Floristic Study of the Cypress (Cupressus Sempervirens L.) Habitat in Firoozabad (Fars Province)
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Archive of SID 2 Taxonomy and Biosystematics, 9th Year, No. 32, Autumn 2017 Floristic Study of the Cypress (Cupressus Sempervirens L.) Habitat in Firoozabad (Fars Province) Einollah Bahrani Fard 1, Mahdi Yousofi 2*, Ahmad Reza Khosravi 3 1 M. S. Department of Biology, Faculty of Basic Sciences, Payam Noor University, Tehran, Iran 2 Associate Professor Department of Biology, Faculty of Basic Sciences, Payam Noor University, Tehran, Iran 3 Professor Department of Biology, Faculty of Sciences, Shiraz University, Shiraz, Iran Abstract The cypress habitat of Firoozabad in Fars province is one of the valuable reserves of cypress tree (Cupressus sempervirence) in Iran. The climate of this habitat is semi-arid with an average annual rainfall of 434.8 mm and an average annual temperature of 20.6 degrees Celsius. Flora, life form, geographical distribution, and medicinal species of this habitat were studied in the present work. Identification of the collected specimens was done using the relevant references. As a result, 238 species belonging to 188 genera and 61 families were identified in the area. Asteraceae with 42 species and 33 genera and Astragalus with seven species are the largest family and genus in this region, respectively. Therophytes with 45 percent and hemicryptophytes with 25 percent were the most frequent life forms in the flora of Firoozabad cypress habitat. Geographical distribution of the species includes 38 percent Iran-Turanian, 28 percent bi-regional (Irano-Turanian, Mediterranean; Irano-Turanian, Euro-Siberian and Irano-Turanian, Saharo-Sindian), 14 percent tri-regional (Irano- Turanian, Euro-Siberian, Mediterranean and Irano-Turanian, Saharo-Sindian, Mediterranean), 3 percent multi-regional and 5 percent cosmopolite elements. Twenty-eight species (12 percent) in this habitat are endemic for Iran. In addition, 26 species used as medicinal plants. Key words: Iran, Geographical Distribution, Cypress Tree; Life Form, Fars, Flora, Firoozabad. * [email protected] Copyright©2017, University of Isfahan. This is an Open Access article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution License (http://creativecommons.org/licenses/BY-NC-ND/4.0), which permits others to download this work and share it with others as long as they credit it, but they cannot change it in any way or use it commercially. www.SID.ir Archive of SID تاکسونومی و بیوسیستماتیک، سال نهم، شماره سی و دوم، پاییز 1396، صفحه -21 42 دریافت مقاله: 03/08/1396 پذیرش نهایی: 1397/05/13 بررسی فلوریستیکی رویشگاه زربین ).Cupressus sempervirens L( فیروزآباد، استان فارس 3 *2 1 عیناهلل ب حرانیفرد ، مهدی یوسفی ، احمدرضا خسروی 1 کارشناسی ارشد گروه زیستشناسی، دانشکدۀ علوم پایه، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران 2 دانشیار گروه زیستشناسی، دانشکدۀ علوم پایه، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران 3 استاد گروه زیستشناسی، دانشکدۀ علوم، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران چکیده رویشگاه زربین واقع در فیروزآباد استان فارس یکی از ذخیر ه گاههای باارزش درخت زربین (.Cupressus sempervirens L) در ایران است. بارندگی ساﻻنۀ این رویشگاه 8/434 میلیمتر و متوسط دمای ساﻻنۀآن 6/20 درجۀ سانتیگراد است. در پژوهش حاضر، فلور، شکل زیستی، پراکنش جغرافیایی و گونههای دارویی این رویشگاه به روش پیمایشی بررسی و گونهها با مراجعه به فلورهای معتبر شناسایی شدند. نتایج نشان میدهند 238 گونۀ گیاهی متعلق به 188 سرده و 61 تیره در این رویشگاه میرویند. Asteraceae با 42 گونه و 33 سرده غنیترین تیره و Astragalus با 7 گونه غنیترین سرده در این رویشگاه است. تروفیتها با 45 درصد و همی کریپتوفیتها با 25 درصد بهترتیب فراوانترین اشکال زیستیاند. حدود 38 درصد گونهها منشأ یک ناحیهای ایرانی - تورانی، 28 درصد منشأ دوناحیهای )ایرانی - تورانی/مدیترانهای، ایرانی - تورانی/اروپا - سیبری، ایرانی - تورانی/ صحرا - سندی(، 14 درصد منشأ سه ناحیهای )ایرانی - تورانی/اروپا - سیبری/مدیترانهای، ایرانی - تورانی/صحرا - سن دی/مدیترانهای( و 3 درصد منشأ چندناحیهای دارند و 5 درصد جهانوطن هستند. تعداد 28 گونه )12 درصد( از گونههای فلور این رویشگاه انحصاری ایران هستند و 26 گونه بهشکل گیاه دارویی استفاده میشوند. واژههای کلیدی: ایران، پراکنش جغرافیایی، زربین، شکل زیستی، فارس، فلور، فیروزآباد. * [email protected] Copyright©2017, University of Isfahan. This is an Open Access article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution License (http://creativecommons.org/licenses/BY-NC-ND/4.0), which permits others to download this work and share it with others as long as they credit it, but they cannot change it in any way or use it commercially. www.SID.ir Archive of SID 22 تاکسونومی و بیوسیستماتیک، سال نهم، شماره سی ودوم، پاییز 1396 مقدمه. al., 2002(، شهرستان ﻻمرد (Moradi et al., 2010)، جمعآوری گونههای گیاهی در ایران پیشینهای تاﻻب پریشان (Dolatkhahi et al., 2010)، منطقۀ طوﻻنی دارد ولی انجام مطالعههای فلوریستیک در حفاظتشدۀ ارژن- پریشان ,.Dolatkhahi et al) مناطق معین و محدود ازجمله مناطق حفاظت شده و 2011)، پارک جنگلی بناب شهرستان ارسنجان Azizi) رویشگاههای خاص در دهههای اخیر بیشتر مدنظر et al., 2015(، کوه خُم منطقۀ تنگشکن ارسنجان قرارگرفته است؛ این نوع مطالعه ها به شناخت بهتر تنوع (Zare and Khosravi, 2015) و جنگل دِه کهنه زیستی و مدیریت منابع طبیعی منجر میشود و ازاین رو سپیدان (Tahmasb .(Negahdarsaber et al., 2017 دارای اهمیت بسیاری است (Haghighi .(Jamzad, 2006 و همکاران )2012( با بررسی فلور و شکل زربین با نام علمی (.Cupressus sempervirens L) زیستی گیاهان مراتع فراشبند واقع در شهرستان فیروزآباد از تیرۀ سرو (Cupressaceae) درخت همیشهسبزی استان فارس، تعداد 134 گونه متعلق به 92 سرده و 34 است که در اروپا، ترکیه، ایران، سوریه، اردن، لبنان و تیره را شناسایی کردند. Najafi و همکاران )2008( شمال آفریقا میروید (Assadi, 1988-2013). مناطق ویژگیهای بوم شناختی شامل خاک، اقلیم و زمینشناسی جنگلی شمال تا ارتفاع 1300 متری رویشگاههای اصلی رویشگاه زربین فیروزآباد و ویژگی های کمّی و کیفی زربین در ایران هستند؛ هرچند تودههایی از آن در درختان زربین این رویشگاه ازجمله ارتفاع، قطر برابر برخی مناطق جنوبی کشور ازجمله بهبهان )استان سینه، شادابی و کیفیت تاج و کیفیت تنۀ درختان زربین خوزستان(، فیروزآباد )استان فارس( و دامنه های کوه در رویشگاه خرقۀ فیروزآباد فارس را مطالعه کردند؛ تفتان )استان کرمان( میرویند ,Frey and Probst) با وجوداین، فلور رویشگاه زربین فیروزآباد تاکنون 1986(. یکی از رویشگاههای درخور توجه زربین در بررسی نشده است. هدف پژوهش حاضر بررسی فلور، تنگۀ خِرقِه رسول در شهرستان فیروزآباد )استان فارس( تعیین اشکال زیستی و پراکنش جغرافیایی گونههای واقع است که درآن تودۀ ارزشمندی از درختان زربین گیاهان آوندی رویشگاه زربین تنگۀ خرقه رسول در با زادآوری بسیار خوب یافت میشود ,.Najafi et al) شهرستان فیروزآباد )استان فارس( است. Korori et al., 2014 ;2008). این رویشگاه بهمثابۀ یک بومسازگان طبیعی زیستگاه گونههای گیاهی رویشگاه زربین فیروزآباد )منطقۀ مطالعهشده(. متعددی است که با شرایط اقلیمی، خاک و عوامل رویشگاه زربین در ارتفاعات جنوبغربی استان زیستی پیرامون خود سازش یافتهاند؛ ازاینرو، بررسی فارس، در امتداد رشته کوههای زاگرس و نزدیکی فلوریستیک این بومسازگان برای درک بهتر روابط روستای خرقه )امامزاده داوود(، 30 کیلومتری بومشناختی اجزای آن ضروری است. شمالغرب شهرستان فیروزآباد واقع شده است. وسعت تاکنون پژوهشگران مختلفی فلور مناطقی از استان بخش مطالعه شدۀ این رویشگاه حدود 3000 هکتار و فارس را مطالعه کردهاند که ازجملۀ آنها عبارتند از: موقعیت آن بین عرض جغرافیایی 28 درجه و 54 دقیقه مطالعههای فلوریستیک در پارک ملی بمو Kanani et) و30 ثانیه تا 28 درجه و 55 دقیقه و طول جغرافیایی 52 www.SID.ir Archive of SID بررسی فلوریستیکی رویشگاه زربین )Cupressus sempervirens L.( فیروزآباد، استان فارس 23 درجه و 21 دقیقه و30 ثانیه تا 52 درجه و 22 دقیقه و30 است و از شمال به کوه برز، از جنوب به جادۀ ثانیه است )شکل های 1 و 2(. فراشبند- فیروزآباد، از شرق به روستای خرقه و از رویشگاه زربین فیروزآباد منطقه ای کامﻻً غرب به چند دره محدود میشود ,.Najafi et al) کوهستانی با ارتفاع 1400 تا 2500 متر از سطح دریا 2008). شکل 1- موقعیت رویشگاه زربین )روستای خرقه( در شهرستان فیروزآباد و راههای ارتباطی رویشگاه، محدوده و ایستگاههای جمعآوری نمونهها، استان فارس و ایران (https://www.google.com/maps) شکل 2- پراکنش درختان زربین در رویشگاه زربین فیروزآباد در استان فارس (www.google.com/maps) www.SID.ir Archive of SID 24 تاکسونومی و بیوسیستماتیک، سال نهم، شماره سی ودوم، پاییز 1396 بر اساس میانگین بلندمدت داده های هواشناسی (Farsmet, 2017) طی دورۀ هشتساله از 1388 تا 1395 ایستگاه همدید )سینوپتیک( فیروزآباد واقع در 5 ترسیم شده است نشان میدهد رویشگاه زربین فیروزآباد کیلومتری شرق رویشگاه زربین )Farsmet, 2017( دارای دورۀ خشکی نسبتاً طوﻻنی از فروردین تا اواخر میانگین دمای ساﻻنه 6/20، متوسط حداقل دما 4/14، آبان همراه با زمستان های مﻻیم با بارش های زیاد است. متوسط حداکثر دما 9/26، حداقل دمای مطلق منفی 5 و بر اسـاس روش دومارتن (Piri et al., 2017) و دادههای حداکثر دمای مطلق 2/42 درجۀ سانتیگراد، میانگین اقلیمی ایستگاه فیروزآباد (Farsmet, 2017)، ضریب رطوبت نسبی ساﻻنه 35 درصد، میانگین بارش ساﻻنه خشکی منطقه 21/14 و اقلیم منطقه نیمه خشک است. در 8/434 میلیمتر، تعداد روزهای بارانی 37 روز، تبخیر رویشگاه زربین تعدادی چشمه ب هویژه کف دره ها ساﻻنه 9/2591 میلیمتر و تعداد روزهای یخبندان در سال مشاهده می شود که بیشتر آنها در تابستان خشک 36 روز است. نمودار دما - باران )آمبروترمیک( )شکل میشوند و تعدادی از آنها تا پایان فصل خشک دوام 3( که بر اساس داده های ایستگاه هواشناسی فیروزآباد میآورند )Najafi et al., 2008(. ایستگاه همدیدی فیروز آباد )FASF(- استان فارس ارتفاع: 1362 متر E 60 , 33 ; N 28 , 53 120 70 100 60 50 80 40 دما دمامیانگین 60 30 ( بارندگی میانگین بارندگی ) 40 20 سانتی گراد گراد ) مترمیلی متر ) 20 10 0 0 شکل 3- نمودار دما - باران )آمبروترمیک( ایستگاه سینوپتیک فیروزآباد )نزدیکترین ایستگاه به رویشگاه زربین( در استان فارس بر مبنای میانگین ماهانۀ دما و بارندگی طی دورۀ هشتساله از 1388 تا Farsmet, 2017( 1395(. در این نمودار میزان دما دو برابر مقدار واقعی است. خاک رویشگاه زربین فیروزآباد کم عمق و دارای آلی آن بین 17/1 تا 92/2 درصد است و بنابراین بافت لومی با اسیدیتۀ بین 1/7 تا 78/7 است، هدایت خاک آن ازنظر مواد آلی فقیر است ) ,.Najafi et al الکتریکی آن به حد شوری نمی رسد و درافق های 2008(.