EW • SPECIALE EDITIE ELSEVIER WEEKBLAD SPECIALE EDITIE

ELSEVIER WEEKBLAD ERT KAMER EERSTE

EERSTE KAMER

€ AP Alles over de noodrem 8,99 van het parlement

1eKa_COVER.indd 1 19-08-20 11:51 REGERINGSCENTRUM Blik op de Hofvijver en het Binnenhof in Den Haag, waar sinds hun oprichting begin negentiende eeuw de Eerste en de Tweede Kamer zetelen. Aan de brugleuning wapperen vlaggen van de Nederlandse provincies

4 • ELSEVIER WEEKBLAD SPECIALE EDITIE

20esp002z004 4 14/08/2020 15:14 EERSTE KAMER DE PARLEMENTAIRE DEMOCRATIE BESTAAT UIT TWEE KAMERS. ZIJ CONTROLEREN DE REGERING, EN ZIJN MEDEWETGEVER.

ELSEVIER WEEKBLAD

ELSEVIER WEEKBLAD SPECIALE EDITIE • 5

20esp002z005 5 14/08/2020 15:14 INHOUD

58 INTERIEUR Het gebouw van de Eerste Kamer ademt een rijke historie. Oude schilderijen en antiek maken deze bijzondere sfeer compleet.

10 HISTORIE Eerste Kamer ontwikkelde zich vanaf haar oprichting in 1815 tot bedacht- zaam controleur van de regering.

30 SAMENSTELLING De vierjaarlijkse verkiezing van de 75 senatoren gaat gepaard met een onderhandelingsspel over ‘restzetels’.

40 MOTOR VAN DE SENAAT Achter de Eerste Kamerleden staat een geolied ambtelijk apparaat klaar. Van kamerbewaarder tot ICT’er.

50 TYPISCH EERSTE KAMER Op het Binnenhof legden kunstenaars en fotografen door de tijd heen poli- tieke hoogte- en dieptepunten vast.

6 • ELSEVIER WEEKBLAD SPECIALE EDITIE

20esp002z006 6 14/08/2020 15:16 EERSTE KAMER

74 ANONIEME TEGENHANGER Senatoren zijn weinig in het nieuws. Noodrem Zelfs op spotprenten over de Eerste Kamer staan meestal andere politici. De ene kant van het Binnenhof is bijna dagelijks in het nieuws. De andere kant bijna nooit. Aan de ene kant zetelt de Tweede Kamer en aan de andere de Eerste Kamer. Beide Kamers vormen samen het parlement. Beide controleren de regering. Waarom hebben we twee Kamers en is dat wel een goed idee? Waarom staat de Eerste Kamer in de schaduw van de Tweede en wat doet die Eerste Kamer precies? Hoe machtig is de Eerste Kamer? Hoezo zou de Eerste Kamer niet politiek zijn? En wat doet dat sigarenkastje bij de ingang van de vergaderzaal, en waarom hangt in die zaal een groot portret van koning Willem II? De volksvertegenwoordigers in de Eerste Kamer waren vaak politici of bestuurders wier loopbaan ten einde liep. Dat geldt nog steeds voor oud-minister , die er frac- tievoorzitter van de VVD is, en oud-staatssecretaris (CDA). Een illuster rijtje oud-ministers ging hen voor. Zo werden 92 COALITIE IN REP EN ROER VVD’ers als en en CDA’ers als Gerrit Tegenstem van drie PvdA’ers stortte Braks en Eerste Kamerlid. het kabinet-Rutte II eind 2014 in een De laatste jaren keert de trend. CDA’ers en Ab crisis. Wat gebeurde er in de senaat? Klink waren senator en werden minister. De opmerkelijkste sprong maakte hun partijgenoot . Na acht jaar in de Eerste Kamer, maar nog altijd slechts bekend bij ingewij- den, kreeg hij de belangrijke post van minister van Financiën. Oud-voorzitter van de Eerste Kamer Ankie Broekers-Knol (VVD) werd staatssecretaris van Justitie en Veiligheid en (D66) staatssecretaris van Financiën. Deze speciale editie van Elsevier Weekblad belicht historische en politieke aspecten van de Eerste Kamer en schetst een beeld van een instituut dat ondanks haar relatieve onbekendheid vol- waardig deel uitmaakt van de parlementaire democratie. Een ruim twee eeuwen oud orgaan, waarvan het bestaan vaak ter dis- EN VERDER cussie is gesteld, zonder dat afschaffing in zicht kwam. 20 Parlement in werking De Eerste Kamer is een politieke factor waarmee kabinetten 24 Bepalende gezichten rekening houden. Weliswaar struikelden er weinig als gevolg van 34 Interview met de voorzitter een ‘nee’ van de Eerste Kamer, geen kabinet kan er achteloos 56 Plattegrond Binnenhof mee omspringen. Zeker Rutte I, II en III niet, omdat de coalitie- 68 Verschillen in het parlement partijen geen meerderheid in de Eerste Kamer hadden en heb- 70 Voor en tegen opheffen ben. Premier (VVD) heeft geleerd hiermee te leven en 78 Dubbele pet deeltijdpolitici behandelt de senaat met opvallend respect. Zeker de leden van 82 De botten van Oldenbarnevelt de oppositie, die hij altijd nodig heeft. Soms moeten één of meer 84 Is de Eerste Kamer te politiek? senatoren worden ‘bewerkt’ om alsnog in te stemmen. Een en- 88 Essay van kele keer lukt dat niet en sneuvelt een wetsvoorstel. Soms in een 90 Citaten nacht, meestal gewoon overdag. De veroorzakers schrijven op 96 Meer weten zulke momenten geschiedenis. Carla Joosten

ELSEVIER WEEKBLAD SPECIALE EDITIE • 7

20esp002z007 7 14/08/2020 15:16 VERDER ZONDER ORANJES

20esp002z008 8 14/08/2020 15:15 EERSTE KAMER

STATEN-GENERAAL IN 1651 BIJEEN IN DE RIDDERZAAL Op dit aan Bartholomeus van Bassen toegeschreven schilderij is het interieur van de Ridderzaal, of Grote Zaal, op het Binnenhof te zien. Het is een tafereel van de zogenoemde Grote Vergadering van de Staten-Generaal in 1651. Die vergadering, op initiatief van de Staten van Holland, duurde van 18 januari tot 21 augustus 1651. Besproken werd onder meer het stadhouderschap van Willem II van Oranje. Die had een staatsgreep gepleegd met een aanslag op Amsterdam en zes Hollandse regen- ten laten opsluiten op Slot Loevestein. De gewesten Holland, Zeeland, Utrecht, Gelderland en Overijssel besloten na zijn plotselinge dood in 1650 voorlopig geen stadhouder aan te stellen. De Tachtig- jarige Oorlog was voorbij, het land kon volgens de ge- westen de toekomst heel goed aan zonder Oranjes. Dit werd bevestigd op de vergadering in de Ridderzaal, waar in de oorlog buitgemaakte Zuid-Nederlandse en Spaanse vlaggen hingen. Op dezelfde vergadering legde politicus, raadpensionaris, schrijver en dichter Jacob Cats al zijn ambten neer. Sinds 12 mei 2020 vergadert de Eerste Kamer wegens de coronacrisis in de Ridderzaal. In verband met een langdurige renovatie van het Binnenhof verhuist de Eerste Kamer in 2021 tijdelijk naar een stadspaleis aan het Lange Voorhout 34 in Den Haag, waar eerder de Hoge Raad was gevestigd.

ELSEVIER WEEKBLAD SPECIALE EDITIE • 9

20esp002z009 9 14/08/2020 15:15 GESCHIEDENIS

Historie en ontwikkeling van de senaat

BINNENHOF Laatmiddeleeuws complex met Ridderzaal gezien vanaf de Eerste Kamer. Rechts de Tweede Kamer

10 • ELSEVIER WEEKBLAD SPECIALE EDITIE

20esp002z010 10 14/08/2020 15:12 EERSTE KAMER

Het begon met een vorst die hoopte met het oprichten van de Eerste Kamer al te drieste vernieuwingen tegen te houden. Uiteindelijk ontwik- kelde dit huis van het parlement zich tot een bedachtzaam controleur van de regering. Een Kamer die heus ook politiek is, maar waar de waan van de dag zelden binnendringt.

Bert van den Braak

ELSEVIER WEEKBLAD SPECIALE EDITIE • 11

20esp002z011 11 14/08/2020 15:12 GESCHIEDENIS

DRIEMANSCHAP Aanvaarding in 1813 van het Hoog Bewind in naam van Prins van Oranje (Jan et als in omliggende landen In het ‘Noorden’ was minder adel en daarom Willem Pieneman, circa 1828) kwam er in Nederland in 1815 minder enthousiasme voor een tweekamerstelsel, een tweekamerstelsel. Het stel- maar een door de grondwetscommissie ingestelde sel volgde op de herziening van subcommissie-De Coninck kwam met een voorstel de Grondwet van 1814. Het Ver- dat aan de bezwaren tegemoetkwam. De Staten- drag van Wenen besloot tot Generaal werden verdeeld in twee Kamers, maar vorming van een sterkere staat ten noorden van er kwam geen adelskamer. De door de Koning be- NFrankrijk en die moest er komen door vereniging noemde leden zouden komen uit de aanzienlijken van de Noordelijke en Zuidelijke (Oostenrijkse) van het land. Dat konden dus ook patriciërs zijn. Nederlanden. Prins Willem, die in 1813 na de Het bestaansrecht werd aldus geformuleerd: Franse Tijd soeverein vorst was geworden, pro- ‘Ten einde alle overijling in de raadplegingen POLITICUS Gijsbert Karel moveerde zichzelf tot Koning. Hij stelde een com- te voorkomen, in moeielijke tijden aan de driften graaf van Hogendorp missie in om de Grondwet te wijzigen. Gijsbert heilzame palen te stellen, den troon te omringen (1762-1834). Schilderij is Karel van Hogendorp werd daarvan de voorzit- door een bolwerk waartegen alle partijen afstui- gemaakt door Jean François ter, net als hij dat was in 1814. ten, aan de natie eene volkomene zekerheid te Valois (1835) De leden kwamen uit de twee samenstellende waarborgen tegen alle willekeurige uitbreiding landsdelen. Vanuit de zuidelijke leden kwam de van gezag (….)’ wens een plek voor de adel te vinden in het Als naam werd gekozen voor ‘Eerste Kamer’, nieuwe koninkrijk, zoals ze die hadden gehad hoewel de Kamer bij de behandeling van wets- onder de Oostenrijkers. Koning Willem (I) stond voorstellen pas de tweede instantie zou worden. daar welwillend tegenover. Hij wilde de adel Namen als senaat en Grote Kamer vielen af. De graag ‘binden’ aan zijn nieuwe bewind en ver- naam ‘Eerste Kamer’ was niet geheel nieuw, want langde verder een door hem te benoemen in de Bataafse Tijd (1795-1806) kende het Verte- lichaam dat ongewenste parlementaire initiatie- genwoordigend Lichaam ook twee Kamers. Toen ven moest kunnen tegenhouden. Het recht van was wel de volgorde van behandeling aangehou- initiatief van het in 1814 in het leven geroepen den en deed de Tweede Kamer wat nu de Eerste parlement (Staten-Generaal) zag hij als een Kamer ging doen: een parlementair eindoordeel risico. geven over wetsvoorstellen.

12 • ELSEVIER WEEKBLAD SPECIALE EDITIE

20esp002z012 12 14/08/2020 15:12