sign in sign up
<<
Home , Annemarie Jorritsma, Ben Knapen, Dick Benschop, Ed Nijpels, Elco Brinkman, Ewout Irrgang

DE VOLKSKRANT ZATERDAG 15 DECEMBER 2018 TEN EERSTE 5

i

HERNA VERHAGEN, de nummer 6 in de Top 200, is de hoogste vrouw in de Top 200. Zij is bestuursvoorzitter van PostNL en onder meer commissaris van het Concertgebouw. Foto ANP Dit is de machtigste man van Nederland

Feike Sijbesma is de nieuwe aanvoerder van de Volkskrant Top 200 van invloedrijkste Nederlanders. De 59-jarige topman van chemie- en biotechnologie - bedrijf DSM volgt op, die vier jaar op 1 stond. DUURZAME KOPLOPER DSM-baas Sijbesma is ook ‘climate leader’.

Wilco Dekker TOP-20 MEEST INVLOEDRIJKE MENSEN 2018 dation (van de schatrijke Randstad-op- med Aboutaleb is de hoogste op plek richter) en commissaris van het Con- 24. De hoogste nieuwkomer is Roger Verloop gezien over de laatste vijf jaar certgebouw. Dassen. De accountant, die bekend De dertiende Volkskrant Top 200, een Stijgers Constanten Dalers Relatieve nieuwkomers Nieuwkomers De nummer 1 van vorig jaar, Hans werd door het boekhoudschandaal bij onderzoeksproject waarbij jaarlijks de Wijers, zakte naar plaats elf. De oud- Ahold, werd financieel directeur van 2018 posities en netwerken van de ‘bestuur- ’14 ’15 ’16 ’17 D66- en voormalig Akzo - chipmachinefabrikant ASML en com- lijke elite’ in kaart worden gebracht, 1 1 1 1 1 Feike Sijbesma Nobel-baas stopte als commissaris van missaris bij DNB. De grootste stijger is heeft een nieuwe nummer 1 opgele- 2 2 2 2 2 Kim Putters Shell en raakte in grote problemen als , de nieuwe burge- verd: Feike Sijbesma, die al elf jaar de 3 3 3 3 3 Klaas Knot president-commissaris van ING door meester van Amsterdam. baas is van de Limburgse multinatio- 4 4 4 4 4 Niek-Jan van Kesteren het witwasschandaal, dat voor een re- Niet meer op de lijst staan onder an- nal DSM en daarnaast commissaris van 5 5 5 5 5 Ben van Beurden cordbedrag van 775 miljoen euro werd deren Olga Zoutendijk (vertrokken als Unilever en . 6 6 6 6 6 Herna Verhagen geschikt. president-commissaris van ABN Amro) Ook is hij ‘aanjager’ van NL2025, een 7 7 7 7 7 ING dacht weg te komen met excu- en Paul Polman, de nummer twee van initiatief van toplieden voor sociale 8 8 8 8 8 Frans van Houten ses en het inhouden van de bonus van vorig jaar. Polman stopt als topman projecten in Nederland. De DSM-baas 9 9 9 9 9 topman Ralph Hamers, maar dat bleek van Unilever en nam afscheid met een Jan Hommen AD is al jaren mondiaal actief als een van 10 10 10 10 10 een inschattingsfout. Nadat Wijers op geruchtmakend interview in het , de duurzame koplopers. Hij is ook ‘cli- 11 11 11 11 11 Hans Wijers het matje was geroepen door minister waarin hij onder meer het ‘kleine den- mate leader’ van de Wereldbank. Sij- 12 12 12 12 12 Cees Oudshoorn Hoekstra van Financiën, offerde ING ken’ in Nederland hekelde. besma stond vorig jaar derde en pas- 13 13 13 13 13 alsnog Koos Timmermans, de tweede seerde de nummers 1 en 2 van vorig 14 14 14 14 14 Dick Schoof man. De affaire kostte Wijers veel ge- Het onderzoek werd uitgevoerd door jaar, oud-D66-minister Hans Wijers en 15 15 15 15 15 Louise Fresco zag. Het was sowieso een rampjaar Robin Dirker Unilever-baas Paul Polman. 16 16 16 16 16 voor de bestuurlijke elite, met ook nog Sijbesma wordt gevolgd door Kim 17 17 17 17 17 Marjan van Loon een beloningsschandaal bij ING, een Putters, de directeur van het Sociaal en 18 18 18 18 18 Laura van Geest mislukt pensioenakkoord en langdu- KATERN ZATERDAG Cultureel Planbureau, die in Den Haag 19 19 19 19 19 Femke Halsema rig gesteggel over de gehate afschaf- steeds luider waarschuwt voor de kloof 20 20 20 20 20 fing van de dividendbelasting, die uit- Een rampjaar voor de bestuurlijke tussen een succesvolle bovenlaag en de eindelijk niet doorging omdat Unile- elite. Plus de volledige Volkskrant mensen die niet mee kunnen. Putters 151218 © de Volkskrant ver toch niet naar Nederland kwam. Top 200 en een profiel van Feike stelde vorig jaar in de Volkskrant al dat De Volkskrant Top 200 telt dit jaar Sijbesma de bestuurlijke elite ervoor moet zor- door president Klaas Knot van De Ne- van Beurden. De hoogst genoteerde zestig vrouwen, 30 procent van het to- gen dat het ongenoegen en de onzeker- derlandsche Bank, die er een prestigi- vrouw staat op plaats zes. Dat is Herna taal en evenveel als vorig jaar. De lijst heid in de samenleving niet chronisch euze internationale post bij kreeg, Verhagen, de bestuursvoorzitter van telt negen mensen met een niet-wes- VOLKSKRANT.NL worden. CDA-senator en VNO-NCW-adviseur PostNL. Ze is daarnaast onder meer be- terse achtergrond, een meer dan vorig Verantwoording: Zes vragen over de De topvijf wordt gecompleteerd Niek Jan van Kesteren en Shell-baas Ben stuurder van de Goldschmeding Foun- jaar. De Rotterdamse burgemeester Ah- Top 200 en de samenstelling

Advertenties Haatdragende uitingen rector onderzocht

Ahmet Akgündüz, rector van de Islamitische Universiteit Rotter- dam, is in opspraak gekomen door uitlatingen tegen de Turkse tv-zender Akittv. De rector zei dat tegenstanders van de Turkse staat de doodstraf mogen krijgen vol- gens de Koran. Minister Van En- gelshoven laat zijn ‘verschrikke- lijke uitspraken’ onderzoeken. ‘Als het nodig is, zal ik de accredi- tatie van de instelling intrekken’, zei ze vrijdag tegen RTL Nieuws. De tv-zender vroeg de rector naar zijn mening over een in Duitsland ge- opende moskee die van de Gülen- beweging zou zijn. Hij zei dat de die beweging medeverantwoor- delijk is voor de mislukte coup in juli 2016 in Turkije en dat gülenis- ten mogen worden gedood. ANP Zaterdag De verhalen achter het nieuws

2 10 14 Enquête: welke topmannen zijn bereid In memoriam: het Pieter Baan Arm, ongezond en eenzaam: de barre de kloof met het volk te dichten? Centrum, een angstaanjagend instuut wintertijd van de oude gastarbeider

200 199 198 197 196 195 194 193 192 191 190 189

188 187 186 185 184 183 182 181 180 179 178 177

176 175 174 173 172 171 170 169 168 167 166 165

164 163 162 161 160 159 158 157 156 155 154 153

152 151 150 149 148 147 146 145 144 143 142 141

140 139 138 137 136 135 134 133 132 131 130 129

128 127 126 125 124 123 122 121 120 119 118 117 DIT ZIJN DE 199

INVLOEDRIJKSTE 116 115 114 113 112 111 110 109 108 107 NEDERLANDERS.

WIE IS DE NR. 1 ? 106 105 104 103 102 101 100 99 98 97

96 95 94 93 92 91 90 89 88 87 86 85

84 83 82 81 80 79 78 77 76 75 74 73

72 71 70 69 68 67 66 65 64 63 62 61

60 59 58 57 56 55 54 53 52 51 50 49

48 47 46 45 44 43 42 41 40 39 38 37

36 35 34 33 32 31 30 29 28 27 26 25

24 23 22 21 20 19 18 17 16 15 14 13

12 11 10 987654321 2 ZATERDAG ZATERDAG 15 DECEMBER 2018 DE VOLKSKRANT

Voor de Nederlandse bestuurlijke elite was 2018 een jaar om snel te vergeten. Multinationals stuitten op maatschappelijke grenzen en het poldermodel faalde. Zijn we op een kantelmoment beland?

Door Wilco Dekker en Ben van Raaij

e Nederlandse wel heel vaak proberen uit te leggen, bestuurlijke eli- maar dat heeft niet voldoende tractie te kwam afgelo- gekregen’, zei voorman Hans de Boer pen jaar hard in Een rampjaar in De Telegraaf. aanvaring met Mogelijk gebeurt dat wel met een de maatschappe- nog belangrijker dossier, het klimaat. lijke realiteit. Het gepolder aan de klimaattafels van Ceo’s, bestuur- Ed Nijpels zit vast. Het bedrijfsleven ders en toezichthouders gingen op beweegt niet genoeg, de milieubewe- Dhun gezicht. Om te beginnen stond voor de ging dreigt met weglopen. Terwijl de het jaar in het teken van het slepende noodzaak door te pakken alleen maar gevecht om de afschaffing van de divi- toeneemt. Een nieuwe kans voor de dendbelasting. Het door Unilever- elite om het voortouw te grijpen en topman Paul Polman begeerde dou- de samenleving mee te nemen in de ceurtje van 2 miljard euro voor bui- bestuurlijke elite offers die klimaatbeleid vraagt. Als de tenlandse aandeelhouders groeide elite weer faalt, krijgen we na het jaar wegens massale volkswoede uit tot van de geblindeerde busjes een jaar nachtmerrie. Het imago van een van gele hesjes. icoon van de BV Nederland lag aan Het turbulente jaar is ook terug te gruzelementen. zien in de Volkskrant Top 200 van in- De voormalige volksbank ING door populisme van links en rechts, harmonie) groeit de kloof tussen elite beiden. ‘ zat destijds vloedrijkste Nederlanders, een onder- kwam ernstig in problemen toen de met als gemeenschappelijke noemer en samenleving. Het symbool daarvan virtueel op 46 zetels, dus het kan.’ zoeksproject dat de bestuurlijke elite raad van commissarissen besloot top- een vermeende tegenstelling tussen werd het bezoek van een gezelschap De vraag is of de elite, het bedrijfsle- in kaart brengt, de mensen die door man Ralph Hamers een salarisverho- de brave burgers en een corrupte, ‘supercommissarissen’ half oktober ven en de traditionele politiek in staat hun functie of combinatie van func- ging van 50 procent te geven, een hypocriete bovenlaag. Een tegenstel- aan premier Rutte in het Catshuis, zijn het populisme te keren. Een voor- ties invloed kunnen uitoefen op het plannetje dat wegens voorspelbare ling die funest is voor het idee van het kort nadat duidelijk was geworden waarde lijkt te zijn dat zij zich meer re- beleid. Oud-D66-minister en Akzo - ophef over graaiende bankiers schie- algemeen belang. dat de gehate afschaffing van de divi- kenschap geven van de samenleving. Nobel-topman Hans Wijers, die de lijst lijk moest worden ingetrokken. Ver- dendbelasting niet doorging omdat Niet alleen beleid ‘beter uitleggen’, vier jaar aanvoerde, stopte als com- volgens bleek de tijdens de krediet - Groeiende tweedeling Unilever toch niet naar Nederland maar luisteren naar mensen, ‘echt ver- missaris bij Shell en raakte als presi- crisis door de staat geredde systeem- Globalisering, nieuwe technologie en kwam. Het gezelschap oudere heren binding maken’. Interesse tonen voor dent-commissaris van ING in grote bank een schikking van 775 miljoen neoliberaal marktdenken hebben, zo (er was geen enkele vrouw bij) kwam de onderkant, al wil die nu even niks problemen door de recordschikking euro te hebben getroffen met justitie is de bekende analyse, geleid tot toe- in geblindeerde busjes naar de ambts- meer weten van de bovenkant. rond de witwasaffaire. Hij werd op het vanwege witwaspraktijken. nemende ongelijkheid, massamigra- woning, vastgelegd door fotografen matje geroepen door minister En dan was 2018 ook nog het jaar tie, stagnerende lonen en ontman- in de bosjes, wat het beeld gaf van een Angst voor reacties Hoekstra van Financiën, waarop ING van het opzichtig falen van het telde verzorgingsstaten. En daar gapende kloof tussen de top van het De elite heeft, zoals SCP-directeur Kim alsnog de tweede man offerde. De af- befaamde poldermodel. Leken werk- kwam de financiële crisis nog over- bedrijfsleven en het volk. Rutte riep de Putters vorig jaar in de Volkskrant zei, faire kostte Wijers veel gezag. gevers en werknemers na jaren van heen. Het gevolg, volgens de Franse topbestuurders van het grote bedrijfs- ‘de morele plicht om te ’. Dat Hij wordt als invloedrijkste Neder- moeizaam onderhandelen eindelijk geograaf Christophe Guilluy: een leven na afloop op meer in gesprek te betekent normatief aansturen, het lander opgevolgd door de nummer 3 klaar voor een akkoord over de hervor- groeiende tweedeling tussen een suc- gaan met de samenleving. goede voorbeeld geven, richting van vorig jaar, DSM-topman Feike ming van het pensioenstelsel, durfde cesvolle bovenlaag en een achterblij- We hebben, zegt een ingewijde in geven aan grote veranderingsproces- Sijbesma. De nummer twee van vorig FNV-topman Han Busker na rugge- vende onderlaag, winnaars en verlie- zowel bedrijfsleven als politiek, sen, in het algemeen belang en vanuit jaar, Unilever-topman Paul Polman, spraak met de linkse partijen toch niet zers. De woede en frustratie daarover gezien de maatschappelijke onvrede een visie op de toekomst van Neder- komt niet meer in de lijst voor. te tekenen. Daardoor blijven de pensi- richten zich vooral tegen de elites die een ‘kantelpunt’ bereikt. Er is een land. Polman, die premier Rutte bewoog oenen achter, hoewel bij de fondsen de het lieten gebeuren (en daarbij goed grens aan hoeveel globalisering en Helaas durven veel ceo’s en be- tot de gehate afschaffing van de divi- miljarden binnenstromen, een bla- voor zichzelf zorgden). Dat resulteert marktdenken een samenleving kan stuurders zich net als politici amper dendbelasting, stopt bij Unilever. Hij mage voor de polder in dit zowel voor in een brede vertrouwenscrisis die verdragen. Het politiek-bestuurlijk nog uit te spreken over kwesties die nam afscheid met een geruchtma- miljoenen burgers als voor het kabi- zich veelal niet uitkristalliseert rond systeem vertoont gaten en daar kun- moeilijk liggen bij de burger. De elite kend interview in het AD, waarin hij net-Rutte cruciale dossier. economische thema’s, maar rond nen populisten op inspringen, met houdt zich gedeisd, uit angst voor onder meer het ‘kleine denken’ in De elite staat er dus gekleurd op. En kwesties als migratie en nationale een goed verhaal op het juiste reacties op sociale media. Alleen Nederland hekelde. zij lag al onder vuur, vanwege de in- identiteit. moment en op de juiste plaats. Het werkgeversclub VNO-NCW doet nog middels wereldwijd uitgebroken Ook in Nederland (vanouds een potentieel is er, voor populisten van wel eens pogingen, zoals dit jaar over Het onderzoek werd uitgevoerd volksopstand tegen de elite. Gevoed hightrust-society van consensus en links of rechts, of een combinatie van de dividendbelasting. ‘We hebben het door Robin Dirker Groen, vrouwvriendelijk en soms arrogant

Feike Sijbesma, ale projecten; bij elkaar voldoende orgaan van de Chinese overheid. On- ‘Alle grote bedrijven over een kam bestuursvoorzitter van om de nieuwe aanvoerder te worden dertussen weet hij nog meer winst scheren is gevaarlijk’, zei hij onlangs van de Volkskrant Top 200 van te maken ook. ‘Ruim elf jaar staat bij een bijeenkomst met jongeren. DSM, is de nieuwe aan- invloedrijkste Nederlanders. ceo Feike Sijbesma al aan het roer bij En net als zijn collega’s raakt hij geïr- voerder van de Volkskrant Sijbesma – spreek uit: Siebesma – DSM, dat in die periode is uitge- riteerd bij kritische vragen over zijn is dus geen doorsnee-topman, zoals groeid van een middelmatig Lim- beloning. Die is overigens, met Top 200 van invloedrijkste uit bovenstaande citaten blijkt. ‘Nóg burgs chemiebedrijf tot een winst- 2,6 miljoen euro, bescheiden. Voor Nederlanders. meer mannen brengen mij geen machine met een milieuvriendelijk AEX-begrippen dan. Sijbesma is ook nieuwe inzichten’, zei hij dit jaar randje’, schreef het Financieele Dag- heel tevreden met zichzelf, zeggen k raak geïrriteerd en teleur- tegen het werkgeversblad Forum, blad dit jaar bewonderend. mensen die met hem hebben ge- gesteld als mannen nega- dat hem vroeg waarom het DSM wél Sijbesma (Loosdrecht, 1959) stu- werkt, en kan arrogant overkomen. tief reageren op een zwan- lukte topvrouwen te vinden. Hij liet deerde medische biologie in De DSM-baas vulde ook de vragen- ‘I gerschap of twijfelen om ook nog weten ‘geen fel tegenstan- en bedrijfskunde in Rotterdam en lijst in die de Volkskrantstuurde aan een vrouw van begin 30 een hogere der’ te zijn van een verplichtend begon bij Gist Brocades, dat later een reeks ceo’s. Daarin laat hij weten functie te geven.’ En: ‘Afrika zelfvoor- vrouwenquotum, een maatregel werd overgenomen door DSM. Daar dat de uitgangspositie van Neder- zienend maken, dat is de enige op- waar de werkgevers van gruwen. kwam hij als jonge veertiger in de land positief is, maar waarschuwt hij lossing voor de problemen waarmee Een duurzame koploper is de raad van bestuur. Hij zou de laatste voor de relatief hoge kosten van dat continent te maken heeft.’ DSM-baas ook al jaren, samen met jaren benaderd zijn om de baas te energie, grondstoffen en arbeid en Aan het woord is niet een hoge zijn vriend Paul Polman, de Uni - worden van de Rabobank en van de lasten- en regeldruk. Nederland functionaris van GroenLinks of de lever-topman, die net als Sijbesma ABN Amro, maar bleef bij DSM. ‘Ik moet slagvaardiger worden, vindt Verenigde Naties, maar Feike Sijbes - zelf een graag geziene gast is bij het ben geen bankier’, was het enige dat Sijbesma, maar dan natuurlijk wel ma, de bestuursvoorzitter van het World Economic Forum in Davos en Sijbesma kwijt wilde. op duurzame wijze. ‘Het draait niet beursgenoteerde chemie- en biotech- andere onderonsjes van de mon- Lijkt de (import-)Limburger alleen om economische waardecrea- nologieconcern DSM. Sijbesma (59) is diale zakelijke en politieke elite. (getrouwd, twee kinderen) dan in tie. Juist door samen te werken kan daarnaast nog commissaris van Uni- Want ook internationaal telt de helemaal niets op de doorsnee er waarde worden gecreëerd voor lever en van De Nederlandsche Bank DSM-topman mee. Hij is een ‘climate Nederlandse topman? Jawel. Net als zowel de maatschappij, het milieu en een van de ‘aanjagers’ van NL2025, leader’ van de Wereldbank en lid van zijn collega’s stoort hij zich aan het als de economie.’ een initiatief van toplieden voor soci- de Global CEO Council, een advies - wantrouwen tegen het bedrijfsleven. Wilco Dekker, Ben van Raaij

FOTOGRAFIE TOP 200 : ANP, HH, Beeldunie, Reuters, AFP, Dijkstra, Novum, Jiri Büller, Freek van den Bergh, Guus Dubbelman, Raymond Rutting, Ivo van der Bent, Arie Kievit, Joost van den Broek, Els Zweerink, Marlena Waldthausen, Pauline Niks, An-Sofie Kesteleyn, Martijn Beekman, Serge Ligtenberg, Patricia Steur, Ilya van Marle, Liesbeth Dinnissen, Ineke Oostveen, Liesbeth Dingemans, Sebastiaan ter Burg, Rick Keus, Twitter, YouTube, Wikimedia, BNN-Vara, Universiteit Leiden, Bankgiro loterij, Science Works, FMO, ABN-Amro, Post-NL, NVB, Aegon, ASR, ING DE VOLKSKRANT ZATERDAG 15 DECEMBER 2018 ZATERDAG 3

Top 200 invloedrijkste Nederlanders 4 ZATERDAG ZATERDAG 15 DECEMBER 2018 DE VOLKSKRANT

Ze zouden zich vaker moeten mengen in het maatschappelijk debat, hield premier Rutte de toplieden van de grote Nederlandse bedrijven voor. De Volkskrant testte hun bereidheid daartoe en stelde hun vragen over actuele kwesties. Door Wilco Dekker Illustratie Tim Peacock

en politiek en samenleving anderzijds. geëist, ook van bedrijven. Dat is de wer- De Volkskrant besloot, na de oproep van kelijkheid, daar moet je in mee. Je moet de premier om in gesprek te gaan met de zo open mogelijk en goed communice- samenleving, zo nodig via talkshows, de ren. Dit ook om talent aan te kunnen blij- proef op de som te nemen over de bereid- ven trekken’, zegt topman Wim Pelsma heid bij de bazen. De bestuursvoorzitters van technologieconcern Aalberts. van 24 grote Nederlandse beursgeno- ‘Banken staan midden in en zijn inte- teerde bedrijven werden benaderd met graal onderdeel van de samenleving’, tien vragen over actuele maatschappelijke stelt topman Kees van Dijkhuizen van kwesties. Zeven van die vragen staan in dit ABN Amro. ‘Dat gezegd hebbende, besef- artikel, de andere drie kunt u online lezen. fen we terdege dat we er nog niet zijn. Wordt zichtbaarder. Neem vaker de tijd Zeventien ceo’s werkten op de een of an- Dat betekent dat we ons ook nog actiever om zaken uit te leggen aan publiek en dere manier mee, onder wie die van Unile- zullen inzetten in het publieke debat.’ politiek. ‘Ga bij Pauw zitten of De Wereld ver, ING, Philips en Ahold Delhaize. Zeven Alexander Wynaendts van verzekeraar Draait Door, desnoods bij Hart van Neder- topmannen, onder wie die van Shell, de- Aegon: ‘De oproep van de minister-presi- land, waar je het ook kwijt wilt, maar ga den dat niet (zie kader). Hoe denkt de top dent was een terechte. Wij verwachten praten.’ van het Nederlandse bedrijfsleven over on- wel dat er vervolgens ook iets gedaan Aldus de oproep half oktober van der meer belasting, flexibele arbeid, de wordt met onze bijdrage aan het debat. minister-president aan de top- aversie tegen multinationals en de eigen ‘Ceo’s en voorzitters van raden van lieden van de grote Nederlandse beurs - beloning? En over de oproep van Rutte? De commissarissen moeten zichtbaar zijn genoteerde bedrijven, daags nadat zestien vragen en een samenvatting van de ant- in de samenleving, zowel bij goed als bij ‘supercommissarissen’ van het AEX-be- woorden op een rij. slecht nieuws’, laat Lard Friese van verze- raad hem bezocht hadden in het Catshuis. keraar NN Group (voorheen Nationale Dat bezoek was spraakmakend. De af- Nederlanden) weten. Wel vindt hij dat spraak voor de informele ontmoeting met 1 het niet alleen om negatieve dingen de premier was al in januari gemaakt, moet gaan, maar ook om ‘de bijdrage die maar omdat net bekend was geworden het Nederlands bedrijfsleven levert aan dat het afschaffen van de dividendbelas- Hoe kijkt u terug op de ontmoeting de economie en de maatschappij in ting niet doorging, leek het net of de com- met premier Rutte in het Catshuis en brede zin’. Jean-François van Boxmeer missarissen de 2 miljard euro van die zeer zijn oproep aan de top van het be- van bierbrouwer Heineken: ‘Een goede omstreden maatregel kwamen veiligstel- drijfsleven om in gesprek te gaan met suggestie van premier Rutte.’ len (terwijl de dividendbelasting volgens de samenleving, zo nodig via talk- Frans Muller, de nieuwe bestuursvoor- betrokkenen niet eens ter sprake kwam). shows? Was die oproep terecht, of te zitter van supermarktreus Ahold Del- Omdat het gezelschap van heren op leef- makkelijk? haize plaatst een kritische noot bij de tijd (er was geen enkele vrouw bij) ook oproep. Hij wijst erop dat zijn concern nog in geblindeerde busjes naar de ambts- Het eerste, zegt een meerderheid van de met zijn Albert Heijns midden in de woning van de minister-president kwam, bestuursvoorzitters, althans van degenen samenleving staat, van buurtlunches in werd de ontmoeting helemaal gezien als die meegewerkt hebben aan de vragenlijst de Week van de eenzaamheid tot crimi- treffende illustratie van de kloof tussen de van de Volkskrant: de oproep was terecht. naliteitspreventie. ‘Voor zover deze top van het grote bedrijfsleven enerzijds ‘De samenleving verandert, er wordt meer vraag gaat om de diepere onderhuidse DE VOLKSKRANT ZATERDAG 15 DECEMBER 2018 ZATERDAG 5

Top 200 invloedrijkste Nederlanders

De bovenbazen spreken

spanningen in de samenleving dan is een ben we continu overleg met overheden, Ralph Hamers van ING is vooral de aan- gesprek van bedrijven met de samenle- de kennisinstellingen, het bedrijfsleven, wezigheid van talent belangrijk. ‘Zaken ving, zo nodig via talkshows, te oppervlak- wat speelt er, wat zijn de issues.’ als belastingen, regelgeving en subsidies kig.’ Ook Frans van Houten van Philips Wennink tekent aan dat het ook belang- zijn secundair.’ Ook voor Nancy McKin- heeft aarzelingen. ‘We herkennen ons in rijk is welk medium het is en of er serieuze stry, de Amerikaanse topvrouw van in- de oproep dat er meer dialoog kan komen interesse is voor het verhaal van de formatieleverancier Wolters Kluwer, is tussen het bedrijfs leven en de maatschap- bestuursvoorzitter. ‘Een programma als het belastingklimaat niet doorslagge- pij om daarmee meer wederzijds begrip DWDD is niet zo geschikt voor een verhaal vend en tellen zaken als het politieke kli- en vertrouwen te realiseren. We denken over ASML. Daar moet alles snel. Dan pas- maat en de kwaliteit van leven mee. ‘Wij echter dat talkshows niet het enige plat- sen Buitenhof of BNR beter. We zijn nooit te zien momenteel geen reden om onze form daarvoor zijn en misschien ook niet beroerd om te komen. Maar wij gaan het hoofdkantoorvestiging en beursnote- het meest geschikte. We denken erover na niet pushen, dat is onze taak ook niet.’ ring te wijzigen.’ hoe we dan wel invulling kunnen geven Maar er is een maar: als alle andere aan de wens voor meer dialoog.’ factoren min of meer gelijk zijn, gaan Ralph Hamers van ING vindt ‘gebrek 2 belastingen wel degelijk (mee)tellen. ‘Je aan vertrouwen ontegenzeggelijk een begint er niet aan als je ergens heen onderwerp dat aandacht verdient en kunt waar je geen belasting hoeft te heeft’. ‘Het is overigens geen exclusief Is te voorkomen dat lagere belastin- betalen, terwijl ze geen goede mensen Nederlands probleem en uit onderzoeken gen als wapen worden ingezet om hebben’, zegt Wennink van ASML. ‘Maar blijkt dat het vertrouwen in andere secto- bedrijven te lokken? Zijn lagere bij gelijke omstandigheden – vestigings- ren zoals de overheid, politiek en zelfs de belastingen een doorslaggevende fac- klimaat, infrastructuur, mensen – kan media ook laag is’, aldus de bestuursvoor- tor voor het land waar uw bedrijf zich het net dat duwtje zijn. Dat je zegt: dat zitter van de bank die dit jaar twee keer in vestigt? Kan concurrentie op dit punt scheelt wel heel veel. Belasting is een opspraak kwam; voor de zomer vanwege volgens u voorkomen worden? wapen en dat wordt door overheden een (weer ingetrokken) grote loonsverho- ook ingezet.’ ging voor de top, en na de zomer vanwege Het is het schrikbeeld van velen: landen Vertrekkend topman Paul Polman van de grootste Nederlandse schikking ooit die elkaar kapot concurreren met steeds Unilever, die dit jaar de verplaatsing van (775 miljoen euro) voor witwassen. lagere belastingen om bedrijven te lok- het hoofdkantoor naar Nederland zag ‘Daarom is contact tussen verschillende ken, waardoor die bedrijven vooral de lus- sneuvelen door verzet van Britse aan- groepen in de samenleving van belang’, ten hebben, en overheden en burgers op- deelhouders, stelt dat de Brits/Neder- vervolgt Hamers. ‘Dat contact is er, maar draaien voor de lasten. landse multinational in 2017 wereldwijd het kan altijd meer en beter en elke bij- Na een jaar vol tumult over het afschaf- 2,2 miljard euro vennootschapsbelas- drage daaraan is welkom.’ fen – à jaarlijks 2 miljard euro – van de divi- ting betaalde. ‘We betalen onze belas- Topman Peter Wennink van chipmachi- dendbelasting bezweren alle bestuurs- ting in de landen waarin we opereren, nefabrikant ASML uit Veldhoven was ‘een voorzitters dat (lage) belastingen zeker inclusief Nederland, en waarin we beetje verbaasd’ over de oproep van Rutte. niet de enige, of doorslaggevende, factor waarde creëren. In 2017 betaalden we ‘Kamerleden komen hier, we hebben con- zijn voor hun bedrijf om zich ergens te 26 procent belasting.’ Dat is, meldt Uni - tacten met de politiek, wat zijn de zorgen vestigen. ‘Niemand is gebaat bij een race lever, het gewogen gemiddelde tarief die wij hebben, wat zijn de zorgen die zij naar de bodem van de schatkist’, zegt hebben. Hier in Zuidoost-Nederland heb- Alexander Wynaendts van Aegon. Volgens LEES VERDER OP PAGINA 6 6 ZATERDAG zAterdAG 15 deCeMBer 2018 DE VOLKSKRANT

VERVOLG VAN PAGINA 5 is, ‘zoals we dat al ruim tien jaar zijn’, nog steeds van mening dat het afschaffen er- dat van toepassing is in de landen waar van tot ‘een aanzienlijke versterking het concern winst heeft gemaakt. leidt’ van het Nederlandse vestigings - klimaat. ‘Unilever blijft voorstander van het afschaffen van de dividendbelasting 3 in Nederland, omdat dit een gelijk speel- veld creëert voor alle internationale aan- deelhouders van Unilever.’ Het Nederlandse vestigingsklimaat. Waar liggen de zwakke – en sterke – punten? 4 Sterke punten van Nederland zijn, vat be- stuurder Joost Farwerck van telecom - Er wordt veel gesproken over ‘het bedrijf KPN de stemming onder de Rijnlandse model’. Wat zijn volgens u bestuursvoorzitters samen: ‘de politieke de kenmerken daarvan? Is het op zijn stabiliteit, infrastructuur water/weg/ retour? lucht/digitaal, relatieve arbeidsrust, hoogwaardig opgeleide beroepsbevol- Mochten er zorgen over zijn: de Neder- king, relatief stabiel fiscaal klimaat, rela- landse bestuurskamers worden niet be- tief goede sociale voorzieningen, relatief volkt door genadeloze, op kortetermijn- beperkt ingrijpen mogelijk in markten/ winsten beluste Angelsaksische kapitalis- open economie en gezonde staatsfinan- ten. Althans, dat blijkt niet uit de ant- ciën.’ woorden van de bestuursvoorzitters die Zwakke punten ziet hij ook: de over- meewerkten aan de vragenlijst. heid zou een actiever en consistenter ‘Ik ben een overtuigd aanhanger van technologiebeleid kunnen voeren en er is een evenwichtig stakeholder-model’, zegt beperkte stimulering van fundamentele Wim Pelsma van Aalberts Industries. Dat Steekwoord Het bezoek van de ‘supercommissarissen’ aan premier Rutte in het Catshuis, afgelopen research en development in nieuwe tech- betekent, doceert de baas van de multina- nologieën. tional uit Langbroek, werken met vijf ‘sta- Andere genoemde zwakke punten: keholders’: klanten, medewerkers, part- ‘Negatieve beeldvorming door met name ners/toeleveranciers, aandeelhouders en meer behoefte aan inbedding en draag- filmpje meer aandacht krijgt dan een de politiek van (financiële) ondernemin- de omgeving, de samenleving waarin je vlak om stabiliteit en geborgenheid te be- zorgvuldige afweging van voors en te- gen.’ (Wynaendts van Aegon). ‘Kennisont- werkt. ‘Het gaat erom dat je alle stakehol- houden.’ gens en de discussie wordt niet altijd met wikkeling en -behoud, infrastructuur, te ders de juiste aandacht geeft, daar horen veel nuance gevoerd.’ trage verduurzaming en innovatie, goede financiële prestaties ook bij. Het Multinationals houden zich vaak afzij- arbeidsmarktkrapte en bereikbaarheid gaat om het evenwicht: als je te diep in de 5 dig omdat het voor hen niet altijd eenvou- (files).’ (Muller van Ahold Delhaize). Van kosten snijdt, kan dat ten koste gaan van dig is om een eenduidig standpunt in te Houten van Philips: ‘Nederland is een de motivatie van je werknemers.’ nemen, stelt Van Boxmeer. ‘Dat mag ech- goed land met een stabiel economisch en Mooie taal, maar diverse multinatio- Is de aversie van politiek en publieke ter geen reden zijn om de luiken te sluiten sociaal klimaat. We maken ons wel zor- nals dreigen hun vaak Angelsaksische opinie tegen multinationals groter en niet aan de discussie deel te nemen.’ gen over de toenemende intolerantie.’ aandeelhouders achter zich aan te krij- dan in de jaren zestig en zeventig? Topman Jos Baeten van verzekeraar Ook Wennink van ASML maakt dat punt. gen als ze rekening willen houden met Waar ligt dit aan? ASR ziet een golfbeweging in de tijd. ‘Peri- ‘Er is een war on talent gaande. Als we ons mens en milieu. Pelsma: ‘Wij hebben daar odes van positieve samenwerking tussen welvaartsniveau willen behouden, moe- niet zoveel last van, maar onze resultaten ‘Laten we het verleden niet romantise- bedrijven en politiek worden afgewis- ten we buitenlands talent een warme om- zijn ook goed. Dat is wel een voorwaarde ren’, adviseert Van Boxmeer van Heine- seld door periodes van minder begrip geving bieden.’ om niet lastiggevallen te worden: je moet ken. ‘Je hoeft maar aan de hippiebewe- voor elkaar. Onze ervaring is dat het naar Unilever looft de ‘open en internatio- wel performen.’ ging, de studentenprotesten, de grote elkaar luisteren, het verdiepen in elkaars naal concurrerende economie, toegang Helemaal gerust op de toekomst van landelijke stakingen en demonstraties en belang en focussen op waar die belangen tot kapitaal, diverse fiscale factoren en de het Rijnlandse model is de top niet . ‘Die de punkbeweging te denken om je te rea- elkaar kunnen versterken, partijen ver- aanwezigheid van een variëteit aan inter- samenwerkingsbereidheid en het open- liseren dat men zich in de jaren zestig en der brengen dan het uitvergroten van de nationaal talent’. ‘Nederland is zeer be- staan om met elkaar in gesprek te gaan is zeventig ook flink afzette tegen de verschillen.’ langrijk voor Unilever’, laat scheidend iets waarop we in Nederland trots en zui- gevestigde orde, waartoe multinationals Muller van Ahold Delhaize merkt op topman Paul Polman weten. Ook het aan- nig moeten zijn’, zegt topman Eelco natuurlijk vaak worden gerekend.’ dat overheid en bedrijfsleven – in tegen- trekkelijke leefklimaat wordt geprezen. Hoekstra van tankopslagconcern Vopak. Wel nieuw, volgens de Heineken-baas: stelling tot de vorige eeuw – het senti- Verder is Nederland volgens Polman de ‘Waarbij het overigens wel goed is als er meer polarisatie, kortetermijndenken en ment in de samenleving lijken te volgen. thuisbasis van wereldwijde koplopers op een gezonde scheiding blijft bestaan tus- populisme. ‘Men wil scoren, ook – en ‘In plaats van zelf richting te geven om de het gebied van duurzaam ondernemen, sen overheid en bedrijfsleven. Beide ver- soms vooral – als dat ten koste van de grote uitdagingen van het moment (bij- en heeft ons land ‘een cultuur van vullen een andere rol in de samenleving.’ ander gaat. ‘Voeg daarbij de invloed van voorbeeld klimaat, werkgelegenheid, samenwerking en ondernemerschap’. Muller van Ahold Delhaize is optimis- de sociale media, waarbij een scherp digitalisering) aan te pakken.’ Daarmee Als minder sterk punt noemt Unilever tisch. ‘Dit model heeft juist de toekomst. geformuleerd zinnetje met plaatje of zijn volgens Muller de maatschappelijke de dividendbelasting. De multinational Hoe sneller en complexer de wereld, hoe

(10) Herna Verhagen (52) (23) Annemarie Jorritsma (68) (--) Roger Dassen (53) 6 Bestuursvoorzitter PostNL 16 Fractievoorz. VVd eerste kamer 26 Financieel directeur ASML

(69) Dick Benschop (61) (14) Marjan van Loon (52) (42) Tjibbe Joustra (67) 7 President-directeur Schiphol 17 President-directeur Shell Nederland 27 Vz onderzoeksraad voor Veiligheid

(13) Frans van Houten (58) (16) Laura van Geest (56) (84) (61) 8 Bestuursvoorzitter Philips 18 directeur Centraal Planbureau 28 Vicevoorzitter raad van State INOEVL DRIJKSTE NUMMer 19 NEDERLANDERS (20) Jan Hommen (75) FEMKE HALSEMA (161) Femke Halsema (52) (53) Peter Wennink (61) 9 Bestuurder en commissaris 19 Burgemeester Amsterdam 29 Bestuursvoorzitter ASML oud-GroenLinks- (9) Hans de Boer (63) leider (2002- (26) Roger van Boxtel (64) (85) Marry de Gaay Fortman (53) 10 Voorzitter VNo-NCw 2010), sinds de zo- 20 Bestuursvoorzitter NS 30 Partner Houthof Buruma mer burgemeester (3) Feike Sijbesma (59) (1) Hans Wijers (67) van Amsterdam, (39) Margot Scheltema (64) (95) Hans Mommaas (63) 1 Bestuursvoorzitter dSM 11 Bestuurder en commissaris als opvolger van de 21 Commissaris en bestuurder 31 direc. Planbureau v.d. Leefomgeving overleden eber- (7) Kim Putters (45) (11) Cees Oudshoorn (58) hard van der Laan. (63) Marjan Minnesma (52) (15) Ralph Hamers (51) 2 directeur SCP 12 Algemeen directeur VNo-NCw Beleefde onlangs 22 directeur Stichting Urgenda 32 Bestuursvoorzitter ING een relletje over (4) Klaas Knot (51) (22) Ed Nijpels (68) het niet willen (31) Jacques van den Broek (58) (38) Corien Wortmann-Kool (59) 3 President de Nederlandsche Bank 13 Voorzitter klimaatberaad handhaven van het 23 Bestuursvoorzitter randstad 33 Bestuursvoorzitter ABP boerkaverbod. was (5) Niek Jan van Kesteren (66) (28) Dick Schoof (61) publicist (onder (33) (57) (32) Annemiek Fentener van V. (56) 4 Senator CdA, adviseur VNo-NCw 14 directeur-generaal AIVd meer de biografie 24 Burgemeester rotterdam 34 Pres.-commissaris SHV Holdings Pluche), bestuur- (6) Ben van Beurden (60) (19) Louise Fresco (66) der en program- (21) Boudewijn Poelmann (69) (70) (62) 5 Bestuursvoorzitter Shell 15 Bestuursvoorz. Univ. wageningen mamaker. 25 topman Novamedia 35 Adviseur en bestuurder DE VOLKSKRANT ZATERDAG 15 DECEMBER 2018 ZZATERDAGATERDAG 7 Top 200 invloedrijkste Nederlanders

i

van Randstad (3,2 miljoen), Muller AFHAKERS (Ahold Delhaize), Hoekstra (Vopak), Baeten van ASR en Farwerck van KPN ver- WIE DEDEN wijzen naar de commissarissen. ‘Ik besef dat de beloning van bestuurders van NIET MEE? grote beursgenoteerde bedrijven, zoals KPN, hoger is dan die van de gemiddelde Nederlander. En daar hoort natuurlijk aar aanleiding van de op- een grote verantwoordelijkheid bij’, zegt roep van premier Rutte aan Farwerck. Nde toplieden van het grote Paul Polman van Unilever, die vorig jaar bedrijfsleven benaderde 11,7 miljoen euro verdiende, heeft de de Volkskrant eind oktober de vraag over de beloning niet beantwoord. bestuursvoorzitters van 24 grote Datzelfde geldt voor Thierry Vanlancker Nederlandse beursgenoteerde van AkzoNobel, Feike Sijbesma van DSM bedrijven met tien vragen over en Ralph Hamers van ING. De beloning actuele maatschappelijke kwes- van laatstgenoemde zou dit jaar met ties. Zeventien ceo’s, genoemd in ruim de helft verhoogd worden naar het artikel, werkten mee. Zeven ruim 3 miljoen euro, maar dat voorne- ceo’s – van Signify (de voormalige men werd door president-commissaris lichttak van Philips), bouw bedrijf Jeroen van der Veer ingetrokken na een BAM, ingenieursfirma Arcadis, na- storm van politiek en maatschappelijk vigatiebedrijf TomTom, Air France- protest. KLM, PostNL en Shell – deden dat niet. Dat kwam soms door prakti- sche omstandigheden. Anderen, 7 zoals Pieter Elbers van Air France- KLM en Herna Verhagen van PostNL, gaven als reden op dat oktober. Foto’s ANP Zijn de lonen in Nederland te laag? hun bedrijven er niet bij waren in Zo ja, waarom? Zo nee, waarom niet? het Catshuis. Shell-topman Ben van Beurden liet via zijn woord- DNB-president Klaas Knot, het IMF, voerder weten het eens te zijn met verwachtingen aan het adres van de grote loning vaak als reden op om de publici- premier Mark Rutte, allemaal vinden ze premier Rutte dat het ondernemingen toegenomen, ‘terwijl teit te mijden. dat de lonen van werknemers sneller bedrijfsleven zichtbaar moet zijn. hun juridische ruimte (in het aandeel- Zo niet Van Dijkhuizen van ABN Amro, omhoog moeten, zodat die ook eens ‘We verschijnen in talkshows, houdersmodel) nog steeds beperkt is.’ die ‘tevreden’ is met zijn beloning van 1 profiteren van de bloeiende economie. actualiteitenprogramma's en an- Jacques van den Broek van Randstad miljoen euro (inclusief pensioen), waar- Maar de bestuursvoorzitters van de grote dere media, nemen deel aan open- (‘een zekere gezonde spanning is van alle mee hij in de onderste regionen van de bedrijven zijn aanmerkelijk voorzichti- bare debatten en we zijn diverse tijden’), Thierry Vanlancker van Akzo No- AEX-bedrijven zit. Alexander Wynaendts ger, wellicht uit vrees morgenochtend de keren in de Tweede Kamer ge- bel (‘Ik herken dit beeld niet. We worden van Aegon (4,5 miljoen euro, inclusief bonden op de stoep te hebben staan bij weest’, aldus de verklaring. Het kritisch gevolgd en dat is prima’) en Wy- aandelen, pensioen en onkosten) vindt een bevestigend antwoord. beantwoorden van een vragenlijst, naendts van Aegon (‘nee’) zien niet meer zijn beloning voldoende, Lard Friese van Alleen bij bedrijven en sectoren waar zonder bredere context, is echter aversie tegen multinationals dan vroeger. NN (2,2 miljoen euro) spreekt van een het kan, is een veelgebruikt argument niet het juiste middel, aldus Shell. Kees van Dijkhuizen van ABN Amro ook goede beloning. Ook Peter Wennink van om de lonen niet sterk te verhogen. Ook Bovendien zou die vragenlijst ook niet. ‘Kijk eens naar de agenda van het ASML (bijna 5 miljoen), Frans van Houten vaak gebruikt: ten opzichte van het bui- aan anderen – politici, activisten, kabinet-Den Uyl. Die was niet onderne- van Philips (ruim 5 miljoen) en Wim tenland zijn de lonen – en de koop- journalisten – gestuurd moeten mersvriendelijk. Aan universiteiten werd Pelsma (2,9 miljoen) zijn tevreden. ‘Dit kracht – hier zo slecht nog niet. Nog zo worden, aldus het olieconcern, marxistische economie onderwezen.’ Wel werk vraagt grote verantwoordelijkhe- een: de goede sociale voorzieningen en niet alleen aan grote bedrijven. heeft de kredietcrisis van tien jaar gele- den, mijn beloning is goed’, zegt de Aal- zorg in Nederland. ‘Volgens het jaarlijkse den wonden achtergelaten, aldus Van berts-baas. World Happiness Rapport zijn er weinig Dijkhuizen. ‘Het vertrouwen is nog niet Volgens Nancy McKinstry van Wolters landen waar mensen gelukkiger zijn dan hersteld. Mede aan de banken de taak om Kluwer, vorig jaar met een totale belo- hier. Het valt moeilijk hard te maken dat te proberen dat vertrouwen te herstellen.’ ning van 14,5 miljoen euro wederom de de lonen in ons land (veel) te laag zijn’, nen, waar het personeel tot 20 procent best betaalde bestuursvoorzitter van betoogt Van Dijkhuizen van ABN Amro. van het vaste salaris kan krijgen aan Nederland, ‘is de beloning van ons leider- Lard Friese van NN wijst erop dat er pas winstdeling. Dat zijn 2,5 maandsalaris- 6 schapsteam in lijn met de algemene sinds vorig jaar echt sprake is van krapte sen, naast een dertiende maand. ‘In het internationale benchmark in onze indu- op de arbeidsmarkt en de echte loonstij- Rijnlandse model dat wij aanhangen is strie’. Van Boxmeer van Heineken (10 mil- ging nog moet komen. ‘Maar we moeten het personeel ook een van de stakehol- Wat vindt u van uw beloning? Is die joen euro) verwijst naar de raad van com- in acht nemen dat Nederland een kleine ders’, zegt topman Wennink. ‘Ze investe- voldoende? Zo nee, waarom niet? missarissen, die over de beloning van de open economie is, dus we kunnen ons een ren hun toewijding, intelligentie en Een gevoelig punt, want bestuursvoorzit- top gaat. ‘Het is niet passend als ik daar te sterke loonstijging niet veroorloven.’ energie in het bedrijf en dus mogen ze ters geven vrees voor ‘gedoe’ over hun be- uitspraken over doe.’ Ook Van den Broek Misschien kan ASML als voorbeeld die- ook meeprofiteren als het goed gaat.’

(--) Frans Muller (42) Jaap Winter (55) (91) Yoeri Albrecht (51) (40) Hanneke Faber (49) 36 Bestuursvoorzitter Ahold Delhaize 46 Bestuurder en commissaris 56 Directeur De Balie Amsterdam 66 Directeur Unilever Europa

(43) (49) (52) Paul Huijts (--) Pieter-Jaap Aalbersberg (59) (59) Allard Castelein (60) 37 Bestuurder Adyen 47 Secr-gen. Algemene Zaken 57 Nat. Coör. Terrorismebestrijding 67 Pres.-dir. Havenbedrijf Rotterdam

(46) (66) (27) Arnoud Boot (58) (55) Harry van de Kraats (52) (25) (66) 38 Bestuurder en commissaris 48 Econoom en bestuurder 58 Algemeen directeur AWVN 68 Multibestuurder NUMMER 42 (17) (53) (24) (69) STEVEN (81) Annet Aris (60) (107) Gerrit van der Burg (59) 39 Directievoorzitter Rabobank 49 Senator D66 VAN EIJCK 59 Commissaris en bestuurder 69 Vz. College v. Procureurs-Generaal

(36) Jaap de Hoop Schefer (70) (80) (57) Voormalig staats- (37) Wim Kuijken (66) (77) Sigrid van Aken (48) 40 Vz Adviesraad Int. Vraagstukken 50 Burgem. Utrecht, vz VNG secretaris voor de 60 President-commissaris DNB 70 Operationeel directeur Novamedia LPF (2002-2003), (34) (55) (86) (67) nu voorzitter van (--) (57) (98) Erik Akerboom (57) 41 Bestuursvoorzitter Invest NL 51 Commissaris en bestuurder de Vereniging RAI 61 Hoogleraar en bestuurder 71 Korpschef Nat. Politie en kroonlid van de (--) Steven van Eijck (50) Rob Bauer (56) SER, de Sociaal- (101) Piero Overmars (54) (57) Victor Halberstadt (80) 42 Commissaris en bestuurder 52 Commandant der Strijdkrachten Economische 62 Best. Goldschmeding Foundation 72 Econoom en bestuurder Raad. Ook be- (71) (77) (45) Wim van der Leegte stuurder van de (56) Ab van der Touw (63) (139) Annemieke Nijhof (52) 43 Bestuurder en commissaris 53 Oud-pres. dir. VDL Groep Maatschappelijke 63 Commissaris en bestuurder 73 Commissaris en bestuurder Alliantie, die na- (18) Kees van Dijkhuizen (63) (8) Jeroen van der Veer (71) mens zo’n 250 fa- (35) Corien Prins (57) (108) Alexander Wynaendts (57) 44 Bestuursvoorzitter ABN Amro 54 Commissaris en bestuurder milie- en bedrijfs- 64 Voorzitter WRR 74 Bestuursvoorzitter Aegon fondsen honder- (47) Barbara Baarsma (49) (64) Geert ten Dam (60) den miljoenen wil (73) Manon Leijten (52) (94) André Rouvoet (56) 45 Directievz. Rabobank A’dam 55 Collegevz. Univ. van Amsterdam investeren. 65 Secr.-gen. min. van Financiën 75 Voorzitter Zorgverzekeraars Ned. 8 ZATERDAG ZATerDAG 15 DeCemBer 2018 DE VOLKSKRANT Top 200 invloedrijkste Nederlanders

(54) kees van lede (76) (75) Hein schumacher (47) (174) Pieter Duisenberg (51) (183) (55) 76 Commissaris en bestuurder 108 Bestuursvoorzitter Campina 140 Voorzitter VSnu 172 Commissaris en bestuurder

(65) Pien Zaaijer (57) (116) Janus smalbraak (51) (--) Wim van saarloos (63) (177) Cateautje Hijmans v.d.B. 77 Persoonlijk adviseur Koninkl. Paar 109 Bestuursvoorzitter Pon Holdings 1 4 1 President KnAW 173 (57) Best. Autoriteit Cons. & markt

(79) Han Busker (58) (153) Charlotte Insinger (53) (168) Wim Pijbes (57) (166) annemieke roobeek (60) 78 Voorzitter FnV 1 1 0 multibestuurder 1 42 Directeur Stichting Droom en Daad 174 Commissaris en bestuurder nummer 87 (61) Conny Braams (53) (48) (70) DONALD POLS (150) Dick sluimers (65) (--) (67) 79 General manager unilever Benelux 1 1 1 Scheidend fr.vz. CDA Senaat 1 43 Commissaris en bestuurder 175 Aankomend fractieleider CDA senaat Sinds drie jaar (60) Merel van vroonhoven (50) (126) louise Gunning (67) directeur van (136) Heleen kersten (52) (62) Jos nijhuis (61) 80 Voorz. Autoriteit Financiële markten 1 12 Bestuurder en commissaris milieudefensie en 1 44 Partner Stibbe 176 Bestuurder aldus een promi- (100) Bernard Wientjes (75) (109) laetitia Griith (53) nente partij in het (148) rianne letschert (42) (--) (62) 81 Voorzitter VnCI 1 13 Commissaris en bestuurder klimaatdebat. 145 rector universiteit maastricht 17 7 Voorzitter ned. Ver. Van Ziekenhuizen Waarschuwde on- (66) ad scheepbouwer (74) (130) sven smit (52) langs nog in het AD (143) Frits van Bruggen (58) (176) Franc Weerwind (54) 82 Investeerder 1 1 4 Directeur mcKinsey dat de rekening van 146 Hoofddirecteur AnWB 178 Burgemeester het klimaatbeleid (41) Mariëtte Hamer (60) (131) Constantijn van oranje (49) te veel bij de bur- (137) (62) (--) Jacobina Brinkman (52) 83 Voorzitter Ser 1 1 5 Ambassadeur StartupDelta gers terecht dreigt 14 7 Best.voorz. reinier Haga Groep 179 Partner PwC te komen. ‘Zij zitten (78) Pauline v.d. Meer Mohr (58) (140) roland van der vorst (49) niet aan tafel. en (113) (62) (184) Ila kasem (51) 84 President-commissaris eY 1 16 Directeur FreedomLab wie niet aan tafel 148 Voorzitter Bouwend nederland 180 Directeur Van de Bunt zit, is meestal de (87) (49) (--) rene Hooft Graafland (64) pineut. Dat vinden (102) Harold Goddijn (58) (181) robert-Jan van ogtrop (62) 85 Financieel directeur KPn 1 1 7 Commissaris en bestuurder wij oneerlijk.’ 149 Bestuursvoorzitter TomTom 1 8 1 Oprichter Circle economy

(78) Pauline Meurs (65) (141) tom de swaan (71) (--) Else Bos (59) (--) Halleh Ghorashi (56) 86 Vz. raad voor de Volksgezondheid 1 1 8 Pres.-commissaris ABn Amro 150 Directeur DnB 182 Hoogleraar en bestuurder

(123) Donald Pols (46) (104) (70) (145) Jan louis Burggraaf (54) (178) (49) 87 Directeur milieudefensie 1 1 9 Senator D66 15 1 Partner Allen & Overy 183 Burgemeester Arnhem

(134) ronald Prins (49) (106) rijkman Groenink (69) (154) Zakaria Boufangacha (36) (--) (48) 88 expert cybersecurity 1 20 Investeerder en bestuurder 152 Cao-coördinator FnV 184 Vicevoorzitter FnV

(88) Ben verwaayen (66) (132) Gerard kleisterlee (72) (142) Ingrid thijssen (50) (135) robert reibestein (62) 89 Commissaris en investeerder 1 2 1 President-comm. ASmL 153 Directeur Alliander 185 Commissaris en bestuurder nummer 182 (125) taco Dibbits (50) (120) Inge Brakman (57) HALLEH (171) Petri Hofsté (57) (186) alex Mulder (72) 90 Directeur rijksmuseum 122 multicommissaris GHORASHI 154 Commissaris en bestuurder 186 Oprichter uSG People

(67) volkert Doeksen (55) (--) Jacco vonhof (48) Antropoloog, hoog- (169) laurentien van oranje (52) (--) Jacobine Geel (55) 91 Vicevoorzitter Carlyle Solutions 123 Voorzitter mKB nederland leraar diversiteit en 155 Voorzitter diverse goede doelen 187 Voorzitter GGZ nederland integratie aan de (83) atzo nicolai (59) (138) (63) Vu. Sinds dit jaar (--) lokke Moerel (54) (190) alexander ribbink (54) 92 Bestuursvoorzitter DSm nederland 124 Staatsraad plaatsvervangend 156 Privacy-advocaat en bestuurder 188 Investeerder kroonlid van de (92) Marjan oudeman (60) (121) Peter Wakkie (70) Ser, de Sociaal- (144) Joop van den Ende (76) (--) (55) 93 Bestuurder en commissaris 125 Advocaat en commissaris economische 1 57 Cultureel ondernemer 189 Hoofdeconoom Triodos Bank raad. Ook bestuur- (--) Pieter van der Does (49) (105) Hélène vletter-van Dort der van het LnVH, (30) (70) (198) Paul van der Heijden (69) 94 Bestuursvoorzitter Adyen 126 (54) Hoogleraar en bestuurder het Landelijk net- 158 Oud-vicevz. raad van State 190 Bestuursv. Clingendael werk van Vrouwelij- (93) Pieter Elbers (48) (112) Fons van Westerloo (72) ke Hoogleraren. (--) Christiaan rebergen (48) (187) Martijn sanders (73) 95 President-directeur KLm 127 multibestuurder 159 Thesaurier-generaal min. Financiën 19 1 Oud-vz. Vereniging rembrandt

(82) Marc Calon (59) (76) richard van Zwol (53) (157) arno visser (52) (191) Farid tabarki (41) 96 Voorzitter LTO nederland 128 Staatsraad 160 President Algemene rekenkamer 192 Oprichter Studio Zeitgeist

(100) Willemijn verloop (49) (44) Jaap van Manen (68) (147) Peter van Mierlo (55) (189) sven sauvé (45) 97 Oprichter Social enterprise nL 129 Hoogleraar en commissaris 16 1 Bestuursvoorzitter FmO 193 Bestuursvoorzitter rTL nederland

(111) Cathelijne Broers (50) (114) Marieke van lier lels (59) (166) lard Friese (56) (182) tanja Cuppen (49) 98 Dir. De nieuwe Kerk/Hermitage 1 30 multicommissaris 162 Bestuursvoorzitter nn Group 194 Chief risk Oicer ABn Amro

(133) susi Zijderveld (49) (119) Hans de Jong (61) nummer 199 (--) Ingo Uytdehaage (45) (185) Jacques schraven (76) 99 Bestuurder nS 1 3 1 President Philips nederland HENK BREUKINK 163 Financieel directeur Adyen 195 Bestuurder

(127) John Jorritsma (62) (58) Chris Buijink (64) Commissaris van (163) Mirjam de Blécourt (54) (195) (85) 100 Burgemeester eindhoven 1 32 Voorz. ned. Ver. van Banken InG. Kwam zwaar 164 Partner Baker & mcKenzie 196 Oud-VVD-leider onder vuur te lig- (90) shula rijxman (59) (118) Willem van Duin (58) gen toen hij na het (193) (42) (--) karin van Gilst (54) 10 1 Bestuursvoorzitter nPO 133 Bestuursvoorzitter Achmea witwasschandaal 165 Collegelid Algemene rekenkamer 197 Directeur BnnVara opmerkte dat poli- (12) Dick Boer (61) (128) (66) tici hun toon moes- (152) Mirjam van Praag (51) (199) Pieter Broertjes (66) 102 Oud-best.vz. Ahold Delhaize 1 34 Voorzitter Actiz ten matigen in 166 Collegevoorzitter Vrije universiteit 198 Burgemeester plaats van ‘kooltjes (110) Frans Blom (56) (122) Jan nooitgedagt (65) op het vuur te gooi- (198) Guido van Woerkom (63) (115) Henk Breukink (68) 103 Ceo Boston Consulting Group 1 35 multicommissaris en’. Kreeg een 167 Voorz. Detailhandel nederland 199 Commissaris en bestuurder storm van kritiek, (97) (57) (117) Pamela Boumeester (60) InG liet weten dat (--) Melanie schultz van Haegen (72) antony Burgmans (71) 104 Burgemeester Den Haag 136 multicommissaris de opmerkingen op 168 (48) Bestuursv. Porticus 200 multicommissaris persoonlijke titel (124) Maarten Feteris (58) (170) Paul rosenmöller (62) waren. (151) (77) 105 President Hoge raad 137 Voorzitter VO raad 169 Oud-VVD-leider

(96) Coen teulings (60) (167) Henk ovink (50) (175) (50) 106 econoom en bestuurder 138 Watergezant 170 Vice-pres. external relations Shell

(89) Hans smits (68) (--) Martijn snoep (51) (159) Maarten Das (70) OP volkskrant.nl ZES VRAGEN OVER 107 Commissaris en bestuurder 139 Vz. Autoriteit Consument & markt 1 7 1 Voorzitter Heineken Holding DE TOP 200 EN HOE DEZE IS SAMENGESTELD