Kultura Islame

Me emrin e Allahut, të Gjithëmëshirshmit, Mëshiruesit! ZHVILLIMI I KULTURËS ISLAME TE SHQIPTARËT GJATË SHEKULLIT XX Dr. Ramiz Zekaj Botuar nga AITTC © Të gjitha të drejtat e këtij libri i takojnë autorit dhe botuesit "Na shqiptarët, prej çdo feje qofshim, jemi të tanë vllazën gjaku dhe vllazën (vatani) atdheu. Do të shkojmë mbarë e mirë shoq me shoq si jemi tue shkue, do të punojmë së bashku për lulëzimin e atdheut tonë dhe do ta mbrojmë atë me gjakun tonë." Hafiz Ibrahim Dalliu "Kemi tri fe, por kemi vetëm një Atdhe të përbashkët, një gjak vëllazëror, një gjuhë, një diell e një Zot. Detyrë mbi detyrat kemi bashkimin dhe mbrojtjen e atdheut." Mulla Idris Gjilani 2 PARATHËNIE Studimi me temë "Zhvillimi i kulturës islame te shqiptarët gjatë shekullit XX" përfshin tërë hapësirën e trojeve shqiptare si dhe diasporën, duke kontribuar kështu në njohjen e botës islame shqiptare. Nga pikëpamja kohore, studimi rrok shekullin e fundit. Por, për hir të vazhdimësisë e parapërgatitjes së lexuesit bëhet një vështrim retrospektiv, por gjithmonë pa pretendimin që të bëjë objekt analize shekujt e mëparshëm. Punimi është një përpjekje e angazhim shumëvjeçar intensiv hulumtimesh jo vetëm në arkivat dhe bibliotekat e Republikës së Shqipërisë, por dhe në ato të medreseve të Prishtinës e të Gjakovës, në Republikën e Kosovës, si dhe në bibliotekën "Is’hak Beu" të medresesë së Shkupit dhe atë të Bashkësisë Islame të Podgoricës në Republikën e Malit të Zi. Me anë lidhjesh të ndryshme, janë shfrytëzuar edhe botimet e bëra nga qendra Islame Shqiptare e Miçiganit, si dhe të New Jerseyt e të New Yorkut të SHBA-së. Që ky studim te bëhej sa më i plotë, është mbajtur lidhje edhe me qendra të tjera të diasporës shqiptare, si ato të Torontos (Kanada), të Brukselit (Belgjikë) etj., që kanë bërë botime të konsiderueshme, ndonëse jo të plota për temën që shtjellohet në punimin tonë. Po ashtu, janë pasur parasysh edhe botime të tjera në gjuhën shqipe të vendeve të ndryshme të Lindjes. Bibliografia për këtë temë është përgjithësisht e pasur. Ajo përfshin libra, monografi, përmbledhje studimesh etj., të cilat kanë trajtuar krahas të tjerash, edhe çështje apo aspekte të kulturës islame në përgjithësi dhe asaj shqiptare në veçanti. Në këtë kuadër do të përmendim materialet e studjuesve si: të Dr. Muhamet Pirrakut, Dr. Haki Kasumit, Dr. Jashar Rexhepagiqit etj., të teologëve dhe hulumtuesve si: Hfz. Ibrahim Dalliu, Hfz. Ali Korça, Baba Ali Tomorri, Ilo Mitkë Qafzezi, Haki Sharofi, Sherif Ahmeti, Vehbi Ismaili, Vexhi Demiraj etj. Njëkohësisht ka edhe autorë të huaj që kanë prekur problemin fetar islam në trevat shqiptare, siq janë: Dr. Branko Babiq, Bozhina Ivanoviq, Roberto Maroco dela Roka, Edwin E. Jacques etj. Por me përjashtim të ndonjë kumtese të mbajtur në ndonjë tubim të studjuesve shqiptarë apo ndërkombëtar, dhe të ndonjë artikulli botuar në ndonjë revistë, deri me sot nuk ekziston ndonjë punim apo monografi e plotë që të ketë bërë objekt të drejtpërdrejtë kulturën islame te shqiptarët. Përveç kësaj, trajtesat e mësipërme, pa mohuar kontributin e tyre (sidomos të Dr. Haki Kasumit), kanë një sërë mangësish të karakterit njohës e metodologjik, por që nuk janë të pakta edhe ato që kan ndikim të njëanshëm ose pragmatik. Kjo e fundit më tepër reflekton tek autorët e huaj. 3 Edhe në Republikën e Shqipërisë për gjatë sistemit socialist totalitar, ka pasur disa botime kushtuar fesë në përgjithësi dhe asaj islame në veçanti. Ndër të tjera po të përmendim: "Ateizmi shkencor", botim i Universitetit të Tiranës, (1986), "Akuzojnë fenë", botim i Institutit të Lartë Pedagogjik të Shkodrës, "Ç’është feja", "Populli mposht fenë" etj, por të gjitha këto punime i përshkon në bosht - denigrimi i fesë, mohimi i kulturës fetare, madje paraqitja e saj si antikulturë, që "ka pasur për mision të lejë në errësirë e padije popullin, të përligjë sundimin e klasave të pasura"etj. Edhe ndonjë botim me pretendime studimore, si artikulli "Lufta frontale kundër fesë në vitet 60" i cili ndonse sjell një informim të pasur faktik e jep tabllo historike përgjithësisht realiste, nuk u ka shpëtuar politizimeve e defekteve të tjera të kohës. Në hartimin e studimit tonë jemi nisur nga grumbullimi, përzgjedhja, klasifikimi dhe sistemimi i materialit faktik, materjal ky i vjelur nga fondet arkivore dhe bibliotekare si brenda, ashtu dhe jashtë territorit shqiptar. Materiali është sistemuar sipas temave: Politika antifetare sllavo-komuniste, institucionet teologjike dhe ato kulturore islamike, shtypi, si dhe përsonalitetet e shquara të kulturës. Mbështetja në metodën e analizës dhe të sintezës, krahas asaj krahasuese, ka mundësuar evidentimin e dukurive kulturore të reja, të panjohura ose të keqinterpretuara nga politizimi që i është bërë ngjarjeve historike, proceseve kulturore. Kjo metodë ka bërë të mundur që zhvillimi i kulturës islame të shihet në harmoni me zhvillimin kulturor, etik e social të krejt popullit shqiptar. Funksionet e institucioneve teologjike kulturore të islamit në Shqipëri, fluksi i masmedias islame, konceptohen në frymën e mirëkuptimit ndërkonfesional (karakteristikë për vendin tonë), me synimin e një harmonie gjithëkombëtare, por, njëherazi, ato konceptohen edhe në frymën e mospajtimit me idetë ateiste dhe frymën antifetare e atë komuniste. Vemendje e veçantë i është kushtuar pasqyrimit të rrolit të qendrave islamike të diasporës shqiptare në konsolidimin e vetëdijes kombëtare, kundër asimilimit të saj. Kultura islame te shqiptarët si pjesë e kulturës së popullit shqiptar për lehtësi shikimi është parë në katër segmente, që pasqyrojnë problemet dhe zhvillimet e saj në pergjithësi dhe konkretisht: Politika antifetare sllavo-komuniste dhe pasojat e saj mbi kulturën islame. Arsimi islamik në trevat shqiptare në të gjitha hallkat e tij. Shtypi islamik shqip (vepra, studime origjinale e të përkthyera), dhe e katërta personalitetet e kulturës islame. 4 Këto përbëjnë krerët kryesorë të punimit, i cili paraprihet nga një parathënje hyrje mbi gjendjen e kulturës islame deri në fillim të shekullit XX, politikat antifetare të sllavo komunizmit dhe pasojat e saj mbi kulturën islame. Në kreun e parë jepet një tabllo e përgjithshme lidhur me të mbijetuarit e doktrinës islame dhe rrolin që ajo pati në ruajtjen e identitetit kombëtar. Këtu sidomos vihet theksi mbi politikat antifetare të sllavo- komunizmit dhe pasojat e saj mbi kulturën islame, duke filluar nga fillimi i shekullit e deri te zhvillimi i ngjarjeve në vjetët e fundit pas ringjalljes së institucionit të besimit në vend. Në kreun e dytë trajtohet arsimi islamik. Sythi i parë i këtij kreu i kushtohet arsimit të ulët (Mejtepeve) në trevat shqiptare. Ku trajtohet rrjeti, struktura dhe anët organizative të tij. Përshkrimi i arsimit fillor islamik, për mungesë të dhënash faktike, paraqet vështirësi të mëdha. Janë shfrytëzuar arkivat e meshihateve të Kosovës, Maqedonisë e Malit të Zi, por nuk janë pasqyruar mejtepet e zonës së Çamërisë, ku, sipas dëshmive gojore, ka pasur një rrjet të fuqishëm. Në vazhdim të këtij kreu kemi shtjelluar arsimin e mesëm islam (Medresetë), shpërndarjen e tij në trojet tona, duke u ndalur përveç ecurisë historike edhe te planet e programet mësimore të tyre. Gjithashtu bëhet fjalë për tekstet e përdorura në këtë hallkë shkolle. Përpjekje janë bërë për të analizuar përmbajtjen e tyre. Dokumentacioni për këtë hallkë arsimi është edhe më i plotë. Ecuria e kësaj hallke të arsimit ka pasur baticat dhe zbaticat e veta, që janë kushtëzuar, sidomos, nga kthesat historike. Natyrisht shkollat e mesme islame të këtyre viteve të fundit gjejnë pasqyrim më të gjerë, sepse edhe materiali është më i plotë. Për të dhënë një ide më të qartë lidhur me strukturën, organizimin dhe rolin e tyre, jemi ndalur edhe në përmbajtjen e rregulloreve dhe të statuteve të tyre. Këto shkolla nuk kanë qenë identike në shumë aspekte, prandaj ne jemi ndalur, sipas rastit, në medresetë e Kosovës, në ato të Maqedonisë etj. Në këtë kre në një syth më vete kemi trajtuar edhe arsimin e lartë islamik. Fizionominë e këtij arsimi e kemi përshkruar duke marrë si model shkollën e lartë të arsimit në Prishtinë. Elemente të arsimit të lartë ka pasur edhe medreseja e përgjithshme e Tiranës, gjë që reflektohet në programin e saj. Ne kreun e tretë trajtohen gjerë botimet dhe shtypi islamik shqip në trojet dhe diasporën shqiptare. Për këtë na është dashur të bëjmë një punë të mundimshme, sepse ai është i shpërndarë në pesë kontinente: në Europë, në Amerikë, në Azi, në Australi dhe në Afrikë. Për lehtësi studimi, e pamë të udhës që botimet me karakter fetar në shqip t'i grupojmë mbi bazën e fizionomisë që kanë ato: organet e shtypit periodik, tekstet mësimore për mësimin e besimit mysliman, përkthimet e Kur’anit në gjuhen shqipe, 5 mevludet etj., duke dhënë kështu, për herë të parë, një klasifikim rracional. Në këtë kre, për herë të parë, analizohen organe shtypi në menyrë të plotë. Për sigurimin e tyre na është dashur një punë e madhe. Shumica dërrmuese e këtyre organeve janë krejtësisht të panjohura për publikun shqiptar, si për shembull "Përpjekja jonë", që del në New Jersy , "Drita e Lahorës" etj. Një vend të rëndësishëm në këtë kapitull zënë edhe përkthimet e pjesshme të Kur’anit, të Tefsirit (komenteve) të Kur’anit, dhe, krahas tij, edhe të haditheve në gjuhën shqipe. Gjatë hulumtimit të përkthimeve të Kur’anit jemi ndeshur edhe me dorëshkrime të pergatitura nga grupe teologësh shqiptarë, të cilët kanë njohur mirë terminologjinë fetare dhe korrespondencat e tyre në gjuhën shqipe. Ketu janë përfshirë edhe mevludet, të cilat, përveç rëndësisë së tyre si letërsi fetare, paraqesin edhe vlera të veçanta gjuhësore, sepse janë shkruar nga autorë të krahinave të ndryshme të Shqiperisë: nga Shkodra, Ulqini, Korça, Kosova, Tetova, si dhe nga shqiptarët e diasporës etj. Në kreun e katërt trajtohen personalitetet e kulturës e fesë islame, si dhe ndihmesat e tyre në qështjen kombëtare. Këto figura janë klerikë të shquar, si Hfz.

Load more