Jaargang 42 Nummer 4 Juni 2011 Prijs € 6,20

Politiek en media

Maatschappij Politiek

Vakblad voor Maatschappijleer (advertentie)

heet voortaan

Oude media versus nieuwe media? Nieuwsmedia! Prachtige en praktische bronnen voor wie de les wil verbinden aan de werkelijkheid buiten school of wil werken aan taalvaardigheid. Maak nu tijd voor de actualiteit en gebruik nieuwsmedia bij uw les. Kosteloos aan te vragen via www.nieuwsindeklas.nl (ook voor gratis lesopdrachten). Redactioneel Inhoud

Nieuwe media, nieuwe mores 4 De invloed van nieuwe media op de politiek

‘Zij deden het ook!’ 6 De publieke omroep van neorechts

Gitaar of software? 8 Onderwijs dreigt aansluiting met digitale leerling te missen

Klimaatverandering en andere dingen die ze ons doen willen geloven 10 Complottheorieën in de klas Beperk de relatie tussen politiek en media tot die tussen politici en media en vraag je af wat dan in het oog springt. Die vraag lijkt onmiddellijk te Zij hebben het toch echt van ons… 12 Haagse verhoudingen in de moeten worden opgesplitst naar typen media. Televisie? Meer nadruk op maatschappijleerles uiterlijke presentatie en reductie van politieke argumentaties tot goed bekkende oneliners. Internet (Hyves, blogs, Facebook)? Vermenging van Is er leven na de politiek? 13 het politiek opiniërende met het persoonlijke. Twitter? Soms sweeping Weinig topbanen voor veel oud-politici statements (Wilders), maar meestal oppervlakkige schijninitimiteit om de Pilot belicht 15 persoon voor de politicus te laten schuiven (‘Vandaag rijst met saté, lek- Nieuws over de pilot Maatschappij - ker.’). wetenschappen In Nederland houden politieke spindoctors hun kaken stijf op elkaar. In de Verenigde Staten maakte ik er een keer een mee, die een college kwam opluisteren. Een greep uit zijn lessen voor politici. In debat met een opponent nooit ja-knikken als deze aan het woord is, maar fronsen en RUBRIEKEN nee-schudden. Op je hakken staan met je schouders recht; nooit je schouders laten afzakken. Wek een energieke, maar ontspannen indruk. Grom 9 Studeer een vlotte grap en een paar pakkende oneliners in. Laat nooit een stilte vallen als je om een reactie wordt gevraagd, ook al heb je De werkvloer 16 bedenktijd nodig. Kraam desnoods onzin uit, terwijl je tegelijkertijd Johan Cruijff nadenkt over de juiste reactie. Als een vraag je niet bevalt, gewoon ant- Geknipt 17 woord geven op een andere, je niet tot de vragensteller wendend, maar tot de camera. Geef altijd even een inkijkje in je persoonlijke leven, Lesmateriaal 18 althans het beeld dat je daarvan wilt scheppen. Lesmateriaal 2.0 Natuurlijk hield hij de gemenere trucs voor zichzelf. Was het Jack de Vries Recensie 20 die Jan Peter Balkenende influisterde Wouter Bos in een debat te over- rompelen met een grove belediging (‘U bent een draaikont en een leuge- NVLM 22 naar.’), om er daarna voor te zorgen dat die eindeloos in de media bleef spinnen? Fatsoen moet je doen, maar daar hoef je onfatsoen kennelijk Gesignaleerd 23 niet om te laten. Naast veel anders in dit nummer vindt u stukken over de wederzijdse invloed van politiek en politici enerzijds en (nieuwe) media anderzijds, en wat daar in lessen mee zou kunnen worden gedaan.

Hans van der Heijde De invloed van nieuwe media op de politiek riër had op zijn minst om een vergelijk- baar filmpje in een gewoon slachthuis moeten vragen, waar de dieren bepaald niet kwispelstaartend hun verdoving tegemoet treden (‘… een pen door hun Nieuwe media, kop’, zoals staatssecretaris van Land- bouw Henk Bleker plastisch omschreef). Een schot hagel of een niet meteen nieuwe mores dodelijke kogel van de jager veroorzaakt leed van langere duur (de VVD zal niet snel meewerken aan een jachtverbod), terwijl de kat ook heel wat meer tijd uit- Wolter Blankert trekt om zijn prooi te martelen (onze poesjes maken jaarlijks meer slachtoffers dan de rituele slachter). De ‘vrijheid van Begin dit jaar maakte de Nederlandse politiek kennis met godsdienst’ telde alleen voor de christe- de macht van de nieuwe media. Marianne Thieme (Partij lijke partijen, terwijl het meer laag-bij- de-grondse argument dat een democra- voor de Dieren) plaatste een filmpje van enkele minuten tie rekening houdt met minderheden, geheel ontbrak binnen dit twittergeweld. over ritueel slachten op YouTube en in recordtijd wist zij Een discussie in de krant, bijvoorbeeld in een Kamermeerderheid ervan te overtuigen dat daar een NRC Handelsblad, de ‘slijpsteen van de geest’, heeft nooit tot een dergelijk snel einde aan moest komen. resultaat geleid. Daar ontbreekt de mogelijkheid om elkaar zo snel te vin- den en te overtuigen en tussen de Marianne Thieme bracht haar filmbeel- ritueel slachten is er nauwelijks. Of bedrijven door de mee twitterende ach- den onder de aandacht van de leden gruwelijk lijden gedurende tachtig terban te peilen. van de Tweede Kamer. De parlementa- seconden (vastgesteld door weten- riërs huiverden bij het zien van een dier schappers) de ergste misstand in onze Media in doodsnood en sloegen aan het twitte- samenleving is, kan worden betwijfeld. Bij de meer serieuze zaak van de Arabi- ren, legden de zaak voor aan hun vrien- Het ‘ondragelijke en uitzichtloos’ lijden sche revolutie spelen de nieuwe media den op Facebook en vulden hun bij de mens moet doorgaans minimaal een cruciale rol. Via deze media kan men weblogs met hun afkeurend commen- enkele weken duren, voordat de eutha- elkaar vinden, van gedachten wisselen, taar, met als centrale vraag: ‘Wat vind jij nasiearts van de politiek in actie mag tijdstip en plaats van samenkomst bepa- hier nou van?’. Het leuke van de nieuwe komen. Een beetje kritische parlementa- len en vooral nog aanpassen. Hierbij kan media is dat gemakkelijk valt te peilen wat men ervan vindt. Een goed politicus sluit zich vervolgens aan bij de aldus ontstane communis opinio. Natuurlijk vonden alle vrienden dat deze manier van slachten middeleeuws is en dat er daarom snel een wet moet komen om er een eind aan te maken. Zo kwam er een initiatiefwet tot stand die in record- tempo bijna kamerbrede steun wist te verwerven.

Ritueel Bij al dit twitteren ontbrak de ruimte voor de nuance. Het schokeffect van de beelden (de macht van YouTube) doet kunstmatig aan, want vrijwel elke film over een ver land brengt een traditio- nele slachtpartij in beeld, van geit, varken of minimaal een kip, om de film- kijker te behagen. Verschil tussen traditi- oneel (het is nog een wonder dat Albert Heijn het niet als biologisch aanprijst) en Fragment uit het filmpje tegen ritueel slachten (Bron: Nicolaas G. Pierson Foundation / YouTube)

4 Maatschappij & Politiek juni 2011 de relativerende kanttekening worden tiebaten opeist). De krantenlezer wordt Agema doet onbekende geplaatst dat er vroeger ook revoluties steeds ouder en zou daarmee tot een LPF-knakker optraden en dat ook toen mensen prima uitstervend ras behoren. Bij dit soort In de categorie vuige oncontroleerbare irrele- in staat waren elkaar te vinden om een voorspellingen ziet men nog wel eens vante niet ter zake doende flauwekulgeruchten menigte te vormen. Toch doet dat niets over het hoofd dat jongeren (hopelijk) uit politiek Den Haag die desondanks te leuk af aan het feit dat nu de nieuwe media ook ouder worden en mogelijk het zijn om helemaal dood te negeren: Fleur Agema daarbij een belangrijk hulpmiddel vor- gedrag van de vorige generatie kopiëren. heeft een vriendje! Balen voor heel conserva- men. Een volgende stap zal ongetwijfeld Vooralsnog valt een wereld zonder krant tief-rechtsfappend Nederland. De meest zijn dat onderdrukkende overheden er en boek moeilijk voor te stellen, maar begeerde single van RechtsBlond schijnt vol- alles aan gaan doen om het gebruik dat kan aan een gebrek aan voorstel- gens de tamtam weer in love te zijn. Na jaren- daarvan te verstoren, door middel van lingsvermogen liggen. lang (sinds 6 mei 2007) gedisciplineerde ont- blokkades of door de verspreiding van houding ten faveure van Geert deelt ze de misinformatie. Tot op heden lijkt echter GeenStijl klamme lappen weer. Jazeker: Boerderij Agema alleen de Chinese overheid over vol- Beziet men de huidige mogelijkheden, heeft besloten haar onbeminde akker te laten doende whizzkids te beschikken om dat dan bestaat er geen objectieve reden besproeien. De dorre PVV-orchidee wordt ein- met enig succes te doen. meer om voor de nieuwsvoorziening de delijk weer bevochtigd. krant open te slaan. Ook voor wie geen (Bron: GeenStijl, 16 april 2011) zin heeft om tal van weblogs door te Er bestaat geen objectieve pluizen of het geklets van vrienden te volgen, biedt internet tal van traditionele Lessuggestie reden meer om voor mogelijkheden. Er zijn gedegen websi- Onder het kopje ‘Nieuws’ biedt internet tes van kranten en omroepen, waarbij zo voor elk wat wils. Voor leerlingen is de nieuwsvoorziening BBC News bijzonder uitgebreide informa- het van groot belang een website te tie geeft. De wereld ligt letterlijk aan kunnen beoordelen. U kunt daarvoor de krant open te slaan. onze voeten, met Engelstalige websites een tiental websites selecteren en die uit vele landen, waaronder de Arabische door leerlingen laten beoordelen op zender Al Jazeera (uit Qatar) de nodige grond van criteria als: echt nieuws of (terechte) faam heeft verworven. meer ontspanning, betrouwbaarheid en Wie heeft echter tijd en zin om na een wel/niet vanuit een bepaalde invalshoek. Flexibiliteit drukke werkdag al die mogelijkheden Het spreekt vanzelf dat de mogelijk - De meer statische traditionele media lij- regelmatig te benutten? Om die reden heden veel groter zijn als de Engelse taal ken het af te leggen tegen de flexibiliteit genieten lichtere websites als GeenStijl geen probleem vormt. van alle mogelijkheden op internet: en MSN-nieuws een grote populariteit. Een andere mogelijkheid is om uit te zowel nieuwssites van grote klasse als GeenStijl bracht op 16 april een interes- laten zoeken hoe een bepaald nieuws- sociale netwerken waarbinnen men sant bericht over het Tweede Kamerlid item op verschillende websites wordt elkaar bijpraat en van commentaar voor- Fleur Agema (PVV) als belangrijkste behandeld. In principe kan het ook ziet. De razendsnelle ontwikkeling van nieuws (zie kader). interessant zijn als leerlingen weblogs deze sociale netwerken brengt de erva- Op dezelfde dag berichtte MSN-nieuws van politici analyseren, maar het valt ren journalist Bart van Oortmerssen (de favoriete openingspagina bij de niet mee voldoende goed bijgehouden ertoe te voorspellen dat de krant binnen gebruikers van Explorer en daarmee een weblogs te vinden. 3 vijf jaar het loodje zal leggen1. Of voor- van de meeste bekeken websites) uit- spellingen uitkomen blijft per definitie voerig over Joran van der Sloot, die in onvoorspelbaar. Al rond 1930 verdrong tegenstelling tot eerdere berichten de radio de krant als primaire nieuws- razend populair schijnt te zijn bij zijn bron, maar desondanks maakten de collega-gevangenen in Peru. Voor dagbladen na de oorlog een bloeiperi- MSN-nieuws leveren vooral Bekende ode met steeds grotere oplagen door. Nederlanders belangrijke nieuwsfeiten Rond 1960 begon de televisie gemeen- op. De mogelijkheid van interactiviteit goed te worden, maar ook daarvan wordt zinvol benut door interessante ondervonden de kranten in financiële opinies en nieuwsfeiten te spuien, in de Noot zin aanvankelijk weinig hinder. Wel ver- trant van: ‘Stort dat geld van die bruids- 1. Wolter Blankert, ‘Haalt de krant 2020. Anna loor de krant veel terrein aan de televisie jurk maar op mijn rekening, het is een van Rijn-lezing 2010 over de toekomst van bij de wisselwerking tussen politiek en wonder dat die mafketel nog leeft’. Het is de geschreven pers’, in: Maatschappij & Poli- media. Na 2000 is er wel sprake van dui- kortom niet allemaal zware kost, maar tiek, 42 (mei 2011) nr. 3, p.7. delijk dalende oplagecijfers bij de ook de oude media laten een brede betaalde pers, die deels aan de opkomst schakering zien. van gratis bladen wordt toegeschreven, Wilt u op dit artikel reageren, stuur dan maar vooral toch aan internet (dat ook een e-mail naar: een steeds groter deel van de adverten- [email protected].

juni 2011 Maatschappij & Politiek 5 De publieke omroep van neorechts gesalarieerd–op kosten van de belas- tingbetaler!–de verspreiding van het linkse gif voort te zetten. Feminisme, affirmative action, milieubeleid, big government, soft on crime, gun control, ‘Zij deden het ook!’ repressieve politieke correctheidsregels, noem maar op: allemaal koeken, gebak- ken van het verstikkende linkse deeg. Van al die linkse koekenbakkers Hans van der Heijde werd–en wordt!–niet één door neo- rechts zo erg gehaat als (Bill) Clinton. Geen Fox-presentator slaagt erin die Neorechts heeft zich een dominante positie op de naam zonder schuimbekken uit te publieke debatvloer weten te verwerven. Neorechtse spreken. Natuurlijk moet ook Barack Obama het ontgelden. Bijvoorbeeld preoccupaties beheersen de discussieagenda en door de valse suggestie levend te hou- den dat hij eigenlijk geen Amerikaan is neorechts bepaalt in steeds sterker mate de toon en het en eigenlijk wél een moslim. Obama idioom van het debat. Dankzij De Telegraaf en een houdt Bill Clinton op afstand, althans voor het oog van de camera’s, maar welwillende cultuurminister Ronald Plasterk heeft zouden ze al te vaak op een hartelijke omhelzing worden betrapt, dan wed ik neorechts inmiddels zijn eigen publieke omroep: dat Fox het gerucht in omloop brengt Wakker Nederland (WNL). Na een rustige start gaat dat Obama eigenlijk een van Bills onechte kinderen is. WNL het nu anders aanpakken, kondigde de anchorman Wakker Nederland Joost Eerdmans aan. Terug naar Nederland, waar alles later gebeurt en op een schaalverhouding van Dinky Toy staat tot Cadillac. Waar Een belangrijke inspiratiebron voor de stand gebracht door een zwijgende Amerika Fox heeft, daar heeft Nederland wijze waarop neorechts in Nederland meerderheid van hun hardwerkende, nu Wakker Nederland. Maar pas op: WNL zich in de media wil manifesteren, vormt gewone Amerikaanse ouders, wil het mag dan klein en braafjes van start zijn de Amerikaanse, neorechtse spreekbuis stereotiepe beeld) de universiteiten kon- gegaan, als het aan WNL-presentator bij uitstek, Fox, waarvan de nieuws- en den bezoeken. In plaats van zich dank- Joost Eerdmans (voormalig LPF-Kamer- opinieprogramma’s zich door ongebrei- baar te tonen, zetten ze Amerika vanaf lid, thans wethouder van Capelle a/d delde verbale agressie kenmerken. Fox midden jaren zestig op stelten met links IJssel voor Leefbaar Capelle) ligt, moet heeft de klassieke journalistieke mores activisme en hielpen de communisten WNL het Nederlandse FoxNews worden. radicaal overboord gezet. Dat in hun ver- een handje bij de onderwerping van Dat wil zeggen: zichzelf geen beperkin- slaggeving en hun commentaren van Indo-China (Vietnam!). Eenmaal een bul gen opleggen die voortvloeien uit het onpartijdigheid, objectiviteit en hoor- en op zak, begonnen ze massaal aan hun respecteren van journalistieke mores, wederhoor geen sprake is, bestrijden de mars door de instituties om de over- maar selectief en met verbaal geweld makers van de radio- en televisienieuws- heidsbureaucratie, het onderwijs en de neorechtse geluiden rondtoeteren. shows van Fox in het geheel niet. media naar hun hand te zetten en goed Selectief? Eerdmans gaf zelf een voor- beeld. Hij had zich erover verbaasd dat Fox juist WNL een scoop had met het nieuw- Fox meent verwikkeld te zijn in een tje dat het geachte Tweede Kamerlid heuse culture war en onpartijdige oor- Neorechtse drenkelingen Eric Lucassen (PVV) treurige smetjes op logvoering bestaat nu eenmaal niet. zijn curriculum vitae had; gevolg van de Tegen wie voeren ze dan oorlog? Tegen kunnen rekenen op hufterige kant van zijn karakter. Nee, de liberals. De liberals, niet te verwarren dat zou Eerdmans als WNL-anchorman met onze liberalen, mogen weliswaar een reddingsboei, niet overkomen: een PVV’er en dus een redelijke mensen lijken, maar zijn in de lid van de eigen neorechtse parochie ogen van neorechts in feite radicaal linkse kerkgangers aan de schandpaal nagelen. Dat moest linkse stiekemerds, die met hun immer de VARA maar doen. Kortom, met Eerd- geheven moralistische vingertjes Ame- worden overvaren. mans aan het roer kunnen neorechtse rika permanent hersenspoelen. De liber- drenkelingen rekenen op een reddings- als zijn die babyboomers die, profiterend boei, maar worden linkse kerkgangers van de welvaart van de jaren zestig (tot overvaren.

6 Maatschappij & Politiek juni 2011 Rooie Haan steeds boos over. Terecht, want zulke DWDD lieten strikken (Zouden ze heb- Nieuwsgierig naar deze nieuwe, mili- streken zijn verwerpelijk, maar dat was ben geëist eerst de vragen te mogen tante, agitprop-achtige WNL-aanpak niet de conclusie die oud-journalist inzien?). Overigens is ook hier duidelijk nodigde het VARA-programma De Lepeltak trok. Als Nagel daar dertig jaar hoe sterk de parallellen zijn met de Ame- Wereld Draait Door (DWDD) een uitgele- geleden mee weg kon komen, dan rikaanse neoconservatieve ressentimen- zen gezelschap van WNL-coryfeeën uit behoren nu ook WNL en Eerdmans daar- ten die Fox als spreekbuis dient. Ten om een toelichting te geven; onder hen mee weg te kunnen komen, wilde hij vierde: Eerdmans cum suis beogen van Joost Eerdmans en voormalig Telegraaf- maar even zeggen! WNL (een publieke omroep en dus gefi- societywatcher Thomas Lepeltak (Stan nancierd door de belastingbetaler) een Huygens Journaal). Eerdmans vond nog neorechtse propagandazender te steeds dat er niets mis was met zijn ‘Als anchorman van een maken: nieuwsselectie, puur op basis opvatting: ‘als anchorman van een neo- van politieke voorkeur en hetgeen door rechtse nieuwsshow ga je geen nieuws neorechtse nieuwsshow de selectie komt verbaal stevig bijkleu- brengen waar ook links plezier aan zou ren met behulp van een militant, neo- kunnen beleven’. In het rommelige tafel- breng je geen nieuws waar rechts idioom. Goed beschouwd zou dat debatje dat volgde deed Lepeltak een leiden tot een neorechtse televisievari- interessante duit in het zakje. Wist men ook links plezier aan zou ant van De Waarheid, de al lang verschei- wel dat Jan Nagel, toen hij voor de VARA den krant van de Communistische Partij de politieke radioshow In de Rooie Haan kunnen beleven.’ Nederland en als zodanig louter vehikel verzorgde, politici van links wél, maar voor verspreiding van de eigen partij - rechtse en confessionele politici níet de ideologie, alleen in eigen kring serieus discussievragen van tevoren liet inzien? Conclusies genomen en daarbuiten volkomen Hier is een historische toelichting vereist. Daaruit vallen op hun beurt meerdere genegeerd. In de Rooie Haan was vooral in de conclusies af te leiden. Ten eerste: Lepel- tweede helft van de jaren zeventig van tak (en andere WNL-coryfeeën?) argu- Trapauto de vorige eeuw een populaire politieke menteert op een infantiel jij-bakniveau: Vier maanden na het aantreden van radioshow met interviews en debatten, ‘Hij deed het ook, dus mogen wij het ook Eerdmans blijkt het allemaal nogal mee afgewisseld met muziek en vaste bijdra- doen!’. Ten tweede: Lepeltak begrijpt het te vallen. Om de automobielmetafoor gen, waaronder resultaten van opinie- standpunt van Eerdmans niet: als Leef- nog even voort te zetten: bij de Hum- peilingen en beursberichten over de baar-oprichter van het eerste uur is de mers van Fox steekt Eerdmans af als een marktprijzen van wiet. Bedenker en Nagel van na de VARA en de PvdA toch trapautootje. Dat is niet sarcastisch-deni- eindredacteur was Jan Nagel, in een op zijn minst annex aan Lepeltaks en grerend bedoeld. Eerdmans lijkt hele- later leven oprichter van Leefbaar Hilver- Eerdmans’ eigen club? Ten derde: wat zit maal niet in staat tot de schuimgebekte sum en daarna van een hele trits andere de frustratie diep. Na dik dertig jaar nog verbale agressie van het Fox-soort. Dat partijen, recentelijk nog van een nieuwe met de trukendoos van Nagel op de pleit voor hem. Trouwens, het gros van ouderenpartij. proppen komen, dat moet wel duiden de Nederlandse kijkers zou bij zulk ver- Wat Lepeltak in DWDD memoreerde is op een zorgvuldig gekoesterde haat toon in het gunstigste geval denken dat juist: deze Nagel haalde ruim dertig jaar tegen het links van toen en de associatie het naar grappig bedoelde, cabaretesk- geleden in die radioshow gemene daarvan met het links van nu. Nog een satirische typetjesmakerij zit te kijken. streken uit. Lepeltak was daar nog wonder dat de WNL-heren zich door Eenmaal duidelijk geworden of gemaakt dat het om serieuze opiniëring gaat, zal het snel een andere zender opzoeken. Inmiddels heeft PVV’er Lucassen een stok gevonden om de media te slaan: dankzij de media–WNL dus voorop– hebben anderen met hufterige karakter- trekken (hebben we daar zoveel van in Nederland?) zijn brievenbus weten te lokaliseren en zeiken nu bij hem naar binnen. Misschien aanleiding voor een WNL-nieuwsitempje en goedmakertje jegens Lucassen? Bijvoorbeeld: ‘Politie geeft niet thuis bij brieven - busterreur van linkse zeikers tegen PVV-Kamerlid’? 3

Wilt u op dit artikel reageren, stuur dan een e-mail naar: h.vanderheijde@maat- schappijenpolitiek.nl. Uitgesproken WNL-presentator Joost Eerdmans juni 2011 Maatschappij & Politiek 7 Onderwijs dreigt aansluiting met digitale leerling te missen ‘If we teach today’s students as we taught Gitaar of software? yesterday’s, we rob them of tomorrow’

John Dewey (1859–1952) Radboud Burgsma

ongeveer 466.164 Hz. Nu was het zaak Met onderwerpen uit hun belevingswereld (populaire om de beelden van het geluid te schei- sport, trend, band of actualiteit) trekt een docent de den. Hiervoor werden instructiefilmpjes (Howto’s) op YouTube gebruikt. De gratis aandacht van zijn leerlingen. Wat populair is bij leerlingen, software uit het instructiefilmpje werd gedownload en toegepast. Met behulp verandert echter snel. Bovendien is de analoge wereld van een ander programma werden definitief ingeruild voor de digitale omgeving, met alle frequenties geëlimineerd. Wat restte was het koppelen van het aangepaste gevolgen voor het onderwijs van dien. De mentaliteit van geluidsfragment aan de film en de opdracht was uitgevoerd. de docent en de structuur van de examens moeten veranderen, wil het onderwijs de cultural lag met Digitaal Waar de professoren een traditionele leerlingen niet nog dieper zien worden. analoge aanpak prefereerden, kozen de studenten ervoor om werkende weg kennis op te doen met digitale middelen. Het kennisaanbod van het huidige, alge- meer internet, een Ipad en een compu- Dat is kenmerkend voor jongeren van nu. meen vormend onderwijs is voorname- ter. De aanpak van beide groepen was Ze kiezen een digitaal medium bij de lijk gericht op verleden en heden. Het verrassend. Na een grondige analyse vraag waarop ze het antwoord zoeken. curriculum kenmerkt zich door leren voor vroegen de professoren of ze gebruik Met die wijze van probleembenadering de zekerheid: het vullen van het brein mochten maken van een oscilloscoop, zal het onderwijs iets moeten doen. Een met kennis voor het geval die kennis een analoog apparaat dat frequenties herbezinning op de huidige vorm van nodig is. Of deze ooit nodig zal zijn blijft kan meten. Helaas was die niet voor han- examinering en inhoud van die examens de vraag. De gewenste informatie is den en daarmee strandde het onderzoek moet zeker plaatsvinden, wil de aanslui- immers bijna altijd letterlijk binnen van de professoren. Hoe nu verder? ting op de digitale wereld niet worden handbereik door de smartphone, Ipad, De studenten raadpleegden eerst Wiki- gemist. In grote lijnen komt het neer op laptop enzovoorts. In de digitale wereld pedia. Dat kon vertellen dat de vuvuzela de vraag wat docenten willen dat leerlin- waarin de gemiddelde leerling nu leeft is een monotoon Bb3-geluid (Bmol3) gen weten en wat leerlingen met die een geheel ander curriculum met bijbe- produceert. Bb heeft een frequentie van kennis kunnen? Kennis blijft noodzake- horende didactiek nodig; een curriculum dat is gericht op leren op het moment zelf en net op tijd. Hoe de oude analoge wereld zich tot de nieuwe digitale ver- houdt, illustreert een experiment van Marco Torres, docent Maatschappijleer en technology director op San Fernando High School in Los Angeles County.

Vuvuzela Torres liet enkele professoren en eerste- jaars studenten een fragment zien van een voetbalwedstrijd van het wereld- kampioenschap in Zuid-Afrika (2010). In het fragment overstemden de vuvuzela’s de commentatoren. Beide groepen werd gevraagd het geluid van de vuvuzelas te elimineren. Beschikbaar waren onder Foto: Jason Bagley

8 Maatschappij & Politiek juni 2011 lijk, maar die kennis moet er op gericht zijn om tot oplossingen voor (nieuwe) problemen en (nieuwe) uitdagingen te komen. Kaders en verbanden zijn daarbij belangrijker dan details, want details zijn met enkele klikken beschikbaar. Oefening Kennen en kunnen Voor de leerling in een gedigitaliseerde inmildheid informatiemaatschappij is kennis van en Foto: Koen van Rossum van Koen Foto: vaardigheid binnen het proces van het vinden van informatie even belangrijk als de informatie zelf. In plaats van de Zoals ik geen brandweerman bleek te zijn toen ik eindelijk groot was, zomin ben ik mild nu ik oud hersenen met ballastkennis te vullen ben. Een leven heeft zijn eigen, eigenwijze verloop. Voor brandweerman is het te laat, maar mild moet het accent liggen op het leren worden, dat is nog wel te doen. Je moet geestelijk fit zijn en het weer moet meewerken, maar verder onderzoeksvragen te stellen en informa- is het een kwestie van de knop omzetten. tie te zoeken, te beoordelen, te waarde- ren, te verwerken en te gebruiken. Dit Laat ik eens iets uitproberen. De elk jaar verder stijgende cijfers voor het schoolonderzoek weten de leren bestaat in essentie uit het voorleg- almaar dalende cijfers voor het centraal schriftelijk keurig te compenseren. Vanaf nu noem je dat gen van vragen en kwesties, die ze op geen fraude meer, maar gezonde bedrijfsvoering. hun eigen manier, met gebruik van digi- Nog een: hoge bonussen voor bestuurders van met belastinggeld gefinancierde of overeind tale middelen, moeten beantwoorden of oplossen. De kennis die docenten van te gehouden instellingen. Je denkt niet langer: ‘Wat een schurken’, maar ‘Wat blijven die heren keurig voren in de hoofden willen stoppen binnen hun contract!’. moet aansluiten bij de uitdagingen van Een laatste dan. Je struikelt in de Amsterdamse Jordaan over de toeristen, die hardnekkig in groepen het heden en de toekomst. de volle straatbreedte benutten. Youp van ’t Hek riep eens een shoppend gezelschap dagjesvrouwen Muziek toe: ‘Hebben jullie in Ommen geen HEMA?’ In je milde modus erger je je niet aan dat toerisme, maar Een neefje van veertien liet me op de vind je het juist heel gezellig en ook nog goed voor de stedelijke economie. Ipad muziek beluisteren. Het klonk goed. Nee, zulke laffe standpunten passen mij niet. Van oudjes verwachten dat ze mild zijn in hun oordeel, ‘Zelf gemaakt’, zei hij trots. Dat is vreemd, dat lijkt me een vorm van afschrijven, van dumpen. Opa woont nu in het bijhuisje en mag zich niet want hij bespeelt geen enkel muziek - instrument. Ik moest meteen aan mijn meer met het boerenbedrijf bemoeien. Opmerkingen mag hij nog maken, aanmerkingen niet. Aan collega Muziek denken, die vanaf de eer- een pijpje trekkend over de heg toekijken en af en toe, op verzoek, de stal aanvegen, dat is oké. Oma ste klas alle leerlingen een analoog past gratis op de kleinkinderen. Maar oh wee als ze kritiek heeft op hoe haar schoondochter het instrument (de gitaar) leert bespelen. huishouden runt! Het doel is om na het leren bespelen van het instrument zelf muziek te compone- Bij nader inzien blijf ik liever scherp. ren. Voordat de leerling een beetje geluid uit een gitaar krijgt, moet hij eerst weten hoe de hals werkt, wat de akkoor- Grom den zijn en hoe de snaren moeten wor- den aangeslagen. Dat is niet per se nodig als het maken van muziek het uiteindelijke doel is. Vervang de gitaar door software en nieuwe techniek, ver- strek een concrete opdracht (bijvoor- [email protected] beeld: bedenk een tune voor een televisie programma) en geniet van de resultaten. Natuurlijk krijgt de leerling die graag een analoog instrument wil leren bespelen daartoe alle gelegen- heid–reken maar dat hij zijn composi- tie digitaal gaat opnemen. 3

Wilt u op dit artikel reageren, stuur dan een e-mail naar: [email protected].

juni 2011 Maatschappij & Politiek 9 Complottheorieën in de klas Klimaatverandering en andere dingen die ze ons doen willen geloven

Christine Elout

De leerlingen van Christine Elout houden zich nauwelijks bezig met de actualiteit. Willen ze iets van het nieuws meekrijgen, dan moet het wel een grote gebeurtenis zijn; een gebeurtenis waar alle kranten dagen lang over berichten, of een gebeurtenis die zo choqueert dat deze onderwerp van gesprek wordt, zoals een schietpartij in een winkelcentrum of het nieuwe kapsel van Justin Bieber. Waar haar leerlingen echter meer vanaf weten dan zij, zijn gebeurtenissen waar iets achter steekt, waarbij de overheid geen open kaart speelt en de waarheid compleet anders is dan zij denkt.

Vorig jaar speelde in de klas een ware Presley en 2Pac. De strepen aan de Complot hetze tegen de baarmoederhalsprik. Het hemel van vliegtuigen zijn in werkelijk- Het is ook voor de leerlingen duidelijk begon met een leerling die iets over de heid chemtrails, die stoffen bevatten die dat het hier om complottheorieën gaat. invloed van de farmaceutische industrie ons gehoorzaam maken; gehoorzaam Over hun waarheids- of waarschijnlijk- las. Daarna hoorden ook andere leerlin- aan wie? Na het verschijnen van de film heidsgehalte verschillen de meningen. gen over wantrouwen ten aanzien van Angels and Demons (naar Het Bernini Bedenk dat, indien ze (illuminaten, bui- die prik. Verschillende experts verklaar- Mysterie van Dan Brown) wisten de leer- tenaardse wezens, of wat dies meer zij) den in de media dat de prik mogelijk lingen zeker dat de mens eigenlijk door inderdaad zo goed zijn in mind control, gevaarlijke bijwerkingen had. Al snel illuminaten wordt bestuurd. zij dus ook wel eens degenen kunnen ontstond er paniek onder de leerlingen: De populairste complottheorie van zijn die ons dergelijke complottheorieën moesten zij zich wel of niet laten inen- dit moment gaat over de aanslag op inblazen… Overigens schijnt het perma- ten? Uiteindelijk moest de overheid, de Twin Towers. Denkt u dat de Twin nent dragen van een hoedje van alumi- met een opkomst van 48 procent bij de Towers op 11 september 2001 als vaccinatie, concluderen dat de cam- gevolg van de inslag van twee vlieg - pagne mislukt was. tuigen zijn ingestort? Mijn leerlingen tonen met behulp van Illuminaten de website www.waarheid911.nl aan dat Toen de paniek rondom de baarmoe- dit slechts de versie is die ze ons doen derhalsprik wegebde, begonnen onder willen geloven. De Twin Towers hadden de leerlingen andere, soortgelijke theo- helemaal niet kunnen instorten door rieën de ronde te doen: conspiratie- alleen de inslag van de vliegtuigen! theorieën, deels uit de oude doos. Dat Het kan dus niet anders of beide de maanlanding van 1969 niet op de wolkenkrabbers waren zorgvuldig maan maar in een Hollywood-studio met vooraf aangebrachte explosieven plaatsvond, wist u natuurlijk al. Andere geprepareerd; door een ze die boven- theorieën worden gewoon geüpgraded: dien handig allerlei bewijsmateriaal Michael Jackson die zijn eigen dood in ten laste van moslimterroristen hebben scène heeft gezet, net als eerder Elvis geplant. Eerste man op de maan of in Hollywood? (Foto: NASA)

10 Maatschappij & Politiek juni 2011 niumfolie goed te werken tegen mind Maanlanding Men dient overigens nooit te vergeten control; of is dat ook een idee dat ze ons Wat kan tegenover complottheorieën dat complottheorieën zich uitstekend hebben ingestraald? worden gesteld? De absurditeit van het voor complottheorieën lenen. Er is vast Filosoof Rob Wijnberg ziet een deel van idee van mind control laat zich eenvou- wel bewijs te vinden voor de veronder- de verklaring van de populariteit van dig aantonen: als dat opgaat, is immers stelling dat de complottheorie over de complottheorieën in de kloof tussen ook mind control zelf een ingestraald maanwandeling die in een Hollywood- burgers en politiek. Veel mensen wan- idee. Moeilijker ligt het met maanlandin- studio in scène is gezet, zelf het product trouwen de machthebbers en dit gen in de studio, een joods-, CIA- of is van een kring van samenzweerders die wantrouwen creëert een voedingsbo- ander complot achter 9/11, het complot de NASA een loer willen draaien. dem voor theorieën over hoe machtige achter de moord op John F. Kennedy, Is de maneschijn die nu door mijn raam elites de wereld besturen. Een ander enzovoorts. Het punt is dat aanhangers valt wel die onschuldige maneschijn? deel van de verklaring zou in de toege- van complottheorieën hun theorie niet Ik moest mijn hoedje van aluminiumfolie nomen complexiteit van de wereld lig- als een hypothese beschouwen, die net maar eens opzetten. 3 gen. We beschikken weliswaar over zo kritisch tegen het licht moet worden steeds meer informatie, maar deze gehouden als de officiële verklaring. Fei- informatie is zelden eenduidig, waar- ten (beter: interpretaties van feiten) die door de interpretatie van de wereld eer- de laatste ondermijnen, worden meteen Wilt u op dit artikel reageren, stuur dan der moeilijker dan gemakkelijker wordt. ook (maar onterecht) als bevestiging een e-mail naar: Een complottheorie biedt dankzij het voor de eerste gezien. [email protected]. hermetische karakter ervan eenduidige interpretatiemogelijkheden. Vraagte- kens verdwijnen en toevalligheden blij- ken vruchtbare aanwijzingen voor bewijs, kortom een complottheorie ver- schaft de (zelf-)suggestie van begrip van de wereld.

(advertentie) Klimaatverandering Een goed voorbeeld is de kwestie van klimaatverandering. Wetenschappers bewijzen dat de klimaatverandering CIVITAS door de mens wordt veroorzaakt. Groot Maatschappijleer voor de tweede fase havo/vwo alarm! Even later reageren andere 2e druk verschijnt augustus 2011 wetenschappers dat het klimaat veran- www.garant-uitgevers.nl dert, maar dat deze verandering natuur- lijk van aard is. Een derde groep Civitas komt uit met een nieuwe bijgewerkte uitnodiging op universiteiten en hogescholen uitgave “Civitas de methode maatschappijleer gastcolleges gegeven. beweert vervolgens dat er helemaal waarmee leerlingen verder komen.” Maar Civitas is een ook een sobere methode. geen sprake van klimaatverandering is. Lange tijd bestond maatschappijleer uit thema’s Welbewust zijn het boek en de werkboeken havo en Wat moet nu worden geloofd? Zou het met stof-achter-elkaar, met een sterke nadruk op vwo niet opgeleukt met kleurige plaatjes. Alle encyclopedische kennis en beheersen van feiten aandacht gaat naar de zorgvuldig ontwikkelde inhoud: niet gaan om een angstcampagne en rijtjes. Maar dat is bij de vernieuwing van de
scherp gesneden begrippen die leerlingen van… een complot van wetenschappers, Tweede Fase geschiedenis geworden. helpen de werkelijkheid te analyseren zekere overheidskringen, geheime dien- Twee elementen hebben bevorderd dat de inhoud
samenhangende stof, waardoor leerlingen ook van het vak ‘volwassen’ werd: de invoering van de werkelijk bij ieder hoofdstuk verder komen. Er sten en… vooruit, ook nog een anti - tweefasenstructuur en zoals het nieuwe Handboek zijn daarom leerlingen die Civitas gebruiken semitisch sausje: joden? Vakdidactiek maatschappijleer schrijft: de invloed om hun profielwerkstuk te maken. Ineens valt alles op zijn plaats: angst van “een opleider maatschappijleer, tevens methode-
opdrachten die leerlingen helpen de maat- schrijver die al vanaf eind jaren zeventig het idee schappelijke problemen te analyseren. De voor klimaatverandering stimuleert van een samenhangend begrippenapparaat voor het praktische opdracht laat de leerlingen de minder verbruik van fossiele brandstof- hele vak propageerde”. (Handboek, bladzijde 48-49) theorie in praktijk brengen. fen, olie dus. Minder olieverbruik ver- Die auteur heeft met enkele mederedacteuren Dat is ook het belangrijkste verschil met de andere mindert de afhankelijkheid van olie- Civitas geschreven, een methode met een beproefde methoden. De kennis en inzichten die Civitas levert, achtergrondgeschiedenis. Want in talloze lessen is blijven de leerlingen bij. exporterende landen, oftewel de dat kader van samenhangende begrippen beproefd De auteurs van Civitas geven zelf ook les. Aan de islamitische, Arabische staten, die daar- en vervolgens bijgewerkt hand van hun ervaringen is de methode nu weer door verzwakken en dan niet langer een Daarmee heeft Civitas een niet meer in te halen verder bijgewerkt en geactualiseerd. voorsprong op de meest gebruikte methoden, die bedreiging voor Israël vormen. Alweer Docenten die met de methode werken of dat de oude thema-aanpak hebben aangepast. van plan zijn kunnen in het vroege najaar een een complottheorie klaar! Bewijzen te Leerlingen die een jaar lang les hebben gehad met nascholing volgen waarin de diverse kanten van over. Koos de Amerikaanse presidents- het boek, zijn enthousiast: “Ik heb in geen enkel Civitas aan de orde komen. Die nascholing wordt kandidaat Al Gore, de kampioen van ander vak zoveel geleerd”. Oud-leerlingen gebruiken georganiseerd door de afdeling Vakdidactiek op hun opleidingen de Civitas-aanpak om andere Maatschappijleer van de Universiteit Leiden. U climate change, niet Joe Lieberman als studenten sociale en politieke vraagstukken uit kunt zich daarvoor opgeven via onderstaande link: running mate? De joodse Joe Lieberman, te leggen. Een van de auteurs heeft op hun http://www.philippens.com welteverstaan?

juni 2011 Maatschappij & Politiek 11 Haagse verhoudingen in de maatschappijleerles komen en leren onze leerlingen amper iets over de Europese Unie of besluitvor- ming binnen andere, bovennationale instituties. Dat lijkt niet goed, want Nederlandse jongeren leren dan niet Zij hebben het toch veel over de wijze waarop macht in de echt van ons… Nederlandse politiek is verdeeld. De werkelijke macht niet ligt niet bij het parlement. Hessel Nieuwelink

De regering regeert en Kamerleden controleren; althans, Cynisme? dat leert de theorie ons. Alom bekend is dat de praktijk Een reden om niet bij de informele rela- ties tussen de spelers op het Binnenhof een stuk weerbarstiger is. In het boekje Je hebt het niet van stil te staan, zou kunnen zijn dat door er wel over te spreken, politiek cynisme in 1 mij, maar… geeft Joris Luyendijk een beschrijving van de hand zou kunnen worden gewerkt. deze praktijk en laat hij zien dat deze inderdaad niet zo Als leerlingen in de klas horen dat bij besluitvorming strategische overwegin- functioneert als de theorie ons leert. Wat voor betekenis gen soms belangrijker zijn dan idealisti- sche overwegingen, dan is het natuurlijk hebben dergelijke lessen voor Maatschappijleer? mogelijk dat (sommige) leerlingen daar cynisch van worden. Als een docent ver- telt dat sommige journalisten liever niets Je hebt het niet van mij, maar… staat Het past ook binnen het verhaal dat de over bepaalde misstanden schrijven, of, boordevol aardige anekdotes over werkelijke macht niet bij het parlement als ze dat wel doen, dat doen zonder (deels) onverwachte relaties tussen poli- of zelfs bij Den Haag in het algemeen man en paard te noemen–omdat ze tici, voorlichters, journalisten en lobbyis- ligt. Verschillende onderzoekers hebben bang zijn anders de glazen van hun ten (en ambtenaren), die bewijzen dat er op meer of minder overtuigende wijze eigen carrière in te gooien–dan is het nogal wat verschil is tussen hoe het er in betoogd dat economische actoren het goed mogelijk dat leerlingen denken: Den Haag formeel aan toe zou behoren beleid eigenlijk bepalen (met name mul- ‘zie je wel, ze handelen daar allemaal uit te gaan en hoe het er in werkelijkheid tinationals), dat in ons polderlandschap eigenbelang!’ Als leerlingen horen over aan toe gaat. Een sprekend voorbeeld niet het parlement maar overlegorganen ambtenaren die beleid van ministers op levert de beschrijving door Joris Luyen- (met name de Sociaal-Economische elk mogelijke manier proberen tegen te dijk van een situatie waarin Tweede Raad, SER) het beleid bepalen en/of dat werken, hoe kan een leerling dan ver- Kamerleden Kamer vragen aan de minis- beleid niet in Den Haag maar in Brussel, trouwen in de werking van de Neder- ter stellen, nadat zij door ambtenaren of zelfs Washington wordt bepaald. over een bepaalde kwestie zijn ingelicht. Ambtenaren blijken dat namelijk ook Formele situatie wel eens te doen als zij in een machts- Dat het in de praktijk niet zo functio- strijd met de minister verwikkeld zijn. Zij neert als de formele benadering veron- hopen op deze manier de minister aan derstelt, is eigenlijk wel duidelijk, maar het bewegen te krijgen. Verder geeft toch staat ons onderwijs bol van die Luyendijk vele voorbeelden van contac- benadering. In de lesboeken ligt sterk de ten tussen politici, lobbyisten, journalis- nadruk op formele machtsverhoudingen ten en voorlichters, die op grond van (in Den Haag) bij de behandeling van tactische en strategische politieke over- politieke besluitvorming. Wij bezoeken wegingen worden gelegd. Kortom, de met onze leerlingen de plenaire verga- praktijk in Den Haag lijkt dan wel anders derzaal van de Tweede Kamer, al dan te functioneren dan vanuit formeel per- niet via de Haagse Tribune, en vertellen spectief mag worden verwacht. dat ‘het hier toch echt gebeurt!’ Allemaal Het boekje van Luyendijk past in een tra- erg zinvol maar daarmee tonen wij wel ditie van het ter discussie stellen van de een beperkt beeld aan onze leerlingen. verhouding tussen de regerende rege- Wij gaan meestal niet naar de SER, laten ring en het controlerende parlement. lobbyisten zelden naar onze lessen

12 Maatschappij & Politiek juni 2011 landse democratie krijgen? Is het niet Weinig topbanen voor veel oud-politici beter om, in de schaarse tijd die er in het onderwijs is, leerlingen over democratie te leren en slechts stil te staan bij formele regels en het ideaal van democratie? Dat lijkt me niet. Is er leven na de Realistische beschrijving De meest voor de hand liggende reden politiek? is dat het bij Maatschappijleer belangrijk is dat jongeren leren hoe macht in de samenleving en de politiek werkt. Daar- bij moet niet alleen naar formele verhou- Rob de Ruiter dingen worden gekeken, maar ook naar de praktijk. Een tweede reden is dat het goed is om Oud-politici die nieuw werk zoeken, kampen met bestaande praktijken kritisch te problemen. Deze hebben te maken met hun politieke beschouwen. Het is belangrijk dat jon- geren de waarde leren inzien van demo- achtergrond. Oud-leden van de Tweede Kamer, oud- cratische idealen en democratische instituties, maar het is ook goed dat jon- ministers, oud-staatssecretarissen, oud-wethouders geren in de les leren dat de praktijk vaak en oud-gedeputeerden zijn in het algemeen slecht niet zo functioneert als velen wenselijk vinden. Politici zijn soms vooral met bemiddelbaar, althans naar fulltimetopbanen. zichzelf en elkaar bezig, besluiten wor- den (soms) op andere plaatsen geno- Rob de Ruiter volgde de voormalig bewindslieden. men dan in een parlementaire democra- tie wenselijk zou zijn, en zo zijn er nog een heleboel zaken te noemen die in de In onderzoeken naar de toekomst van voorlichters kwamen met de volgende Nederlandse parlementaire praktijk posities na een politieke carrière staan antwoorden. zeker niet ideaal verlopen. Kortom, het is vaak zinnen als: ‘De politiek is een goed dat scholen zowel vertrouwen als slechte kweekvijver’, ‘Politici hebben een Camiel Eurlings wordt per 1 juli 2011 een gezonde mate van wantrouwen in slecht imago’, ‘Politiek is geen spring- directeur KLM Cargo. democratie proberen aan te leren. plank’ en ‘Voor je carrière moet je niet in ‘Hij is gekozen op grond van zijn kwalitei- Een derde reden waarom het goed is om de politiek gaan’. Er zijn zelfs organisaties ten en ervaring. Dat hij uit de politiek hier in de les bij stil te staan is dat jonge- opgericht die oud-politici naar nieuw komt speelt geen rol.’ ren toch met de kritieken op de Haagse werk pogen te bemiddelen. Het financi- praktijk krijgen te maken. Zonder begrip ële aspect speelt hierbij ook een rol. Jan Peter Balkenende is in dienst bij van de context leidt nu juist dat gemak- Voormalig politici hebben dankzij de Ernst & Young. kelijk tot cynisme. wachtgeldregelingen niet direct een ‘Er was een wederzijdse klik, en op grond Er moet, kortgezegd, zowel aandacht financiële drijfveer om snel een betaalde van zijn kennis en ervaring. Hij heeft toe- worden besteed aan staatsrechtelijke baan te (her)vinden. gevoegde waarde voor ons bedrijf.’ verhoudingen en ideale beschrijvingen Bij dit alles doet zich een interessante (meervoud!) van democratie als aan de paradox voor: politici hebben vooraf Wouter Bos is werkzaam voor KPMG. niet zo ideale, door tactiek en strategie veelal het zelfbeeld dat zij boeiend zijn KPMG weigerde–ondanks twee gerichte gekenmerkte politieke realiteit. 3 voor een ander type werkgever. Ze moe- verzoeken daartoe–om de vraag te ten ontdekken dat veel werkgevers juist beantwoorden. De woordvoerders ver- twijfels krijgen bij het geklop van oud- wezen graag naar hun persbericht uit politici op de deur van de directiekamer. september 2010. Hierin staat dat de Relatief eenvoudig gaat het als oud-poli- bestuursvoorzitter ‘heel verheugd’ is en Noot tici weer in de politieke sfeer doorwer- vanaf de eerste ontmoeting de ‘juiste 1. Joris Luyendijk, Je hebt het niet van mij, ken, zoals Annemarie Jorritsma als bur- chemie’ voelde. ‘Ook met een meer ano- maar…, Uitgeverij Podium, Amsterdam, gemeester van Almere. Overigens nieme achtergrond zou Wouter voor 2010. landde daar ook voormalig Tweede KPMG een geweldige aanwinst zijn. Kamerlid Adri Duivesteijn aan, als wet- Wouters uitstekend gerichte politieke en houder. maatschappelijke antenne kan ons hel- Wilt u op dit artikel reageren, stuur dan Redenen genoeg om navraag te doen bij pen om meer van buiten naar binnen te een e-mail naar: h.nieuwelink@maat- diverse (hoofd)werkgevers waarom zij leren denken en ons waar nodig een kri- schappijenpolitiek.nl. voor een oud-politicus kozen? De pers- tische spiegel voor te houden.’

juni 2011 Maatschappij & Politiek 13 Vermoedelijk zal Wouter Bos zich snel Nieuwe stap Politiek gen thuis voelen omdat de communicatiestijl Het vraag-en-aanbodspel is schimmig. Een aantal oud-politici is dus druk bezet van KPMG veel lijkt op die van een minis- Werkgevers doen daarover geheimzin- en dat levert hen veel meer geld op dan terie. nig. Wie nam het initiatief: klopte bij- de politiek, maar het zijn geen meerurige voorbeeld Bos bij KPMG aan of wilde echte topbanen, zoals die van voormalig Frank de Grave is onder meer voorzitter KPMG hem graag en is er met Balke- minister Hans Wijers bij AkzoNobel of van de Orde van Medisch Specialisten. nende geleurd zoals insiders beweren? van oud-staatssecretaris Dick Benschop ‘De Orde heeft voor het eerst in haar Ook zijn werkgevers enigszins hypocriet die president-directeur van Shell Neder- geschiedenis gekozen voor een niet- over hun personele aanwinsten. Zij haas- land is. Verder blijkt dat zij een politiek

Camiel Eurlings Jan Peter Balkenende Wouter Bos Frank de Grave Roger van Boxtel Elco Brinkman

medicus. Het past binnen de veranderde ten zich te melden dat het enkel en gen hebben: ze komen nooit meer los en complexe omgeving waarin de Orde alleen gaat om kwaliteit en ervaring (de van het politieke circuit. In tegenstelling en haar partners moeten opereren. apolitieke verklaring). Tegelijkertijd lijkt tot Wijers en Benschop, blijven ze met Het is nu essentieel om een voorzitter te juist de bekendheid door de politiek grote regelmaat politieke klussen en de hebben die de vertaalslag tussen (sic) aanlokkelijk voor bepaalde werkgevers. media opzoeken. Hierin zit een wonder- politiek en medisch specialist kan Werkgevers ontkennen wèl dat het lou- lijke mix van push en pull-factoren. maken.’ ter toeval was dat een oud-politicus uit Medio 2011 komt er een nieuwe Eerste hun selectieronde kwam. Kamer waar oudgedienden als Klaas de Roger van Boxtel is in dienst bij Menzis. Verder valt op dat veel oud-politici hun Vries, Elco Brinkman, Loek Hermans en ‘Zijn kwaliteiten als organisatieadviseur heil in gemengde werkpakketten zoeken, Roger van Boxtel naar lonken. Overigens in de zorgsector waren destijds door- dat wil zeggen: aan de universiteit is een teruggang in de politieke banen- slaggevend bij zijn eerste aanstelling als (hoogleraar), in voorzitterschappen hiërarchie altijd teleurstellend. Kijk naar directeur bij Menzis, een echte fusieor- (besturen, commissies en verenigingen) het aanzien van Job Cohen als burge- ganisatie. Deze ervaring in de zorg had en in commissariaten en dergelijke. meester van Amsterdam en naar Gerda hij vóór zijn landelijke politieke carrière. Ruud Lubbers, Elco Brinkman, Wim Kok, Verburg als minister die nu beiden tegen Daarnaast was zijn ervaring in de Haagse Cees Veerman en Ernst Hirsch Ballin hun zin Tweede Kamerlid zijn. politiek belangrijk met het oog op de (twee keer hoogleraar) zijn daar intensief Overigens is degene met het aller - invoering van de basisverzekering. Nog mee aan de slag gegaan. Hierbij is het sterkste meerjarige politieke gen steeds is zijn brede maatschappelijke overduidelijk dat de naamsbekendheid natuurlijk Hans Wiegel. 3 oriëntatie van onschatbare waarde voor zwaar telt voor de betrokken werkgevers. Menzis’. Roger van Boxtel sprak lange tijd Immers, een eenvoudige rekensom leert de commercials voor Menzis in. dat enkele van deze zeer mobiele oud- Rob de Ruiter studeerde Sociale Geografie. politici maar enkele minuten per week Daarna bekleedde hij diverse manage- Elco Brinkman is parttime in dienst bij aan hun werkgevers kunnen besteden mentfuncties bij overheid en bedrijfsleven. Bouwend Nederland (voorheen AVBB). en dat is dus kennelijk voldoende. Oud- Thans runt hij al enige jaren zijn advies - ‘Indertijd was hij een van de eerste poli- minister Jacqueline Cramer herbe- bureau Streaming Projects. Met regelmaat tici die de overstap naar het bedrijfsle- kleedde haar voormalige leerstoel over publiceert hij in dagbladen en vaktijd- ven maakte. De toenmalige bestuurders duurzaam ondernemen en werd direc- schriften. van het AVBB zochten voor de profile- teur van het Utrechtse Centrum voor ring van de bouw een voorzitter met uit- Aarde en Duurzaamheid. Vorig jaar stekende contacten in politiek Den Haag, stelde zij zich nog beschikbaar als iemand die “de weg weet”. Sindsdien Tweede Kamerlid, tevergeefs azend op heeft de heer Brinkman zich tot boeg- een luwteplek. Wilt u op dit artikel reageren, stuur beeld van bouwend Nederland ontwik- dan een e-mail naar: keld’. [email protected].

14 Maatschappij & Politiek juni 2011 Nieuws over de pilot Maatschappijwetenschappen

Hoe kan aan de concept-contextbenadering in de lespraktijk vorm worden gegeven? De docenten van de pilot Maatschappijwetenschappen zijn al een paar keer bij elkaar gekomen om zich te beraden over de wijze waarop ze na de zomervakantie met het nieuwe programma zullen starten. Het is duidelijk dat het programma niet langer thematisch zal zijn, maar hoe het dan wel is, is nog moeilijk voor te stellen.

Aan de hand van vier didactische modellen is verkend welke keuzen zijn te maken.

Vertrekpunt kernconcepten Vertrekpunt de context Theorie als vertrekpunt Start met theorie over kernconcepten Start met theorie over de context Verkenning door de Start met de verkenning van Start met de verkenning leerling als vertrekpunt de kernconcepten van de context

De pilot-docenten realiseerden zich dat het moeilijk is één bepaalde zuivere didactische stijl te kiezen. Dat hangt soms af van de klas (in de ene klas kan gemakkelijk theorie worden uitgelegd, maar in een andere helemaal niet), van het feit of het een havo- of vwo-klas betreft en of zelfs van het domein dat aan bod komt (het ene domein wordt veel moeilijker gevonden dan het andere). Het nadenken scherpt echter wel de keuzen die met het nieuwe programma zijn te maken. Bij het eerste domein, Cultuur en socialisatie, kan worden gestart met paragrafen over de kernconcepten cultuur, socialisatie, identiteit en over politieke socialisatie en ideologie. Leerlingen oefenen hiermee aan de hand van allerlei voorbeelden en passen deze kernconcepten dan toe op de voorgeschreven context. Dat is voor het vwo Religie en voor de havo Samenlevingsvormen. Er kan echter ook meteen worden gestart met de context en het daarbinnen aanleren van de kernconcepten. Voor de pilot-docenten is van belang om voor zichzelf een didactische richting te kiezen, in verband met de samenstelling van de eigen lesmethode.

Flexibel lesmateriaal Inmiddels hebben de schrijfgroepen hun eerste domein af en ze hebben een grote hoeveelheid materiaal geproduceerd waaruit de pilot-docenten kunnen kiezen. Wanneer de pilot-docent met een verkenning door de leerlingen wil starten, dan zal het eerste deel van zijn methode bestaan uit opdrachten met een verkennend karakter. Start hij met theorie, dan is het eerste deel een basistekst. De schrijvers hebben uit- wijdingen van de leerstof in een apart deel gezet: aanvullingen. Vinden pilot-docenten die zinvol dan voegt hij die zelf toe aan de basistekst. Uit de (te) grote hoeveelheid opdrachten zal de pilot-docent ook een eigen selectie moeten maken, afhan- kelijk van eigen voorkeur voor type opdracht, werkvorm of moeilijkheidsgraad. Sommige docenten kiezen ervoor om alleen een basisboekje samen te stellen en alle opdrachten op de elektronische leeromgeving (ELO) te plaatsen, anderen willen toch zoveel mogelijk een eigen methode met leerteksten en opdrachten samenstellen. Nu het eerste materiaal er ligt, wordt voor de pilot-docenten duidelijker waarmee ze met ingang van het nieuwe schooljaar gaan werken. In deze fase heeft het materiaal voor de betreffende docenten tevens de functie om zich in te lezen en in te werken. Op de volgende bijeenkomst wordt ze gevraagd om de schrij- vers te adviseren en om aanpassingswensen kenbaar te maken. 3 Pilot belicht Lieke Meijs

Meer informatie over deze pilot is te verkrijgen bij Lieke Meijs ([email protected]).

juni 2011 Maatschappij & Politiek 15 Johan Cruijff

De drie onderwerpen voor het eindexamen Maatschappijwetenschappen zijn ook dit jaar Politieke besluitvorming, Massamedia en Criminaliteit en rechtsstaat. Bijna is het weer zover en zitten mijn leerlingen in aula of gymzaal, drie uur lang bron- nen te lezen en vragen te maken. De afgelopen weken hebben we veel stof her- haald en flink geoefend met het maken van oude examenvragen. Massamedia en Criminaliteit zijn leuk, Politiek is saai en moeilijk. Tenminste, dat vinden de meeste leerlingen. Hoe vaak ik ook zeg dat politiek juist spannend is en eigenlijk ook niet erg ingewikkeld. Als je eenmaal snapt hoe het werkt, weet je het voor de rest van je leven, net zoiets als Wiskunde, roep ik dan blijmoedig. Ja precies, is het ant- woord, saai en moeilijk dus.

Gescheiden Wat me opvalt, is dat het voor veel leerlingen drie gescheiden onderwerpen zijn en (vooral ook moeten) blijven. Ze willen weten hoeveel vragen op het examen over het ene en hoeveel vragen over het andere onderwerp zullen worden gesteld. Als ik dan zeg dat er ook vragen zullen zijn, die zowel over politieke besluitvorming als over massamedia gaan, zie ik een eerste lichte paniek in hun ogen. In de echte wereld zijn het toch ook niet drie gescheiden onderwerpen, dus dat soort vragen zijn logisch, zeg ik ter geruststelling. Maar ik zie dat die opmerking het vertrouwen in een goede afloop van het examen niet doet toenemen. Het is juist belangrijk dat je die verbanden ziet, werp ik nog tegen, anders begrijp je het niet echt.

Media Dat media ons over politiek informeren, dat snappen ze wel. Dat zien ze ook in de krant, op televisie, op internet. Dat politici niet altijd blij zijn met media-aandacht (waakhondfunctie) snappen ze ook. Maar dat sommige politici heel bedreven zijn in het bespelen van media en anderen minder, dat wordt al lastig om te begrijpen. Iedereen kan toch zijn standpunt op televisie uitleggen? Dat media zelf ook van invloed zijn op de politieke besluitvorming dan wel op de uitslag van verkiezingen, dat gaat ze eigenlijk te ver. Wie er wel of niet bij Pauw en Witteman mag aanschui- ven? Lekker belangrijk!

Nieuw Hoe komt dat toch? Ik weet het niet. Leerlingen weten veel van (moderne, sociale) media; meer dan ik in elk geval. Laatst heb ik nog plechtig moeten beloven het nooit meer over nieuwe media te hebben als ik het over internet heb. Want dat is echt niet nieuw meer! Wat ze weten gaat vooral over wat je er allemaal mee kunt. Over de inhoud van media zijn ze vaak naïef. Het was op het nieuws, dus het is waar. Zoiets. Van politiek weten ze veel minder en het interesseert ze ook minder. Uitzonderingen daargelaten natuurlijk.

Voetbal Daarom geven we nu juist dit vak, om het begrip te stimuleren. Dus probeer ik steeds maar weer goede concrete voorbeelden te vinden die de relatie tussen media en politiek verhelderen. En toen was daar… Johan Cruijff. Redder in nood en niet alleen bij voetbal. Zijn conflict met het bestuur van Ajax vocht hij voorna- melijk uit in de media. Zijn column in De Telegraaf kwam hem daarbij goed van pas. ‘Ik schrijf jullie kapot’, riep hij en zo geschiedde. De media houden nou eenmaal van Cruijff en niet van het bestuur van Ajax. Voetbal is misschien niet helemaal hetzelfde als politiek, maar als Ajax een bedrijf is waarom dan geen politieke partij. Anique ter Welle En mijn leerlingen? Die snappen nu hoe het werkt. Bedankt Johan! 3 De werkvloer

16 Het perspectief van sociale stijging is delijke resultaat moet zijn dat sneller niet langer houdbaar, stelt de RMO en vaker aan de bel wordt getrokken vast. Er dreigt volgens de Raad een wanneer een leerling in het voortgezet Geknipt nieuwe klassenmaatschappij te ont- onderwijs dreigt af te haken. Coppens: staan, ‘waarbij mensen zich in horizon- ‘We willen de schooluitval fors terug- tale verbanden begeven, gebaseerd op dringen. Leerlingen en ouders zullen het onderwijsniveau’. Deze trend dient merken dat we daar bovenop zitten’. volgens de RMO te worden gepareerd (Bron: BN/De Stem, 28 april 2011) door optimale talentontwikkeling en een herwaardering van vakmanschap, Eén op de drie incidenten met verbaal of ambachtscholen en beroepen met een fysiek geweld tegen leerkrachten in het lage(re) opleiding. voortgezet onderwijs gaat de doofpot in. (Bron: de Volkskrant, 28 april 2011) Veel docenten voelen zich niet serieus Kloof hoog- en laagopgeleiden genomen door hun eigen directie: ‘Je steeds groter Eind 2007 deed GroenLinks-parlementa- voelt je in de steek gelaten. De directie riër Tofik Dibi een wetsvoorstel waarin hij interesseert het niet. Hun reactie is dat pleitte voor de introductie van het vak het bij het vak hoort, dat de maatschap- mediawijsheid op scholen. Hij was bang pij nu eenmaal zo is. De directie denkt dat er zonder eindtermen niets van het alleen aan het eigen imago en dat van vak terecht zou komen. De Algemene de school. Negatieve publiciteit kost [de Onderwijsbond (AOB) is tegen een speci- school] leerlingen en geld’, aldus een aal vak over media: ‘Dan kan je overal ondervraagde docent. wel een vak van maken’, zegt Thijs den (Bron: Leeuwarder Courant, 28 april Otter namens AOB, ‘Scholen moeten al 2011) zo veel. Als het dan echt moet, kan het wel worden ingepast in een vak als Docent lijdt niet onder kortere Maatschappijleer’. zomervakantie (Bron: NRC Handelsblad, 19 april 2011)

Aanpak verzuim school De gemeente Bergen op Zoom wil het spijbelen en het voortijdig schoolverla- ten effectiever tegengaan. Dat gebeurt Nederland ontwikkelt zich steeds meer in samenwerking met veertien andere tot een land waarin laag- en hoogop- West-Brabantse gemeenten. De geleiden langs elkaar heen leven. Niet gemeenten gaan een gezamenlijke langer is afkomst, maar opleiding leerlingenadministratie opzetten. De bepalend voor de wereld waarin gemeente Breda houdt die in de prak- Docenten in het voortgezet onderwijs iemand meedraait. Het opleidingsni- tijk bij. Scholen moeten daar straks hoeven geen vrije dagen in te leveren, veau is de nieuwe sociale scheidslijn, dagelijks melden welke leerlingen heb- als de zomervakanties met een week stelt de Raad voor Maatschappelijke ben verzuimd. Die gegevens worden worden ingekort. Dat is afgesproken in Ontwikkeling (RMO) in het rapport onmiddellijk in de administratie ver- de nieuwe cao waarover vakbonden Nieuwe ronde, nieuwe kansen. Die con- werkt, zodat leerplichtambtenaren met werkgevers overeenstemming clusie wordt ondersteund door onder- direct in actie kunnen komen. hebben bereikt. zoek van TNS NIPO. Ruim de helft van Nu doen alle gemeenten dit nog zelf. Het plan van Onderwijsminister Marja de ondervraagde hoogopgeleiden en Dat werkt niet optimaal, zegt wethou- van Bijsterveldt om de zomervakantie tweederde van de laagopgeleiden ver- der Ad Coppens (Onderwijs): ‘De uit- in het voortgezet onderwijs terug te klaarden dat zij ‘steeds minder’ contact wisseling van informatie tussen de schroeven van zeven naar zes weken met elkaar hebben. scholen en de leerplichtambtenaar is was groot punt van discussie in de cao- De decennia lang dominante gedachte nogal gebrekkig. Dat wordt veel beter onderhandelingen. Eerder was al afge- dat de kinderen het beter krijgen dan als je het in één systeem samenbun- sproken dat scholen ter compensatie hun ouders (sociale stijging) is aan het delt. Bovendien vallen leerlingen die voor hun leerlingen vijf snipperdagen verdampen. Er spreekt somberheid uit bijvoorbeeld in Bergen naar school konden inroosteren. In de nieuwe cao de TNS NIPO-cijfers. Bijna driekwart gaan maar elders wonen, dan minder staat dat docenten op deze dagen ook van de respondenten denkt dat toe- gauw tussen wal en schip’. vrij zijn en deze dagen dus niet–zoals komstige generaties het slechter krij- In een volgende stap gaan Bergen, eerder het plan was–moeten inzetten gen. Vooral laagopgeleiden maken zich Roosendaal, Woensdrecht, Steenber- om bijvoorbeeld vergaderingen of stu- zorgen over de (financiële) toekomst gen en Halderberge een gezamenlijk diedagen te beleggen. van hun kinderen. leerplichtbureau oprichten. Het uitein- (Bron: ANP, 28 april 2011)

juni 2011 Maatschappij & Politiek 17 Lesmateriaal

NIVEAU: VMBO Lesmateriaal 2.0 Op het snijvlak van politiek en nieuwe media

Nog niet zo lang geleden gingen partijleden in campagnetijd de straat op om fol- ders uit te delen of met een kraampje op een koud en winderig winkelplein te staan. De plakploeg deed zijn ronde voor de posters en politici gingen op het juiste ogenblik de markt op om de laatste kiezers voor zich te winnen. Voor Maatschap- pijleer betekende dit dat docenten vmbo-leerlingen verkiezingsposters konden laten analyseren (zie de bijdrage van Christine Elout in Maatschappij & Politiek van mei 20101) of een wat sterkere vmbo-gl/tl-klas stukjes uit verkiezingsprogramma’s konden laten vergelijken. Een kieskompas was vaak te lastig voor vmbo’ers, omdat de vraagstelling veel voorkennis en een forse woordenschat vereist. Nu hengelen politici met Twitter, Facebook, YouTube en Hyves naar de aandacht van de kiezer. Ze sturen twitterberichten de wereld in, soms met triviale medede- lingen, om te laten zien dat ze ook maar gewone mensen zijn: ‘We eten rijst met saté’2, of zetten een krabbeltje op Hyves om contact te zoeken met de wereld bui- ten de Haagse stolp. Kortom: politici hebben de nieuwe media ontdekt (of is het juist andersom?). Deze ontwikkeling biedt aardige mogelijkheden voor Lesmateri- aal 2.0.

Non-verbale communicatie Inmiddels is het begrip televisiedemocratie ook in de lesmethoden doorgedrongen. Voor veel vmbo’ers is een politiek debat niet alleen saai (pratende hoofden), maar ook veel te ingewikkeld. In de woorden van een leerling uit een basiskadergroep: ‘What the f*** zijn koopkrachtplaatjes?’ Een televisiedebat laat echter ook non-ver- bale communicatie zien en dat biedt houvast voor andere benaderingen in de les. Bespreek met de leerlingen wat non-verbale communicatie is en laat ze in kwartet in een paar minuten bedenken welk non-verbaal gedrag een echte leider/politicus moet tonen. Denk aan kenmerken als: rechtop staan, goed in de camera kijken, ondersteunende handgebaren, energiek ogen, passende kleding, ernstige blik. Stel met de klas een top vijf van non-verbale gedragskenmerken samen. Laat ver- volgens via YouTube3 een paar minuten van een lijsttrekkersdebat zien (zonder geluid!) en laat de leerlingen de items van de top vijf turven. Succes is verzekerd. Opeens valt het leerlingen op dat Geert Wilders nauwelijks recht in de camera kijkt, Job Cohen vaak met de schouders naar voren gebogen staat (en dus kwetsbaar oogt) en dat de overhemdboorden van Mark Rutte te ruim zijn. Laat de leerlingen noteren wie het krachtigst overkwam en waarom ze dat vonden. Besluit de les met een kort klassengesprek/onderwijsleergesprek.

Inhoud of mens Minstens de helft van mijn leerlingen heeft een BlackBerry en bijna tweederde twittert. Dat is een mooi houvast om het thema Politiek aan nieuwe media te kop- pelen en zo op een eigentijdse manier onder de aandacht van de leerlingen te brengen. Zo is van Maxime Verhagen en Geert Wilders bekend dat zij veel twitteren.

18 Maatschappij & Politiek juni 2011 Laat de leerlingen hier een keer een analyse van maken, bijvoor- beeld ten behoeve van een prak- tische opdracht. De namen van vijf politici kun- nen aan leerlingen van vmbo- basisniveau worden gegeven om hun basic twitter-kenmerken te laten uitpluizen: ‘Wie van deze vijf heeft de meeste volgers en hoeveel twitteraars volgen zij zelf?’, ‘Wie twittert het langst?’, ‘Wie twittert het meest?’, ‘Is het profiel van hun twitterpagina persoonlijk of standaard?’ en ‘Denk je dat twitteren helpt meer stemmen van jongeren te trekken?’. Voor wat sterkere groepen van kader- en gl/tl-niveau kan dieper op de tweets zelf worden ingegaan. Laat hen enkele dagen een politicus volgen en de betreffende tweets analyseren. Denk enerzijds aan taalgebruik (‘Wie is het grofst?’, ‘Wie is het hel- derst?’) en anderzijds aan de inhoud (‘Zijn de tweets vaker politiek van aard of juist persoonlijk?, ‘Zijn de politieke tweets goed te volgen of veel te lastig?’). Laat ten slotte analyseren of de tweets echt iets toevoegen of alleen maar zijn gepost om überhaupt iets te twitteren en ‘mee te doen’. Laat ze dit in een werkstuk uitwerken (presenteren in groepsvorm kan natuurlijk ook).

Vriend Regelmatig word ik door leerlingen uitgenodigd om vriend op Hyves te worden, als zij–tot hun verbazing!–eenmaal hebben ontdekt dat ik ook een Hyves-pagina heb. Dat ook politici Hyves of Facebook gebruiken en dat je vriend van hen kan worden is voor hen bijna ondenkbaar. Zo heeft Emile Roemer een goed bijgehouden Hyves- pagina waarop hij regelmatig berichten en filmpjes zet, is Jolande Sap er net mee begonnen en is Mark Rutte al nestor op dit medium. Laat leerlingen uitzoeken welke politici een Hyves- of Facebook-pagina hebben en laat ze vervolgens beoordelen welke politicus het meeste werk van die pagina maakt.

Rappen met Piet Hein Donner Minister Piet Hein Donner heeft geen Hyves-pagina, maar is wel met een rap op You- Tube te vinden4: ‘Ik ben Donner van Justitie’. Leg in de klas uit wie Piet Hein Donner is en vertoon de rap. Spreekt dit de leerlingen aan? Waarom wel of juist niet? Wat vin- den zij ervan dat politici hun muzikale domein betreden? In een veilige groep kun- nen leerlingen (in duo’s) ook zelf een rap over een politiek thema maken. De combi- natie van politiek en rap leent zich uitstekend voor een onderwijsleergesprek of als opstapje voor het thema Politiek. 3

Douwe van Domselaar

Douwe van Domselaar is docent Maatschappijleer en Maatschappijleer 2 op het Don Bosco College in Volendam.

Noten 1. Christine Elout, ‘Lesmateriaal Verkiezingsaffiches’, in:Maatschappij & Politiek, 41 (mei 2010) Hyves-pagina’s van politici nr. 3, pp.18–19 http://emileroemer.hyves.nl 2. Legendarische tweet van Maxim Verhagen tijdens de kabinetscrisis op 15 januari 2010. http://jolandesap.hyves.nl 3. Zoek op YouTube op zoekwoorden als: lijsttrekkers debat, verkiezingsdebat, Nederland kiest, http://mark-rutte.hyves.nl enzovoorts. 4. www.youtube.com/watch?v=jmLEt5oI5i8

juni 2011 Maatschappij & Politiek 19 Inspiratie voor Kritiek mensenrechteneducatie Uit elk onderzoek blijkt dat Nederlandse Recensie scholieren ontstellend weinig weten en dat een Deltaplan noodzakelijk is om dat Wolter Blankert te verhelpen. Bevraag onze scholieren, volgens die onderzoekers, niet over Naar de mening van Barbara Oomen Europa, het milieu, de rechtspraak, de en Marloes Vrolijk, auteurs van Inspi- NAVO, gezond eten, de werking van ratie voor mensenrechteneducatie, onze democratie en, naar nu blijkt, ook horen mensen- en kinderrechten niet over mensenrechten. De remedie thuis in het burgerschapsonderwijs. heeft men al vijftig jaar bij de hand: de De vraag is wat leerlingen over men- ontwikkeling van lespakketten voor elk senrechten weten en moeten weten. van deze educaties. Helaas blijkt, uit weer Een vervolgvraag is: hoe kunnen ander onderzoek, dat geen leerkracht docenten in het thema op een aan- meer aan zijn lesmethode is geketend trekkelijke manier aandacht geven? dan de Nederlandse. De auteurs van Inspiratie voor mensenrechteneducatie Onze leerlingen, in feite allen Nederlan- verwachten vooral veel van het aankwe- ders, moeten volgens de auteurs van ken van ‘de juiste houdingen’ en daarbij Inspiratie voor mensenrechteneducatie betreden ze spiegelglad ijs. De vraag of beschikken over een gedegen kennis onderwijs gericht aan houdingen bij leer- van de mensenrechten. Die kennis lingen moet bijdragen, vormt al eeuwen weten de schrijvers op één pagina een discussiepunt. samen te vatten, maar die bladzijde is zo In het vreedzame Sneek werd in het dicht beschreven dat de vraag opkomt gezagsgetrouwe jaar 1952 een leraar of de lat niet te hoog wordt gelegd. door kritische leerlingen–niet gehinderd Bovendien stellen de auteurs dat het door mensenrechtenkennis–onderste- zeker niet alleen om deze kennis gaat, boven uit het raam gehangen. Dit maar dat het nog belangrijker is dat bericht werd destijds bewust door de leerlingen een houding ontwikkelen die plaatselijke pers genegeerd, terwijl het daarmee strookt (niet pesten, niet discri- slachtoffer heden ten dage in zeven lan- mineren, actief politiek bedrijven en delijke televisiepraatprogramma’s de gemeenschapszin tonen). Mensenrech- held zou kunnen uithangen om het ver- ten kunnen zo een vanzelfsprekend deel val der zeden te illustreren. worden van het sinds 2006 verplichte Sinds ongeveer diezelfde tijd spelen Barbara Oomen en Marloes Vrolijk, burgerschapsonderwijs. Diverse schema’s mensenrechten en vredesonderwijs een Inspiratie voor mensenrechten - met de bekende indeling kennis, vaar- rol binnen ons onderwijs, maar het valt educatie, Stichting NJCM-Boekerij 50, digheden en houdingen moeten dit aan- lastig aan te tonen dat het daaraan is te Leiden 2010, ISBN 978–90–6750–053–1, schouwelijk maken. wijten dat nog maar zo weinig leerkrach- 136 pagina’s, prijs: € 15 De schrijvers wijzen erop dat Nederland ten buiten de schoolvensters bungelen. in internationaal verband de verplich- ting heeft de mensenrechten een plaats in het leerplan te geven, maar dat daar- van weinig terecht is gekomen. De over- Bungelen door heid verschuilt zich daarbij achter de zo gekoesterde ‘vrijheid van onderwijs’ van mensenrechteneducatie scholen. Het resultaat is dat Neder- landse scholieren in internationaal ver- minder leerkrachten band slecht scoren op dit terrein. De schrijvers hopen die achterstand te hel- buiten de schoolvensters? pen inlopen door invloed uit te oefenen op de kerndoelen, de examenprogram- ma’s, de Inspectie en de lesmethoden. Te belangrijk Daarbij kan het reeds ontwikkelde De auteurs stellen dat uit onderzoek lesmateriaal goed van pas komen. blijkt dat het met die houdingen in Voorbeelden van die lesmaterialen zijn menig ander land aanzienlijk beter in het boek opgenomen en dat levert gesteld zou zijn, zonder te vermelden aansprekend materiaal op, zoals Movies dat onderzoek naar houdingen 100 pro- that Matter. cent onbetrouwbaar is. Dat Duitse en

20 Maatschappij & Politiek juni 2011 Belgische leerlingen braaf correctere (‘actie ondernemen om mensenrechten antwoorden aankruisen, wil geenszins uit te dragen en te beschermen, dichtbij zeggen dat zij correcter handelen. Het en ver weg’). discriminatieverbod wordt genegeerd Het boek memoreert met instemming op de arbeidsmarkt en bij discotheken in de uitbreiding van de mensenrechten, de hele Europese Unie. Moet leerlingen maar negeert het volstrekt vrijblijvende (op zowel onze witte als zwarte scholen) karakter ervan. Het tamelijk recente worden ingepeperd dat zij in discussie recht op voedsel en drinkwater biedt moeten gaan met de personeelschef of geen grond om als vluchteling te wor- de (kickbokser-) uitsmijter? Kan van hen den geaccepteerd (zoals bij de klassieke worden geëist dat ze een e-mail naar mensenrechten). Integendeel, mensen hun gewaardeerde premier sturen die die er een beroep op doen als gelukzoe- ‘Nederland aan de Nederlanders wil kers worden gebrandmerkt. teruggeven’? Wat het formuleren van Leraren Maatschappijleer kunnen gewenste houdingen en vaardigheden vooral inspiratie putten uit de in dit betreft, zingen de auteurs zich los van de boek behandelde lesmaterialen. Dat realiteit. Zoals meestal het geval is bij neemt niet weg dat het verstandig is het concretiseren van houdingen en ook de overige inhoud door te nemen, vaardigheden, gaat het om een mengsel want de auteurs stellen terecht dat van open deuren (‘genuanceerd kunnen mensen rechten te belangrijk zijn om denken’) en naar satire neigende kolder te negeren. 3

(advertentie) Gratis gastlessen (politiek) burgerschap voor het MBO!

Wilt u uw studenten in aanraking brengen met politiek en democratie? Vraagt u zich af hoe u de politieke burgerschapscompetenties op een aansprekende manier aan bod kunt laten komen?

Het Instituut voor Publiek en Politiek (IPP) heeft In alle lessen wordt kennisoverdracht een aanbod van gastlessen dat zich richt op de gecombineerd met interactieve werkvormen. politieke burgerschapscompetenties in het MBO. De gastdocenten geven per dag op één school Enthousiaste gastdocenten van het IPP komen minimaal twee en maximaal vijf lesuren. hiervoor graag naar uw school. De gastlessen zijn gratis en beginnen niet U kunt kiezen uit lessen met verschillende voor 9.00 uur. U vindt meer informatie over thema’s: de gastlessen en de wijze waarop u deze –Stemmen kunt aanvragen op: –Hoe kun je zelf invloed uitoefenen? –Politieke partijen –Rollenspel lokale politiek –Europa > www.politiekindeklas.nl

juni 2011 Maatschappij & Politiek 21 Op basis van de alarmerende conclusies naast een keuze kunnen maken tussen uit het IEA onderzoek lijkt extra nadruk Economie, Aardrijkskunde en Geschie- op burgerschapsvorming naast lezen, denis. rekenen en science vanzelfsprekend. Tij- dens de conferentie van 31 maart bleek Onderwijscoöperatie echter dat er op uw ministerie wordt In het komende schooljaar start de nagedacht over het afschaffen van het Onderwijscoöperatie, waarin de drie combinatiecijfer, waardoor leerlingen onderwijsvakbonden, Beter Onderwijs voor Maatschappijleer geen schoolexa- Nederland en het Platform VVVO zijn mens meer hoeven te doen. Dit idee verenigd. Zoals bekend is de NVLM lid komt voort uit de gedachte dat het de van het Platform VVVO, waarin de vak - organiseerbaarheid voor scholen ten inhoudelijke verenigingen samenwerken. goede zou komen. Ons inziens is dit Naast het lerarenregister zal de Onder- Examenbesprekingen 2011 effect bijzonder beperkt. Het combina- wijscoöperatie zich bezighouden met de De examenbesprekingen voor Maat- tiecijfer vergt alleen dat cijfers worden herijking van de bekwaamheidseisen en schappijleer 2 (vmbo) en Maatschappij- geregistreerd–wat toch al moet gebeu- waarschijnlijk ook met een aantal activi- wetenschappen (havo/vwo) zijn als u dit ren voor het rapport–en worden gemid- teiten die tot nu toe door de Stichting leest achter de rug. Deze examenbespre- deld. Extra tijd en kosten zijn hiermee Beroepskwaliteit Leraren (SBL) werden kingen organiseerde de NVLM op 30 en nauwelijks gemoeid. Afschaffen van het uitgevoerd. Het is de bedoeling dat 31 mei in Utrecht. Op www.nvlm.nl zul- cijfer leidt echter wel tot statusverlies zoveel mogelijk werkzaamheden in de len de verslagen van de examenbespre- voor Maatschappijleer, het profielwerk- Onderwijscoöperatie door leraren wor- kingen zo snel mogelijk online worden stuk en andere vakken die meetellen den verricht. De NVLM zal haar leden via gezet. voor het combinatiecijfer. Dat heeft de nieuwsbrief op de hoogte stellen van gevolgen voor de manier waarop leerlin- relevante vacatures binnen deze nieuwe Actieplan Beter Presteren gen naar deze vakken en onderdelen kij- organisatie. In het vorige nummer van dit blad ken; en dit zal de kwaliteit van onder berichtten wij u al over het Actieplan meer de profielwerkstukken en het bur- Beter Presteren, waarin het kabinet een gerschapsonderwijs niet ten goede aantal hoofdlijnen van zijn onderwijsbe- komen. Maatschappijleer is jarenlang Coen Gelinck leid vastlegt. Het gaat daarbij met name een vak ‘achter de streep’ geweest. om extra nadruk op Engels, Nederlands Terugkeren naar deze situatie gaat onge- en Wiskunde. Daarnaast is het kabinet twijfeld ten koste van de kwaliteit van van plan het aantal profielen op havo en het maatschappijleeronderwijs. vwo te halveren. Naar aanleiding van NVLM-bestuur een consultatieconferentie op 31 maart Vermindering van het aantal profielen heeft het NVLM-bestuur minister Van De aansluiting tussen het voortgezet en Hans Teunissen, voorzitter Bijsterveldt een brief geschreven waarin het hoger onderwijs kan en moet beter. telefoon: 06–28125692 wij onze zorgen uiten over de plannen. Met de eventuele halvering van het aan- e-mail: [email protected] In onze brief gaan wij in op de positie tal profielen komt dit streven in gevaar. Coen Gelinck, vice-voorzitter van burgerschapsvorming en op de her- Waar één natuurprofiel waarschijnlijk e-mail: [email protected] ziening van de profielstructuur. Hieron- geen grote problemen zal opleveren Felix van Vugt, secretaris der leest u enkele passages uit de brief: voor de doorstroming en de keuzemo- Amaliastraat 50 gelijkheden van leerlingen, doet één 3522 AW Utrecht Burgerschapsvorming maatschappijprofiel dat wel. Dat ene telefoon: 06–16431651 Uit het PISA-onderzoek blijkt dat Neder- maatschappijprofiel dwingt leerlingen e-mail: [email protected] land het op het gebied van lezen, science die geïnteresseerd zijn in alphavakken Tom Stroobach, penningmeester en wiskunde minder goed doet dan grotendeels hetzelfde vakkenpakket te telefoon: 0320–249481 gewenst. Daarom wilt u meer nadruk kiezen als leerlingen met belangstelling e-mail: [email protected] leggen op de vakken Nederlands, Engels, voor gammavakken. Het ligt ons inziens Arthur Pormes Wiskunde en Science. Deze extra aan- voor de hand om voor beide typen leer- e-mail: [email protected] dacht voor de zogenoemde kernvakken lingen een eigen profiel te creëren. In Ingrid Faas, ledenadministratie kan leiden tot verminderde aandacht het alphaprofiel zou Geschiedenis een e-mail: [email protected] voor burgerschapvorming. Dat is niet verplicht profielvak moeten zijn, waarbij Ruth Esselink, aspirant-bestuurslid goed te begrijpen, omdat uit een ander leerlingen daarnaast een keuze kunnen e-mail: [email protected] internationaal onderzoek (International maken tussen een tweede moderne Hetty Schepers Civic and Citizenship Education Study, IEA, vreemde taal, Filosofie en een kunstvak. e-mail: [email protected] 2010) blijkt dat Nederland ook slecht In het gammaprofiel zou Maatschappij- scoort op het gebied van burgerschaps- wetenschappen een verplicht profielvak www.nvlm.nl onderwijs voor leerlingen tot 14 jaar. (…) moeten zijn, waarbij leerlingen daar- Girorekening NVLM: 1889654

22 Maatschappij & Politiek juni 2011 tiegeschiedenis? Op de website Maatschappij & Politiek www.vijfeeuwenmigratie.nl vindt u is een uitgave van het Instituut voor Publiek en Politiek. Hierin zijn tevens opgenomen de informatie over de geschiedenis van Gesignaleerd mededelingen van de NVLM. De redactiele- migranten in Nederland vanaf 1580. den zijn in hun journalistieke werkzaamheden Zwerf van informatieblokje naar infor- onafhankelijk. matieblokje, gebruik de wereldkaart, Redactie bekijk migratiestromen per periode, of Bas Banning, Wolter Blankert, Radboud Burgsma, Christine Elout, Coen Gelinck, Hans zoek gericht naar verhalen, foto’s, voor- van der Heijde (hoofdred.), Lieke Meijs, Hessel werpen, filmpjes, documenten en Nieuwelink, Gerard van Rossum, Anique ter wetenschappelijke artikelen in de Welle, Jeff Peck (correspondent New York, VS). zoekmachine. Eindredactie Meer informatie: www.vijfeeuwen - Maarten Cras Vormgeving migratie.nl. Addy de Meester Nieuwe serie Dossier Omslagfoto Maatschappijleer Identiteitstheorie Wikimedia In de NTR School- Wie ben ik eigenlijk? Wat is de zin van Druk televisieserie mijn leven? Waartoe ben ik hier op Drukkerij Haasbeek Uitgever Dossier Maat- aarde? Dit zijn grote vragen die men Instituut voor Publiek en Politiek, schappijleer voor zichzelf zou kunnen stellen. Verdedigd Prinsengracht 915 Maatschappijleer zal worden dat de vraag naar identiteit 1017 KD Amsterdam in de bovenbouw heeft te maken met bovenstaande vra- telefoon 020 521 76 00 havo/vwo komen gen én beantwoord kan worden. Niet e-mail: [email protected] Redactiesecretariaat vier onderwer- alleen personen maar ook organisaties Instituut voor Publiek en Politiek pen aan bod die stellen vragen naar hun identiteit. Wie Prinsengracht 915

Foto: Keke Keukelaar Keke Foto: aansluiten bij de zijn wij als organisatie? Waar staan wij 1017 KD Amsterdam examenonderwerpen in het gemeen- als organisatie voor? Inzichten over telefoon 020 521 76 00 schappelijke deel. Daarnaast is deze persoonlijke identiteit zullen in deze e-mail [email protected] www.maatschappijenpolitiek.nl serie te gebruiken voor het vak Maat- studie gebruikt worden om te verhel- Abonnementsprijs M & P 2011 schappijwetenschappen in de profie- deren hoe een organisatie de eigen € 48,10 per jaar. Studenten € 41,10. Scholen len Economie & Maatschappij en Cul- identiteit kan uitleggen. en instellingen € 52,70. M & P verschijnt acht tuur & Maatschappij. Elke aflevering De identiteitstheorie van Paul Ricoeur keer per jaar. Losse nummers €6,20 (exclusief kent een actueel maatschappelijk is de leidraad in dit boek. Ricoeur laat verzendkosten). Nieuwe abonnementen thema. Daarbij wordt in elk program - zien dat identiteit geen vaststaand Abonnementen kunnen op elk gewenst ma de actualiteit verbonden aan een gegeven is, maar een voortgaande tijdstip ingaan na ontvangst van het abonne- maatschappelijk dilemma. Elke afleve- zoektocht naar een verhaal over onze mentsgeld. Afhankelijk van de ingangsdatum ring kent tevens een column van filo- ervaringen. In dat narratief wordt dui- wordt een evenredig gedeelte van de prijs soof Rob Wijnberg (foto). delijk wat volgens de verteller kwaliteit van een jaarabonnement in rekening gebracht. Abonnementen kunnen ook wor- Aflevering 9–Rechtsstaat: De interna- is. Een narratieve visie op kwaliteit, zo den aangegaan met terugwerkende kracht. tionale rechtsstaat (uitzending: don- benadrukt Ricoeur, dient weloverwo- Dit is echter afhankelijk van de voorraad oude derdag 9 juni 2011). Aflevering 10– gen te zijn en dient bovendien aan te nummers. Aanmelding van nieuwe abonnees Verzorgingsstaat: Sociale wetgeving sluiten bij wat we doen. Hoe een per- bij de uitgever. (uitzending: donderdag 16 juni 2011). soon en hoe een organisatie een ver- Beëindiging abonnement Opzegging schriftelijk tot 1 december van het Aflevering 11–Parlementaire democra- haal met een weloverwogen visie op lopende abonnementsjaar. tie: De omroepen en de politiek; 60 jaar kwaliteit kan ontwikkelen én kan waar- Auteursrecht televisie (uitzending: donderdag 23 maken in de praktijk, wordt in dit boek Niets uit deze uitgave mag worden vermenig- juni 2011). Aflevering 12–Pluriforme aan de hand van vijf opgaven uitge- vuldigd zonder voorafgaande toestemming samenleving: het toelatingsbeleid werkt. De wijze waarop een persoon of van de redactie met uitzondering van de tekst van het leerlingenmateriaal, indien dit (uit zending: donderdag 30 juni 2011) organisatie deze vijf opgaven uitvoert, geschiedt zonder winstoogmerk. In alle Alle afleveringen worden van 09.45 uur dát toont de identiteit van deze per- gevallen dient de bron duidelijk te worden tot 10.00 uur op Nederland 2 uitgezon- soon of organisatie. vermeld. den. Informatie: www.damon.nl. Advertenties Informatie: www.schooltv.nl. Zie www.maatschappijenpolitiek.nl. Of op aanvraag bij de uitgever, Het komende nummer van telefoon 020 5217600. Migratiegeschiedenis Kopij en mededelingen Naar schatting 98 procent van de Maatschappij & Politiek Bijdragen naar het redactiesecretariaat. Nederlanders heeft buitenlandse voor- verschijnt op 22 augustus. ISSN 1566–1555 ouders. Sporen van migranten zijn overal te vinden. In archieven, musea De redactie wenst u een en thuis. Wat is uw relatie met migra- prettige vakantie.

juni 2011 Maatschappij & Politiek (advertentie)

BEZOEK DE HAAGSE TRIBUNE

Breng een bezoek aan de geheel vernieuwde De Haagse Tribune is een educatief HAAGSE TRIBUNE. programma rond het Binnenhof voor het voortgezet onderwijs, MBO en U zit met uw klas in onze Trêveszaal of basisscholen. Tweede Kamerzaal! Kies uit de volgende educatieve programma's: DEELNAME IS GRATIS! • Politiek • Europese Unie De Haagse Tribune is een onderdeel van het • Geschiedenis: Republiek of Koninkrijk Huis voor democratie en rechtsstaat. • Rechtsstaat • Media Informatie en inschrijving: • Politiek voor het basisonderwijs WWW.DEHAAGSETRIBUNE.NL

Kijk op de website www.dehaagsetribune.nl naar ons aanbod per dag.