Visualizing change in political influence networks to support journalism

SUBMITTED IN PARTIAL FULLFILLMENT FOR THE DEGREE OF MASTER OF SCIENCE

Marieke van Kouwen 10822763

MASTER INFORMATION STUDIES Human Centered Multimedia

FACULTY OF SCIENCE UNIVERSITY OF AMSTERDAM

July 30, 2016

1st Supervisor 2nd Supervisor Dhr. Prof. Dr. M. Worring Dhr. Dr. M.J. Marx University of Amsterdam University of Amsterdam 1

Visualizing change in political influence networks to support journalism Marieke van Kouwen University of Amsterdam

Abstract — Open data offers journalists a new possibility to investigate governmental information. However, even with this data available, information is hard to find, explore, and interpret. To support journalists in researching the changes in political influence networks, we developed Clique: an interactive tool, that uses three data visualizations to show the evolution of political egocentric networks. The first visualization allows the user to select a period during a politicians career in an interactive timeline, which makes use of the Triangular Model. Subsequently, the egocentric network changes during the selected period are displayed in a second visualization using the difference map technique, clustering them into five types of changes. By selecting an actor in the difference map, a third visualization is generated which explores the shared relationship between the two selected actors in the network. We found that Clique is especially considered useful during the initial phase of journalistic research, and supports journalists in making unexpected connections while exploring the network.

Index Terms — Data visualization, Dynamic networks, Open data, Big data, Egocentric abstraction

ö

1. INTRODUCTION about data. They amplify our cognition by enhancing our working memory, help us easily recognize patterns and Journalists have a supervisory role in modern society, irregularities, allow data reading and exploration, reduce often referred to as ’The Fourth Branch of Government’. search time, guide statistical analysis; check validity, and Their task is to provide citizens with a glimpse into help in formulating new hypotheses [23]. When depicting the political decision making process, which is often political influence networks we encounter two major influenced by organizations and associated lobbyists. More problems using the traditional node-link diagrams. transparent governmental information can potentially Firstly, due to clutter of the network elements, it becomes build trust, strengthen responsibility, and increase citizen a challenge to discover insights in these extensive complex satisfaction [13]. Open data offers journalists a new, unique networks. Secondly, the evolution of the network is opportunity to obtain and substantiate stories in order to essential for journalists to interpret historic and current provide citizens with up-to-date information on political political dynamics, though invisible in the node-link influence networks. The aim of this project is to develop diagram. These reasons lead us to conclude that other a research tool that supports journalists in visually visualization techniques than the traditional node-link exploring open data files describing the network of diagram are needed to depict political influence networks. politicians, organizations, and the relations between them. To find a solution better suitable to the needs of the The analysis and exploration of networks in general is data-journalist, we need to address the two challenges usually done with the aid of node-link diagrams (graphs). described above: complexity and temporal context. These traditional network visualizations consist of nodes, Firstly, our visualization needs to deal with the problem linked by edges. Generally, data visualizations form a of the size and complexity of the network, which causes powerful tool to assist us in summarizing and reasoning clutter of network elements. The common solution addressing this problem is filtering and aggregation: the clustering of nodes. While these solutions reduce First reader: M. Worring, University of Amsterdam clutter, they obscure information as well [20]. In the case Second reader: M. Marx, University of Amsterdam In cooperation with Waag Society, Amsterdam of researching political influence networks, even the Manuscript received July 30, 2016 smallest amount of information can be of significant 2 importance. To diminish the complexity of the network 2. RELATED WORK we need to search in another direction for a solution. Instead, this project explores a single politician’s history Most examples of dynamic network visualization and associated circle of influence. The complexity is concerning political connections disregard network reduced without obscuring information, by generating a evolution completely and use the traditional node-link subset of the network that only targets an individual node, diagram. An example is the website LittleSis [15] in the and its egocentric network: its neighbors and associated U.S., “a free database of who-knows-who at the heights interconnections. of business and government”. The database combines data about members of Congress, political contributions, The second challenge is the visualization of temporal corporate boards, lobbying data, and government contract political influence network dynamics. The two major data. The published visualizations on the platform are current visualization methods of network dynamics are mostly static node-link diagrams and only used for time-to-time mappings (animation) and time-to-space illustrative purposes and storytelling, instead of allowing mappings (small multiples1) [7, 24]. Both have their own data exploring and analysis, as Clique intends to support. (dis)advantages. The animation approach [17] has been proven ineffective for network analysis compared to the A more interactive example is the tool Lynksoft [8], small multiples technique as users need more time to an online network visualization tool. Lynksoft is currently understand the network dynamics, plus it is hard to track used to visualize the same political influence network data changes over longer periods of time [5, 9, 25]. Time-to-space source as we use for this thesis. It is a powerful tool, since mappings seem more promising for analytical purposes, users are given the possibility to filter and remove nodes, although it is challenging to find a balance between a few though it still does not address the problems of the node- visualizations that lack detail, and many visualizations link diagram: complexity and temporal context. that need large screens [21] and are hard to monitor simultaneously [24]. It appears that other visualization 2.1 Visualizing egocentric networks methods are appropriate when we combine the temporal Shi et al. [21] developed the 1.5D Egocentric Dynamic aspect of dynamic networks with the analytic journalistic Network Visualization, which focuses on the egocentric approach, and the extensive amount of links an egocentric dynamic network, and encodes time vertically in one network still contains. To track changes in the network dimension. This approach smoothly integrates multivariate over time, we propose to focus on the essential part, data next to the dynamic network structure by including i.e. the change. Using only the changes further reduces trend glyphs to reveal interesting patterns. Nodes are the amount of links, which makes it easier to research connected to moments on the timeline and to each other. extensive egocentric dynamic networks. The colors and thickness of the edges reveal information Summarized concisely: this project develops an innovative, on the node attributes. Although the timeline gives the interactive visual interface that makes it possible for user a clear overview of the network evolution, the display journalists to research the extensive amount of open of complex networks makes the visualization hard to data on politicians and their circle of influence. Instead interpret due to clutter of network elements. of visualizing the entire network, the focus is on the EgoNetCloud adds the event-based scenario to the visualization of change in the egocentric network. This 1.5D technique [21]. This event-based egocentric dynamic will emphasize the historical nature of the data and network visualization [16] displays events, i.e. temporal declutter large network visualizations. To put it in a network dynamics as well as the relationship between research question: How to enable journalists to research political the ego node and the first degree nodes. Events are time influence networks by visualizing change? points when an edge appears, i.e. the publication of The name that is chosen for the interactive tool is ’Clique’, a paper, a call, or befriending someone on social media. which means interconnected network in network theory as Although it is nice to have all aspects in one visualization, well as a secluded group of people who do not readily allow the addition of these events to the displayed timeline others to join them; a description often used for the group makes the visualization even harder to interpret than of governing politicians2. the 1.5D method, especially when the number of nodes and edges increases.

2.2 Visualizing changes in dynamic network evolution

1. Small multiples uses a series of several graphs or charts with equal scale Graphdiaries as introduced by Bach et al. [6] is an and axes to visualize different parts of the same dataset. interesting visualization example that focuses on

2. In Dutch the same word is used describing the same thing with equal animated transitions, and interactively highlights pronunciation, though written differently: ’kliek’. changes in between time steps. The use of interaction 3 and animation to research changes in the network instead of links, and clear communication on the computational of creating multiple static visualizations is an interesting process. As for the functionality of Clique, the interviewees approach, although not reducing the network complexity. consider the exploration of an individual timeline an interesting approach because it allows them to research An inspiring research concerning the visualization of the career and relations of a person of interest. dynamic network evolution is the ’reduction of snapshots to points’ method developed by van den Elzen et al. [24]. 3.2 Dataset This technique involves reducing small multiples to a single point in high-dimensional space, mapping it to To develop our visualization approach we use a real-world 2D, and showing the evolution between two points with dataset: Transparant Nederland (TNL) [26]. TNL combines the help of color. This technique easily identifies outliers diverse open data sources, which hold information on and reoccurring states. A drawback of this visualization politicians, their resumes, and circle of influence. technique for Clique is its high abstraction level. However, The assembled data is published as an Application Program this technique could potentially bring unexpected outliers Interface (API). A detailed description of the data can to the attention quickly. be found in appendix A.

Archambault [3] presents the technique of a coarsened The TNL dataset is fulfilling almost all of the requirements difference map3 to visualize the differences between of a good dataset as formulated by Few [10]. However, some two graphs (or in this case, two time steps in a dynamic remarks must be made. The data is clean to a certain network). The visualization combines the two graphs in a extent, but is often incomplete. For example, a list colour-coded difference map in which first degree nodes of positions that lacks dates, or the use of various labels with equal difference values are coarsened to one big describing the same entity. Besides the incompleteness node. This technique takes into account node as well as of the data, the sincerity of politicians is important here edge changes, preserves the structure of the network, and as well. A secondment is only visible when explicitly stated, reduces visual complexity simultaneously. This method has otherwise the placement organization is displayed instead. two drawbacks when deployed for Clique. Firstly, the loss In addition, the TNL data is regularly updated though not of information on the exact timing of the change in the realtime, which can lead to outdated information. nodes. Secondly, although the structure of the network is To understand the behaviour of the nodes in the preserved, this technique does not include spatial cues to visualization, we should first define the extent of map similar elements to similar parts of the graph, which an egocentric subset of the dataset. Egocentric networks could be confusing for the user. always begin with the ego-node. Organizations constitute the nodes in the first degree. Their other employees during 3. CLIQUE: USER AND TASK DESCRIPTION the same period, form the second degree. The third degree is constituted by organizations connected to the ego-nodes This section describes the approach of Clique in more in the second degree. Since our visualization focuses detail. First the target group (paragraph 3.1) and the dataset on the egocentric network, it focuses only on the first and (paragraph 3.2) will be introduced, followed by a discussion second degree of the subset. Of course, the third degree of the user goals and tasks (paragraph 3.3). is still accessible by selecting another ego node, which transforms it to the first degree. A connection between 3.1 Target group: journalists two actors in the network is brought to existence when they share the same organization during the same period. An emerging practice in the field of journalism is data- This assumption should be carefully considered, as there journalism. The new possibilities of mobile and digital are many reasons two actors may be completely unaware media are the main motor force of this development [12]. of their connection in reality, e.g. working in different However, there is no consensus on the definition of geographical locations for the same organization. All nodes ’the data-journalist’, although all data-journalists believe in the same degree are only connected through another that their colleagues should have some affinity with data, degree, never directly to each other. The egocentric their data-related skills and educational background vary network structure therefore resembles a tree, starting widely [11]. from the ego and dilating to the egocentric social network. To discover the needs of the target group, we performed some exploratory interviews with several journalists. 3.3 User goals and tasks One of the most frequently mentioned issues is that Clique Change is the transformation of one state to another, and should address the clarity of the information: constant only exists by virtue of time. Basic questions a journalist available clear referencing, information on the nature tries to answer regarding change are: who, what, where, 3. A difference map is the combination of two input graphs in a single graph. when, why, and how. To answer all these questions with 4 the TNL dataset would be quite ambitious since the data filter the information. Sorting (e.g. by time) and clustering only possesses factual information: the actor (who?), the is necessary to assist the user making sense of the data. event, in this case the position at a certain organization Of course, details-on-demand, as described by (what?), and the timing (when?). Peuquet [18] introduces Shneiderman [22] in his Visual Information Seeking a framework to describe the dimensions necessary to find Mantra “Overview first, zoom and filter, then details-on-demand”, the answer to spatio-temporal queries: space (where?), time and clearly stated as a requirement by our target group, (when?), and object (what?). She describes the answer to the should be added to the list of user tasks as well. question in one dimension as a derivative of values from the remaining two. In order to apply these dimensions 3.4 Summary to a dynamic network context, we use the redefined Clique intends to facilitate the research of data-journalists version of the framework as proposed by Bach et al. [6]. on the evolution of political influence networks. In order Temporal tasks are still described by time (when?); object to develop a visualization approach, a real-world dataset (what?) captures the event, describing what happened: is used, TNL, which holds information on politicians, in this case the appearing and disappearing of nodes; their resumes, and circle of influence. Journalistic queries space (where?) clarifies the location within the graph on the evolution of change can be described in three structure: which nodes? Which paths? Which attributes? dimensions: what (behaviour of the nodes), which (location As the location question (where?) transforms (which?), when in the network: which nodes), and when (timing). Each user we ask for the location of network elements, the latter is task is a compound tasks combining two dimensions to used to avoid confusion. The visualization of each user derive the answer on the remaining one. task as a derivative of the values from the two remaining dimensions allows us to characterize the user goals as compound low-level tasks. Along with their description 4. VISUALIZATION APPROACH we provide the high level implications for interactive visualizations as formulated by Yi et al. [27]: The three compound low-level tasks are difficult to capture in one comprehensible visualization, as we saw in the • what & when -> which: To determine exactly which node(s) chapter on related work. The amount of data is extensive, to show can be derived from the combination of the and the temporal nature of the data makes it even harder knowledge on the timing and the event. to make a visualization, especially given the varying data- In order to visualize the combination of timing and related skill-level of the target group. This project proposes the changing of events, it is important that the visual an application that uses three different, successive, element(s) concerning the events should be easily interactive visualizations, each focused on a different identified, filtered along search queries, and tracked compound task (which, what, and when). These three over periods of time. visualizations enable the user to explore the changes in the network by selecting parts of the data in one visualization • when & which -> what: What happens to the nodes can and reviewing them in the next. be derived from the combination of knowledge on the nodes and the timing. The change in itself occurs on a single moment in time, which implies the existence of ’static’ parts over longer To comprehend the nature of the changing events in the periods of time. The change in the egocentric networks visualization -- the appearing and disappearing of nodes -- of politicians is associated with the positions they hold. it should be possible to explore the events, and easily locate Every position is connected to an organization, which the involved actors in the network. glues together other egocentric networks. When positions • which & what -> when: Knowledge of the timing can be change, the egocentric network changes: the associated derived from combining knowledge on the nodes and organizations in the first degree, and the other linked the event. egocentric networks in the second degree. To identify these changes, we need to relate the egocentric network to To understand the timing of the changes, filtering, similarities in other egocentric networks. connecting and comparing various egocentric networks are needed, when multiple ego nodes are involved in The overall approach of Clique is visualized in figure 1. events. A user starts by selecting a person of interest. The selected egocentric subset is displayed in the egocentric timeline These low-level compound tasks have some generic visualization (which). This visualization depicts change low-level implications on the visualization level as well. for the first degree nodes over time, by identifying We describe them along the taxonomy as described by static periods in which politicians are associated to Amar et al. [2]. For all queries a user needs to be able organizations. The timeline allows the user to define a to retrieve the value of specific attributes in order to period, and to research the changes during that timeframe determine how to find ranges within the dataset, and 5

P1 P2

full network selected egocentric network time𝛪𝛪⁻ restricted𝛪𝛪⁺ egocentric network two separate egocentric network

DATA PRCESSING DATA ego node egocentric network changes selected nodes shares

searchfield for visualization: visualization: visualization: egonode egocentric timeline network changes shared nodes

select ego select period T + select person

abstract - = abstract T USER INTERACTIN i i i which? what? when?

adjust ego to

Fig. 1 The approach of Clique, which shows the user interaction at the bottom and the corresponding data processing on top. A user selects a focus person to research the egocentric network. This is visualized as a career overview in a timeline visualization (which?). The user can select part of this timeline to review the egocentric network changes during the selected period in the change visualization (what?). By selecting another actor, the changes in the relationship between the two actors are displayed in the relational visualization (when?). Details on positions/organizations and actors in the network (i) can be requested from all visualizations. in the second degree network (paragraph 4.1). The change space. Aggregation is not an option in this case, as all visualization (what?) identifies the changes in the first intervals are equally significant. Instead, the Triangular and second degree nodes during the period defined in Model (TM) [19] is applied, which is introduced by Kulpa the egocentric timeline visualization (paragraph 4.2). [14] and presents time segments in a two dimensional The change visualization can be dynamically adjusted space, as illustrated in figure 2. By transforming the time by selecting other periods in the timeline visualization. segment to the base of an isosceles triangle, the height (h) By selecting another actor in the network, the relational of the triangle represents the duration of the interval. visualization (when?) is triggered, which depicts the Each interval is mapped to one point with an x and y changes and similarities in the shared nodes of the two coordinate: the top of the triangle (I). The use of TM gives egocentric networks for the entire period (paragraph 4.3). us the possibility to display a politician’s career in one Details-on-demand on positions/organizations and single scatter plot-like overview with a controllable height. involved actors can be requested from all levels of the The addition of interactivity guides the user through tool. By clicking a button in the relational visualization, the visualization (as shown in appendices B.2, B.3 en B.4). the selected actor becomes the person of interest: the Hovering over a coordinate highlights the corresponding egocentric network is compiled and the process starts period on the timeline and details of the data. Interactivity from the beginning. solves the problem of overlapping points, which obscures data. The points are loaded with a quick animation, 4.1 What & when -> which: Egocentric timeline combined with a number identifying the number of approach overlapping points. Clicking on a point enables the user The egocentric timeline displays the changes in the first to browse through the underlying points. Another feature degree nodes (which), by combining knowledge on the time intervals (when) of the event, i.e. the held positions (what). (a) This visualization gives the user the possibility to explore historical network data on a person of interest, and to filter the data to user-defined periods. To enable a quick review 𝑑𝑑𝑢𝑢𝑟𝑟�𝛪𝛪� 𝛪𝛪 of the sectors involved, and intuitively highlight outliers,

attribute information is added to the first degree nodes: duration ℎ time a color indicates the sector categorization of the involved 0 𝛼𝛼1 𝑙𝑙 𝛼𝛼2 organizations. 𝑚𝑚𝑖𝑖𝑑𝑑�𝛪𝛪� (b) 𝛪𝛪⁻ 𝛪𝛪⁺ Time intervals are usually displayed as linear segments time with one dimension. Some models use an illustrative extra dimension without temporal meaning, e.g. time tables and Gantt charts. Visualizing a politician’s career Fig. 2 (a) An interval point𝛪𝛪⁻ (I) using two dimensions, constructed𝛪𝛪⁺ with the by these methods generates an uncontrollable amount Triangular Model technique. (b) The same interval as a Gantt chart in one of lines, and could potentially take up excessive screen dimension. 6

Timeline screen space versus detail. The focus on change gives a second problem, it means we completely discard existing, activated and deactivated contacts: contacts that remain Snapshots (time restricted static in between the two time points. From a journalistic egocentric network ) point of view all contacts could be significant, not just the changed ones. However, including this contacts in the visualization means extra clutter. To solve these two 𝛪𝛪⁻ 𝛪𝛪⁺ problems we use an adjusted coarsened difference map as introduced by Archambault [3]. A difference map merges In-between change two input graphs in a single graph while preserving the (egocentric network changes) network structure. By coarsening the branches to their difference value, each set of connected nodes and edges

Fig. 3 The visualization of the change in a network instead of network is clustered as illustrated in figure 5. The coarsened snapshots or animation. difference map technique makes it possible to show all changes in a single visualization, and include existing that allows the exploration of the timeline in more detail contacts without adding a lot of clutter. is the ability to hide sectors by clicking on the legenda. Due to the tree-like structure of the egocentric network, Clicking and dragging in the timeline enables the user we need to make some adjustments to the coarsened to select a desired timeframe, which triggers the change difference map technique. Archambault et al. [4] defined visualization below the timeline. the path-preserving hierarchy definition, which merges degree one nodes (in this case begin- or end nodes) into 4.2 When & which -> what: Change visualization metanodes based on their difference value. Although this approach technique relates to complicated networks, it is easy to The egocentric timeline visualization allows the user apply to the straightforward hierarchy of the egocentric to define a period and pass the data selection to the network. Since change in first degree nodes often second visualization, the change visualization. In this influences change in second degree nodes, it makes sense visualization the behaviour of the nodes (what) is displayed: to use this technique to coarsen both of the hierarchic the changes in the network elements (which) between start- layers in the graph. The addition of interactivity makes and end time of the selected period (when), as illustrated in it possible to ’unfold’ coarsened branches to learn which figure 3. nodes it contains (an example is shown in appendix B.5 and B.6). To make a visual connection with the egocentric Apart from a clear distinction in the degree of the nodes timeline visualization, this project matches branches in the visualization, we should carefully consider the not only on their difference values, but on their sector various changes that can occur during a period. A political categorization as well. The sector categorization is influence network can be considered a dynamic social represented by the same color as used in the timeline network, which implies that certain network changes visualization. The difference value is represented by should be carefully interpreted. A lost connection is often a symbol. The structure of the egocentric network has not (immediately) lost in the real world. Therefore we choose to use the term ’deactivated’. Figure 4 identifies five Allen-relations Symbol X versus Y Changed New types of change during a period compared to a selected a X contains Y = period, based on the relations between two time intervals b X overlaps Y + x x as described by Allen [1]. When first degree nodes are c X before Y / categorized to one of these types, the second degree nodes d X overlapped by Y _ x sometimes automatically share the same type of change: e X during Y ± x x • Deactivated organizations always contain deactivated f X after Y time members. Activated Deactivated Y • Activated organizations contain members that can have 𝛪𝛪⁻ 𝛪𝛪⁺ any state (except from members in the future, which are Fig. 4 Five kinds of node changing during a period, modified from Allen irrelevant). [1], categorized by a combination of two factors: changed/unchanged and activated/deactivated. This creates four types of nodes: (a) activated and Visualizing change in a comprehendible manner has unchanged, (b) activated and changed, (c) deactivated and unchanged. never been an easy task. Focusing on temporal change The last one, deactivated and changed, is divided in two parts to indicate is a relatively new approach, though still a time-to-space whether the deactivated actors were already part of the network on the start time or newly added: (d) existing deactivated and changed, (e) new mapping (as are, for example small multiples). This leaves deactivated and changed. The last type (f) is included for completeness, but us with the usual problem for these kind of visualizations: is irrelevant because it lies in the future. 7

shared first degree nodes. Other actors can be present in both egocentric networks through various organizations on different moments in time. These are indirect links between two actors, and indicate the closeness (a) input graph (b) input graph (c) difference map (d) coarsened difference map of the two networks. The shared second degree nodes are displayed in a table, which shows the name of the shared Fig. 5 The construction of a coarsened difference map modified from contact, and for both actors the name of the organization Archambault [3] (d) is based on two input graphs (a) and (b) that are merged through which they are related. into one single difference map (c). The grey nodes and edges in graph (c) correspond with graph (a), the black nodes and edges with graph (b) and the • Shared attributes: due to time restrictions this project blue nodes and edges in both (a) and (b). Graph (d) displays the clustered nodes and edges into metanodes based on their connection and difference focuses on the shared nodes. However, an interesting value shared attribute in this case would be the sector, which could offer a high information gain. consequences for the spatial cues as well. The ego node itself is a constant, can never be coarsened, and is always The relational visualization is split in two parts: on top present, preferably on the same spatial position, i.e. in the shared first degree nodes, below the shared second the approximate center of the visualization. Additionally, degree nodes. Hovering shows details on demand. In the spacial cues are added for the approximate location of the bottom of the screen is a button, which allows the user nodes in the first degree, which facilitates the location of to generate the egocentric network of the selected actor organizations by the user. This is accomplished by building (illustrated in appendix B.7). the graph chronologically. 4.4 Summary 4.3 Which & what -> when: Relational visualization Clique uses three successive visualizations, which enables approach the user to select parts of the data in one visualization Although the timing of first degree nodes changes can be and review them in the next. The egocentric timeline derived from the timeline visualization, the exact timing visualization shows the time intervals of the first nodes, of second degree nodes changes gets lost in translation. making use of the Triangular Model. The data can be Even by selecting a period, one can only determine the filtered by selecting parts of the timeline. The changes behaviour of that node in between the begin and end during the selected period are shown in a change time of that period using the change visualization. The visualization, which consists of an adjusted interactive exact moment of change (when) in the relationship (what) coarsened difference map. By selecting a second degree between the egonode and the selected second degree node node, a pop-up shows the relational visualization, (which) is therefore visualized in the third visualization, the exploring the relationship between the two actors. relational visualization.

Since the relational visualization is examining the evolving relationship between two actors, the focus is on Egonode the entire network and the entire timeframe. We should time be careful not to confuse the user, who already defined a Selected person period on the timeline, and link a clear timeframe to the information. This visualization is therefore placed in a pop-up window, accessed by right clicking a second degree Fig. 6 The mirrored Gantt chart explores the shared first degree nodes. Only time intervals at the same organization on overlapping periods in time are node in the change visualization. By visualizing the entire displayed. period the user can not only derive the exact moment of change in the relationship, but also identify other shared connections: 5. EVALUATION • Shared first degree nodes: the positions held at the same organizations during the same period. Since the amount To answer the research question, this project tackles two of shared intervals is expected to be negligible, the research objectives: intervals are displayed in a Gantt chart. The intervals • Effectiveness: Can the application provide insights to of one actor are placed above the x-axis and those of the journalists on the data they were not able to obtain the other actor below, as shown in figure 6. This makes before? How? Why? it easy to compare time intervals, and to find the corresponding period. • User experience & intelligibility: Does the user understand the results? What are suggestions of • Shared second degree nodes: these shared nodes are not improvement according to the target group? equal to the second degree nodes directly attached to the 8

5.1 Evaluation Method network. Another point with the same level of agreement was, that the use of Clique speeds up the process of Five journalists, experts on the field of politics, were asked collecting data. Three out of five felt that the tool helps to individually interact with the prototype (screen prints them find unexpected connections between involved are provided in appendix F). This individual approach is a actors, which can lead to new research impulses. deliberate choice, since the target group consists of expert users with completely different backgrounds, who can be Information need - Four out of five respondents had bigger bound to professional secrecy. By combining the results, information needs than Clique could provide. This can it is possible to study the prototype in the context of partially be solved by including more data from the differences among users, which will reveal the points with database, e.g. the use of an extended job description instead and without user consensus. of the current abbreviated version. Another quick fix is the addition of more details on demand. All respondents The prototype is tested by interviewing the target group felt the need to answer more profound questions that on the use of Clique compared to the raw database data, arose from the questions answered: who is that contact? accessed through a ’browse’-environment where the To which political party does he belong? What does that information is formatted in lists. The insights, needs, organization do, and what sector is it in? Background misunderstandings and improvement suggestions of information gives meaning to the presented content and is the target group are necessary for further development. indispensable while working on a case. The prototype is not yet in the phase of usability testing; therefore a walkthrough of the system is provided. Then, Usefulness - Although all respondents had the option to the journalist will work on either a given case (presented search the answers to their questions in the browse- in appendix C) or a case of their own, and answer a set of environment, they all spend most of their time in questions, while leaving room for personal input. They Clique. The shared opinion was that Clique contributes can freely use the database and Clique, and are asked to establishing connections and drawing conclusions. to elaborate on their decisions out loud. The results are Besides that, four out of five felt that Clique supports analyzed by coding the transcripts on the main research free exploration of the content combined with a certain objectives. serendipity; by clicking around the user discovers new connections. 5.2 Discussion of Evaluation Results Steep learning curve - It took all users some time to get used The interviews were conducted with five journalists, four to the visual idiom of Clique. Respondents who are used to male, one female, in varying ages, fields of expertise and work with data mastered the tool more quickly than those data-skills. Except for one, all respondents worked on the with less experience. However, at the end of the interview predesigned case. The first three questions, which focused four out of five felt confident that the tool would be useful, on a single compound task, were quite easy to answer for once familiar with it. all the respondents. The subsequent questions provoked Misunderstandings - Getting accustomed to the egocentric more discussion and revealed a glimpse of the respondents’ timeline visualization took some time, but caused few individual research approach. difficulties. The change visualization on the other hand, Limitation - The biggest limitation in this research is produced quite some misunderstandings. The used icons the incomplete data of TNL, which becomes even more are hard to interpret, as is the theory of Allen relations evident as it is visualized in Clique. The judgement of behind it. A lot of wrong conclusions originated from the effectiveness of Clique becomes biased when Clique the simple assumption that the coarsened difference is designed to answer questions, without containing map points were endpoints and stopped there. Another the answer. Another limitation is the fact that Clique misconception was caused by the perceived meaning of intends to support journalists in their research, which the values behind the edge labels. Additionally, including is a situation that is difficult to imitate during the of the inactivated/unchanged nodes (the former positions) tests. Respondents that chose their own case did not led to quite some confusion. know exactly what to expect, thus came unprepared. Improvement suggestions - The respondents frequently Respondents that chose the predesigned case, lack mentioned the issue that the search field requires a full background knowledge on this case, which makes it harder name -- an unfinished part in the prototype. As the search to interpret results, and find more insights than field should be guiding the user, and make it easier to the answers to the questions. find people by giving suggestions while you type. In the Effectivity - Overall, the journalists were quite positive on change visualization improvements can be made by adding the effectiveness of Clique. Four out of five agreed that a sector legenda and rethinking the way large numbers of Clique is a good starting point for an investigation, because nodes are displayed. it provides them an impression of a politician and his 9

Nice-to-haves - All respondents indicated that they would 7. ACKNOWLEDGEMENTS like to adjust the data to fit their own research: add nodes, remove nodes, or adjust the categorization. This calls for I thank Marcel Worring, my supervisor at the University an import and export function. The comparison of two of Amsterdam for his valuable feedback in the process of random egocentric networks instead of following the this thesis. Thanks to Maarten Marx (UvA) for admitting temporal research path is another appealing idea to the to the role of co-assesor. Special thanks to the people respondents. Also they would like to have possibilities of Waag Society, especially to Ivonne Jansen-Dings for to use the data in an article, for example the option her enthusiastic coaching, and Stefano Bocconi for his to embed Clique in their article or generate statistics. cooperation and time. My gratitude goes out to all the journalists that put their time and effort in the exploratory interviews and prototype tests. Last but not least I would 6. CONCLUSION AND FUTURE WORK like to thank my husband Mark Pot for his patience and support, and Hanneke Derksen for her valuable Clique enables journalists to research political influence improvement suggestions. networks to a certain extent. Clique supports exploration of the database content by visualizing change, allowing the respondents of the tests to establish connections they were not able to obtain before. Clique is considered useful, particularly during the initial phase of research while collecting data. We think this process could be facilitated even more by adding an export function to Clique.

The extent in which Clique can support journalists in their research depends heavily on the quality of the data displayed. When the data becomes more complete, Clique becomes more effective and will be able to provide more reliable insights to journalists. Therefore we recommend extending the TNL database, especially the information related to organizations.

Although Clique is accessible for all journalists, the interviews indicated that the lower the data-related skills of the respondents are, the steeper the learning curve becomes. The usability should therefore be given a lot more attention, for Clique to be useful without an expert guide. Especially the change visualization needs extra attention, because it caused most faulty conclusions, but is also considered the most interesting visualization and examined intensely during the tests.

A very interesting direction for further application development is the comparison of two random egocentric networks. This would provide journalists the opportunity to gain more insight in the relationship between two actors, and calculate the proximity of their careers and networks. In the current version of Clique, it is possible to gain basic insight in the similarities in the networks of two actors, that are linked through their egocentric networks. The utility of Clique would be greatly enhanced if an extended version of this research option would be added. 10

REFERENCES [16.] Liu, Q., Hu, Y., Shi, L., Mu, X., Zhang, Y., and Tang, J. (2015). Egonetcloud: Event-based egocentric dynamic [1.] Allen, J. F. (1984). Towards a general theory of action network visualization. In Visual Analytics Science and and time. Artificial intelligence, 23(2):123–154. Technology (VAST), 2015 IEEE Conference on, pages 65–72. [2.] Amar, R., Eagan, J., and Stasko, J. (2005). Low-level IEEE. components of analytic activity in information [17.] Moody, J., McFarland, D., and Bender-deMoll, S. (2005). visualization. In Information Visualization, 2005. INFOVIS Dynamic network visualization1. American Journal of 2005. IEEE Symposium on, pages 111–117. IEEE. Sociology, 110(4):1206–1241. [3.] Archambault, D. (2009). Structural differences [18.] Peuquet, D. J. (1994). It’s about time: A conceptual between two graphs through hierarchies. In Proceedings framework for the representation of temporal of Graphics Interface 2009, pages 87–94. Canadian dynamics in geographic information systems. Annals of Information Processing Society. the Association of american Geographers, 84(3):441–461. [4.] Archambault, D., Munzner, T., and Auber, D. (2008). [19.] Qiang, Y., Delafontaine, M., Versichele, M., De Maeyer, Grouseflocks: Steerable exploration of graph hierarchy P., and Van de Weghe, N. (2012). Interactive analysis of space. IEEE transactions on visualization and computer time intervals in a two-dimensional space. Information graphics, 14(4):900–913. Visualization, 11(4):255–272. [5.] Archambault, D., Purchase, H. C., and Pinaud, B. (2011). [20.] Shamir, A. and Stolpnik, A. (2012). Interactive visual Animation, small multiples, and the effect of mental queries for multivariate graphs exploration. Computers map preservation in dynamic graphs. Visualization and & Graphics, 36(4):257 – 264. Applications of Geometry Computer Graphics, IEEE Transactions on, 17(4):539–552. Processing. [6.] Bach, B., Pietriga, E., and Fekete, J.-D. (2014). [21.] Shi, L., Wang, C., Wen, Z., Qu, H., Lin, C., and Liao, Q. Graphdiaries: animated transitions andtemporal (2015). 1.5 d egocentric dynamic network visualization. navigation for dynamic networks. Visualization and Visualization and Computer Graphics, IEEE Transactions on, Computer Graphics, IEEE Transactions on, 20(5):740–754. 21(5):624–637. [7.] Beck, F., Burch, M., Diehl, S., and Weiskopf, D. (2016). A [22.] Shneiderman, B. (1996). The eyes have it: A task by taxonomy and survey of dynamic graph visualization. data type taxonomy for information visualizations. In In Computer Graphics Forum. Visual Languages, 1996. Proceedings., IEEE Symposium on, [8.] Centre for Innovation, Leiden University, in pages 336–343. IEEE. collaboration with the University of Amsterdam (2016). [23.] Thomas, J. J. (2005). Illuminating the path:[the research and Lynksoft; leverage your network. https://lynksoft.com/. development agenda for visual analytics]. IEEE Computer [9.] Farrugia, M. and Quigley, A. (2011). Effective temporal Society. graph layout: A comparative study of animation [24.] van den Elzen, S., Holten, D., Blaas, J., and van Wijk, versus static display methods. Information Visualization, J. J. (2016). Reducing snapshots to points: A visual 10(1):47–64. analytics approach to dynamic network exploration. [10.] Few, S. (2009). Now you see it: simple visualization Visualization and Computer Graphics, IEEE Transactions on, techniques for quantitative analysis. Analytics Press. 22(1):1–10.

[11.] Fink, K. and Anderson, C. W. (2015). Data journalism [25.] von Landesberger, T., Kuijper, A., Schreck, T., in the United States: Beyond the “usual suspects”. Kohlhammer, J., van Wijk, J., Fekete, J.-D., and Fellner, Journalism Studies, 16(4):467–481. D. (2011). Visual analysis of large graphs: State-of-the- art and future research challenges. [12.] Franklin, B. (2014). The future of journalism. Journalism Practice, 8(5):469–487. [26.] Waag Society, University of Amsterdam, and University of Leiden (Centre for Innovation) (2016). [13.] Janssen, M., Charalabidis, Y., and Zuiderwijk, A. (2012). Transparant Nederland; bestuurlijk nederland in Benefits, adoption barriers and myths of open data beeld. and open government. Information Systems Management, https://transparantnederland.nl/. 29(4):258–268. [27.] Yi, J. S., ah Kang, Y., Stasko, J. T., and Jacko, J. A. [14.] Kulpa, Z. (1997). Diagrammatic representation for a (2007). Toward a deeper understanding of the space of intervals. In Machine Graphics & Vision, pages role of interaction in information visualization. 5–24. Visualization and Computer Graphics, IEEE Transactions on, [15.] LittleSis (2016). Littlesis. http://littlesis.org/. 13(6):1224–1231. 11

LIST OF APPENDICES

A Detailed Description Transparant Nederland Dataset 12

B Initial Design Clique 13

B.1 Home 13 B.2 Egocentric timeline visualization 14 B.3 Egocentric timeline visualization with node-selection 15 B.4 Selection period in the egocentric timeline visualization 16 B.5 Change visualization 17 B.6 Unfolded change visualization 18 B.7 Relational visualization 19

C Predesigned case for test 20

D Transcripts 21

D.1 Coding scheme 21 D.2 Respondents 21 D.3 Interview Remy Koens 22 D.4 Interview Teun Gautier 28 D.5 Interview Dimitri Tokmetzis 36 D.6 Interview Gemma van der Kamp 40 D.7 Interview Roy Mevissen 46

E Analysis 50

E.1 Perceived effectivity 50 E.2 Insightfulness 52 E.3 Data reliability 54 E.4 Extra information need 55 E.5 Perceived Usefulness 56 E.6 Nice-to-haves 57 E.7 Perceived understandability 59 E.8 Misunderstandings 60 E.9 Improvement suggestions 61 E.10 Background jounalistic research approach 62 F Prototype Clique 63 F.1 Home 63 F.2 Egocentric timeline visualization 64 F.3 Change visualization 65 F.4 Relational visualization 66

12

APPENDIX A: DETAILED DESCRIPTION TRANSPARANT NEDERLAND DATASET

Included sources

• Secondary positions list Members of House of Representatives.

• Governmental organizations; information on all the governmental organizations in the Netherlands, publication by the Ministry of the Interior and Kingdom Relations.

• PDC Staten Generaal; information on the members of the parliament since 1996.

• Statistical Classification of Economic Activities in the European Community, Rev. 2.

• Netherlands Authority for the Financial Markets (AFM); overview of all substantial holdings and gross short positions in issuing institutions and shares with special controlling rights.

• Members of the BVPA Dutch Association for Public Affairs (BVPA: Beroeps Vereniging Public Affairs).

• Chamber of Commerce (Dutch: KvK) numbers from the Company Register.

The different variables the data holds can be described by

• Actors; the politicians (name). - Gender

• Positions; the positions the politicians hold, now and in the past.

• Organizations; the company or organization to which somebody is associated, can be a non profit organization or a political party as well.

• Sector; the sector an organization belongs to.

• Timepath; - Begin date - End date

• Source; reference to the source of the information. 13

APPENDIX B: INITIAL DESIGN CLIQUE

B.1 Home

CLIQUE

Explore the political in uence network in the Netherlands. Dig in the Transparant Nederland data set. Start your exploration here by typing the name of a politician.

User guide CLIQUE by Marieke van Kouwen in collaboration with Waag Society

Master Thesis Information Studies Human Centered Multimedia University of Amsterdam 14

B.2 Egocentric timeline visualization

CLIQUE

ANNE FLIERMAN / timeline

Sectors Click to show/hide Click and drag Other services & activities 9 / 12 to select a period Education 5 / 15

Duration in years Duration 15 Electricity, gas and water supply 1 / 1 Scroll down for the result Healthcare 4 / 5 10

5 2

0 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16 time in years

Political Party

User guide CLIQUE by Marieke van Kouwen in collaboration with Waag Society

Master Thesis Information Studies Human Centered Multimedia University of Amsterdam

Example of the egocentric timeline visualization compiled with the TM method. 15

B.3 Egocentric timeline visualization with node-selection

CLIQUE

ANNE FLIERMAN / timeline

Sectors Click to show/hide Click and drag Other services & activities 9 / 12 to select a period Education 5 / 15

Duration in years Duration 15 Electricity, gas and water supply 1 / 1 Scroll down for the result Healthcare 4 / 5 10

5 2

0 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16 time in years

Political Party

User guide CLIQUE by Marieke van Kouwen in collaboration with Waag Society

Master Thesis Information Studies Human Centered Multimedia University of Amsterdam 16

B.4 Selection period in the egocentric timeline visualization

CLIQUE

ANNE FLIERMAN / timeline

Sectors Click to show/hide Click and drag Other services & activities 9 / 12 to select a period Education 5 / 15

Duration in years Duration 15 Electricity, gas and water supply 1 / 1 Scroll down for the result Healthcare 4 / 5 10

5 2

0 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16 time in years

Political Party

User guide CLIQUE by Marieke van Kouwen in collaboration with Waag Society

Master Thesis Information Studies Human Centered Multimedia University of Amsterdam 17

B.5 Generated change visualization

CLIQUE

ANNE FLIERMAN / timeline

Sectors Click to show/hide Click and drag Other services & activities 9 / 12 to select a period Education 5 / 15

Duration in years Duration 15 Electricity, gas and water supply 1 / 1 Scroll down for the result Healthcare 4 / 5 10

5 2

0 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16 time in years

Political Party

ANNE FLIERMAN / social network changes 03/89 - 01/04

Symbols + added active - ± added deactive - changed to deactive / = unchanged active / unchanged deactive ± active connection deactive connection same person = = + + ± +

- =

User guide CLIQUE by Marieke van Kouwen in collaboration with Waag Society

Master Thesis Information Studies Human Centered Multimedia University of Amsterdam

The visualization of the change during a user defined period. The colors indicate the sectors, the symbols the various types of changes. 18

B.6 Unfolded change visualization

CLIQUE

ANNE FLIERMAN / timeline

Sectors Click to show/hide Click and drag Other services & activities 9 / 12 to select a period Education 5 / 15

Duration in years Duration 15 Electricity, gas and water supply 1 / 1 Scroll down for the result Healthcare 4 / 5 10

5 2

0 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16 time in years

Political Party

ANNE FLIERMAN / social network changes 03/89 - 01/04

Symbols + added active - ± added deactive - changed to deactive / = unchanged active / unchanged deactive ± active connection deactive connection same person = = + + ± +

-

= André Postema

Ella Vogelaar Jo Ritzen

User guide CLIQUE by Marieke van Kouwen in collaboration with Waag Society

Master Thesis Information Studies Human Centered Multimedia University of Amsterdam 19

B.7 Relational visualization

CLIQUE

ANNE FLIERMAN / timeline Explore the political in uence network in the Netherlands. Dig in the Transparant Nederland data set. Start your exploration here by typing the Sectors name of a politician. Click to show/hide Click and drag Other services & activities 9 / 12 to select a period Education 5 / 15

Duration in years Duration 15 Electricity, gas and water supply 1 / 1 Scroll down for the result Healthcare 4 / 5 10 X ANNE FLIERMAN / shared connections ELLA VOGELAAR 5 2 Shared positions

0 Ella Vogelaar 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16 time in years 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16 Political Party Anne Flierman

Shared sectors ANNE FLIERMAN / social network changes 03/89 - 01/04

Symbols Shared (assumed) contacts + added active Contact Ella Vogelaar’s link - Anne Flierman’s link

± added deactive André Postema NVAO NVAO - changed to deactive Jo Ritzen NVAO / NVAO = unchanged active Pauline Meurs NVAO NVAO / unchanged deactive Ivo Opstelten Ministerie van Binnenlandse Zaken RVZ Margot Vliegenthart Adviescommissie Normering Inburgeringseisen Universitair± Centrum Sportgeneeskunde active connection deactive connection INDIVIDUAL TIMELINE same person = = + + ± +

-

= André Postema

Ella Vogelaar Jo Ritzen

User guide CLIQUE by Marieke van Kouwen in collaboration with Waag Society

Master Thesis Information Studies Human Centered Multimedia University of Amsterdam

Example of the relational visualization: shared first degree nodes, shared second degree nodes and shared attributes. 20

APPENDIX C: PREDESIGNED CASE FOR TEST

Wet Stroom korte beschrijving (uit: “Agressief lobbyen, een reces-rel en een bezoedelde reputatie” - NRC Handelsblad 9/1/16)

“De Wet Stroom regelt uitvoering van het energieakkoord – zoals de aanleg van windmolens op zee. Ook preciseert hij eerdere wetgeving, zoals de zogenoemde splitsing: energiebedrijven mogen niet langer beheerder van stroomnetten en tegelijk stroomproducent zijn.

Den Haag voerde deze ontvlechting eerder op last van de EU in, waarna bedrijven als Nuon en Essent voor miljarden werden verkocht. Vervolgens bleek dat geen andere EU-lidstaat dit deed. Eneco en het Zeeuwse Delta bleven de splitsing bestrijden, en procedeerden er – vergeefs – tot bij de hoogste rechter tegen.

De bedrijven hadden pech: de coalitie en minister Henk Kamp (Economische Zaken, VVD) waren compromisloos. Zij redeneerden dat splitsing tot lagere consumentenprijzen en betere marktwerking leidt. De aanleg van windmolens op zee maakte het voor de coalitie ondenkbaar de wet te herzien. En Kamp wees erop dat splitsing al door vier ministers was verdedigd, inclusief twee CDA’ers.”

(…) Senatoren van verschillende partijen vertelden me ook dat ze merkten dat de CDA-woordvoerder, Anne Flierman, man met veel ervaring in lokaal bestuur en onderwijs, in informele contacten uitgesproken tegen de splitsing was. “Bijna verbeten”, zei Verheijen.

En alles escaleerde toen een meerderheid van de senaat, onder wie Flierman namens het CDA, op 22 december al in de eerste termijn een motie tegen de splitsing indiende.

Hoogst ongebruikelijke powerplay: normaal is dat je eerst het antwoord van de minister aanhoort. VVD-woordvoerder Helmi Huijbregts fluisterde daarop diverse senatoren in dat Flierman nota bene commissaris bij Cogas is, een gasnetbeheerder die soms ook stroomproductie doet. Belangenvermenging. Zowel Verheijen (PvdA) als Pijlman (D66) keken hiervan op, vertelden ze me – hoewel Fierman dit commissariaat gewoon had opgegeven bij de Eerste Kamer.

Huijbregts vermeldde in haar bijdrage aan het debat haar eigen toezichthoudende rol bij Intergas, een gasbedrijf in liquidatie. „Ik had verwacht”, zei ze me deze week, „dat Flierman hetzelfde had gedaan met Cogas.”

Flierman vertelde me dat zijn fractie wist van zijn commissariaat bij Cogas, en niettemin instemde met zijn woordvoerderschap. „Er speelde geen persoonlijk gewin, en Cogas had geen belang.”

Dit laatste bestrijdt Economische Zaken. „Als de minister de motie van een meerderheid van de senaat tegen de splitsing had uitgevoerd, was het voor Cogas mogelijk geworden weer productiewerk te doen’’, zei een woordvoerder van Kamp me.”

Vragen

Hoeveel banen houdt Flierman er op na naast zijn werk in de kamer van 16/06/2009 tot 01/06/2016? 10

Wie is/zijn er toegevoegd aan het netwerk van Flierman in 2003 Jo Ritzen

Wat is de periode dat deze persoon en Flierman voor dezelfde werkgever hebben gewerkt? College van bestuur, universiteit Maastricht: f: 01-04-2001/01-08-2005 r:01-02-2003/01-02-2011 —> 01-02-2003 - 01-08-2005

Breng het netwerk rondom Flierman rond 2015 in kaart.

Binnen welke sectoren beweegt Flierman zich tot op dat moment?

Welke mensen van binnen het CDA heeft Flierman ook via andere bedrijven in zijn netwerk?

Welke personen heeft Flierman al vanaf zijn eerste baan in zijn netwerk (1983)?

Welke vragen zou je nog meer kunnen formuleren waar deze tool je kan helpen het antwoord te vinden? 21

APPENDIX D: TRANSCRIPTS

D.1 Coding scheme

Effectivity (Can the application provide insights to the journalists on the data, they were not able to obtain before? How? Why? ) Perceived effectivity Insightfulness Data reliability Extra information need

User experience (What is perceived as useful?) Perceived Usefulness Nice-to-haves

Intelligibility: (Does the user understand the results?) Perceived understandability Misunderstandings Improvement suggestions

Background information target group Background information journalistic research approach

D.2 Respondents

Teun Gautier For a long time Teun Gautier (1968) worked in the media sector, inter alia at Elsevier. He worked as a publisher of De Groene Amsterdammer and as financial director of the news website De Correspondent. He also formed the basis of Publeaks, a secure website for whistleblowers. He is currently working on De Coöperatie, a platform for independent journalists, copywriters, photographers, audiovisual journalists, designers, data journalists, web journalists and other freelancers in the media.

Remy Koens Remy Koens is freelance datajournalist at one of the leading newspapers of the Netherlands, de Volkskrant. His professional interests concern politics, education, environment and social services.

Dimitri Tokmetzis Dimitri Tokmetzis (1975) is datajournalist at the news platform De Correspondent. His work shows the hidden world behind computers, smartphones and other digital equipment. How these machines affect our daily lives, in different areas e.g. the security industry, technology, ethics and open government.

Gemma van der Kamp Gemma van der Kamp is a trained anthropologist with a special interest in international development, journalist and teacher innovation & storytelling tools at Fontys University of Applied Sciences, Bachelor Journalism.

Roy Mevissen Roy Mevissen (1973) is a experienced freelance journalist and teacher journalism at Fontys University of Applied Sciences, Bachelor Journalism. In the past, he worked for several (regional) newspapers and magazines. His field of expertise: innovation journalism.

22

D.3 Interview Remy Koens Date: 23 June 2016 Duration: 72 minutes Interview and transcript language: Dutch Transcript starts after explanation at 00:20

Key RK = Remy Koens (interviewee) SB = Stefano Bocconi (technical support) MT = Marieke van Kouwen (author)

RK: Er zijn wat bronnen waarbij ik wat sneller mijn bedenkingen heb, dus ik wil altijd wel graag zien waar informatie vandaan komt als ik het dan via een derde partij opvraag. MK: En hier gaat volgens mij nog iets mis, want geheid dat Ivo Opstelten en Mark Rutte gedeelde contacten hebben voor een groot deel, maar er komt niks naar boven. RK: Nou op zich, het is het gat waar Rutte kamerlid was volgens mij, en Opstelten niet en toen werd hij premier, of hier pas? Nou ik weet het ook niet helemaal goed. Dat staat er nu ook niet duidelijk in toch? Dat ze samen in de regering hebben gezeten. MK: Nee, niet zo, in principe staat dat er wel in volgens mij. RK: Ja in parlement en politiek staat dat geheid. MK: Ja precies, maar af en toe zijn er nog wat hiccupjes, zeg maar. RK: Ik snap dat, hoeveel moeite erachter zit om de data goed te krijgen. MK: Ja. En we wilden je vragen om er doorheen te klikken als je dat leuk vindt. Ik zal er een muis aanhangen als je dat prettig vindt? RK: Ja hoor. MK: Alsjeblieft. En ik heb een case als je dat leuk vind of misschien heb je er zelf een die je zou willen uitzoeken? RK: Ik ga even klikken en daarna wil ik die. MK: Ja, dat is goed. Je moet de hele naam intikken, dat is ook nog een beetje.. er zit nog geen zoekhulp in. RK: Hele naam, o sorry. Dat is toch wel iemand die.. MK: Het klinkt als een voornaam. RK: Het is toch Rintjes. Eens kijken of hij erin staat. MK: Hij staat er wel in anders krijg je meteen een nee. En je zou anders even naar die andere kunnen schakelen, dat je af en toe even kijkt wat staat daar weer. RK: Ja hoor. Ok. MK: Ales wat trouwens niet geïndexeerd is qua sectoren, en dat is echt heel veel nog, dat staat onder Other. Dus kan nog veel meer informatie op die manier in. RK: Hmhm, Shell… ja. Ok. Even kijken.. MK: Wat zou je van hem willen weten? RK: Ik ben benieuwd of de vorige machtigste man ook in zijn netwerk zit. Of dat een beetje een ons-kent-onsje is. MK: Maar is hij ook politicus? RK: Nee, hij is vooral... MK: Dan staat het er niet in. Er staan echt alleen politici in want je zit natuurlijk met.. met allerlei dingen over persoonlijke gegevens publiceren en ze hebben ervoor moeten kiezen om dat.. SB: Ja dat ook en de bronnen zijn niet beschikbaar. MK: Het zou wel leuk zijn om te zien. RK: Ok, even kijken dan moet ik daarop rechtklikken. Hans Weijers, Gerrit Zalm.. Ik wist niet dat hij dit heeft gedaan. Ja, bij Shell. Dat vind ik ook wel heel leuk om te zien.. O, ik zit er een beetje verkeerd naar te kijken. Ik zou het wel prettig vinden ik hier bij deze personen ook nog een korte beschrijving, een titel of iets dergelijks.. Nou ja, hier zitten heel veel namen tussen die ik wel ken, maar degene die ik dan niet ken, dat is dan weer.. Nou ik kan wel inschatten; nou dat is iemand ongeveer daarvan, maar… eens kijken. Naar de case. Die kent ie, o ja, hier kent hij er al een stuk meer. MK: Het kan zo zijn dat die dus daar weer op een ander moment heeft gewerkt, toen hij er al niet meer zat. Daarom zijn die niet opgenomen in die andere. RK: Ja precies. MK: Omdat het nu suggereert dat hij die allemaal kent, maar.. RK: Nee, dat is zo inderdaad. Hij heeft inderdaad in principe.. Even kijken.. Wat is dat dan? Edit en dan change.. ja. 23

Deze is er nu bij, Shell. MK: Ja dat zag je net ook, he; want hij had eerder niet een link met hem. RK: Ja, precies. Dat is ook een an de redenen waarom hij een van de machtigste personen van Nederland is genoemd door ons, de Volkskrant. Wij maken elk jaar een soort ranglijst waarin we proberen de top 200 machtigste mensen achter de schermen en nou ja, er een ranglijstje van te maken. Laatste keer was dat dus Hans Weijers en dat jaar ervoor was hij het voor het eerst. Dat ging dus over 2014. In 2014 werd die lijst dus gemaakt. Dus dat was net toen hij voor het eerst de heer Gerrit Zalm in zijn netwerk had en dat is een zware jongen om erin te hebben. Ja en dat komt wel overeen met dit. Oké en heb je een case voor mij? MK: Ja, ik had wat dingetjes opgeschreven, het gaat over de wet Stroom. Ben je daar een beetje bekend mee? Ik heb hier een korte samenvatting, de wet Stroom, een energieakkoord. Je kunt het lezen; een van de dingen waar het op neerkwam was dat Anne Flierman ineens een motie tegen die wet indiende, enorm actie ging voeren tegen die wet en dat hij dus achteraf bleek commissaris van de Cogas te zijn. En dat was wel bekend maar dat wist eigenlijk niemand. Uiteindelijk is die motie aangenomen maar heeft de minister gezegd: Ik ga het niet doen. Dus uiteindelijk heeft iedereen niks gekregen. Daar kwam het op neer. Ik heb wat vragen geformuleerd met als laatste vraag; wat kun je zelf nog formuleren? RK: Ok en ik mag gewoon ze alle twee gebruiken? MK: Ja, of dat je het om en om probeert dus dat je bij allebei probeert of je het via die tool kan beantwoorden. Ik ben daar wel benieuwd naar. RK: Ja dat is goed. Oké, laten we op de, in mijn ogen, minst praktische manier beginnen. Volgens mij is Clique hier veel beter voor. 16 juni 2009 tot … Nou die doet ontzettend veel dingen ernaast dus dan, ik weet het niet...moet ik ze met de hand gaan tellen… nou dat ga ik niet doen.. MK: Nou dan zou ik die andere doen, daar moet je enigszins met de hand tellen, maar.. RK: Ja precies… het is wel makkelijk dat er mensen voor me zijn geweest. MK: Nog enigszins zoekhulp. Gewoon zelf creëren. RK: Google autofill. Ok, 16-6-2009. Kun je hier eigenlijk nog op inzoomen of niet? O nee. MK: Hij schaalt naar het hele jaar, misschien moet je hem even halverwege trekken. RK: Ja ok, kijken wat hier staat. Hier staat negen negen. Dus logischerwijs.. ik zou heel snel zeggen dus dat is een keer de Eerste Kamer. MK: Ja dus die had hij al dan. RK: Ja precies dus een, twee, drie, vier, vijf, zes, zeven, acht, negen, tien, elf, twaalf.. MK: Ja, dat is een beetje... RK: Dat kun je beter weglaten. Maar even kijken, MK: Soms staan ze er hier soort van dubbel in. RK: O ja, dan is dit dezelfde maar ok. Ja, dan weten we dat. Dan zal deze ook hetzelfde zijn.. MK: Ze staan altijd wel onder een samenvatting. Dus een bedrijf is er altijd maar of afgegaan, of bijgekomen of er bijgekomen en er weer afgegaan. Je kan niet… dit bedrijf kan niet ook daar nog staan. In dezelfde blauwe, dat gaat gewoon niet, dat zou heel raar zijn. RK: Dat snap ik, maar om het antwoord te geven op de vraag: een, twee, drie, vier, vijf, zes, zeven, acht, negen, tien, elf, twaalf, dertien, veertien, vijftien, zestien, zeventien, achttien, negentien, twintig. MK: Je vergeet een dingetje.. RK: O jee... MK: Alle met die schuine strepen, dat zijn alle dingen die al in zijn netwerk waren, die dus inactief zijn, waar niks veranderd is. Dat geen actieve banen zijn dus die kun je in principe dicht laten. En deze zijn… die zijn in de periode changed dus die wel.. RK: Active, ja, ik snap het. MK: Dus die vallen eraf. RK: Ja oke, dat is fijn dat Rotterdam nu weg is, MK: Dat scheelt weer. Hij heeft er geloof ik drie keer gewerkt, ik denk dat het daardoor komt. Dus volgens mij zitten er drie punten in, omdat in Rotterdam in de gemeenteraad heeft gezeten ofzo. RK: Aah, op die manier. MK: En dit zullen waarschijnlijk ook twee, als je naar boven scrollt twee selecties zien, dus dan laat hij hem twee keer zien. RK: Aah dat zijn gewoon al de hele tijd.. MK: Ja, dat denk ik ook. RK: Maar ok, een, twee, drie, vier, vijf, zes, zeven, acht, negen. MK: Ja precies. RK: Toch weer veel, moet je kijken. 24

MK: Ja he. (andere scherm) RK: 16-6-2009, dus dit valt erin.. twee, drie, vier, vijf, zes.. nee, ok, alles wat tussen die periode is, dus alles tussen 2009 en 20.. is: een, twee, drie, vier, vijf, zes, zeven, acht, negen, tien, elf, twaalf, dertien min staten generaal, is elf, ok! Hetzelfde. Eh wie is er toegevoegd aan het netwerk in 2003? Oeehh, Dat gaat nu niet meer lukken denk ik. MK: Heel misschien als er toevallig misschien een baan is.. Ik heb het nog niet geprobeerd via deze tool moet ik zeggen. RK: Dan krijg je geen schone data. Nee. Eens zien bij die andere, in 2003. Ploek, nou wat is erbij gekomen? Nou niks. MK: Nou geen bedrijf, maar misschien wel een persoon, dat kan ook. RK: O ja, fair enough. Eh, dat is niks, daar is een persoon.. Is dat so, ok dat is unchanged inactive dus daar zit sowieso niks bij, (...), dus dan hoef ik hier niet te kijken. Dat is een iemand, Jo Ritzen. Wat is de periode dat deze persoon en Anne Flierman voor dezelfde werkgever hebben gewerkt? Nou gaan we kijken. Dat is 2003 tot 2005. MK: Ja, precies, dat kun je nu snel zien. RK: Ja, Bram Peper ok, Chang Li.. en Guus .. MK: Ja dit waren de makkelijke vragen. RK: Oke, breng het netwerk rondom Flierman rond 2015 in kaart. Het netwerk rondom Flierman. MK: Ik was gewoon benieuwd hoe je dit aan zou pakken, met deze tools. RK: Oke, hmmm. MK: Dus geen goed of fout, maar ik was gewoon benieuwd of je daar wat over.. RK: Ik neig toch steeds naar deze tool. Als het neerkomt op periodes en overlappingen en koppeling­en, omdat dit hier gewoon visueler en makkelijker te zien enzo, dan hier. Omdat het hier gewoon.. in principe is het de opmaak, de ordening van de data, een lijst. En dat kan ik in principe in Excel veel beter, dus ja.. daar wordt ik niet veel wijzer van, en hier dan wel. Eh Flierman.. eens kijken, 2015. Ja, dus deze dingen zou ik zeggen. Dus Anne.. dit is een inactieve functie, en ik snap niet helemaal waarom: unchanged deactive, ik begrijp niet helemaal waarom deze daar niet instaat. MK: Dat zijn die. Hier staat ook niet drie keer Rotterdam. RK: O ok, het blijft hier gewoon staan. MK: Ja, je altijd houdt je historie. RK: Ja ok, ik dacht dat wat meer een selectie kreeg, maar dat is.. Oké, nou dan hoeven we hier niet naar te kijken, de is-jes waren unchanged active dus dat is netwerk wat we willen zien, de plusjes dat is erbij gekomen, dus dat willen we ook zien. MK: Waarschijnlijk, maar die staan simpelweg niet in de database. RK: Ja precies, Cogas, daar staat niet heel veel, maar dat zal ook niet zo’n ramp zijn. Eh unchanged active dus dat is zijn netwerk. Als je de legenda een beetje door begint te krijgen, dan lukt het.. En die zijn nog active.. Ja ok, deze is leuk MK: Waarom zeg je dat? RK: Veel verschillende groeperingen. MK: Je kan hier dus ook zien als iemand tijdens die periode die je hebt aangevinkt weg is gegaan. Dus het bedrijf is er bijvoorbeeld wel gebleven, maar die persoon is weggegaan. Daar zit je natuurlijk ook mee. RK: Changed to deactive.. Maar dit zijn dan personen die precies in die periode... MK: Ja, dat kan natuurlijk anders geregistreerd staan. Een andere datum op die.. En ik moet zeggen, ik weet niet of het hier zo is, dat zou je in die andere kunnen zien. Ja volgens mij is dat de laatste keuze hè? Ja, we hebben nu banen waar wel een begindatum van is, maar geen einddatum. Die heb je natuurlijk ook, dus wat moet je daarmee? Om die toch te laten zien, hebben we besloten die tot het einde door te laten lopen. Dus soms zitten er banen bij die misschien helemaal niet tot nu zijn. Dat vertekent enigszins, maar dan staan ze er in ieder geval wel in. Want er is wel een soort van datum bekend, maar je weet niet wanneer het stopt. RK: Ja precies. MK: Dat zijn ontwerpkeuzes. RK: Dit is die.. boem.. MK: Ja, 145. Ja dat hou je een beetje. RK: Ja het gaat een beetje van psj psj.. MK: Ja dat is een of ander bugje, als je hem verplaatst, dan klapt hij in. Ja dat gaat niet.. RK: Dat zit er nu eenmaal bij, dan zou je als je bijvoorbeeld op een persoon zit: Anne Flierman, ja, ik ken jou nog wel uit “Other services and activities”. Klik, daar het is wel sterk om nu zo door te klikken. Allright. Dus dat is netwerk, die is toegevoegd, die was er al, die zijn eruit gehaald, dus die zijn ook toegevoegd. Dus eigenlijk zijn het alleen maar plusjes. MK: Ja, dat hangt er vanaf wat je wil weten.. RK: O nee, sorry ik was helemaal weer een vraag terug aan het lezen. En vragen aan het combineren. Nee, het netwerk rondom Flierman rond 2015. Dan heb je wel meer ruimte in de pitch nodig. En mensen die er ook inzitten, en dan heb je in principe alleen met deze.. nee, die zullen ook changed to deactive zijn. Dat nog wel. 25

MK: Ja, die laatste is natuurlijk lastig, want je weet niet hoe invloedrijk iemand nog is. RK: Nee, dat is altijd gissen natuurlijk. Maar ik vind wel, als buitenstaander, er vanuit gaan dat als mensen geen officiële functie hebben waar mensen elkaar zien, dat het contact dan verwaterd. Of in ieder geval het netwerk wat verslapt. Dat hoeft natuurlijk nooit altijd zo te zijn, maar ik vind dat je er vanuit kunt gaan.. MK: Nou dat is ook de reden dat we ze er niet uit hebben gehaald. Dat we hebben gezegd, we laten ze er wel instaan, want het zijn wel netwerk contacten. RK: Nee precies. O, is dit dan ook weer, he? O ja, dit is die.. Als het te vol is dan verlies ik het overzicht instantly. MK: Hoe zou je dat zelf oplossen in dit geval; bijvoorbeeld een kleinere periode selecteren, want hij schiet nu naar een heel jaar? RK: Dat kan, ik zou ook als je een laatste tak hebt, een laatste bolletje wat uit klappen als er daarna niets meer uitklapt, zou ik het iets meer groeperen hier, zodat het iets minder warboel is, gewoon de namen… MK: Iets verder uit elkaar ofzo? RK: Onder elkaar ofzo, ik weet niet. MK: Een lijstje.. RK: Een lijstje ja. MK: Dat kan natuurlijk ook. Ja, dat het veel namen zijn daar kan je niet omheen. RK: Nee. En dit is dan een redelijk prominent kamerlid, maar.. ook nog eens Eerste Kamer dus heel veel nevenfuncties. Onoverzichtelijk hier het netwerk. Maar ja. MK: Ja dat is ook zo, daarom vroeg ik me af; kun je daar iets over zeggen? RK: Nee, nou ja, al heb je dan wat dingetjes uitgeklikt, dit is het, dan is het meer een beetje huiswerk maken omdat het hier staat dan dat het echt voor mij iets betekent dus dat ik er informatie uit kan halen. MK: Hoe zou je dat normaal gesproken onderzoeken, dit soort dingen? RK: Ik zou een Excel bestand maken, daar volg ik eerst de personen die ik wil onderzoeken, dus laat het de Eerste Kamer zijn. Dan voeg ik 75 personen toe met persoonlijke informatie, zoals geboortedatum, geslacht, woonplaats. Dan zoek ik vaak cv’s op, en maak ik daar een nieuw bestand voor. Voor elke functie die iemand ooit heeft bekleed maak ik dan ook weer een dataregel aan. Daaraan, aan die functie koppel ik ook weer een persoon. Dus dan heb ik weer een personenbestand en een banenbestand. Zo koppel ik die vaak in het banenbestand. Eerst staat er informatie; bedrijf, functie, even kijken, commissarissen, het college van bestuur bijvoorbeeld. MK: Dat is informatie die wel mist hier, zou je die er in willen hebben? Want dat staat er in principe niet in. Nee. RK: Wat bedoel je? MK: Nou als je naar boven gaat, en je gaat erover, dan zie je wel bedrijf, ja positie staat er wel enigszins in inderdaad. RK: Ja, dat staat er wel.. En als ik dat heb, dan ga ik aan de hand van die data ga ik mijn personengroep verder uitbreiden. Dus dat zijn prominente personen die ook allemaal hier werken, en zo ga ik steeds een beetje verder en verder met steeds nieuwe personen en andere banen. En dan steeds weer. MK: Ingewikkeld. RK: Ja, maar dat gaat wel geautomatiseerd hoor. Neem ik parlement en politiek als basis en haal ik daar de personen die ik wil hebben. De informatie staat er al bij als het goed is; wel een zegen. En ja ook geautomatiseerd alle functies en goed opgeslagen. Dus dat valt op zich wel mee. Het is dan steeds een nieuwe personenlijst wat het meeste werk is en goed kijken: mis ik iemand. Mmm nee. Oké, goed. MK: Zou je dat ook hierbij kunnen gebruiken bijvoorbeeld, dat je de optie krijgt om je eigen gegevens erin te zetten? Om je eigen personenselectie te maken of zo? RK: Ja, ik ben altijd een voorstander van zelf je gegevens kunnen toevoegen. En.. mits jullie het dan cureren. Niet een Wikipedia, al wordt dat natuurlijk ook gecureerd natuurlijk, maar dan iets.. Maar wat ik dan ook altijd heel prettig vind is om de data die ik dan hier voor me zie ook te kunnen exporteren zodat ik ook even in Excel, platte links zie, o ja, zo is dat aan elkaar gekoppeld. Soms staar je je gewoon helemaal blind op zo’n grafiekje en daar kom je niet verder. Even een andere manier van visualiseren, dat zou ook dit kunnen zijn. Excel heeft toch iets de voorkeur want dan heb je niet alle links die hier wel achter.. in de database zitten. Dan kun je toch sneller ordenen en sorteren. MK: Ja, omdat je dan toch je eigen selectie kunt maken. En niet de hele berg krijgt. RK: Ja precies. Ja, ik zat inderdaad ook nog.. zo, nee, hier valt ook nog wel wat te filteren: laat alleen actieve functies zien, laat alleen inactieve functies zien, laat alleen die sector zien, laat alleen personen zien. Ja, dat soort dingen. Want het zijn in principe, links die hier ook gemaakt worden. Ja, ok eens kijken er nog een andere moeilijke vraag is. In welke sectoren beweegt Flierman zich tot op dat moment? Ja, deze drie. MK: Ja precies. En de other. RK: The other, ah. Eens kijken wat hij in het onderwijs heeft gedaan. Ok.. Eerste kamerlid, daar heeft hij natuurlijk het eh.. Ik ben op dit moment onderzoek aan het doen naar alle bestuurders in het onderwijs, dus ik vind onderwijs even extra 26 interessant. Ik kom daar ook heel veel kamerleden tegen zoals een Anne Flierman die overal in colleges van bestuur zitten en af en toe zitten. Het is allemaal een pot nat. Welke mensen van binnen het CDA vind je ook bij andere bedrijven in zijn netwerk? Binnen het CDA toch? MK: Ja volgens mij, al klik je alle sectoren uit dan krijg je ze nog steeds allemaal te zien als je een selectie maakt. RK: Ok, ja. Welke mensen van het CDA… hmmm… Nee, dat kan niet. Dat is dan misschien wel een alternatief in plaats van lijstjes dat je hierop klikt en dat je dan rechts op kan klikken ofzo en dat je daar rechts een gedetailleerdere pagina krijgt. MK: Ja zoiets ja dat zou niet zo gek zijn. RK: Wat meer een artikel of zoiets. Dus.. ik dacht (..) van het CDA, dus ik wil kijken of er dan nog een spoor van het CDA is. MK: Ja, dat je CDA dan ook echt kan eh.. zoiets. Filteren of zo. Ik was benieuwd of het überhaupt een interessante vraag was. Het enige wat ik kon bedenken is dat je alles uitklapt, maar dan moet je wel weten wie er in het CDA zitten. Dat je alleen op voorkennis.. Nou ik denk ook dat je dat heel vaak doet, dat je je voorkennis combineert met wat je ziet. RK: Ja klopt, wel altijd ontzettend veel.. over zoeken googlen. MK: Maar ik denk dat je dat sowieso doet, als je iets gaat onderzoeken. RK: Zeker. Maar het is wel altijd een hele interessante vraag. Je vraagt eigenlijk: kennen politici elkaar buiten de politiek.. MK: Ja, eigenlijk meer Nuffic of zo. Die zijn ook van het CDA? RK: Is Deetman van het CDA? MK: Nou stopt hij ermee. Anders moet je hem een keer refreshen. Dat is ook nog een bug. Ik vind wel dat je nu kan zien hoeveel functies iemand kan hebben tegelijkertijd.. Echt absurd. Ik zag gister voorbij komen: Loek Hermans. Dan denk je: dat is menselijkerwijs toch niet meer mogelijk dat je zoveel functies bekleed. RK: Ik ben even aan het nadenken hoor, er is een man, een Eerste Kamerlid; dat is de koning van bijbanen. MK: O ja? Daar ben ik wel benieuwd naar. RK: Hij zit in de Provinciale Staten van Groningen. Nee, het is niet Loek. Nee, ik kom er niet op, wat stom. Nee, ik moet je teleurstellen, ik kom niet op zijn naam. MK: Ik had wel iemand, Jan van der .. Hoe heet hij nou? Misschien dat hij er nog instaat, die had ook zo’n bizarre. Die had volgens mij ook een netwerk waar je u tegen zeg. RK: Het is leuk om erin te duiken. Auto’s met privéchauffeur en zo, ja dat is belangrijk. Wow… MK: Ja, goed he.. Ik had ook zoiets van: ok, kan dat? RK: Dan kom je weer bij… MK: Sommige dingen kloppen niet helemaal, want die andere, daar staan dan politieke partijen waarvan je ook kunt afvragen of dat helemaal klopt. Maar goed, dat is net hoe ze geïndexeerd worden.. RK: Dat is de Wiardi Beckmanstichting.. Dat is wel echt de PvdA. Elke politieke partij heeft zo’n wetenschappelijk bureau. MK: Nou dan kun je binnen deze periode ongeveer 50 banen hebben, schat ik. RK: Een per jaar. Zo. 1,7 1,8 per jaar. MK: Dit kan toch menselijkerwijs niet meer, zou je zeggen? Hier ook allemaal tegelijk. RK: Ja hier, vier baantjes tegelijk beginnen, in een jaar. MK: Nee, die zijn allemaal net anders begonnen, ze zitten ook boven elkaar. Als ze zo liggen dan zijn ze tegelijkertijd geëindigd, hier. Dit is natuurlijk het einde van het jaar. Dus het zou best kunnen dat deze, dat hier geen einddatum van bekend is, dat zou kunnen hoor, dat kan ik niet met zekerheid zeggen op dit moment. Maar deze ook, die liggen dus allemaal, deze zijn ongeveer tegelijk begonnen. Overal waar je een lijn gaat zien, dat zijn ongeveer de… Hier ook, die zijn allemaal tegelijk gestopt ongeveer. RK: O ja, even kijken. Waar begon hij mee? Aha, Sociaal Cultureel Planbureau. Hij had een roeping. Oeh! Ik wist niet dat hij bij het nrc , dat bij het nrc ook zulke mensen voorbij komen. O, ik had Anne Flierman nog in mijn hoofd, die heeft niet bij het nrc gezeten. Grappig om die golfbeweging zo te zien. MK: Zou je dit nu gebruiken als tool voor je werk? RK: Ik denk het niet. Ik vind het moeilijk want ik werk zelf vooral met grote bulken data. En ik werk daarmee.. het is mijn specialiteit daar iets interessants uit te halen. En in principe, ja, nemen jullie de stap van mij over en proberen jullie al wat interessante uit deze data al te laten zien. Ik zou het dus zelf niet per se gaan gebruiken, maar het is voor mijn collega’s misschien heel prettig juist om zoiets te hebben. Want ik zeg negen van de tien keer nee als ze vragen van he, kun je dit eens voor me onderzoeken of opzoeken. Omdat ik daar geen tijd voor heb. MK: Dus je collega’s zijn minder met data bezig? RK: Ja, ik ben de enige zo’n beetje. Ik heb een andere collega die een beetje met data bezig is, maar ik ben de datajournalist. Kijk met, bijvoorbeeld een exporteerfunctie erbij, dan wordt het voor mij al een stuk interessanter. Maar dan zou ik het meer als een soort database gaan gebruiken dan echt een tool, vermoed ik. Ik ga altijd met hele gerichte vragen op zoek. Het kan voor mij wel heel fijn zijn om gewoon.. voor ik aan een project ga beginnen om een beetje te kijken is dit iets waar ik een week tijd in wil gaan steken? Denk ik dat hier een goed genoeg verhaal uit gaat komen? Dan is hierin rondmuizen, 27 dat is zoveel efficiënter en zoveel duidelijker, dan partij en politiek. MK: Ja, rondspitten. RK: Precies, command F op zoek naar dat ene woord, bij een bepaald persoon. Dus kortom dus bij mijn onderzoek zie ik het mezelf zie ik het niet gebruiken, maar het kan wel heel veel last uit mijn handen nemen, wat voor mij net zo waardevol is. Voor mijn collega’s is het misschien nog iets waardevoller, want het is wel, ja, dit soort data is data wat we heel regelmatig gebruiken en opzoeken. Ja, netwerken van machtige personen dat is heel interessant en de standaard is dus nu een beetje: google maar. En sommige mensen die… maar iedereen komt dan wel bij het politiek documentatiecentrum terecht en dit is een completere, of wordt in ieder geval completer… Ik neem wel aan dat dezelfde data..? MK: Ja, behalve dus dat bepaalde data niet wordt geïndexeerd omdat je simpelweg de datums niet.. Ja, die staan er niet in. Dus ja, daar.. over na te denken of je daar nog wat mee moet of niet. RK: Ja, je kan er.. Nou mijn collega’s dan, die zouden er zoveel meer mee kunnen dan partij en politiek simpelweg omdat je even de netwerken kan checken en crosschecken. Ja, Joop van den Berg ik ben bezig met… Arts en entertainment.. ook niet.. Ik ben benieuwd naar zijn onveranderde netwerk, nee wacht zijn inmiddels inactieve netwerk, baan, zijn mogelijke netwerk in Rotterdam. Ja, dit kan een normale journalist kan dit niet bereiken om heel efficient even heel snel zo’n netwerk voor ogen te krijgen. En ik heb genoeg collega’s die dat heel interessant vinden wel. 28

D.4 Interview Teun Gautier Date: 27 June 2016 Duration: 78 minutes Interview and transcript language: Dutch Transcript starts after explanation at 00:16

Key TG = Teun Gautier (interviewee) MK = Marieke van Kouwen (author)

TG: Ik heb even een paar vragen, dat geeft mij richting. Dit is een applicatie die is ontwikkeld voor mensen die geheel of als onderdeel onderzoek doen naar gebeurtenissen zal ik maar even zeggen. Dus dat kunnen wetenschappers zijn, journalisten.. MK: Voornamelijk journalisten. TG: Voornamelijk journalisten, ok. Waarbij dan in het bijzonder geldt wat is nou de rol van de de dynamiek van een netwerk in de besluitvorming. Wij zien als het ware de... MK: Ja, en ook hoe ontwikkelen die zich door de tijd, dat is ook een uitgangspunt geweest. TG: Ja, ik heb er twee; één gaat over de hele Demmink-zaak die mij altijd buitengewoon.. en daar zit Opstelten ook echt bij, samen in het bestuur van de Leidse studentenvereniging Minerva. Dat boeit me. Daar zit die de Cloo weer in, want ze hebben de Cloo; kan ik de Cloo ook opzoeken? MK: Ja, ga maar zoeken. Je moet nog wel even hele namen intikken, want er zit nog geen zoekhulp in.. Ook met voornaam. Als je het niet weet moet je het maar even Googlen. Er staan dus alleen politici in. Alles wat daarbuiten eraan hangt, aan invloedrijke mensen, die zijn erbuiten gehouden. TG: Nou, hij was secretaris-generaal van ... MK: Nee, dan zijn er geen data. Je zou nog even kunnen zoeken in die andere database, omdat er sommige banen buiten beschouwing zijn gelaten, die geen datums hebben. Er staan natuurlijk een heleboel bijbanen in die simpelweg geen.. Je zou nog even een persoon aan kunnen tikken daar in de lijst, van types. Dan zoekt hij alleen in de.. Ja, nog even een keertje enter drukken denk ik. Die in dat zoekvenster... TG: Ok en waarom kan ik die nu niet vinden? MK: Omdat hij er blijkbaar niet instaat. TG: Ok, want dat is wel heel interessant want dat was een hele rare benoeming, omdat Demmink wegging en de Cloo die was gek, die is ook echt gek. En die is toch daar benoemd, secretaris-generaal van justitie is natuurlijk heel belangrijk, heel belangrijke plek. MK: Ja, raar dat dat er niet instaat. TG: Ja, hij heeft er niet zo heel lang gezeten maar daarvoor heeft hij bij het UWV gezeten, Demmink zit daar ook nu. Interessant. Ook een oud-secretaris-generaal van Justitie. Ok, dan ga ik nu even een andere die ik... MK: Ik weet ook niet of je per se in de Eerste of Tweede Kamer moet hebben gezeten om erin te staan. Zou best wel eens kunnen. TG: Ja hier is Laurens Jan Brinkhorst. Dat is een andere… Dan ga ik even hier… Hier een streepje denk ik.. zonder streepje… Ga je daar proberen nog iets aan te doen? MK: Ik ga hem nu niet meer verbeteren want daar heb ik simpelweg de tijd niet meer voor. Maar ik ga wel een aanbeveling erover schrijven. Ok, we kunnen natuurlijk kijken, als er interesse voor is dan zouden we het natuurlijk verder kunnen ontwikkelen. Maar er moet simpelweg budget voor komen. TG: (bekijkt timeline) Ja, ik vind wel, want ik vind die positions heel.. wat dun, want er staat position, in dit geval ‘member’, wat is dat? en dat had je het natuurlijk met de burgemeester, daar stond boardmember en bij minister stond ook boardmember. Ja, dat is een beetje dun. MK: Ja, daar zou je eigenlijk die informatie die je daar nog hebt, dat zei je net al he, dat je die erbij zou willen hebben. Gewoon net wat meer informatie daar hebben. TG: Ja, want deze man kennen we redelijk, hij is minister van … oh interessant, grappig... MK: Zijn dat nu twee enen achter elkaar bij die.. die je daarvoor had? ja zie je, volgens mij wel, die liggen net niet op dezelfde plek. TG: Even kijken hoor.. oh APCO. En als ik nu wil weten wat APCO is? MK: Ja, dat is een kwestie van zoeken denk ik, en googlen. Ja, het is ook bedoeld om informatie aan te geven en dan te verifiëren als journalist zijnde, want het is gewoon niet.. Je kunt het niet als waarheid aannemen zeg maar… Dat is gewoon 29 niet een.. TG: Oh, Algemene Zaken. Was hij nog vice-premier misschien? Ja, hij was vice-premier geloof ik ook ja. En hier was hij dus minister. O ja, en dit is het parlement en even kijken hoor.. En wat ik hier zie, boardmember, ik denk dat hij ook minister van Landbouw is geweest. Dat weet ik niet helemaal zeker, want toen is hij heel kort eventjes.. en toen is hij minister geworden, van Economische Zaken. Nou, dan ga ik eventjes eerst de periode selecteren… Dat is deze eventjes hier… Ok, Ministerie van Economische Zaken, daar zitten dan personen onder... MK: Ja, die zijn dan, dat zijn die plusmin, dus die zijn erbij gekomen en er ook weer afgegaan in de periode die je hebt geselecteerd. TG: Grappig, grappig. Want hier staat Public Administration, Algemene Zaken, dat begrijp ik niet helemaal. En dat wat voor plusje is dat dan? MK: Dat is de plusmin. Ja, dus je hebt die periode, en aan het begin van de periode zaten ze nog niet in zijn netwerk, en aan het einde van de periode waren ze wel in zijn netwerk, maar wel deactief. Dus hij is alweer weg daar zeg maar. TG: Ja, Balkenende staat er drie keer in en Mei Li Vos en.. Ok, want nu kan ik even, dat is grappig, want ik heb kennelijk een te ruime periode want hier, moet je kijken… ik dacht dat hij hier en dat begrijp ik niet helemaal, hier is Economische Zaken. En hier is hij Algemene Zaken, dat begrijp ik niet. Dan gaan we even deze kleur doen, dan.. deze periode heb ik, dat is drie tot zes… MK: Ja, dan heb je hem er nu wel inzitten. TG: Ja, Algemene Zaken wil ik er eigenlijk even uit hebben. MK: Dan moet je hem denk ik van drie tot vier verslepen. Maar je kunt het ook wel zien aan de kleurtjes hoor want die wordt er nu niet onder gevat. Want die ene zit onder grijs en die ander zit onder blauw. Dus die kun je er sowieso heel snel uit filteren. TG: O ja, ik wil even zijn EZ periode zien, Hier staat als het goed is eh… MK: Ja, daar staat die van Algemene Zaken en ik denk onder die andere plus of die is, daar staat die andere onder. TG: Deze? MK: Ja of die andere plus. TG: O MK: Dat kun je dus al zien aan het nummer wat erachter staat. TG: Dat het er heel veel zijn, ja. MK: Ja, dus als het er 533 zijn dan laat ik hem meestal dicht. Dan denk ik, ok, ik geloof het zo ook wel. Je hebt soms van die.. natuurlijk partijen voornamelijk, die informatie, ja dat is gewoon heel veel. TG: Ja, ik zoek dus nu zijn periode van Economische Zaken. MK: Ja, maar die was actief toch, die periode? En je kijkt nu bij de inactieve links dus die kun je weer dichtklikken want daar hoef je niet in te zoeken. Dan zou ik in die andere plus zoeken, want daar, die is er waarschijnlijk bijgekomen in die periode, is mijn gok. TG: O ja, economische zaken. Die staat er twee keer in.. Even kijken hoor.. TG: En op basis waarvan heeft hij nou die selectie van acht gemaakt? MK: Op basis van deze mensen die zijn er in de periode bijgekomen. Dus die waren er aan het begin van deze periode niet in zijn netwerk, en die werkten op dat moment ook, en die zijn er… die zijn nog steeds actief. Dus op het moment dat jij de eindperiode hebt gedefinieerd, zitten ze nog steeds erin. De mensen daar geldt eigenlijk hetzelfde voor alleen die zijn zelf weer weggegaan. Dus hij werkt er misschien nog wel maar zij niet meer, dus die zijn in die periode weer vertrokken. Dus dat zijn die andere vijf. Daarom maakt hij dat verschil. TG: Ja, dit is dan precies diezelfde denk ik weer he, ja precies. MK: Vaak wel, als hij er twee keer instaat is het vaak twee keer hetzelfde maar soms ook niet, dat is een beetje.. dat snap ik zelf ook nog niet helemaal, hoe dat zit. TG: Wat ik nu aan reflecties tussendoor heb is dat ik die interface prachtig vind, echt onwijs mooi. En die interface, ja, als je de eerste keer aan Word zit, moet je ook aan de interface wennen maar het staat er heel goed bij met die suggesties en adviezen daar rechts. Alleen mijn punt is dat ik merk dat er dus mensen niet instaan, bepaalde lagen.. En kijk Laurens Jan Brinkhorst daar ben ik dan geboeid door… Voor jouw informatie, ik geef je even context: hij was minister van Economische Zaken toen de grote energie discussie er was. En hij heeft ervoor gekozen dat Nederland een heel fossiel land is. Wij zijn één van de meest fossiele landen in de wereld. 4,3% van onze opgewekte energie is duurzaam en de rest niet. Er zijn onderzoeken naar gedaan hoe dat nu komt. Er zijn eigenlijk een aantal redenen voor: we hebben zelf gas, dus we hebben belang bij een fossiele afzetmarkt. We zijn hele goede invoerhavens voor kolen. We halen Amerikaanse kolen hier en daarom hebben we relatief veel koolcentrales, op die havenplekken. Dat is in Groningen ook. En, hij heeft ervoor gekozen om van Nederland een soort van gashub te maken, dus er komt in de zomer Russisch gas hiernaartoe, wordt hier opgeslagen en dan wordt het weer gedistribueerd naar Europa. Waardoor Shell ook een deal met Gasbon heeft 30 gemaakt, anderhalf jaar geleden, terwijl dat helemaal niet kan want er zijn UN sancties tegen Rusland. Dus hij heeft een overeenkomst met Gasbon gemaakt, wat heel raar is, Gasbon is echt de grote money-pot van Poetin. En we hebben Shell. Dus, ook vanuit het belang van Shell, is het zo, dat hoe meer, iedere kilowatt-uur die niet fossiel wordt opgewekt gaat ten koste van de businesscase van Shell. Dus hij heeft die keuze gemaakt voor die enorm fossiele infrastructuur. Wat mij dan altijd weer boeit, is dat hij heel close is met de koninklijke familie. Zijn dochter is getrouwd met een prins en hij is een van de vier beste vrienden van Beatrix. En ik geloof dus dat Shell een enorme invloed heeft op de besluitvorming in Nederland, zeker wat het energie betreft. De koninklijke familie zit natuurlijk in Shell, een belangrijke aandeelhouder van Shell, dus dan is het een logische vraag journalistiek gezien: wat is nu de relatie geweest daar in die besluitvorming? Shell en de koninklijke familie hebben nogal belang bij en hij zit daar op die plek en maakt die keuze. Ik vind het een hele valide vraag, als je nu zoekt naar netwerken; wat zijn nu mensen om hem heen die belangen zouden kunnen hebben gehad bij zijn besluitvorming, eigenlijk, dat is een belangrijke vraag. Want die andere dat is een Nederlandse topman van Shell, een VVD’er geloof ik, ook een oud-staatssecretaris die nu… Je hoort weinig van hem… Even kijken of we die kunnen vinden want dat is nu een boeiende.. Shell Nederland… Dick Benschop. Ik ga even zoeken op Dick Benschop. En ik kan niet hier zeggen wat is de relatie tussen Laurens Jan Brinkhorst en Dick Benschop? MK: Nee, dan zul je hem eerst moeten traceren in de data op dit moment nog. Ja, dat vind ik zelf ook wel.. Want op zich, die mogelijkheid heb je wel alleen hij zit verstopt, dan zul je dus eerst die persoon moeten selecteren. TG: Want net zag je wel Teeven en Opstelten samen in een tijdslijn.. MK: Nou, je zou je ook kunnen voorstellen dat je zoekt op twee mensen. Maar ja, dat is voor nu een design-keus. TG: Buitenlandse zaken, Tweede Kamer heel eventjes, ja, dan gaat hij hier naar Shell, en dan wordt hij hier.. O, (twee namen), ja hier is hij directeur en hier is hij dat nog steeds.. Buitenlandse zaken, media.. O? VU, ok. Ok, en stel nu dat ik dat zou willen zoeken want hij zat dus in die periode... MK: Ja, en wat is de partij die hij daar aanhangt daar? TG: PvdA, member. MK: En Brinkman die zit in de.. TG: D66, Brinkhorst. MK: O, Brinkhorst, sorry. Ja, best kans dat die netwerken elkaar echt net niet raken, maar je zou ook het hele ding kunnen selecteren, en even er doorheen kunnen klikken, want dan kan je natuurlijk simpelweg zien wat er van begin tot eind in zijn hele netwerk veranderd is. TG: Ja, ok. MK: Als je dat wil weten, dat is een lastige vraag op dit moment met deze applicatie. TG: Ja, en wat ik wel boeiend vind, is dat zo’n de Cloo en Demmink er niet in zitten. Want daar gaat het natuurlijk heel erg om de politieke laag, en dat is valide, alleen de relatie.. MK: Ja, dat heeft niet zozeer met de tool te maken, dat heeft met de informatie te maken, dat is .. wat staat erbij en wat niet, dus ik weet dat ze ook bezig zijn geweest, misschien moeten we bijvoorbeeld ook nog alle gemeenten, de leden eraan proberen te koppelen. Dus ja, zijn daar databases van, want ze willen toch vooral de open source data bases, en niet, je wil niet gaan.. TG: Ja, je hebt zo’n boekje met alle publieke functies. MK: Ja, bijvoorbeeld. Nou die zou je eraan kunnen hangen, maar dan krijg je weer de vraag van ethiek, in hoeverre kun je dat op deze manier publiceren, zeg maar. Dit staat nu vrij toegankelijk op internet, ten minste de tool nog niet… (pauze) TG: Ik zit dus te denken over de propositie van dit systeem en dat is op de een of andere manier te kunnen achterhalen welke invloed netwerken hebben op besluitvorming, eigenlijk. MK: Ja, maar dan is het natuurlijk wel dat je je eigen data of gegevens combineert met de gegevens hierin. Want er staat natuurlijk op dit moment geen data in over bepaalde besluitvorming. TG: Nee precies, eigenlijk zou je moeten, want dat is een belangrijke, want als je die propositie herformuleert, namelijk: dit is een overzicht van de verschillende functies van relevante mensen in het publiek domein. Das een andere. Dus ik kan zien, ik ben bezig met een stuk over Brinkhorst of over de ontwikkeling van de duurzaamheid in Nederland en ok, Brinkhorst, die zat toen daar, toen daar, die heeft in Leiden gestudeerd. Overigens, Benschop had in Groningen gestudeerd, hè? MK: Studeren staat er niet altijd in. TG: Eh.. VU, ja. MK: VU, Amsterdam. TG: Ja ok, dan is het een naslagwerk waarmee ik onderwerpen van mijn onderzoek kan zeggen, ok, die heeft toen daar gezeten en toen daar gezeten, ja. MK: En dat er misschien mensen naar boven komen in de periode die jij aan het onderzoeken ben, waarvan je zegt, O, zoals 31 jij daarnet had met Geert Wilders, waarvan jij zegt: O, kennen die elkaar, ok. Dus dat dat misschien een nieuwe richting kan geven aan je onderzoek. TG: Ja, dat is een boeiende want ik wist helemaal niet dat deze kennelijk voor de VVD in de gemeenteraad van Utrecht heeft gezeten, wat mij verbaast want, hij kwam natuurlijk uit Limburg. Dus waarom heeft hij dan in de gemeenteraad van Utrecht gezeten, op het moment dat Opstelten daar burgemeester was? Nou ja, goed, dat vind ik een interessante richting, want he, goh, want dan zou het natuurlijk wel eens Opstelten kunnen geweest zijn die zei van: joh, Geert kom jij eens even op de lijst van de VVD, iemand heeft dat natuurlijk gezegd, want ineens stond Geert op de lijst van de VVD. Dus dat is boeiend, maar dat is iets… toevalstreffer, dat is er doorheen grazen, je kunt natuurlijk heerlijk een dag zitten en klikken en denken hé, hé, interessant.... MK: Ja, en ik denk dat het een optie is om iemand zijn netwerk in kaart te brengen, in een tijd waar je niet direct nu gegevens van hebt. Dus anders moet je er via via achter zien te komen wie er dus op dat moment in de gemeenteraad zat, als je dat bijvoorbeeld onderzoekt. Dus dat kun je op deze manier vrij gemakkelijk naar boven trekken. TG: Ja, maar, ik ga heel even hoor, want.. MK: Maar ik vind, ik ben met je eens, ik vind de connectie tussen twee personen, die vind ik ook wel heel interessant. Om te zien wie er dan in twee netwerken bijvoorbeeld allebei naar boven komen en via welke linken en dat soort dingen. Dus ik vind die laatste ook wel heel interessant die je open kan klikken. TG: Je zou eigenlijk in dit schema, zou je natuurlijk meerdere personen moeten kunnen zetten, dus add new person en dan heb ik Dick zijn timeline, Dick Benschop timeline en… En op zich is dat natuurlijk technisch niet heel ingewikkeld.. MK: Nee, je bijvoorbeeld kunnen spiegelen ofzo. Stel dat je ze een kwart slag draait en dan zou je naast elkaar kunnen zetten en spiegelen. Dan kun je precies zien wie waar en dan zie je ook de dingen die, hoe zeg je dat, de sectoren die overlappen, je ziet het ook bijvoorbeeld als banen niet 100% overeenkomen of op de verkeerde plek staan. Dan zie je toch nog een soort van... TG: Das best een interessante gedachte hoor, want die, wacht ik ga heel even kijken.. MK: Das met de techniek sowieso mogelijk, dat je twee netwerken laad en op die manier laat zien. TG: Ja hij is Utrecht en Rotterdam geweest, dat wist ik niet. MK: Geert Wilders? TG: Opstelten, ik dacht dat hij burgemeester van Rotterdam was, maar ook van Utrecht. Ja, dus ik denk dat voor een deel, want gaat dit naar buiten worden gebracht? Op een gegeven moment ga je naar buiten, bijvoorbeeld als de vereniging van de Nederlandse journalistiek zegt, joh er is nu.. MK: Weet ik nog niet. Dit is voor nu gewoon mijn afstudeerproject en wat hieruit rolt is ook aan Waag, voor een gedeelte, en ook hoe Transparant Nederland verder wordt uitgerold. Want daar zijn ze nu mee bezig, van hoe gaat dat nu een vervolg krijgen. Het moet worden onderhouden want anders verdwijnt het natuurlijk zo. Het is op een gegeven moment niet meer relevant, dus het moet up-to-date worden gehouden en elke keer nieuwe informatie in. Je ziet gewoon dat er heel veel, zeker hierbij, zie je, zoals hier bijvoorbeeld dat er elke keer Shell, want er zijn een heleboel Shell-banen, maar die zijn allemaal niet geïndexeerd onder geel, en die zouden eigenlijk allemaal onder geel moeten staan. Die staan nu allemaal onder Other. TG: Ja, dat is natuurlijk nog een ander issue, van data.. MK: Ja, dus je zou eigenlijk nog een soort van database moeten hebben van bedrijven, en welke sectoren zijn er dan aan die bedrijven gekoppeld. Die heb ik tot nu toe nog niet kunnen vinden. Dus dan krijg je handwerk… TG: Is dat zo? Zou je niet, zou je daar niet een engine of een open source project van kunnen maken? MK: Dat kan. Dat is ook een optie. Het is sowieso een optie natuurlijk om, als je het open hebt staan, zodat mensen, journalisten zelf een bijdrage kunnen leveren. Dus als je hiermee bezig bent en dit eventjes goed wilt krijgen, dat je zelf even die sectoren goed zet, en zo wordt het natuurlijk steeds beter. Want dat is informatie, die is voor iedereen interessant en daar doe je niemand, daar doe je jezelf niet tekort mee. TG: Nee, zeker, daar geloof ik ook heel erg in. Maar als ik eens even kijk naar die applicatie; ik zit echt met mijn mond open, ik vind het echt te gek. Dat toevoegen van meerdere mensen zou heel boeiend zijn, dan kun je ook in een keer.. Desnoods kun je dan nog visueel duidelijk maken van he, wacht even, zij zaten samen in het bestuur van Minerva van 82, aha. MK: Ja, je kan nu wel laten zien wat exact overeenkomt, als je twee mensen selecteert, kun je zien wat exact, welke banen, maar dan moeten ze exact overeenkomen. Dus het kan zijn dat ze net anders geïndexeerd zijn, of dat bijvoorbeeld; er staan daar vijf namen voor Shell eigenlijk, en dan komt dat niet naar boven. Dus dat zou inderdaad ook interessant zijn. TG: Nee, precies dan komt dat niet naar boven, en dat is natuurlijk wel een raar ding aan, er zijn eigenlijk twee dingen aan data en als je ermee werkt moet het eigenlijk goed zijn, allemaal. Van want de ervaring als ik als journalist, ik ben geen journalist overigens, maar als ik zou zeggen: Pieter de Cloo, maar Pieter de Cloo staat er niet in, dan zeg ik van, ja.. MK: Maar dat zijn dan ook weer mensen die kunnen worden toegevoegd bijvoorbeeld. Dat is ook weer data. Dus als je zegt van, we zorgen dat mensen het zelf kunnen onderhouden ook, dan kun je dat soort informatie ook gewoon toevoegen. 32

TG: Ja, en hoe? Even kijken hoor... MK: Maar dat is allemaal niet aan mij, dus ik heb me voor nu gekozen.. je begint vanuit die tijd en vanuit daar kun je steeds dieper erin, maar ik ben met je eens, er zijn andere opties mogelijk en andere manieren om het in te steken. TG: Nou ja, kijk, op zich is het ook een kwestie van positioneren. Als je het positioneert als, hierin kun je gewoon zien wat mensen gedaan hebben, nou hartstikke goed, dan is er ook geen teleurstelling. Als je zegt hiermee kun je zien hoe netwerken invloed hebben op besluitvorming, dan schiet het kort. Al is het alleen maar omdat je die hele ambtelijke laag niet hebt. Even kijken hoor, is er geen Wikipedia…? MK: Nee, ik heb nu gewoon gezegd, je brengt historische tijdslijnen in beeld in historisch perspectief. Dat is eigenlijk wat je nu doet en dat laatste stukje is eigenlijk extra, dat je dus kan zien als je twee mensen… want die informatie, die raak je ergens kwijt. Je ziet wel; iemand is erbij gekomen en er weer afgegaan, maar je ziet niet exact wanneer. Als je drie jaar hebt geselecteerd dan zie je niet waar in die drie jaar dat gebeurt is, terwijl dat wel relevant kan zijn en dan heb je dus de optie om daarin iets verder te duiken en daarop verder te onderzoeken. Maar je zou het ook andersom kunnen doen hoor, dat ben ik met je eens, je kan gewoon net zo goed zeggen; ik doe twee namen en ik ga vanuit daar terug naar dit. Dus dat is net wat je daarin kiest. En ik heb me nu gefocust op tijd. TG: Nou dat is op zich heel valide, maar het is.. want nu heb je politiek, nou ‘en club’ dus niet, dat is wel heel wezenlijk. Nou, dan heb je het nog niet eens over… Nou, ik denk dat waar mensen gestudeerd hebben en die hele Brexit he, Eton dat is voor een deel een corpsballen-ding geweest, van Boris, haha, ik zou jou eens even en hoppakee… Ja, ik bedoel dat is echt bizar en Minerva als centrum van.. en ik weet niet of je de Demmink-zaak kent? Demmink is de voormalig secretaris- generaal van Justitie en vanaf de tachtiger jaren wordt hij al in verband gebracht met kindermisbruik, jongetjes, kleine jongetjes. Allemaal verhalen vanaf de tachtiger jaren. Desondanks is hij secretaris-generaal van justitie, dat is een van de machtigste plekken in Nederland. Alle integriteitsonderzoeken, alle gerechtelijke onderzoeken, terwijl je zou zeggen; hallo, voor ambassadeur in Mongolië of ergens, niet eh.. Nou, Minerva, Opstelten, de Cloo, en de opvolger van Demmink is de Cloo, uit hetzelfde kliekje, weer Minerva-kliekje, dus mijn stelling is altijd geweest, ze hebben ten koste van alles geprobeerd om ervoor te zorgen dat dat allemaal niet naar buiten komt. Begrijp je? MK: Het zou kunnen hoor, dat het daardoor ook niet in de kanalen van die officiële.. dingen is beland. TG: Dat kan, dat kan hoor. Maar dan is het dus heel interessant om te zien: er is een foto en daar zitten Opstelten en Demmink samen in de alumni-board van Minerva. Want daar is iets heel raars aan de hand, en dat komt niet naar buiten, want ze houden het heel erg binnen dat kleine kliekje, dus dan zou dat kleine kliekje interessant kunnen zijn. Overigens.. dan ga ik even nog even zoeken… MK: Voornaam en achternaam.. TG: Dit is weer de oud adviseur van Beatrix en Claus.. Het verhaal gaat er namelijk over.. Sa-lo-mon-son.. MK: Doe eens eentje terug.. Want je had er net wel een.. Salomos? TG: Nee MK: Het verbaast me eigenlijk dat mensen met zulke hoge functies er niet in staan. Wel bijzonder. TG: Ja, de vraag is of je niet veel.. of je Wikipedia kan scrapen.. MK: Weet ik niet, vast wel.. TG: Weet ik niet, of je niet veel meer sources, want dan krijg je pas echt big data. Desnoods alle lidmaatschappen van hockeyverenigingen, en die zijn er, dat is te doen MK: Die staan er soms wel in hoor, ik kwam er een tegen waarbij zijn honkbalvereniging erin staat. Er zijn wel mensen waarbij dat soort data er wel instaat. En er staan nu al gigantisch veel functies in, dat je denkt; hoe kan iemand zoveel functies hebben. Moet je maar eens Loek Hermans opzoeken.. Dan denk je echt van: Hoeveel? En dat zijn alleen nog maar degene met datums. Ik bedoel, er zijn er waarschijnlijk nog meer die erin staan. TG: Ja, dan heeft hij ook nog wel de nodige fouten gemaakt, ook nog eens een keer. MK: En die Joop eh.. TG: Daalmeijer? MK: Nee, van de Berg volgens mij. Wil je eens teruggaan en de J intikken, dan komt hij wel naar boven. Ik heb er natuurlijk al een aantal opgezocht. TG: J… Joop van de Berg, wie is dat dan? MK: Ik ken hem ook niet? TG: Is hij een PvdA-er? MK: Nou, er staat zo’n berg functies in.. TG: Commissaris van de Koningin in Groningen, oké, dat is Joop van de Berg. Maar goed, ik denk en dat is voor jullie wetenschaps.. Kijk, ik ben eigenlijk een marketeer. Dus ik denk in proposities; ik doe iets dat van waarde is voor.. Even kijken hoor; zo. MK: Kijk dat is gewoon.. bizar. 33

TG: Dan kan ik deze aan en uitzetten, he. MK: Dan moet ik ook zeggen dat er sommige banen zijn die hebben een begindatum, maar geen einddatum dus die zijn nu geïndexeerd als zijnde tot aan het einde, dus het zou best kunnen zijn, dat kan je nu niet heel goed zien, maar het zou best kunnen zijn dat dit dingen zijn die allang zijn afgelopen, dus dat zijn ook dingen waar je een middenweg in moet vinden. TG: Ja, en dit vind ik dus ook wel dun he, ja Rijksuniversiteit Limburg, member, dan denk ik, ja.. Wat deed hij daar nu? Employee, denk ik dan heeft hij lesgegeven of iets van die strekking. MK: Ja, dat zei je al, ja, maar dat zijn natuurlijk makkelijk te verbeteren puntjes. Want dat staat er gewoon in. TG: Ja, want dan denk ik, ik wel wel eens zien wie er nou, eh? NRC Handelsblad? Wie is dat nou, joh? Hij is begonnen bij.. als journalist.. Eh, nou gek! Hele rare vraag maar zijn er niet meerdere Joop van der Bergen? MK: Geen idee, zou kunnen hoor, ik ben al meerdere rare dingen tegengekomen. Want je ziet bijvoorbeeld twee mensen staan die werken bij dezelfde organisatie en dan ga je in die andere database kijken en dan zie je bij de omschrijving: ze hebben allebei dezelfde afkorting, maar het zijn twee totaal verschillende dingen. Dus er gaan nog een heleboel dingen mis. Dat is waarom je ook geen hele grote conclusies kan trekken; je kan niet de database scannen en zeggen: 60% van de VVD werkt in de financiële sector. Dat kan niet. De sectoren zijn niet gekoppeld en als je ziet hoeveel data er nog niet klopt. Dat is nu denk ik het volgende punt, voor die data ook, dat die steeds beter moet worden. Maar ik vind het wel mooi dat je dat hier heel snel in kan zien. Wat jij zegt is heel goed mogelijk. Dat je twee mensen hebt die hetzelfde heten, het is ook een redelijk algemene naam. TG: Dit is nogal veel en ook iets diffuus. MK: Het is toch iemand die in de politiek heeft gewerkt anders komt hij niet in die database.. Er is daar ook een blauwe.. Misschien geven die blauwe punten wat aan. TG: Nee, zeker. Wassenaar.. MK: Rotterdam.. TG: VNG, Eerste Kamer. MK: Kijk, Eerste Kamer, daarom staat hij er waarschijnlijk in. TG: Daar heeft hij dus ingezeten. MK: Alweer een tijdje geleden. TG: Ja het is een PvdA’er MK: Ja, dat kun je daaronder heel snel zien. TG: Ja, en de titulatuur.. Kijk, ik merk wel aan mezelf dat ik heel snel; als ik nu wil weten wie Joop van de Berg is, dan ga ik hier zoeken. Dus in die zin.. MK: Ja, maar dat is denk ik ook de bedoeling, hoor. Dat mensen naar boven komen en dat het het onderzoek een richting kan geven, het geeft niet het antwoord. Misschien zou dat in de toekomst wel kunnen, maar so far… nee, is dat niet mogelijk. TG: Ja, het kan inderdaad zijn.. Joop van de Berg... MK: Want je kan op het moment met de data die er is een beperkt aantal vragen stellen. Zo simpel is het. Je hebt een persoon, een functie en een tijdspad en dat is het. En daar heb je andere personen die in hetzelfde tijdspad hangen, en nu heb je bijvoorbeeld alleen de optie… wat er was is gewoon de optie om een netwerk te tekenen maar dan krijg je dus alle mensen aan die organisatie hebben gehangen of hangen. Ja, misschien heb jij wel van 94 tot 96 gewerkt en die andere mensen nu in 2016, nou die kennen elkaar echt niet. TG: Ja, ik zag net, weet je Algemene zaken? Waarom is Brinkhorst Algemene Zaken? Misschien was hij vice-premier? Ja, dat kan. En dan connecties: daar is Jan Peter Balkenende, drie keer en Mei-Li Vos, ja, die is kamerlid. Ja, dat het systeem dat eruit haalt, dat zal wel maar dat is niet een hele wezenlijke relatie in het kader van de rol van Brinkhorst op AZ in die periode. Dus nou ja, all-in-all is het wel onvolmaakt op data-niveau. MK: Ja, en dat is ook het punt, ik test het nu. En dan vooral de applicatie; of het werkt, of je het zou toepassen en hoe dan en wat voor vragen je zou stellen. Maar je merkt gewoon dat de incompleetheid van de data dat een beetje in de weg zit. Dus ik heb ook zoiets van; dat weet ik, dat dat zo is en daar kan ik op dit moment niks aan doen. TG: Ja, maar goed, ik vind dit echt heel erg mooi bedacht. Heb jij dat bedacht? MK: Ja, dat is mijn afstudeerproject. TG: Ja, maar jij hebt dus bedacht van ik ga op deze manier... MK: Ja, ik vond deze techniek gewoon heel.. Kijk, als iemand zoveel banen heeft, dan komt dat allemaal onder elkaar te staan zoals hier, dan wordt dat natuurlijk een gigantische rij waar je doorheen moet gaan scrollen op de een of andere manier. Ik wilde dat het een soort navigatie werd, maar je hebt geen controle over hoeveel beeldschermruimte dat in beslag gaat nemen. Dus toen zat ik te zoeken naar een manier waarop ik dat wel voor elkaar kreeg. Je kan het natuurlijk kleiner maken, maar op een gegeven moment wordt het zo klein dat is ook niet meer… En die sectoren, die wilde ik heel graag erin hebben. Daar heb ik mijn poot voor stijf gezet want het geeft gewoon heel veel betekenis aan dit hele verhaal. 34

Als het goed is ingevuld dan zie je heel snel in wat voor sector iemand zich ongeveer beweegt. Je ziet ook heel snel al er iets uitspringt, als er iets anders is, als hij ineens in een andere sector zit. Dan zit er bijvoorbeeld een stip in het rood en de rest is allemaal andere kleurtjes. Dan ga je toch kijken; goh wat is dat dan en en waarom zit hij daar dan? Dus bijvoorbeeld met die case daar, daar zit die Anne Flierman, die zit ineens bij Cogas terwijl hij voornamelijk in de educatie werkt, in besturen, maar ineens zit hij bij Cogas, dan denk je; wat doet hij daar? Dat roept wel vragen op. Dus dat vind ik wel mooi. En deze techniek is van iemand anders. Maar die vond ik en ik ken hem echt totaal niet, terwijl ik al heel lang ontwerp. Dus dat wilde ik toepassen, maar je merkt dat je het wel moet leren lezen. Wat je nu selecteert bijvoorbeeld, al die banen die op die lijn staan, zie je dat? Dat zijn alle banen die hij in theorie nu nog zou hebben, dus je ziet ook als er bepaalde lijnen in die data staan dat dat allemaal punten zijn die of tegelijkertijd beginnen of tegelijkertijd eindigen en als punten dus boven elkaar staan zegt het dus eigenlijk niks. Dat betekent alleen maar dat hij op dat moment daar allemaal werkte. Want als ze boven elkaar staan: alles wat binnen een punt staat, dat begon en eindigde op hetzelfde moment. Zo kun je het een beetje leren lezen. Maar daaronder kun je het wel weer heel snel zien; als je wil weten welke banen er in deze periode bij zijn gekomen, dan klik je al die plusjes open en dan weet je het. TG: Ja, is gelijk gebleven… is eraf gegaan.. MK: Ja, en ook deze techniek is een soort van samenvoeging.. een difference map zeg maar, van in plaats van dat je het netwerk laat zien op dat moment en dan zou je bijvoorbeeld twee netwerken moeten laten zien die je dan met de hand moet vergelijken, van wat is er nu eigenlijk veranderd? Maar, daar was ik mee bezig en toen.. en daar heb ik het met een aantal journalisten ook over gehad, die aangaven: alles wat daarvoor was kun je eigenlijk niet negeren, want die mensen verdwijnen nu eenmaal niet uit een sociaal netwerk, dus toen heb ik besloten om die er toch in te laten, en die gewoon onder een ding te groeperen, alleen dan wel die sectoren erin te laten want dat geeft gewoon weer betekenis vanuit het verhaal erboven. Dus dan krijg je iets meer nodes. Maar dan kun je wel sneller, als je ergens heen wil en je hebt een bepaalde sector in gedachten waar dat bedrijf binnen valt, dan heb je hem wel sneller gevonden dat als je een hele lijst moet door gaan klikken. Dus het zijn eigenlijk bestaande technieken die ik heb samengevoegd en ook dit moet je weer leren lezen. Maar het is een onderzoeks-tool en het is een hele bak data, dus het is ook niet.. ik denk dat je kunt ook niet verwachten dat het even makkelijk onderzoekbaar is. TG: Nou, ik denk wel, laatst een hele discussie over.. er was een app gelanceerd en die was niet goed, en ik denk dan moet je hem niet lanceren. En ik zit nu iets vanuit de praktische toepasbaarheid te kijken, maar dat doet niks af aan jouw systeem van het ontsluiten van deze data. He kijk, Laurens Jan komt erin voor.. zie je dat? MK: En dan zou je weer kunnen kijken wat dan… Weet je wat ik eigenlijk als toevoeging wilde hebben? Als je in dat laatste stukje waar je iemand kunt openklikken, dat je daar dus ook die persoon kan veranderen in iemand anders. Als je daar een willekeurige naam kunt invullen, dan heb je eigenlijk een snelle fix dat je ook op persoon kunt zoeken. Dan klik je snel naar iemand.. in plaats van dat je moet gaan zoeken. Dit was in de tijd die we hadden niet meer haalbaar. Maar dat zou een snelle oplossing zijn voor dit probleem. Ja, of dat je in het beginscherm al zegt; ik zoek op een of twee personen. Er zijn meerdere wegen die naar Rome leiden. TG: Ja MK: Zou je dit gebruiken in de onderzoeken die je doet? TG: Dat zijn twee vragen, ik denk dat het op data-niveau te onvolmaakt is. MK: Ja, maar ik bedoel meer: mocht de data oké zijn... TG: Ja ok, als je die vraag stelt, en dan gaat het weer over die propositie, als tool om mij te helpen wie waar heeft gezeten, en dat soort dingen. En dan met nog name die relaties, is het ja, perfect bijna. Het alternatief wat er nu is, is op Wikipedia naar die van Demmink te gaan kijken en die van Opstelten. Ja, dan kom ik er niet uit, kan ik het allemaal gaan zitten lezen, maar dat schiet niet op. En dan kom ik ook, dan heb je een hele beperkte serendipity. He, want ik zie nu ineens Marijke Vos, hee.. staan en Keizer bij Rijksuniversiteit Leiden en dan zie je Joop van den Berg en dan denk ik, wacht eens even.. Of het Wilders voorbeeld wat je net zag. Dus dat brengt je dan op ideeën, ook als journalist denk ik. Dus dat doet het heel erg. Ik heb nu al drie of vier keer gehad dat ik dacht van he! he, wacht eens even… Die zaten daar.. en dat leid mij in dit geval naar de vraag: Maar wie heeft nu Wilders eigenlijk op de lijst gezet? Dat is ooit een besluit geweest. Wilders stond op de lijst van de VVD, en die is er toen uitgestapt. Dus dat is eigenlijk de kraamkamer van Wilders geweest. Dus ik vind de VVD ook verantwoordelijk voor de opkomst van Wilders. Maar stel nu voor dat dat Opstelten was; joh Geert, kom eens praten, kopje koffie, voel je er niks voor om op de lijst voor de Tweede Kamer gezet te worden? Zo gaat het namelijk. Dus daarvoor is het, zijn er ook geen andere middelen, dus ik vind deze ontsluiting ook heel gaaf, zeker als je het nog iets kan tweaken, meerdere namen, dat soort dingen. Dat is één, maar het gaat dan om.. ik geloof dat de ultieme stap zou kunnen zijn om big data, maar dan dus echt big data, gewoon alle verenigingen en alles hoppakee, dat die ineens dingen inzichtelijk gaan maken die we nu niet zien. En nee, ik denk dat dit niet gebruikt gaat worden, want als er natuurlijk een minister van justitie staat als boardmember, ook he, begrijp je? Dan zegt die journalist van; ja wacht.. En jouw psychologie in het systeem was dat hij minister was. 35

MK: Ja. Maar goed, dat heeft ook weer met de data te maken. TG: Nee dat is data, puur data. Maar ik vind deze plaatjes van Opstelten, vind ik echt magistraal. En je kunt heel mooi indikken op periode, vind ik ontzettend gaaf. Ja, vind ik echt heel gaaf. En, kijk, maar dan de volgende stap zou moeten zijn, ik denk toch dat het heel boeiend is, maar daar zou ik eens met Marleen over moeten praten, of er niet ergens een link met Wikipedia gelegd moet worden. Daar zit natuurlijk heel veel data in, dat is natuurlijk collectively mastered, dus daar zit heel veel waarde in. Waarbij je twee kanten op kunt denken. Je kunt zeggen nou, ik doe een scrape op Wikipedia en gooi dat erachter, als big data, of integreer dit met Wikipedia. Dus dan zit je op Wikipedia, dan klik je op de naam en dan zit dit.. poef.. ook, andersom. Dus dat zou ik als marketeer denkend; nou, dat is wel supergaaf. En dan heb ik het nog niet eens over de businesscase, dat is natuurlijk een tweede, maar ok. 36

D.5 Interview Dimitri Tokmetzis Date: 11 July 2016 Duration: 33 minutes Interview and transcript language: Dutch Transcript starts after explanation at 00:13

Key DT = Dimitri Tokmetzis (interviewee) MT = Marieke van Kouwen (author)

DT: De eerste vraag: hoeveel banen houdt Anne Flierman erop na naast zijn werk in de kamer van 16 juni 2009 tot 1-6-2012? Dus dat is de periode dat hij in de kamer zat neem ik aan? Ik denk dat ik het sowieso over een iets grotere periode zou bekijken, ook ervoor. MK: Ook ervoor, ja. DT: Even kijken hoor, voor 2016.. Dan ga ik naar beneden, kijk ik daaronder, dus.. nou ja, als ik het onderwerp weet dan is deze natuurlijk heel interessant. Die gas, air. Plus min dus dat betekent dat er iets is bijgekomen maar ook weer is afgevallen. Public administration.. best wel wat dingen erbij en eraf weer. Wat is dat dingetje, unchanged, deactiveer.. Er zijn best wel veel dingen afgevallen, weinig bijgekomen. Nou Cogas dus.. Eerste kamer, Wierden, dat lijkt me een gemeente, Overijssel, geen idee wat dat is.. Het is blauw.. Blauw was public administration, het zou wel handig als daar ook zoiets van een legenda bijzit. Education, Hogeschool TUHH, Duitsland. Twente is afgevallen, bestuur van Maastricht. Nou hij had verder.. Jo Ritzen, nou die had er niks mee te maken. Eh, Ministerie van Onderwijs, Rotterdam, stadsregio Rotterdam en Rotterdam. Rotterdam kan interessant zijn voor de energiesector. MK: Waarom specifiek Rotterdam? DT: Nou omdat er natuurlijk voor de energiesector heel veel zit. Grote energiebedrijven zitten daar, overslagen en dat soort dingen. Dus.. Ravenstein, Bram Peper weer. En weer Bram Peper, in verschillende rollen blijkbaar. MK: Nou, misschien ook periodes. DT: Ja, dat zijn niet zo interessante, even kijken hoor, education even weghalen… Daar zou ik niet op aanslaan, deze zou ik even moeten uitzoeken wat het is. Onderwijsstichting, ja het is toch vooral onderwijs hè? Modelgemeenteprogramma, CDA, Utrecht, wat heb je hier nog? SKB, Nuffic is ook onderwijs. Pieken in de Delta.. Ehm geen idee, CDA staat er twee keer in. Even kijken, ben ik iets vergeten? Die had ik, die had ik, volgens mij heb ik ze allemaal. Dus het aantal bijbanen, dan zal ik het wat preciezer doen, 2009. Dus dat is een bijbaan, dat lijken me ook allemaal bijbanen. Ja dat is een beetje lastig, Eerste Kamer-lidmaatschap is niet voltijds. MK: Nee dat is waar, dit zijn ook degene die al geweest zijn. Dus die kun je in principe negeren als je zijn huidige… tenminste tijdens die periode zijn. DT: O, dus die zijn al afgelopen. MK: Ja, die zijn daarvoor begonnen en weer afgelopen. DT: Dan zou je zeggen zes, acht, negen, waarschijnlijk kom je dan op.. Nou rond de tien. Ja, maar ja dit is echt de enige link die interessant lijkt op het moment. Eens even kijken hoor, dat van Overijssel, kan ik dat opzoeken? Ik heb geen idee wat dat is. MK: Misschien kun je het bovenin zien als je over die banen gaat, een van die blauwe in ieder geval. In die andere database staat soms iets meer informatie.. in het andere platform staat soms iets meer over die banen. En over die bedrijven ook. Nog niet alles staat hierin. DT: Ja. Kwestie van googlen. MK: Ja dat kan ook. DT: Eens kijken hoor, die naam zegt me niks. Nee ja, dus daar zou ik beginnen. Even kijken dat kan nog wel interessant zijn. Wie is er toegevoegd aan het netwerk van Anne Flierman in 2003? MK: Ja, en je mag het ook eerst met die andere proberen hoor, met wat er al is. DT: Hoe bedoel je? MK: Nou met de gewone database. Als je dat.. zodat we dat een beetje kunnen vergelijken. DT: Oh je bedoelt deze. MK: Ja. DT: Geen volgorde.. MK: Nou het staat bovenaan. Het begint met de meest recente banen volgens mij, en dan loopt hij naar beneden toe en op een gegeven moment kom je bij de bijbanen zonder datum die niet bij dat verhaal staan. DT: Oh ok, ja, college van bestuur.. 37

MK: Hm, dat is wel raar. Dat is een sector, die hoort helemaal niet aan hem gekoppeld te mogen zijn. Dat is een foutje. DT: Network, pfff. Even kijken, dus zijn banen. Wel gek dat hij juist in Cogas zit, dat is zo’n outlier. De rest is allemaal iets anders. Ja dat STRAC misschien nog. MK: Als je zegt show details daar bovenin, dan kan je zien wat er bekend is over die.. soms ook niet hoor, hier. DT: Advies, nee. Daar heeft dit niks mee te maken. hoe komt hij dan bij Cogas? MK: Ja dat is wel interessant, daarom heb ik deze ook als uitgangspunt genomen omdat het sowieso is ook een rare… Het is echt een outlier, Cogas. DT: Ja, het is echt totaal zijn gebied niet. MK: Nee, echt totaal niet zelfs. En ook dat hij er zo voor gestreden heeft in die kamer. DT: Oktober 2010.. Nou als hij erbij.. als dat. Het zou erop kunnen wijzen dat hij er echt voor is gerekruteerd. 2003.. Wat is erbij gekomen? Eh.. ja niks, of wel? MK: Nou dat is dus, daarom heb ik die vraag erin gezet. Als je.. bijvoorbeeld nog bij zoals hij is.. dan zit je nog bij een baan, en dan kan er dus wel een persoon bijgekomen zijn, dat kan je natuurlijk nu niet zien. DT: Ok, ja, Jo. MK: Jo. Dus dat is even iets.. DT: Zegt me allemaal niks. Eh, breng het netwerk van Flierman rond 2015 in kaart. MK: Nee, je hebt er nog een tussen staan volgens mij. Je vergeet er eentje. DT: O, wat is de periode dat deze persoon en Anne Flierman voor dezelfde werkgever hebben gewerkt. Ok, dat zijn er dus twee. MK: Prima. Je moet even appeltje klikken. O jee, doet hij het weer niet? O daar gaat hij toch. Heel soms moet hij helemaal ververst worden en dan gaat hij pas. DT: Hm, dat is een kleine drie jaar. MK: O nu zie je wel de contacten. DT: Ja, Bram Peper. Anne die was van het CDA toch? Ja. Netwerk van Flierman rond 2015.. Nou.. Nou ja, is toch een kwestie van alles openklikken, toch?. MK: Ja, denk ik. Ik weet niet eh.. hoe je dat normaal gesproken zou doen. Dat vroeg ik me af, daarom heb ik die vraag er eigenlijk ingezet. Omdat ik wel benieuwd was.. DT: Ja, ik ga gewoon even kijken, wat er allemaal bijzit. Ligt er ook aan hoe ver het weg is.. Het ligt ook een beetje op de sector dus ik zou me vooral hierop richten. Even kijken, Peper.. Het feit dat die mensen er zo vaak instaan, dat zegt niks. Daar kunnen we geen conclusies aan verbinden. MK: Nee, het betekent alleen dat ze daar ook werkzaam waren in diezelfde periode. En als je het precies wil zien dan moet je even bijvoorbeeld een van die drie open klikken, dan kun je zien hoe dat precies zit. DT: Ja, zoals Rotterdam heb ik nu, dat is zo groot. Het CDA weet je dat he, ja dat veel mensen kennen, wow! Gewoon even voor de gein. Maar ik denk wel dat wel goed is dat je zo klikkend de dingen open en weg kunt klikken. Dat is vaak het probleem; netwerken worden vaak heel snel groot. Dus ik ben er zelf altijd wel fan van als je gewoon stapsgewijs er doorheen kunt gaan en gewoon dingen weg kunt klikken die niet relevant zijn. Dan hou je een beetje het overzicht. Ik ben ook zelf met een paar netwerken bezig en ja dat is gewoon zo veel voordat je daar hebt gevonden wat je zoekt. MK: Ja, vind je dat werken, met die.. dat ie samengevoegd is? DT: Hoe bedoel je samengevoegd? MK: Dat ie, zeg maar een, dat je kijkt naar wat er veranderd is en niet naar het netwerk zelf? DT: Kan handig zijn, ja. Maar ik denk niet.. Sowieso, als ik dit soort netwerken bekijk zou ik het toch over een langere periode bekijken. Mensen kennen elkaar vaak ervoor ook wel en soms ook erna. Maar ik vind ja…het is wel goed om te snel te zien dat zo’n Cogas bijvoorbeeld, dat dat vrij nieuw is voor hem. Ja, op zich vind ik het wel werken ja. Ehm, ook sectoren, onderwijs vooral. Welke mensen binnen het CDA ook via andere bedrijven in zijn netwerk? Aha.. Dit kan weg.. Het CDA, ja.. moet je dan.. MK: Het is open, ik heb ook een aantal vragen gesteld waarvan ik niet zozeer zelf een aanpak heb, maar waarvan ik denk van: nou, als jij die vraag hebt, hoe zou je dat dan aanpakken? DT: Eh ja, nou ja, dan zou ik wel een eh, even kijken naar de edges en dan zeg ik nul. MK: Ja, en nu werkt het zo, als hij er nog een keer in voorkomt, dan staat hij er gewoon nog een keer in. Dus er staat geen verbinding tussen die twee personen. Terwijl het natuurlijk een persoon is, maar.. Het is nog wel een wens van mij om dat toe te voegen, want dan kun je het natuurlijk heel makkelijk zien. DT: Ja, dan zou je hier gewoon iets moeten zien lopen naar.. iemand anders nog. MK: Ik denk dat je nog beter andersom kan zoeken, dat je kijkt naar de andere personen die hij in zijn netwerk heeft waarvan je dan kan zien, of ze van het CDA zijn of niet. Al zul je dat niet meteen weten, bijvoorbeeld Erik van Lith of zo, dat zegt me bijvoorbeeld niks. 38

DT: Ja, het zou handig zijn als je snel informatie over zo iemand kan.. doen. Tenminste met een maccie is het vrij makkelijk om even snel op google te zoeken, even selecteren en zoek op google. Het CDA… welke personen heeft Flierman al vanaf zijn eerste baan in zijn netwerk. Ok, dan zou je denken je helemaal.. dat bij zijn eerste baan moet staan.. Maar er zijn natuurlijk heel veel bijgekomen. MK: Waarschijnlijk staat die Wim Deetman twee keer op diezelfde positie geregistreerd in dezelfde tijd. Denk ik, dat hij er daarom twee keer instaat. DT: Eh, toch niet helemaal.. ik moet eigenlijk dan een hele periode kiezen. MK: Waarom? DT: Of niet? MK: Nee dit is denk ik wel.. Want dit zijn de mensen die er vanaf het begin instaan. Die gaan er in principe ook niet meer uit, die worden wel gedeactiveerd, maar ze worden niet verwijderd. DT: Ja, welke vragen zou je nog meer kunnen formuleren? Ja, ik zou wel snel kunnen zien wie er dan, als je zo uitklikt, wie er nog , nou dat staat er op zich in, wie er nog meer in zo’n board zit en wat hun netwerk is en waar die dan overlapt. Je zou op zich het aantal overlappingen dat mensen hebben kunnen laten zien. Dan kun je wel kliekjes gaan ontdekken. MK: Hoe bedoel je; het aantal overlappingen? Bedoel je het aantal keer dat iemand voorkomt in die database? DT: Nee, echt dat er bijvoorbeeld als je twee mensen hebt, dat je kunt zeggen; met wie heeft zo’n persoon veel gemeen, heeft hij vaak in een board gezeten samen of weet ik veel wat. Dat je kunt zeggen geef me bijvoorbeeld de top tien van mensen waar hij het meest mee.. overlappen heeft. MK: Ja. DT: Ja, en dan nog, weet je, het is allemaal formeel natuurlijk, maar dat je wel soort statistiek eruit kan genereren, dat zou handig zijn denk ik. MK: Vanuit een onderzoeksoogpunt of vanuit een meer journalistieke.. DT: Nou, wat belangrijk is voor zo iemand. Stel nou iemand heeft er heel veel banen bij.. Of je zou ook nog iets met de edge- dikte kunnen doen voor de periode dat iemand erin zit. Als het heel kort is geweest bijvoorbeeld, dat je gewoon een dun lijntje ziet, en als het heel lang is geweest, dat is belangrijk. Het gaat er eigenlijk om dat je ook het klikken wordt gestuurd; waar klik je nu als eerste op. MK: Zou je dit kunnen gebruiken in je werk? DT: Ja, ik denk het wel. Het is al een hoop werk om zoveel data erbij te voegen. Hier liggen allemaal officiële dingen achter natuurlijk, maar.. Het probleem nu met Transparant Nederland is: er zit nog te weinig data in. Dus het is echt een.. Dat zou ik ook gebruiken. Al is het maar voor een snel beeld. Niet alleen voor het netwerk te zien, maar ook voor personen; wie zit er nou in? Meestal anders zie je zo’n netwerk toch via zo’n lijst, waar je doorheen moet. En wat is al zei, dat uitklikken vind ik echt wel handig. Ja, het is toch een beetje speuren he, een beetje er doorheen gaan. MK: Ja, je kunt niet iets maken waar het zo helder is, waar je dat in een keer in het oog springt of zo, het is teveel data. DT: Nee, je hebt natuurlijk achtergrondinformatie nodig om dat te kunnen beoordelen, dat kunnen machines nog niet. Zoals ze niet kunnen zien dat dat Cogas, dat dat eigenlijk een hele rare is. In zijn netwerk zie je wel dat, meteen dat het over onderwijs gaat. Dus dat zet je wel op een been van he, eigenlijk gek. Dat zou je misschien missen als je dit soort dingen in lijsten leest, omdat je dat te vlug leest. Even snel kijken wat ze kunnen voor rare dingen.. MK: Ja, ik denk dat die sectorinformatie heel veel toevoegt, dat je zo heel snel een verschil kunt maken. Maar dan moet hij er wel wat beter instaan. DT: Ja, meestal waar dit soort dingen waarde in krijgen is als je kunt categoriseren en mensen in bepaalde categorieën bij elkaar kunt brengen en daarmee kunt schuiven. Waar je al een paar jaar naar op zoek bent. MK: Hoe doe je dat nu? DT: Ja gewoon in Excel. Tot een bepaald, eh.. Nou ik ben nu bijvoorbeeld bezig met een groot Europees project over de veiligheidsindustrie, daar kijken we bijvoorbeeld welke bedrijven onderzoekssubsidies voor veiligheidsprojecten hebben gekregen en op een gegeven moment kun je daar ook gaan categoriseren; is het een bedrijf, is het een researchinstelling, is het een universiteit, of een overheidsdienst. Dat heeft gelukkig de aanleverancier al gedaan voor een deel, maar voor een deel ook niet, dat moet je allemaal gaan uitzoeken. Maar het is wel belangrijk om te kunnen weten waar je op moet focussen en ook voor de statistiek en ook gewoon iets in zo’n verhaal kunnen vertellen van nou, de bedrijven hebben zoveel miljard gekregen en de universiteiten zoveel. Daarnaast zie je dat heel veel bedrijven, die komen onder verschillende namen voor. MK: Ja, dat zie je hier ook. DT: Ja, dus die moet je allemaal zien te normaliseren. MK: Zelfs mensen die onder verschillende namen voorkomen. DT: Ja, dus dat is altijd een uitdaging. Maar ja, dat doe je niet zo vaak in een tool, dat moet je toch vaak in Excel doen en met reguliere expressies en Python code en dat soort dingen. Maar het is, ja voor mij zit de meeste tijd gewoon in het 39 zorgen dat je data, dat je er iets mee kan überhaupt. En daarna begint het, eh, ik ben nu zover met die data dat ik er.. mee kan gaan doen en dan nog zie je heel veel dingen die fout zijn en dan moet je weer terug. MK: Ja, dat zie je hier ook. DT: Het zou handig zijn als je de database ook hier kan aanpassen, makkelijk. Of dat je zelf categorieën kan bijmaken dat zou.. MK: Ja, dat je zelf dingen kan toevoegen. Ja, dat denk ik ook. DT: Ja desnoods gewoon compleet eigen categorieën; interessant, niet interessant of zo. Dat je dat gewoon een beetje kan.. MK: Ja, zou je die dan, ja, de vraag is alleen of je die voor jezelf houdt of algemeen maakt. DT: Het probleem van algemeen maken is de kwaliteit, wie staat er in voor de kwaliteit van die data en die categorisering? Er zitten altijd wel er fouten in. Je hebt iemand nodig die daarvoor waakt en niet iedereen zal het vrij willen geven. Maar mijn mening is altijd als je het hebt gebruikt en je hebt het verrijkt, dan moet je het gewoon vrijgeven. MK: Ja, nou. DT: Ja, maar het zal mij al een diepvries waard zijn al je gewoon, als je eenmaal zo’n netwerk hebt, dan heb je al best wel wat stappen doorlopen vaak, dan kom je toch nog vaak fouten tegen, dat je die hierin kan aanpassen en dan kan exporteren desnoods weer. MK: Ja, dan heb je de volgende keer dat je daarmee bezig natuurlijk ook minder last van om het zo maar eens te zeggen. DT: Ja, plus dan zie je van; o, hier staan twee dingen verkeerd in; die moeten samen, en is dat ook meteen.. Niet werkprogramma en dat weer moeten aanpassen in je sheet. MK: Ja. Zijn er nog dingen die je er verder aan zou willen toevoegen? DT: Nou ik denk dat het wel goed is om, wat ik al zei, van die legenda, dat het eh nou dat zit er al in, maar dat, hoe heet het.. die kleuren om dat nog even hierin (wijst naar change visualization) te doen. Ja, als je er een paar keer in hebt gewerkt dan weet je het wel. MK: Ze zijn ook vast, dat helpt. DT: Ik twijfel een beetje aan deze opzet (wijst naar tijdslijn), ik begrijp de keuze wel. Maar het is, ja, het is al een extra interpretatieslag die je moet maken. MK: Nee, dat is waar, klopt. Ik merk ook dat het niet een heel erg makkelijk te interpreteren tool is. Dus vandaar ook eerst de uitleg en het hele verhaal wat inzichtelijker te maken omdat het daar gewoon nog niet geschikt voor is. Dan zul je daar gewoon nog tijd in moeten stoppen om dat goed te krijgen. Maar het biedt wel mogelijkheden op deze manier. Je ziet bijvoorbeeld mensen zoals Loek Hermans, die heeft echt zo gigantisch veel banen, dan krijg je zo’n gigantische rij op je scherm, daar valt eigenlijk niet meer doorheen te scrollen of een conclusie uit te trekken denk ik. En dan is het gelijk wel heel erg helder. A dat het zoveel banen zijn en B dat je er ook nog mee kan werken. DT: Ja, nee, ik vind het op zich een hele grappige oplossing. Maar je moet het wel even weten, het is niet heel intuïtief. MK: Nee, dat klopt. Maar dat is denk ik ook omdat niemand gewend is ernaar te kijken op deze manier, het gewoon niet heel algemene methode. DT: Nee, ik vind, kijk zodra dit erop staat en o ja weet je wel, is het heel duidelijk. Dat je zo’n puntje hebt. MK: Ik heb ervoor gekozen ze allemaal interactief te maken, omdat het helderder is dan dat je ze allemaal open zet, dan krijg je een hele wirwar van lijntjes en driehoekjes, de hele grote rotzooi, en nu kan je e nog wat makkelijker dingen uitfilteren. DT: Nee, dat begrijp ik. Leuk. Heb je nog vragen aan mij? MK: Nee, ik denk dat dat het wel is. Je bent er redelijk snel doorheen gegaan. Dus ja, leuk om te zien. Fijn, dankjewel. 40

D.6 Interview Gemma van der Kamp Date: 13 July 2016 Duration: 48 minutes Interview and transcript language: Dutch Transcript starts after explanation at 00:23

Key GK = Gemma van der Kamp (interviewee) MK = Marieke van Kouwen (author)

GK: Je kan alleen per jaar doen, toch? Of niet? Per datum? Zestien tot een… MK: Je kan hem ook halverwege het jaar slepen dan gaat hij terug naar het hele jaar. Dus als je 2009 wil dan moet je hem gewoon tussen negen en tien inslepen, dan gaat hij automatisch ertussen staan. GK: O, ok. Hoeveel banen? Elf.. Zoiets, denk je, ja. MK: Als je naar beneden gaat en je klikt het open dan kan je het redelijk snel zien. Dan zie je ook degene die achter elkaar liggen. GK: Waar moet ik dat ook alweer open klikken? O ja, hier. Twaalf. Maar is het… eh nee? MK: Eh ja. De vakjes, deze daar hoef je dus niet naar te kijken want dat zijn vorige banen. GK: O, dat zijn vorige dus die is nu.. o.. plus.. Slash en min hoeft niet, de rest wel? Een, twee.. MK: Nee, min ook, want dat zijn banen die aan het begin van de periode actief waren en aan het einde niet meer. GK: Changed to deactive, toch? MK: Ja, maar die zijn veranderd dus die zaten er aan het begin wel in. GK: Ooh, changed, jaja. Dus alleen unchanged, dus alleen slash niet? MK: Nee klopt. GK: Vijf, zes, zeven, ho. MK: Het is soms ook handig om ze open te klikken want soms staan er dingen dubbel in. GK: Negen, tien twaalf, dertien. Dertien denk ik. MK: Ja zoiets denk ik. Nou en die kun je er dan afhalen want dat is dus CDA als ik het goed zie, en de politieke partijen komen ook onder die… GK: Dus dat moet je eigenlijk eerst zelf gaan onderzoeken? MK: Ja, je moet ze denk ik wel open klikken. Ja, dat is ook wel zo. Die zou ik negeren. GK: Maar hoe haal ik ze eraf dan? MK: Nou ja, ik bedoel meer dat als je ze open klikt, dan zie je dus wat echte banen zijn en wat CDA dingen bijvoorbeeld zijn. Dan kan je er betekenis aan geven. GK: O, dus dan kan je gaan kijken hoeveel precies, o ja. MK: Ja. kijk hier staat bijvoorbeeld Rotterdam drie keer in, dat zijn weer drie losse periodes bijvoorbeeld. GK: CDA. Dus dat is dan dubbel? Ok, dan zijn het er eigenlijk maar drie. En dan moet die ergens wel bij zijn.. Nee die hoeft niet.. Maar dan wel een beetje lastig, dan moet je zelf gaan tellen. MK: Ja, dat kan niet anders denk ik, op dit moment. Of je moet nog een sector nemen en politieke partijen helemaal apart zetten. Dat kan wel. Dat is een keuze. Net wat handig is. GK: Dan zou je bijna beter hier kunnen kijken. Drie, vier, vijf. MK: Dat is zijn baan, dus dat kan je negeren. GK: Vijf.. tien. Nou weer tien! MK: Ja mooi he. GK: Ik weet het nog steeds niet echt, is het dan tien? Ja, dan moet ik het gewoon zelf goed uitzoeken, das waar. MK: Ja. Maar je ziet dus dat je het op verschillende manier kan doen. GK: Ok, maar het is wel, je moet het gaan openklikken en dan heel goed op gaan.. Maar dan denk ik wel direct: ik kan net zo goed zijn CV gewoon bekijken. MK: Ja probeer maar. Ik heb ook zoiets van.. weet je de linksboven, hier, anders probeer je het eerst via die te beantwoorden en dan via die andere. Dat is ook prima. Of allebei. GK: O wacht. Die? MK: Die ja. Even hide details doen dan krijg je ze allemaal strak onder elkaar zonder de… Dan krijg je wel de datums te zien maar niet alle verhalen. GK: Ja dan weet je.. Nee, dat is natuurlijk heel onhandig. Want dat is niet in die periode, nee, dat is niet handig. Nee, dat is waar. Ja natuurlijk, dan moet je dat weer gaan.. 41

MK: Hij onthoudt nog geen netwerken. GK: Nou ja, ook dan moet je weer gaan kijken wanneer precies. Tussen zestien zes… en.. MK: Das hier aan het einde. GK: Deze is hij die een acht.. en die.. Maar die zijn allemaal veel later pas. Moet ik nog helemaal specifiek zeggen hoeveel? MK: Nee, het is gewoon meer.. ik kijk gewoon hoe je het aanpakt. GK: O, ok. Nou ja, ik merk wel dat ik nu denk, het zal best; tien. Dat is een beetje stom.. misschien is dat ook omdat het.. Wie zijn er toegevoegd aan het netwerk van Anne Flierman in 2003? Ok dus, hier beginnen. Nee.. MK: Als je denkt dat je een vraag beter kan beantwoorden met die andere database, dan moet je dat zeker doen. GK: Ok. Wie is er allemaal toegevoegd aan het netwerk in 2003? En die baan, maar die kan natuurlijk ook dat hij mensen ontmoette in 2003 pas.. En die, die twee dan.. Die in ieder geval. En dan zit die er ook bij natuurlijk. Bestuursforum… is ja… Ja, dat zou dan kunnen dat hij die man aan het einde ontmoette of zo. MK: Ja want die staat in die andere in is. Dus dat het betekent dat hij hem.. unchanged active. Ja, dus die was er aan het begin, en die was er aan het einde. GK: Unchanged active, o ja natuurlijk ja. Das ook unchanged active ja. Unchanged deactive, dus die had hij al. Dus alleen die eigenlijk dan. Dat is die. Jo Ritzen. Was dat de enige? Ja blijkbaar. MK: Ja, blijkbaar. GK: en als je dan hier kijkt heb je hetzelfde. Anne Flierman.. in 2000.. ho hallo.. MK: Ja, het is een klein lijstje wat er nog extra staat. GK: December.. deze.. dat is wel lastiger ja. Wie is er toegevoegd in 2003. Dus dan moest hij daar eerder werken.. Tot 2000.. Nee.. O hier. Die, zorggroep. Maar dat weet je natuurlijk.. O maar was dat weer dat bestuur? MK: Nee, stond er niet bij. Waarom staat die er niet bij dan? GK: Hij zou daar ook iemand heel.. Present.. uitgeversbond? Nee joh, wacht even we zitten nog op Loek Hermans! MK: O, vandaar! Ik denk al.. GK: Ik dacht ook al: huh? Dat is een hele andere lijst! MK: Ik zit helemaal verkeerd te kijken omdat hij links staat. GK: 2000, naar beneden, 2001, college van bestuur. Maar dat hadden we net geconcludeerd dat dat allemaal.. MK: Ja, dat kun je open klikken allemaal. GK: Maar dit was er allemaal al. O nee, die kwam later. Jo Ritzen, die hadden we net al. O en Anne zelf staat er ook bij. Kan ik hierop? Voor terug? MK: Ja. GK: Ja, college van bestuur. En dan Bestuursforum dat waren de enige twee dan. Maar dat hadden we net.. ik ben het alweer kwijt… Dat was die. En die, o ja, dan kan je misschien zien dat die er al inzat. Bestuursforum… Die had hij al. Ja ok, dan is het Jo Ritzen, zou ik zo zeggen. Breng het netwerk rond… O, wat is de periode dat Anne voor dezelfde werkgever hebben gewerkt? Nou dat kan je dan.. Jo Ritzen.. Nee dan moet ik even terug. Eh College van Bestuur, Jo Ritzen…2008 - 2003. College van Bestuur. Wat is de periode dat deze personen voor dezelfde werkgever hebben gewerkt? Dat is van februari 2003 tot februari 2011.. Van.. 2 jaar ongeveer. MK: Ja, je kan het ook zien als je naar beneden scrollt en haar.. GK: Aanklikt, o, daar zie je dan ook weer dat.. O die had ik hier nog. MK: Dus dan kan je… rechtermuisknop. GK: O rechtermuisknop. MK Ja, control klik. Ho, je zit ernaast. GK: O wacht. O twee. O ja. MK: O nou zie je ook onder de contacten die ze delen. GK: Ja, ok dus dat is 2,5 jaar, zoiets. O ja, ok. Breng het netwerk rond Flierman rond 2015 in kaart. Rond? Dus dat is.. MK: Het is gewoon meer dat je vanuit een journalistieke interesse wil kijken wat daar speelt, dan was ik benieuwd hoe je dat aanpakt, met de tools die je hebt. GK: Ok, dit had hij allemaal voor banen, dus dan wil je weten wie er allemaal.. inzaten. Niemand, o. Nee, ja die had hij natuurlijk dan al. Dus dat is zeker weer Jo. MK: Ja waarschijnlijk. Jo GK: Ja Jo die zat er, maar die was er toen al niet meer en hij nog wel? Huh? Of weer of zo. MK: Nee, dus dit zijn de deactieve, dus de baan die je net uit 2003 had, maar die nu inmiddels niet meer actief is. GK: Maar die mensen ken je allemaal nog. MK: Ja, die ken je in principe nog dus je kunt zelf bepalen of dat nog relevant is voor je onderzoek. Dat je die mensen wel onderzoekt of niet. GK: Ok, nou hier heb je al die.. Dan kun je gaan kijken van waar werken al deze… Ah die werken allemaal bij Nuffic. Maar 42 zou je moeten gaan kijken, ok, waar heeft Pietje Puk nog meer. Maar dat kan je.. O ja dat kan je dan.. Ja, of ze nog ergens anders met elkaar in contact komen of zo. MK: Ja dat kan je wel zien, als je ze openklikt en je komt de naam nog ergens anders tegen. Want dat is nu nog niet.. Het is niet zo dat als een naam twee keer voorkomt, als hem via twee bronnen kent, dat je een lijntje ziet of zo. Zou je dat handig vinden, als je dat kan zien? GK: Nou ik kan me nog voorstellen dat als hier zo.. Kijk bijvoorbeeld zo’n Wim Deetman, je kan.. dat je dan wil weten van.. Maar dat kan je natuurlijk doen door… Rechtermuisknop klik, control F. Dat je gaat kijken of ze daarna weer met elkaar in contact komen.. O dat is niet echt handig, dat is het einde.. Of daarvoor of zo. Want ik kan me nog wel voorstellen als je dan iets zoekt en ze hebben verschillende posities veel contact gehad, dat je daarmee verder gaat. Maar dat kan je natuurlijk hier zien. Nou ja, dan zou je eigenlijk willen zien.. Met wie van Nuffic, met welke wat hij nauwer, het meest waarschijnlijk dat hij daar meer.. MK: Ja. Maar dat is natuurlijke een hele lastige want dat gaat weer over data. GK: Ja, dat is moeilijk, want dan moet je dat.. MK: Want je weet ook niet of iemand.. of mensen bijvoorbeeld hebben samengewerkt maar een hekel aan elkaar hadden, dat kun je gewoon niet ergens uithalen. GK: O, hier zie je het al. Er staat eigenlijk.. O nee, daar staat hij natuurlijk helemaal niet. MK: CDA en het Ministerie van Onderwijs. GK: Maar hier zaten ze eventjes samen. En dat is ook het enige moment. Maar ja, dan ken je elkaar. MK: Ja precies. GK: Ja dan zou je eigenlijk iets.. Je moet veel logischer op deze case dan, gaan kijken. Dus wie er bij Cogas.. MK: Bijvoorbeeld ja. In dit geval staat er niemand geregistreerd bij Cogas behalve Anne Flierman. Maar ik vind het wel mooi om te zien als je naar zijn hele tijdslijn kijkt dat Cogas echt een outlier is. Qua kleur ook, hij werkt voornamelijk in de educatie en.. Dat je dat gewoon in een klap ziet. GK: Ja, maar dan zou je denken in deze case heeft hij natuurlijk die mensen van Cogas. Die kent hij allemaal, dit is allemaal zijn netwerk. Dus dan.. wil je eigenlijk dat er ook erbij. Ja, dan zou je het helemaal moeten zien. Maar op zich gaat het hier om wat.. MK: Dat kan ook, je kan ook zijn hele… Maar goed alle mensen die erin voorkomen, ook in zijn historie, die staan erin. GK: Die staan er ook in, ja. Dus dat is.. Maar ja, dat is wel gek dan. Want hij heeft daar natuurlijk wel contacten opgedaan. Maar die staan hier niet in. MK: Nee, precies. Maar dat komt ook door.. Hoe noem je dat? Doordat, hij kan ook via een niet politiek iemand daar terecht zijn gekomen en dan staat het er niet in. GK: Ja, maar je kan natuurlijk wel kijken van, ok, hij had ook.. hij zat samen met Pietje Puk toen ook en die zat ook bij Cogas, zo. Je kan wel iets zoeken in die zin. Dus dan kom je vanzelf wel weer bij.. Dat is een beetje belangenverstrengeling onder politici zelf misschien, wie er nog meer… Kan je dan zien wie er nog meer bij Cogas actief waren of zo? MK: Nee alleen op dat moment in dit geval. Niet.. Dan zul je naar die andere database moeten denk ik. Dan zou je Cogas moeten zoeken.. Dan zou je in principe alle.. GK: O ja, Flierman, Flierman, Flierman. Zo zou je dan nog kunnen gaan. Via verschillende kanten aanvliegen. Of een andere.. ik bedoel, niet alleen Cogas maar ook nog meer van die.. ja. MK: Ik zit te denken of je dat nog toegankelijk zijn moeten maken. GK: Nou ja, het is wel.. Ik weet niet of je nou per se.. Het is best wel nieuw dat je zo zoekt of zo. Het is best wel zo’n case dat je denkt, ok dit moet je allemaal even over nadenken hoe je dit aanvliegt. Van welke kanten. Want je gaat.. Ik bedoel het gaat niet alleen over Cogas.. dat hij daar toevallig contact had, maar het gaat natuurlijk wel om die sector. En dan krijg je al snel. Het is logisch als hij daar werkt, maar ja met welke andere energiemaatschappijen? Ja, hoe zat dat dan? Dan moet je daarnaar gaan zoeken. En wat speelde er toen bij Cogas. MK: Ja, maar dan ga je denk ik sneller googlen of zo. GK: Ja, dan ga je kijken wat speelde er toen en waarom.. Wat heeft hij daar gedaan? Maar goed, je kan wel een idee krijgen.. Ja, dat zou je dan doen! Wie zitten er allemaal in dat netwerk van die man? En dan kan je kijken, o die.. Je hebt natuurlijk ook een soort algemene kennis, dan zie je: o ja, Pietje, die zat ook toen bij weet ik veel, Nuon. Zit daar iets? En die hielp hem weer toen dit speelde. Dat kan je wel doen, want dat zie je dan helder. Weet je wel, maar dan moet je wel weten waar al die mensen zaten, wat dat betreft moet je dan wel een politieke redacteur zijn. Want je hebt wel wat achtergrondkennis nodig, anders denk je heel snel van ja, wie is dat en weet ik veel? Maar, dat is wel zo, het helpt je lijntjes uit te zetten voor jezelf. MK: Maar zo zie ik het zelf ook wel hoor, dat je zelf een idee hebt of een aanknopingspunt en dat je snel kan duiken in die data of er überhaupt iets over is of dat het een interessant aanknopingspunt is. GK: Ja, eigenlijk ook die volgende vraag ook: welke sectoren? Dan ga je kijken: ok, hij zat toen daarin en daarin en hij deed ook dat, je kan ook nog kijken wat voor boardmember… Ik bedoel, je kan ook kijken bij dat Cargos, of Cogas, sorry, Cargos.. 43 boardmember zijn, dat staat dan niet daaronder, dat staat dan bij dit. MK: Nee, in principe staat dat allemaal onder het bedrijf. Een bedrijf heeft nu gewoon een sector eraan hangen. GK: Maar dan heb je natuurlijk ook dat Nuffic. Daar heeft hij wel contacten en daar ga je dan weer.. MK: Ja. Maar dan is dan weer onderwijs toch? Volgens mij wel, volgens mij is dat onderwijs. GK: Ik zit ook te denken, wat is dan ook alweer die gas eh.. nu? MK: Nuon? Nu? GK: Nee, je had ook een nu.. of is dat oud? MK: Zou kunnen. GK: Nee Nuon en.. Nou, waarom denk ik nou dat Nuffic eh.. MK: Nee, volgens mij is Nuffic een onderwijscommissie, of zoiets. Maar kun je in die andere even kijken? Hierzo? GK: O, dat kun je in die andere zien. Ik ga het wel direct even googlen. He Nuffic is toch gewoon..? MK: Ja precies. Als je hier gewoon Nuffic intikt dan krijg je hem ook. Daar zit wel wat meer beschrijving bij, meestal. Als je show details doet.. Nederlandse organisatie voor internationale samenwerking en onderwijs. GK: Ja natuurlijk! Nuffic is, met die beurzen. Daar keek ik vroeger naar, waarom denk ik dan dat dat energie is. Misschien ben ik niet.. Maar wat is Nu.. Nufon, nee, Nuon dan? Maar je had toch ook iets? Nou ja, dat is dus helemaal niet relevant. Maar zo zou je dus ook kunnen denken. Denken, wacht, hij, of een van die andere contacten zat ook een tijd bij die andere gas eh, die andere energie. Zo zou ik dan gaan denken. Maar dat is het misschien, ja. Dat je gaat kijken, ja, die mensen die hierin zaten, waar zaten die eerder en dat je zo.. Maar ik denk wel dat je vervolgens zelf.. dat je gaat tekenen weer. Ok, daar en die en dat.. het is echt een handigheidje zo. MK: Dat denk ik ook wel. Want je hebt wel een hele specifieke vraag denk ik as je hier.. GK: Ja, in welke sectoren? Op dat moment. eh dat is rond 2015. MK: Ja, dan kunnen ze allemaal. GK: Ja, dat is die ook nog. Ja heel veel.. Maar ja.. Maar wel eentje Other services, o nee, die.. MK: En Nuffic zou dus ook oranje moeten zijn, denk ik. Maar dat is ook weer eentje die niet geregistreerd staat. En er staan er ook nog een paar niet goed. De SER stond geloof ik onder… Wat was het? Recreatie en.. GK: O ja, dit is wel, dat slaat ook op.. Welke mensen van binnen het CDA heeft Flierman ook via andere bedrijven in zijn netwerk? Dus dan moet je kijken zo.. Wanneer zat hij daar? Dan kan ik hier even kijken hoor precies. Hier tot 2000 en dan weer. Welke mensen van binnen heeft hij ook via andere bedrijven in zijn netwerk? Ja, dat is niet te doen natuurlijk, dan moet je dat allemaal open gaan klikken. Dus dan moet je hier gaan kijken. Alles uitschakelen.. Ik doe maar wat hoor.. Nee, dat schiet niet op, eh.. Welke mensen, ja hoe doe je dat? Dit is allemaal CDA, je zou ook via andere bedrijven, dan moet je ze allemaal aan gaan klikken. En het netwerk… ik zou niet weten hoe dat zou moeten zo snel. Zo kan je.. MK: Het is ook lastig te beantwoorden, omdat het er zoveel zijn. GK: Het zijn er zoveel ja.. En hier heb je het ook. En dan kan je dit nog beter allemaal aan gaan klikken dat gaat nog sneller. Nee, dan moet je dit ook allemaal aan gaan klikken, dat gaat ook niet. Welke mensen van binnen het CDA heeft hij ook via andere bedrijven in zijn netwerk.. ja dat eh.. Ik weet het niet. MK: Nee, ik heb ook niet per se vragen gesteld die te beantwoorden zijn. Ik ga gewoon kijken of mensen.. hoe je het aanpakt en waar je op uitkomt. En welke vragen gewoon niet te beantwoorden zijn. Ook goed. GK: Of ik ben gewoon niet… MK: Ik denk dat het ook een hele lastige is. Ik denk dat je die alleen kunt beantwoorden als je heel goed weet wie er bij deze partij hoort. GK: Ja, dat is het; je hebt wel achtergrondkennis nodig. Maar als je al helder hebt, zonder dat je moet kijken waar Flierman allemaal gewerkt hebt. Ook via andere bedrijven. Ja dat is het sowieso. Eigenlijk moet je weten; wie zitten er allemaal in het CDA en dan ga je verder klikken. En dan onthou je een beetje, of je weet het gewoon van die tijd. MK: Nou je hoeft niet al die mensen van het CDA.. Ik zou het andersom denk ik doen; dus dat je al zijn netwerk in kaart brengt en dan kijkt wie waar hoort. GK: Wie waar, ja. Ja, de rest inderdaad en dan kijken of hij daar, ja das waar. Zeker in dit geval ja. MK: Ho, dat is Jo Ritzen weer. GK: O, Jo ja. En dan ga je dan zo.. Eh PvdA. Ok Jo. Ja, dat zou slimmer zijn. Als je gaat kijken aan welke kant, bij die politieke partijen zijn er gewoon heel veel. Het is wel.. Je hebt wel achtergrondkennis nodig anders is het niet, dan ga je vanzelf.. Ja ik weet niet. Maar je hebt wel overzicht. Je begint met niks normaal gesproken. Als ik dit uit zou moeten zoeken dan ga je googlen. En nu heb je wel, je hebt wel zijn netwerk in kaart. Dat is het. En daar moet je gewoon die mensen een beetje kennen of je moet gewoon heel lang klikken en schrijven. En dan ken je zijn netwerk en dan kun je de volgende keer sneller, zoiets. Welke personen heeft Flierman sinds zijn eerste baan in zijn netwerk? 1983.. Dus dan moet je gewoon.. Die Wim Deetman die komt wel vaker terug. MK: Ja, hij staat er ook twee keer. Blijkbaar een baan die twee keer in die periode geregistreerd staat. 44

GK: Nou Wim, die zit erin. Meerdere dus daar. En dan zou ik het ook nog wel boeiend vinden of hij ze later tegen is gekomen. Dat zou ik dan.. En dan kijken of die dan later.. Maar of dat veel zegt? Weet ik niet.. Want het is echt zijn eerste baan. Ja aan de andere kant, het kan.. Dat is met heel veel. Dat zou ik dan.. Op zich is die vraag wel interessant. Dan denk je ok, hij heeft iets uitgehaald bij die baan en wie zijn erbij betrokken en heeft het ook iets te maken met oudere contacten. Ja, in die zin.. Ja, dat zou interessant zijn bij een heel belangrijke baan of zo, waar die iets.. Als er nou iets is in die periode gebeurd, waar hij bijvoorbeeld ergens een member was en daar is iets gebeurd, dan zou je willen weten. Hoe vaak is hij die mensen tegengekomen die hij al kende of zoiets. Welke vragen kan je nog meer formuleren? Ja, veel gerichter. Dan zou ik ze naast elkaar zetten, twee schermen open klikken en dan, ok, Anne en Wim Deetman, wat doen die samen, zo. Maar dan ben je al wat verder. Als je bijvoorbeeld wat aanneemt of suggereert dan lijkt het me handig. Maar het is wel lastig om het hele grote plaatje.. ja deels. Als je denkt: ik ga die Anne Flierman eens onderzoeken, dan is het heel handig, maar je loopt ook wel vast. Op een gegeven moment denk je, 250 CDA’ers en nu? En dan kan je die andersom aanvliegen. Maar je hebt wel drie verschillende manieren. Die, die en dan ook nog via dat netwerk samen. Dat vind ik wel interessant, eigenlijk. Dat waar het overlapt. Ik weet niet waarom ik dat nu interessant vind, maar misschien meer dat je dan gaat denken: ok, zij hebben samen iets, daar komt het op neer. Zij hebben samen iets gedaan. Dat ging niet helemaal goed, en is dat nog terug te halen in dat ze eerder samen gewerkt hebben. Of waar heeft die ander man dan ook allemaal nog gewerkt. Zo. MK: Nou ja, dat zou je in principe wel kunnen zien maar dan alleen als banen het 100% overlappen, dat ze bijvoorbeeld niet.. Niet zoals je net zag, dan heeft hij drie keer bij een bepaald bedrijf gewerkt, alleen een keer noemen ze het net anders, ja, dan komt ie natuurlijk niet naar boven. Want nu als je een persoon aanklikt, dan kijkt hij ook naar de hele periode, en niet alleen naar dat stukje wat je geselecteerd hebt, dus dan kun je ook zien of iemand later terugkomt of eerder terug zou komen. GK: Ja dat kan je zien ja. O ja, dat kun je natuurlijk juist zien met die dingen, maar dat is wel interessant. Ja. Wat nog meer? MK: Zou je die.. hoe zeg je dat? Zou je eerder zoeken op de connectie tussen twee personen of de historie tussen twee personen.. of van een persoon. GK: Nou alle twee wel maar.. Als je echt een concrete case hebt, deze case, weet je, dat is lastig. Weet je, ik weet niks van deze persoon en ook niet van het bedrijf. Ik weet hier eigenlijk helemaal niks van dus dan ga je heel snel denken, member of skp, weet ik veel. En dat is wel lastig, maar ik kan me wel voorstellen dat je dingen.. Je hebt natuurlijk voordat je zo’n onderzoek begint, heb je altijd wel een vermoeden of zo. Zeker met dit vermoeden is ook, er is iets met Cogas, met Anne Flierman en het feit dat hij in de politiek zit. Dus die drie lijnen. Dus dan ga je, ja dan ga je inderdaad netwerkanalyse ook: dus wie zitten er bij Cogas, wanneer kwam die die, dat. En dat kon nu niet, maar dan zie je die overlappingen. Maar dat zou je eerder doen, en dan ga je kijken: ok, wat hebben die mensen voor overlap, en dan ga je vervolgens googlen: ok, ze zaten ook in 1998 twee keer bij elkaar in een of ander ander board. Maar dat zegt nog zo weinig. Want ik bedoel ze hebben elkaars nummer, en het is niet van functie afhankelijk dat ze met elkaar praten, ja. Maar goed, je kan wel vanuit een beetje professioneel niveau en de historie natuurlijk ook. Hoewel, wat ik wel vaag vind, en dat is ook misschien het onderwerp, dan denk ik ja boardmember, ok.. En dan? Wat doe je? Wat ben je? En wat kan je daar dan in zien? Dat is wel.. Het zegt zo weinig, zeg maar. Het zegt heel weinig als je ziet staan: advisor voor Wierden. Ok, dat is een beetje, ja. Ja, dan moet je dat weer gaan nazoeken. Maar ik vind wel, al die mogelijkheden van en zo kijken en dan beneden, dat is wel handig. Ergens vind je dan wel het antwoord. Maar ik heb wel het gevoel dat je dat zelf vervolgens moet selecteren. Een soort eigen uitdraai ervan moet maken of zo. MK: Ja, het is ook bedoeld als een onderzoekstool. Wat ik al zei, het antwoord komt er niet kant en klaar uitrollen, denk ik. Daar geloof ik ook niet in hoor. GK: Nee, dat hoeft ook niet. MK: Ik denk ook niet dat je dat voor elkaar krijgt met deze data. GK: Nee, maar als.. Ik bedoel, dat blijft wel zo, als die data gewoon super opgeschoond is en alles klopt en helder. Ja, dan krijg je misschien weer heel veel. Maar op zich is het dan wel handig ja. Maar ja, toch. Ik heb nog niet heel erg een beeld van dit kan ik ermee omdat ik die case gewoon niet ken en dan. Je hebt niet echt een.. Ik probeer te denken aan de vragen die ik zelf heb gehad. Hoe je dat dan aan zou pakken. Even denken.. Of je zou willen weten. Bijvoorbeeld naar deze school; ik wil weten of docent Theo eigenlijk maar een beetje met belangen iets doet met Tom. Wat ga je dan doen? Je ziet ze altijd samen en je weet ze zijn.. maar zitten ook nog op een hoger niveau belangen en banden en kan daar ook dat ze daar samen een boek schrijven of zo. Dat is inderdaad.. Dan komt het dichterbij, dan ga je denken: ok, wat heeft Theo gedaan, nou huhhuhuh. En Tom ook, ja hmm. Sowieso zie wat Theo en Tom samen hebben gedaan en dan wil je inderdaad de hele.. dan wil je alles weten, van de eerste tot de laatste baan. En dan wil je weten, ok, waar.. Dan wil je vervolgens weten, hebben ze ook nog samen contacten en kun je daar.. Stel het gaat om waterschappen.. Ja, zo zou het..! Maar dan maakt het het voor mij wat praktischer. Dan heb je gewoon een vermoeden, want daar begint alles mee, en dan ga je daarop. En dan wil je inderdaad, dan zie ik al voor me, ok, hij heeft toen dat gedaan daar en Tom daarnaast ook, dan ga je twee mensen vergelijken en dan ga je zoeken naar anderen, die jij niet ziet, andere spelers in dat netwerk, ja. 45

MK: Ja, ik denk ook dat het heel interessant kan zijn dat je kan kiezen. Dat je of kan aanvliegen via wat je nu als laatste scherm hebt. Dus dat je iemand in kan tikken daar, of dat je begint vanuit een persoon en je onderzoekt zijn case en duikt er steeds dieper in. GK: Ja, of vanuit organisaties. Want vanuit organisaties, als ik dan weer hieraan denk. Dan zoek je die organisatie op: wie hebben er allemaal gewerkt, en wie zijn dan: O, Pietje Puk die heeft er in 1995 gewerkt, maar die is naar de waterschappen gegaan. O en die wordt wel heel vaak uitgenodigd. Ja, dat is leuk. Want als je alleen maar het CV van Theo en Tom zou kijken, dan zou je denken, ok, ja, dan leg je dat naast elkaar. Maar hierdoor kan je dat wel uitvergroten. Breder maken door de organisatie te bekijken en dan weer de andere in het netwerk en dan te denken: he wacht. Dat is, het verbreed wel echt je zoekveld en het koppelt veel meer. Ja, dat is dan. Ja dus je zou eigenlijk bijna, ja inderdaad, verschillende soorten netwerk, maar dan krijg je al snel, maar dat zijn mensen inderdaad die kunnen ook niet in de politiek hebben gezeten. Moet je gewoon heel Nederland erin of zo. MK: Zou je zo’n tool kunnen gebruiken? Als je een database zou onderzoeken? GK: Ja, lijkt me wel interessant, ja. Nou ja, ik zit het nu dus echt, omdat ik niet dit allemaal doe.. Maar ik kan me wel heel goed voorstellen.. Ja, wel, nu ik het ook even snel naar een soort van dichterbij vertaal dan.. Ik zou het dan ook wel boeiend vinden, want dan denk ik, o, dat wil ik wel weten, wat hij allemaal niet gedaan heeft, ja. Dat kan je in LinkedIn natuurlijk helemaal niet doen. Nee, dan zou ik het wel, ja, je hebt gewoon voorkennis nodig en nagooglen. Dat is het, maar het kan je wel.. Het is leuk als je door kan klikken en klikken en verbanden, verbanden leggen en dat iets dit voor je doet. En dat doet dit. In principe. Wacht ik ken wel.. Dat is wel grappig. Doekele Terpstra, staat die erin? Misschien alleen Terpstra.. MK: Nee, je moet wel de hele naam intikken anders doet hij het niet nog. GK: Volgens mij heet hij Doekele, MK: Anders moet je het even googlen. GK: Terpstra.. MK: Nee, ik zou nog even in die andere database kijken, daar doet hij het wel op Terpstra. GK: Ter… Erica.. Nee volgens mij heet ie man gewoon.. MK: Nee, geen D. O, je moet even op ok klikken, ja. GK: Ja, hij deed het wel. Nee, hij staat er niet in. MK: Nee, dat is omdat er volgens mij alleen bestuurders op een bepaald niveau instaan. En ze denken om bijvoorbeeld ook gemeenteraadsleden, dat soort dingen, erin te zetten. Maar dan kom je weer bij je ethische vragen terecht. GK: Ja. Het is sowieso heel boeiend dat je al die cvs van die mensen hier zo staan. MK: Ja, je ziet het meteen he? GK: Ja, want bij LinkedIn enzo dan moet je natuurlijk.. daar kan je het allemaal niet zien, dan moet je lid zijn. En nu zie je het wel. Het is wel.. Ja, ik heb dan Erica Terpstra die dan zo’n reisprogramma ineens doet, dat ze dan weer in de politiek gaat. Weet ik veel. Dat soort dingen wil je dan gaan onderzoeken. Dat is leuk ja. Dat je gaat kijken: ok leuk, hmm, zij strijdt er wel heel erg voor, waarom precies. Ja. Die heeft ook wel veel gedaan. MK: Wat is die bovenste? Nou moet je even in die andere kijken. GK: Vanaf 1954! MK: Ja, dat is wel heel lang. Maar het kan zijn dat er.. ja, 63 jaar. GK: Jeetje, wat is dat dan? MK: Moet je even wachten, ja, show details ja. GK: Haagse zwem en polo club! O tuurlijk is dat zo ja! O wat grappig, hc en pc, o wat komisch. Wat is dat? Ja het is een beetje jammer dat het zoveel Other services is. MK: Ja, omdat er zoveel niet ge.. ja is ook zo. Er moet eigenlijk ergens een database vandaan zien te komen waar gewoon bedrijven aan.. ja. Erica op reis. GK: Ja, Erica op reis.. dat is ook wel een hele andere sector. MK: Ik heb het ook gemaakt, deels om wat jij in het begin zei, dat die zo.. Die data-skills zo variëren. Dat je op deze manier een database echt ontzettend veel toegankelijker maakt voor journalisten. GK: Ja, inderdaad. In plaats van dat je draaitabellen maakt, kan je het nu gewoon zo bij elkaar zetten. Ja, dat is wel waar je. Ja, het is wel heel boeiend. Het is vooral, dat is met al die tools, dat zie ik ook met die tools die bij mij.. meetellen. Zodra het niet klopt, dat je snel afhaakt, dat je denkt, ja, kan ik hier nu op vertrouwen of zo? Dat is een beetje.. Bijvoorbeeld, dat zie je hier een nul staan en dan denk je: ja, dat kan toch niet? Dan ga je googlen. Niet alsof Google alles weet maar dan heb je meer het idee dat je controle hebt of zo. MK: Maar dat zegt iedereen hoor, het is ook bedoeld als aanzet voor een onderzoek en meer dan hier qua data inzit heb je gewoon niet. Nou, volgens mij zijn we er doorheen. Dankjewel. 46

D.7 Interview Roy Mevissen Date: 13 July 2016 Duration: 32 minutes Interview and transcript language: Dutch Transcript starts after explanation at 00:11

Key RM = Roy Mevissen (interviewee) MK = Marieke van Kouwen (author)

RM: 2009 tot en met 2016. Moet ik nog iets selecteren? MK: Alleen scrollen. RM: Twaalf. MK: Zo, dat heb je snel! RM: Denk ik. MK: Waarom denk je dat? RM: Omdat hier twaalf staat. MK: Ja, maar die vallen eraf, he. Er zijn natuurlijk twaalf punten, maar daarachter hangen weer bedrijven. Dus dit zijn alleen de samengevatte veranderingen in die sector. RM: O, maar.. moet ik dan boven gaan… MK: Kan ook. Je kan ook hier open klikken, dat kan ook. RM: Even kijken hoor. Maar hadden die kleuren nog eh? MK: Ja, die staan hier, dat zijn de sectors, die kan je aan- en uitklikken. RM: O dan tel ik gewoon, drie, zes, tien. Even kijken of dat makes sense.. Ja tien denk ik. Simpel tellen maar hoe.. het is ongewijzigd, toch? MK: Nou nee, het is erbij gekomen en er weer afgegaan. Deze zijn oud. De minnen gaan eraf. RM: Min. O ja, ook een andere kleur.. MK: Je kan ze open klikken en dan kan je bedrijven zien. RM: Die ging eraf. MK: Ja die was er al he, die was er al tijdens de periode. Kijk maar als je naar boven scrollt en je kijkt naar die oranje. Dan zal het denk ik die zijn. Want die eindigt hier, dus die is wel tijdens de periode. RM: Ja, ik moet wel nog even wennen aan die gedachtegang. Ja, dat heeft wel even tijd nodig. Denk ik. Door gebruik zal je bedrevener worden. MK: Ja. Daarom heb ik wat vragen gemaakt dan word je er vanzelf handiger in. RM: Moet ik nu verder? MK: Ja. RM: Wie is er toegevoegd aan zijn netwerk in 2003? MK: Ja, en je kan ook gewoon hier zoeken als je dat prettiger vindt. RM: Hoe bedoel je? MK: Je kan ook even in de browse even kijken, als je daar.. daar kun je ook het antwoord in zoeken. Even aan het kijken of… RM: Of het nog toegevoegde waarde heeft. MK: Ja precies RM: Wie is er toegevoegd aan het netwerk in 2003? Ja.. network. Goeie vraag. Niet bepaald, tenzij ik hier iets over het hoofd zie? MK: Dat zijn de bronnen van die ze geïncludeerd hebben. RM: Ok. O wacht. Ja, what a hell of a job. En dan moet ik even diep na gaan denken. 2013. MK: Drie toch? RM: Drie sorry. MK: Daarboven. Ja. RM: Toegevoegd. Nou, ik zou zeggen niemand MK: Dus nu kijk je naar de bedrijven. RM: O ja. MK: Dus die moet je open klikken. RM: Allemaal? MK: Nou ja, die andere zijn dus oud dus die zou sowieso niet kunnen. Dat zijn alle mensen die deactief zijn, wat.. alle 47 mensen deactief. RM: Apple en ik.. Jo Ritzen is erbij! Wat een feest man! MK: Hey! Goed hoor. RM: Jo-tje! Nou! MK: Nou die was er dus al, dus die is ook bij de punten, dus die is er niet bijgekomen. RM: Nee. Jo! Nou, handige app hoor! O tool sorry. MK: Ja goed he? RM: Ja aanzienlijk. Wat is de periode dat deze persoon en Anne Flierman voor dezelfde..? O, nu wordt het tricky. MK: Rechtermuisknop, control-klik. Ja, dan moet ie even nadenken.. RM: O, wat een vragen zeg! Zit al vooruit te kijken.. Gezamenlijk daar hebben gewerkt. Van 2003 tot halverwege 2005. Nou, erg handig. MK: Je probeert een beetje de vragen te benaderen die journalisten ook zouden kunnen stellen. RM: Ja, vanuit de tekst snap ik dat. MK: Dus het is niet per se zo dat ze allemaal een goed antwoord hebben, laat ik het zo zeggen. RM: Breng het netwerk rondom Flierman rond 2015 in kaart. Hoppetee. MK: Dan moet je even iets naar beneden scrollen, dan laat je hem boven in beeld dan kun je hem gewoon zien. Ja, dan kun je gewoon af en toe even spieken. RM: Edit unchanged.. Ja, nee, dan moet ik daar toch bij nadenken. Wat is waar? Breng het netwerk in kaart. MK: Nou, wat wil je weten? RM: Nou, ik moet al die personen hebben. MK: Ja, dan moet je verder gaan klikken want dan kan je ze verder open klikken. Dit zijn alleen de bedrijven. RM: Echt alle..? Ik hoef niks te noemen ik mag het alleen aan klikken. O, dat is nul. MK: Ja, je mag het vertellen, het staat toch op een tape-je toch? RM Oh! MK: Ja, dat is een bugje, schiet wel weer omhoog. Dat is nul, daar zit niks achter. Er staat gewoon niemand in dezelfde periode daar geregistreerd. Precies op het lijntje. RM: Nee, dat hoeft niet. Nou, als ik nu niks over het hoofd zie is het dit. MK: Maar nu heb je nog geen mensen toch? RM: Dus je moet alle namen hebben? MK: Nou alle.. Het lijkt me als je hem onderzoekt dat dat wel interessant is, dus.. Ik zou, de grootste zou ik dichtlaten want anders dan wordt je een beetje simpel. RM: Ja, maar goed, is er geen makkelijkere manier? Ik heb dadelijk wel het overzicht, maar om dan te zeggen dat het overzichtelijk is.. Nou ja.. MK: Nou, het is gewoon meer, als je dan kijkt naar die case, wat zou je dan willen weten over zijn netwerk bijvoorbeeld. Is dan iedereen interessant? RM: Ja, het gaat dan even over die Cogas, maar dat is niks veranderd. Het is gewoon.. MK: Bijvoorbeeld die Cogas , die zou je dicht kunnen klikken, want daar zit toch niks in waar je op door kunt klikken. Dat geeft al wat overzicht. Die, daar zit ook niks in, dus die kan je ook dicht klikken. En daar wordt je waarschijnlijk niet vrolijk van.. 145 ja, dat is wel leuk om te zien. Hij gaat in het hoekje zitten als het niet meer past. RM: Ik vind het wel mooi, maar ik denk wel dat je heel erg moet wennen. Ik denk als je er vijf keer mee gewerkt hebt dat het wel.. Het kan je wel helpen, zeker. Om zaken bij elkaar te trekken en verbanden te zien, alhoewel het natuurlijk feitelijk nog niks zegt. Maar goed. Dat was zijn netwerk. Binnen welke.. MK: Ik denk ook dat je, daarom heb ik er ook een case bij gemaakt, je moet je eigen vermoedens, je verhaal al een beetje een idee hebben, wat je combineert met dit verhaal. RM: Ja. Weet je wat aardig is? Wat ik heel erg aardig vind, kijk je zoekt nu naar iets he, en van daaruit kun je in ieder geval verder gaan werken. Maar het zegt nog niet over een bepaalde vooringenomenheid of zo. Maar je kunt in ieder geval wel zaken stellen dat je de onderste steen boven krijgt. Het wordt wel op een fraaie manier gevisualiseerd, die je ook makkelijk mee kunt nemen in jouw verhaal. Dus dat vind ik wel mooi. Het is wel een krachtige tool. Maar ja, ik moet nog heel erg wennen. Binnen welke sectoren beweegt Flierman zich op dat moment. O, dan moet ik die weet allemaal sluiten. Sectoren.. Eh education, public administration, other zit erin, elektriciteit. MK: Nou moet ie alles weer. Dat werkt niet, jammer he?! Dan kan je Eerste Kamer even dicht klikken denk ik. Ik denk dat hij dan al een stuk overzichtelijker wordt en je had er nog een met heel veel erin? Even kijken hoor.. RM: Nou het zijn de eerste lijn-lijnen denk ik dus public administration, other, education, elektricity en.. O, twee keer education. MK: Nee, er is er eentje die er al was. 48

RM: O er is er geen bijgekomen? MK: Nee, kijk, hier kan je ze ook gewoon zien. Tenminste als je aan het einde bent, als je zegt van: je kijkt alleen naar die sectoren die ervoor zat, je kan natuurlijk geen… Dan kan je net zo goed naar de stipjes kijken. Dat is denk ik net zo snel. RM: Ja, welke mensen van binnen het CDA heeft Flierman ook bij andere bedrijven in zijn netwerk? Reageren die op elkaar, boven en onder? MK: Nee, ja wel als je een andere periode selecteert, maar anders niet. RM: Welke mensen binnen het CDA heeft Flierman ook bij andere bedrijven in zijn netwerk? Deze? MK: Ik denk dat het een hele lastige vraag is hoor. Ik vroeg me af of het een relevante vraag is. RM: In het kader van de case? MK: Ja. Ik denk dat je hem alleen kan beantwoorden als je heel veel voorkennis hebt. Als je weet tot welke partijen mensen ongeveer behoren. Dan hoef je alleen mar zijn overige bedrijven-contacten open te klikken en dan hoef je niet de hele CDA te weten. RM: Het zijn er 145 op. MK: Ja, het is die megagrote.. Even kijken, op zich staan er hier niet zoveel in, dat zijn er vijf. En hier, eentje. Ik denk dat dat de enige manier is om hem te beantwoorden, dat het verder heel lastig wordt. RM: Ja, dan zou je misschien die andere.. nee, dan moet je.. MK: Ik vind het wel interessant omdat je kunt kijken hoe mensen elkaar aan een baantje helpen. RM: Ja, wat is zijn eerste baan in zijn netwerk? Dit is zijn eerste baan. Ministerie van Onderwijs.. Tot en met nu. Kijken of ik dat nu slim doe, dat weet ik niet. Vanaf zijn eerste baan. MK: Ik kan je wel helpen, het is niet zo’n hele moeilijke vraag als je zijn eerste baan selecteert. RM: Want, hoezo? MK: Dan selecteer je alleen zijn eerste baan, en die mensen blijven altijd in zijn netwerk. Ze verdwijnen niet. Dus als je alleen zijn eerste baan selecteert, dan heb je ze in principe allemaal volgens mij. RM: Ok MK: Je zou ook kunnen zeggen: Die Wim Deetman, komt die later nog een keer terug? RM: Want de journalist wil iets blootleggen toch; die belangenverstrengeling? MK: Ja, die wil eigenlijk onderzoek naar inderdaad die belangenverstrengeling. Kijk, hier kan je dan zien waarom Wim Deetman er twee keer instaat, omdat hij twee keer staat geregistreerd. RM: Nou ja, het is wat ik zeg he, als je puur naar de feiten kijkt dan kun je iets stellen, dan kun je iets verwachten wat betreft die belangenverstrengeling. Maar ik weet niet of het één en één koppelen van data of dat dan een bewijs oplevert. MK: Geen bewijs, maar wel een aanknopingspunt. RM: Ja zeker. MK: We zeggen dat altijd ook over de database; het is geen kennis, want het zijn geen feiten. waar je naar kijkt. Het is alleen informatie waar je dan weer op verder kan zoeken. Dus ik denk dat die hele applicatie ook zo benadert moet worden. Je krijgt geen pasklaar antwoord, dat kan ook niet. RM: Ja, ik vind het wel superhandig, en zoals ik al zei, het visuele is interessant. Maar zoals ik al zei, je moet het wel even in de vingers krijgen. Dat bovenste gedeelte is wel logisch, maar vervolgens moet je.. Nogmaals, ik ben niet superscherp nu. Je moet er wel heel erg je hoofd bijhouden. Maar dat zal minder worden naarmate je het meer gebruikt hebt. Kijk, het visuele, als je het afzet tegen die eerste, het visuele maakt het tegelijkertijd ook veel makkelijker voor je. En ja, je komt sneller tot conclusies. Ik vind het wel heel mooi ja. Het is wel een mooie tool voor onderzoeksjournalisten. MK: Daar is hij ook voor bedoeld. Werk je zelf veel met data? RM: Nee. MK: En als je onderzoek doet naar iets, hoe pak je dat aan? RM: Dat ligt eraan wat je onder onderzoek verstaat. Ik ben geen onderzoeksjournalist. Ik zit even te denken vanuit het verleden waar ik wat vaker met diepgravende producties aan de slag ging. Ja, wat doe je? Dit is heel specifiek, he? Dat is echt gericht op conflicten en belangen. Maar ik kan me herinneren dar ik in het verleden de wandel van een wethouder gecheckt heb die wethouder VROM was en tegelijkertijd een adviesfunctie bij een boerenbond. En dat die boerenbond ineens mocht uitbreiden in een gebied waar je helemaal niet mocht uitbreiden. Ja, weet je daar heb ik geen tools voor gebruikt of wat dan ook, dat is gewoon documenten verzamelen, interviewen. Kijk, die link was wat duidelijker en minder gecompliceerd dat deze. Maar ja, hoe maak je het hard? Sec, in dit geval, dat geldt ook voor deze case, er is een onderling verband, maar hoe maak je nu hard dat er achter gesloten deuren tegen een ambtenaar is gezegd van ik knijp wel een oogje dicht? Dat krijg je nooit hard. We kunnen in ieder geval de suggestie wekken. Dus ja, spitten. Maar volgens mij blijft onderzoeksjournalistiek ook altijd mensenwerk. Maar dit kan je wel degelijk helpen ja. MK: Dat denk ik ook. Ik heb ook gemerkt in mijn onderzoek, dat niet iedereen dezelfde skills heeft. Ook al ben je datajournalist of onderzoeksjournalist, de een werkt wel met data en de ander helemaal niet en de vraag is hoe 49 diepgravend vind je iets. En ik hoop daar met mijn tool aan bij te dragen, dat je de data toegankelijker maakt. RM: Ja, politiek verslaggevers zullen een gat in de lucht springen. Zeker, ja dat is mooi. Kijk als je teruggaat naar toen ik net mijn eerste baan had in 1998, toen had je nog een Pietersen. Moest je alles met de hand alles zelf gaan inchecken. Er zijn al veel dingen bijgekomen, veel dingen zijn al openbaar, maar dit maakt het helemaal inzichtelijk. MK: Zijn er nog dingen die je mist? RM: Ja missen weet ik niet. Maar nogmaals, ik vind dit nog heel even lastig. Dat moet je doorkrijgen. Vanaf nu, als bleu persoon die niet helemaal scherp is, dat heb ik nu al zes keer gezegd, verplicht het me echt tot heel diep nadenken en ik vraag me af of dat makkelijker kan. Want heb je alle informatie nodig, dat weet ik dan niet. Want jij zegt, daar hoef je dan niet naar te kijken, want hier hoef ik in principe niet naar te kijken? MK: Ja die ook wel ja, die is dubbel in dit geval. Die staat hier ook. RM: Vanuit de praktijk, wat ik dan niet nodig heb, zou ik dan ook snel moeten kunnen ditchen. Want ik krijg hier vijf miljoen kamerleden, heb ik die nodig, dat weet ik niet. MK: In dit geval krijg je dat niet, want je ziet niet alle kamerleden, maar alleen de kamerleden met wie hij in die periode daar gezeten heeft. RM: Ja das waar. MK: Wat je hiervoor kreeg was dat je dat wel krijgt, dat je alleen de personen zijn die aan een bedrijf zijn gekoppeld en dat kunnen er dan heel veel zijn. Maar ja, als de een er in 1998 zat en de ander in 2016 kun je je afvragen of daar enig verband in te herkennen is. RM: Ja dit moet je echt onder de knie krijgen. It does make sense, maar als ik het zo voor me zie, dan voel ik het nog niet. MK: Nee, daarom heb ik ook een case gemaakt zodat je ziet waar je tegenaan loopt. RM: Ja, misschien logische kleuren, weet ik het, maar je hebt die kleuren natuurlijk nodig voor het soort organisaties. Maar misschien kun je de organisaties dan weer veranderen in symbolen. Maar goed. Misschien ligt het ook aan mij, dat sluit ik ook niet uit. Ja, in mijn hoofd is het moeilijk. MK: Het is ook moeilijk. In mijne ook hoor. Het is ook lastig, maar het geeft wel de tijdsrelatie aan. Een andere optie is dat je twee netwerken maakt. Twee losse netwerken van het begin- en eindpunt en dat je dan met de hand moet gaan uit zitten vissen wie er af is gegaan of bij is gekomen, maar dat is niet te doen in dit geval. Heel vaak zijn ze vaak zo gigantisch, dat kan je gewoon niet.. Dat is echt veel werk. Dus daarom heb ik ervoor gekozen om in plaats daarvan een verschil map te maken. RM: Zou er ook een mogelijkheid bestaan om dit te embedden ergens? MK: Hoe bedoel je? RM: In je verhaal; stel je hebt het verhaal geschreven als journalist, mag je dit dan ook gebruiken. Zodat je ook iets klikbaars hebt? MK: Ik denk het wel, het zou wel moeten kunnen volgens mij, ik denk wel dat dat kan. RM: Dan bied je de lezer ook iets leuks; beetje klikken, beetje kijken. Ja, dat is toch leuk? MK: Daar heb ik het nu nog niet op gemaakt. Je zou het ook nog na kunnen bouwen. Maar ik denk dat het wel moet kunnen, maar voor nu was dit al genoeg werk. RM: Ja, dat snap ik. Maar als journalist denk ik van ja: uiteindelijk zou dat niet misstaan in je verhaal. Dus ik moet zeggen: je kunt de data gebruiken, ouderwets vanuit de krant om zaken inzichtelijk te maken, als graphic, maar het is ook heel erg leuk om vanuit de digitale wereld als lezer dan door te kunnen klikken en te zien. MK: Ja, ik heb eerder ook met journalisten gesproken, maar die zeiden; als we dat soort illustraties maken dan huren we een bureau in, die maken een speciale illustratie ervoor in onze stijl. Ja, daar zit ook wel weer wat in. Dit is natuurlijk heel generiek dan. Bij grote partijen dan in ieder geval. RM: Vanuit de krant dan. Digitaal niet zo. MK: Bij kleine partijen zul je dat minder hebben.Analysis

50

TRANSCRIPT E: ANALYSIS

E.1 Perceived effectivity Remy Koens Soms staar je je gewoon helemaal blind op zo’n grafiekje en daar kom je niet verder. Even een andere manier van visualiseren, dat zou ook dit kunnen zijn. (in staat zijn andere conclusies te trekken door de andere manier van visualiseren) MK: Zou je dit nu gebruiken als tool voor je werk? RK: Ik denk het niet. Ik vind het moeilijk want ik werk zelf vooral met grote bulken data. En ik werk daarmee.. het is mijn specialiteit daar iets interessants uit te halen. En in principe, ja, nemen jullie de stap van mij over en proberen jullie al wat interessante uit deze data al te laten zien. Ik zou het dus zelf niet per se gaan gebruiken, maar het is voor mijn collega’s misschien heel prettig juist om zoiets te hebben. Want ik zeg negen van de tien keer nee als ze vragen van he, kun je dit eens voor me onderzoeken of opzoeken. Omdat ik daar geen tijd voor heb. (heeft het gevoel dat het zijn werk uit handen trekt, wel handig voor collega’s) Dus kortom dus bij mijn onderzoek zie ik het mezelf zie ik het niet gebruiken, maar het kan wel heel veel last uit mijn handen nemen, wat voor mij net zo waardevol is. Voor mijn collega’s is het misschien nog iets waardevoller, want het is wel, ja, dit soort data is data wat we heel regelmatig gebruiken en opzoeken. (kan last uit handen nemen, deze data wordt vaak gebruikt) Het kan voor mij wel heel fijn zijn om gewoon.. voor ik aan een project ga beginnen om een beetje te kijken is dit iets waar ik een week tijd in wil gaan steken? Denk ik dat hier een goed genoeg verhaal uit gaat komen? Dan is hierin rondmuizen, dat is zoveel efficiënter en zoveel duidelijker, dan partij en politiek. (goed als startpunt, effectiever dan pdc site) Ja, je kan er.. Nou mijn collega’s dan, die zouden er zoveel meer mee kunnen dan partij en politiek simpelweg omdat je even de netwerken kan checken en crosschecken. (effectiever dan pdc site doordat je netwerken kunt checken) Ja, dit kan een normale journalist kan dit niet bereiken om heel efficient even heel snel zo’n netwerk voor ogen te krijgen. En ik heb genoeg collega’s die dat heel interessant vinden wel. (snel een beeld krijgen van een netwerk)

Teun Gautier En dat er misschien mensen naar boven komen in de periode die jij aan het onderzoeken ben, waarvan je zegt, O, zoals jij daarnet had met Geert Wilders, waarvan jij zegt: O, kennen die elkaar, ok. Dus dat dat misschien een nieuwe richting kan geven aan je onderzoek. (kan je een nieuwe richting geven in je onderzoek) Het alternatief wat er nu is, is op Wikipedia naar die van Demmink te gaan kijken en die van Opstelten. Ja, dan kom ik er niet uit, kan ik het allemaal gaan zitten lezen, maar dat schiet niet op. En dan kom ik ook, dan heb je een hele beperkte serendipity. He, want ik zie nu ineens Marijke Vos, hee.. staan en Keizer bij Rijksuniversiteit Leiden en dan zie je Joop van den Berg en dan denk ik, wacht eens even.. (weinig alternatieven om deze data te doorgronden) Dus dat brengt je dan op ideeën, ook als journalist denk ik. Dus dat doet het heel erg. Ik heb nu al drie of vier keer gehad dat ik dacht van he! he, wacht eens even… Die zaten daar.. en dat leid mij in dit geval naar de vraag: Maar wie heeft nu Wilders eigenlijk op de lijst gezet? (brengt je op nieuwe vragen)

Dimitri Tokmetzis Perceived Effectiveness (effectivity) MK: Zou je dit kunnen gebruiken in je werk? DT: Ja, ik denk het wel. Het is al een hoop werk om zoveel data erbij te voegen. (data al bij elkaar voegen neemt een hoop werk uit handen) Maar het is, ja voor mij zit de meeste tijd gewoon in het zorgen dat je data, dat je er iets mee kan überhaupt. (data al bij elkaar voegen neemt een hoop werk uit handen) maar het zal mij al een diepvries waard zijn al je gewoon, als je eenmaal zo’n netwerk hebt, dan heb je al best wel wat stappen doorlopen (basisnetwerk genereren is een goed begin voor een onderzoek)

Gemma van der Kamp Maar dan denk ik wel direct: ik kan net zo goed zijn CV gewoon bekijken. (...) Nee, dat is natuurlijk heel onhandig. Want dat is niet in die periode, nee, dat is niet handig. Nee, dat is waar. Ja natuurlijk, dan moet je dat weer gaan.. (...) Nou ja, ook dan moet je weer gaan kijken wanneer precies. (Historische informatie Clique heeft voorkeur over plat CV) Maar je hebt wel overzicht. Je begint met niks normaal gesproken. Als ik dit uit zou moeten zoeken dan ga je googlen. En nu heb je wel, je hebt wel zijn netwerk in kaart. (snel beeld van netwerk) dus wie zitten er bij Cogas, wanneer kwam die die, dat. En dat kon nu niet, maar dan zie je die overlappingen. (handig voor het vinden van overlap tussen twee netwerken) Ergens vind je dan wel het antwoord. Maar ik heb wel het gevoel dat je dat zelf vervolgens moet selecteren. Een soort eigen 51 uitdraai ervan moet maken of zo. (antwoord op je vraag kun je vinden maar wordt je niet pasklaar aangereikt) Maar hierdoor kan je dat wel uitvergroten. Breder maken door de organisatie te bekijken en dan weer de andere in het netwerk en dan te denken: he wacht. Dat is, het verbreed wel echt je zoekveld en het koppelt veel meer. (maakt het leggen van verbanden makkelijker) Zou je zo’n tool kunnen gebruiken? Als je een database zou onderzoeken? GK: Ja, lijkt me wel interessant, ja. (bruikbaar bij database onderzoek) Het is leuk als je door kan klikken en klikken en verbanden, verbanden leggen en dat iets dit voor je doet. En dat doet dit. In principe. (legt verbanden voor je) In plaats van dat je draaitabellen maakt, kan je het nu gewoon zo bij elkaar zetten. (versnelt researchwerk)

Roy Mevissen Het kan je wel helpen, zeker. Om zaken bij elkaar te trekken en verbanden te zien (helpt bij het zoeken naar verbanden) En ja, je komt sneller tot conclusies. (sneller conclusies maken) 52

E.2 Insightfulness Remy Koens k wist niet dat hij dit heeft gedaan. Die kent ie, o ja, hier kent hij er al een stuk meer. Deze is er nu bij, Shell. negen Jo Ritzen Dat is 2003 tot 2005. Ja, Bram Peper ok, Chang Li.. en Guus .. de is-jes waren unchanged active dus dat is netwerk wat we willen zien, de plusjes dat is erbij gekomen, dus dat willen we ook zien. Dus dat is netwerk, die is toegevoegd, die was er al, die zijn eruit gehaald, dus die zijn ook toegevoegd. Dus eigenlijk zijn het alleen maar plusjes. Ja, deze drie. Sociaal Cultureel Planbureau Grappig om die golfbeweging zo te zien. (kan patroon zien in timeline) Ik ben benieuwd naar zijn onveranderde netwerk, nee wacht zijn inmiddels inactieve netwerk, baan, zijn mogelijke netwerk in Rotterdam.

Teun Gautier ik heb kennelijk een te ruime periode want hier, moet je kijken… ik dacht dat hij hier en dat begrijp ik niet helemaal, hier is Economische Zaken. En hier is hij Algemene Zaken Buitenlandse zaken, Tweede Kamer heel eventjes, ja, dan gaat hij hier naar Shell, en dan wordt hij hier.. Ja, dat is een boeiende want ik wist helemaal niet dat deze kennelijk voor de VVD in de gemeenteraad van Utrecht heeft gezeten Ja het is een PvdA’er daar is Jan Peter Balkenende, drie keer en Mei-Li Vos, ja, die is kamerlid He kijk, Laurens Jan komt erin voor.. zie je dat?

Dimitri Tokmetzis nou ja, als ik het onderwerp weet dan is deze natuurlijk heel interessant. Die gas, air. (verbind onmiddelijk conclusie aan outlier status sector) Er zijn best wel veel dingen afgevallen, weinig bijgekomen. Jo Ritzen Dus.. Ravenstein, Bram Peper weer. En weer Bram Peper, in verschillende rollen blijkbaar. het is toch vooral onderwijs hè? dit is echt de enige link die interessant lijkt op het moment. Wel gek dat hij juist in Cogas zit, dat is zo’n outlier. De rest is allemaal iets anders. Ja dat STRAC misschien nog. Ok, ja, Jo. Ok, dat zijn er dus twee. Bram Peper. het is wel goed om te snel te zien dat zo’n Cogas bijvoorbeeld, dat dat vrij nieuw is voor hem. Wim Deetman

Gemma van der Kamp Nou weer tien! En die baan, maar die kan natuurlijk ook dat hij mensen ontmoette in 2003 pas.. En die, die twee dan.. Die in ieder geval. En dan zit die er ook bij natuurlijk. Bestuursforum… Dus alleen die eigenlijk dan. Dat is die. Jo Ritzen. Was dat de enige? Ja blijkbaar. Ja, ok dus dat is 2,5 jaar, zoiets. Maar hier zaten ze eventjes samen. En dat is ook het enige moment. Maar ja, dan ken je elkaar. Die Wim Deetman die komt wel vaker terug. GK: Nou Wim, die zit erin. Meerdere dus daar. Vanaf 1954! Haagse zwem en polo club! O tuurlijk is dat zo ja! 53

Roy Mevissen tien. Even kijken of dat makes sense.. Ja tien denk ik. Jo Ritzen is erbij! Van 2003 tot halverwege 2005. Eh education, public administration, other zit erin, elektriciteit. Nou het zijn de eerste lijn-lijnen denk ik dus public administration, other, education, elektricity en.. Het zijn er 145 op. Dit is zijn eerste baan. Ministerie van Onderwijs.. Wim Deetman 54

E.3 Data reliability Remy Koens dit is een completere, of wordt in ieder geval completer… (completer dan pdc site)

Teun Gautier mijn punt is dat ik merk dat er dus mensen niet instaan, bepaalde lagen.. (mist informatie) Ja, je hebt zo’n boekje met alle publieke functies. (toevoegen data) Overigens, Benschop had in Groningen gestudeerd, hè? MK: Studeren staat er niet altijd in. (informatie over studie- achtergrond) er zijn een heleboel Shell-banen, maar die zijn allemaal niet geïndexeerd onder geel, en die zouden eigenlijk allemaal onder geel moeten staan. Die staan nu allemaal onder Other. Ja, dat is natuurlijk nog een ander issue, van data.. (incomplete data) data en als je ermee werkt moet het eigenlijk goed zijn, allemaal. (incomplete data) verbaast me eigenlijk dat mensen met zulke hoge functies er niet in staan. (incomplete data) of je Wikipedia kan scrapen.. (toevoegen van Wikipedia data) Ja, dat het systeem dat eruit haalt, dat zal wel maar dat is niet een hele wezenlijke relatie in het kader van de rol van Brinkhorst op AZ in die periode. Dus nou ja, all-in-all is het wel onvolmaakt op data-niveau. (incomplete data) ik denk dat het op data-niveau te onvolmaakt is.(incomplete data) ik geloof dat de ultieme stap zou kunnen zijn om big data, maar dan dus echt big data, gewoon alle verenigingen en alles hoppakee, dat die ineens dingen inzichtelijk gaan maken die we nu niet zien. (incomplete data) een link met Wikipedia gelegd moet worden. (toevoegen van Wikipedia data)

Dimitri Tokmetzis Het probleem nu met Transparant Nederland is: er zit nog te weinig data in. (mist data) wie staat er in voor de kwaliteit van die data en die categorisering? (kwaliteitscontrole data)

Gemma van der Kamp Maar ja, dat is wel gek dan. Want hij heeft daar natuurlijk wel contacten opgedaan. Maar die staan hier niet in. (mist niet- politieke contacten) maar dan krijg je al snel, maar dat zijn mensen inderdaad die kunnen ook niet in de politiek hebben gezeten. Moet je gewoon heel Nederland erin of zo. (mist niet-politieke contacten) Het is vooral, dat is met al die tools, dat zie ik ook met die tools die bij mij.. meetellen. Zodra het niet klopt, dat je snel afhaakt, dat je denkt, ja, kan ik hier nu op vertrouwen of zo? (betrouwbaarheid data belangrijk)

Roy Mevissen - 55

E.4 Extra information need Remy Koens dus ik wil altijd wel graag zien waar informatie vandaan komt als ik het dan via een derde partij opvraag. (duidelijke brondvermeldingen) Ik zou het wel prettig vinden ik hier bij deze personen ook nog een korte beschrijving, een titel of iets dergelijks.. Nou ja, hier zitten heel veel namen tussen die ik wel ken, maar degene die ik dan niet ken, dat is dan weer.. (betere beschrijvingen van functies) Hij heeft er geloof ik drie keer gewerkt, ik denk dat het daardoor komt. Dus volgens mij zitten er drie punten in, omdat in Rotterdam in de gemeenteraad heeft gezeten ofzo. (meer details in de change vis)

Teun Gautier Ja, ik vind wel, want ik vind die positions heel.. wat dun, want er staat position, in dit geval ‘member’, wat is dat? en dat had je het natuurlijk met de burgemeester, daar stond boardmember en bij minister stond ook boardmember. Ja, dat is een beetje dun.(mist informatie functies) Even kijken hoor.. oh APCO. En als ik nu wil weten wat APCO is? (mist informatie over bedrijven)

Dimitri Tokmetzis dat van Overijssel, kan ik dat opzoeken? Ik heb geen idee wat dat is. (mist informatie organizations) het zou handig zijn als je snel informatie over zo iemand kan.. doen. (mist extra informatie personen) Nee, je hebt natuurlijk achtergrondinformatie nodig om dat te kunnen beoordelen, dat kunnen machines nog niet. Zoals ze niet kunnen zien dat dat Cogas, dat dat eigenlijk een hele rare is. (achtergrondinformatie moet je zelf ergens vandaan halen)

Gemma van der Kamp En dan krijg je al snel. Het is logisch als hij daar werkt, maar ja met welke andere energiemaatschappijen? (mist informatie samenwerking met andere bedrijven in de sector) En wat speelde er toen bij Cogas. (mist interne informatie bedrijf) Want je hebt wel wat achtergrondkennis nodig, anders denk je heel snel van ja, wie is dat en weet ik veel? (mist achtergrondinformatie) Ja. Maar dan is dan weer onderwijs toch? Volgens mij wel, volgens mij is dat onderwijs. (mist bedrijfsinformatie) je hebt wel achtergrondkennis nodig. (mist achtergrondkennis) Je hebt wel achtergrondkennis nodig anders is het niet, dan ga je vanzelf.. Ja ik weet niet. (mist achtergrondkennis) Ik weet hier eigenlijk helemaal niks van dus dan ga je heel snel denken, member of skp, weet ik veel. (mist goede functiebeschrijving) Wat doe je? Wat ben je? En wat kan je daar dan in zien? Dat is wel.. Het zegt zo weinig, zeg maar. Het zegt heel weinig als je ziet staan: advisor voor Wierden. Ok, dat is een beetje, ja. Ja, dan moet je dat weer gaan nazoeken. (mist goede functiebeschrijving) Ik heb nog niet heel erg een beeld van dit kan ik ermee omdat ik die case gewoon niet ken (mist achtergrondinformatie) Nee, dan zou ik het wel, ja, je hebt gewoon voorkennis nodig en nagooglen. (mist achtergrondkennis) Ja het is een beetje jammer dat het zoveel Other services is. (mist sectorinformatie)

Roy Mevissen alhoewel het natuurlijk feitelijk nog niks zegt. (informatie, geen feiten) Maar ik weet niet of het één en één koppelen van data of dat dan een bewijs oplevert. (geen feiten) 56

E.5 Perceived Usefulness Remy Koens Ik neig toch steeds naar deze tool. Als het neerkomt op periodes en overlappingen en koppeling­en, omdat dit hier gewoon visueler en makkelijker te zien enzo, dan hier. (prefereert tool over browse) daar het is wel sterk om nu zo door te klikken. (over de change vis)

Teun Gautier ik die interface prachtig vind, echt onwijs mooi. (grafisch mooie interface) Dus dat is boeiend, maar dat is iets… toevalstreffer, dat is er doorheen grazen, je kunt natuurlijk heerlijk een dag zitten en klikken en denken hé, hé, interessant....(prettig om serendipiteit te hebben) Maar als ik eens even kijk naar die applicatie; ik zit echt met mijn mond open, ik vind het echt te gek. (onder de indruk van applicatie) als ik nu wil weten wie Joop van de Berg is, dan ga ik hier zoeken. Dus in die zin.. Maar ik vind deze plaatjes van Opstelten, vind ik echt magistraal. En je kunt heel mooi indikken op periode, vind ik ontzettend gaaf. (handige tool om periodes te onderzoeken)

Dimitri TokmetzisMaar ik denk wel dat wel goed is dat je zo klikkend de dingen open en weg kunt klikken. (handig om zelf te kunnen bepalen wat open en dicht wordt geklikt) Ja, op zich vind ik het wel werken ja. (effectief voor uit te voeren taak) Al is het maar voor een snel beeld. (handig om snel een beeld te krijgen van persoon en netwerk) dat uitklikken vind ik echt wel handig. Ja, het is toch een beetje speuren he, een beetje er doorheen gaan. (ondersteunend in speurwerk)

Gemma van der Kamp Maar, dat is wel zo, het helpt je lijntjes uit te zetten voor jezelf. (helpt bij het vinden van verbanden in je onderzoek) het is echt een handigheidje zo. (helpt bij het vinden van verbanden in je onderzoek) Maar je hebt wel drie verschillende manieren. Die, die en dan ook nog via dat netwerk samen. (drie manieren van onderzoeken) Dat waar het overlapt. Ik weet niet waarom ik dat nu interessant vind, maar misschien meer dat je dan gaat denken: ok, zij hebben samen iets, daar komt het op neer. (interesse in het vinden van overlappingen) Of waar heeft die ander man dan ook allemaal nog gewerkt. Zo. (relational vis interessant) Maar ik vind wel, al die mogelijkheden van en zo kijken en dan beneden, dat is wel handig. (waardeert de mogelijkheden van de selectie van periodes) Ik zou het dan ook wel boeiend vinden, want dan denk ik, o, dat wil ik wel weten, wat hij allemaal niet gedaan heeft, ja. Dat kan je in LinkedIn natuurlijk helemaal niet doen. (toegevoegde waarde inzichtelijke persoonsinformatie) Het is sowieso heel boeiend dat je al die cvs van die mensen hier zo staan. (toegevoegde waarde inzichtelijke persoonsinformatie)

Roy Mevissen Wat ik heel erg aardig vind, kijk je zoekt nu naar iets he, en van daaruit kun je in ieder geval verder gaan werken. Maar het zegt nog niet over een bepaalde vooringenomenheid of zo. Maar je kunt in ieder geval wel zaken stellen dat je de onderste steen boven krijgt. Het wordt wel op een fraaie manier gevisualiseerd, die je ook makkelijk mee kunt nemen in jouw verhaal. Dus dat vind ik wel mooi. Het is wel een krachtige tool. (mooie grafische uitwerking, helpt bij onderzoek) Ja, ik vind het wel superhandig, en zoals ik al zei, het visuele is interessant. (visuele uitwerking helpt bij het maken van verbanden) Dat bovenste gedeelte is wel logisch, maar vervolgens moet je.. (timeline duidelijk, meer moeite met change vis) Kijk, het visuele, als je het afzet tegen die eerste, het visuele maakt het tegelijkertijd ook veel makkelijker voor je. (visuele uitwerking helpt bij het maken van verbanden) Maar dit kan je wel degelijk helpen ja. (hulp bij onderzoek) politiek verslaggevers zullen een gat in de lucht springen. (goede tool voor politiek verslaggevers) 57

E.6 Nice-to-haves Remy Koens zou ik het iets meer groeperen hier, zodat het iets minder warboel is, gewoon de namen… MK: Iets verder uit elkaar ofzo? RK: Onder elkaar ofzo, ik weet niet. MK: Een lijstje.. RK: Een lijstje ja. (lijstje ipv netwerkview bij veel links in de change vis) RK: Ja, ik ben altijd een voorstander van zelf je gegevens kunnen toevoegen. En.. mits jullie het dan cureren. (zelf data toe kunnen voegen) Maar wat ik dan ook altijd heel prettig vind is om de data die ik dan hier voor me zie ook te kunnen exporteren zodat ik ook even in Excel, platte links zie, o ja, zo is dat aan elkaar gekoppeld. (exportfunctie) Dan kun je toch sneller ordenen en sorteren. MK: Ja, omdat je dan toch je eigen selectie kunt maken. En niet de hele berg krijgt. (je eigen gegevens-selectie kunnen maken) hier valt ook nog wel wat te filteren: laat alleen actieve functies zien, laat alleen inactieve functies zien, laat alleen die sector zien, laat alleen personen zien. (meer filteropties in de changevis) Kijk met, bijvoorbeeld een exporteerfunctie erbij, dan wordt het voor mij al een stuk interessanter. (exportfunctie) Dat is dan misschien wel een alternatief in plaats van lijstjes dat je hierop klikt en dat je dan rechts op kan klikken ofzo en dat je daar rechts een gedetailleerdere pagina krijgt. MK: Ja zoiets ja dat zou niet zo gek zijn. RK: Wat meer een artikel of zoiets. (meer details in een losse pagina)

Teun Gautier En ik kan niet hier zeggen wat is de relatie tussen Laurens Jan Brinkhorst en Dick Benschop? (relatie tussen twee willekeurige personen) Je zou eigenlijk in dit schema, zou je natuurlijk meerdere personen moeten kunnen zetten, dus add new person en dan heb ik Dick zijn timeline, Dick Benschop timeline en… (meerdere personen vergelijken) Dat toevoegen van meerdere mensen zou heel boeiend zijn, dan kun je ook in een keer.. Desnoods kun je dan nog visueel duidelijk maken van he, wacht even, zij zaten samen in het bestuur van Minerva van 82, aha. (grafische automatische connectie tussen twee personen maken) dus ik vind deze ontsluiting ook heel gaaf, zeker als je het nog iets kan tweaken, meerdere namen, dat soort dingen. (meer eigen inbreng) of integreer dit met Wikipedia. Dus dan zit je op Wikipedia, dan klik je op de naam en dan zit dit.. poef.. (integratie met Wikipedia)

Dimitri Tokmetzis ik zou wel snel kunnen zien wie er dan, als je zo uitklikt, wie er nog , nou dat staat er op zich in, wie er nog meer in zo’n board zit en wat hun netwerk is en waar die dan overlapt. Je zou op zich het aantal overlappingen dat mensen hebben kunnen laten zien. (vergelijkingen in de verschillende contacten bij een bedrijf en ranking van degene met de meeste overlappen) geef me bijvoorbeeld de top tien van mensen waar hij het meest mee.. overlappen heeft. (top 10 personen met meeste overlap in netwerk) dat je wel soort statistiek eruit kan genereren, dat zou handig zijn denk ik. (statistiek genereren die het verhaal kan ondersteunen) Nou, wat belangrijk is voor zo iemand. Stel nou iemand heeft er heel veel banen bij.. Of je zou ook nog iets met de edge- dikte kunnen doen voor de periode dat iemand erin zit. Als het heel kort is geweest bijvoorbeeld, dat je gewoon een dun lijntje ziet, en als het heel lang is geweest, dat is belangrijk. (edge dikte nav duur functie) dat je ook het klikken wordt gestuurd; waar klik je nu als eerste op. (user meer sturen) meestal waar dit soort dingen waarde in krijgen is als je kunt categoriseren en mensen in bepaalde categorieën bij elkaar kunt brengen en daarmee kunt schuiven. Waar je al een paar jaar naar op zoek bent. (personen kunnen categoriseren) weten waar je op moet focussen en ook voor de statistiek en ook gewoon iets in zo’n verhaal kunnen vertellen van nou, de bedrijven hebben zoveel miljard gekregen en de universiteiten zoveel. (statistiek genereren die het verhaal kan ondersteunen) Het zou handig zijn als je de database ook hier kan aanpassen, makkelijk. Of dat je zelf categorieën kan bijmaken dat zou.. (database in visualisatie kunnen aanpassen) gewoon compleet eigen categorieën; interessant, niet interessant of zo. (je eigen categorieen aanmaken) en dan kan exporteren desnoods weer (exportfunctie)

Gemma van der Kamp Met wie van Nuffic, met welke wat hij nauwer, het meest waarschijnlijk dat hij daar meer.. (nabijheid berekenen) 58

Kan je dan zien wie er nog meer bij Cogas actief waren of zo? (overzicht bedrijfsinformatie) Dan zou ik ze naast elkaar zetten, twee schermen open klikken en dan, ok, Anne en Wim Deetman, wat doen die samen, zo. Maar dan ben je al wat verder. Als je bijvoorbeeld wat aanneemt of suggereert dan lijkt het me handig. (vergelijking twee personen) Ja, of vanuit organisaties. Want vanuit organisaties, als ik dan weer hieraan denk. Dan zoek je die organisatie op: wie hebben er allemaal gewerkt, en wie zijn dan: O, Pietje Puk die heeft er in 1995 gewerkt, maar die is naar de waterschappen gegaan. (meer mogelijkheden om organisaties te onderzoeken)

Roy Mevissen Vanuit de praktijk, wat ik dan niet nodig heb, zou ik dan ook snel moeten kunnen ditchen. Want ik krijg hier vijf miljoen kamerleden, heb ik die nodig, dat weet ik niet. (zelf dataselecties kunnen maken) Zou er ook een mogelijkheid bestaan om dit te embedden ergens? MK: Hoe bedoel je? RM: In je verhaal; stel je hebt het verhaal geschreven als journalist, mag je dit dan ook gebruiken. Zodat je ook iets klikbaars hebt? (mogelijkheid tot embedden in eigen online artikel) uiteindelijk zou dat niet misstaan in je verhaal. Dus ik moet zeggen: je kunt de data gebruiken, ou­derwets vanuit de krant om zaken inzichtelijk te maken, als graphic, maar het is ook heel erg leuk om vanuit de digitale wereld als lezer dan door te kunnen klikken en te zien. (mogelijkheid tot embedden in eigen online artikel) 59

E.7 Perceived understandability Remy Koens Als je de legenda een beetje door begint te krijgen, dan lukt het.. (kleine leercurve)

Teun Gautier moet je ook aan de interface wennen maar het staat er heel goed bij met die suggesties en adviezen daar rechts. (staat erbij, maar is wennen)

Dimitri Tokmetzis Ja, als je er een paar keer in hebt gewerkt dan weet je het wel. (leercurve legenda)

Gemma van der Kamp Ja, of ze nog ergens anders met elkaar in contact komen of zo. (relatie tussen twee mensen, komt wel voor, duurde even voordat ze dat duidelijk had)

Roy Mevissen Ja, ik moet wel nog even wennen aan die gedachtegang. Ja, dat heeft wel even tijd nodig. Denk ik. Door gebruik zal je bedrevener worden. Ik vind het wel mooi, maar ik denk wel dat je heel erg moet wennen. Ik denk als je er vijf keer mee gewerkt hebt dat het wel.. Maar ja, ik moet nog heel erg wennen. Maar zoals ik al zei, je moet het wel even in de vingers krijgen. Maar dat zal minder worden naarmate je het meer gebruikt hebt. ik vind dit nog heel even lastig. Ja dit moet je echt onder de knie krijgen. It does make sense, maar als ik het zo voor me zie, dan voel ik het nog niet. Ja, in mijn hoofd is het moeilijk. 60

E.8 Misunderstandings Remy Koens met die schuine strepen, dat zijn alle dingen die al in zijn netwerk waren, die dus inactief zijn, waar niks veranderd is. Dat geen actieve banen zijn dus die kun je in principe dicht laten. (onduidelijkheid includeren bestaande banen) Nou niks. MK: Nou geen bedrijf, maar misschien wel een persoon, dat kan ook. (klinkt niet door naar personen) Ja hier, vier baantjes tegelijk beginnen, in een jaar. (verkeerde conclusie timeline door vergelijken punten ipv periodes) MK: Nee, die zijn allemaal net anders begonnen, ze zitten ook boven elkaar. (verkeerde conclusie timeline door vergelijken punten ipv periodes)

Teun Gautier maar die was actief toch, die periode? En je kijkt nu bij de inactieve links dus die kun je weer dichtklikken want daar hoef je niet in te zoeken. (onbegrip iconen changevis) En op basis waarvan heeft hij nou die selectie van acht gemaakt? MK: Op basis van deze mensen die zijn er in de periode bijgekomen. (onbegrip iconen changevis)

Dimitri TokmetzisEh.. ja niks, of wel? (klikt niet open, trekt conclusies nav verzamelde edge waarde) dan zou ik wel een eh, even kijken naar de edges en dan zeg ik nul. (conclusie nav het ontbreken van edges die personen aan aanwezige bedrijven verbinden) Dus er staat geen verbinding tussen die twee personen. Terwijl het natuurlijk een persoon is (links tussen gelijke personen in de changevis ontbreken) ik moet eigenlijk dan een hele periode kiezen. (misvatting dat je de hele periode moet selecteren de relatie tussen twee personen te kunnen zien)

Gemma van der Kamp Twaalf. Maar is het… eh nee? MK: Eh ja. De vakjes, deze daar hoef je dus niet naar te kijken want dat zijn vorige banen. (telt alle edge-waardes op ipv naar betekenis te kijken) Slash en min hoeft niet, de rest wel? Changed to deactive, toch? MK: Ja, maar die zijn veranderd dus die zaten er aan het begin wel in. (min wordt als deactive = historie gezien) Dertien denk ik. MK: Ja zoiets denk ik. Nou en die kun je er dan afhalen want dat is dus CDA als ik het goed zie, en de politieke partijen komen ook onder die… (politieke partijen nu wel onderdeel van de banen) Ja Jo die zat er, maar die was er toen al niet meer en hij nog wel? Huh? Of weer of zo. (verwarring deactive jobs in change vis) En dan zou ik het ook nog wel boeiend vinden of hij ze later tegen is gekomen. (mist functie relationele vis)

Roy Mevissen Twaalf. (telt ook de historische banen mee) Toegevoegd. Nou, ik zou zeggen niemand (klikt niet door naar personen in change vis) Nou, als ik nu niks over het hoofd zie is het dit. MK: Maar nu heb je nog geen mensen toch? (maakt netwerk van bedrijven, klikt niet door naar personen) O, twee keer education. (misinterpretatie change vis) Tot en met nu. Kijken of ik dat nu slim doe, dat weet ik niet. Vanaf zijn eerste baan. (selecteert hele periode om te kunnen zien of iemand ook na zijn eerste baan nog in het netwerk zit) 61

E.9 Improvement suggestions Remy Koens Je moet de hele naam intikken, (zoekfunctie verbeteren) Dat kun je beter weglaten. unchanged deactive, ik begrijp niet helemaal waarom deze daar niet instaat. (onbegrip includeren inactive historische functies) Als het te vol is dan verlies ik het overzicht instantly. (over het aantal nodes in de change vis) Excel heeft toch iets de voorkeur want dan heb je niet alle links die hier wel achter.. in de database zitten. (mist de mogelijkheid om je eigen selectie te kunnen maken)

Teun Gautier Hier een streepje denk ik.. zonder streepje… Ga je daar proberen nog iets aan te doen? (zoekfunctie) Ja, en dit vind ik dus ook wel dun he, ja Rijksuniversiteit Limburg, member, dan denk ik, ja.. Wat deed hij daar nu? Employee, denk ik dan heeft hij lesgegeven of iets van die strekking. (onduidelijke functie-informatie) En nee, ik denk dat dit niet gebruikt gaat worden, want als er natuurlijk een minister van justitie staat als boardmember, ook he, begrijp je? Dan zegt die journalist van; ja wacht.. En jouw psychologie in het systeem was dat hij minister was. (betere functiebeschrijvingen)

Dimitri Tokmetzis ik ben er zelf altijd wel fan van als je gewoon stapsgewijs er doorheen kunt gaan en gewoon dingen weg kunt klikken die niet relevant zijn. Dan hou je een beetje het overzicht (dingen weg kunnen halen die niet relevant zijn) het zou wel handig als daar ook zoiets van een legenda bijzit. (legenda bij changevis) Ja, dan zou je hier gewoon iets moeten zien lopen naar.. iemand anders nog. (links tussen gelijke personen in de changevis) wat ik al zei, van die legenda, dat het eh nou dat zit er al in, maar dat, hoe heet het.. die kleuren om dat nog even hierin (wijst naar change visualization) te doen. (legenda bij change visualization) Ik twijfel een beetje aan deze opzet (wijst naar tijdslijn), ik begrijp de keuze wel. Maar het is, ja, het is al een extra interpretatieslag die je moet maken. (timeline lastig te interpreteren) het is niet heel intuïtief. (timeline niet intuitief)

Gemma van der Kamp Maar het is wel lastig om het hele grote plaatje.. ja deels. Als je denkt: ik ga die Anne Flierman eens onderzoeken, dan is het heel handig, maar je loopt ook wel vast. Op een gegeven moment denk je, 250 CDA’ers en nu? (loopt vast bij grote hoeveelheden links) Hoewel, wat ik wel vaag vind, en dat is ook misschien het onderwerp, dan denk ik ja boardmember, ok.. En dan? (betere functiebeschrijvingen) Misschien alleen Terpstra.. MK: Nee, je moet wel de hele naam intikken anders doet hij het niet nog. (verbeterde zoekfunctie)

Roy Mevissen Ja, maar goed, is er geen makkelijkere manier? Ik heb dadelijk wel het overzicht, maar om dan te zeggen dat het overzichtelijk is.. Nou ja.. (change vis overzichtelijker) Je moet er wel heel erg je hoofd bijhouden. (iconen change vis moeilijk te interpreteren) verplicht het me echt tot heel diep nadenken en ik vraag me af of dat makkelijker kan. Want heb je alle informatie nodig, dat weet ik dan niet. (eigen selecties maken) 62

E.10 Background jounalistic research approach Remy Koens Ik zou een Excel bestand maken, daar volg ik eerst de personen die ik wil onderzoeken, dus laat het de Eerste Kamer zijn. Dan voeg ik 75 personen toe met persoonlijke informatie, zoals geboortedatum, geslacht, woonplaats. Dan zoek ik vaak cv’s op, en maak ik daar een nieuw bestand voor. Voor elke functie die iemand ooit heeft bekleed maak ik dan ook weer een dataregel aan. Daaraan, aan die functie koppel ik ook weer een persoon. Dus dan heb ik weer een personenbestand en een banenbestand. Zo koppel ik die vaak in het banenbestand. Eerst staat er informatie; bedrijf, functie, even kijken (normale werkwijze) Ja, maar dat gaat wel geautomatiseerd hoor. Neem ik parlement en politiek als basis en haal ik daar de personen die ik wil hebben. De informatie staat er al bij als het goed is; wel een zegen. En ja ook geautomatiseerd alle functies en goed opgeslagen. Dus dat valt op zich wel mee. Het is dan steeds een nieuwe personenlijst wat het meeste werk is en goed kijken: mis ik iemand. Mmm nee. Oké, goed. (veel werk om nieuwe personenlijsten te maken) MK: Dus je collega’s zijn minder met data bezig? RK: Ja, ik ben de enige zo’n beetje. Ik heb een andere collega die een beetje met data bezig is, maar ik ben de datajournalist. (weinig journalisten die gespecialiseerd zijn, wel behoefte aan de data)

Teun Gautier -

Dimitri Tokmetzis Ik denk dat ik het sowieso over een iets grotere periode zou bekijken, ook ervoor. (neemt netwerk voor te onderzoeken periode ook mee) Sowieso, als ik dit soort netwerken bekijk zou ik het toch over een langere periode bekijken. (neemt netwerk voor te onderzoeken periode ook mee) Maar ja, dat doe je niet zo vaak in een tool, dat moet je toch vaak in Excel doen en met reguliere expressies en Python code en dat soort dingen. (bewerken data vaak in Excel) Ja gewoon in Excel. Tot een bepaald, eh.. Nou ik ben nu bijvoorbeeld bezig met een groot Europees project over de veiligheidsindustrie, daar kijken we bijvoorbeeld welke bedrijven onderzoekssubsidies voor veiligheidsprojecten hebben gekregen en op een gegeven moment kun je daar ook gaan categoriseren; is het een bedrijf, is het een researchinstelling, is het een universiteit, of een overheidsdienst. Dat heeft gelukkig de aanleverancier al gedaan voor een deel, maar voor een deel ook niet, dat moet je allemaal gaan uitzoeken. (veel werk om goede basisgegevens te krijgen)

Gemma van der Kamp Maar ik denk wel dat je vervolgens zelf.. dat je gaat tekenen weer. Ok, daar en die en dat.. (eigen research buiten onderzoekstool om) Je hebt natuurlijk voordat je zo’n onderzoek begint, heb je altijd wel een vermoeden of zo. (research gebaseerd op vermoeden) Dan heb je gewoon een vermoeden, want daar begint alles mee, en dan ga je daarop. (research gebaseerd op vermoeden) maar het gaat natuurlijk wel om die sector. (sectorinformatie belangrijk) want bij LinkedIn enzo dan moet je natuurlijk.. daar kan je het allemaal niet zien, dan moet je lid zijn. En nu zie je het wel. Het is wel.. Ja, ik heb dan Erica Terpstra die dan zo’n reisprogramma ineens doet, dat ze dan weer in de politiek gaat. Weet ik veel. Dat soort dingen wil je dan gaan onderzoeken. Dat is leuk ja. Dat je gaat kijken: ok leuk, hmm, zij strijdt er wel heel erg voor, waarom precies. Ja. Die heeft ook wel veel gedaan. (moeilijkheden data vergaring) deels om wat jij in het begin zei, dat die zo.. Die data-skills zo variëren. (varierende data vaardigheden)

Roy Mevissen Ja, weet je daar heb ik geen tools voor gebruikt of wat dan ook, dat is gewoon documenten verzamelen, interviewen. Kijk, die link was wat duidelijker en minder gecompliceerd dat deze. Maar ja, hoe maak je het hard? Sec, in dit geval, dat geldt ook voor deze case, er is een onderling verband, maar hoe maak je nu hard dat er achter gesloten deuren tegen een ambtenaar is gezegd van ik knijp wel een oogje dicht? Dat krijg je nooit hard. We kunnen in ieder geval de suggestie wekken. Dus ja, spitten. (traditionele journalistiek) Maar volgens mij blijft onderzoeksjournalistiek ook altijd mensenwerk. (interpretatie belangrijk) 63

APPENDIX F: PROTOTYPE CLIQUE

F.1 Home 64

F.2 Egocentric timeline visualization 65

F.3 Change visualization 66

F.4 Relational visualization