ bij elkaar komen zal Zuul op midden onderin beeld . In het nieuwe troepen te halen. Of sie van een uitgekauwd idee. Aarde komen en is het einde midden van de stad zie je de het spook krijgt er genoeg van Dat alleen al maakt het de der tijden aangebroken. Dit Tempel van Zuul. Je team is en verdwijnt. Het is dus zaak moeite waard. Het spel iszeer gebeurt en onze helden pro­ zichtbaar als het Ghostbus­ snel en nauwkeurig te reage­ goed uitgebalanceerd, het beren dÎt te voorkomen. ters logo. In de straten zwer­ ren. Voor ieder gevangen evenwicht tussen aktie en ven gele dwaalgeesten. Ook spook krijg je 400 dollar uit­ strategie is perfekt en nooit zichtbaar zijn een sleutel (de gekeerd. grijpt een speler zich vertwij­ Na het inladen van het spel Keymaster) en een sleutelgat Op deze manier wordt je fe ld in de haren met het idee ve rschijnt het Ghostbusters­ (Gatekeeper). Deze bewe­ bankrekening steeds beter dat de computer vals speelt . titel beeld en klinkt de hit uit gen langzaam naar de Tempel gevuld. Dit moet ook wel Wanneer het fout gaat is dat de luidspreker. Op het van Zuul. Wanneer er een want een van de criteria voor altijd aan de speler zelfte wij­ scherm verschijnt de tekst spook gemeld wordt (het ge­ het verliezen van het spel is de ten (En het li gt nooit aan de van de song en een wit ball etj e bouw waar het spook ver­ hoeveelheid geld die je ver­ joysti ck zoals slechte spelers huppelt vrolijk mee om aan te schenen is, wordt rood) be­ diend hebt. wel eens willen beweren). geven welke woorden je nu weeg je je team naar het ge­ Wanneer de PK energie hoog Ghostbusters is een uitda­ eventueel mag meezingen. bouw toe en drukt op de is komt de Marshmallow Man gend en verslavend spel dat vuurknop (spatiebalk). Je opdagen. Deze is alleen uit de geen moment verveelt en En hier moet dan meteen de kunt zelf bepalen via welke weg te ruimen met het lokaas. waar iedere keer weer ' op­ eerste teleurstelling gemeld route je wilt rijden. Het is Heb je dit niet gekocht dan nieuw naar gegrepen wordt. worden: Ghostbusters op handig in die route langs kun je niets doen. Alle schade En voor die spelers die vinden MSX praat niet! Het is niet dwaalgeesten te rijden want die de Marshmall ow Man in dat 10.000 dollar wel erg wei­ van wezenlijk belang voor het deze moeten vernietigd wor­ de stad aanricht moet je uit ei­ nig is voor een beginnend spel, zeker niet, maar het den. Iedere dwaalgeest die de gen zak betalen en je loopt Ghostbusters-bedrijfje de maakt wel deel uit van de Tempel van Zuul bereikt ver­ kans met nul doll ar op zak te volgende tip: wanneer je charme van het spel. Even ge­ hoogt de psychische energie eindigen. naam gevraagd wordt aan het slikt en met Fl het spel ge­ in de stad met 100 punten. Wanneer de PK energie 9999 begin van het spel tik je start. Na een verwelkoming wordt komt Zuul naar Aarde. GRR,PAC (vergeet de kom­ moet je je naam intikken en Wanneer deze PK energie Je moet dan zo snel mogelijk ma niet! ) in . Als rekening­ wordt gevraagd of je al een re­ 9999 bereikt komt Zuul. Bo­ naar de Tempel gaan en pro­ nummer tik je 11707000 in en kening hebt bij de bank . Het vendien kunnen dwaalgees­ beren twee van de Ghostbus­ jestart het spel met een begin­ is namelijk mogelijk een spel ten veranderen in de Marsh­ ters in de Tempel te krijgen. kapitaal van 30.900 dollar. met een bepaald bedrag in kas mall ow Man. In bovenzicht En dan begint de ware strijd Maar eigenlijk is dat vals spe­ te beëindigen. Je krijgt dan verschijnt nu je auto op de pas ! len en dat hoort niet (alhoe­ een rekeningnummer en wan­ weg. Gas geven hoeft ' niet, Dat zal de eerste keren zeker wel?). neer je dat aan het begin van terwijl de melodie niet gebeuren. Meestal zullen een nieuw spel intikt begin je weerklinkt, ga je direkt op de Gatekeeper en de Key­ Cassette met het saldo van je laatste weg. Wanneer je nu langs een master eerder bij de Tempel RAM 32K spel. Beginners zoals wij krij­ dwaalgeest komt, stuur je de samenkomen dan jij . Wan­ Bediening: joystick of toet­ gen 10.000 dollar. Vervolgens auto erop af, drukt op de neer je dan niet meer geld in senbord. kun je uit vier auto's ki ezen, knop en de spoken stofzuiger kas hebt dan je aan het begin Fabrikant: Activision . van een eenvoudige Volkswa­ (als je die gekocht hebt) zuigt van de bank gekregen hebt, Importeur: Ariolasoft. gen tot een zeer snelle bolide. hem op. Dit is de enige ma- heb je verloren. Heb je wel Prijs f 45 ,- ArIoIa-.fI: Varkoop MIX-spIllen in vlrhoudlnllPOIIP

Aan spellen voor MSX-com­ schillende computers. Voor In korte tijd heeft Softworld puters is geen gebrek. Aan de Commodore 64 zijn inmid­ op het gebied van MSX-soft­ spellen op kwalitatief hoog dels al zo'n 65 spellen uitge­ ware een goede naam opge­ niveau wel. Gelukkig lijkt bracht, gevolgd door 47 spel­ bouwd. Tot voor kort waren daar verandering in te ko­ len voor de Atari, maar ook dat nog uitsluitend edukatie­ men. Verschillende grote voor andere computers heeft ve- of toepassingsprogram­ software leveranciers zien het men materiaal. Zo heeft men ma's. gat in de Nederlandse MSX­ al 15 spellen voor de Apple, Sinds kort beweegt men zich markt en het is daarom ver­ 10 voor de Sinc\air Spectrum ook op het gebied van de heugend dat er in hoog tempo en 7 voor IBM-computers. MSX-spellen. Het eerste spel nieuwe kwalitatiefhoogwaar­ is inmiddels verschenen. Het dige spellen bijkomen. Voor de MSX computers is een 24 uurs Le Mans race Een van de softwareleveran­ heeft men sinds de Firato vo­ waarbij een auto bestuurd ciers van het eerste uur voor rig jaar 5 spellen. wordt door middel van de MSX is Ariolasoft. Het aantal daarvan stijgt nog joystick of het toetsenbord. langzaam, de reden daarvan De auto kan een maximale Ariolasoft is een dochteron­ is dat het MSX systeem in snelheid bereiken van zo'n derneming van de platen­ Amerika nog nauwelijks is 225 Mijl per uur. Punten wor­ maatschappij Ariola. Sinds er doorgedrongen. Toch ver­ den toegekend voor het fout­ een samenwerking bestaat koopt Ariola-soft relatief veel loos rijden van het circuit bin­ tussen Ariola en RCA resul­ MSX cassettes. nen een bepaalde tijd met een teert deze divisie onder de pa­ 'In verhouding tot het uit­ minimum aan brandstof. rap lui van Bertelsman-Soft­ staande park zelfs aanzienlijk ware, een Amerikaanse gi­ meer dan bijvoorbeeld voor gant op het gebied van soft­ de Commodore', aldus een ware, een bedrijf dat ook zeer woordvoerder bij ArioIa­ aktief is bij het ontwikkelen saft. I Sony Scouting pakket I van software voor professio­ De grote klapper voor MSX nele toepassingen. is natuurlijk het succesvolle Veel mensen vragen zich nog ciaal voor Sony geschreven Ariola-soft is al geruime tijd spel 'Ghost Busters' , dat deze steeds af wat je nu eigenlijk scouting-programma. aktief op het gebied van vi­ maand is uitgebracht. met een computer kan doen. Dit programma is een deospellen. In Nederland Elders in dit nummer kunt u Sony, sponsor van het Neder­ spreadsheet waarin alle cij­ brengt men de bekende spel­ daar meer over lezen. lands elftal, geeft daar ant­ fermateriaal over voetbal en len van Activision voor ver- woord op door er nu eens een voetballers statistisch ver­ speciale toepassing uit te lich­ werkt kan worden. ten. Het programma is tot stand Nog deze maand komt men gekomen onder advies van op de markt met het z.g. Bob Heerkens en Dave Endt, Scouting Pakket. beide voetbalscouters die er genoeg van hadden om alle Door de Phase-shift knop te Dit sportieve pakket bestaat uitslagen met de hand te ver­ verzetten blijft de recorder uit een tas waarin behalve een werken. ook 100% compatible met Sony Hit-Bit HB-75P nog een De Sony Hit-Bit doet het cassettes die zijn opgenomen aantal attraktieve zaken zoals werk nu moeiteloos, accuraat op andere apparatuur. een scoutingjack en een scou­ en veel sneller, zodat na af­ Maximaal kunnen gegevens ting-bloc zijn opgeborgen. loop van de wedstrijden de met een snelheid van 2400 bits Het meest interessante voor cummulatieve resultaten al per seconden worden overge­ de voetbal-scouters is het spe- netj es uitgeprint klaar liggen. bracht. Verder heeft de recorder een Panasonic heeft het assorti­ TPS funktie waarmee databe­ ment uitgebreid met de RQ- standen snel kunnen worden 8050, een nieuwe datarecor­ gelokaliseerd. Voor en ach­ der dieospecifiek is ontworpen teruit spoelen, met geluid, om te gebruiken in kombina­ kan zonder dat de remote van tie met MSX-computers. de computer wordt losgekop­ De MSX-er De RQ-8050 is voorzien van peld. Redaktieadres: Batterijlaan 59 1402 SM Bussum een hoogwaardige opname­ De 2 cm piezo luidspreker kop, AC bias, regelbare fase kan naar wens worden uitge­ Lidmaatschap 1985 /50,- en een ingebouwd fout-kor­ schakeld. Inklusief abonnement op MSX-Mozaiek. rektiesysteem. Daardoor is De gemiddelde winkelprijs Redaktieadres België een optimaal gebruik voor van de Panasonic RQ-8050 is Mottaard 20 3170 Herschelt België, Tel. 014-545974 het overbrengen van compu­ ca. 220,-. Voor inlichtingen: tergegevens gegarandeerd. Tel 073-202405. GOLDSTAR FC-200 Koreaan met 64 Kb, 16 kleuren, 8 octaven, 3 toonhoogten en een hang naar perfectie. Sterk communicatief van karakter en eenvou­ dig in gebruik. Zo aan te sluiten op de kleuren tv. FI. 995,-

YASHICA YC-64 Beschikt eveneens over 32 Kb ROM + 64 Kb RAM. Heeft het bereik van een vleugel (8 octa­ ven). Valt op door moderne styling en smaakvolle kleur­ stelling. Gebrui­ kersvriendelijk. !1JS#)}1 FI. 1095,- COMPUTERS ... ZELFS HUN LEVERANCIER AVT electronics HEBBEN ZE GEMEEN

MSX computers zijn aan hun opmars begon­ talent op personal computer gebied_ Want nen. Computers met hetzelfde BASIC, met volwaardige PC's zijn deze MSX computers een volledige uitwisselbaarheid van wel degelijk. programma's, modulen en randapparatuur. Avr is de leverancier: een jong, dynamisch Eindelijk hebben de micro's hun eigen bedrijf. De direkteur is 6f net weg naar Japan, standaard. Korea of de V.S. 6f net weer terug. Zo Avr Electronics was de allereerste met MSX. behoud je voorsprong. En zodoende ben je De Goldstar MSX FC-200 is een topper. altijd goedkoper dan de concurrent. De fraaie Yashica YC-64 tenslotte is de Vergelijkt u de prijzen maar! nieuwste hit. Electronica met optische Avr Electronics levert onder 6 maanden precisie. volledige garantie. Naast MSX computers U ziet, Avr Electronics heeft r------, tevens monitoren, matrixprinters een fijne neus voor het echte en andere randapparatuur.

o o

-- tT- '\. . : ~_ yJ I E~ectroniCS AVf electronics bv., Postbus 61411, 2506 AK Den Haag, Regentesselaan 123, 2562 CW Den Haag telefoon 070-465800, telex 31649 avt nl een bijzonder gebruiksvriendelijk kaartsysteem voor MSX-Computers MT-BASE vanaf 16Kbyte geheugen

lee5tand'5 Informatie . r'IT - BASE . : . 1)51

Ga hauQII'n Q,- ootte: 6 4 I.

I.~,.t. n mOQeII J 1 : q58 I . ... ,..t vn .. ""nwa::lg: I aa rt lenQte: 5 4 Beg, t anO,,"#oilml L eClvn-.d

MT·BASE maakt maximaal gebruik van het ge· MT·BASE Is supersnel en bijzonder gemakkelijk Fouten maken met MT ·BASE Is vrijwel uitgeslo­ heugen van uw MSX·Computer en past zich auto­ te bedienen. De altijd aanwezige HELP·funktle ten. Met de uitgebreide, gelllustreerde handlel· matisch aan de grootte van uw computer aan . rechts·boven In beeld verwijst u naar de HELp· ding kan de beginner en de gevorderde gebrul. MT·BASE "ziet" ook of u extra geheugen·cartrld· pagina In de handleiding. MT·BASE kontroleert ker alle mogelijkheden van MT·BASE maximaal ges aangesloten heeft en benut ook dit geheu· zelfs de Informatie die u Intypt en waarschuwt bij banutten. gen volledig. fouten.

1..... 1 ... -,..v.... ",-- .•. 01' "bi' .1,8. eel_t._,.. . W~. CD' Ih_t. _'.. . en IVI __'. ~. en

~~-ea__at.... __ ..-, __ I U:8CJ , ...... - V,ergeet het meutallIjcIrovende "InelDIleren" ven 1IT·8ASE werkt met dI8kette en met _tte­ Het .rdrukllen metlIT-BASE Is zo _oudIg. det een kMIteyDteem. IIT-BASE ""ft al 7 kHrt8yD­ lIIpe net zo gemakkelijk. IIT·BASE groeit met u .Ulwtten en formuu.r.n. zonder enige __ "... -.u. _ dI8IIette. 1If-BASE kon- 1IJaten. '-Ingebouwd. die u .ventu.. 1 ook nog _ kennla"... ~ or con!pUter-technlek. eigen __ kunt _paean. Of ontwerp uw el­ troIeert het 0V8Itnngen "... uw .....-._ In een h8nd-omcIruI door u worden ontworpen. gen kMrIDy8tMm. en"... cIIMette or ___ ..... mdltuw ...... - 8ItIIf wilg.. "