Srebrenica De val van een enclave, S D de val van een kabinet POLITIEK WETENSCHAP ESSAY NA DE DREUN PHILIP VAN PRAAG, FELIX ROTTENBERG, WOUTER GORTZAK, MARLEEN BARTH,JEROEN DIJSSELBLOEM & STAF DEPLA, JOOPVAN DEN BERG, MARIJKE LINTHORST, ADRI DUIVESTEIJN, RUUD KOOLE, MAARTEN HAJER, PETER VAN HEEMST, BERT MIDDEL, WILLEM WITTEVEEN, FRANS BECKER&’ RENÉ CUPERUS, BART TROMP / 4T S6(D SOCIALISME & DEMOCRATIE Maandblad aan de Wiardi Beekman Stichting, wetenschappelijk bureau uan de Partij uan de Arbeid JAARGANG 59 NUMMER 5/6 2002 R E D A C T I E UITGEVER René Cuperus (eindredacteur) Uitgeverij Boom Mieke Groen (medewerker) Prinsengracht 747-751 Maarten Hajer 1017JX Amsterdam Paul Raima (secretaris) www.uitgeverijboom.nl Marijke Linthorst Coen Teulings ABONNEMENTEN Margo Trappenburg Bel (0 5 2 2 ) 2 3 7 5 5 5 voor een abonnement Bart Tromp of kennismakingsnummer. R E D A C T I E RA A D De abonnementsprijs bedraagt eoo,- Thijs Wöltgens (uoorzitter) per jaar. Instellingen en buitenlandse Broer Akkerboom abonnementen: €110,-. Studenten / G reetje van den Bergh aio/oio of js-abonnement:€35,-. |et Bussemaker Losse nummers €7,50. lacobus Delwaide Een abonnement kan op elk gewenst Hugo Keuzenkamp moment ingaan. Opzeggen kan tot één maand Frans Leijnse voor het einde van de jaargang. Willem Witteveen Administratie REDACTIEADRES Boom Distributiecentrum Wiardi Beekman Stichting Postbus 400 Postbus 1310 7940 a k Meppel 1000 b h Amsterdam telefoon (0522) 237 555 telefoon (020) 551 21 55 telefax (0522) 253 864 telefax (020) 551 22 50 e-mail s&d(S)pvda.nl Vormgeving internet www.wbst.nl Jos B. Koene (lay-out) René van derVooren (omslag & basisontwerp) I I De redactie verwelkomt bijdragen ter beoordeling. ' üTtg eversverbond Kopij graag toezenden Groep uitgevers voor per e-m ail (in Word) vak en wetenschap of per post vergezeld van ©2002 Uitgeverij Boom,Amsterdam een diskette. i s s n 0037-8135 Niets uit deze uitgave mag morden vermenigvuldigd en/ofopenbaar gemaakt zonder voorafgaande schriftelijke toestemming uan de uitgeuer. OMSLAGFOTO GERHARD VAN ROON | HOLLANDSE HOOGTE TER I NTRODUCTI E Opnieuw: de luiken open De verpletterende verkiezingsnederlaag van de kreeg, namelijk bij de verkiezingen van 1998 — Partij van de Arbeid was niet de enige verrassing en ten onrechte op een herhaling heeft zitten op 15 mei. De kiezers hebben het hele nationale wachten. Maar ook dan blijft de kloof tussen eco­ politieke landschap omgeploegd, vvd en d 6 6 nomische performance en verkiezingsuitslag verloren bijna even dramatisch als coalitiege­ hoogst opmerkelijk. noot PvdA; het cda keerde terug als grootste Bovendien: als het ditmaal ‘NOT the economy’ partij en als spelverdeler in de Nederlandse poli­ was (‘stupid’), wat was het dan wel? Heeft een tiek; protestpartijen, in het bijzonder de Lijst mengsel van rijkdom, mondig burgerschap en Pim Fortuyn, legden beslag op een kwart van het allerhande particulier en publiek ongenoegen aantal zetels; en de linkse partijen raakten geza­ het deksel van de ketel doen springen? Heeft de menlijk maar liefst een-derde van hun aanhang ‘nieuwe sociale kwestie’, dat wil zeggen de moei­ kwijt. De PvdA is nu de grootste van klein links, zame integratie van een sterk groeiend aantal zoals Thijs Wöltgens elders in dit nummer op­ immigranten, voor het eerst z’n stempel op de merkt. Nederlandse verkiezingen gedrukt? Of is de uit­ Hoe moet deze ware omwenteling worden slag mede het gevolg van het onvermogen van verklaard? Zelfs als we de extreme omstandighe­ (progressieve) partij en om de ‘post-materiële’ be­ den waaronder de verkiezingen plaatsvonden in hoeften van grote groepen kiezers (aan democra­ aanmerking nemen (de moord op Fortuyn en tisering, aan minder drukte en meer ‘kwalita­ zijn uiterst emotionele nasleep), blijven er nog tieve’ groei) in een concreet politiek programma genoeg raadsels over om op te lossen. Neem bij­ om te zetten? voorbeeld de 'ruk naar rechts’ waarvan de verkie­ Daarmee komt dan ook de vraag op tafel, zingsuitslag onmiskenbaar blijk geeft. Hoe kon waarom uitgerekend de PvdA zo dramatisch ver­ de relatief stabiele verhouding tussen links en loor; en waarom de sociaal-democratie ook el­ rechts, die, ondanks de opmars van de zwevende ders in Europa ineens weer de wind tegen heeft. kiezer, nog al tij d kenmerkend was voor het Overeenstemming zal er al gauw bestaan over de Nederlandse electoraat, zo aan het schuiven technocratische, soms ronduit arrogante be­ gaan? Dat de linkse partijen gezamenlijk verlies stuursstijl van sociaal-democratische regerings­ zouden lijden, stond wel vast. Maar vijfentwin­ partijen; en over de al te geringe weerstand die tig zetels? ze aan een ‘liberale’ tijdgeest geboden hebben. 3 Even lastig te verklaren blijft, waarom alle re­ Maar hoe dan vervolgens verder? Terug naar de geringspartijen zo zwaar verloren hebben — en vertrouwde linkse waarden en de bijbehorende dat terwijl ‘paars’ op financieel en sociaal-econo- ‘linkse samenwerking’? Vasthouden aan een misch gebied aanzienlijke successen boekte. Of, ‘modernistische’ middenkoers ala de Derde zoals Frans en Duitse sociaal-democraten, in Weg? bange afwachting van hun eigen parlementsver­ Of zijn dit al te traditionele alternatieven en kiezingen, zeiden: ‘met zulke beleidsresultaten zal de sociaal-democratie zich open moeten stel­ zouden wij dolgraag de verkiezingen ingaan’. len voor nieuwe politieke en culturele thema’s, Philip van Praag wijst er in zijn bijdrage aan s&m en voor bijbehorende democratiseringsstrate- op dat paars z'n electorale beloning al eerder gieën en samenwerkingsverbanden. S&D 5/6 | 200J Ter introductie De Partij van de Arbeid, zo zei Wim Kok bij zijn jaren zo open en zonder taboes gevoerd is (zie, aantreden als PvdA-leider in de tweede helft van als voorbeeld, de reeks artikelen in 2001 en 2002 de jaren tachtig, moet 'de luiken openzetten’. over immigratie en integratie). Maar ook in sm », Vijftien jaar later, nu hij als tot-voor-kort-succes- zo beseffen we, is '15 mei’ niet voorzien. Zoals vol premier afscheid neemt van de Nederlandse ook redacteuren en medewerkers van s<M) niet politiek, geldt dat voor de PvdA opnieuw — maar immuun zijn voor het gevaar dat elk debat als dit nu onder veel dramatischer omstandigheden en bedreigt: het gelijk te willen halen dat men altijd op straffe van politieke ondergang. al dacht te hebben. Socialisme eeDemocrane levert met dit bijzon­ Het beste middel daartegen is een zo open en dere, ingelaste nummer haar eerste bijdrage aan zo breed mogelijke discussie, binnen en tussen het hoogst noodzakelijke debat over de PvdA ‘na politieke generaties. Daar kunt u de redactie aan de dreun’ en zal dat debat de komende maanden houden. Daar kunt u aan bij dragen. krachtig voortzetten. We doen dat in de weten­ schap dat op geen enkele andere plaats in en DE REDACTI E VAN S&D rond de PvdA het politieke debat de afgelopen S&D 5/6 | 2002 0^7 CURSIEF Zo behaalde Joop den Uyl zijn grootste overwinnin­ Toch nog de grootste gen in ’77 en ’86. Er is ook een internationale dimensie. Maar die van klein Links leent zich niet voor zachte spiegeling. Wel vooreen analyse, waar het machtsverlies van de nationale Ongetwijfeld zal de paarse periode ooit dezelfde politiek aan wereldmarkt en aan Europa een rol herwaardering krijgen als het Dreestijdperk na zijn speelt. Dat verlies maakt de marges smal en dat verguizing in dejaren zestig. Ik gun Koken Melkert heeft opmerkelijke gevolgen: Schröder is banger dat zij dat nog mogen beleven. Dat is dan de keer­ dan zijn uitdager Stoiber voor een begrotingste­ zijde van de verantwoordelijkheid die zij nu moeten kort, Jospin heeft meer bedrijven geprivatiseerd dragen vooreen — naar ik vrees — onherstelbare dan al zijn rechtse voorgangers. Als tactiek kan de nederlaag. Die verantwoordelijkheid is er, ook in de kiezer dat nog wel begrijpen, maar als verinner­ zin van eigen schuld. lijkte strategie van de sociaal-democratie is het een Die schuld is exact te plaatsen, namelijk halver­ blijk van zelfverloochening. De uitvindervan de wege Paars n. Met het bereiken van begrotings­ Derde Weg, Blair, toont zich een stuk flexibeler. evenwicht en volledige werkgelegenheid was paars Hij verlaat alle fiscale dogma’s en verhoogt de be­ uitgeregeerd. Het behoorde ook uitgeregeerd te lastingen als de publieke nood (gezondheidszorg zijn, wilde paars niet het rood van de PvdA en het en onderwijs) daarom vraagt. Zo smal zijn de mar­ blauw van de vvd gaan overheersen. Dat identi­ ges dus ook weer niet. teitsverlies creëerde immers een gigantische elec­ Er is ook een morele dimensie. Paars wilde of­ torale ruimte vooranti-paarse krachten van links ficieel individuele verantwoordelijkheid combine­ tot rechts. ren met sociale cohesie. Met die individuele verant­ De kansen op een breuk werden op een presen­ woordelijkheid zit het wel snor. Als er geen politie teerblaadje aangereikt: Wiegels Nachten Zalms is, dan regelen we zelf wel wat. Zo mochten de Normvastheid. De kansen werden bewust niet aan­ Heli’s Angels de orde bewaren bij de begrafenis van gegrepen. En daarmee werden de kansen op ver­ een crimineel. Geen minister die aftrad. Individuele kiezingen over politieke vernieuwing (Wiegel verantwoordelijkheid betekende je eigen zaakjes tegenover een verdeelde vvd) of over extra midde­ zelf opknappen. Dat verenigt hetsky-box-publiek len voor onderwijs, zorg en veiligheid (de Zalm­ met de F-side. Chauffeur, butler en Daimler bewij­ norm) verspeeld. De toekomst werd aan het scp zen dat jezelf je zaakjes goed geregeld hebt en dat gedelegeerd, dat alles verkende behalve het maat­ als je erbovendien nogvoor durft uit te komen, je schappelijk potentieel dat Pim Fortuyn wist te mo­ eerlijk bent. Dat samengaan is ook een vorm van 5 biliseren. cohesie. Dit inzicht is voor mij geen wijsheid achteraf. Wat te doen? Vergeet even de geraaktheid van­ Vanuit de arbeidersstad Kerkrade heb ik me altijd wege de ondankbaarheid van het volk, vergeet even verbaasd over de verwaarlozing van ons stam-elec- alle briljante economen en politicologen, vergeet toraatten gunste van te winnen kiezers in het even het democratisch centralisme, dat in onze midden.