KUQ E ZI - 2011– VITI XVIII Nr. 54
R E V I S T E K U L T U R O R E E U R O - S H Q I P T A R E
Flamuri origjinal i Gjergj Kastriotit
Flamuri i Gjergj Kastriotit nga një dokument i vitit 1456, vizatimi ma i vjetër dhe origjinal nga piktori italian Cosimo Rosselli që ka pasë rastin ta shohë flamurin, emi më 1456 nje vit para betejës së Albulenës. Dhimitër Frangu do të shkruente me 1480: - Kur Skënderbeu hyni në Krujë, i hoqi flamujt turq dhe vendosi të vetin me shqipen dy krenare mbi fushë të kuq…kjo ndodhi më 1443…. I pari përshkrim dhe i pari vizatim i Flamurit të Skënderbeut që u ba Flamuri yne Kombëtar
======1 ======
P E R M B A J T J E Shqiptarve s’kanë ç’u duhen * Editoriali Nr. 54 ideologjitë e hueja, duke pasun një Redaksia...... 3 të vetmën të tynën, Shqiptarizmin, * Miku i madh i shqiptarve, Idealin Kombëtar. Gjon Pali II i “Shejt” Fritz Radovani...... 4
* Kryengritja e Kurbinit THEMELUE NE TETOR 1993 At Shtjëfën Gjeçovi...... 5 nga Lek Pervizi
* Ndryshime? Ç‟ndryshime? Staus Quo! DREJTORI: Lek Pervizi...... 8 Lek Pervizi * Faik Bej Konica mbi gjuhën shqipe Josif Radi...... 10 BASHKEPUNTORË * Dokumenta historike anglisht Robert Elise, Mergim Korça Myrteza Bajraktari, H.J. Robert Elsie...... 11 Lanksch, Fritz Radovani, Paul Tedeschini, Tomorr Aliko, Thanas Gjika, Visar Zhiti, Arben Sebastej, * Të huajt për Shqipërinë Mark Bregu, Julia Gjika, Elona Zhana, Shqiponja Piro Tase ...... 12 Duro, Lahutari Shqiptar, Kastriot Marku, Dashnor Kaloçi, Jeton Kelmendi * Shteti shqiptar mbron genocidin komunist ======Fritz Radovani...... 16 * Me tipografinë e përsonazhëve të Eden Babanit PAJTIMI VJETOR : Gjovalin Kola...... 17 * Populli ynë është artist Belgjike …………………. 40 € Jusuf Zenuni...... 18 Europe…………………… 50. Amerike, Australi…………60. Shqiperi, Kosove………… 20 * Poezi nga kampi i Savrës Institucione ...... 60 Bajame Çeliku (Hoxha)...... 19 Pranohen ndihma te veçanta vullnetare * Poezi nga libri “Endrra e Kthimit” Julia Gjika...... 20 ======* Italy and Albania (anglisht) PAGESAT Peter Tase...... 21 me xhiro llogari bankare : * Shkrimtarët e denuar me vdekje ose me postë (letër) Visar Zhiti...... 25 * Thanje të njerëzve të shquem e të pashquem Nr. llogarisë Redaksia...... 26 FORTIS BANK -BELGIQUE
001-2138758-81-
======Adresa Lexoni e përhapni : Revista Kuq e Zi revistën kulturore rue de la Victoire 18 1060 Bruxellse – Belgique euro-shqiptare Kuq e Zi E-mail : [email protected]
======2 ======
EDITORIALI Nr. 54 Lek Pervizi në Tiranë, 2010.
sipas vullnetit të të tjerëve, të atyne që kanë synime arriviste Me duhej patjetër me prit përfunimin e zgjedhjeve lokale në Shqipni, dhe shkelin çdo parim të drejtë për me nis e përfundue këtë editorial të revistës Kuq e Zi, Nr. 54. për të sundue me padrejtësi, siç Por detyrohem te vazhdoj punen per botimin e këtij numeri të fatkeqësish ndodhi nën dikaturën revistës, sepse sipas gjasës shpallja e përfundimit të zgjdhjeve për komuniste, ku u vendos Kryetar Bashkie ka per të shkue tërkuzë, e kushëdi kur gjajnë zgjidhje. padrejtësia e ligjërueme, në emën Ishte një shpresë e madhe qe këto zgjedhje të ishin të drejta dhe të të së cilës u kryen krime të suksesshme nga ana organizative dhe e zhvillimit tyne. Pranohet që hatashme. Dhe janë pikërisht faktikisht nuk pati shregullime të dukshme, por po na del puna që paskej pasardhësit e atij sistemi, që nuk pasë shregullime te padukshme. Ai që voton e hedh votën në kutinë duen edhe sot të njohin drejtësinë përkatëse dhe ka të drejtë që ajo vote të shkojë aty ku ai e ka hedhun e , akoma të dehun pas asaj për të cilin e ka hedhun. Tashti na dalka se disa fletë votimi qenkan ideologjie te terrorit e të shtypjës hedhun ne kutija të tjera nga ç‟duhej. Ku shkon e drejta e votuesit qe e e mohimit të të gjithë të drejtave ka përcaktue zgjdhjen e tij? A asht e drejtë që vota e tij të shkelet, pse të njeriut. Kjo në Shqipni ndodhi paska ra ne një kuti tjetër? Vota mbetët vote e nuk ka kush ta mohojë. në një mënyrë nga ma barbaret Në ë qoftë se kanë ndodhun të tilla gabime, asht një komision i dhe antinjerëzoret dhe antishqiptaret. Nuk besoj se populli shqiptar posaçëm (KQZ), që kryen veprimet e kontrollit të numërimit të votive e deshiron me u rikthye në atë sistem të urryem e nuk besoj se mund ta konstaton nese disa vota (vendimtare) paskan kalue ne kuti te tjera nga detyroje kush me u rikthye atje, në çdo formë qoftë dhe nga kushdo ato ku duhet të ishin hedhun. Patjetër se ato fletë votimi e kan vlerën e qoftë që kërkon ta ktheje rrotën e historisë prapa. tyne si prove e atij përsoni që ka votue. Pra në këtë mes shkelet liria e Gjuha shkon ku dhem dhambi dhe ne nuk mund të shkëputemi nga zgjdhjes dhe i mohohet (sikur vetëm një personi) e drejta legjitime për të ankthi i një përçudnie që mund t‟i shkatohet vendit e popullit, prej iu njohun vota e shprehun. Duke qenë se socialistët janë mjeshtra të njerëzish që u ka marrë koka erë. mashtrimit, ata (nga frika se mos fiton kundërshtari) e kanë përdorun Të rikthehemi serishmi te revista. Ajo me thjeshtësinë e saj dhe me këtë metodë të anashkalimit të fletëve të votimit në zonën e përmbajtjën e zgjedhun e serioze ka fitue simpatinë e lexuesve, të cilët kundërshtarit tyne, duke i hedhun në kuti të tjera te keshillit bashkiak. në faqet e saj kanë gjetun shkrime të dobishme për rifreskimin e Pra asht evidente se kjo parregullsi duhet rregullue e çue në vend që çdo historisë dhe kulturës shqiptare e vendosjen e tyne në binarë të drejtë. qytetari t‟i njihet e drejta e votes që ka dhanë, përdryshe nuk ka asnjë Kohet e fundit disa bashkatdhetarë me shpirt bujar patritizmi e kuptim të trumbëtohet për liri e demokraci, kur lejohen shkelje të tilla, kanë nxjerrë revistën në internet, dhe çdokushmund ta gjeje ne pikërisht në zgjedhje të tilla që shpallen të lira dhe nga ana e tjetër u « google » me diciturën – revista kuq e zi online - që me kohë do të mohohet e drejta e njohjës. Kaq e kishim për këto zgjedhje të bekuara, vijë duke u përsosë e pasunue. Kaq sa për një njoftim paraprak me të që sipas gjasës do të zgjatën me kundërvenje, protesta e veprime te tjera cilin e mbyllim këtë editorial. Falëminderit. të këqia, për të mos lejue që të bjeri nga fiku njeriu që ata e duen në krye të bashkisë për të katërtën here rresht (diktarurë e re?) si nuk i kanë Cilat ishin masat qe duhet te merreshin pas shembjes se diktaturës mjaftue tri herët e para për të mbushë xhepat e sirtarët e bankave, për komuniste që Shqipnia e shqiptarët të gëzoni të drejtate njeriur e me sigurue një jetë të rehatshme sulltanore megjithëse asht i krishtenë mohueme e të shkeluna përdhunisht, gjatë një gjysmë shekulli terrori të (Dubaj, Monte Karlo, Las Vegas, etj.) Sigurisht se loja asht e madhe, përbindshëm. Të merrej shembull nga Çekosllovakia, që ndërmori këto dhe dështimi e çon me thye qafën jo vetëm nga fiku por ia pret rrugën masa: me u ngjit në maje të piramidës së pushtetit ku e ka ajamin e pasionin me hypë (mos hyptë kurrë!). E bardha dhe e zeza janë dy ngjyra të përcatueme mire që dallohen fare qartë, prandaj nuk del problemi si me 1. Ligji i rikthimi të pronave e pasurive të konfiskuara nga i dallue. Shqiptarët e kanë të qartë këtë punë, për të dallue se ku mund regjimi komunist pas 1948, (Shqipëri pas 1944). t‟i çojë mushka, por, fatkeqësisht, detyrohen me i thanë derrit dajë dhe 2. Riabilitimi masiv i të denuarve dhe shpërblimi tyre. me e njoftë si të tillë dhe me e marrë edhe në gji. Kjo asht katastrofa e 3. Mos qasja ne detyrat publike të njerëzve të implikuar me shoqnisë shqiptare! Dihet se botekuptim i shqiptarve ndryshon krejt nga regjimin komunist, si njerez të policisë secrete (sigurimit), ose bota tjetër e zhvillueme e demokratike, për vetë faktin se ne shqiptarët bashkëpuntorë të tyre, duke kerkuar ne regjistrat e nuk e pranojmë humbjën e me çdo kusht mundohemi me ia hjek tjetrin kolaboracionistëve ose spiunëve. mëritën e fitorës, edhe kur ajo flet haptas. Po e mbyllim këtë bisedë, 4. Krijimi i Zyrës për ndjekjen, hetimin e krimëve te por më që ishte rasti, na u desh me dhanë disa gjykim , në aspektin e komunizmit. Kjo zyrë ndërhyn si organizëm ligjor në procesin lirisë së fjalës e mendimit. gjyqsor, për të verifikuar e provuar çdo krim, duke ia dorëzuar Ky editorial do t‟i kushtohej ma tepër 100 vjetorit t‟ardhshëm të dosjen parketit me kërkesën për fajsi. Prokuroria pastaj ben shpalljës së Pavarësisën (ma drejt Pamvarësisë), duke nxierrë në pah punen e vet për dhenjën e dënimeve, të karakterit te krime te pjesë të historisë së Shqipnisë të panjohuna, bashkë me burrat që e shkallës genocidit. përcollën e qenë pjesë e pandame e saj, edhe ata të mbetën të panjohun. Revista Kuq e Zi, që në themelimin e botimin e saj e ka theksue Këto janë disa masa qeveritare qe duheshin marrë në Shqipëri vijën e saj në kushtim të çeshtjës kombëtare shqiptare, duke u që në fillim, dhe jo me i lane njerëzit të sillen vërdallë për mbështetë mbi idealin kombëtar të shqiptarizmit, që asht i vetmi që pronat e tyre dhe për shpërblimin që u takon si ish te burgosur udhëheq shqiptarët drejt bashkimit tyne shpirtëror, kulturor dhe e të intertnuar. Njëkohësisht të largohëshin nga detyrat njerëzor. Sigurisht se shqiptarizmi në themel të të cilit qendrojnë shtetërore gjithë ish sigurimcat e bashkëpuntorët spiunë të parimet e nalta të rilindësve, pa dallim ideje, feje e krahine, asht rruga tyre, si dhe ish funksionarët e lartë komunistë në adminstratët për t‟u ndjekun nga çdo shqiptar që i thotë vetës shqiptar. E gjithë kjo qeveritare të diktaturës. nuk asht një orvajtje imponimi, por thjesht një orientim që çdokush mund të ndjekë ose jo, sipas dëshirës e vullnetit tij, por do t‟ishte mire jo
======3 ======
gjak shqiptarësh në Jugun e Italisë n‟Otranto, ku u bane betejat e Fritz Radovani famëshme kundër pushtuesve turq, asht prap sot një popull i vogël që po
vuen shumë nga diktatura tjetër.. “.asht Populli Shqiptar, për të cilin unë lutem përditë…” MIKU I MADH I POPULLIT Ardhja Papë e Gjon Palit II ka dy shpjegime me shumë vlerë për me u SHQIPTAR kuptue sësa i Madh qendron Portreti i Tij në Historinë Botnore: Ai vjen nga një vend ku vazhdon me kenë komunizmi stalinjan në pushtet dhe, PAPA pikërisht, një Kardinal Vojtila që e ka provue até mbi shpatullat e Tija, por vjen pikërisht në Selinë Botnore të Katoliçizmit, në Vatikanin GJON PALI II VOJTILA Dymijvjeçar, kur atij komunizmi totalitar “Ai i zbuloi anën shpirtnore të Njeriut”, Ky dhe vetëm Ky asht misteri i Madhështisë së Tij, sëpse “SHEJT” askush para Tij nuk ka mujtë me kuptue anën shpirtnore të Njeriut në sistemin totalitar dhe me e zhbërthye ate si Gjon Pali II. ME 1 MAJ 2011 Pikërisht këtu, në këte moment historik të shoqnisë njerzore të Evropës Lindore, asht Kardinal Vojtila që zhbërthen prangat e tiranisë komuniste me tri fjalë të vetme: “NON ABBIATE PAURA !”, “MOS KENI FRIKË !” sëpse, njeh parimin filozofik të Historisë: “Kur një Popullit i ikë frika, shpejt Atij i vjen LIRIA !” dhe, menjëherë mbas takimit me R.Regan në Qershor 1987, Vojtila shpartallon komunizmin me Kristjanizëm… pra, pa gjakderdhje dhe me paqë, por jo me paqë nën kamxhik dhe kallashnikov… Kujtoni për një moment takimet dhe bisedat me Regan dhe Gorbaçov. Asnjë takim nuk asht ba në bazat e rraketave, bunkeret, nëndetëset apo zonat e fluturimeve kozmike, por në dhomën e pritjes së Papës Gjon Pali II, në një tavolinë kuadrate, të lëmutë, të bardhë, të pastër dhe të ndritëshme siç ishte Ai vetë, ku, mbështetëshin vetëm katër duer…që posa lidheshin Burrnisht njena me tjetrën: “nënshkruenin marrveshje paqe dhe dashnije të pakufi për mbarë Njerzimin!”, ja, pra, Ky ishte Papa Polak Karol Vojtila që ndryshoi Historinë! me 25 Prill, kur, Karol Vojtila hynte triumfues në Kathedralen e rindertueme të Shkodres, dhe ishte Papa i Parë që kishte puthë Tokën Shqiptare, Atë Tokë të lame me Gjakun e Shenjtë të Mijra Martirve Shqiptarë, të ramë nën diktaturën ma të mënershme komuniste që ka mujtë me pa njerzimi në Shekullin XX, atëditë, na dukej e pabesueshme se jemi tue pa me sytë tonë Zëvendsin e Krishtit në Tokë, tue i dhanë Bekimin e Tij Apostolik mbarë Popullit Shqiptar, e, po, Atëditë, në balkonin e Pallatit të Argjipeshkvisë Metropolitane të Shkodres, Papa Gjon Pali II, tue Bekue Shkodranët e Tij besnikë, mes dy Flamurve Miq, Atij Shqiptar të Gjergj Kastriotit Skenderbeut, me Shqipen Dykrenare e, Atij të Miqve të Përjetshëm të Shqiptarve, të Vatikanit… Zani i Tij Burrnor po trandte Tokën Ilire e, Rozafa, e mahnitun veshtronte: “…Ajo që ka ngja në Shqipni, Vëllazën e Motra s‟ ishte pa kurr në historinë e njerëzimit. ..Kurse, këtu, shteti asht përpjekë të shuej çdo shprehje fetare në emen të një ateizmi radikal të mbështetun në një sistem universal dhe përgjithësues… Dy figurat shpirterore te shejta E gjithë kjo, ngjante në një kohë kur askush nuk mund të ndërhynte për me mbrojtë dinjitetin e njerëzve, të cilve, u ishte mohue gjithshka, tue i ma të mëdha të shekullit XX, çveshë deri nga ma “njerëzoria”, liria e tyne. Drama e Juej, Shqiptarë të dashtun, zgjon interesin e mbarë Kontinentit Evropjan dhe asht e S hqiptarja Nanë Tereza dhe domosdoshme që Evropa mos t’ju harrojë. Ky ishte Ai Burrë “që lutej çdo ditë për Popullin Shqiptar dhe për të miku i shqiptarve, Shqiptarët e të gjitha Besimeve…” Ky ishte Ai Burrë që do të thente akujt shekullor të Adriatikut dhe do të shpartallonte Perdën e Hekurt Papa Gjon Pali II Vojtila. gjysëm shekullore të komunizmit, acari siberian i së cilës na kishte izolue nga krejt Bota Përparimtare!”…. Ky ishte Polaku Vojtila, që kur Ardhja e Kardinalit Vojtila me 16 Tetor 1978 si Papë në Bashkimi Sovjetik kërcënoi Poloninë për lëvizjet demokratike atje, Vatikan, nuk asht vetëm një akt i posaçem historik, por asht një akt i deklaroi: “Nëse një ushtar sovjetik do të shkelin kufinin polak, unë do të ndryshimit të rrugës së historisë në kohën moderne, ku njerzimi dhe çveshëm si Papë dhe do të shkoj me luftue për Lirinë e Atdheut tem!” kryesisht Evropa, e cila ishte plotësisht e zhytun në moçalin e Ky, pra, ishte Ai Burrë që i kujton Evropës se çka duhet me dijtë por, diktaturave të njëmbasnjishme të Shekullit XX, apo shekullit të edhe çka nuk duhet me harrue! Asnjëherë këto fjalë të Vojtilës nuk do të fluturimeve kozmike… kur Bota ndahej në disa klasifikime, tue mos hy mund të quhen kujtesë, as në historinë e Shqipnisë dhe as në ate të me përsëritë se në cilën “botë” ishte atëherë dhe vazhdon me kenë edhe Evropës, por asht një vërejtje e randë që Papa i ban Evropës, dhe sot Polonia apo Shqipnia…na duhet të ndalohemi vetëm në një fakt: Në Historisë së saj: “Historia endè nuk e ka njohtë ate që ka ngja në Vatikan Kardinali Vojtila vjen Papë mbas 445 vjetësh të kenjes së Tyne Shqipni..” Por, nuk mjaftohet me kaq, mbasi Ai e di se Evropa kjoftë italian. Ai vjen nga Polonia kur endè zgjedha komuniste asht mbi edhe pjesërisht nuk asht aq e paditun për çka asht ba tek na, prandej, fati Popullin Polak dhe, që në vitin 1980 Ai di se, karrshi tokave të lame me ======4 ======
i Shqipnisë nuk duhet të mbesin në dorën e “një pjesës” së Evropës, por vërtet shka lyp zogu ia bjen vera. T‟trimnuem në besë të dhanme, u “drama e juej duhet me i interesue gjithë kontinentit evropjan!”, mblodhen katundarët ke Hani, u njatjetuen zotnive t‟kryeranduem prej pra “duhet”, asht detyrë, asht kusht dhe jo mundësi që mundet ose jo, shpirtes (rakijës) e si t‟kishin frigë (u shtiren), zunë me kuvendue me por, madje, prap ma e theksueme “Asht domosdoshmeni që Evropa t‟butë e me prunjim të madh në fillim, mje qi mrrinë me i hedh kodër mos të harrojë!”… m‟kodër me fjalë E, çka mos të harrojë? Të mos harrojë të tashmen por, as të - Mjaft ! - gerthiti Brahim Begu me nji madhni – pa veshtroni, o shkumen…sëpse, këtu, asht fjala pikërisht për vendin që mbrojti Ate katunde, ka dal urdhën i Mbretit për me shkrue gjanë e trashë, m‟kandet Evropë nga invazioni turk, po, që Ajo, e “ka harrue” ose ma mirë me e Shqiptarisë, e prandej edhe ne na ka dergue qeveria e Krujës për me thanë se ban sikur e ka harrue… zanë fill ma s‟parit me ju. Çonju pra e na prini ndër shpia tueja e ta Ja, pra, kjo asht “domosdoshmenia” e Shqipnisë së Lirë dhe shkruejmë gjanë ndër vathnajë. Demokratike! Katundsit s‟u trazuen nji her, vendit s‟luejten n‟gerthimen E në darkë asht po, Ai, Papa Gjon Pali II, që përballë Mikut të Vet t‟Brahimit. Tuj pa ky se i shkoj fjala huq, gerthiti edhe ma fort e me Gjergj Kastriotit Skenderbeut, në sofren bujare e mikpritëse Shqiptare, idhnim: me 25 Prill 1993 në Tiranë, tha: - Prini de, se s‟di pralla ! “Shqipni qëndro në naltësinë e kësaj Beteje të Madhe!”… I mjer zog kur ban ciu-ciu-ciu, gjithë çaf ban ia ban vetit ! Sot Populli Shqiptar, me nderim perulet para kujtimit të Mikut të vet të Ashtu dhe Brahim Begu i ngratë. Tuj veshtrue gërthimin e rrebt t‟ktij Madh, e asht Papa Gjon Pali II, Ai që me 1 Maji 2011 do të ngrihet në begu, katundarët u ngrejtën edhe e kapën, e mbasi ia morën armën e Elterin e Përjetshem të Pavdeksisë: Shejt ! lidhën, e filluen me i ra me grushta e me shpulla aq rrebtë, qi me lot për fytyrë zuni me iu lut Brahimi e me ba be se s‟do dilte ma kurrë për këtë NE PRAG TE 100 VJETORIT punë. Man Rustemi tuj pa shoqin e vet n‟at pik krajate (halli), u turr kish me i dal zot e me e pshtue prej kthetrash t‟shqiptarve, kur a do me e gjet TE PAVARESISE edhe kte e zeza ma e madhe. E kapen si t‟terbuem edhe e shtruen per dhe e mbasi ia njefen brijet mirë e mire , e vorfnuen edhe armësh. E permbi kto, ia hoqën laprën e veshit me grykë t‟hutës. Ali Dani, shkronjësi, mentar, hyni në nji arë qi ndodhi aty pranë, e u mshef ndër DOKUMENTA mistrat, ashtu i pshtoi mënisë shqiptarve. – He, kambët e lehta, faqja e bardhë- ka thanë plaku i motit. Ç‟u banë zaptitë ? Do hikën e do mbetën n‟rreth t‟shqiptarve. HISTORIKE Mbasi i rrafën mirë e mirë ashtu t‟lidhun i nisën për në Krujë. N‟të nisunit prej hanit, ia nxorën kalin Brahim Begut, e mbasi e hypën nji herë t‟lidhun si nji nuse, e zdrypën rish prej atij kali tuj than_ : - - Zdryp prej atij kali, or Brahim Beg, se as fati nuk thotë, ty tuj Kryegritja e Kurbinit kenë i veshun e i mbathun aq mire t‟rrishë m‟shpinë t‟kalit, e na t‟dathun e t‟ pluruem (plagosun) kambësh nëpër ato thika (thepa) gurore !
Sipas dorëshkrimit të At Shtjefën Gjeçovit, 1903-1906.
Vazhdon nga nr. 53 i revistës Kuq e Zi
V.O.
Sa gatitei Kurbibni me u nis për Krujë me lidh besën e Dheut me kët qytet e me katunde t‟rrethit t‟tij, Qeveria desht me diftue trimninë e vet ma s‟parit në fusha e Arbnisë (i mbante per të ligj). Por i prini e mbrapsht dhe hangrën buzën mirë fort. Kah 28 e Vjeshtës I-r (Shtator)1903, i dergoi do njerëz që të fillonin me shkrue gjanë e trashë. Këto kjen : Brahim Begu (nji gabel) i hikun prej Malitzi, e i vendosun në Shkodër, zëvendës ( mylazim zaptishë); Man Rustemi i kruetan (onbash zaptishë); Ali Dani i kruetan, shkronjës, e të tjerë komandantë zaptishë. Por kur has sharra n‟gozhdë i coptohën dhambët! Sikurse u duel përnjimend. Mbrrinë kto burra të derguem prej anës qeverisë me gjithë qatlla ne Han të katundit Larushk (afer Dervenit). Por sa u ndreqën mirë e u liruen, ia shtruen rakisë (shpirtës) prej gazmenit se do të fitojshin nji kafshatë ma tepër (!). Mbasi iu dukën male e kodra t‟rrafshueme ( !), iu dërguen fjalë katundëve të mblidhëshin (para të tjera fjalë) ka nji për shpi prej të gjitha katundëve, e të vijshin ke Hani i Larushkut me u pjek At Shtjefën Gjeçovi sipas një vizatimi te me njerëzit e qeverisë. Gjergj Fishtës. Sa u erdh fjala n‟vesh katundarve, u kujtuen se ku pushonte lepri, e u mblodhën, jo ka nji për shpi por sa ma shumë qi muejtën, e para se u Brahim Begu i ngratë i zdrypi kalit e n‟vend t‟atij hypi nji ndër ma nisën me u ra në nderim njerëzve të qeverisë, qi pushoshin ndër fuqia t‟vorfnit qi ndodhën aty m‟at potere. E për m‟e nderue ma fort, ia dhanë shpirtet (rakie) në Han t‟ Larushkut, u lidhën besa-besë, turq e të frenin n‟dorë qi ta tërhiqte kalin qi mos t‟merrte m‟thue m‟at shtek aq kështenë, e për ne kjoftë se do t‟permendshin punën e lamës të gjasë t‟rrgueshëm. Mandej si ndodhi me at kësulë t‟ngratë m‟krye (kësulë e trashë, mos t‟i lishin me dredhue dalë, për pa ua njef brijtë nja me nja. E kuqe)- qi kur ta shofin shqiptarët e ksaj ane aso far kësule u duket gjak
======5 ======
ndër sy, shkojshin tuj ja shtyp m‟grushta, njani me njani tjetrin tuj E vet ma zi se ai muer m‟thue. thanë: Ja vune rrethin djemt t‟trazue - E paske vu keq at kësulë, or Brahim Beg! E kop i binte kresë me Veç kur u pa per dhe i shtrue, ia drejtue. S‟njaste tjeri e ja priste : Huten prehnit ja terhoqen - Mos bre se ja shtrembnuet kësulën: - e me drunin e pushkës ja E do shpulla t‟mira i hoqen. ndreqte. Nish, ajo kësulë zeza i qiti punë Brahim Begut, tuj ju flut her Kujtoj Mani se mjaft fitoi, andej her këndej, e vetë e hoqi dreqin e mallkuem ! T‟tjera t‟zeza s‟i mendoj. Kur mbrrine n‟Krujë, nuk i derguen në Qeveri, por i burguen në Me dru t‟pushkes nja ja njiti hanin e madhtë qytetite e aty i mbajtën burghtuer deri qi u mblodh E m‟hekur tjetri kndej ja priti Kurbini e rrethet e Krujës mbarë. Mbasi u bashkuen të gjithë, i nxuernë Edhe veshin ja biruen prej burgu, e i derguen te Qevertari, tuj i porositë Qeveritarit qi mos E lapren tokes ja leshuen. t‟gabonte ma me nis njerëzit e Qeverisë për ket qëllim, se asnja i gjallë Ali Dani nji kamb falkue, s‟do t‟u kthente ma. Fluturoj e n‟misra u mblue E per tjeter s‟pat nevoj Kanga qi duel m‟shkak t‟ktij trazimi : Por po knaqet qe vet pshtoj Zaptit t‟tjer as cing as ping, Krisi pushka m‟at Arbni Mbeten t‟rrethuem pik per pik M‟kam jan çue gjith djelm e ri Pasi kjen ashtu i shtegtuen M‟kam jan çue per me shkue E si berre t‟lidh i çuen Njerzt e Mretit me i nderue T‟lidh i nisen kta per Kruje N‟Han t‟Larushkut ku kjen trumtsue : E n‟Han t‟Madh i kan burgue. - U njat jeta ju or Beglere Vojti fjala ke Kajmekami Ç‟fat i mir ju pru kso here.- Qe ket t‟zez Dheu e bani, - Kajmekami na ka çue Fort u idhue e u zemrue: Ç‟urdhnon Mreti me ju diftue, - Njerzt e Mbretit si me burgue? Mreti urdhnon mori Arbni Kjo pun n‟jet kurr s‟kje ndie, Ma la gjajen kry per krye.- Se njerzt e Mbretit n‟burg jan ndrye. - Kah na duel ky urdhen sot Puna e Mbretit kto i thrriti Qi s‟kje vu tash katerqind mot? E shqyptari na i robiti, Or me llafe jemi msue S‟njofkan Mbret, s‟nofkan t‟ Par, E dashki kot me na ngarkue ? Dalka doret ky dheu mbar. Brahim Begu rrebt gerthiti Une Mbretit due me i shkrue M‟kam u çue e fjalët u priti: T‟çoj ushtrin per me i shtrue - M‟u mahit mor s‟ju kem msye Ja me i shtrue ja me i lshue Por nder vathet me na pri Se n‟ment t‟vet kta jan tuj punue! Gjan e trash na duem me shkrue Mbrrini teli ne at Shkoder Sikur Mreti ka urdhnue Edhe e hapin n‟pipz e n‟loder Fjalen ma mos na e shtyni Mbreti Arbnise shendet i çoj: Se m‟pik krajate t‟gjith do t‟bim - Une doret, Shqypni, t‟lshoj Pesmdhet grosh pare t‟lira T‟lshoj doret e ma nuk t‟due Koka e kalit ban e mira Mbasi urdhnit s‟je tuj m‟u vue! E dhet grosh lop e ka E pes m‟shpin gomari i ka Zamet t‟bani kto me i la Ateher Mreti per djelm ju ka ! U plasi tamthi djelmve t‟dheut BESLIDHJA E KATER PLEQVE Me arm t‟ngrefta i than Beut: - A ju dukemi fort te ligj Qi erdhet Arbninë me na flliq? Më 3 m‟Vjeshtë II (tetor) 1903, mbrrini Kurbini me hy në Krujë, Bini meca, bini dhé por sa u vendosën n‟fushën e Tallajbesë, e qitën një kasnec (tellall) Se sot asht dita per me lé! nëpër rrugët e qytetit për me thanë kto fjalë : U vun rrethin shtek per shtek - Gjegj mor G gjegje, gjashtëmbedhjetë katunde të Kurbinit Brahim Begu zu m‟u mek!... janëmbledhë n‟fushë të Tallajbesë, e presin Dheun mbar për me lidh - Ndal Brahim, he pleh i zi, besën e vllaznisë. Se s‟ke pa shqiptar me sy, Sa muer vesht rrethi i Krujës e Arbnia (që kjen mbledhë para se të At ksul t‟ngrat tash ta flurim vinte Kurbini) si t‟u ngjallshin të Parët prej vorrësh nganë prej t(„gjitha E pluhnin petkash tash ta shkundim! anëve t‟qytetit m‟u perzie me ta. Si xixa zjarmi përzihesh ajo turmë Kerset grushti, ushton shpulla shqiptarësh qi mbrrinte në 2500 vetë e ma, gjithë t‟armatosun rerbtë e E ban Brahimin vrulla-vrulla, ma rrebtë. Kokrra e lotit i bien per dhé. Mbasi u falën e përfalën, menjëherë u ndanë pesedhjetëkatër pleq I thrret Manit – M‟ndihmon ku je? në një anë të fushës, për me i marrë për dore punët e dheut mbar, e Man Rustemi nji vesh petull voglia n‟anët tjetër argëtohëshin e u knaqshin ndërmjet vedi e si t‟ishin Mbante huten per nen sjetull, krushqit e një dasme e qojshin frota (gëzuar). Bërthama e synit s‟luente Per nen sjetull tuj mendue: prej gërthitjës së qeverisë. Mendja e 2500 vetëve ishte ba nji. - A thue t‟turrem Beun me pshtue? Veçurdhnin e 54 pleqve pritshin e qeverinë me qeveritraë i bajshin U turr Mani ne at bot mjegull. Ku e gjet ma i madhi kob. Mbasi u kuvenduen Pleqt dhe përsajatën do punë, shumë goja, Kesh se Beun desht me pshtue
======6 ======
e s‟mundën me ra në fije nji herë, prandaj e ndanë me zgjedhë gjashtë Fjalë të bukura, fjalë burrash. U mblodhën në Kuvend Pleqt, e vetë ndër Pleqt ma të mençëm, porse para se ta bajshin kët punë e mbasi morën vesht se vërtet u kërcnohej Qeveria do shpjave të mira, e pvetën Voglinë (vegjëlinë). Voglia ju bani za fjalëve të Pleqve, e priste ditën për me i prishë për këë shkak, e qitën kasnecin për gjatë prandaj i zgjodhën vetë këto gjashtë vetë qi t‟u rrekshin me gjithë shpirt tregut e deri ke dera e Qeveritarit, me leçit kët vendim të Pleqve: me i dalë zot dheut e të drejtave. Kta kjenë me emën: - Gjegje „dëgjo) mori Qeveri gjegje : 1. Gjin Pjetër Marku, i Skurajt. Me ditë t‟sodit, n‟kjoftë se ka me t‟u mbush mendja me u turr 2. Ali Kapllani, i Cudhijas përnjimend ndòër pesëdhejetë dy katunde, e ndoj kruetanit për me e 3. Paj Beg Paja, i Gjonmit damtue e me e zanun për kët shkak,t‟a dijsh se të pesëdhjetedy katundet 4. Sul Haka, i Zhenjanë e qytetin i ke në shpinë, e zi e ma zi kanë me punue m‟ty. 5. Ramadan Ali Asllani, i Bruqnjanë Parsimi hutohej mbas gjygjesh, e vegjëlia knaqesh ndër mes vedi, 6. Osmani i Hoxhës, i Herrnja e sa do qi kurrë para muej s‟ishjin ken pa kurrë, besa-besë i lidhi ashtu Por Qeveria zuni me derdh të holla (pare) për me mujt me i coptue në dashni, qi t‟përtrihej keta si ma para. Ushtonte fusha e mali prej nder vedi e me keqsue vegjëlinë tuj e friksue qi të mos të gjejshin pleq e kangësh gazmendi qi i qitshin krahnorët e fortë t‟shqiptarve. Besa-besë, mos t„ merreshin në qafë, për me e largue kët rrezik, u dhanë be ma ajo turmë e mbledhun i përtrite kohët e Skanderbegut, që kur kthehej përpara atyne gjashtë pleqve, e mandej edhe parsimit mbar. Beja kje ngadhnjyes i luftnave i përmbyste anmiqt n‟rrazat e këtij qyteti, i cilit shenue me kto fjalë.: tash katërqind e sa vjet s‟e pat pa at shumicë shqiptarësh me u derdhun - Për kët benë e Perëndisë, e si e bafsha më ndihmàftë, qi na m‟at vend, e me çue zanin prej ktij qyteti kundra atij që asht msue me gjahtë pleq të zgjedhun prej Dheut (popullit), as për kërcnim t‟kujt as shkel mbi t‟drejtat e t‟ Parve tonë...! për pare, s‟do t‟i bahena nismëtarë far bidatit veç kur t‟na marri kryet Mbasi shkoj n‟vesh mbledhja e Dheut Esad Pashë Toptanit, ja mr gju në bark e t‟na stërfarin krejt. dërgoj një tejshkrim(telegraf) Zenel agë Meçës n‟Krujë, me t‟cilin e Vëgjëlisë ju shëndosh zemra e u lidhën me besë për me u ndigjue thirrte ke Hani i Fush-Krujës me gjithë Parësinë e qytetit e t‟Kurbinit. Ja fjalën, e çfardo gjygji të këtyne gjashtëve me ju ba zani. Rishtas , qi një tejshkrim i zotnisë tij : t‟rrite e shëndoshë zemra edhe Pleqve u dhanë be vegjëlisë mbar, më atë - Tiranë me 2-X- 1903. mënyrë si e banë edhe vetë. E për mer u ndigjue benë vegjëlisë kjen Ti që je Zenel Meça, shendet ke prej mejet. Pëkuujdesu me shenjue tre zëvendsa pleqsh, qi kjenë: Gjok Lleshi, i Skurajt, Lam Kurti mebledhë Parësinë e qytetit e Parësinë të Kurbinite t‟vijnën ke hani i prej Qerekut, e nji i Bulsheshas. Beja njati tre sahat. Fusqhë-Krujës e t(vendosim kto punë s‟bashkut. U lidh me be Dheu (populli). Gjashtë Pleq u përkujdesën Sad Pashë Toptani menjiherë me ju vu do leçitje vegjëlisë, ma e para qi mos keqasohëshin Zenel aga u diftoj Pleqve t‟Dheut kët tejshkrim, të cilët mbasi e ndër vedi, e dyta t‟damtojshin ndonjë qytetar ja tregtar. Mbasi venduen kënduen, edhe panë se Sad Pasha donte me fut gishtin gjthkund, e që s‟i punët, qitën një kasnec me ba me dije vegjëlinë për gjygjin të bamë e rrihej me u krue, jo që ju mbush mendja Pleqve me ju gjegj atij gjobat e preme. t‟grishmit (ftese), ppor ja derguen një shkrojë në atë Fush-Krujë ku ishte - Gjegje or Dhe gjegje: Pleqt mirë ju bajnë me dijtë: kenë vendue për me pritë Parësinë: 1. - Për një motmot, çaf t‟jetë i gjaksuer me ditë t‟sodit ka për t‟dejtjt pa - Sad Pashë Toptanit n(Fushë-Krujë. vesvese e pa frig, e n‟u ndeshtë më gjaksin e vet do t‟falet e do t‟përfalet Shëndet ke prej Parësisë t‟Dheut. Na njofim Qeverinë e Mbretit si me e pasë vlla, e ai qi ka me i ra n‟shkelm ksaj vllaznie, e do punonte n‟qytet t Krujës. T‟kishim pasë nevojë me u fa me raki kena ken tuj ndryshe urdhnit të Pleqve, do t‟digjet, do t‟gjobitet, e do t‟qitet prej ndejt ndër shpia tona se Hane e Mehane i kena mjaft ndër katunde. Por rrethit t‟pesëdhjetëdy katundëve e prej qytetit. E ne mbajtë kush në nëpastë nevojë Zotnia jote për ne, urdhno me ardhë kha e atëherë shpi, do ta pësojë si ai. gjygjohëna. Parsimi i qytettit e i katundëve, prej Kruje, 3-X-903. 2. – Pesëqind grosh gjobë aj qi ka pi rakinë m‟kët shkak. Gjarpni në bligt s‟përdredhet aq sa kje perdredh Sad Toptani 3. – Pesëqin grosh gjobë ata qi kanë me guxue me shit rakinë, e n‟u m‟hov që këndoj shkrojën e Parsimit. Ai kujtoj se fjala e tij do t‟u gjetë n‟ kër faj, pos gjobës t‟përmendun, ka me ju derdh rakia sa t‟i shtinte mnerën Dheut, e si kishin shpirt mos me ja ndigjue urdhnin, e gjendet nën kulm, n‟rrugë të madhe. nuk dinte se për Pleqt ishte ma e mbramja birë kavalli e far nevoje 4. – Ai qi kaz me trazue ndoj qytetas; o ka kame ndie se ka ba ndoj dam s‟kishin për të, mbasi e njifshin si shpirt, se mundohej për me i ngatrrue sidomos tergtarve nji m‟nji fille peni, pesqind grosh gjobë ka ma pasë, e Ma zi, e as në mend s‟e kishte t‟mirën e Dheut (popullit). mallin dy për nji. Këndoj shkrojën dhe ju zu fjala në fyt. I hypiu kalit e me ato 5. – Aj qi t‟bahet shkaku i shamatës pesëqind grosh ka me pasë. përciellës që pat marrë me vedi për rojë e msyni Krujën atë ditë. Vetë fati u shndriti mendjën Pleqve qi i vunë kto gjoba, mbasi Mbrrini Sad Pasha n‟Krujë, porse nuk kje prit me at nder që i n‟gjithë at turmë ku gjindëshin gjakosorë t‟panjohun, mos t‟u bajshin shkonte prej anës Qeverisë e jo tjetër pos prej friges t‟Dheut, që memzi besa besë, ka ken tuj u pri si asht ma zi, lene qi ndër vedi u grijshin, por pritojshin t‟kërcasi nji pushkë edhe i hante nama e zezën Qeverinë e Qeveria ka kenë tuj u knaq shpirtit ! Mbasi do t‟u kacafytshin me qeveritarë... I zdrypi kalit e menjiherë u fut brenda e s‟ju pa fytyra ma. qeveritarët, detyra e lypte qi të vllaznohëshin ndër vedi Shqyptarët, se Tek e mbramja, mbasi muer vesht Sad Pasha, se Pleqt e mbajshin as qeveria s‟do mund të turrej mbin ta. për nji mizë në hundë, e tuj ndie gjithë atë trazim e kandekand Dheun në Gjithmonë ka kenë e ka për të kenë se kujtt‟i dali zani i mirë asht i parradi (kryegritje), e tundte krahanorin pse erdh e u fut ndër atë ndjekun porsi qyqja e kuqe, prandej edhe n‟punën tonë, mbasi u dule humnerë pa pasë nevojë ! Shëndosh e mirë hyni në Krujë, por si do të zani i mirë do Pleqve, e qi dijshin mirë e hollë me ja rrudh pejt Qeverisë, dilte ?! i muer m‟dhambë. E sidomos Parësinë e Krujës e me nji fjalë çaf isjte i Si me ja ba tash ? Kur t‟hashë bukën, rueju se e përmbys kupën... Kruetan, aq në mëni e muer Qeveria, qi memzi piste shkaun për me i fut E fisin mbaje për fis, gjakun për gjak, e mos t‟vërtetohet thanja e t‟Parve n‟lak, përse e dite se gjithë at turmë askurkush nuk e mbante me buk e tonë : tjera pos Kruetanëve (sikur ishte përnjimend). Kruja tuj drashtë se s‟do - N‟pyetsh shka asht jeta, mik e fis ish kenë kuleta ! Miku i t‟i pajtohëshin fjalë katundëve, s‟guxoi prej frigës t‟Qeverisë m‟u diftue kuletës t‟len në baltë.. si Sadin tonë : T‟ju mbushtë mendja Dheut, kje se kishte dishirë beset, por ndejt si largas njiherë. E tinëz u dërguen tuj ia fal ditës zezë me gjithë Qeverinë, që Sad Pasha aq e do për shkak shëndet Pleqve në kët mënyrë : t‟kuletës...porse ajo “ thoni prej mishit nuk ndahet” me gjithëse Sad - Na qyteti, njiherë për njiherë do t‟rrijmë të msheftë, e kur Pasha ja rrmoj nozullin, e zuni me ia pî gjakun njatynve, që me kët hov t‟mùarrim vesht se ju katundet u lidhët besa-besë, e me dorë në be ju deshtën për pasuni t‟botës, me fol ndoj fjalë të mirë nder sytë e (betim) do t(bahëna me ju nji vlla. Tash përtash qindroni e n,gulni Dheut për të, që kje me burra shqiptarë e vllaznit e vet Toptanë të tjerë: kambë se sa për buk e për gjithçka ju duhet dyert tona janë çelun. S‟na Fuad Beg Toptani, Avdi Beg Toptani, e Muarat Toptani. Kta tre veta që dhimbet gja veç t‟u dalim n‟krye punëve. patën ardh në Krujë per me u ra mbrapa bujqëve t‟vet, e për me i msau se si do t‟pshtojshin (me gjthë të tjerët) prej egërsimit t‟Qeverisë
======7 ======
ndihmëtarët t‟ksaj, Sad Pashës. Ktyne të treve u dërgoj fjalë Sadi u bani lutje që t‟ja hijshin Dheut me fol ndoj fjalë të mirë për të, e t‟ua NDRYSHIME ? Ç‟NDRYSHIME ? mbushnin mendjen që t‟u nepshin zanin e vet për me shkrue gjanë që ka urdhnue Mbreti. Josejo, do t‟lidhena si Toptanë, e gjithë sa janë bujq që STATUS QUO ! të kemi, të qesim prej tokash n‟mos ju vufshin ktij urdhni. Shif fjalët e ambla e nën gjuhë t‟helmueme. Edhe vllaznit e vet donte me i ba të këqësohëshin me Pleqt e me vegjëlinë. Pse gjindej vetë në hall deshti Lek Pervizi edhe kta me i terhjek mbas vedi. Shpirt i mallkuem ! Por mbasi e dijshin se Dheu e njifte ad Pashën edhe këta i njifte... E sa tëheshte fjala, shkuen ndër vegjëlinë e Pleqt nëTallajbe të përciellun prej Zenel Agë Meqës e Muharrem Pengilit, Xhemal Agë Ndryshime të mëdha Meça, Mulla Muharrem Pengili, kruetanë. Fuad Beg Toptani e Masar duhet të ndodhnin për botën Beg Toptani, Tiranas, n‟Fushë të tallajbesë. shqiptare pas shëmbjës së (Vazhdon) diktaturës komuniste. Pavarësisht se udhëheqja e shtetit vazhdonte të qëndronte Shënim: në dorën e ish komunistëve që u shëndruen menjeherë (me Siç kuptohet duke lexue këto rreshta të shkrueme para 105 vjetëve urdhën të peshkut) në nga At Shtjefën Gjeçovi, kemi të bajmë me fillimin e asaj lëvizje demokratë e socialistë me kundërshtuese ndaj zgjedhës turke që po vinte duke u randue çdo ditë e bekimin e Ramiz Alisë. Ai i ma tepër e cila lëvizje do të shpërthente në kryengritjen e njohun të caktoi këto dy përkufizime Kurbinit e të Krujës, së cilës iu bashkangjitën edhe krahinat fqinje, si emnore, mbi te cilët duhet të Lezha, Mirdita, dhe pati mbështettje në Tiranë me anë të Toptanëve që mbështetej politika shqiptare, përmendën ma sipër. Parradia e Dheut, dmth Kryengritja e Popullit, do sipas vijës se caktueme në Katovicë nga vellai i madh, moskoviti i kuq ta gjente udhëheqësin e saj në Gjin Pjetër Markun e Skurajt. nga Kremlini, Mihajl Gorbaçov. Në tregimin e ma sipërm, Gjeçovi na paraqet thjesht e bukur Megjithatë, një far frymëmarrje e lirë i përfshiu shqiptarët, të cilët vendosmëninë e popullit të bashkuem rreth Pleqve të zgjedhun prej tij, shpresonin së në Shqipni do të vendosej një demokraci e vërtetë në dhe gjithashtu se si kurbinasit i pritë, të derguemit e shtetit turk për të shembullin e vendeve europiane. Ndërsa Shqipnia, vend europian prej regjistrue gjanë e gjallë dhe të vendosë taksa të tjera mbi ato që ishin mija vjetësh, doli si një objekt i jashtëm që duhej pranue në gjinin e në vijim. Rrahja e nëpunësve tregon se si popullit (Dheut) i kishte ardhë Europës, si t‟ishte një ishull i humbun në oqean dhe jo i bashkangjitun në majë t’hundës dhuna shtypëse e Stambollit si dhe abuzimi, fodulleku kontinentit. Në vend t‟oqeanit, Shqipnia (gabimisht) kishte përfundue si dhe tradhtia e disa figurava negative si Esad Pasha, i cili kërkonte të ishull në mes të shkretinave ranore arabike. përfitonte për vete duke përkrahun ligjet e vendimet që vinin nga Pesëdhjetë vjetët e diktaturës s‟egër komuniste, e bllokuen “Mbreti”, e duke dashun me ba për vete edhe të tjera figura të botës Shqipninë të mbyllun hermetikisht si në një kuti të çeliktë, pa shqiptare, Toptanasit e tij, që ndërkaq i kundërvihen. Tregimi i Gjeçovit frymëmarrje e pa jetë. Shqipnia përjetoi nje genocid të pashëmbullt nuk asht thjesht tregim për të kalue kohën, por asht një dokument njerëzor, duke pasë parasyshë ndryshimin midis saj dhe vendeve të tjera historik që duhet marrë parasyshe nga historianët dhe akademikët, që komuniste, ku në një shtet si Gjermania lindore prej 30 million historia shqiptare të ndërtohet drejt dhe ti jepen vlerat e duhuna atynë banorësh, gjatë periudhës 45 vjeçare, pati gjithsejt 300 të pushkatuem që u përpoqën e luftuen si patriotë të vërtetë për lirinë e pavarësinë e të ligjëruem, ndërsa në Shqipninë me 1.5 milionn, pati rreth 6000 te Shqipnisë. Të injorosh randësinë e kryengritjes së Kurbin-Krujës, do të pushkatuem ligjërisht, rreth 4% e popullsisë, pa numrue ato pa ligj e te thotë të mohosh historinë. Mjaft me katandisjen e historisë nga ana e vdekmit në burgje e internime. Pra një ndryshim popullsie 20 herë ma i diktaturës komuniset si një mjet për lavdinë e saj dhe zhdukjen nga faqet madh, ku ne Gjermani duhet t‟ishin pushlatue 150.000 veta. Pra 6000 . e librave dhe enciklopedive të të ngjarjeve dhe njerëzve që ia kushtuen e Shqipnisë vlejnë sa 150.000 të Gjermanisë lindore. Kështu jetën dhe veprat atdheut e kombit shqiptar. Sigurisht se figura e Gjin llogariten krimet kundër njerëzimit ma zi , sipas popullisë se vendit ku Pjetër Markut meriton të qëndrojë përkrah patriotëve të tjerë rilindas, janë krye. Besoj se lexuesi e ka të qartë. Po çdodhi në këtë Shqipni dhe në këtë 100 vjetorin e ardhshëm të vlerësohet në dimensionin e demokratike, ku duhëshin kthye ne vend e në drejtësi, padrejtësitë e vërtetë të tij si udhëheqës i Kryengritjës së Kurbinit ku përfshihet edhe krimet e diktaturës ? Ku duhej krijue menjëherë Komisioni i nxierrjës Kruja, që u kunorzue me ngritjen e flamurit kombëtar në Milot, po në së krimeve, dhe të procedohej ndaj atyne që i urdhnuen e i kryen, të ditën e 28 nëndorit 1912. Ne do të vazhdojmë ta japim të plotë rrëfimin gjallë apo të vdekun. Jo vetëm që nuk u muer asnjë masë në këtë e Gjeçovit, që hap dritarën mbi një pjesë të pandame të kryengritjës së drejtim, por arriti puna që ish kriminelët që kishin lye duert me gjak, të përgjithëshme kombëtare që na dha lirinë e pavarësinë pas 500 vjet ulëshin në kulltuqet e parlamentit e të shtetit, e të vazhdonin të robni nën pushtimin e sundimin e sulltanëve gjakatarë të perandorisë pagueshin me gjakun e atyne që kishin vra, torturue e denue. osmane. Ish të burgosunit politikë, njëkohësisht edhe ish pronarë, nuk përfituen asgja, as nga shpërblimi ligjor i njohun ndërkombëtarisht as nga pronat e tyne, toka apo shtëpi, përveç rasteve të rralla, nga ato persona që moren pozita në pushtet, qofte me demokratët apo me Historia e kombit shqiptar, ashtu siç vërtetësisht u zhvillue, socialistët. I pari, ish kryetar i parlamentit, ish i burgosun politik, që me nuk mund te anashkalohet e te mohohet duke e fallsifikue e fitimin e te drejtave të shpërbilimit dhe të pronës vetjake, e quejti të duke e vu në shërbim të një ideologjie antikombetare siç kryeme atë reformë e nuk e luejti gishtin për fatkeqët e tjerë me të cilët ishte ideologjia komuniste, e cila donte të ngrinte ne qiell kishte nda burgun. Ashtu vepruen edhe parlamentarë të tjerë, gjoja të perndjekun, që i morën pronat të qëna e të paqena. Për të tjerët as nuk e lavdine e saj duke rropose gjithe te kaluemen heroike të çanë as e çajnë as ka,ë për ta ça kokën. popullit shqiptar bashkë me figurat e mëdha patriotike që Me qindra janë ish të burgosunit që kanë vdekun pa njohun as jetën e veprimtarine e tyne luftarake apo mendore ia shperblim as pronë. Drejt kësaj rruge po shkojnë ato që janë akoma kushtuen lirise e pavaresise se Atdheut gjallë, për vullnet të Zotit, e jo për vullnet të njeriut, të atij njeriut të ri komunist që për shpirtin e tij të zi (të kuq gjak), po ti jepej mundësia, do t‟i pushkatonte pa i ba fer syni, si paraardhësit e tyne. Kjo përsa i
======8 ======
përket genocidit njerëzor. Por pati dhe një genocid kulturor që nuk gjakatare ? Patjetër të përdjekunit politikë, ato që pësuen të zezat e përmendet, pse nuk duen ta permendin. Si u zbatue ? ullinit mbi kurrizin e tyne. Ato që ditën t‟i qëndrojnë krenarisht e Kur pushteti kaloi në duert e komunistëve, me një klasë vetmohues sistemit të terrorit e të mohimit të të drejtave ma elementare sunduese e një qeveri dhe administratë e përbame vetëm prej te njeriut. Ato të cilëve ua dogjën shtëpitë, si në kohët barbare. Që u kriminelësh profesionistë, me në krye një Enver Hoxhë, që në vend të vranë mizorisht para banesave e votrave të tyne, para syve te atij mbiemni kleriku “Hoxhë” i përshtatej shumë ma mirë “Djalli”, e familjarëve, e para kalamajve të vegjël. Këto të fundit përfunduen gjithë para punë kriminale e tij ishte ajo e zhdukjës së gjithë shtresës së vjetër jetën në kampet e internimit, kudo të krijuem në Shqipni, e ku shumë intelektuale dhe e gjithë famljeve të shqueme të Shqipnisë, me porosi të prej tyne vdiqen. Cila qeveri paskomuniste u dha të drejtë ? Cila nga ato motrës Jugosllavi, së cilës partia komunis shqiptare me udhëheqësit e qeveri i denoncoi dhe i denoi publikisht e zyrtarisht ato krime e saj, ia kishin shit shpirtin, si Fausti Mefistofelit. Kjo çfarosje e klasës komunizmit në Shqipni ? Sa me la gojën dikush foli dy fjalë, që mbetën intelektuale e patriotike shqiptare, çoj në zevendësimin e tyne, me një brenda parlamentit, si za ne shkretinë. Kush ua njohu e ktheu te drejta e shtresë mediokrësh krejt e shitun dhe servile ndaj partise e regjimit mohueme e te sakatueme ? Ku janë ato të pranishëm në qevëri, komunist, si dhe diktatorit paranoiak. Kështu u krijue vija kulturore e ambasada, e institucione të tjera qeveritare apo kulturore ? Prej 70 vjet partisë, që kulmoi me zbatimin e Realizmit Socialist, i dhuruem nga ka akoma komunistë që banojnë në shtëpitë e hueja e nuk pranojne të Stalini, në gjithë sferat e kulturës shqiptare. ua kthejne të zotëve. Cila qeveri e maparshme ua dogji, ua mori dhe ua Dolën intelektualët konformistë, që u programuen me mbarue pushtoi banesat atyne ? Kjo nuk ka ndodhun kurrë në Shqipni. Por ato shkollat e nalta në Beograd (fillimisht) e në Moskë, deri sa u prishën me që ndodhën nën diktaturën nuk po quhen asgja, biles po quhën të Kremlinin (gjoja) për t‟u përqafue me kulturën kineze të revolucionin ligjëshme. - O tempora o mores - do të thoshte Ciceroni i ringjallun. Le kulturor, që mbante në dorë librin e kuq të Maos, si libër të shejtë. të vazhdojnë komunistë të mbajnë të tyne pronat e të tjerëve, kjo asht në Diktatori shqiptar gjeti rastin me zbatue Ateizmin, që ndonse në rend të ditës. Pse ? Po të kishte qeveri të saktë e të vendosun, me kuptimin e “paZot”, nuk ishte gja tjeter veç se nje fe e re, me profet autoritet e ligj, automatikisht duhet t‟ua kishte kthye pronat e lirue Marksin e dishepujt e apostujt e tij Lenin, Stalin e te tjerë ma të vegjël e banesat nga ish partizanët e dikurshëm që u fryne si kaposha prej karabedikë që u banë diktatorë në shetet e tyne, në gjithë Europën sistemit tyne, dhe tashti i dalin zot mallit të huej, nën hundën indiferente lindore, ku si ma i egri dhe krimineli do shquhej komunisti shqiptar te qeverive që pasuen njena tjetrën në Shqipni tash 20 vjet. A ka ma Enver. turp ? E pretendon Shqinia me hy në Europë, ku pika e ligji primar i Per t‟i vu kapakun politikes të stilit bolshevik, u krijuen kushtetutës europiane shprehet me fjalët : Prona asht e shejtë dhe e Universitetet dhe Akademia e Shkencave, bashkë me Lidhjen e paprekshme ! Por ndaj ketij ligji, qeveritarët shqiptarë e bajnë veshin e Shkrimtarëve, etjera istitucione, kastile per te ndryshue e fallsifikue shurdhët. Mos kujtojnë vallë se Europa ha barë ? Jo, Europa e di mirë gjithe historinë shqiptare dhe per te përmbysun kulturën kombetare, se ç‟bahet në Shqipni e se si atje vazhdon të mbretnojë padrejtësia dhe duke i zevendesue me nje histori plot mashtrime e genjeshtra dhe nje mohimi i te drejtave të njeriut në forma të kamuflueme. kulturë në shërbim të diktaturës dhe diktatorit të saj. Keshtu u krijue Po të perdjekunit politikë, tashma pleq, që po vdesin njeni pas tjetrit klasa e intelektualëve konformistë e sahanlëpisë, servilë të neveritshëm, pa gëzue shperblimin e meritueshëm material qe njëkohësisht asht dhe që penat e tyne, i kthyen në armë vrasëse, duke i shërbye vërbnisht një shpërblim moral i njohjës së vuejtjeve e sakrificave të tyne, ç‟u ba e politikës asgjësuese te vlerave të mirëfillta shqiptare, duke i zëvendesue ç‟bahet për ta ? Asgja ! Tash paskëshin fillue me i shpërblye me me parimet e parullat isterike të partisë, e ngritun në hyjni me pikatore. Po pronat? As që bahet fjalë. Ato mund të presin me vite e me emërtimin Nena Parti. “Partia asht truni e zemra e popullit”, shkruhej shekuj, me shpresë se të përdjekunit do të ringjallen. Ku ta marrish ! anëkand ose “Ç‟thotë partia ban populli, çdo populli ban partia”, e të Të rikthehëmi në temën kulturore. Çpo ndodh me letersinë e artin tjera budallaleqe. Kështu sistemi e kthej popullin në një robot dhe ia shqiptar postkomunist? Asgja. Status Quo. Vazhdon vija e Realizmit boshatisi trunin prej traditave, virtyteve e prej kulturës së shëndoshë, Socialist, qe gjenë zbatim në ngritjën në qiell të përiudhës komuniste, duke ia mbushun me pallavra dhe parime marksiste-leniniste- enveriste. ku paskej lulëzue kultura shqiptare në përgjithësi e ne veçanti. Po si Bota shqiptare u kthye ne një botë komuniste ku te drejtat e njeriut ishin paskej lulëzue kjo kulturë? Thjesht e kuptueshme. Si ajo shprehja hedhun në koshin e plehnave e ku zbatohej ligji i terrorit si mjet sundimi shqiptare,- Dasma n‟oborr me te vdekunin në shtëpi. Ose me proverbin mbi shqiptarët të katanisun në skllavë e bujk-rob, pa shpresë shpëtimi. e famshëm - Stambolli digjet, lavirja krihet » . Ky asht përkufizimi i Por shpëtimi erdhi nga flaka prometeike e lirisë që u ngrit vërbuese me saktë i gjëndjës në të cilën zhvillohej e zbatohej kultura nën diktaturën shënjen e kryqit dhe e përmbysi brenda një nate perandorinë kobzeze të komuniste. Ajo i shërbentesistemit, e nuk mund të pretëndojë të dalë komunizmit që kishte shtrydhë për gjatë 45 vjetëve gjysmën e Europës e papërlyeme. ku përfshihej Shqipnia. Realizmi Socialist në Shqipni asht krijesa ma e përbindshme Shqiptarët fituen lirinë e përmbysën idhulli gjakatar që kishte ba antikulturore dhe antishqiptare sepse ngriti në qiell lavdinë e sistemit kërdinë mbi popullin e tij, si nga ana njerëzore, duke zhdukun me mija totalitar komunist në Shqipni, dhe i shërbeu zbatimit të asaj politike te krijesa të pafajsmme, me anën e një ushtrie vrasësih e xhelatësh, që nuk aprovimit të krimit të zyrtarizuem, si ngjarje e zakonshme deri dhe e lanë gja pa ba mbi vetë vllaznit e motrat, baballarët e nanat e tyne. domosdoshme. Së cilës politikë ai lloj “Realizëm Socialist” i shërbeu Ashtu nga ana kulturore, ku fjala e lirë e mendimi ishin akuza dënimi, e me zell në të gjithë shfaqjet e tij, si me anë të letërsisë, ashtu t‟artit dhe pati shkrimtarë e poetë që u vranë mizorisht për dy rreshta prozë e dy aq ma keq të historisë e formave të tjera, të gjitha të përqëndrueme me vargje poezie. Kujtojme Vilsonin e Lekën dhe Avzi Nelën, shembull justifikue politikën e krimit që përciellnin jetën qytetare e fshatare, unik në botë, që të pushkatohën poetë në kohë paqëje në fund të shek. ndërsa terrori sundonte i gjithpushtetshëm, anëkand vendit, i fundosun XX. Në asnjë vend tjeter komunist nuk kishte ndodhun një krim i tillë. mbi kulltuqe të buta. Lene pastaj shkrimtarët, poetët, artistët e piktoret që pesuen burgje e Edhe tashti, ata që krijuen e drejtuen Realizmin Socialist, internime. Pra përbindëshi komunist, ose balozi i zi, siç thotë populli, vazhdojnë të njejtën rrugë, pa shmangie, duke zhvillue edhe sot e kësaj nuk ndalej në çmenduninë e tij për ta rroposë Shqipninë e me e qitë me dite luftën e klasave në veprat e tyne. E në qoftë se dalin shkrimtarë të krye në hi, siç profetizonte Vaso Pasha para 100 vjet. rij që nuk ndjekin vijën e tyne, aq ma tepër kur ato vijnë nga shtresa e përdjekun, mbi ta bie heshtja dhe nuk përmendën, ndërsa ata ish O Shqypni e mjera Shqypni, shërbyesit e diktaturës dhe persekutorë çohën në lavdërime të pasosme Qysh të kanë qitë me krye ne hi, për njëni tjetrin, me levdata bombastike, dhe perdorin grada e tituj për Ti ke pas kenë një zojë e randë, të afirmue autoritetin e tyne, pa çka qe nuk kanë as një grimë kulturë të Burrat e dheut të kan thirrun Nanë ! (e jo nënë) mirëfilltë në kokë. Kjo asht gjendja e tanishme, ku vazhdon t‟i merret fryma fjalës dhe frymëzimit të lirë. Do të vijë koha, por tashti le të Ta lajmë të kaluemen e trishtë e të hidhemi tek e tashmja e bajnë qejf e të livadhisin, kur veprat e tyne do të përfundojnë në koshin ndritun (pa drita). Kush duhet të përfitonte nga shëmbja e diktaturës e plehnave, këtë jemi në gjëndje ta profetizojmë. Asnjë shkrimtar që i
======9 ======
shërbeu sistemit komunist nuk mund të pretëndojë të vlerësohet ma të arrijë, nëpër një zhvillim që ne e shohim çdo ditë në përparim, te tepër seç e meriton. Por më që nuk kanë asnjë meritë, librat e tyne do të lartësia e gjuhëve të mëdha moderne - ka për ta thithur në mënyrë kenë nderin të shërbejne me shtrue rrugët, që bashkë me të tynët kanë të pashmangshme dialektin gegë, që ka qëndruar i palëvruar; dhe mbushun depot e bodrumet e shtëpive botuese, siç ndodhi në Angli ku ata cekun, në mbështetje të mendimit të tyre, këtë fakt, në vetvete shtresa e poshtme e autostradave u ndërtue me miliardat e librave stoqe të saktë, se shumë shqiptarë-gegë përdorin toskërishten kur që mbushnin depot e bodrumet e shtypshkronjave e të botuesve shkruajnë. angleze. Kjo e gjitha. Por ne nuk e përkrahim këtë mendim; sepse, ndonëse fakti që ata sjellin nuk na duket fort bindës, dialekti gegë përmban me qindra trajta të humbura nga toskët e që janë visare të vërteta të Faik Bej Konica mbi trashëguara nga të parët tanë të lashtësisë. Mjaft të sjellim në mend mbaresën -mun të pjesores gege, që daton së paku dymijë vjet, e që gjuhen shqipe s'është gjë tjetër veçse -m?noV i pjesores greke (khs.shkrumun, gegramm?noV).
Ndoshta çështja mund të kishte një zgjidhje të lehtë e të shpejtë, po qe se toskërishtja do të ruhej si gjuhë e prozës dhe gegërishtja e poezisë. Karakteri përkatës i dy dialekteve padyshim do të rregullohej Shkrirja e në këtë rol. Ecja e gjerë dhe fisnike, ndonëse pak e lakueshme, e gegërishtes duket se i përshtatet ritmit të mendimeve e të ndjenjave. dialekteve të Tash vonë kemi botuar (A. 91) një tingëllim të mrekullueshëm, i pari shqipes e në gjuhën tonë, prej një autori të ri shkodran, i cili jep një ide të asaj që mund të bëhet dialekti gegë ndër duar të afta. Herën e fundit kemi botuar dy tingëllime të tjera, prapë të një autori gegë, bukuria e Dërgue nga Jozef Radi fuqishme e të cilave e vërteton këtë përshtypje.
Por, të thuash të drejtën, realizimi i këtij mendimi nuk do të ishte i mundur në një vend ku njerëzit, në përgjithësi me pak dijeni për dialektin e vet, janë më pak të aftë të mësojnë ta shkruajnë dialektin fqinj. Jo! Zgjidhja më e mirë e problemit, ajo më praktike, do të ishte krijimi i një gramatike - të miratuar nga shqiptarët e shkolluar dhe nga albanologët - në të cilën të gjitha elementet dialektore, të Duke studiuar, qoftë edhe shkurtimisht, natyrën e gegërishtes e të grupuara, të pajtuara, të bashkërenditura, sipas një metode racionale toskërishtes, menjëherë bie në sy se ndryshimi që i ndan nuk është e shkencore, do të lindnin një gjuhë të përbashkët për të gjithë më i madh se ai që shquan mënyrën e të folurit të një Normandi nga shqiptarët, sikurse grekët që kanë Koïnê glôssa. ajo e një Gaskoni. (Revista Albania Bruxelles, Vol. A, II/1898, nr. 10, ff. 173- Do të thotë se në thelb ky ndryshim kufizohet në disa ngjyrime 174 - Përktheu nga frëngjishtja: Willy Kamsi) shqiptimi. Por në një vend ku mungon një traditë shkollore, këto ndryshime shqiptimi më tepër janë theksuar sesa janë zbutur; dhe shqiptarët, duke mos pasur si udhëheqës drejtshkrimorë as fjalorë, as akademi, ka rrjedhur që - kur ua ka marrë mendja të lëvrojnë gjuhën e vet - nuk kanë ndjekur rregulla të tjera drejtshkrimore, përveç atyre të transkriptimit të fjalëve ashtu si shqiptohen. Kështu, sikur t'ua jepnit sot një shqiptari të veriut dhe një shqiptari të jugut një tekst për ta përkthyer, do të kishit dy përkthime, gjuha e të cilave, në pikëpamje morfologjike, do të ndryshonte po aq sa ndryshon spanjishtja nga italishtja.
As rreziku i bashkëjetesës së këtyre dy dialekteve të përkundërt, as vështirësia për t' i shkrirë, nuk do t'u shpëtonin shqiptarëve, të cilët janë të pajisur me njëfarë mendjemprehtësie. Çështja nuk qëndron atë zhduket gegërishtja apo toskërishtja, as madje të bëhet që shqiptarët të ndryshojnë, në përdorimin e përditshëm, dialektet e tyre përkatëse për të arritur te njëfarë njësie të foluri; gjë e pamundur.
Përveç kësaj kjo do të ishte ngathtësi, sepse të duash të ndryshosh të folmen e një populli, do të thotë të ndryshosh karakterin e tij e të shkatërrosh personalitetin e tij. Çështja qëndron te fakti që të arrihet të krijohet, përtej bashkëjetesës paralele të të folmeve toske e gege, një gjuhë letrare, një gjuhë e shkruar që të jetë e përbashkët për të gjithë shqiptarët. Po t'ua vinim veshin disa shqiptarëve të shkolluar të cilëve ua kemi kërkuar mendimin,çështja as duhet parashtruar. Sipas mendimit të tyre, do të vijë një ditë në të cilën dialekti toskë - posa
======10 ======
themselves before the frothing surge of the sea, imagined this to be not only the beginning of more agony but indeed the end of the world. As the city was at the seaside and the dreadful quake had taken place so suddenly, those who found themselves outdoors and who had been virtually deafened, confronted as they were by such a tumult and by the din of houses caving in one after the other, could envisage nothing other Robert Elsie than the destruction of the entire universe.
The earthquake lasted for quite some time until nothing was left standing. Everything within the city had collapsed and engulfed the inhabitants, with the sole exception of the acropolis which stood fast and survived the quake. When day dawned, the inhabitants of the surrounding area rushed into the city at once and began digging, using everything they could get their hands on: pickaxes, pitchforks and any other tools they could find. Down on all fours, they began excavating, endeavouring of course to rescue any unfortunate victim who might still be alive, but what is more, looking to get their hands on all manner of wealth they could extract from the ruins. As it happened, with the Dokumentë historikë mbi property of the dead, perished the heirs, too, and there was no one left to Shqipninë e shqiptarët claim his rightful property. Thus, having burrowed among the ruins for days and, with pitchforks in lieu of sickles, having reaped a harvest of të nxierrun nga arkivat e gold, the Albanians and those living nearby eventually abandoned this ancient city to its solitude, a city now only vaguely recognizable, ndryshme europiane, etj. counted among existing cities not for its existence, but simply for its name alone. Its bishop, Nicetas, who had been there at the time, survived, though he was to bear the wounds of the disaster all over his body. At the sight of such a calamity, which no one would ever have thought possible, he panicked and fled, leaving the metropolis deprived not only of his person, but also of its inhabitants, of the splendour of its Dokumentët paraqitën anglisht, sipas përkthimit buildings and of its one-time hustle and bustle. prej origjinalëve nga Robert Elsie
Pachymeres (1242- ca. 1310) was born in Nicaea and held high office in Constantinople. His 'History' covers the reigns of Michael VIII Palaeologus (r. 1261-1282) and Andronicus II (r. 1282-1328) and constitutes the main source for the period. In it is a moving description of the terrible earthquake which struck the city of Durrës. French historian Alain Ducellier dates the tragic event to July 1267.
After some time, a pitiful and tearful event took place in Durrës. In the course of the month of July, unusual noises caused the earth to tremble continuously, noises which we would normally call a groaning. They portended that something dreadful was about to occur. One day, the din echoed more continuously and more forcefully than it had done previously. The fear which took hold of some people caused them to go and find shelter outside the city, as they were afraid that things would get worse. Night fell upon the groaning din of the previous day and with it, a strong earthquake took place, more violent than any other in living memory. It was not, as one might describe it, a trembling of the earth moving crosswise, but rather a repeated thumping and swaying such that in no time at all, the whole city was turned upside down and was razed to the ground. The houses and tall buildings, resisting not for a second, gave way and tumbled, burying their inhabitants within them. For there Durrësi në shek. 17, hartë nga Vinçenco was nowhere for the people to escape because the buildings were Koroneli. constructed one beside the other. Indeed, much greater was the chance of survival for those who stayed indoors than for those who ran out of [Extra the houses which had been partially spared. None of the buildings survived intact. They collapsed onto one another, and any edifice which happened to have been spared the fate of destruction, was crushed in the ct from: Georgii Pachymeris: Relationes historicae, Bonn (1835), collapse of the others. The catastrophe was too sudden and V. 7, p. 456-461. Translated by Robert Elsie. First published in R. Elsie: overwhelming to allow anyone to survive by fleeing. For many people, Early Albania, a Reader of Historical Texts, 11th - 17th Centuries, it was like a dream; they never found out in what event they perished. Wiesbaden 2003, p. 12-13.] Small children and babies, not understanding what had happened, were buried in the rubble. The din and the tumult were such that the survivors, finding
======11 ======
Autori :Piro tase
TE HUAJT PER SHQIPERINE E SHQIPTARET Ky fakt historik na jep të drejtën të mendojmë për egzistencën e hershme të një vendbanimi shumë të lashtë, por që, vetëm në shekullin PIRO TASE IV para erës së re, ai fillon të shndërrohet dhe të bëhet një fortifikatë e fuqishme në majën e një Vazhdon nga Nr. 53 ILIRËT* kodre në krahun e djathtë të lumit Osum. Ky qytet, me këtë kështjellë të lashtë, me themele ilire, do të merrte Në vitet 400 - 300-para erës së re, Ilirët me mbretin Bardhyl emrin Antipatrea dhe do të njihnin kulmin e zhvillimit të tyre në këto treva. Ata kishin shtrirë ruante edhe më pas gjurmët sundimin e tyre edhe mbi mbretërinë maqedonase. e këtyre luftrave. Vitet 60 të shekullit IV para erës sonë shënojnë epokën e Bekgraundi historik i lulëzimit të shtetit maqedonas. Në vitin 359 para e. re, populli paraqitur nga kronikanët e huaj, mund të përcaktojë, deri në këto maqedonas zgjodhi si mbret djalin e vogël të Perdiccas, Amintën, ende kohë, moshën e këtij qyteti dhe vendodhjen e tij, por jo emrin e fëmijë, dhe si regjent Filipin, vëllanë e Perdiccas, i cili në këtë kohë dikurshëm me të cilin ai ka qënë pagëzuar qysh në lindjen e tij nga ishte 22 vjec. toka mëmë. Ndaj dhe Liku me të drejtë thotë: Në këtë kohë Athina ishte armiku i tij më i rrezikshëm, por “Nuk gjenden ende të dhëna të sakta e të plota …për të ngjarjet rodhën në mënyrë të tillë që midis tyre të vendosej paqe dhe, përcaktuar me siguri emrin e dikurshëm të tij…” kështu, Filipi i siguruar nga Athina, në vitin 358 sulmoi nga deti Paeoninë duke arritur një fitore të suksesshme. Ai u kthye pastaj nga Ky qytet ilir mbeti i pushtuar edhe për shumë shekuj të tjerë, Iliria, armiku i përbashkët i Maqedonisë dhe i Paeonisë duke pushtuar deri sa do të dilte për herë të parë nëpër faqet e historisë së hershme me Lyncus me një ushtri të përbërë prej 600 kalorësish dhe 10.000 emrin e ri “Antipatrea”, nëpër kronikat historike të viteve 200 (para e. këmbësorë. së re), në kohën e luftrave të shetit ilir dhe atij maqedonas kundër Mbreti Ilir, Bardhyli, duke i kujtuar atij fitoren vendimtare që Romës. kishte arritur një vit më parë kundër Perdiccas, (njërit prej djemve të Në vitin 217 (para erës së re), në krye të shtetit Maqedon rritur të mbretit Amintas, i cili sulmoi ilirët(359) duke pësuar një ishte Filipi V.4) Pikërisht, këtë vit ai sulmohet nga sundimtari i Ilirisë, humbje katastrofike ku dhe gjeti vdekjen së bashku me 4.000 Skerdilajdi. Sipas Polibit, një flotë e tij kishte dalë papritur në Leukas maqedonas,) tani i ofroi paqe duke ngulur këmbë që të ruajë zotërimet e duke sulmuar dhe rrëmbyer disa anije të Filipit. Në të njëjtën kohë e veta të fituara me luftë, në Maqedoni, . kishte sulmuar atë edhe nga toka duke bërë për vete qytetet e Filipi vendosi ta sfidojë ushtrinë iliriane të përbërë nga 500 Desaretës, midis të cilëve edhe qytetin e rëndësishëm të Antipatreas. kalorës dhe 10.000 këmbësorë të zgedhur, të rreshtuar në një fushë të Sipas historianëve, kjo është edhe arsyeja e këtij konflikti hapur. Duke përdorur taktikat ushtarake të gjeneralëve të mëdhenj mindis sundimtarit ilir dhe mbretit Filip V. tebianë, mes të cilëve ai kishte shërbyer për tre vjet, Filipi udhëhoqi vetë Por momenti për realizimin e këtyre ambicjeve nuk ishte i këmbësorinë e tij duke i shkaktuar humbje të rënda Bardhylit dhe duke përshtatshëm pasi Filipi V, pasi ishte cliruar nga konflikti i vjetër me e detyruar atë që të pranojë kushtet e paqes - Bardhyli duhej të tërhiqte Greqinë, po bënte përgatitje për të realizuar planin e tij të madh të ushtrinë e tij nga Maqedonia. daljes në Adriatik dhe më pas për t‟u hedhur në Itali . Është pikërisht kjo kohë kur në kufijtë verilindorë të Epirit Shumë shpejt ai i pushtoi qytetet përreth liqenit Lyhnid dhe fillon të mëkëmbet me shpejtësi ky shtet, në krye të të cilit, ato në Desaretës deri në Antipatrea. maqedonasit, pas kësaj fitoreje, zgjodhën si mbret të tyre, Filipin, të Në verën e vitit 216 (para erës së re) filloi Lufta Romake- njohur me emrin: Filipi II i Maqedonisë.1) Pas fitores mbi Ilirët, Maqedonase. këmbësoria e tij, sikurse edhe kalorësia, provoi superioritetin e vet mbi Agresioni i Maqedonisë kundër Ilirisë kishte bërë që të të gjitha ushtritë e mbretërve të Ballkanit. Deri para luftrave romake, forcohej aleanca mes kësaj të fundit dhe Romës. Skerdilajdi do të behej mbretëria maqedonase vazhdoi të jetë në kulmin e fuqisë së saj. Filipi tani aleat i Romës kundër Maqedonisë. II, dhe më pas djali i tij, Aleksandri i Madh , e shndërruan vendin e Nga ana tjetër, aleanca mes Hanibalit të Kartagjenës dhe tyre në një monarki të fuqishme dhe të centralizuar, në një forcë Mbretit Filip, e rrezikonte Ilirinë. kryesore poitike dhe ushtarake në Ballkan. Në këtë kohë, epiqendra e luftimeve u bë Apollonia, si një Filipi e ngriti Maqedoninë në pozitat e një vendi me mundësi për të dalë në det, deri sa më në fund, Filipi pësoi një humbje superioritet ushtarak dhe politik në Evropën jug-lindore dhe e bëri të tillë sa që krijoi bindjen se dalja në brigjet e Adriatikut dhe kalimi në epiqendër të tregtisë. Itali nuk ishte punë e lehtë. Humbja që pësuan ilirët e lehtësoi edhe Epirin nga presioni që Ndërkohë, në vitin 201 para erës së re, romakët e thyen ndiente prej kohësh nga ushtria e tyre. Me ndihmën e Filipit, mbreti përfundimisht Hanibalin dhe i hodhën sytë nga Filipi i cili cënonte Molos, i zgjeroi kufijtë e shtetit të vet dhe fitoi më shumë aleatë. interesat e tyre në Iliri. Nga ana tjetër, edhe Filipi II, për të konsoliduar shtetin e vet, Në vjeshtën e vitit 200, dy legjone zbritën në Apolloni dhe bëri aleancë me Lidhjen Molose, duke u martuar me Olimpian2), ngritën kampin e tyre në afërsi të lumit Apsus. mbesën e mbretit Molos, Arryba, i cili ishte në krye të kësaj Lidhjeje.3) Menjëherë u dërgua një ekspeditë kundër Antipatreas, që Si shteti i Epirit ashtu edhe ai Maqedonas, ishin të interesuar përbënte një pikë kyc në rrugën që të lidhte me Maqedoninë dhe, Pamje për të patur marrëdhënie të ngushta me njëri - tjetrin, i pari për të njëkohësisht, qyteti më i rëndësishëm dhe më i avancuar i pushtuar zgjeruar kufijtë e vet dhe ai maqedonas, për të shtrirë kontrollin e vet në qysh më parë nga maqedonasit. brigjet perëndimore të Greqisë
======12 ======
SHËNIME:
1)Filipi II i Maqedonisë(382): Mbret i Maqedonisë (360- 336), të cilit i takon merita e modernizimit të mbretërisë së tij dhe shtrirjes në Greqi, babai i Aleksandrit të Madh. Sipas historianit grek Theopompus të Kios, Evropa nuk ka parë kurrë një njeri si mbreti Filip i Maqedonisë, ndaj dhe historia e mesit të shekullit IV para erës së re të Evropës, u quajt “Historia e Filipit”. Theopompus kishte të drejtë. As edhe i biri i tij kaq shumë i njohur, Aleksandër, nuk ka bërë kaq shumë për të ndryshuar kursin e historisë së Greqisë.
2)Olimpia (375-316),Princeshë epirote e martuar me mbretin e Maqedonisë, Filipi II dhe nëna e Aleksandrit të Madh. I përkiste familjes mbretërore të Molosëve të Epirit dhe besonte se rridhte nga Akili, djali i perëndeshës Thetis. Nëna e Olimpias vinte nga një familje mbretërore e Kaonëve të Epirit, tradicionalisht themeluar nga Helenus, e brendshme e kalasë Beratit biri i Priamit të Trojës. Ishte bija e Neoptolemit, mbreti i Molosëve, njëri prej fiseve më të mëdha të Epirit.Ata jetonin në kufi me Janinën. (“..që, pavarësisht nga emri, Berati, mbetet një pjesë e Gjatë kohës së sundimit të Neoptolemit jeta në këtë mbretëri ishte mjaft territorit të Atintanias, Dassaretias ose Ilirisë dhe jo e Maqedonisë”- e qetë dhe kishte filluar një farë zhvillimi. (Uiliam Martin Lik-“ Udhëtime në Greqinë e Veriut dhe në Epir”) 5) Në vitin 358 Molosët u bënë aleatë të mbretit të Maqedonisë,
Filipi II … Të dy popujt e Epirit dhe të Maqedonisë vuanin tmerrësisht Romakët pushtuan tre keshtjellat në periferi të këtij qyteti nga i njëjti armik, ilirët, ndaj dhe kjo aleancë u forcua nëpërmjet të një (Karagun, Geruntin dhe Orgesin) dhe u gjendën përballë mureve të tij. martese diplomatike. Olimpia u bë gruaja e mbretit Filip të Maqedonisë. Perpjekja e romakëve për të marrë qytetin me anë të marrëveshjes, Arryba, i cili kishte trashëguar fronin pas vdekjes së vëllait të dështoi dhe filloi sulmi. Por nuk ishte e lehtë për ta pushtuar. Ushtria tij të madh, Neoptolemit, u detyrua që t‟i jepte Filipit njërën nga mbesat romake pësoi humbje, ndaj, të pushtuar nga zëmërimi, ata u sollën në e tij, më të voglën, e cila më pas u bë e njohur me emrin Olimpia, kurse mënyrë barbare duke e masakruar popullsinë, duke djegur e plackitur, e të madhen e mori për vete dhe fëmijën e tretë, Aleksandrin Molos, e duke shkatërruar muret mbrojtëse të qytetit. Dhe pasi pushtuan edhe nja mbajti në oborrin e tij. dy qytete të tjerë të vegjël, u kthyen në kampin e tyre në Apsus. Por, me qënë se Arryba kishte një djalë më të madh se ky
Aleksandër, kishte të ngjarë që të bëhej ai trashëgimtari i fronit, deri sa Ata kishin asgjesuar një bastion të Filipit, siç ishte ndërhyri mbreti Filip II i cili e dëboi me forcë Arrybën nga froni në Antipatrea. Për shumë kohë, kjo trevë vazhdon të jetë shesh luftrash vitin 342 p.e.re dhe në vend të tij vuri vëllanë e Olimpias, Aleksandrin midis kampeve armike. Kjo tokë u bë dëshmitare e luftrave të Molos. parreshtura: Romako- Maqedonase dhe Iliro –Romake, deri sa më në Filipi i forcoi lidhjet më tej duke i dhënë për grua edhe vajzën fund, dy shtetet më të fuqishëm të Ballkanit, Iliria dhe Maqedonia u e vet, Kleopatrën mposhtën dhe Roma, në vitin 167( para erës se re), vendosi sundimin e Por kjo nuk do të thotë se Olimpia e priti mire këtë lidhje, vet. pasi në këtë mënyrë Molosia kaloi plotësisht në duart e vëllait të saj,
Aleksandrit Molos.
Në Gusht të vitit 338, Filipi mundi grekët dhe pas një viti ai u * ILIRËT martua me vajzën e një aristokrati maqedonas. Martesa e tij e re, me Kleopatrën, shkaktoi tension të madh midis mbretit dhe Olimpias si dhe trashëgimtarit të ardhshëm. Olimpia u largua me dëshirën e vet për të qëndruar në oborrin DESARETËT (Fis ilir) “Pjesa perëndimore e Desaretës ishte mbretëror të Molosisë me vëllanë e saj, Aleksandrin. Ajo u izolua ndryshe nga ajo lindore që karakterizohej nga male shume të lartë dhe plotësisht kur Filipi realizoi martesën mes vajzës së tyre dhe vëllait të shkëmborë, ndarë mes tyresh nga degët e lumit Apsus, shtrati i të cilit saj Aleksandër Molosi. Që nga ky cast ajo e humbi mbështetjen e të zgjatej pambarim. vëllait. Desareti përfshin gjithë krahinën malore që shtrihet nga Sidoqoftë, Filipi u vra gjatë ceremonisë së martesës, në Tetor Korça dhe Berati, përtej së cilës , më pas , kufijtë e Desaretës takohen të vitit 336. Shumë dyshime u hodhën mbi Olimpian dhe djalin e saj me ato të Taulantëve, Byllionës dhe Kaonës së Epirit Aleksandër. Fakti që (sapo u kthye në Maqedoni) dha urdhër për vrasjen Në veri kufizohet nga Eordeti dhe Penestea si dhe pjesërisht e gruas së Filipit dhe të bitit, bën që të ndikojë negativisht në figurën e nga Taulantët, ndërsa në pjesën lindore , kreshtat e vargut të kodrave Olimpias. Sidoqoftë, djali i saj, tanimë ishte mbret dhe vetë kishte qëndrore , formojnë në mënyrë natyrale vijën kufitare mes tyre dhe pozita më të sigurta. Pelagonës, Brygi dhe Orestias, ose me pak fjalë, midis Ilirisë dhe Gjatë fushatave të Aleksandrit ajo mbante korespondencë të Maqedonisë. rregullt me të. Edhe pse këto marrëdhënie midis tyre ishin të ngrohta, Pikërisht, egzistenca e këtyre kufijve ndarës, rezulton që përsëri ai përpiqej ta mbante atë larg politikës. Maqedonia qeverisej nga Desareta të jetë jo më pak se 60 milje e gjatë dhe po aq e gjerë, një Antipater, një nga komandantët dhe diplomatët më të aftë dhe më të shtrirje të cilën e dëshmon edhe Polibi, i cili, qyteteve pranë liqenit besuar të Filipit dhe njeriu i cili ndihmoi Aleksandrin për të hipur në Lynchnidus u shton edhe Phebatea, Pissantinin, Caliceni dhe Pirustia, fron pas vdekjes së të jatit. që të gjitha këto fise Desarete. Dukej se marrëdhëniet mes tij dhe Olimpias nuk ishin të mira ndaj dhe Vendodhja e disa prej këtyre fiseve mund të jetë reduktuar kjo e fundit pëlqeu më mirë të kthehet në Molosi. Në vitin 330, nga dëshmia e të njëjtit autor, sic ruhet në teksitin e Tit Livit “(Liku- vëllai i saj Aleksandri Molosi u vra gjatë një beteje në jug të Italisë, ndaj “Udhëtime në Greqinë e Veriut dhe në Epir”.. fq. 326) mori detyrën e regjentes për kushuririn e saj, Ajakidin. Më 11 Qershor 323, djali i saj Aleksandri i Madh vdiq në Babiloni dhe është koha kur fillon Lufta Civile në Maqedoni. Gruaja e Aleksandrit te Madh, Roksana ishte shtatëzënë dhe pak muaj pas
======13 ======
vdekjes së Aleksandrit, ajo lindi djalë. Ky dhe vëllai i Aleksandrit, Filip Kushuriri i tij Antigonus Doson, u muar me administrimin e Arrideus, i cili ishte me prapambetje mendore dhe i paaftë për të mbretërisë dhe ishte regjent deri sa vdiq më 221-220 para e.re kur Filipi drejtuar, u bënë dy pretendentët e fronit ndënë regjencinë e Perdikas I ishte 18 vjec. cili u përpoq të forcojë pozitat e veta duke vendosur të martohej me Në këtë kohë Filipi ngjitet në fron dhe sundon deri më 179 vajzën e Antipatreas, Nikean, por që, Olimpia e bindi të merrte vajzën e p.e.re. saj, Kleopatrën, motrën e Aleksandrit të Madh dhe ish-gruan e Periudha e sundimit të tij karakterizohet nga përpjekjet e kota Aleksandrit Molos. Perdika, më në fund, pranoi më mirë këtë martesë. për të ruajtur epërsinë e Maqedonisë në Gadishullin e Ballkanit, shpresë Antipatrea, natyrisht, mbeti i fyer dhe rezultati ishte fillimi i që u shua plotësisht pas ndërhyrjes së Romës dhe betejës përfundimtare Luftës Civile, fitues i së cilës u bë ai. Antipatrea, tanimë, është regjent i të Cunoscephalea(197) familjes mbretërore, por shumë shpejt pas këtyre ngjarjeve ai vdes. Ai u zëvendësua pas vdekjes së tij nga djali më i madh, Perseus i cili sundoi si mbreti i fundit i Maqedonisë. Poliperkon por që më pas u detyrua që të largohet si rezultat i 5)”… Sipas dokumentave të shkruara latinisht nga Livi, presionit që iu bë nga ana e Kasandrit, djalit të Antipatreas. Polyperchon Konsulli romak, P. Sulpicius Galba, duke ndjekur rrugën e largohet nga Maqedonia duke marrë me vete edhe Roksanën bashkë me quajtuapas “Via – Egnatia” kishte ngritur kampin në Apsus (Semani- djalin e saj Aleksandër. shënimi im-P.T.) midis Durrachiumit dhe Apollonisë. Para se të Deri në këto caste Olimpia kishte qëndruar asnjëanëse, por përparonte në Lyncestis, ai dërgoi nga kampi i tij L.Apustius në tani, po shikonte se fuqizimi i Kasandrit do të bënte që nipi i saj të ultësirat fqinjë të zotëruara nga Filipi i Maqedonisë. Ishte viti 200 humbiste përfundimisht kurrorën mbretërore. Kështu që u vu në krye të para erës se re kur u pushtuan, natyrisht, jo pa rrezistencë: ushtrisë së Ajakidit, u bashkua me mbeturinat e ushtrisë se Poliperkonit Corragum, Geranium, dhe Orgessui dhe pas tyre, Apustiusi rrethoi dhe pushtoi Maqedoninë(317) edhe Antipatrean, një qytet i madh në një shteg të ngushtë që të binte Në kufi kapi Filip Arrideus dhe e vrau menjëherë. U në sy për nga mbrojtja e sigurtë dhe muret e veta. Duke pushtuar këtë masakruan, gjithashtu, edhe shumë përkrahës të Kasandrit. qytet, ai vrau burrat, shkatërroi muret, dogji krejt qytetin dhe u dha Por në fund, Kasandri e rrethoi Olimpian dhe me gjithë ushtarëve të vet gjithçka që kishte rrëmbyer nga ky qytet. Ushtarët e përpjekjet e Ajakidit dhe të Poliperkonit për ta shpëtuar, ajo u dorëzua. Apustiusit i kishin futur tmerrin banorëve të Codrionit i cili u dorëzua Kasandri që i premtoi se do t‟i falte jetën, e egzekutoi në çast.. (316) edhe pse qyteti ishte i mbrojtur mirë me ushtarë dhe mjaft i Roksana dhe fëmija e saj u vranë më von në fshehtësi. fortifikuar. Ilioni, një tjetër qytet, ishte marrë, gjithashtu, me forcë dhe më pas romakët, gjatë kthimit për në kampin e Sulpicius, të ngarkuar me trofetë e luftës, u sulmuan në një shteg të lumit nga Athenagoras, një nga ushtarakët më të shquar të Filipit të Maqedonisë, por duke dalë nga ky luftim jo me shumë humbje. Gerrunium(Gertunium?)dhe Codrion, ka të ngjarë të jenë të njëjtat vende të cilët në shkrimet e Polibit janë shkruar Gertus, dhe Chrysondion, pasi i përmend ato së bashku me Antipatrean, si vendet kufitarë që Scardilaidi kishte marrë nga Filipi dhe që ky i fundit i rimori përsëri në vitin e dytë të Luftës Punike.(221 para e.re.) Me qënë se Gertunium dhe Antipatrea ndodheshin afër Phoebatin dhe Orgesus ishte një qytet i Pissantinit, është e mundshme që kjo të jetë arsyeja e pretendimit që Antipatrea të ketë qënë në Berat. Dhe që Pheabato të popullonte kryesisht luginën e Uzumit, dhe Pissantini atë të Devollit dhe që, për deri sa Gertunium u sulmua nga Apustius, para Antipatreas, tregon se ka qënë më poshtë, në gjatësinë
Rrenimet e kalasë ilire të Lezhës e lumit Uzum të Beratit, pranë vendit ku bashkohen dy lumenjtë. Në degëzimin lindor të tij, në Devoll, mund të ketë qënë 3) “….më pas Filipi pa tek ai (mbreti Arryba-shënimi im- Orgessus dhe diku më afër, aty ku ngriti kampin e tij të luftës P.T.) një aleat të lëkundur dhe të pabindur, ndaj e hoqi dhe vuri në Sulpicius, ka qënë Corragumi i cili përmendet para dy të tjerëve. vend të tij kunatin e vet, Aleksandrin Molos, vëllanë e Olympias, dhe Codrion dhe Ilium ka të ngjarë të kenë qënë në luginën e në të njëjtën kohe duke i dhënë edhe vajzën e vet, Kleopatrën, për Uzumit, mbi Berat, në shpatet e Tomorit. Ky mal madhështor,akoma, grua. Kështu në krye të shtetit Epir, u vu Aleksandri i Molosëve. Në me sa duket, mban emrin e tij të lashtë “Tomarus” “…Është e lehtë kohën e tij kufijtë e Epirit u zgjeruan jasht mase. Ambicjet e tij ishin të kuptohet se, ashtu si emrat e maleve dhe të lumenjve në përgjithësi, aq të mëdha, sa kërkoi të shtrinte influencën e vet edhe përtej “Tomori” është një fjalë karakteristike që i përkiste gjuhës së hershme Adriatikut, në Itali, ku edhe gjeti vdekjen në vitet 331- 330. Në krye të Epirit dhe që për këtë arsye ai shumë shpejt, u pagëzua me emrin të shtetit epir u vu Olimpia, e cila ishte larguar nga Filipi qëkurse ai “Fron i Perëndive”, vend-ndodhje e Tempullit shumë të lashtë të bëri një martesë të dytë që e ndau atë përfundimisht nga gruaja dhe Dodonës. djali i tij Aleksandri i Madh. Olimpia, e ndihmuar nga djali i Arrybës, Fortesa e hershme pranë fshatit me moshë jo shumë të Ajakidi, realizoi ambicjen e vet për të marrë pushtetin në Maqedoni, vjetër të Tomorit, mundet, sikurse edhe ky fshat, të ketë patur qysh në duke iu kundërvënë Antipatreas së Aleksandrit, me të cilin ajo ishte krijimin e vet, këtë emër ashu si dhe mali, sipas një zakoni të njohur në Greqinë e të gjitha kohërave.”-(Uiliam Martin LIku -“Udhëtime në në opozitë. Nuk qëndroi shumë në pushtet pasi u detyrua ta lërë për Greqinë e Veriut dhe në Epir.. faqe 326) shkak të presionit që i ushtroi djali i Antipatreas, Kasandri. Më në fund kapet dhe vritet. Filluan përndjekjet edhe kundër Ajakidit. Është pikërisht kjo kohë kur Pirron 2-vjecar, të birin e Ajakidit, njerëzit e tij e cuan për ta shpëtuar tek mbreti Ilir, Glauku. …”( Hammond. “ Lexoni e perhapni Historia e Greqisë deri në vitin 322 para e.re”,Oxford, 1963. ) 4)FILIPI V I MAQEDONISË-Filipi V ishte mbreti i Revistën Kuq e Zi Maqedonisë nga viti 221-179 para erës së re. Ishte djali i Demetriusit. Filipi mbeti jetim pas vdekjes së të jatit më 230-229 para erës së re. Tribunë Shqiptarizmi
======14 ======
LIGJI KOMUNIST I INTERNIMIT ngarkim të tij.
NJE AKUZE PER GENOCID. Neni 3. Internimi dhe dëbimi, si masë administrative vendoset nga një komision i përbërë nga kryetari, që është një zëvendëskryetar i Këshillit të Ministrave, SHTETI SHQIPTAR MBRON zëvendëskryetari, që është ministri i Punëve të Brendshme dhe me anëtarë; GENOCIDIN KOMUNIST !.. kryetarin e Gjykatës së Lartë dhe Prokurorin e Përgjithshëm. Kryetari i Komisionit të Internimit dhe të Dëbimit caktohet nga kryetari i Këshillit të Ministrave të Republikës Popullore Socialiste të nga Fritz Radovani Shqipërisë.”
Neni 4 Sa asht turp, aq asht edhe fatkeqësi me ngja kjo me Popullin eKomisioni i Internimit dhe Dëbimit mund të revokojë në çdo kohë masën Martirizuem Shqiptar! administrative të internimit ose dëbimit të marrë më parë prej tij. Unë do të ju paraqes dokumentin e GENOCIDIT KOMUNISTPersonat, e internuar nuk thirren për të kryer shërbimin ushtarak aktiv dhe, në dhe jam gati me iu përgjegjë cilitdo nga mbrojtësit e këtij GENOCIDIrast, se janë thirrur, me kërkesën e Komisionit të Internimit dhe të Dëbimit, kjoftë edhe në sferat ma të nalta të atij Shteti Shqiptar që asht sot, ngalirohen nga ushtria për të vuajtur internimin. Presidenti, Kryetari i Kuvendit Popullor, Kryeministri dhe ministrat e drejtësisë apo të mbrendshem, që e mbulojnë, errësojnë, nënvleftsojnëNeni 5 ose me dashakeqsinë ma të madhe e mbrojnë, tue mos marrë asnjë masëAfatet e caktuara në nenet 26 e 27 të Kodit Penal të Republikës Popullore kundrejt atyne që e kanë ushtrue zyrtarisht, por edhe lejojnë në ShtetinSocialiste të Shqipërisë, zbatohen edhe për internimin e dëbimin si masë e sotëm Shqiptar, me kenë në organet qeveritare e deri ndër sferat ma tëadministrative. nalta të tij, në bankat e podet e Kuvendit Popullor, kriminelë barbar e terroristë që jo vetem kanë la duertë me gjak në Neni 6 GENOCIDIN KOMUNIST ndaj Shqiptarëve, Komisioni i Internimit dhe i Dëbimit mund të vendosë zgjatjen e masës Po, edhe asnjeni nuk asht i penduem për këta krime tëadministrative të internimit dhe të dëbimit, kur ai e sheh të nevojshme, shemtueme në Shqipni! si dhe heqjen para kohe të saj, kur personat e internuar dhe të dëbuar nuk Nga ky turp nuk përjashtohen asnjë nga institucionetparaqesin më rrezikshmëri shoqërore. ndërkombëtare të BE dhe USA, nëse do të vazhdojnë “me heshtë”! Komisioni mund të vendosë edhe ndërrimin e vendit të internimit të personave të internuar nga një vend në tjetrin, si dhe të ndryshojë vendet që i janë ndaluar për banim personit të dëbuar. Lexoni këte dokument: Neni 7 Dekreti nr.1906, datë 2.8.1954, “Mbi internimin dhe dëbimin si masë administrative”; dekreti nr.3027, datë 12.1.1960, “Mbi disa ndryshime në Tiranë, më 26.6.1979 Nr. i dekretit: 5912 dekretin nr.1906, datë 2.8.1954 mbi internimin dhe dëbimin si masë Viti 1979... administrative” dhe dekreti nr.4137, datë 9.5.1966 “Mbi një shtesë në Kryetari i Presidiumit të Kuvendit Popullor, Haxhi Lleshi dhe Sekretari, Telodekretin nr.1906, datë 2.8.1954 mbi internimin dhe dëbimin si masë Mezini firmosin dekretin për internimin dhe dëbimin si masë administrative,administrative, shfuqizohen. propozue nga Këshilli i Ministrave. Në vitin 1979 hyjnë në fuqi disa nene për internimin dhe dëbimin kundërNeni 8 shtetasve shqiptarë e të huaj dhe personave pa shtetësi, që kanë mbushurKy dekret hyn në fuqi 15 ditë pas botimit në gazetën zyrtare. moshën 14 vjeç.
“Republika Popullore Socialiste e Shqipërisë Tiranë, më 26.6.1979 Nr. i dekretit: 5912 Presidiumi i Kuvendit Popullor Për Presidiumin e Kuvendit Popullor të Republikës Popullore Socialiste të Dekret Për Internim dhe dëbim si masë administrative në mbështetje të nenitShqipërisë 76 të Kushtetutës, me propozimin e Këshillit të Ministrave. Presidiumi i Kuvendit Popullor i Republikës Popullore Socialiste tëSekretari Telo Mezini d.v. Kryetari Haxhi Lleshi d.v. Shqipërisë Vendosi: Shënim nga Redaksia: Neni 1 Internimi dhe dëbimi, si masë administrative, mund të vendoset kundër Të mos harrojmë, e ta kuptojnë mire të gjithë shqiptarët që i thonë shtetasve shqiptarë, shtetasve të huaj dhe personave pa shtetësi, që kanë vetës shqiptar, se ky ligj komunist që përfshin femijet 14 vjeç, hyni në mbushur moshën 14 vjeç, janë të përgjegjshëm dhe paraqesin fuqi më 1979, por nga viti 1945 deri 1979, në kampet e internimit rrezikshmëri për rendin shoqëror të Republikës Popullore Socialiste të mbyllëshin fëmijët në djep me nanat e tyne, pra nën 14 vjeç, e shumë Shqipërisë. prej tyne vdiqen në kondita rrethimi me tela, dhe varret e tyne humbën Dëbimi kundër të huajve mund të vendoset edhe me nxjerrjen e tyre jashtë në hiç. kufijve të Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë. Prandaj ligji për internimey më 1979, ishte vetëm një përpjekje ligjëruese për me justifikue , masat e dhunshme të internimeve te pa Neni 2 fund e krye, të të gjithë familjeve të konsiderueme te prekuna sepse Internimi dhe dëbimi mund të vendosen edhe kundër pjesëtarëve të familjes kishin njerze t(arratisun apo ne burg ose të pushkatuem. së personave të arratisur brenda ose jashtë shtetit. Quhen pjesëtarë të familjes personat që, në çastin e arratisjes, Te mos harrohet gjithashtu se në internim u denuen 45 vjet rresht bashkëjetonin me të arratisurin, si bashkëshorti, fëmijët, prindërit, vëllezërit familjet e mëdha e të nderueme të Shqipnisë, a e kuptoni? 45 vje dhe motrat, si dhe persona te tjerë që bashkëjetonin me të dhe kanë qenë në
======15 ======
Rresht pa shpëtim, me gra e fëmijë, pleq e plaka. Ja kjo ishte diuktatura komuniste qe denonte pa ligj e me ligj sipas qejfit dhe sipas KOMUNISTËVE veseve të tyne kanibaleske, që në pamundësi që t‟ushqehëshin me mish njeriu i mbanin njerëit në vath si bagëtitë, gjithë jetën, që aty të U DUHET “HUNI”..! jetonin e të vdisnin, për me u shue fare. Kjo të kihet parasyshë. Ky Fritz Radovani asht genocidi i perbindshem që u krye mbi një popull të vogël, të cilin
genocid po ka asish prototipash komunistë nostalgjikë që do ta përserisnin pa asnjë grimë mëshire.
PATJETER SE GENOCIDI KA QENE ZBATUE NGA REGJIMI KOMUNIST. PATJETER QE DUHET DEMASKUE E DENUE BOTNISHT. NJEREZIT QE E KRYEN ATE GENOCID TE LARGOHEN NGA DETYRAT SHTETNORE QE AKOMA GEZOJNE, DUKE U TALLE ME ATO KRIJESA TE PAFAJSHME, ME MIJA, QE U TORTURUEN E U MUNDUEN DHE LANE ESHTNAT KENETAVE, MINIERAVE, FUSHAVE E MALEVE, DUKE U TRAJTUE SI KAFSHE PUNE, BUJK-ROB E SKLLAVEN. Tiranë, 21 Janar 2011… dhuna ndaj flamurit kombëtar …i shkrryem për tokë…
Në Shqipninë “demokratike” të vitit 1946, Janari i zi solli me vete pushtetin e “ri” komunist që drejtohej nga Enver Hoxha, i ngarkuem me këte detyrë nga “druzhe” Tito i Jugosllavisë “moter” komuniste, vasale e bindun e Stalinit të “math”, çlirimtarit të të gjithë popujve nga nazizmi dhe fashizmi gjakatar si vet Bashkimi Sovjetik. Jugosllavia dhe Shqipnia zhvilluen edhe zgjedhjet në fundin e vitit 1945 dhe mbasi “i fituan” ato me 99.99% në favorin e frontit demokratik...me 11 Janar 1946, u mblodhën në Kuvendin Popullor dhe Asambleja Kushtetuese shpalli “Republikën Popullore të Shqipërisë”, atë që kemi pasë fatin me njohtë e me jetue...emen të cilin e mbajti deri në vitin 1976... Asambleja Kushtetuese shpalli edhe “Flamurin” dhe “Stemen e Republikës” ... Flamuri ishte “pothuej” ai i 1912 në Vlonë, kur u shpall Pavarsia, ndërsa sipër u vue “një yll i kuq me pesë cepa”...gja të cilën Shqiptarët e njohtën mbas zhigatjes që iu ba Flamurit nga komunistët, që me siguri këte “yll” e vendosën me urdhën nga Jugosllavia. Ai ishte edhe “ylli” që i hapi rrugën tradhëtarit Enver Hoxha me datën 1 korrik 1946, me u shpallë nga vetë “shoku” Tito, “hero i popujve të Jugosllavisë” dekoratë që e ka edhe sot, mbasi nuk ka kush ia hjekë, sëpse “Kuvendi Popullor” edhe sot vazhdon me ndjekë politiken dhe tradhëtinë e Enver Hoxhës dhe Ramiz Alisë, që zbatohet pa asnjë ndryshim as në kohë as në përbamje të tij, nga pasuesit e pandryshueshem të shtetit tonë. Sesa ka në dorë ky “Kuvend” e tregon vetë prania e dy shkodranve në drejtimin e tij mbas vitit 1992...të cilët, qendrojnë në atë kolltuk vetëm me turpnue Veriun... Mbas vitit 1992, Flamuri mori pamjen e vitit 1912...dhe, poashtu ndryshoi edhe Stema e Republikës, tue u thjeshtue nga kallinjtë e grunit dhe data e kongresit të kohës së luftës që u zhvillue në Permet në maj të 1944, kur Shqipnia ende nuk ishte “çlirue”. Edhe atje komunistët kishin shpallë një formë qeverisje, e prap ma vonë në Berat Ne kampin e Tepelenës u mbyllën me mija familje, shumica u munduen me i mbushë mendjen Popullit Shqiptar se me të vertetë pleq e plaka e nana me fëmijë, nga 1948 deri 1954. komunistët janë “çlirimtarë”... Ku vdiqën mjaft prej tyne. A ka ma turp për një shtet ? Fshatarët që ishin pjesa ma e madhe e popullsisë shumica e A nuk qenka ky genocid? besuen premtimin e bamë që në kohën e luftës nga komunistët se posa të marrin pushtetin ata do të zbatonin “reformen agrare”, të cilën Lek Pervizi, vizatim sipas origjinalit. menjëherë që në gushtin e 1945 filluen me e pregatitë dhe në muejn maji Pamje pjesoree i një kazerme të Kampit të Tepelenës ku ishin stivosë 1946, filluen me e zbatue, tue shpronsue feudalët e çifligarët nga pronat t‟internuemit. e tyne të pakufishme me parullën “toka i përket atij që e punon”. Për pasojë të këtij “ligji” me disa sasi toke të mëdha u krijuen edhe ndërmarrjet shtetnore, në të cilat punonin të gjithë të interrnuemit,
======16 ======
reaksionarët, armiqtë etj...që ma vonë me ta u bashkuen ndër ato ferma shtetnore edhe pjesa ma e madhe e familjeve të “atyne” deputetëve që Mbi tipologjinë e patën votue dhe aprovue ligjët e po atij “kuvendi popullor”, që ua hoqi edhe mandatët dhe kokat... personazheve në prozën Ndërsa, fshatari i “lumtur” ku me dëshirë ku me dajak, u detyrue me hy në shoqni kolektive...tue bashkjetue në kooperativat bujqësore, që i siguronin nga 30 lekë të vjetra në ditë, përveç 150 gr. e Eden Babanit qumësht dhe mundësinë me shkue në qytet me ble bukën... Bana një shpjegim të shkurtë me tregue rolin e rendsishëm të asaj date historike të 11 Janarit 1946, më që jemi në 65 vjetorin e shpalljes së Republikës, dhe siç shihni edhe në TV e njoftime nga Shqipnia, asht tue u “festue” me madhshti nga socialistët të cilët nuk e Gjovalin Kola harrojnë edhe parullen “pushteti u takon atyne që e kanë shfrytzue për 65 vjet”! Ata që nuk ishin të knaqun në 1946 me pushtetin popullor, me Çdo autor tregon me veprën e tij atë që zbulon brenda dhe kushtetutën apo me “yllin e kuq” mbi kokën e Shqipës Dykrenare të jashtë vetes. Madje edhe ata që e quajnë veten realistë e përkthejnë dhe Gjergj Kastriotit Skenderbeut, me reformat agrare e arësimore apo e shprehin realitetin nëpërmjet botës së tyre të brendshme, stilit vetjak, shtetizimet e pronave, tokave, shtëpijave, dyqaneve dhe “atyne” pra sipas unit të tyre. Gëte shkruante se çdo autor, në njëfarë mënyre, pasunive që ruheshin të mëshefuna, që “partisë” i duheshin për me fshi bën me veprën letrare portretin e tij, qoftë edhe në mënyrë të nga vetja emnin “proletar” tue konfiskue edhe rezervat private të pavetëdijshme. florinit, dhe me “rimëkambë” në Shqipninë e “varfër” ekonominë Këtë gjejmë edhe në katër librat e Eden Babanit : ai na shfaqet socialiste...”atyne” partia komuniste i siguroi “hunin”. në disa emra, episode dhe situata të ndryshme duke ruajtur gjithnjë Edhe “huni” ishte pjesë e “Flamurit”, mbasi po mos të ishte individualitetin e tij. Aty gjejmë jo vetëm autorin të kamufluar në huni apo dajaku, disa të ashtuquejtun “Atdhetarë” filluen me çue krye personazhe letrare, por edhe ata që kanë qenë pranë tij, ata që sikurse dhe kur partia e shihte “kokën” e tyne paksa ma naltë se duhej...shpesh vetë autori kanë qenë të ndaluar për t‟u paraqitur në letërsinë zyrtare të ia këpuste! Këte çeshtje ka mjaft Shqiptarë edhe sot që nuk dinë me e regjimit komunist. kuptue e, kryesisht në diasporë e jashta Shqipnie. Ata mendojnë se Para se të themi disa fjalë për tipologjinë e personazheve të tij, Flamuri asht vetem “pelhura” e kuqe dhe Shqipja sipër... por, “harrojnë” është i nevojshëm një shpjegim i shkurtër për të rikujtuar se çfarë se pelhura pa “hunin” apo “shtizën” nuk mund të qendrojnë në një paraqiste letërsia e Pasluftës në Shqipëri. shtëpi ose institucion zyrtar...Na që jemi rritë në Shqipni puna e parë që Ka tashmë shumë shkrime për këtë subjekt, por unë dua të kemi mësue për Flamurin, ka kenë “huni” ku vendosej Ai, aqsa tue pasë citoj shkrimtarin dissident Kasem Trebeshina, i cili, që në vitin e largët parasyshë atë “hu”, shpesh nuk kishim ndër shtëpija as Flamurin... 1953, shkruante në Promemorien e vet dërguar diktatorit Hoxha: Ne aty Komunistët ndër shtëpijat e tyne posa u “çlirue” Shqipnia gjejmë rregullisht inxhinierin e mirë dhe inxhinierin e keq, i cili pasi ka siguruen “hunin” dhe me te tregonin rrugën që duhet të ndjekin Populli. qenë në rrugë të gabuar korrigjohet… Fshatarin e mirë, tipin e keq dhe Në Shkoder pak familje janë që nuk e kanë provue hunin dhe atë që pendohet… Dhe kështu me radhë. Një i mirë, një i urryer dhe ai dajakun...Ai ishte si buka që partia komuniste me “zanatlitë” e saj, të që korrigjohet!... Për sa u përket komunistëve që paraqiteen aty, ata janë sigurimit të shtetit i gjente ndër pyje me neje të përshtatshem, i latonte gjithmonë për të na recituar monologje me përmbajtje heroike !... mos me të ikë nga dora dhe i përdorte me shumë “mjeshtri” mbi shpinën Nëse krahasojmë veprat e sotme letrare me ato të së kaluarës, e Popullit, aqsa shumë prej atyne që e kanë provue ende sot jetojnë me nuk është e vështirë të kuptohet se letërsia e realizmit socialist bënte frikën e tij. propogandë dhe se qëllimi i saj ishte politik. Dhe nga fakti se ky Një kujtesë për “ata” që e kanë harrue ishte edhe “demostrata” realizëm ideologjik e detyronte shkrimtarin t‟i bindej pa kushte idealit e datës së aferme që u zhvillue në Tiranë me 21 Janar 2011, ditën e socialist, edhe personazhet e tij duhet të ishin vetëm « pozitive ». “paharrueshme” të vdekjes së Leninit, ku”huni” doli sheshit. Gjithçka tjetër që bënte pjesë në shoqërinë e kohës dhe që ishin Socialistët leninistë të Shqipnisë, atë ditë në Sheshin e Tiranës, personazhe « negative » duheshin përjashtuar nga letërsia. Kështu, në mendohet nga disa se kanë “harrue” përtokë pelhurën e Flamurit që librat e Pasluftës nuk paraqiteshin kategori të tilla sociale, si të shihni sipër këtij artikulli! Nuk asht aq “budallë” sa e kujtoni ju Edi burgosurit politikë, kulakët, nacionalistët e diversantët, ballistët, Rama, drejtues i PS së Shqipnisë, zevendës i Ramiz Alisë e me shkue zogistët, të pasurit, prostitutat, lypësit, tregtarët, kleri, intelektualët e edhe pak mandej edhe i Enver Hoxhës...Mendoni se ka arritë aty pa dalë nga borgjezia, funksionarët e kohës së monarkisë etj. Edhe kur pelqimin e vejushës Hoxha...dhe pa aprovimin e “rrethit” të tyne të ndonjë nga këta paraqitej në mënyrë episodike në ndonjë vepër letrare, drejtuem nga Ramiz Alia!? kjo bëhej për t‟u tallur me të dhe për të hedhur mbi të krejt antipatinë Vëreni me kujdes, aty asht vetem “pelhura” e cila flet për të gjithë dhe urrejtjen e lexuesve, sepse këta bënin pjesë në kategorinë e haptas sot. Ja si shprehe nje krye huligan nostalgjik komunist: personazheve « negativë » dhe të « armiqve të popullit ». “Ju vazhdoni me zhele... që nuk do t’ju hiqen trupit... ashtu si edhe Nga autorët shqiptarë që nisën t‟i botojnë librat e tyre pas “huni”, që vazhdon me kenë në duert tona!” rënies së komunizmit lexuesit prisnin që ata ta përmirësonin cilësinë letrare, ta zgjeronin objektin e letërsisë dhe tipologjinë e personazheve. Shënim. Faktikisht atë ditë flamuri u përdor si armë kundër policëve, që një Në këtë kontekst reflektimi dhe ndryshimi të metodës krijuese janë huligan ua hodhi për t’i goditun me shtizën e tij. Një nga policët e mori flamurin botuar nga viti 2006 e këndej, në Tiranë, edhe librat e Eden Babanit. për me e shpëtue, duke fitue simpatinë e të gjithë shikuesve te TV. Flamuri tjetër në foto, jo se u harrue, por u hodh aty, sepse nuk e kishte yllin e stalinit, prandaj Nga pikëpamja e materialit, romanet dhe tregimet kanë si nuk vlente për huliganët sllavo-komunistë leninistë, që enkas përdorën datën e burim të parë frymëzimi dhe orientimi të dhënat biografike të autorit. vdekjës së Leninit, 21 janarin, për të ndezun një revolucion të ri bolshevik me huj Ngjarjet reale të jetës së tij janë baza e veprës letrare. Ai ka pasur si e shtiza flamurësh. qëllim që me anë të kujtimeve dhe të shënimeve të mbajtura herë pas here, të krijojë vepra duke respektuar specifikën e zhanreve letrare. Vajmedet Shqipni, vajmedet, Duke i lexuar këto romane e tregime të jetuara, lexuesi arrin ta ndjejë e Prej barbarëve komunistë ç’të ka gjet! ta kuptojë kohën për të cilën flitet, atmosferën mbytëse të shoqërisë Jo vetëm të kanë qit me krye në hi, totalitare, dhunën fizike e psikologjike, jetën e burgjeve, hetuesitë, por Por dhe flaurin kombëtar duen me zhbi. të shohë me sytë e mendjes edhe naturën e vendit dhe vendet e preferuara, bregun e detit, fshatrat, kantieret e punës, rrugët e baret,
======17 ======
shtëpitë e deri ato çadrat e kurbetërve, birrën, pijen e preferuar të asaj të tragjedive antike, ku personazhet vuajnë deri në fund fatin e tyre personazheve të romanit të fundit etj. tragjik. Nëse gjejmë këto vende të jetës së përditshme të përshkruara Në përfundim, duhet nënvizuar se Eden Babani, si kolegët e tij pothuajse në mënyrë natyraliste, kjo është bërë për ta rijetuar të kaluarën që shkruajnë pas rënies së komunizmit, sjell në prozën e vet ato si të tashmen, për ta rikrijuar me besnikëri imazhin e saj. Rrëfimi i personazhe të cilësuar dikur negative dhe që ishin përjashtuar nga Babanit mbart vulën e kohës dhe të historisë, ai është realist, sepse letërsia zyrtare e realizmit socialist. Librat e tij i përshkruajnë këta në qëllimi i tij është të pasqyrojë jetën e përditshme dhe personazhet mënyrë koncize dhe realiste. Personazhet e tij paraqesin njerëz të nëpërmjet veprimeve të tyre. Në këtë rast imitimi synon të riprodhojë thjeshtë dhe kurajozë, të dashuruar me jetën dhe lirinë, njerëz që në një aparencë reale, të arrijë një identifikim të imazhit letrar me objektin harresë dhe vuajtje ia kanë dalë t‟i bëjnë ballë fatit të tyre tragjik. Dhe që ka shërbyer si burim frymëzimi. Duket se ajo që ka rëndësi për kjo mjafton që lexuesit të frymëzohen prej tyre. autorin nuk është transformimi apo tjetërsimi, por njohja e ngjarjeve të jetuara dhe e fatit të personazheve, të cilët, sikurse autori, jetonin jashtë vëmendjes së shoqërisë. Jusuf Zenunaj Një aspekt tjetër i prozës së Babanit është ai që aksioni zhvillohet në dy kohë : në të shkuarën, - në vitet 60-70, - dhe në të tashmen, nga fillimi i viteve 90 e deri në ditët e sotme. E kaluara paraqitet me anë të rrëfimit të kujtimeve dhe të dëshmive të jetuara, POPULLI YNĖ ĖSHTĖ ARTIST aktualiteti jepet përmes tregimeve të personazheve, të cilët i rrëfejnë njëri-tjetrit për përvojën e tyre jetësore. Për nga natyra e veprimit të tyre, Njė mik imi, profesor këto personazhe kanë gjithashtu një ekzistencë të dyfishtë: atë të së tha dy fjalė pak si me zor, kaluarës nga e cila nuk munden ose nuk duan të ndahen, dhe atë të populli ynė ėshtė artist , kohës së tanishme që duan ta jetojnë me pasionin dhe vendosmërinë e vlerat rrit nga dita, n' ditė. rinisë. Meqë kemi të bëjmë me një rrëfim të vërtetë, pra më shumë Shtohen pena e kėngėtarė me një letërsi të faktit sesa të trillimit, në prozën e Eden Babanit ne çdo shtėpi e mahallė, mund të konstatojmë se edhe personazhet e tij janë krijuar sipas deshta t' them pėr çdo lagje modeleve origjinale, mbi bazën e personave të njohur në jetën e sikur sythat nėpėr bahçe. përditshme. Për shembull, nëse i referohemi romanit të dytë të tij Një birrë më pak (2009), autori na shpjegon vetë se këtë libër ua ka kushtuar Shkruajnė gazeta e revista dy shokëve të tij të rinisë, Klito Lamaj dhe Burim Kokoshi, që të dy ish- si u bë poete Drita, të burgosur politikë të regjimit komunist. Duke qenë një roman homazh, redaktor e ka Tomorin edhe emrat e tyre janë ndryshuar fare pak: Klito bëhet Heraklit, kurse s' ka rëndėsi sa lekë i mori. Burimi thirret Buron. Vetë autori fshihet pas personazhit me emrin Edmir. Sipas këtij modeli janë krijuar edhe personazhet e romanit Vėrshojnė reklamat nė Tv Nekrologji, (2008 ), si dhe ata të vëllimit të fundit me rrëfime Qoshku i pėr poeten tonë tė re, rrëfenjave, Te Fadili,( 2010). ajo është edhe këngëtare Teoria e letërsisë na mëson se emërtimi është një formë kėrthizėn jashtë - nuk ka marre. fillestare e individualizimit të personazheve, njëfarë rilindjeje e tyre dhe vënie në skenën e veprimit letrar. Sapo na shfaqet një emër, nis edhe Pate miq e shumë lekë historia e tij, pra një jetë e mundshme njerëzore zë vendin e saj në arti ecën edhe vetë, arkitekturën e veprës. Historiani dhe kritiku letrar francez, Gustave për shpërblime mos qaj kokėn Lanson, shkruante se përcaktimi i personazhit është një procedim siç ngjau me poet Dodėn. thelbësor në punën krijuese të shkrimtarit. Me anë të këtij përcaktimi ai duhet t‟u tregojë lexuesve se kush është personazhi, cila është gjendja Tash na u bë edhe dramatug, dhe fati i tij. shkruan pėr luftė edhe pėr burg, Në krijimin e personazheve të tij, Babani ia ka arritur qëllimit vjet n' konkursin kombëtar ta tregojë në mënyrë të sinqertë fatalitetin e këtyre personazheve. Për ta mori shpėrblimin e parë. bërë këtë, ai përshkruan jo vetëm tiparet fizike dhe pamjen e tyre, por edhe biografinë dhe sidomos karakterin moral të tyre. Këtu e ka burimin Rrofshin helli edhe gota, edhe qëndrimi pozitivist i autorit ndaj kësaj pjese të diskriminuar të ndejat nuk janë të kota; popullsisë shqiptare, e cilësuar « armike » dhe e lënë jashtë objektit të shtohen titujt, pasurohet letërsia, letërsisë. Si njëri nga këto personazhe, që jetonin në hije e në harresë, ai shkrimtar bëhet edhe fëmija. përshkruan së brendshmi jetën e të burgosurve politikë, të njerëzve të izoluar, fatin e familjeve të mëdha të prekura nga lufta e klasave dhe të Pa u shpallë konukrsi mirë, klasifikuara si të « rrezikshme dhe të padëshirueshme » për regjimin. pihet verë e derdhet birrë, Babani na jep këtë vështrim që vjen nga brenda, që është një veçori e bëhet def edhe juria kësaj proze veridike. Ky është vështrimi i një njeriu që e do jetën, por që kështu rrëfen studiuese Arbėria. jeton ende me dhimbjen e së kaluarës dhe shkruan që ajo të mos harrohet. S' e qan kokën kush për turp Personazhet e tij kanë gjithashtu një tipar të veçantë : ata kanë m' sa miu në buxhuk. një determinizëm dramatik, madje tragjik. Ata kanë që të gjithë destinim Doktor Tasi shkruan kritikë fatal, të lindur bashkë me ta. Ajo që u ndodh, nuk vjen për shkak të n ' daq për euro, në daq për mik. qëndrimit apo veprimeve të tyre, por ngaqë kanë lindur të tillë dhe kanë mbi vete një dënim që u vjen në rrugë gjenetike. Sipas ligjit të luftës së klasave ata duhet të vuajnë për shkak të etërve dhe të parëve të tyre. Pra, për shkak të përkatësisë së tyre sociale e klasore. Keto personazhe kanë karakter dramatik e tragjik. Në këto libra ka një atmosferë që i ngjan
======18 ======
ILUZIONE TË HUMBURA Bajame Çeliku (Hoxha) Qepallat e bukura Po zgjohen nga gjumi Të rënda, të mpira të lodhura Dhe marrin urdhër Por ne, Nuk e derdhim më lotin Për iluzionet e humbura Tani dëgjohet nga larg një kitarë Si mjekim Për plagën tonë të pa tharë. Kampi Saver, 1967 BASHKËVUAJTSVE TË MI NË MUZG Shkundini vuajtjet nga supet e ngrata Hidhini tej psherëtimat si shkëmbinj Në muzg Ju ishit heronj në dekada të gjata tretur mbaj vështrimin Guximshëm ecët mbi gjemba të zinj. por zëri i lirisë më çel buzën Siç çel flladi gonxhen, trëndafillin. Ëndrrat tuaja thërrasin, i dëgjoni? Kampi Saver, 1967 Nga sirtarët e trurit, kërkojnë lirinë Ejani, miq, shfletoni sot, shfletoni HESHTJE nga labirinthet e trurit qindra volume. Lumenj të rrezikshëm O miq të mirë, këshillën dëgjomëni Në cepat e kujtesës sime Mos hidhni ju baltë mbi jetëtën tuaj Ulen e ngrihen tensionet Kështjellë e trurit ende tek ju ruan Në mes të iluzioneve Kohën e fëlliqur, rinin e mrekulluar. Gremiset gjithçka Kemi filluar të heshtim Për ju, o miqtë e mi, s'kanë vend kritikat Kemi filluar të heshtim, pra !... Pa droje të gjitha meritat ju rezervoj Gjeneralë e grada, madhështi kohërash Medalje të arta, në gjokset tuaja shikoj. ERA
OH ! I shkundi bajamet era Dhe jeta rininë time Oh, kemi dhe ne ëndrra të bukura Ç'të bëj tani e mjera Kemi dhe ne një jetë me rini A rrohet dot vetëm me kujtime? Një jetë plot optimizëm, plot dashuri Që na i dhuruan prindërit tanë Për ta gëzuar të lirë Për të ecur përpara pa ngrica e tela MERI ( Koleges sime ) Për t'u ngjitur shkallëve të auditoreve Me vrullin e rinisë Sot lëndova shpirtin tënd të lënduar Tani, mos qani ju o prindrit tanë Lexove poezitë e mia dhe qave Dhe të internuar që jemi Sepse aty Buzëqeshjen e kemi Ti gjete drithërimat e tua të trishtuara Të çiltër Dhe vitet e tua të brishta Të pa anë. Tani ti dridhesh për humbjen Kampi Saver, 1964 Por ti nuk shan nuk qorton SAVRA Në thellësitë e tua një shpirt që humbi dikur, jeton... Mënxyrë, skëterë Pirrë, 1996 Gjithçka e keqe këtu Gjithshka e trembur Veç grurit dhe misrit që mbjellim JETË E ne midis kësaj vorbulle Tretemi E djegur jam para teje Humbasim çdo ditë O jetë e kalbur në qilizë. Por fije gruri nuk shkelim Në jetë pse më solle pa leje ne i ruajmë si fëmijët tanë E më le si gur që s'lëviz? Bimët e fushës që vetë i mbjellim. Kampi Saver, 1966 Kampi Saver, 1964
======19 ======
KENGA E TRASHEGUAR
Julia Gjika Shpirti i stëgjyshrve, që nuk njoha, këndon, brohoret, brenda shpirtit tim, në gjakun tim, Këngë e trashëguar. Zërat bashkohën në korin e madh, nga Veriu i Globit në Jug, nga Lindja në Perëndim. Dallkët oqeanike e duartrokasin. ENDRRA E KTHIMIT Nesër do t‟i bashkohet zëri im. Bisqe lëshojnë rrënjët nëpër botë, Një sekondë në dhimbjen e Birit të Nazaretit, për të mos humbur kurrë. kuptova ç‟është njerëzorja.
Një sekondë në dashurinë e Tij, QENDRO I FORTE MIK! Kuptova ç‟është vuajtja. Kanë filluar të thahën gjethe në pemë, Një sekondë në lotin derdhur pyjëve të Golgotës, era e vjeshtës shpejt vjen e i mbledh, kuptova ç‟është fyerja. qëndro fort mik, mos u jep. Ne jemi këtu për pak kohë, Një sekondë në gjumin e Krishtit, Gjethet e vyshkura do të shkojnë, pashë ëndrrën e kthimit. kjo është puna më e lehtë që bëhet, më e bukura s‟ka ardhur akoma. SA TE NISEM Ditët janë të tmerrshme, tallen me ne, miku im, Më çmend dashuria për ty, mburren duke na mbështjellë lëmshin e jetës. aromat nën qiellin tënd Qëndro i fortë mik ! nuk i gjej asgjëkundi njësoj. Më e bukura Vendi im, do të vijë, si të lashë e më s‟të pashë ! sapo ne të nisemi. Nëse kthehëm një ditë përsëri, Kur të mbërrijmë atje, do kthehem vetëm për ty, ku nuk ndërrohën stinët, ti më mban zgjuar. s‟do të jemi të lidhun nga gjethja, Nga brigjet e tua por nga rrënjët në pavdkësi. vjen një zë mbi ujëra kaluar. Malli buçet mbi dallgë FYERJET HAPIN LUFTEN për ata që janë ende gjallë, e di, do ngrihenn nga varri Fyerjet të shtien frkën, ata që s‟janë. ato kthehen në zhurma dërmuese Sa të nisëm! si vërshimet e lumejve shëmbin diga dhe përmbytin UDHEKRYQET E BOTES ç‟të gjejnë përpara. Fyerjet na shpojnë tej për tej Këto vargje linden edhe hëna i ndien dhimbjet enkas për udhëkryqet e botës. tkurret e para. Shpresa statujë e kohës, Fyerjet s‟kanë të bëjnë me shpirtin, Pyet qiellin e paane: me frytet e tij s‟janë takuar kurrë, - Nga t‟ia mbaj…? s‟u ka renë asnjëherë rruga andej, E tërheq jeshilja në semafor, përjetësisht fyerjet hapin luftë. e kuqja e bën të padurueshme, zvarrë mes të verdhës, që reflektojnë fytyra të pa sigurta. E BUKURA ME VIDHET Në udhëkryqet e botës, njerëz, të dëbuar nga atdheu, Kërkoj të bukurën, përshpëritin emrin, e bukuramë vidhet, për të mos harruar veshi. përpara me del shëmtimi, Kur shikojnë një zog nga tërmetet, vullkanët, që fluturon, nga luftërat që bën njerëzimi. sytë e tyre fluturojnë me të, Përpiqem t‟I vjedh botës të bukurën, duke e admiruar. Fijet e barit, si note Moxarti, Një çast harrojnë, Atë që krijoi Zoti, udhëkryqet pyesin: Por, më e keqja del, se njeriu - Për ku i nisëm endrrat? Kazmën po i vë themelëve të tokës.
======20 ======
Albanian economy, which was, in fact, a subsection of the Italian Finance Ministry. While the funds Italy and Albania: administered by this institution were indeed spent on infrastructure and The political and economic public works, for example development of oil resources, it just alliance and the Italian invasion so happened that the contracts would be awarded to those firms preferred of 1939 by the Italian government. Undoubtedly, Albania would never have become developed economically without the presence of foreign aid
By Peter Tase and loans. Above all the Italians were better than the Yugoslavs in being the ambassadors of westernizing Albania. At the beginning of the twentieth century Albania existed as an agrarian Interestingly, in December, 1924, when Zogu was first raised to power, society run by local chieftains, except for periodic short-lived central he was but a Serbian puppet. However, by June, 1925, with the Italo- governments, until King Zogu, with the help of Yugoslavia, secured Albanian alliance, Albania had become an Italian province without a absolute power in December, 1924. With wide support from the people prefect. At every opportunity Zogu referred to Mussolini as a great of Albania, Zogu was able to forge a strong economic alliance with Italy leader and said that he was inspired by Mussolini from early on, though which strengthened the emerging centralized government and gave he seemed not to want to become dependent on a sole foreign partner Albanians a sense of nationhood)1. For fourteen years the Italian- and invited investment from other countries as well. However, the Albanian alliance developed and functioned to the benefit of both Italian government demanded that Albania recognize the declaration of countries, ending only with the Italian invasion of Albania in April, Paris which established Albania as an Italian protectorate with Italy 1939. This essay will examine the benefits of this alliance and the expected to provide both abundant money and arms. reasons leading to the shocking reversal on the part of the Italians on the The Pact of Tirana – 1926 eve of WWII. The multidimensional relations between Italy and Albania reached yet a Establishment of the Italo-Albanian Alliance new level with the signing of the Tirana Pact on November 27, 1926, King Zogu, the architect of the Italo-Albanian alliance, established a which brought 200,000 francs in aid that was followed quickly with foreign policy that was an important element in his political program, as other means of assistance. The treaty would last five years and included well as his economic program. In January, 1925, Zogu sent a letter to these two important points: Mussolini pledging alliance and Mussolini responded immediately by Article 1: Italy and Albania will recognize that any disturbance expressing his recognition of the Republic of Albania and its threatening the political, legal and territorial status quo of Albania is Government. At the same time, Zogu‟s administration was contrary to their common political interests. Article 2: In order to overwhelmed by different European companies offering to invest in all safeguard the above mentioned interests the two countries will branches of the Albanian economy. These offers consisted of things undertake to afford each other mutual support and cordial cooperation: such as the construction of railways, docks, mines and drainage they also will schemes, as well as oil industry and banking development. undertake not to make any political or military agreements with other Unfortunately, Albania, still without paper currency and using gold powers prejudicial to the interests of either Italy or Albania. coins, was facing difficulties in building a modern money economy, and With the signing of this agreement Mussolini promised that he would Zogu understood his country needed a national bank. The easiest way to make a gift to Ahmed Zogu of several million lire, and Italy would achieve this was to establish an economic relationship with a strong provide significant assistance to develop the Albanian military and country. Surrounded by pro-Italian cabinet members and convinced that economy. Zogu‟s government now became dependent in every way on Britain was standing behind Italy in order to offset the support France the Italian plans towards Albania. At the same time, it was a fruitful was giving to Yugoslavia, King Zogu openly announced his intentions strategy to balance the strengths of the adversaries in the Balkan to cooperate fully with Italy and turned his back on the Yugoslav conflicts. However, with Albania so firmly planted on the side of Italy, government who had brought him to power. Thus began a fourteen year Yugoslavia tried to assuage her feelings of insecurity by causing trouble period (1925-1939) of Italian companies pouring wealth and resources at Albania‟s northern borders for the next two years. into Albania to reconstruct this poor agrarian country. In the spring of In 1928, with the Yugoslav troops threatening at the northeastern 1925 two important concessions were signed with Italy; the first was the border, Ahmed Zogu declared in front of the House of Commons his right to found a national bank and the second was the approval of the intentions to become the king of Albania. Italy immediately began to establishment of an Italian company (SVEA), to develop the Albanian throw monetary support his way. To bolster the Albanian economy and economy. transportation infrastructure, Italy signed another agreement with The National Bank of Albania (Banca Nazionale D‟Albania) was in Albania in June 26, 1931. In it, Italy offered to subsidize the Albanian truth an Italian bank operating under Italian law and its reserves were in budget by extending a loan of one hundred million gold francs (L Rome. This institution offered financial services to the young 6,600,000). These new measures were taken to make the Albanian government that some other financial institutions did not; however, economy more stable by balancing the country‟s budget and facilitating through the agreement, the Italians had the right to keep the majority of public works. By this time, Italy had established a committee with four shares (51% against 49% to the Albanians). This made it possible for an members which had a similar role to that of SVEA during the late unexpected development whereby the Italian banks secured the majority 1920‟s. This commission monitored the financial affairs of all of title and deeds through fraud and corruption. When discovered, this ministries, and ironically, Italian members of the committee had a veto caused a scandal and resulted in the resignation of the Albanian finance power on outlay in order to ensure that Italy had enough financial minister, who, it was revealed, had been awarded one million gold control to check corruption. However, this agreement did assure a francs for committing this fraudulent activity on behalf of the Italian positive relationship between the two countries for years to come. government. Unfortunately, it did not end there, the bank funds had Through the years, Albania accepted a greater number of Italian been administered by the Società per lo Sviluppo Economico advisers, some to exercise even more authority than before, and in the dell’Albania (SVEA), the development company to improve the same vein, agreed to install a number of Italian technical experts, whose
======21 ======
advise was not solely restricted to financial and economic matters; they countries. Indeed, from Italy‟s heel to Albanian gulf of Vlora, it is only also consulted on public works and oil concessions around the country. 50 miles. As far back as the crumbling of the Ottoman Empire, Italy had At every turn, the Italians continued to agree to extend their manpower begun to pursue an aggressive role towards controlling Albania. At that contributions and financial assistance in all areas of Albanian economy. time, the Albanian territory was a war-torn nation, incapable of Italy‟s generous support was so impressive that they even forgave a loan defending herself and on the verge of being partitioned by neighboring of 100 million gold francs, of which only 20 million had been paid back countries. Besides Italy, Serbia, Greece and Bulgaria all had self by the Albanian government, when this agreement was signed in June, aggrandizing plans involving the Albanian Territory. It should be 1931. Paradoxically, a new loan of nine million gold francs was made, emphasized that Italy has always pursued a policy of colonization and plus another three million that Mussolini offered spontaneously in 1935. annexation of the Albanian nation. So it seemed “business as usual” to Furthermore, the Italian government granted another loan of about ten step in and take a “fatherly” role in 1925. The desires of the principle million gold francs which was for the development of agriculture, to be Albanian elected officials, who wanted to rely on a foreign power from payable in five years; this loan had only a 1% interest, made possible by which they could take loans and bring the Albanian economy to its feet, a guarantee from the Italian oil concession in Albania which was already matched perfectly with Il Duce’s plans. Since coming to power reaping huge profits. Topping this, Italy granted another loan of three Mussolini had pursued a strategy based on invading weak countries and million gold francs, this time interest free, to be used for the profiting from their resources. Albania was an especially prized plum. establishment of the tobacco monopoly in the country; this amount had First, its strategic geographic position provided a perfect bridge to to be liquidated in a expand Italian Influence in the Balkan Peninsula. Secondly, The Italian period of fifteen years with a minimum of 200,000 Lire paid each year. Dictator wanted to control the Adriatic Completely and having Albania Lastly, Italy offered a loan of 40 million gold francs in annual under his protectorate would give him the right to control the Straights installments of eight million gold francs, with the money to be spent on of Otranto and thereby secure the entire eastern coast of Italy from the construction of public works which would be monitored by the imminent attack. Thirdly, control of these straights also afforded Italy Italian specialists. Thus, with one loan after another, the Italians had control of the Yugoslav navy and international trade in and out of the their fingers fully into every segment of the Albanian economy. Adriatic. When Italian troops invaded Greece on October 28th, 1940, it A particularly important project to the Albanian economy was the became abundantly clear that this strategy had worked. Fourthly, North construction and modernization of the port of Durres as a result of an Africa was on the top of the list after Albania to be controlled and agreement made in Rome between the two governments. The structure without a full control of the western Balkans it would have made of the harbor and the infrastructure was improved considerably after the impossible to achieve this objectives in North Africa. At first, Mussolini Italians took entire control of the construction of the main section of it. was willing to collaborate, as he had done in the past, with the Yugoslav In addition, another agreement was signed in 1936 allowing Italy‟s government and offered them a piece of the Albanian pie. Il Duce interference in, or regulation of, Albanian Finance, customs, revenues, always had the idea of triumphant foreign policy that would challenge exports and imports through this and other ports, which channeled even the world and he dropped negotiations with Yugoslavia. Italian Policy more profits back to Italy. One of the most lucrative industries in the towards Albania was never based on altruistic principles. It was not country was oil: it was managed after WWI by British Petroleum until really about making a contribution to the economy, but was rather more the Italians began to move into this sector in 1920. about securing the Italian interests across the Adriatic and waiting for Eventually, 300,000 Italian émigrés came to settle in Albania. Italian the perfect moment to declare full authority over Albania and its schools opened everywhere and the major cities of Albania were given neighbors. The Assistance Italy offered consisted of giving with one Italian names. The outcome of the Italian interference was really a de hand and taking double the amount with the other. The relations with the facto colonization of Albania which had its positive impact in regards to Italian government, as Zogu sorely discovered, were not at the level of development of the import/export trade in the interwar period. Mussolini genuine friendship. By 1939, the Italian ally was distrusted more than once declared, “Italy‟s policy in Albania is quite clear and absolutely the enemy. straight forward. Its sole object is to preserve and to respect the The Italian Invasion Begins; the brake of the alliance (April 7th, 1939) independent status of this small country, which for centuries has lived in In a matter of months Mussolini would decide to invade Albania, friendship with us” it would take another three years to reveal the true resulting in a complete destruction of the entire infrastructure Italy had intentions of Italy towards Albania. Unfortunately, the small country of so carefully built. By the end of 1938, with the alliance between the two Albania could not have been stabilized and would have sunk into countries starting to crack and with a new government being elected in anarchy had Italy not stepped up to take the helm of this newly formed Yugoslavia, Mussolini was inspired to achieve, with considerably less nation. effort, his intentions against Albania. For Mussolini, the Balkans, Italian contributions to every aspect of Albanian economy and culture offered tremendous mineral wealth and strategic geographical position, completely transformed Albania in a matter of two decades. Thanks to but more importantly, he wanted to keep pace with his German buddy the Italian assistance the total exports in 1938 amounted to 10.2 million who had already annexed the Sudeten lands and Czechoslovakia. To gold francs and the principal items were crude oil, cheese, eggs and justify the invasion, if only to themselves and Germany, Italy prepared a livestock. Imports exceeded 18.9 million gold francs, and consisted of report analyzing the importance of the Albanian Territory, and plans for textiles, cereals, petroleum, machinery and sugar. Finally, in 1938 the its reclamation. It would take less than a year for Albania to be Italian government implemented a generous renegotiation of the SVEA completely overwhelmed and gutted by its former ally, Italy. Mussolini debt of 28 million francs of penal interest were written off. Italians continued in his intentions to invade all of the countries bordering shared their experience and expertise to bring “western” values to Albania, and never wanting to be considered a second string ally of the Albanian society. Italy introduced its own education system in axis. accordance with the ideas of Mussolini and how the youth should be In Rome, indignation stemming from the jealousy of the German educated. There was even a delegation sent in 1937 to advise King Zogu expansion in Europe preoccupied Mussolini who wanted to maintain an on organizing youth committees similar to the fascist groups in Italy. By equal position in the “Pact of Steel.” The Italians continuously refused the mid 1930‟s, Albania‟s bargaining position was nil and Italy had to revise their demands addressed to King Zogu and Zogu would not almost subsumed the Albanian budge. Twice, King Zogu did not accept four requests made by the economy and culture. Yet, Italy, under the glare of disapproving Italian foreign minister, Count Ciano. The first was the complete control international eyes, was still threatened by the possibility of Yugoslav of the infrastructure including ports, airfields and roads to be used in a patronage. situation when the Albanian sovereignty was in danger. Zogu insisted Italian Strategic interests that such an extension of the Italo-Albanian alliance was not acceptable, Any contributions Italy makes to the Albanian economy are and have and that Italian troops should enter the country only with the explicit always been based on the interest in the geographic positions of the two request of the Albanians themselves. The second request was to have a
======22 ======
secretary general in every ministry of the administration. Zogu wanted support had already dried up. And as for “preserving peace in the Italian staff members to be present only on an ad hoc basis. The third Balkans,” the Italians had merely blown apart a very fragile time of was the request to give full civic and political rights to Italians in Balkan quietude. As a French Journalist once said, “Pays Balkanique, Albania. Zogu repeatedly opposed the idea of having foreign citizens to Pays Vulcanique,” peace in the Balkans is like a “peaceful” volcano. be part of the Albanian parliament, but he supported the idea of civil rights. The fourth and final request was to promote the Italian legation to an embassy, which was only a change in protocol. It should be pointed out that the King‟s family was celebrating the birth Bibliography of the prince named Leka, on April 5. Having to deal with these political difficulties at this time, Zogu felt betrayed and could not stop his tears of disappointment. Meanwhile, a large number of people surrounded the 1. Qosja, Rexhep. “La Question Albanaise.” (Artheme Fayard, Paris. king‟s palace and requested weapons to fight the Italians. Zogu sent a 1995.) telegram to Mussolini requesting to reopen the negotiations and wanted 2. Redlich, Marcellus Donald Alexander R. Von. his old friend, General Pariani to be sent to Albania to direct the i) “Albania Yesterday and Today” (Albanian messenger, Worcester, negotiations. Instead, Mussolini retorted with a fierce message saying MA. 1936) that Zogu should send a representative to meet with General Guzzoni at ii) “The Unconquered Albania.” (International Courier, Cincinnati, OH, the shores of Durres (the site of the invasion). Realizing the irony of this 1935) offer, on the eve of April 7th, two hours before the invasion, the royal 3. Kirkpatrick, Sir Ivone. “Mussolini, Study of a Demagogue.” family, under Zogu‟s supervision, left Albania and (Odhams.1964.) immigrated to Greece. This was severely difficult for the queen who had 4. Marmullaku, Ramadan. “Albania and the Albanians.” (Christopher delivered Prince Leka only two days before. On the same morning, Hurst. 1975) Count Ciano directed a flight operation over Albania spreading leaflets 5. Schuman, Frederick L. “Night over Europe. The Diplomacy of calling upon the people to demonstrate friendship to the Italian forces. Nemesis, 1939-1940.” In the port of Durres the first invasion faced some resistance, but in the 6. Smiley, David. “Albanian Assignment.” (Chatto and Windus. 1994.) other ports the Italians disembarked quietly and without a problem. At 7. “Kosovo: The Evidence.” (September, 1998.) two a clock the same day, King Zogu addressed the nation and called 8. Ash, William. Pickaxe and Riffle. “The Story of the Albanian upon all the people to unite the fight for the freedom of their beloved People.” nation. Unfortunately, no one organized this effort and there were only (Howard Baker. 1995) pockets of resistance here and there. For almost comical Italians, this was essential. The capture of Tirana, the capital, was of primary importance to Mussolini and he was continuously asking how long it Anonim would take to reach it. In the first stages of the invasion, confusion ruled the Italian forces. They had a lack of radio communication and the troops could not report their positions before advancing. Furthermore, the specialist units were not prepared for the tasks they undertook in the invaded territory, and there were motor-cyclists, truck drivers and even Absurditet s’ka kufi generals who could not do their jobs. Often the roads were blocked by broken vehicles and the generals threw up their hands. But still they Netëve bore on to overthrow the Albanians. When they finally arrived at the Veshtroj qiellin capital, the streets were surprisingly empty, with no resistors in sight. Plot yje There are several reasons why King Zogu was not willing to use force to Me dëshirë confront the Italian troops. First, Zogu, did not have the support of the Shpresë neighboring countries, Yugoslavia and Greece. Both of these countries Mos shof did not want to supply armament to the Albanians, as they had been Ndonjë ufo paqësor scared off by the Italian military capabilities. Secondly, the Yugoslav Që të zbresë army declared that they would not enter the Albanian territory unless E ta ndryshojë këtë botë there was conflict in a Fifteen mile radius of the northeastern border. Aq të mbrapshtë However, Yugoslavia was restrained from entering into Albanian Aq përverse territory by a previous agreement with Italy. Thirdly the Albanians Të dëgjenerueme showed little interest in fighting under the leadership of King Zogu. In Që ka humbë fact, many Albanians spent their first week under Italian occupation Nocionin e Zotit debating whether Zogu was worth keeping as king. Zogu‟s regime had Dhe njeriu failed to keep control of the local leaders because Italy had found a way Kërkon të ngrihet to eliminate Zogu as a middleman and finance these “chieftains” Mbi krijuesin e tij hyjnor directly. Whatever resistance there was to be, it would be waged by Për tta shpallë vetën communist groups that fought tirelessly throughout the war. Mussolini Zot was able to find a pretext in order to make his strategic invasion Idhull legitimate and as necessary as possible even from the Albanian point of Mbi tokë. view. The Italians pretended that in order to preserve peace in the Absurditeti s‟ka kufi Balkans it was important to overthrow the Zogu regime. It was E mjera njerëzi ! interesting to see an Italian puppet become their number one enemy 14 years later. Zogu explained, “I knew what Italians were after and I prevented them from getting control of the country by peaceful means…international politics left us no other choice to come to an Poezia asht shprehje e natyrshme understating with Italy. But the megalomania of the fascist regime made us certain that one e shpirtit te shqiptarit day we should have to fight to defend ourselves.” Interestingly, count Ciano and his clique never really had to depose Zogu as his Albanian ======23 ======
ftohtë, se mund t‟i dukej se kishte kapur nga gryka një revolver. Po sikur t‟í plaste aty? Vuante nga oklofobia, kishte druajtje nga armët, jo nga vrasja e të tjerëve me to. Do të dënoheshin personalitete të vendit, burra që i bënë ballë luftës si patriotë dhe drejtuan situatat. Kundërshtarë ishin, por u ishte dhënë roli i armikut tani. Me pushkatim, dëgjohet një zë: Kol Tromara, Alizoti… Hurshiti… Konstandin Kote… Leka, Merlika, Golemi… Terenc Toçi, Zef Kadarja… Borshi… Valteri… Omari… Cani… Përmeti, Daut Çarçani, Gustav Mirdashi… Me burgime të rënda: Koço Kota, Xhevat Korça… Vrioni… Cara, Leskoviku… Jakov Mile, Mihal Zallari, Lazer Radi… Gjergj Bubani, Libohova… etj. Duartrokitje si batareja e plotonit të pushkatimit. Prapë gjyq tjetër, pushkatime prapë, dy anëtarë të Regjencës në vitet 1943-1944, personalitete të kulturës, Lef Nosi dhe Pater Anton Harapi, si dhe kryeministri i asaj periudhe, Maliq Bushati. I hedhin kufoma në Shkrimtarët e dënuar me gropën e përbashkët në “Kodrën e Priftit” me të pushkatuarit e Gjyqit Special në Teatrin Popullor, me atë lozhën me kadife të arkivoltë, ku vdekje, ja fjalët e fundit rrinte në gjysmëterr Enver Hoxha dhe ndiqte aktet. Dhe një dramaturg, dom Ndre Zadeja, autori i melodramave për skenat e Janë plot 199 shkrimtarë e artistë, ish-anëtarë të Lidhjes së Shkrimtarëve teatrove në Shkodër dhe Tiranë: “Rozafa”, “Ruba e kuqe”, “Rrethimi i dhe Artistëve, të cilët përfunduan në burgjet komuniste dhe 50 të tjerë të Shkodrës”, “Ora e Shqipnisë”, “Hijet e zeza”, një pjesë të të cilave i pushkatuar, të varur, të vdekur në tortura, pa varre. T‟i rendiste gjithë kompozoi Mikel Koliqi, kardinali i ardhshëm dhe i vetëm, por që e kaloi këta emra, nuk ishte e thjeshtë për shkrimtarin e poetin Visar Zhiti. jetën internimeve e burgjeve, edhe ngaqë ishte vëllai i shkrimtarit të Çdonjëri prej tyre e kthente pas në kohë ish-të burgosurin e mbijetuar, njohur, azilantit politik në Romë, Ernest Koliqit. atëherë kur me shpatulla shtynte vagonët e mbushur me minerale dhe 9 veta ishin, i detyruan të hapnin gropën e tyre dhe i hodhën njëri mbi fshinte ku të mundej ato copëza poezish që shkruante në qelinë e errët. tjetrin. “Panteoni i nëndheshëm ose letërsia e dënuar”, një botim i shtëpisë Dhe do të vazhdonin gjyqet nëpër salla kinemash, auditorë të shkollave botuese “OMSCA-1”, është një homazh për të gjithë ata shkrimtarë e të larta, në tempuj të fesë, në oborre lagjesh, në Shkodër, Durrës, Berat, artistë, të cilët u bënë shënjestër e diktaturës. U dënuan me burgje, Vlorë, Korçë, Kukës… ky do të ishte teatri i ri, i vërtetë, i realitetit internime, pushkatime e varje pa gjyq. Ka qenë një kërkim i gjatë dhe i socialist, me ankthe dhe emocione të tmerrshme, nga ato që kur dhimbshëm për Zhitin, i cili është munduar të nxjerrë nga “libri i s‟përftohen dot nga arti, merren nga krimi. dhimbjes” ngjarje tronditëse, që kanë bërë bujë në kohën e tyre, apo që mbetën të fshehta. Histori makabre dhe fjalë të fundit të viktimave. Po si mund të shkruhej në burg? “Panteoni i nëndheshëm” është një homazh, por edhe një akuzë për të gjithë ata që u bënë palë në gjyqet-farsa të shkrimtarëve e poetëve. Ku i fshihnin, vërtet? Pabesueshëm. Kudo dhe asgjëkund. Ishte një “Panteoni”, i cili i vjen lexuesit në botimin e tij të dytë, hap edhe një aventurë e gjatë dhe e rrezikshme, një profesion më vete, për të cilin debat mbi atë që quhet “letërsia e dënuar”. A është shkruar letërsi në kam rrëfyer në burgologjitë e mia, se edhe burgu me kampin e punës burg, a ka pasur ajo vlera? Shkëpusim pak faqe nga libri i Zhitit. Mes kanë veçantitë e tyre, edhe pse të burgosurit janë ata që vuajnë njëlloj. listës së të burgosurve, të torturuarve, të arratisurve, po shkëpusim ata Edhe lejohej të shkruaje, por edhe nuk duhej. Kontrolloheshe shpesh që u dënuan me pushkatim e që varret ende nuk u dihen. a.m dhe rreptë dhe ridënoheshe, po të të gjenin një shkrim kundër, jo më roman, ekspertizat e të cilave i bënin shkrimtarë të realizmit socialist, jashtë burgut. Të burgosurit mund të mbanin ndonjë fletore, çonin letra TEATRI I VËRTETË I VRASJES: në familje, në çdo muaj, por të hapura. Po të donin, mund… të denonconin. Një pjesë e kishin detyrë. Duke u shfrytëzuar rrethana të Teatrot e pakta të Shqipërisë së re po shndërroheshin në salla gjyqesh të tilla etj., të burgosurit shkruanin, delironin etj., madje edhe në kampet e hapura, kudo, në të gjithë vendin. Në Teatrin Popullor në kryeqytet, do punës, ku nuk kishte kohë për asgjë dhe krijimi ishte një sakrificë e të luhej një tragjedi e re, pa mbaruar ende Lufta e Dytë Botërore, kur në tejme. Zbraznim mall dhe brengë, vetmi dhe mbyllje, me poezi kështu, pushtet sapo kishin ardhur komunistët. si ofshama e ëndrra. Lavdërohej Shqipëria e vjetër për t‟iu kundërvënë Mars-prill 1945. Në skenën e mbetur bosh u vendos trupi gjykues, jo me së resë dhe mes tyre fshiheshin poezitë me temën drejtpërsëdrejti të aktorë, por me ushtarakë të tmerrshëm si Koci Xoxe, Hysni Kapo, Bilbil burgut, kurse me prozën (më shumë ajo lëvrohej në burgun e Burrelit, Klosi, me anëtarë juristin Halim Budo edhe mjekun Medar Shtylla, me ku të burgosurit nuk i nxirrnin në punë), shpaloseshin subjekte historike prokuror Bedri Spahiun etj. Në lozhën lart, në gjysmëterrin e kadifenjtë, e legjendare, ose i arratisnin personazhet në vende të tjera e sisteme të ku zakonisht rrinte autori, qëndronte vetë ai, diktatori i ri, Enver Hoxha, tjera, në nazizëm, duke shkuar deri në Afrikën e Jugut ose shkretimeve duke vëzhguar me imtësi zhvillimet në skenë. E kishte monoklin aty të tejshme. Shpesh, mbi kapakët e fletoreve dhe të blloqeve vinin emra pranë? Teksa zgjaste dorën për ta marrë, mbase ndiente një si dridhje të shkrimtarësh të huaj, gjoja ishin përkthime, por që ndërkallnin metafora
======24 ======
ekzistenciale, të mbijetesës dhe shprehnin realitetin diktatorial. Të parin meshtar pushkatuan dom Lazër Shantojën. Pa mbaruar Lufta e Shkruanim dhe në pjesët e bardha anash gazetave, në thasë çimentoje, Dytë Botërore, kur nuk ishin bërë as 100 ditë që kishin marrë pushtetin paketa bosh, letra cigaresh, copa çarçafi etj., dhe më shpesh në mendje. I sundimtarët e rinj. Njohës i shumë gjuhëve, të gjalla e të vdekura, fshihnim kri(ji)met tona ku të mundnim, duke u ndërruar vendet, që t‟u përkthyes i Gëtes, i Shilerit dhe Leopardit, esperantisti i parë shqiptar, shpëtonim kontrolleve dhe raportimeve, herë në kashtën e dyshekut, autor shkrimesh nëpër gazeta dhe revista të kohës si “Lajmëtari i Zemrës pastaj mes zheleve, brenda në opinga, te pagurja e vajit, nën dhé, në së Krishtit”, “Kumbona e së diellës”, “Ora e Maleve” etj., orator dhe minierë, me mënyra që ende s‟i di kush, i rikthenim për t‟i pasur nëpër humorist. thasët tanë. Ata ishin studioja e përçudnuar, biblioteka e fshehtë, arkivi i Në fakt, pushkatuan gjysmën e tij, se gjysmën tjetër të trupit, duar dhe çmendur. Dhe kishte raste që arrinim t‟i shpëtonim, i nxirrnim jashtë, këmbë, ia kishin prerë me sharrë gjatë torturave. Duke e mbartur policët, duke u bërë kontrabandistë të krijimeve tona. në të zbardhur të 5 marsit 1945, skuadra e pushkatimit zbrazi armët mbi atë gjysmë, s‟dihet në ç‟gurishtë në Tiranë. Gjysma tjetër e tij ishte e papushkatueshme.
At Anton Harapi Sociolog dhe prozator, autor i një “Lahute Malcie” në prozë, “Andrra e Pretashit”, që teksa shpalon virtyte shqiptare, i bashkëngjit dhe ato gjuhësore, që do të përthellohen te “Vlerë shpirtnore”, “Shqiptari dhe bota e tij” dhe “Valë mbi valë”. Problemet dhe mënyra se si i shtron, stili i vrullshëm, etika e lartë europiane, apeli për një rimëkëmbje të breznive dhe kombit e të unitetit, i japin kumbim aktual. Kur e çonin drejt pushkatimit, nuk binte asnjë kambanë, ndërsa ai kujdesej udhës që zhguni të mos i bëhej me baltë. - Po ti baltë do të bëhesh, – i tha oficeri i pushkatimit. - Por të shkoj te Zoti, te vdekja ime, sa më i pastër, siç isha gjatë jetës, – tha Njeriu i shenjtë.
At Gjon Shllaku Një vit më pas pushkatuan dhe intelektualin e lartë, at Gjon Shllaku, i edukuar në liceun “Illyricum” të françeskanëve në Shkodër, që më pas do të merrte leksione në tri universitete: në Holandë, Belgjikë e Francë. Laureohet në degën e Filozofisë në Sorbonë, Paris. Botoi në revistën “Hylli i Dritës”. Batareja e plumbave shembi gjithçka. Terr.
Nikollë Gazulli Autor fjalorësh, i më të mirit të fjalëve të rralla dhe i atij onomastik etj., Nikollë Gazulli, vepra e të cilit përmendej, por jo emri, sepse e vranë, pa gjyq fare, i rrethuar nga bandat komuniste, ra si martir në një shpellë, ku ishte futur për t‟iu shmangur terroristëve të kuq. Nuk ka varr. As shpellën. Por jo kujtesën e fshehtë të kohës. LETËRSIA, PARA SKUADRËS SË PUSHKATIMIT Mark Dushi Me masakër kishte nisur: Mbledhës i folklorit, mitologjisë dhe legjendave, i leksikut dhe 17 nëntori i 1944-ës, që do të shpallej si dita e çlirimit të kryeqytetit, toponimeve, Mark Dushi, që ka lënë në dorëshkrim mjaft vepra, edhe kishte nisur me masakër. Një varrezë masive në katin e nëndheshëm të arkeologjike për kryeqytetin e rrethinat, u burgos, u torturua dhe e hotelit “Bristol”, kufoma plot. Gjumi i vdekjes dilte nga ai hotel dhe pushkatuan kur ishte 46 vjeç. përhapej kudo. Ky s‟ishte ag, por gjak i derdhur… E vranë një nga gazetarët më të njohur, Nebil Çikën, dy vëllezërit e shkrimtares Musine Aleksandër Sirdani Kokalari, Muntazin dhe Vesimin, dhe kushëririn, Syrjanë, të shkolluar Mbledhës folklori, studiues pasionant, autor i mijëra faqeve në në Europë, themelues të shtypshkronjës “Mesagjeria shqiptare”, ku u dorëshkrim, u torturua nga oficerët e fitimtarëve dhe trupin e copëtuar e botuan kryevepra botërore. Mjaft, lëri librat, kanë vrarë intelektualë të shëtitën andej nga Kopliku për të llahtarisur njerëzinë. E goditnin me tjerë: Ali Panariti, Anton Fekeçi, Jakup Deliallisi, Akil Sakiqi, Lluka sfurk, e bënë vrima-vrima si t‟i kishte rënë breshërima e plumbave, dhe Xhumari… e vërvitën në një gropë të zezë. Të vëllanë e tij, Marin Sirdanin, folklorist dhe shkrimtar, e vunë në bankën e të akuzuarve dhe e Dom Lazër Shantoja dënuan… me djegie të mijëra faqeve të dorëshkrimeve të tij, një gjysmë
======25 ======
shekulli punë. diktatori i ri Enver Hoxha. “Pushkatim!” – ulërinte gjenerali partizan, Terenc Toçi Bedri Spahiu, i cili kishte pushtuar dhe vilën e Terencit, duke e shtyrë në Dhe një arbëresh… Terenc Toçi (Terenzio Tocci), nga Strigari i Zef bodrum familjen e tij. Po biblioteka e tij, mijëra vëllime, botime edhe të Serembes, që u shkollua në Shën Mitër, në kolegjin iluminist të De shekullit XIV, edhe pergamena? Të 17 vetat i hipën në një kamion të Radës. Kishte ankthin e dheut amë, të lirisë së tij dhe erdhi në Shqipëri e mbetur nga lufta. Ishte prilli ‟45. Dhe një gropë e madhe, e ngriti Flamurin një vit më parë se Ismail Qemali. pamëshirshme si krimi. Në muzg qëlluan mbi ta, breshër plumbash. Dhe Kryengritës nga natyra, i edukuar me frymën e fisit të vet, që nxirrte mbas 50 vjetësh, kur kishte rënë perandoria komuniste, u gjetën skeletet kryengritës të çartuar që i pushkatonin, laureohet për jurisprudencë në e tyre. Shkroi dhe media italiane, ajo arbëreshe patjetër. Universitetin e Urbinos në fillim të shekullit XX, punon në Romë, merret me “çështjen ballkanike” dhe vendos të luftojë me armë për Sabiha Kasimati vendin e të parëve. Bashkohet me djalin e Garibaldit, përbashkuesit të Dhe një grua, o Zot! Sabiha Kasimati u pushkatua me pedagogët e Italisë, garda e të cilit kishte qenë arbëreshe, dhe kurdisin një plan: Institutit të Shkencave të Natyrës, ku punonin elita shqiptare, themeluar Terenci do të shkonte në Shqipëri, në Veri, do të kryesonte Kuvendin e nga fizikani e matematikani prof. Selaudin Toto, që kreu studimet në Besës në Orosh për të krijuar një qeveri të përkohshme, kurse djali i Universitetin e Torinos, erdhi në atdhe, u zgjodh deputet… dhe e Garibaldit, Riçoti, do të zbarkonte në bregdetin shqiptar me vullnetarë pushkatuan. Zonja Sabiha Kasimati, shefe e sektorit të zoologjisë, italianë, që do të sillnin armë. hulumtuese dhe studiuese e faunës ihtiologjike detare dhe liqenore shqiptare, s‟mundi ta botonte veprën e saj të gjerë, sepse guxoi dhe akuzoi Enver Hoxhën si diktator. Arrestohet midis 81 intelektualëve antikomunistë për hedhjen e bombës në Ambasadën Sovjetike dhe pa gjyq pushkatohet mes 22 të tjerëve. E vetmja grua… Po në skuadrën e pushkatimit kishte grua?
Trifon Xhagjika Dhe do të vazhdohej me poetët. Do të pushkatonin babanë bektashian, Ali Tomori, Manush Peshkëpinë dhe… …biri i një familjeje të thjeshtë në Zagori, Trifon Xhagjika, pasi kreu studimet e larta, shërbeu në ushtri. E arrestuan në grup më 1963 dhe po atë vit e dënuan me pushkatim. 31 vjeç. Gjatë gjyqit u dëgjua një zë nga salla: “Kokën lart!”. Ishte i vëllai, mjek, e arrestuan edhe atë menjëherë. Dhe ndodhi ajo që s‟kishte ndodhur, Poeti shpërtheu në vargje, aty në bankën e të akuzuarve dhe me Sipër : Lef Nosi, Pater Anton Harapi, X Y……….., disidencën e profecisë i akuzoi të gjithë, njerëz, kohë, atdhe: E pashë të dënuar me vdekje. Atdheun lakuriq,/(vetëm pa miq e shokë)/ mundohej të këpuste një degë
dafine. 30.000 kryengritës shqiptarë ishin gati tashmë, por ndihma nga bregu “Atdheu është lakuriq”, me këtë titull do të botonim librin e tij të parë tjetër po vononte padurueshëm. Plani qe penguar… Qeveria italiane… me vjersha, pas rënies së diktaturës, do ta përgatiste liriku Jorgo Bllaci, Europa… s‟dihej si e qysh. Arbëreshit i hipin xhindet, inatin shqiptar e ish-i burgosur, dhe punonin së bashku në shtëpinë botuese “Naim zbraz dhe në gazetat italiane. E ç‟të bëjë tani për Shqipërinë? Themelon Frashëri”. Po ku është varri i Trifon Xhagjikës? Balta s‟tregon asgjë… në Romë “La Rivista dei Balcani” dhe shkon në Shkodër, hap tjetër gazetë me emër mali, “Taraboshi”, mbron Shqipërinë duke u sulur mbi Vilsoni dhe Genci këdo, edhe mbi Romën, megjithëse Italinë e mendonte aleaten e Dy emra si në një baladë, i pari perëndimor, i dyti ilirik, dhe ishin nga natyrshme të dheut amë. Nën shembullin e Pashko Vasës, boton Bërzheshta e Librazhdit. Kishin lindur në të njëjtin muaj, në mars, më “Shqipëria dhe shqiptarët”. E thërrasin në Itali, ushtar në frontet e Luftës 1948 Vilson Blloshmi dhe më 1941 Genc Leka. Shokë të dy, të dy së Parë Botërore. Nxjerr revistën e re “Italia dhe Shqipëria”. Lidhet me poetë. Edhe vdekjen do ta kishin në një natë, më 17 korrik 1977, tek e Ahmet Zogun. Merr detyrën e Prefektit në Korçë, pastaj drejtor i Zyrës njëjta gropë, ndanë një përroi… Lexonin, shkruanin, mësuan së Shtypit në Tiranë, deputet i Shkodrës, Konsull i Përgjithshëm i frëngjishten autodidaktë dhe përkthenin, vargjet e kujt?, të Bodlerit, Shqipërisë në Egjipt, kryetar i Kasacionit, Sekretar i Përgjithshëm i Verlenit etj., poetë të mallkuar, siç do të ishin edhe vetë, me kuptimin Republikës Shqiptare. Katër vajzat e tij studionin në Tiranë. Dhe beson real të mallkimit. Punonin në fshat dhe i dënuan për sabotatorë. Por dhe te fashizmi, ashtu si Croce dhe D‟Anunzio, “rilindësit garibaldinë”. E për ato që shkruanin. Ato janë sabotimi i vërtetë. Le të dukeshin të mendonte dhe si zgjidhje për Shqipërinë dhe çështjen kombëtare. pafajshëm, por a ishin ndryshe nga të tjerët? Pushtimi italian e bashkoi Kosovën, po ëndërronte Çamërinë, ndërsa e Teksa mureve të rrugës poshtë shtëpisë së tyre shkruhej “Armiku më i dënoi sulmin ndaj Greqisë. Me nazistët gjermanë nuk u përzje, por rrezikshëm është ai që harrohet”, urdhrat e pashpallur vinin se armiku erdhën partizanët dhe ai s‟iku, s‟kishte pse, se me këdo që vinte, ai më i rrezikshëm është ai që mendon. (…ç‟do të thotë Vilson Blloshmi punonte veç për Shqipëri. Kështu tha dhe në gjyq, kur e nxorën të lidhur me poezinë “Saharaja”? Që edhe këtu jeta jonë është shkretëtirë? bashkë me personalitete të tjera, aty te kinema “Savoja”, që ishte bërë Shkretëtirë do ta bëjmë edhe atë. Po Genc Leka, që na u këndon zogjve Teatri Kombëtar, në një nga lozhat e së cilës vëzhgonte me monokël ======26 ======
shtegtarë, do të shtegtojë dhe ai, por s‟e lëmë ne të arratiset. Te shoku i shkretëtirës ta flakim…) Akt-ekspertizat e poezive të tyre i bënë Thanje të njerëzve të shquem shkrimtarë të realizmit socialist, që, për ironi, edhe një grua me emër perëndeshe latine, me hark në dorë, i cili i shndërrohet në pushkë në e të pashquem skuadrën e pushkatimit, dhe tjetri me një shpend grabitqar në mbiemër, E ardhmja ndikon mbi të tashmën aq sa e kaluemja. Nietzsche që klith kobshëm epitafe në ajër. Kjo mynxyrë do të ishte dënim dhe për ta: gracka e diktaturës për të pasur sa më shumë bashkëfajtorë. Ndërsa Krimi asht një lloj sëmundje, prandaj duhet trajtue si e tillë. Gandi me gjyq, edhe pse të dënuar me pushkatim, u hiqet edhe e drejta elektorale për 5 vjet, për pas vdekjes pra. Por të drejtën që ne t‟i Falja asht cilësi e trimit, dhe jo e frikamanit. Gandi kujtojmë si poetë, nuk e hiqnin dot…. Kush e pranon injorancën e tij e shfaq një herë, kush nuk e pranon e shfaq përherë. Proverb Kinez Havzi Nelaj I fundit, i dënuar me varje në të gjithë perandorinë komuniste, poeti nga Të lindësh injorant asht e pranueshme, të mbetësh injorant asht Kukësi, Havzi Nelaj. Një vit para se të shembej Muri i Berlinit, më fatkeqësi. Anonim
1988, u ngrit trekëmbëshi i drunjtë për të, brenda në qytetin verior, mu Vetëmburrja asht një aftësi e injorantit. tek stacioni i autobusëve, ku prisja gjatë dikur, të gjeja një mjet për të shkuar pas maleve, ku isha mësues. Edhe Havzi Nelaj kishte qenë Tragjedia e jetës asht se bahemi pleq shumë shpejt, dhe të mençur mësues dhe ishim njohur në burg bashkë. Shtynim vagonët me mineral shumë vonë. P. B. Franklin si skllevër dhe kisha pasur rastin të flisnim pak dhe… për poezinë. Mendjet e mëdha hasin në kundërshtime t‟ashpra nga ana mendjeve Çuditërisht. Kishte një si buzëqeshje të përhershme në fytyrë, duhej të mediokre. Ajnshtajn ishte mirësia e tij e pikëlluar, dhe kokën e mbante të anuar paksa nga njëri sup… si e të varurit. Pasi kryen shkollën pedagogjike në Shkodër, Kush bahet mik i të gjithëve, nuk asht mik i askujt. Shopenauer
Havziu do të shkojë të punojë në Mat, por bëhen shkak disa vjersha dhe Njerëzit që fillojnë ë të hypin shkallët me vrap i len fryma pa mbriitë në e zbojnë nga arsimi. Dhe prapë poezia do të jetë shkak që e përjashtojnë maje. nga Universiteti, të cilin e vazhdonte me korrespondencë. Dhe vendos të arratiset. Në Kosovë. Por e kthejnë dhe e dënojnë me 15 vjet burg. E Janë shumë ato që nisin me vrapue maratonën, por vetëm një del fitues. çojnë të lidhur me pranga në Spaç… Kur lirohet, nis internimi. Prapë Asht fatkeqësi për një shpend kangëtar si bilbili, që të vlerësohet prej konfliktohet me rendin, madje ka një armë tani, ilegale, dhe e zbraz për një komisioni sorrash. vetëmbrojtje. Edhe poezinë e ka ilegale. Diktatori kishte 3 vjet që kishte vdekur, por jo diktatura. Dhe e varën, 54-vjeçar. Në stacionin e Po t‟u mbush mendja se je një njeri i randësishëm, ke marrë fund e autobusëve, që udhëtarët ta merrnin me vete pamjen e llahtarshme. Ku katandisësh në një njeri të parandësishëm, në hiç. ta çonin? Në të ardhmen? Dhe ishte viti kur po përpëlitej jo vetëm trupi i Janë me miliona shkrimtarët në botë; numërohën me gishta ata që e tij në litar, por edhe komunizmi. Varja e fundit, teksa në kufi qëllonin meritojnë emnin shkrimtar. me armë djem të rinj që donin të iknin dhe i zvarritnin të vdekur. Kur e pyetën një lord anglez se ç‟të bajmë me miliardat e librave që rrijnë stoqe në depot, u përgjigj : Shtroni autostradat! Nga shtypi
Anonim Kush nuk di të kuptojë kohën, nuk e kupton dot jetën, lind e vdes pa e ditë që ka ekzistue. Anonim
POETEVE MARTIRE Merre fati si të vjen, po e kundërshtove kokës sate i bjen. Pop.
Garcia Lorka të rij Te ushtrosh lirisht mendimin tand, kjo asht lumturi. Aristoteli
Lindën në tokën shqiptare Njeriu u kulturuem asht sipëror ndaj injorantit, ashtu si njeriu i gjallë Poetë të rij ndaj të vdekmit. Aristoteli Që me frymëzim Një ditë e vetme e jetueme vlen sa një jetë e tanë. Shopenauer I këndonin lirisë Jetës Miqtë e mbajnë veten të sinqertë, ndërsa anmiqtë janë të sinqertë. Dashunisë Shopenauer Shëndeti nuk asht gjithçka, por pa shendetin gjithçka asht hiç. Dhe ua grabitën jetën Shopenauer Me armë vrastare Besnikëria e bleme me pare, po me pare shkatërrohet. Seneka Barbarët e shekullit njëzet Duej të gjithë, besoju pakëve e mos i ba keq askujt. Shekspir Ranë martirë Për idealin e shejtë të lirisë Ai që vdes i paguen të gjithë borxhet. Shekspir Gracia Lorka të rij shqiptarë! Asht hidhërim i madh, të shikosh lumturinë nepermjet syve të të tjerëve.
======27 ======
Shekspir Kush nuk e pranon misterin e pazgjidhshëm nuk mund të jetë Karikatura nga ALEX shkencëtar. Ajnshtajn
Ndërsa rritet mençuria, zvoglohet mundësia për ta vu në jetë. A. Merandotti Do të varësh ma pak prej së kaluemës, po e pate sigurue të tashmën. Seneka Fati u prinë atyne që e ndjekin me dëshirë, dhe i rropos ata që i kundërvihën. Seneka
Të flasish asht e dobishme por jo për të thanë gënjeshtra.
Injoranti asht i prirun me shpik përbindsha.
Kultura e injorantit ashre gënjeshtra e mashtrimi.
Asht fatkeqësi e madhe per një njeri të mençur me jetue në një mjedis injorantësh.
Mjer ai popull që ka për udhëheqës një injorant.
Demokracia e shfrenueme asht sintoma e degjenerimit të shoqërisë njerëzore. ALEX E shkreta shqipe ç‟po heq Shumë demokraci, shumë anarki.
Injoranti nuk asht i vetëdishëm se asht injorant, sepse asht i mishëruem në injorancën.
Gjithë njerëzit lindin të paditun, duke u rritun ose bahen të mençur ose mbetën vend-numro.
S‟ka ma fatkeqësi ne jete se sa të mbetësh fillikat e vetem.
Kur arrin të mendojsh me i ba keq tjetrit, te keqen ma te madhe ia ke ba vetës.
Një udhëtim prej mija kilometrash fillon me një hap. Lao Tse Zoti krijoi njeriun – Njeriu krijoj Zotin. L. P.
Një filosof që jetoi duke mohue Zotin, në çastin e fundit kërkoi priftin. L.P. Në qoftë se Zoti nuk ekziston, ai duhet krijue. Teng Siao Ping
Ndryshimi midis besimtarit dhe ateistit asht, se besimtari ka shpirt, ndërsa ateisti asht i pashpirt. ALEX Realizmi Socilist Kur të jeshë vetëm sillu sikur t‟jeshë midis shoqnisë. varrmihës i kulturës shqiptare
Njeriu fisnik nuk gjykohet nga pamja, por nga veprat.
I marri e thotë nga një herë një fjalë që nuk e thotë dot një i mençur.
Po t‟ia vesh veshin budallleqeve bahesh budalla.
Thashëthemët jane armët kryesore të intrigave.
E pyetën një plak, pse e perdorte shpesh fjalën “demek” – po demeku- tha - asht shtrati i rrernës.
Ai që hedh gurin e fsheh dorën rrezikon të mbetët pa të.
Edhe plumbi qorr vret.
Lumturia fitihet tuj iu përshtatë jetës dhe jo tuj iu kondërvue asaj.
======28 ======
======29 ======
KALATE SHQIPTARE
Kalaja e Shkodrës nga lart Kalaja e Krujës
Kalaja e Beratit nga brenda Kalaja e e Petrelës
Kalaje e Lezhës Kalaja e Lëkursit
======30 ======