52
ISSN 2309-3455 Social Studies Studime Sociale Vol. 15, No. 2 (52), 2021
Ledia KASHAHU XHELILAJ • Elda TARTARI • Juliana CICI • Emiljan MUSTAQE • Anisa SUBASHI • Geranda MULLA • Joniada HITO • Blerina MUSKAJ • Joniada MUSARAJ • Alida AVDULLARI • Abdylnaser SINANI • Faton MURSELI • Elediona MURATI • Blerina ZAIMI • Brunilda ZENELAGA • Mejola KODRA • Eglantina CENOMERI • Adriana ANXHAKU • Rudina HOXHA DURAJ • Merlina POGRAZHA KOSENI • Blerina HAMZALLARI • Nertila ZANI
Forum: Woman and Girls in Science • Kaliopi NASKA • Suzana GOLEMI • Elsa Skenderi RAKIPLLARI • Kozeta HOXHA • Irena NIKAJ • Leke SOKOLI
www.sociology.al Kriteret e botimit në revistën “Studime Sociale”
Revista “Studime Sociale” është revistë e Institutit Shqiptar të Sociologjisë (Albanian Institute of Sociology, AIS) dhe Departamentit të Sociologjisë të Universitetit “Aleksander Moisiu” Durrës (UAMD), bazuar në marrëveshjen institucionale të datës 8 tetor 2018. Ajo botohet me ISSN ndërkombëtar (ISSN: 2309-3455) dhe është certifikuar si revistë shkencore nga Komisioni i Vlerësimit të Titujve Akademikë (KVTA) i Republikës së Shqipërisë, me vendim Nr. 170, datë 20. 12. 2010. Studime Sociale/Social Studies, është revistë ndërkombëtare dygjuhëshe. Artikujt mund të botohen në shqip ose anglisht. Parimi bazë i saj është rigoroziteti shkencor. Çdo studim që dërgohet për t’u botuar revistën “Studime sociale”, i nënshtrohet një recensionimi të verbër (blind review). Ai u jepet për recension dy studiuesve të fushave ku bën pjesë studimi. Artikulli botohet nëse të dyja recensat janë pozitive. Detyra e përzgjedhjes së artikujve shkencorë është kompetencë ekskluzive e recensentëve anonimë. Çdo material duhet të jetë në përputhje me standardet gjuhësore. Artikujt mund të jenë shkencorë ose recensionues, krijime origjinale ose përkthime. Çdo artikull duhet të dërgohet në word dhe të ketë këtë strukturë: (1) titulli, deri në 15 fjalë; (2) autori/autorët (emri mbiemri); institucioni ku është/janë; adresat elektronike – për çsonjërin prej tyre; (3) të dhëna për autorin/autorët, 4-6 rreshta, si tekst; (4) përmbledhje (shqip), me 200-250 fjalë dhe 4-6 fjalë kyçe; (5) teksti, si rregull me 7-9 faqe kompjuterike, me nga 2200 karaktere; (6) Referencat e plota; (7) abstract në anglisht (varianti anglisht i përmbledhjes). Artikulli mund të shoqërohet me shënime në fund të faqes (footnotes). Por përparësi në përzgjedhjen për botim kanë artikujt me referenca sipas sistemit të Harvardit (referenca të shkurtuara përgjatë tekstit dhe lista me referenca të plota në fund të tij, sipas rendit alfabetik të mbiemrave të autorëve). Referencat duhet të përbëjnë pesë elemente, që janë: a. Referencat e librave: 1. autori/ose autorët; 2. viti i botimit; 3. titulli i librit (në kursiv); 4. qyteti/vendi ku është botuar; 5. botuesi (për shembull: Merton, Robert. 1968. Social Theory and Social Structure. New York: Free Press). b. Referencat e artikujve nga revistat shkencore, ose përmbledhjet: 1. autori/autorët; 2. viti i botimit; 3. titulli i artikullit (në thonjëza); 4. titulli i revistës/përmbledhjes ku është botuar (në kursiv); 5. vëllimi, numri dhe faqet (për shembull: Buss, Loreta. 2010. “Childhood in Sociology and Society; The US Perspective”, Currant Sociology, Vol. 58, No. 2, pp. 355-350). Referencat e plota, të listuara në fund të tekstit, duhet të korrespondojnë me referencat e shkurtuara nëpër tekst, të cilat vendosen si në shembujt: Për një autor: Weber (1998); (Weber, 1998: 156); ose Weber (1998: 156); Për dy dhe tre autorë: (Lazesfeld & Berelson, 1990) e (Olzak, Shanahan & West, 1986); Për më shumë se tre autorë: (Larsen ed al., 1989); për seritë e referencave (Blau, 1980; Kadare, 1995; Uçi, 2003; Pëllumbi, 2004; Omari, 1999). Në qoftë se për të njëjtin autor ka më shumë se një referencë në të njëjtin vit, atëherë shënohet: 2011a, 2011b.
Link: https://www.sociology.al/en/social-studies-journal Author’s guide: https://www.sociology.al/en/revista-studime-sociale-kriteret-e-botimit SSJ Code of Conduct: http://www.sociology.al/en/code-conduct-ssj SOCIAL STUDIES [STUDIME SOCIALE]
Vol. 15, No. 2 (52), 2021
Editorial Team
Editor: Leke SOKOLI – Tirana, ALBANIA
Deputy Editors: Sejdin CEKANI – Tirana, ALBANIA Besim GOLLOPENI – Pristine, KOSOVO Ali PAJAZITI – Skopje, North MACEDONIA Romina GURASHI – Roma, ITALY
Deputy Editor for Membership and Finance: Elda SOKOLI KUTROLLI
International Editorial Board Servet PËLLUMBI – Chair, Albanian Institute of Sociology, ALBANIA
Aida GOGA – University of Tirana, ALBANIA Agri SOKOLI – Institute of Political and Social Studies, Seoul, SOUTH KOREA Anisa SUBASHI – Municipality of Tirana, ALBANIA Apostolos G. PAPADOPOULOS – Harokopio University, GREECE Besnik PULA – Center for the Study of Social Organization; Princeton University, USA Brunilda ZENELAGA – University of Tirana, ALBANIA Doreta KUÇI – University Aleksander Moisiu Durres, ALBANIA Enis SULSTAROVA – University of Tirana, ALBANIA Goran BASIC – Department of Sociology, Lund University, SWEDEN Ilir GËDESHI – Center for Economic and Social Studies, ALBANIA Irena NIKAJ – Universitety Fan Noli of Korca, , ALBANIA Jasminka LAŽNJAK – University of Zagreb, CROATIA Jonida LAMAJ – Albanian-American Development Foundation, ALBANIA Klea FANIKO – University of Geneva, SWITZERLAND Klejda MULAJ – University of Exeter, ENGLAND Konstantin MINOSKI – Ss. Cyril and Methodius University in Skopje, North MACEDONIA Kseanela SOTIROFSKI – University Aleksander Moisiu Durres, ALBANIA Ledia KASHAHU – University Aleksander Moisiu of Durres, ALBANIA Marina DALLA – University of Athens, GREECE Matilda LIKAJ – University Aleksander Moisiu Durres, ALBANIA Miranda RIRA – Albanian Sociological Association; ALBSA, ALBANIA Rando DEVOLE – Researcher AIS Roma, ITALY Sabri KIÇMARI – University of Pristine, KOSOVO Sergiu BALTATESCU – University of Oradea, ROMANIA Shaban SINANI – Albanian Academy of Science, ALBANIA Svetla KOLEVEA – Institute for the Study of Societies and Knowledge, BULGARIA Tonin GJURAJ – European University of Tirana, ALBANIA Zana STRAZIMIRI – University of Tirana, Albania
© Albanian Institute of Sociology / Instituti Shqiptar i Sociologjisë Design: Orest Muça “Social Studies”, Scientific Journal, certified by the Highest Scientific Committee, Ministry of Education and Science of Albania Decision no. 170, date 20th of December 2010
Contacts: Mobile: ++355692044722; ++355694067682 E-Mail: [email protected]; [email protected] www.sociology.al Contents:
Ledia KASHAHU XHELILAJ Factors of stress and job satisfaction Elda TARTARI of teachers during online teaching under Covid-19 quarantine conditions and their digital competence...... 5
Juliana CICI Climate Change and Human Rights Emiljan MUSTAQE in International Law...... 19
Anisa SUBASHI Career guidance as a communitarian service Geranda MULLA in Tirana city, a new service in the region...... 31 Joniada HITO
Blerina MUSKAJ The impact of the Bologna process Joniada MUSARAJ on Albanian higher education...... 39
Alida AVDULLARI Some of the challenges of the Albanian government throughout the years (1980-1990)...... 47
Abdylnaser SINANI Perspektivat ndërkulturore në kontekstin e integrimit Faton MURSELI Evropian - rasti i Maqedonisë së Veriut...... 55
Elediona MURATI Eksplorimi i marrëdhënieve mes mirëqenies subjektive të Blerina ZAIMI nxënësve dhe teknikave të menaxhimit të stresit...... 61
Brunilda ZENELAGA Çfarë i thotë mjekut “ik”? Një eksplorim i emigrimit të Mejola KODRA personelit shëndetësor. Rasti i Shqipërisë...... 67
Eglantina CENOMERI Përdorimi i mitit dhe simboleve mitike për qëllime të Adriana ANXHAKU propagandës në filmin shqiptar...... 79
Rudina HOXHA (DURAJ) Konceptimi dhe dimensionet e kohezionit social: Merlina POGRAZHA një shqyrtim literature...... 87 (KOSENI)
Blerina HAMZALLARI Ndryshimi i normave shoqërore në mbështetje të divorcit...... 95
Nertila ZANI Përftimi i tekstit argumentues në ligjerimin publicitar...... 105
Forum Gratë dhe vajzat në shkencë...... 113
FACTORS OF STRESS AND JOB SATISFACTION OF TEACHERS DURING ONLINE TEACHING UNDER COVID-19 QUARANTINE CONDITIONS AND THEIR DIGITAL COMPETENCE
Ledia KASHAHU XHELILAJ University “Aleksandër Moisiu” - Durrës, ALBANIA Faculty of Education E-mail: [email protected]
Elda TARTARI University “Aleksandër Moisiu” - Durrës, ALBANIA Faculty of Education E-mail: [email protected]
Abstract
The situation created by the Covid-19 pandemic in the spring of 2020 called for an immediate and unplanned change in teaching and tested the digital competencies of teachers and beyond. The study in question, through a qualitative approach, aims to investigate in depth how primary school teachers experienced this change in the quarantine period when teaching was conducted entirely online until the end of the school year. In other words, what was stressful and what brought satisfaction to teachers from their work in this period, and how did they feel with their digital competencies. The sample of this study were Primary Education teachers
Ledia KASHAHU XHELILAJ is Associate Professor at the Faculty of Education, “Aleksandër Moisiu” University in Durrës. She has participated in many national and international conferences and has over forty publications, published mainly in international journals. She has been a guest lecturer at several European Universities. Elda TARTARI is a lecturer of the Aleksander Moisiu University of Durrës, and she is a part time lecturer at the Tirana University. She has authored and co-authored many publications in peer reviewed journals at regional, national and international conferences.
Social Studies 2021, 2 (15): 5-18 Factors of stress and job satisfaction of teachers during online teaching 6 under Covid-19 quarantine conditions and their digital competence
in urban areas. For the purposes of this study, semi-structured interviews were conducted (n=32). Etiquette and coding techniques as well as elements of thematic analysis were used for data processing. The findings showed that both stress and job satisfaction of teachers at this time are related to the effectiveness of teaching and the understanding and support of school leaders and parents. The findings of this study are orienting for all stakeholders and in particular for policymakers and education leaders in order to create more productive practices related to teacher well-being. Keywords: Pandemic, Teacher stress, Teacher efficacy, Attitudes toward change, Digital Competence
Introduction Kim & Asbury, 2020; Slovaček & Matković, 2020; Walker, Sharp & Sims, 2020). In the Spring of 2020 the whole world In fact, reports or even studies was gripped by austerity measures to stop conducted on the experiences of school the rapid spread of Covid-19. The pandemic closures in pandemic situations, are mainly situation affected all sectors of life, as well focused on health problems and the spread as education. According to World Bank of the disease (Rauscher, 2020), as well statistics, during this period 137 countries as on the effects on student learning and applied the Covid-19 (World Bank, 2020) their well-being (Asbury Fox, Deniz, Code quarantine, including Albania. On March 9, & Toseeb, 2020; Van de Velde, Buffel, 2020, the Albanian government established Bracke et al., 2021). Although teachers are the national quarantine, and as result schools professionals who play a very important were closed at all levels, throughout the role in society (Schleicher, 2018), they country. This decision affected 372,737 have not been given the proper attention students of basic education (compulsory to understand the impact of quarantine education from preschool to grade 9), on their well-being (Kim and Asbury, of which 162,170 children in primary 2020). Our study aims to direct attention education (INSTAT, 2021). Globally, to teachers to narrow this research gap. It austerity measures affected 1.5 billion focuses on stressors and job satisfaction of students and 11.2 million primary education primary school teachers in Albania, during students (UNESCO, 2020). a difficult period for their careers due to the Although other countries have effects of quarantine. previously gone through this experience and its effects (Jackson, Mangtani, & Vynnycky, Literature review 2014), for Albania this was the first time. Education in distance is known for its Teaching proves to be among the many challenges even when it is planned. most stressful professions (MacIntyre, In pandemic situations, the challenges Ross, Talbot et al., 2019). There are many increase even more. Many teachers and definitions of stress generated based students may not have the knowledge and on the work of the researcher Selye, experience to practice this way of teaching (1974) and the transactional stress model (Fojtík, 2018). However, the challenges are (Lazarus 1966; Lazarus & Folkman, 1986). not only related to the user experience, but However teacher stress has been described also to the infrastructure and tools needed as “psychological distress in response to a to implement distance learning (Ahmed, stressor” (Lhospital & Gregory 2009, p. Hegazy, Malak et al., 2020; Chen, Liu, Pang 1099) or as “any factor acting internally et al., 2020; Fauzi & Sastra Khusuma, 2020; or externally that makes it difficult to Social Studies Vol. 15 No. 2 7 adapt and that demands increased effort Gregersen, & Mercer, 2020; Walker, Sharp, from the person to maintain a state of and Sims, 2020). equilibrium within itself and with its The digital skills of the teachers external environment” (Humphrey & themselves (Klapproth et al., 2020), Humphrey, 1986, pp. 2–3). By researchers but also beyond (Drossel, Eickelmann, Kyriacou & Sutcliffe, (1978) stress is Schaumburg & Labusch, 2019), were defined as a negative result that comes from another factor influencing the situation of the teacher’s work in conditions when the teachers to perceive the quarantine situation loads and responsibilities on the task are as stressful, as acceptable, or even as positive. much greater than the real possibilities to The literature shows that ICT skills are a cope with them. requirement of the time for the practice of Stress is defined by the researcher quality teaching, (Budiawan, Vebrianto, & Prilleltensky, and his colleagues (2016), as an Radeswandri, 2019; Falcinelli & Laici, 2014; imbalance between risk factors and protective Hyeonjin, 2007). The moment teachers are factors. According to them, stress has a faced with special situations like the case personal, interpersonal and organizational of quarantine, based on their digital skills, nature. In terms of personal factors, they they experience stress or job satisfaction list, in addition to personal demographic (Klapproth et al., 2020). This is obviously characteristics, factors such as isolation, related to the sense of fulfillment of the task uncertainty, and anxiety, while in terms of in the right quality and to the professional interpersonal factors are relationships with identity of the teacher. However, the students, parents and colleagues. In the quality of teaching in terms of unplanned organizational aspect, according to them, relocation is also related to students’ digital stress is influenced by role clarification, skills and infrastructure. Thus, for example, disempowering policies and practices. researchers Eickelmann & Drossel, (2020) Teacher stress comes as a result of prove that primary school students are the high workload, time pressure, multiple groups that are least equipped with both roles (Cekani, 2016; MacIntyre et al., digital competencies and equipment. This 2019; Skaalvik & Skaalvik 2017) of situation can influence as a factor that successive changes that occur constantly reduces the quality of teaching and learning, in education (Cekani, 2016; Kashahu- the interaction between teachers, students, Xhelilaj, Zenelaga-Shehu, & Sotirofski, and parents, which undoubtedly has its 2020) and emotional load (Karaj, 2014; effects on the level of satisfaction of teachers Corbin, Alamos, Lowenstein et al., 2019; from their work in these conditions. Ebersold, Rahm, & Heise, 2019) even at The teaching profession is at its core is ordinary times. Shifting teaching from the a care-focused profession (Lavy & Naama- classroom, at home during the pandemic Ghanayim, 2020). For this reason, good situation, added to and magnified the relations between teachers and students serve stressors that accompany teacher work. Thus the main purpose of this profession and give e.g. overload as evidenced by many studies meaning to the teaching process, serving as to be one of the main factors of teacher an important source of job satisfaction of stress (Cekani, 2016; Kashahu-Xhelilaj et the teacher (Bezati, 2013; Cekani, 2016; al., 2020; Richards, Hemphill, & Templin, Spilt, Koomen & Thijs, 2011; Tamo & 2018; Shernoff, et al., 2011; Skaalvik & Karaj, 2007; Veldman Tartijk, Brekelmans, Skaalvik 2017) multiplied due to distance & Wubbels, 2013). So are the relationships learning (Kim, & Asbury, 2020; Loziak, between teachers and parents, teachers Fedáková, Čopková, 2020; MacIntyre, with colleagues and leaders (Bezati, 2013; Factors of stress and job satisfaction of teachers during online teaching 8 under Covid-19 quarantine conditions and their digital competence
Hughes & Kwok, 2007; Tamo & Karaj, of narrative identity (McAdams & McLean, 2007). The shift of teaching from the school 2013), as we sought to understand the environment to the home environment experiences of teaching of primary education during the quarantine period has changed teachers during teaching during the the nature of interpersonal relationships and quarantine period of Covid-19. Through the consequently has brought about changes testimonies of the participants, we tried to with the job satisfaction of teachers in this find out how the pandemic has affected the period, which is worth paying attention to. professional aspects of teachers and how this The ever-increasing demands of society could have its impact in the future as well. on teacher performance has made the teaching profession extremely challenging The participants (Kashahu-Xhelilaj et al., 2020) and related to The sample of this study were primary mastering digital competencies (Budiawan, education teachers (N = 32) who taught Vebrianto, & Radeswandri, 2019; Chen et in public schools in the cities of Durrës, al., 2020; Falcinelli & Laici, 2014; Fojtík, Elbasan, Kavaja, Tirana, Lushnja, Berat, 2018; Kim & Asbury, 2020). The study of Pogradec and Dibra, of which 29 female and teachers’ experiences and condition through 3 male teachers. The teachers interviewed the description of their experiences is very ranged in age from 26-52 years old. The important, as there is scientific evidence that selection of the sample was done on the basis stress and satisfaction are factors influencing of convention, but three criteria were set. teacher well-being (Kokkinos, 2007; Firstly, the sample was distributed in several Shernoff, Mehta, Atkins, Torf & Spencer, cities (N = 8), secondly, teachers were of 2011) and in their performance as teachers both sexes (although this was very difficult (Kokkinos, 2007; Shernoff et al., 2011). The as the profession of primary education study seeks to deepen the understanding of teacher in Albania is dominated by women) the experiences of the professional experience and lastly, all three levels of educational of primary education teachers from the experience (Early Career Teacher ≤5 years of beginning of quarantine to the end of the experience; Mid-Career Teacher, 6–19 years school year by focusing on both stressors and of experience and Late-Career Teacher, ≥20 factors that brought them satisfaction from years of experience) as shown in Table 1. their work during this period and how they felt with their digital competencies. Measurements A semi-structured interview was used Methodology for the purposes of the study. The study was led by three sets of questions: (1) How did This phenomenological study was you experience online teaching in emergency based on a qualitative approach and was conditions? How was your day organized based precisely on the theoretical framework at this time? How did you accomplish the
Tabela 1: Experience in the teaching profession by gender
Gender ≤5 years 6–19 years ≥ 20 years of of experience of experience experience Male 0 2 1 Female 9 11 9 Social Studies Vol. 15 No. 2 9 teaching process? What materials did you significant changes from one period of time prepare for your students? How did you to another. We were able to identify three share said materials? How much time do periods that were related to the factors you spend on your preparation? What kind we had in the study. The first period was of internet access did you have at home? the first moment (shock moment) of the What about your students? What devices did establishment of quarantine, which consists you use most to communicate with students of a period of two to three weeks. It is then and parents? (2) What was stressing you followed by the second period which is the most at this time? How did you feel characterized by the establishment of routine during this period? What were the most and a kind of stability and the third and last difficult moments? Were your digital skills period (last three school weeks) which is related to your stress? How would you characterized by fatigue. describe your state of stress starting from the first moment of online learning until The first period now? (3). What gave you the most pleasure To clarify, it should be clarified that during this period in your work? What during this quarantine it is not a matter were the best moments? How did you feel of distance learning where every curricular in those moments? How can you describe aspect is well programmed and in full your satisfaction with your work from the coherence, but a matter of distance learning beginning of online teaching until now? during emergencies. This means that there is an immediate and unplanned change, Data collection and processing where real classes are turned into virtual Data for this study were collected in classes by the impossibility and the need the last week of May and the first week of to cope with the crisis (EdTech, 2020). In June 2020, while the school year closed the first moment, all teachers through their with distance learning. We used the semi- interviews expressed witnessing a “practice structured interview for data collection due shock” that is characterized by high levels of to the flexibility for which it stands out, stress and in many cases went as far as panic. enabling us to do the interview in different Other studies focusing on teacher well-being ways despite the informal preparation of have also found that during the quarantine topics (Lindlof & Taylor, 2002). Due to period teachers experienced stress from movement restrictions, all interviews were intermediate to advanced levels (Klapproth, conducted via skype, zoom and in a few Federkeil, Heinschke, & Jungmann, 2020), cases WhatsApp which lasted from 40 to but in this study, almost all teachers declare 65 minutes. To make the interviewees feel extremely high levels of stress. In addition comfortable, we did not apply recordings to the problems faced by teachers’ families, but performed transcripts immediately after their work at this time creates a lot of stress. the interview. Data were analyzed through They show that they were not supported thematic analyzes (Braun & Clarke, 2013), by the leaders during this period with which were based on labeling and coding anything concrete, nor by their colleagues techniques (Boyatzis, 1998). who were also in a chaotic state. Teachers felt frustrated due to: 1) facing for the first Findings and discussion time their digital competencies on which the fulfillment of the task as a teacher depended, After processing the data we noticed 2) the lack of proper equipment to obtain that both the stress factors and those of teaching materials, and to communicate job satisfaction were not linear, but had them with their students; 3) lack of Factors of stress and job satisfaction of teachers during online teaching 10 under Covid-19 quarantine conditions and their digital competence appropriate equipment for students to who had only one smartphone and three receive materials on time and to be part children ... Can you imagine…? On the of the lesson; 4) uncertainty (not only other hand, I did not even have space at about the situation and fears about health, home. I have one room and a kitchen. The but also about the fact that they did not two children sleep on sofas. I worked in the know how long it would take and how hallway at night,… in some cases… even all this would be managed, which further worse I tried making videos, which when I proves that the orientations that came watched seemed useless… who knows how from the leaders of schools were often many times I recorded and deleted them. vague and contradictory); 5) overload When I was recording voice messages, my and increased working hours (not only to family was interfering, you have no idea how prepare teaching materials, but also their stressful it was. I was annoyed with them, distribution and communication with for this reason, but my husband was also parents for guidance and clarification, full of stress because he was going bankrupt. reports to the principal, etc.); 6) lack of And in the midst of all this, I had in my boundary between work engagement and head the word of the deputy director, who family; 7) lack of physical space to work in a instructed us to be careful with the materials focused manner and to be productive and 8) we sent to the parents as we could express excessive use of technological equipment. something incorrectly and we could end up Similar findings were also discovered by on social media... Loziak and colleagues (2020), although Teacher of the second grade, different methodologies have been used 16 years of experience and we make no comparisons. What is quite different from what the literature I will not forget all my life those first two presents regarding the studies conducted weeks… I thought I went crazy… You can at the time of the pandemic, is the fact that not imagine the pressure… The cell phone the teachers showed that the main device was ringing all the time, parents, children… which was used for the accomplishment asking for clarifications, giving and taking of the lesson was the mobile phone. The tasks, everything from my phone. Someone teachers show how difficult this was for wanted them sent through whatsapp, them, as the students did not have any someone by text… all kinda… I did not equipment other than their parents’ mobile know many things, I was learning… My eyes phones. To create a more complete picture watered… I could not stand the phone, I was of our findings, the following are some of nauseous... and every time a message would the teachers’ experiences: come I got angry and felt like throwing my phone out the window. My husband helped I got up anxiously in the morning, thinking me a lot with the children (I have two small oh God, where do I even start? I had to ones) because I could not cope I cried out of be the teacher of my students, but also of nervousness… I also had to keep my balance my children. The preparation of teaching with the students’ parents… materials would take me until 2 AM, while Teacher of the 4th grade, my children slept. The first few days I didn’t 4 years of experience even have books at home, and we couldn’t go out… Then, we all needed a computer, Teachers testify that their state of stress and we only had one laptop. Even the had an impact on various aspects of their students ... everything would be done from lives. They reported that in terms of physical their parents’ phones. There were parents health they felt constantly sick, tired Social Studies Vol. 15 No. 2 11 and exhausted, had exhibited eating and preparation of materials, for which they sleeping disorders (24 teachers). In terms were often assisted by their older children. of interpersonal interaction, they declared The pandemic situation found the strained relationships with their family education system unprepared for teaching members (19 teachers). They also showed with virtual classrooms. Even in countries an imbalance of relationships between with developed education such as Germany family friends and work (26 teachers). only one in three teachers felt able to cope In professional terms they declared without such a high level of stress with such increased fatigue for daily preparation a shift in teaching (Eickelmann and Drossel, and dissemination of information to 2020). In the case of the participants in this achieve their professional performance sample all teachers testified that they had (32 teachers). In terms of emotional well- coped with high levels of stress. There is being more than half reported bad mood scientific evidence that high levels of stress and ups and downs (20 teachers). These are associated with reduced levels of job aspects of the impact of stress have been satisfaction (Cekani, 2016; Shernoff, et al., identified in other studies (Cekani, 2016; 2011). The problem lies in the consequences Shernoff, et al., 2011), but in this sample, of long-term stress, transforming into the frequencies of occurrence of impacts bournut. (Dworkin & Tobe, 2014; Shernoff, are too high and many cases combine and et al., 2011; Schwarzer & Hallum, 2008). overlap. Teachers showed that in this period However, teachers also witnessed when they needed psychological support aspects of satisfaction that came from their more than ever, they found it only in their work. Thus they report the satisfaction they family and very close friends. received from: 1) communication with From the analysis of the data, we children and parents who in this period were understood that the teachers who were in not only very careful, but also very grateful the middle of their careers (over 10 years as never before; 2) congratulations for the of work experience) take the situation more beautiful teaching materials they sent to the calmly, in contrast to new teachers (up to 5 students, especially when they were also years of work experience) even though the appreciated by the principals; 3) children’s latter found it easier to use technology. This creative tasks where they constantly found was also related to family context factors, as the way to express their love for teachers their children were not young and did not and the feeling of their absence as well; 4) need care at all times and this gave them commitment of parents to help children; more time to focus on work, even though 5) Enjoying independence in the planning they still needed to help them with their of the lesson according to the ways that the homework. Female teachers experienced teachers saw as most appropriate. Teachers more stress than male teachers, and this show their feelings of satisfaction: is a finding consistent with other studies as well (Klapproth, et al., 2020). This is There was nothing more beautiful, to see also explained by the fact that in Albanian those drawings of the summer day… Some culture those who are most engaged in students had put the letters of my name in family work are women, and in this case the beaks of the birds… some had placed the teachers confirmed that they were them on the flowers, I felt that I missed the mainly focused on work and less engaged children, I wanted to open my arms and hug in family work. While more experienced them all at once… teachers (over 20 years of work) mainly Teacher of the first grade, had a problem using technology for the 26 years of experience Factors of stress and job satisfaction of teachers during online teaching 12 under Covid-19 quarantine conditions and their digital competence
I felt a lot of respect, I felt comparable to with students was a factor that caused the doctors… We give a lot of ourselves, but high levels of teacher stress. The teachers we do not get the gratitude we deserve… at of this sample were concerned about the this time I felt appreciated. Even the most deepening of social inequality. It is not problematic parents thanked us. It seemed surprising that in developed countries, both like everything was changing… economically and in terms of education, Teacher of the 5th grade, teachers have the same concern (Kim & 29 years of experience Asbury, 2020). The teachers in this sample shared their experiences: The second period This was a period of about seven weeks, I thought all the time about four of my which teachers reported as characterized students who did not have smartphones, by a reduction in stress levels, adaptation to start assignments and take lessons. They to conditions, and a focus on the positive only had simple cell phones and parents who aspects, which had changed during this time. did not have the skills to help them because Almost all teachers witness the establishment they themselves were uneducated. I stayed of a routine more acceptable to them, on the phone for hours to explain things to in agreement with students and parents. them. With two of them, I had found the According to Bottiani and colleagues (2019) solution. In the hours when I got permission the degree to which teachers experience for shopping, I went to BigMaket where the stress is highly correlated with the strategies parents left me the homework notebooks. they use to manage it. Teachers testify I corrected them while standing there and that “trouble” forced them to find ways to left them at the cash register. I would call manage both the situation and their stress, the parents, and they would come to take but were aware that they would be more them… I did this almost every day… I had relieved if the institution where they worked a problem with two children with whom I would have supported them with guidance could not connect… They were a little shy to overcome these difficulties. and this was the last thing they needed...I On the other hand, many of them would suffer emotionally for them… expressed great satisfaction for allowing the Teacher of the 4th grade, practice of learning in creative forms, where 22 years of experience no one intervened. Teachers acknowledged that they had an immediate need to improve Some of the teachers saw the positive their digital skills, and many of them sides that the quarantine and closure of the struggled every day to learn something school had brought, such as the increase new. Teachers expressed their indignation of parental commitment, the satisfaction that their workplaces lacked opportunities gained from professional freedom or even to use technology, and in these conditions, the benefits that come as a result of teaching they had no way of progressing. The from home: importance of relationships between teachers, students, parents, colleagues and I have always wanted parents to work leaders is noticed, which are a source of with their children because with these both stress and pleasure. The main factor programs we are doing now the work in the of teacher stress at this time were students classroom is not sufficient, they also need the who had parents with low or negligent commitment of the parents… In fact, it is this SES. Researchers Slovaček & Matković, that makes a difference, not our work, we all (2020) also found that communication work the same for all students. Now parents Social Studies Vol. 15 No. 2 13
know what level their children are in math, they did not have to travel to work and thus in literature and so on… I keep hearing on could save time and money. the phone… you are so strong, how do you manage, we have one or two children and The third period can barely handle them… Fourth-grade teacher, In the third stage that coincided 31 years of experience with the end of the school year, changes in stressors and factors that had brought I gave up the perfect materials, I realized that satisfaction to teachers until the second it is ok even when they are not “wow”… period were observed. The third period is Even better! On the other hand, many of reported by the participants in this study as a the videos I worked so hard on did not even period almost as difficult as the first one. The get sent to everyone’s phones as they needed teachers explain how they lost the dynamism to be shorter. Voice messages were working of humanism and the high motivation to better… I did things for my own enjoyment stay as close as possible to the students that and enjoyed the lesson. Nobody had to characterized the first and second periods, interfere and I felt so good ... Sometimes, I even though in the first period the teachers combined the materials with my colleagues, were aware of the high degree of stress because the ones on national television were that was experienced. For the third period, irrelevant, but the students want your voice… teachers report fatigue, exhaustion, and you can not always combine them. I miss overload, where what stood out was the my pupils and colleagues, but at this time loss of patience and sensitivity to the needs I did not see the deputy director at all, who of both students and their parents, as well as every time I see her creates a bad feeling… the teachers themselves, thus showing signs No matter how difficult it is, you only need of bournout (Maslach & Jackson, 1982). ). to get started Extending distance learning for a relatively Second-grade teacher, long time does not seem to be a solution for 16 years of experience primary school children as they do not have enough independence which means that After the third week, I managed to sort out they need continued parental help (Slovaček, my mind… The ways of communication & Matković, 2020; Yazdi & Zandkarimi , were already defined, I created a new work 2013). The problem is that there are few routine, I stabilized a corner in the house or no parental guidance manuals to help where I could work comfortably, even though children in elementary school curricula, it was on the balcony closed with windows. which forces parents to either withdraw or I also set schedules for teaching and taking constantly seek help from the teacher, who assignments. My work is an hour away, and I is thus overwhelmed and left without the started to think how comfortable I was now, opportunity to cope with the work without not having to get on four buses to go there… being consumed. Third-grade teacher, While in the first period of quarantine, 28 years of experience the biggest problem was the prolonged communication with parents and students, There are other studies that have similar in this period the opposite was proven. findings. For example Purwanto and his Many students were no longer active, and colleagues (2020) found that Indonesian did not complete tasks on time or did not teachers viewed working from home hand them in at all, and parents seemed positively in terms of time and finances as tired and exhausted from their engagement. Factors of stress and job satisfaction of teachers during online teaching 14 under Covid-19 quarantine conditions and their digital competence
From a factor that brought satisfaction shock wave that teachers of all levels and pride to teachers, it gradually became of experience went through during the the most stressful factor, especially in the Covid-19 quarantine to the “practice shock”, moments when online tests were performed, which is the same that they experience once which would also serve to assess students. they begin their careers as teachers. But Evaluation problems are also stated by other while the new teachers are in the focus of researchers (Slovače & Matković, 2020) professional help from the leaders, more conducted in Croatia, in a context that experienced colleagues, but also from the has similarities with the Albanian context. staff that provides psychological counseling The teachers of this sample expressed the in the school, more experienced teachers concern that the parents interfered in the went through this crisis with great difficulty, tests of the children by giving them ready as they lacked support. The teacher is a answers, which raised pretenses, and in human capital of tremendous value to some cases even conflicts due to the grades. society. Their well-being is extremely Almost one in three teachers reported important and leaves traces in the formation feeling pressure from parents to grade of the new generation. What we already their children in undeserved ways, even know is the fact that stress and satisfaction though they had shown a lot of tolerance factors change over time, and therefore considering the conditions. based on these findings it is necessary that Also, the teachers testify that the leaders health and wellness specialists in schools during this period started to exercise more assist teachers with professional support control and accountability, which seems step by step by considering these changes. inappropriate to the teachers, after all the The main stressors in this sample were colossal work they had done. Studies show closely related to teachers’ digital skills that teachers, supported by their principals and their stress management skills. An and local professional teacher networks, give experimental study conducted by Pozo-Rico, teachers a sense of self-efficacy and increased and colleagues (2020) for 14 weeks during job satisfaction (Walker et al., 2020) which the pandemic, which provided a complete reduces stress levels and prevents burnout package for both stress management (Hammer, 2016; Dworkin & Tobe, 2014; and burnout prevention, as well as the Shernoff, et al., 2011). However, teachers development of digital competencies and showed pride in the work done and emotional intelligence, showed findings judged that after that, they were positioned of practical value. Comparison of groups differently in the eyes of students, parents, of trained and untrained teachers revealed and society, which according to them finally significant differences. Trained teachers came to understand that technology can built their teaching in a highly innovative replace anything, but not teachers. way, based on the pedagogical principles related to the effective use of ICT, marking a Conclusions and reccomandations significant reduction in stress and an increase in emotional intelligence. This is a testament The study found that in times of crisis to the fact that when teachers are supported when teaching shifts from a planned context by training, they reduce stress levels and to distance learning to deal with the crisis increase the quality of teaching, and that (referred to here as the Covid-19 pandemic) training is a strategy that works. teachers, despite their experiences, undergo Supporting teachers with continuing a lot of stress. Researcher Walker and education for both their personal and colleagues (2020) have compared the professional well-being as well as enhancing Social Studies Vol. 15 No. 2 15 their digital skills is an obligation for there is a gap in literature on the effects that government and education policymakers, this shift has on various aspects of teachers’ who must prioritize creating the conditions work and in particular their psychological and building school infrastructure that well-being. This fact made it difficult to teachers exercise their digital competencies study stressors and factors that bring job every day. Priority should also be given satisfaction in these unusual situations. to the initial education of teachers in the Another limitation of this study is related faculties of education related to the above- to the fact that the sample was selected mentioned competencies, which are closely on the basis of convention and belongs to related to the professional identity of the teachers from urban areas, which orients teacher (Hanna, Ostdam, Severiens, & us for other studies, where the sample is Zijlstra, 2019). Without such education, more representative and pushes us to delve the curriculum and assessment process can into the contexts of teachers in rural areas, turn into a source of frustration for teachers, which are different from those of teachers students, and other stakeholders (Lim, in urban areas. Hung, Wong, & Hu, 2004; Steketee, 2005). For the qualitative nature of the study itself, we can not generalize the findings Limitations of the study but aim to add knowledge in the deepest sense of the phenomenon we studied, to It is the first time that teaching in help teacher welfare studies to be conducted Albania is shifted from the classroom at in the future, and to guide the leaders of home due to a pandemic emergency, so education in educational policies.
REFERENCE
Ahmed, S. A., Hegazy, N. N., Malak, H. W. A., Shkencave-Sociale-Departamenti-Psikologji- Kayser, C. W., Elrafie, N. M., Hassanien, M., Pedagogjise.pdf Al-Hayani, A. A., El Saadany, S. A., AI-Youbi, Bottiani, J. H., Duran, C. A., Pas, E. T., & A. O., & Shehata, M. H. K. (2020). Model for Bradshaw, C. P. (2019). Teacher stress Utilizing Distance Learning post COVID-19 and burnout in urban middle schools: using (PACT)™ A Cross Sectional Qualitative Associations with job demands, resources, Study. Preprint from Research Square, 28 May and effective classroom practices. Journal 2020DOI: 10.21203/rs.3.rs-31027/v1 PPR: of School Psychology, 77, 36-51. https://doi. PPR168503. org/10.1016/j.jsp.2019.10.002 Asbury, K., Fox, L., Deniz, E., Code, A., & Toseeb, Boyatzis, R. (1998). Transforming qualitative U. (2020). How is COVID-19 affecting information: Thematic analysis and code the mental health of children with special development. Thousand Oaks, CA: Sage educational needs and disabilities and their Braun, V., & Clarke, V. (2013). Successful qualitative families? Journal of Autism and Developmental research: A practical guide for beginners, Disorders, https://doi.org/10.1007/s10803- London, UK: SAGE. 020-04577-2 Budiawan, A., Vebrianto, R., & Radeswandri. Bezati, F. (2013). Faktorët që ndikojnë në kënaqësinëe (2019). Development of Teaching Material punës së mësuesve të arsimit bazë në Shqipëri of Final Assignment Subject Based on PBL Disertacion http://www.doktoratura.unitir. Using ICT. J. Phys. Conf. Ser. 2019, 1424, edu.al/wp-content/uploads/2013/04/ 012035–012038. Doktoratura-Fatmir-Bezati-Fakulteti-i- Cekani, E. (2016). Problematika të profesionit Factors of stress and job satisfaction of teachers during online teaching 16 under Covid-19 quarantine conditions and their digital competence
të mësuesit në Shqipëri. Disertacion http:// article/2020/05/emergency-remote- www.doktoratura.unitir.edu.al/wp-content/ teaching-rigorous-online-learning-perfcon uploads/2017/01/Doktorat-Ermioni- Eickelmann, B. & Drossel, K. (2020). Schule auf CEKANI-per-print-Ok.pdf Distanz. Perspektiven und Empfehlungen für Chen, H., Liu, F., Pang, L., Liu, F., Fang, T., Wen, den neuen Schulalltag. Eine repräsentative Y., Chen, S., et al. (2020). Are You Tired of Befragung von Lehrkräften in Deutschland. Working amid the Pandemic? The Role of Düsseldorf, Germany: Vodafone Stiftung Professional Identity and Job Satisfaction Deutschland. against Job Burnout. International Journal Falcinelli, F., Laici, C. (2014). Beliefs and of Environmental Research and Public Health, expectations of teachers on digital competence 17(24), 9188. MDPI AG. Retrieved from and the use of ict in teaching. In Proceedings of http://dx.doi.org/10.3390/ijerph17249188 the 8th International Technology, Education Corbin, C. M., Alamos, P., Lowenstein, A. E., and Development Conference (INTED), Downer, J. T., & Brown, J. L. (2019). Valencia, Spain, 10–12 March 2014; IATED The role of teacher-student relationships in Academy: Valencia, Spain. predicting teachers’ personal accomplishment Fauzi, I., & Sastra Khusuma, I. (2020). Teachers’ and emotional exhaustion. Journal of Elementary School in Online Learning of school psychology, 77, 1–12. https://doi. COVID-19 Pandemic Conditions. Jurnal org/10.1016/j.jsp.2019.10.001 Iqra’: Kajian Ilmu Pendidikan, 5(1), 58-70. Drossel, K., Eickelmann, B., Schaumburg, https://doi.org/10.25217/ji.v5i1.914 H. & Labusch, A. (2019). Nutzung Fojtik, R. (2018). Problems of Distance Education. digitaler Medien und Prädiktoren aus der International Journal of Information and Perspektive der Lehrerinnen und Lehrer im Communication Technologies in Education, 7, internationalen Vergleich. In B. Eickelmann 14-23. doi:10.2478/ijicte-2018-0002. et al. (Hrsg.), ICILS 2018 #Deutschland. Hanna, F., Oostdam, R., Severiens, S. E., & Computer- und informationsbezogene Zijlstra, B. J. H. (2019). Domains of Kompetenzen von Schülerinnen und Schülern teacher identity: A review of quantitative im zweiten internationalen Vergleich und measurement instruments. Educational Kompetenzen im Bereich Computational Research Review, 27, 15–27.https://doi. Thinking (S. 205-240). Münster: Waxmann. org/10.1016/j.edurev.2019.01.003 Dworkin, A. G., & Tobe, P. F. (2014). The effects Hughes, J., & Kwok, O.-M. (2007). Influence of standards-based school accountability on of student-teacher and parent-teacher teacherburnout and trust relationships: A relationships on lower achieving readers’ longitudinal analysis. In D. Van Maele, P. engagement and achievement in the primary B. Forsyth, & M.Van Houtte (Eds.), Trust grades. Journal of Educational Psychology, and school life (pp. 121–143). New York, 99, 39–51. https://doi.org/10.1037/0022- NY: Springer 0663.99.1.39 Ebersold, S., Rahm, T. & Heise, E. (2019). Humphrey, J. N., & Humphrey, H. H. (1986). Autonomy support and well-being in Coping with stress in teaching. New York: teachers: differential mediations through AMS Press. basic psychological need satisfaction and Hyeonjin, L. (2007) The Effect of Information and frustration. Social Psychology of Education 22, Communication Technology(ICT) in Korea 921–942. https://doi.org/10.1007/s11218- Elementary Education on the Transformation 019-09499-1 of Teaching and Learning Culture. J. Educ. EdTech. 2020. “Emergency remote teaching Technol. , 23, 155–186. rigorous online learning perfcon”; INSTAT. 2021. “Tragu i pun`s dhe arsimi”; https://edtechmagazine.com/higher/ http://www.instat.gov.al/al/temat/tregu-i- Social Studies Vol. 15 No. 2 17
pun%c3%abs-dhe-arsimi/arsimi/#tab2 91, 103046. http://dx.doi.org/10.1016/j. Jackson, C., Mangtani, P., & Vynnycky, E. (2014). tate.2020.103046 Impact of school closures on an influenza Lazarus, R. S. (1966). Psychological stress and the pandemic: Scientific evidence base review. coping process. New York: McGraw Hill. Public Health England. Retrieved from Lazarus, R. S., & Folkman, S. (1986). Cognitive https://assets.publishing.service.gov.uk/ theories of stress and the issue of circularity. In government/uploads/system/uploads/ M H Appley & R Trumbull (Eds.), (1986). attachment_data/file/316203/School_ Dynamics of Stress. Physiological, Psychological, Closures_Evidence_review.pdf and Social Perspectives (pp.63–80). New York: Karaj, S. (2014). Konstruksionet sociologjike Plenum. të sjelljes devijante të nxënësve në klasë Lim, C. P., Hung, D., Wong, P., & Hu, C. (2004). dhe ndikimi i saj në stresin profesional The pedagogical design of ICT integration in të mësuesve. (Sociological Constructs of on line learning: A case study. International Students ‘Deviant Behavior in the Classroom Journal of Instructional Media, 31(1), 37 – 47. and its Impact on Teachers’ Professional Lindlof T.R. & B.C. Taylor (2002). Qualitative Stress), Dissertation. Retrieved from Communication Research Methods (second http://www.doktoratura.unitir.edu.al/wp- ed), Sage Publications, Thousand Oaks, CA content/uploads/2015/01/Doktorature- Loziak, A., Fedáková, D., & Čopková, R. (2020). Stela-Karaj-Fakulteti-i-Shkencave-Sociale- Work-related Stressors of Female Teachers Departamenti-i-Sociologjise.pdf During Covid-19 School Closure Journal Kashahu, Xhelilaj, L., Zenelaga-Shehu, B. & of women’s entrepreneurship and education No Sotirofski., K (2020). Contemporary problems 3-4 59-78 in teacher’s work in Albania In Monograph MacIntyre, P. D., Gregersen, T., & Mercer, Miko-Giedyk, J., Carroll, J., Kashahu, S. (2020). Language teachers’ coping Xhelilaj, L., Zenelaga-Shehu, B. & Sotirofski., strategies during the Covid-19 conversion K. (2020) Problems in Teachers Work – in to online teaching: Correlations with stress, Poland, the United Kingdom and Albania, wellbeing and negative emotions. System, Impuls: Kraków, Poland 94, 102352. https://doi.org/10.1016/j. Kim, L. E., & Asbury, K. (2020). ‘Like a rug had system.2020.102352 been pulled from under you’: The impact of MacIntyre, P., Ross, J., Talbot, K., Mercer, S., COVID-19 on teachers in England during Gregersen, T., & Banga, C. A. (2019). the first six weeks of the UK lockdown. Stressors, personality and wellbeing among The British journal of educational psychology, language teachers. System, 82, 26-38. 90(4), 1062–1083. https://doi.org/10.1111/ Maslach, C., & Jackson, S. E. (1982). Burnout in bjep.12381 Health Professions: A Social Psychological Kokkinos, C. M. (2007). Job stressors, Analysis. In G. Sansers & J. Suls (Eds.), Social personality and burnout in primary school Psychology and Health Illness (pp. 227 – 251). teachers. British Journal of Educational Hillsdale, NJ: Erlbaum. Psychology, 77, 229-243. http://dx.doi. McAdams, D. P., & McLean, K. C. (2013). org/10.1348/000709905X90344. Narrative identity. Current Directions in Kyriacou, C., & Sutcliffe, J. (1978). A model of Psychological Science, 22(3), 233–238. https:// teacher stress. Educational Studies, 4, 1-6. doi.org/10.1177/0963721413475622 Lavy, S.,&Naama-Ghanayim, E. (2020). Pozo-Rico, T., Gilar-Corbí, R., Izquierdo, A., & Whycare about caring? Linking teachers’ Castejón, J.-L. (2020). Teacher Training Can caring and sense of meaning at work with Make a Difference: Tools to Overcome the students’ self-esteem, well-being, and school Impact of COVID-19 on Primary Schools. engagement. Teaching and Teacher Education, An Experimental Study. International Journal Factors of stress and job satisfaction of teachers during online teaching 18 under Covid-19 quarantine conditions and their digital competence
of Environmental Research and Public Health, Research, 15(1), 101–113. https://search. 17(22), 8633. MDPI AG. Retrieved from informit.org/doi/10.3316/ielapa.200506212 http://dx.doi.org/10.3390/ijerph17228633 (Original work published April 2005) Prilleltensky, I, Neff, M., & Bessell., A. (2016). Shernoff, E. S., Mehta, T. G., Atkins, M. S., Torf, Teacher Stress: What It Is, Why It’s R., & Spencer, J. (2011). A qualitative study Important, How It Can be Alleviated, of the sources and impact of stress among Theory Into Practice, 55:2, 104-111, DOI: urban teachers. School Mental Health: A 10.1080/00405841.2016.1148986 Multidisciplinary Research and Practice Journal, Rauscher, E. (2020). Lower state COVID-19 3(2), 59–69. https://doi.org/10.1007/ deaths and cases with earlier school s12310-011-9051-z closure in the US. medRxiv. https://doi. Tamo, A., Karaj, Th. (2007). Studim: Kënaqësia e org/10.1101/2020.05.09.20096594 mësuesve shqiptarë nga puna e tyre. Richards, K. A., Hemphill, M. A., & Templin, T. UNESCO. (2020). COVID-19 Educational J. (2018). Personal and contextual factors Disruption and Response. UNESCO. Retrieved related to teachers’ experience with stress and from https://en.unesco.org/covid19/ burnout. Teachers and Teaching: Theory and educationresponse Practice, 24(7), 768 – 787 Van de Velde, S., Buffel, V., Bracke, P., Van Hal, G., Schleicher, A. (2018). Valuing our Teachers Somogyi, N. M., Willems, B., & Wouters, E. and Raising their Status: How communities (2021). The COVID-19 International Student can help (International Summit on the Well-being Study. Scandinavian Journal of Teaching Profession). OECD. https://doi. Public Health, 49(1), 114–122. https://doi. org/10.1787/23127090 org/10.1177/1403494820981186 Skaalvik E. M., & Skaalvik S. (2017). Teacher Veldman, I., van Tartwijk, J., Brekelmans, M., Stress and Teacher Self-Efficacy: Relations & Wubbels, T. (2013). Job satisfaction and and Consequences. In: McIntyre T., McIntyre teacher–student relationships across the S., & Francis D. (Eds.) Educator Stress. teaching career: Four case studies. Teaching Aligning Perspectives on Health, Safety and and Teacher Education, 32, 55–65. http:// Well-Being. Springer, Cham. dx.doi.org/10.1016/j.tate.2013.01.005 Slovaček, K. A., & Matković, A. (2020). Croatian Walker, M., Sharp, C. and Sims, D. (2020). Teachers During COVID-19 Pandemic. Schools’ responses to Covid-19: Job satisfaction Studies in Educational Management (7) and workload of teachers and senior leaders. 28–38 https://www.eurokd.com/SEM/ Slough: NFER. doi/10.32038/sem.2020.07.03.pdf World Bank. 2020. “Edication and Covid-19” Spilt, J. L., Koomen, H. M. Y., & Thijs, J. T. https://www.worldbank.org/en/data/ (2011). Teacher wellbeing: The importance interactive/2020/03/09/world-bank- of teacher–student relationships. Educational education-and-covid-19. Psychology Review, 23, 457–477. http://dx.doi. Yazdi, S. M., & Zandkarimi, G. (2013). The org/10.1007/s10648-011-9170-y impact of e-learning on some psychological Steketee, C. (2005). Integrating ICT as an integral dimensions and academic achievement. teaching and learning tool into pre-service International Journal of Education and teacher training courses. Issues in Educational Learning, 2(2), 40-58. Social Studies Vol. 15 No. 2 19
CLIMATE CHANGE AND HUMAN RIGHTS IN INTERNATIONAL LAW
Juliana CICI University of Geneva, Switzerland Faculty of Law (PhD Candidate) E-mail: [email protected]
Emiljan MUSTAQE Agricultural University of Tirana, ALBANIA Faculty of Economy and Agrobusiness E-mail: [email protected]
Abstract
Climate change is a vulnerable condition that destructs human rights by violating the right to life, right to health, right to livelihood, and right to water. As a result, due to the degrading of human rights, there is a loss to human lives and an increase in the sufferings of human settlements. However, the involvement of the international organizations in the losses suffered by humans and infringement caused to human rights has been low. The main aim of the research paper is to give a panoramic view on the link between climate change and human rights; to analyze the present legal framework against climate change; the gap that exists in legislation and to highlight the challenges inherent in the application of international law to the adverse consequences of climate change. Key words: Climate change; human rights; international law; litigation; national
Juliana CICI is a PhD candidate in Faculty of Law/ University of Geneva and hold a master degree in European and International Governance from the same university. She is a lawyer on special focus for human rights and has been working as a consultant for different international organizations in Geneva.
Emiljan MUSTAQE is performing his Postdoctoral research at the “Panteion” University of Athens, in the field of European Law and more specifically on Integration of Western Balkans in EU with emphasis on implementation of State of Law in these countries. He is currently working as a Lecturer of International Law in different Universities in Tirana, Albania.
Social Studies 2021, 2 (15): 19-30 20 Climate Change and Human Rights in International Law
Introduction is the first attempt, within the framework of the United Nations, to better understand Climate change is probably the most climate change and to propose solutions to important environmental challenge of the limit it. In other words, it officially recognizes current century1. Scientists now agree with the existence of climate change and human a high level of certainty that contemporary responsibility in this phenomenon. It changes to the Earth’s climate are unparalleled was agreed upon and adopted by the in recorded human history. Increases in Intergovernmental Negotiating Committee average global temperatures are fueling for a Framework Convention on Climate environmental processes that decrease the Change, during its Fifth session, held at predictability of rainfall and moisture content New York from 30 April to 9 May 1992. of soils, elevate the intensity of environmental In accordance with its article 20, the hazards, reduce biodiversity, and alter wildlife Convention was open for signature by migration2. Nowadays it is recognized that States Members of the United Nations or almost everyone has already experienced, of any of its specialized agencies or that are for example, some kind of seasonal change, Parties to the Statute of the International whether from winter to summer, or rainy Court of Justice and by regional economic season to harmattan. Geology describes integration organizations, at Rio de Janeiro larger cycles of change in which the earth is during the United Nations Conference on still moving out of its most recent ice age.3 Environment and Development, from 4 In view of the above, it is obvious that to 14 June 1992, and remained thereafter climate change has negative repercussions on open at the United Nations Headquarters human life. If, materially, this repercussion is in New York until 19 June 1993. The real on the environment; legally, it is still not UNFCCC entered into force on 21 March easy to identify a connection between climate 1994. In 2004 it was ratified by 189 change and the violation of human rights. countries, in 2015 there are 195 countries That is why there is a certain emergence and in 2018 197 countries. It meets of more and more climate litigations, both annually at global conferences (Conference internationally and at the level of domestic of Parties, “COP”) to review progress in the judicial bodies. All in all, the World is dealing fight against climate change.4 with climate justice that is growing and is The objective of the UNFCCC looking very powerful in the years to come. is to stabilize greenhouse gas (GHG) concentrations in the atmosphere at a level The legal framework that prevents any “dangerous anthropogenic for addressing climate change within disturbance of the climate system” (Article the United Nations system 2). The commitment of the States relates to a list of measures (national inventories, The United Nations Framework programs to mitigate changes, application Convention on Climate Change (UNFCCC) and diffusion of adequate technologies,
1 F. Chioma Steady, Women, Climate Change and Liberation in Africa, In: Race, Gender & Class, 2014, Vol. 21, No. 1/2, p.313 2 J. Eastin, Climate change and gender equality in developing states, In: World Development, No. 107 (2018), p.290 3 T. Glazebrook, Women and Climate Change: A Case-Study from Northeast Ghana, In: Responsibility and Identity in Global Justice, Hypatia (ed.), 2011, Vol. 26, No. 4, p.762 4 For more details, see online:
5 For more details, see online at:
7 For more details, see online at:
Historically, the first world climate 2007 (COP13): the Bali Action Plan. conference dates back to 1979, in Geneva This is the start of the post 2012 (Switzerland). On this occasion, a World negotiations, that is to say the post Climate Research Program is launched, Kyoto protocol; under the responsibility of the World 2008 (COP14): Poznan conference. Meteorological Organization (WMO), the The 27 countries of the European Union United Nations Environment Program under the French presidency agree on (UNEP) and the International Council of ways to reduce their greenhouse gas Scientific Unions (ICSU). In 1988, the emissions by 20% in 2020 compared Intergovernmental Panel on Climate Change to 1990; (IPCC) was established by WMO and UNEP 2009 (COP15): Copenhagen Accord. to assess the state of knowledge on climate World leaders have agreed on a goal of change at regular intervals. Its first report limiting climate change to 2 ° C and aid in 1990 recognized human responsibility from developed countries of 30 billion for climate change. It serves as the basis dollars over 2010-2012, raised to 100 for the development of the United Nations billion dollars per year in 2020; Framework Convention on Climate Change 2015 (COP21): United Nations (UNFCCC). The first Earth Summit held in Conference of Parties on Climate 1992 in Rio de Janeiro (Brazil) is a crucial Change. The Paris agreement ratified step in international climate negotiations by many countries was a historic step with the signing of the United Nations in the international recognition of Framework Convention on Climate Change. the concept of climate change. An That said, the momentum has therefore been ambitious universal climate agreement set in motion, the countries that signed the which aims to contain the rise in climate convention of the Rio summit meet temperatures well below 2 ° C, and to each year in a different city to find concrete strive to limit it to 1.5 ° C; solutions to fight climate change. Non- 2016 (COP22): Conference of the governmental actors also take place there United Nations parties on climate (NGOs, companies, cities, citizens, etc.) in change in Marrakech. This COP order to best represent the society that must wishes to follow on from the Paris fight against climate change. agreement. With the objective of Among the emblematic COPs, apart obtaining commitments from countries from that of Kyoto in 1997, which made on concrete actions to be implemented it possible from developed countries to set to fight against climate change; binding targets for reducing their GHG 2017 (COP23): United Nations emissions, the relevance of the COPs in the Conference of Parties on Climate following years can also be highlighted: Change in Fiji. In view of the progress 2001 (COP7): Marrakech Agreement. report on COP24, this conference To fight climate change, this agreement made it possible to clarify the rules of provides for aid from developed application of the Paris Agreement. countries to developing countries; Twenty countries including Great 2005 (COP11): the Kyoto Protocol Britain, Canada and Mexico have enters into force. Since 55 countries committed to abandon coal; have ratified this treaty and all the 2018 (COP24): Conference of the countries that have ratified emit at least United Nations parties on climate 55% of the 1990 CO2 emissions, this change in Katowice. The 196 countries Protocol is effective; have agreed to adopt a user manual 24 Climate Change and Human Rights in International Law
(“rulebook”) to apply the Paris environmental authority that sets the global Agreements of 2015. environmental agenda, promotes the coherent implementation of the environmental At the time of writing, the last COP dimension of sustainable development to be lived was in 2019 (COP25): United within the United Nations system, and Nations Conference of the Parties on Climate serves as an authoritative advocate for the Change in Madrid. United under the slogan global environment. Its mission is to provide “Time for Action”, this COP aimed to leadership and encourage partnership in accomplish several tasks for the full realization caring for the environment by inspiring, of the Paris Agreement on climate change. informing, and enabling nations and peoples Finally, the decisions taken during this to improve their quality of life without COP were generally judged to be far below compromising that of future generations. expectations, the only areas having registered The UNEP categorizes its work into seven progress being that of the action plan for broad thematic areas: climate change, disasters gender equality and the Koronivia Program and conflicts, chemicals and waste, resource on Agriculture.9 efficiency, and environment under review.11 Finally, with regard to COP26, which Regarding in particular the climate will take place from 9 to 19 November change thematic, the UNEP is convinced 2020 in Glasgow (Scotland), it has been that the World faces a global climate postponed because of the pandemic which is emergency. That is why the UNEP works raging worldwide. Indeed, on 1 April 2020, to support the World to transition to a low- due to the COVID-19 pandemic, the COP carbon, sustainable future. On the website Bureau announced that the Conference would of the UNEP, we would like to underline instead take place in 2021: “In light of the that: “Climate change is one of the most ongoing, worldwide effects of COVID-19, holding pervasive and threatening issues of our time, an ambitious, inclusive COP26 in November with far-reaching impacts in the twenty- 2020 is no longer possible. Rescheduling will ensure first century. Climate change is expected to all parties can focus on the issues to be discussed have unprecedented implications on where at this vital conference and allow more time for people can settle, grow food, build cities, the necessary preparations to take place. We will and rely on functioning ecosystems for continue to work with all involved to increase climate the services they provide. In many places, ambition, build resilience and lower emissions ”.10 temperature changes and sea-level rise are already putting ecosystems under stress and 2.3 The United Nations Environment affecting human well-being. A 2°C increase Programme (UNEP) and the Climate could mean more heat waves, a ten-fold Change Issues increase in Arctic ice-free summers and a The United Nations Environment complete wipe-out of the world’s coral reefs, Programme (UNEP) is the leading global home to millions of species”.12
9 For more details, see L. Guyenne, “Désastreux”, “angoissant”, “du jamais vu” : l’échec de la COP25 après deux semaines de (vaines) négociations, In : France Inter, 15 December 2019. Available online at:
Related to this challenge, the UNEP’ to this report, the negative impacts of climate work on climate action cuts across the fields change include the increasing frequency of of science, policy, technology and finance. It extreme weather events and natural disasters, empowers countries to pursue low-emission rising sea levels, floods, heat waves, droughts, development and boost their capacity to desertification, shortages of and the spread adapt and be resilient to climate heating. of tropical and vector-borne diseases. These The UNEP is also working to implement phenomena directly and indirectly threaten the Paris Agreement, the world’s roadmap the full enjoyment of many human rights for tackling climate change. Its contributions by people around the world, including the include bringing science to policymakers, rights to life, water and sanitation, food, playing a leading role in transformative health, housing, self-determination, culture global partnerships, and helping dozens and development.14 of countries develop national plans to cut The negative effects of climate change greenhouse gas emissions. The UNEP affect more people and communities who equips countries to seize new investment are already at a disadvantage due to, among opportunities that reduce greenhouse other things, geography, poverty, gender, gas emissions from deforestation and age, disability, origin cultural or ethnic, forest degradation. And It supports the and who have historically contributed less development of new finance models to to greenhouse gas emissions. In particular, accelerate the transition to a green economy. the people, communities and even states All in all, the UNEP is a major player that occupy and depend on low-lying coastal on the international agenda to fight climate lands, tundra and Arctic ice, drylands and change. It is a technical body serving the other fragile ecosystems and territories at development of international law applicable risk for their housing and livelihoods most to the climate field. at risk from climate change.15 That said, in order to promote policy The linkage between climate coherence on climate change and help change and human rights ensure that mitigation and adaptation efforts are adequate, sufficiently ambitious, non- The impacts of climate change are discriminatory and in line with human rights differentiated for different marginalized obligations, OHCHR recommends that social groups, including women, people the following considerations be taken into living in precarious situations, racialized account in all climate actions: mitigating the people, people with disabilities, the elderly effects of climate change and preventing their and indigenous populations.13 harmful effects on human rights; ensuring In its fifth assessment report (2014), the that everyone has the capacity and the means Intergovernmental Panel on Climate Change to adapt to climate change; ensure that in the (GIEG) unquestionably confirms that climate event of human rights abuses caused by climate change is a reality and that greenhouse gas change, responsibilities can be established emissions are the cause root cause. According and relevant remedies are offered to victims;
13 See Dhanashri Brahme, Gender Dimension of Climate Change Adaptation: An Exploration into the Perceptions of Women and the Community, Watershed Organisation Trust (ed.), Pune (India), 2011, p.7 seq. 14 Online:
16 See OHCHR, Understanding Human Rights and Climate Change, Submission to the 21st Conference of the Parties to the United Nations Framework Convention on Climate Change, Paris, 2015 17 For more details, see online:
21 For more details, see online at:
22 The entire ruling of the UN Human Rights Committee relating to the Ioane Teitiota’s cas is available online at:
REFERENCES
CHIOMA STEADY Filomina, Women, Climate GURRÍA Angel, Climate Reclaiming our Common Change and Liberation in Africa, In: Race, Future, Fourth Biennial Lecture on Climate Gender & Class, 2014, Vol. 21, No. 1/2, Change, Hosted by the Graduate Institute pp.312-333. of International and Development Studies, COMETTI Geremia, Réchauffement climatique Geneva, 3 July 2019. Available online at: et migrations forcées: le cas de Tuvalu, Geneva,
MARKELL David & RUHL J.B., An Empirical indigenous peoples’ rights, In: American Indian Assessment of Climate Change in the Courts: Law Review, N° 31, 2007. A New Jurisprudence or Business as Usual? In: TORRE-SCHAUB Marta, Les dynamiques du Florida Law Review, Vol. 64, Iss. 1 [2012]. contentieux climatique Usages et mobilisations du OHCHR, Understanding Human Rights and droit pour la cause climatique, Rapport final de Climate Change, Submission to the 21st recherche Décembre 2019. Available online Conference of the Parties to the United at:
CAREER GUIDANCE AS A COMMUNITARIAN SERVICE IN TIRANA CITY, A NEW SERVICE IN THE REGION
Anisa SUBASHI Municipality of Tirana General Director of the social services E-mail: [email protected]
Geranda MULLA NATO Communication and Information Agency HR Administrator E-mail: [email protected]
Joniada HITO Municipality of Tirana Head of the career guidance sector E-mail: [email protected]
Abstract
Municipality of Tirana is driven and focused in capacity building of career guidance as a part of the policies in local level, it has opened a new sector to offer career guidance services to the community focusing to the youth by offering a specific institutional platform, involving the
Anisa SUBASHI has PhD in the field of social sciences. She is General Director of the social services in Tirana Municipality and lecture in Tirana University. She has completed specializations in countries such as: USA, Belgium, England, Portugal, Turkey, Romania, etc. She is the author of many articles published in national and international journals and participant in many scientific conferences. Geranda MULLA is a Ph.D. student in the Faculty of Social Science, University of Tirana, Albania. Her interested field of research has been always related to the sustainable development especially for young people. Combining with her expertise in human resources area she is always seeking for new approaches and methodology to lead the continues learning and development process mainly for the inclusion of vulnerable young people. Joniada HITO Head of Career Guidance Sector in Municipality of Tirana. Her prior experience includes working in a local non-governmental institution as Project Manager and Executive Director for eight years. Later as dean of students and head of career office in the University of New York Tirana for one year and a half.
Social Studies 2021, 2 (15): 31-38 Career guidance as a communitarian service in Tirana city, 32 a new service in the region
main actors of this process from other fields like education, businesses, recruiting companies, etc. The model has been taken from EU countries and has been implemented in the best form according to the Albania mentality in Tirana Municipality. In this paper we will analyze the role of career guidance center as a community service, offered for the first time as a service provided form a governmental institution especially in the local level. The effects in short and long term of this kind of service to the community, to the youth, to the job market, to the promotion of new professions and as the result of all this to the economy of the country might be subject of further studies. From the individuals receiving services from the wide range of services offered by this office it is proven effectiveness of the service especially in encouraging young persons and in coaching them toward their path (employment and / or education).
Introduction Another definition, a wider one, sees career guidance as a way to improve the interface Career guidance and counseling is a between education and the labour market process including career on one side and (Organization for economic co-operation guidance on other side. Career can be and development, 2004). defined as the path of an individual during Career guidance provision can help his education and work (Enhancing Youth to better articulate demand for learning, Employment, 2014) and guidance is contribute to enhancing education access defined as “help and advice about how to do and completion and improve the match something or about how to deal with problems between labour market supply and demand. connected with your work, education or personal Career guidance has a two-fold benefit: relationships”. (Cambridge Dictionary) It First, young people benefit from a well- includes a large scale of services (information, informed career decision resulting in their intermediation, training, and referral) social, financial and emotional well-being. and it can be offered by different centers Second, employers’ benefit from well- / institutions / organizations (private informed and better qualified young people organizations, state organizations, private entering the job market. universities, high schools, etc.). Even Career information and guidance though the details of how career guidance is services traditionally have been seen as a provided have often been of limited interest public service available from educational to public policy-makers, public policies institutions, government departments and set the frameworks for career guidance their agencies. Increasingly, in countries and provide the funds for much of it. competing in the global economy, common (Organization for economic co-operation notions about career information and career and development, 2004) Career guidance development is emerging: becomes increasingly important for public It is an individual responsibility – services policy as education and employment should help people help themselves policies seek to widen individual choices manage their career development. This and to create systems that can respond is career self-management; to very different needs throughout life. It is an ongoing (lifelong) learning process (Organization for economic co-operation - it is everybody’s business and not just and development, 2004) Career guidance something undertaken at a time of crisis; is commonly agreed as net contributor to It requires worker and learner flexibility the achievements of public policy goals in and adaptability – changes in the nature education, employment and social equity. of work and employment require Social Studies Vol. 15 No. 2 33
that most individuals be prepared to Support by public policy-makers for successfully manage several works and career guidance has traditionally rested upon learning transitions; and, a belief that it can improve the efficiency It requires different kinds of tools and and effectiveness of labour markets and services at different points across the educational systems, as well as contribute life span. (Bezanson, & Kellett, 2001). to social equity. (Organization for economic co-operation and development, 2004) Career development is very important In Tirana Municipality, for the first not only for the development of individuals time, starting from December 2019, as part by them self but also for organizations. The of Directory for Employment Promotion, reasons why it matters stand to: it is established Career Counseling Office. Careers are how higher-level and The ultimate goal of establishing career business-specific skills and knowledge guidance services in municipalities is to reach are acquired. young people and enable them to adopt their Careers are how skills and knowledge are decisions and actions in terms of educational, deployed and spread in organizations, training and occupational choices. This as employees move from one job office offers community services for all the to another in response to where citizens of Tirana Municipality that require they are needed – which is critical to information and coaching for possibilities organizational flexibility. they have with regard their education, Career movement is also how professional forming and coaching. The culture and values – the “glue” of the career guidance / counseling office at organization – are transmitted, and Municipality of Tirana aims at counseling how personal networks are extended and supporting young people and adults and strengthened: these networks are in their professional and academic choices, often key to rapid and effective action. based on their skills and interests. These Career development is a major tool for decisions should serve towards their personal attracting, motivating and retaining and professional fulfillment. good-quality employees (South African The center has its own dedicated staff Qualifications Authority, 2009). and is organized as a sector comprised of 1 chief of sector who is the director of the Structure and services offered office and 2 specialists, part of the central by Career Counseling Office office. The counselors are full-time personnel at Tirana Municipality and to the office are affiliated another group Office establishment and aim of part-time advisors. The degree level, profiling and experience of these advisors This paper aims at analyzing of the role play an important role in offering of the of career guidance center as a community services. In Tirana only during the latest year service, offered for the first time as a service it was opened a master program focused on provided form a governmental institution coaching, the first of this profile. The role especially in the local level and describing of the coach is very important and he / she the functionality and services offered in this should have some skills that by the acronym framework. The methodology used includes is: REUNDA: literature review mainly focused in concepts R – Relationship building and experience of other countries and E – Exploration of the client’s problem interviewing with the responsible persons UND – Understanding client’s problem (key persons of this office). A – Action Plan. Career guidance as a communitarian service in Tirana city, 34 a new service in the region
So, this includes the most important vocational education and training. aspects and the skills that this person should Ministry of Education and Sports is key have – he / she should have communication in involvement of schools and managing skills in order to build relationship of activities at schools’ environments. The (professional one), evaluate the clients need same ministry and the municipality of Tirana and understand it in order that together with will have an MOU for the sources and the client to build the action plan. involvement of the Psychologist and Social The center has a very strategic workers of the Elementary and Secondary environment placed in the heart of Tirana, schools public and private one. making the most fascinating office of the Social Service in local level is a partner institution and facilitating access for the institution for the inclusion in the labour citizens. This is a thematically dedicated market of individuals currently benefiting environment with high visibility. The from social services. With the territorial activity of the center develops in its own reform, the competencies in this field will environments, in schools, in libraries, be divided among municipalities and public youth centers, social centers, etc. The social service. service is available from 08.00 until 16:00 University of Social Science, Master hrs. in the evening. The environment program on Career Guidance is a partner of creates possibilities for self-service, short the office by preparing and offering interest conversations in common environments and tests for the benefiters, the collaboration counselling sessions in private environments. with the university is extended also in Risi Albania is the main supporter for human resource aspect by offering its alumni the opening of this office. Risi Albania, students as interns for the office of career partner organization, supported step by guidance, Municipality of Tirana. step the opening of the office in order to From the daily contact with the advisers have a service with quality and similar to it is noticed that there is a need to identify the services offered by other offices in EU. and collaborate with more businesses and The center’s services follow the model of institutions in order to expand the possibilities Swiss examples of career centers, adapted to for persons of different background to Albania’s context and youth needs. find them self in the labour market or in In order to offer services fulfilling the professional training. Promotion of lifelong standards the office has as main partner learning should be in focus of the policies, and collaborators public institutions, practices and the procedures to be followed businesses and youth associations. The with the interested. service is individualized as according to The center aims to serve to individuals, the specific needs of the target groups: public and private institutions and group and individual guidance, career organizations. The main target group of education for pre-university students, persons visiting and receiving services from career development training for young the Career Counseling Office include mostly people and interested adults. young people and it distinguishes between Among the public institutions to be these groups: pupils in compulsory education mentioned are: (mainly grades 3 -9), students of general and The National Agency for Vocational, professional high schools, parents, teachers, Education, Training and Qualifications students, interns, unemployed job seekers, constitutes a resource institution for the employed job seekers, migrants (internal and national list of professions, description external), employers. To be emphasized that of professions and the public offering of main beneficiary group of Career Guidance Social Studies Vol. 15 No. 2 35
Services is comprised of youth (15-29 Short conversations years old) and pupils of grades 7-9 (12-15 These are 20 minutes’ conversations years old). The number of this group in and are offered to individuals of every age Municipality of Tirana is about 220,000 independently of their current status. These (opendata.tirana.al). conversations concern education, vocational Components of Career Guidance and employment opportunities for specific Services: fields. These sessions could be used to offer Onsite help desk and online platform for a quick evaluation and advice to individuals. students, parents, teachers and career This format is appropriate also for parents, counselors providing information on who could join alone or with their child professions, training and education for whom they need orientation. Such opportunities; meetings could be also offered in open space Counseling services which will environment. For pupils and parents, these be provided through information meetings could be offered in the school sessions, group counseling, individual environment as well. counseling, skills development and interest evaluation tests; Individual sessions (60-90 minutes) Hub for connection to the labor Such sessions are appropriate for market: individuals who would like to choose a Information on internships, career fairs; profession or would like to know and explore Collaboration with education their fields of interests and skills towards authorities to facilitate access of services labour market opportunities by exchanging to schools. with a professional career advisor. The session allows them to clarify status, to offer The services offered from this office are suitable information, to offer support for free of charge and specifically include: decision-making and identify and plan next InfoTech (physical and virtual) steps that the individual should undertake. Information is offered as a self-service This format is suitable for pupils, students through: and adult unemployed jobseekers. Such Online portal – at karriera.tirana. sessions require prior registration and take al. In the web it has been elaborated 60 place in quiet environments that provide different professions combined with a privacy. During these sessions will be offered detailed description on a specific profession different tools to measure the interest of (where to study, what training to follow, the benefiters like offering one of the tests the approximate salary, what to expect, which are online and the access to them is etc.) together with a detailed video of each given by the councilor. There are 3 interest profession. A large database of 800 tanning tests to be given by the counselor to the topics offered in Tirana are listed online, also benefiters with a specific login account later a list of internships and conferences offered the interpretation of the results has to be by the third party. done in the upcoming meetings. Flyers, magazines, catalogues, printed or electronically. In the physical Information sessions and group environments of the center, the employees counselling can orient visitors that request information. Such sessions are usually offered in Information is structured according to groups in school environment. There is users: pupils, students, adults, parents or/ a calendar of activities (days and hours) and teachers. at the schools. Every counsellor gets Career guidance as a communitarian service in Tirana city, 36 a new service in the region assigned a group of schools depending on is facing with some difficulties / challenges. number of pupils. This activity requires Pandemic situation is one of the coordination with respective psychologists challenges from which depends creation of and schools’ directors. Standard themes new open job vacancies, group meetings include: counselling for steps towards future with the interested; the quarantine had it education and formation, acquaintance with effects in not promoting the opening of career services, etc. the office. In this framework of continuing impact of Covid, the structure was adopted Open themed activities to online delivery of the services as well (i.e. These activities have a thematic focus individual counselling). and are offered for groups of individuals, Employability of some specific categories according to interest. The activities may aim and their ability to require new skills as deepening in certain professions, education, demands from the labour market. A need for vocation and training opportunities, etc. an increased awareness and understanding of the career services by youth. It is noticed Internships intermediation lack of awareness on the part of students. This is a continuous service of the It is also very challenging for young people center. Through this service, the center offers to become more aware and turn to career information for the internship opportunities, counselors. Our challenge is to use our ideally through an electronic platform. information and perseverance to make them Organization of Job Fairs need to come and ask for help and advice. Promotional Activities ad hoc Lack of formal training for Guidance and Counselling Teachers / advisors, as the Special Cases traditional practice has been that guidance This group foresees young people and counselling in schools is conducted by (13-25 years old) who because of different teachers who do not have any formal training difficulties need extra support. The causes or knowledge obtained, but it is conducted of these difficulties may be related to based on the experience, age and wisdom. weak study result, low motivation, social Today, training in guidance and counselling inclusion, insufficient social/family support, is important given the pressure emanating health problems, etc. from the changing nature of behavior The importance of the services offered management among the youngsters. The 21st based in the typology of the services, century world of work is, after all, challenging categories included and places where it take and confusing enough for adults, let alone place, is very high and is a necessity for the unworldly teenagers. Digital technology is target groups. Another important element advancing at such a rapid pace that many that takes relevance in conditions where people in work are struggling to keep up. economic conditions of persons cannot According to a World Economic Forum afford extra payment for such services is report, 65 per cent of children entering that these services are free. Career guidance primary school today will ultimately end up offered in local level create a great possibility working in completely new job types that to expand access to these services and make don’t yet exist. The need to offer relevant them available not just to selected groups information and give guidance is greater like school-leavers and the unemployed, but than ever, but at the same time our situation to everyone throughout their lives. has never been more challenging. Young Career Counseling Office at Tirana people, collectively, have never left education Municipality is a new office and as such it more highly qualified, with more years of Social Studies Vol. 15 No. 2 37 schooling behind them, and yet they are categories in need for this kind of services facing unprecedented struggles to succeed in including job seeker, young people etc. to be the early labour market. Clearly not enough highlighted is the fact that main beneficiary is done in most schools on the difference group of Career Guidance Services is between a general CV and a directed CV or comprised of youth (15-29 years old) and how to relate your online application to the pupils of grades 7-9 (12-15 years old). job specification. Its our challenge to prepare Persons offering services within the them and give them all the help they need so office are key persons. They are both - full- they can write properly a successful CV. time personnel and affiliated are another group of part-time advisors. There is a need Conclusions for them to have degree level, profiling and experience in this field. The Career Counseling Office, opened Through the interviews realized in the for first time in Tirana Municipality frame of this article was noticed that this provides independent information service was needed for the community, a regarding education, training and career big number of persons’ / target groups have planning and development. Information visited the office during this time and that it and guidance for those interested and will is functioning and completing its mission. provide a safe space for communication and In order to better function this office exchange of ideas on topics related to career has signed and collaborates with different and professional orientation. institutions mentioning: National Agency This paper aimed at analyzing of for Vocational, Education, Training and the role of career guidance center as a Qualifications, Ministry of Education community service, offered for the first time and Sports, Social Service in local level, as a service provided form a governmental University of Social Science, Master program institution especially in the local level and on Career Guidance. describing the functionality and services Still there is a need to expand the offered in this framework. collaborations with other institutions state The services offered are various and or non-state institutions. cover a large specter of person’s needs. Challenges are part of the functionality These services include: InfoTech (physical of this office and the team is working on and virtual), short conversations, individual them. Still some will take time to be resolved sessions, information sessions and group because the office is still new and it takes counseling, open themed activities, time to stabilize all the services. The opening internships intermediation. of this office and its ongoing process are very Even though the office is open to positive and important steps.
REFERENCES
Arthur, N., & McMahon, M. (2005). Multicultural and professional constructions of career career counseling: Theoretical applications of by careers advisers. University of West of the Systems Theory Framework. The Career England, Bristol. Development Quarterly Bezanson, L. & Kellett, R. (2001), “Integrating Athanasou, A & Perera, N (2008) International Career Information and Guidance Services at handbook of career Guidance, Springer a Local Level”, paper prepared for the OECD Barham, L. (2013). Talking about careers: Personal Career Guidance Policy Review Career guidance as a communitarian service in Tirana city, 38 a new service in the region
Bimrose, J. (2008). Guidance for girls and women. Mwengi, B. Principles of Guidance and Counseling, Springer. Muslim University of Morogoro Collin, A. (2007). The meanings of career. In H. Organization for economic co-operation and Gunz & M. Peiperl, Handbook of career development (2003), “Career guidance: New studies. Sage Publications. ways forward”,Paris. Enhancing Youth Employment (2014), “Handbook Organization for economic co-operation and on Career Guidance and Counselling” funded development, (2004), “Career Guidance and by the Swiss Agency for Development and Public Policy” Paris. Cooperation (SDC) and implemented by the Patton, W., & McMahon, M. (2006). Career consortium of HSIK - HELVETAS Swiss development and systems theory: Connecting Herr, E. L. (2008a). Social contexts for career guidance theory and practice, Rotterdam, The throughout the world. In J. A. Athanasou & R. Netherlands Van Esbroeck (Eds.), International handbook Savickas, M. L. (2008). Helping people choose of career guidance, Springer jobs: A history of the guidance profession. In Lundahl, L., & Olofsson, J. (2014). Guarded J. A. Athanasou & R. Van Esbroeck (Eds.), transitions? Youth trajectories and school- International handbook of career guidance to-work transition policies in Sweden. South African Qualifications Authority International Journal of Adolescence and Youth (2009) “Career guidance challenges and Miller, J., Goodman, J. & Collison, B. (1991), The opportunities” National Career Development Guidelines: Van Esbroeck, R. (2008). Career guidance in a Progress and possibilities, National global world. In J. A. Athanasou & R. Van Occupational Information Coordinating Esbroeck, International handbook of career Committee guidance. Springer Science. Social Studies Vol. 15 No. 2 39
THE IMPACT OF THE BOLOGNA PROCESS ON ALBANIAN HIGHER EDUCATION
Blerina MUSKAJ University Aleksander Moisiu of Durres, Albania E-mail: [email protected]
Joniada MUSARAJ University Aleksander Moisiu of Durres, Albania E-mail: [email protected]
Abstract
Today, higher education in Albania, as in all of Europe, is developed based on the principles of the Bologna Process or Charter. The Bologna Process is a Higher Education reforming process aiming the building of a European Higher Education Area. This process in Higher Education in Albania is seen as a process that aims to make a more competitive domestic education. The main problem of this topic lies in the adaptation of higher education to the Bologna Process as well as the impact that this process has on educational policies. In addition, how ready are these policies in Albania to achieve maturity and adaptation to the development of Albanian higher education? What is the legal framework of the Bologna Process? During the study of the Bologna Process, we concluded that the legislation of the Bologna Process is a system of rules and educational norms, on which the legal framework was drafted, where it was agreed to be approved and executed by the states part of this process. Higher education in Albania is today facing a series of problems, which require adaptation and management. Starting the analysis of the state of higher education, we take the opportunity to examine the problematic factors as follows. The transformation of higher education takes place in a transitional period for the country. The national agenda has defined
Blerina MUSKAJ is a full-time lecturer at Faculty of Political and Legal Sciences, Law Department. She is a lecturer to the course “European law”and “Labor legislation” law and author of many scientific articles.
Joniada MUSARAJ is a full-time lecturer at Faculty of Political and Legal Sciences, Law Department. She is a lecturer to the course “Constitutional Law” and author of many scientific articles.
Social Studies 2021, 2 (15): 39-45 40 The impact of the Bologna process on Albanian higher education
as the main points: the determination of the final political status of Albania, the economic development of the country, social policies to increase welfare, to create equal opportunities, to establish justice for all ethnic and disadvantaged groups and the integration of country in the European community. In transition countries, the education sector is usually the priority sector for reforms, to meet the educational needs of the new generation of citizens. The aim of the Bologna Process is to create the European Higher Education Area by making academic degree and quality assurance standards more comparable and appropriate across Europe. We can say that the impact of the Bologna Process, on the education management policy in Albania, promotes and supports the academic policies, for which it is necessary from time to time to update the scientific and research curricula, in accordance with contemporary needs, as maturity has a direct impact on education management policy in Albania. Keywords: higher education in Albania, development, Bologna Process, standards
Introducion is seen as an innovation that requires its adaptation to the basic curriculum of Higher Today, higher education in Albania, as Education. For this reason, issues developed in all of Europe, is developed based on the within the topic commit to provide a principles of the Bologna Process or Charter. detailed explanation for each of the question The Bologna Process is a Higher Education raised on this study. reforming process aiming the building of a European Higher Education Area. This Laying of the Problematics process in Higher Education in Albania is seen as a process that aims to make a more Like any research paper, that has a competitive domestic education. This process social approach and impact on the life of the is also seen as a better adaptation of Higher individual, the selected topic about the impact Education programs and qualifications to the of the Bologna Process on higher education labor market. in Albania has an impact on the life of every Thus, higher education is no longer student and the progress of the further considered “once-in-a-lifetime experience”. academic process. It also affects the quality Higher education institutions need to adapt of work in different institutions. As the to this reforming reality. Higher Education intellectual formation of students is directly Reform aims to achieve: related to the future of the well-functioning 1. Quality assurance of private and public institutions. 2. Recognition of diplomas and The main problem of this topic lies in 3. Qualifications the adaptation of higher education to the Bologna Process as well as the impact that This process of reforming Higher this process has on educational policies. Education is expected to take several years. In addition, how ready are these Therefore, this paper undertakes to policies in Albania to achieve maturity and clarify the impact that this process has on adaptation to the development of Albanian Higher Education. The impact that this higher education? process has on the academic life of each student and how it affects the further well- The legal frame of the Bologna Process being of the intellectual society. Higher Education legislation, which was drafted In this sub-issue we will talk about the and adopted based on the Bologna Charter, legislative approach of the Bologna Process, Social Studies Vol. 15 No. 2 41 how it developed as a set of mandatory Primary legislation concerns the principles to reinforce the development of certification and recognition of diplomas, Higher Education in Europe. Inside the the drafting of accreditation agreements paper will analyze the goals, objectives that and quality assurance. (Dennis Farrington, the legislation had on the Bologna Process. 2003:27). We must understand that the legislation is Secondary legislation deals with the an important and primary part of various management policies and adaptation of the social reforms therefore the law in question Bologna Process in each country. was and continues to be primary for reforms Domestic legislation implies and and policies in Higher Education. involves the implementation and educational What is the legal framework of the reforms in each country. Bologna Process? During the study of the As a conclusion of this issue, we can Bologna Process, we concluded that the say that the law on the Bologna Process is legislation of the Bologna Process is a system a law that directly affects the management of rules and educational norms, on which of Higher Education aiming at a common the legal framework was drafted, where it legislation for all its member states, thus was agreed to be approved and executed by achieving the goal of the same Higher the states part of this process. This set of Education throughout Europe. From this educational rules and norms supports the we understand that the law is an important development of quality education. From the part in the impact of various management above, we say that a community of people, policies, specifically in education policies who saw the development and moderation aimed at reforming and guaranteeing quality of higher education in accordance with in education. the requirements of a developed society in the face of globalization as necessary and The Purpose of the Bologna Process reasonable, made the drafting and approval of law on the Bologna Charter. In this sub-theme of this chapter, we The implementation of legal rules and will talk about the purpose of the Bologna norms on education found application in Process, what this process aims at in Higher the local authorities (in the case of Albania Education. We will start this review by in the Ministry of Education and Science, examining what the Bologna Process is, part of the Bologna Process). This means from here we will be able to reach the full that all participants underwent this process conclusion of the purpose of this process. equally, in the essential education reforms The Bologna Process is the implementation required by the Bologna Charter. The of the sanctioned criteria in the drafted governing authorities undertook to make charter on the criteria and conditions on the necessary educational reforms through which it had to be Higher Education in the policymaking and management of this Europe. For this reason, the drafting and policy, in line with the legal framework of approval of the Bologna Process / Bologna the Bologna Charter, seen as a necessary Charter was deemed reasonable. process for the continuity and provision of The question that arises is how was the a quality education. aspect of the comparable framework of the The legislation of the Bologna Process Bologna Process achieved? This framework consists of three main drafts: was shaped and brought to life through Primary legislation legislative changes in Higher Education. The Secondary legislation aspect of the Bologna Process comparability Domestic legislation framework included the goal of achieving 42 The impact of the Bologna process on Albanian higher education the level of teaching to the same standard national education with the same basis in all in all countries that are signatories to the signatory countries. We see that the purpose Bologna Charter. of the Bologna Process is not only the legal Illustratively, the Bologna Process change of Higher Education, but also the covered a wide range, such as: access of the same education throughout Teaching curriculum (inclusion of the EU. The aim of the Bologna System is teaching methods) to make the standards for academic degrees Credits and quality as comparable as possible Professors with scientific degrees throughout Europe. Involvement of students in scientific In conclusion, we mention that the research (not only professors) purpose of the Bologna Process consists of a set of goals, such as: In other words, the level of teaching Students’ mobility under the Bologna Process aimed at adapting Involvement of employers in structures and bringing students closer to employment and processes and the needs of the labor market. It is New graduation structures and essential that the drafting of the competency- employment opportunities based curriculum were made in such a way as to ensure that students would be able The Bologna process can be described to demonstrate the competencies they as a political initiative of the European had acquired after learning the necessary governments, including the relevant parties combination of knowledge, skills and interested in higher education and the abilities (Chyung, 2006). European Commission. Therefore, both The harmonization of the structural intergovernmental and national components features of the European Higher Education aim to synchronize the European higher system (EJE, 2004: 265), system implies the education system. The huge increase in the numerous reforms that had to be made in number of enrollments, the increasingly each of the signatory states of this process. central role for knowledge of economics If we take a look back at the past, we see and society, and the rampant globalization how the signatory states have managed, also dramatically change the definition of through the reforms of the Law on Higher modern universities and institutions of Education, to adapt the teaching process higher education. The Bologna Process is but also the entire cycle of studies with the a political response to the changing socio- criteria required by the Bologna Process. economic context, and which directs the From the above we see that the whole relationship between higher education and purpose of the Bologna Process is the the world of work to a considerable extent reform of the Law on Higher Education through different developments. in each country a signatory part of the Bologna Charter. When we talk about Current situation of this part, we come to understand that the Higher Education in Albania purpose of the Bologna Process is to achieve the same learning standards, for all EU Higher education in Albania is today countries and countries that are aspiring facing a series of problems, which require to adhere to it. Teaching process with the adaptation and management. Starting the same standards means the process and analysis of the state of higher education, efficient development of Higher Education we take the opportunity to examine the according to the Bologna Process, thus a problematic factors as follows. The period Social Studies Vol. 15 No. 2 43 in which Higher Education is forming development need to be made in the higher in Albania coincides with the transition education legislative policies. period. The transition period means the The development of the Bologna development, progress, and maturity of Process, especially in its social dimension, is Higher Education. In this context, we have essential for Europe for restoring economic in mind the Law on Higher Education. growth, creation of new job positions and The Law on Higher Education has not ensure future prosperity, well-being and yet reached its maturity. This is clearly sustainability in our higher education system seen from the administrative instructions, and in society. which have not yet been drafted to The transformation of higher education supplement the law, so these additional takes place in a transitional period for the instructions can be seen as annexes, country. The national agenda has defined necessary for the functioning of Higher as the main points: the determination of Education. The reliance and persistence in the final political status of Albania, the the Law on Higher Education is done to economic development of the country, understand that from here the foundations social policies to increase welfare, to create of development, monitoring, maturation equal opportunities, to establish justice for of the process of functioning of education all ethnic and disadvantaged groups and are laid. Therefore, the aim of the law is to the integration of country in the European reform towards the objectives to be closer community. In such a context, higher to the European criteria. education policy must overcome these types We must not forget that the law is of challenges. the process that makes possible the radical On the other hand, the attempt to design changes, evolution, and adaptation of the curricula according to the Bologna Process Bologna Process in Albania. Through exists, but the results and expectations are legislative adaptation, is achieved the not yet at the required level. This means that construction of the education system. A work and commitment are needed in the transformation, reform and development future for the full functioning of the Bologna need to be made in the higher education objectives, mentioning the difficulties, legislative policies. Today, social changes especially in: require contemporary adaptation in all Managerial aspect spheres of social life, such is also the law Lack of financial support on higher education, which must adapt and Lack of full information about the develop to contemporary-comprehensive fair meaning of the Bologna Process policies through the definition of indicator. among academic staff and among We can say that the impact of students. the Bologna Process on the education management policy in Albania promotes and When we talk about the lack of a supports the academic policies, for which the proper understanding of the benefits of updating of scientific and research curricula Bologna, one reason for this would be the is occasionally required, in accordance with fear present among the academic staff, and contemporary needs. As it matures, it has in this context, the reluctance to accept a direct impact on education management radical changes. So, in the absence of policy in Albania. information, as many debates as possible Through legislative adaptation, the should be organized for students, and the construction of the education system is application of strategies encouraging them achieved. A transformation, reform and to participate in these debates, helping them 44 The impact of the Bologna process on Albanian higher education to understand in a more constructive way create the European Higher Education Area the role of Bologna Chart/Process. by making academic degree and quality From the above we conclude that the assurance standards more comparable and Law on Higher Education in Albania still has appropriate across Europe. This agreement problems in its drafting-executive policies. was signed in June 1999 by 29 European The very large number of institutions countries. Today the number of countries of higher education is another problem, involved reaches 46. The implementation which has aroused constant debate among of the Bologna Process in Albania started in academics and beyond. Private and public 2001/2002 and since then the University of universities operate in the university space. Prishtina in cooperation with the Ministry Comparing the number of universities of Education, Science and Technology, have operating in the country we say that the made efforts for the implementation of situation is very worrying because the socio- Bologna Chart strategies. economic capacity is too small to cope with We can say that the impact of the the large influx of graduating students. For Bologna Process, on the education this reason, it is necessary to design strategies management policy in Albania, promotes to suit the socio-economic environment of and supports the academic policies, for the country. It therefore implies a large gap which it is necessary from time to time to between the labor market and job seekers, due update the scientific and research curricula, to the lack of development indicators. One in accordance with contemporary needs, as of the biggest problems of the high number maturity has a direct impact on education of institutions of higher education is the lack management policy in Albania. of labor market. In addition, the quality of The construction of the education education remains an ongoing problem. system can be achieved through legislative adaptation. A transformation, reform and Conclusions development of higher education legislative policies is needed. In transition countries, the education The development of the Bologna sector is usually the priority sector for Process, especially in its social dimension, is reforms, to meet the educational needs essential for Europe for restoring economic of the new generation of citizens. This growth, creation of new job positions and means that the old structures in educational ensure future prosperity, well-being and institutions can be obsolete before new sustainability in our higher education system structures are defined and created, making and in society. the new strategy for the education sector The transformation of higher education as the most important priority, while the takes place in a transitional period for the strategic plan for individual institutions as country. The national agenda has defined a very important addition to general plan as the main points: the determination of for this sector (Tempus 2011:8). In addition the final political status of Albania, the to the (general) individual strategic plan, it economic development of the country, is very important for an institution to have social policies to increase welfare, to create specific strategic plans for quality. Therefore, equal opportunities, to establish justice for the essence of the quality plan should be all ethnic and disadvantaged groups and included in the overall strategic plan to the integration of country in the European ensure the harmonization of all strategic community. In such a context, higher documents at the level of the institution. education policy must overcome these types The aim of the Bologna Process is to of challenges. Social Studies Vol. 15 No. 2 45
On the other hand, the attempt to design When we talk about the lack of a curricula according to the Bologna Process proper understanding of the benefits of exists, but the results and expectations are Bologna, one reason for this would be the not yet at the required level. This means that fear present among the academic staff, and work and commitment are needed in the in this context, the reluctance to accept future for the full functioning of the Bologna radical changes. So, in the absence of objectives, mentioning the difficulties, information, as many debates as possible especially in: should be organized for students, and the Managerial aspect application of strategies encouraging them Lack of financial support to participate in these debates, helping them Lack of full information about the to understand in a more constructive way fair meaning of the Bologna Process among the role of Bologna Chart/Process. academic staff and among students.
REFERENCES
Eurostat & Eurostudent. 2009. “The Bologna MASHT (2004), Strategjia e zhvillimit të arsimit Process in Higher Education in Europe; të lartë në Kosovë 2005-2015, (https://www. Key indicators on the social dimension and google.com/amp/s/vdocuments.mx/amp/ mobility”, Luxembourg: Office for Official strategjia-e-zhvillimit-te-arsimit-te-larte-ne- Publications of the European Communities. kosove-2005-2015-.html). Ferinngton, Dennis.2005. Legislative Initiatives MASHT (2004), Strategjia e zhvillimit të arsimit të in the Context of the Bologna Process: A lartë në Kosovë 2005-2015, (https://masht. Comparative Perspective, Bucharest: University rks-gov.net/uploads/2015/05/strategjia- of Bucharest per-zhvillimin-e-arsimit-parauniversitar-ne- Halime, Selvie. 2014. “Antarësimi në Procesin e kosove.pdf). Bolonjës çështje politike”, Gazeta Telegraf, MASHT (2011), Plani Strategjik i Arsimit në 25 Shkurt Kosovë, Prishtinë (http://www.herdata.org/ Komisioni për arsimin e Lartë dhe Kërkimin public/PSAK_2011-2016.pdf). Shkencor. 2014.“Raporti përfundimtar për MASHT (2012), Material diskutimi për të arriturat, reformimin e Arsimit të Lartë dhe kërkimit sfidat dhe rekomandimet në fushën e Arsimi Shkencor”, MASHPrishtinë dhe Shkencës në Kosovë, Prishtinë, (http:// Koucký J., Bartušek, A. and Kovařovic, J. 2009. www.mei-ks.net/repository/docs/1Material_ Who is more equal? Access to tertiaryeducation Diskutimi16102012.pdf). in Europe, Prague: Education Policy Centre, Navraksik, Tibor. 2015. “Bolognia ka nevojë për Faculty of Education, Charles University. një rifokusim”, Revista Mapo, Nr. 10. Some of the challenges of the Albanian 46 government throughout the years (1980-1990) Social Studies Vol. 15 No. 2 47
SOME OF THE CHALLENGES OF THE ALBANIAN GOVERNMENT THROUGHOUT THE YEARS (1980-1990)
Alida AVDULLARI University of Tirana Faculty of History-Philology, Department of History (PhD Candidate) E-mail: [email protected]
Abstract
The difficult days that the Albanian state went through during the ‘90s, determined the start of its journey towards the democratic transition. A period filled with challenges and difficulties which, even today we hear of Albania still has not surpassed. This is evident in the economic, political, and socio-cultural aspects. Regarding this, my presentation undertakes to offer a short panorama of the developments in the economic, political, and social aspects. Each one of them received attention from the government of the time but faced difficulties when it came to realization. There were several factors that influenced these slow and clumsy steps to adapt to the changes which were being announced by the homeland of communism. With the arrival of M. Gorbacov in March 1985, it seemed clear that the bipolar system of the Cold War had its days numbered. The ’80-‘90s would be far from quiet for the “satellites” of the SU, also including Albania. This period is also the focus of this paper, in which I analyze the factors that caused difficulties for official Tirana and prevented it from being adapted to them as quickly and efficiently as possible. An important role in these steps was played by the foreign policy with its stability and balances. Albania, a small country but with a favorable geographical position, was economically poor to cope with all this alone. This was a fundamental moment because it would open the door for the
Alida AVDULLARI is graduated in History at the Faculty of History - Philology, University of Tirana, and currently is a student in the doctoral school, History Department at the History-Philology Faculty. She works as a history teacher at the Ismail Qemali high school in Tirana.
Social Studies 2021, 2 (15): 47-53 Some of the challenges of the Albanian 48 government throughout the years (1980-1990)
Albanian state to the path of democratic developments. “What were some of the measures the government of the time took and why did they hesitate to achieve more?”; we intend to give an answer to this question based on a rich and hand-picked literature. Key words: Democratic transition, issues, foreign policy, reform.
Introduction
The period between the ’80-’90s capital investments(section 28)3. It was a represents an important stage for Albania continuity which was confirmed in the 9th and Albanians. This stage would bring the Congressof the Party of Labour of Albania wind of change in the Albanian socialist that was held on November 3, 1986 and state. After the death of Enver Hoxha on was described as the congress of continuity. April 11, 1985, the country experienced After a period of almost 45 years under a severe economic and political crisis. In the communist regime, Albania in this stage fact, his death, in addition to increasing could have taken the first steps towards uncertainty in the country, created a chance democracy, but this did not happen. Besides for the new leadership of the country, to the events that had happened, the economic, change the course followed until then and political, and social situation itself did not adapt it to the times. These opportunities promise continuity. were poorly exploited by his successor The Albanian economy was in a state Ramiz Alia, who was appointed first of stagnation, it was clear considering: the secretary of PLA (known as PPSH In low production efficiency, the continuous Albania) on April 13, 1985. At the VIII lack of the main food products, the high plenum meeting, Alia swore that he would rates of unemployment, etc.4 Furthermore, resolutely stay true to Hoxha’s course.1 the communist regime as a political system In his memoirs, R.Alia emphasized was on its last throes not only in Albania, that: - “ the world was feeling the beginning but also where it had originated, in the of a new era that promoted integration Soviet Union. In terms of the social aspect, and not isolation, the obliteration of the the Albanians were people with almost no hotbeds of tension and not the escalation of freedom or rights, even in the XX century. conflicts. Albania needed this climate, but All of these posed the need for immediate it came round to a moment of psychological change for Albania to avoid the path of restraint and economic decline”. At this self-destruction. time, according to him, both in the leadership and in the masses of the Party Measures taken in the economy field and the people, progress was required unanimously.2 In addition to this, the R. Alia tried to respond to the needs Albanian state entered this decade with for change, although not immediately and its hands tied by the constitution of the openly, as he himself states: “steps had to be 1976which “closed every path to getting taken carefully in order to not create the idea loans from the world and to absorbing foreign that now that the party line was changing,
1 The history of the Albanian People (2009), Vol. IV, Academy of Sciences, Tirana , Toena, pg. 349. 2 R. Alia, (1993), “I Ramiz Alia testify for the history”, Tirana, Dituria, pg.117-118. 3 Constitution of RPSSH (1976), November 8, Tirana, pg.13. 4 E. Biberaj (2001) Albania during transition- the harsh road towards democracy, Tirana ,Ora. pg.54. Social Studies Vol. 15 No. 2 49
I would distance myself from Hoxha’spoint these reforms, important events would views.5 In the years ’80-’90, Alia made several overtake the developments in Albania in attempts to revive the Albanian economy, 1989. In Eastern European countries, for instance: the highly centralized planning such as: the Czech Republic, Bulgaria, of the economy was abandoned leaving Hungary, mass demonstrations led to the factory supervisors and administrators more liquidation of the communist regime which room to make decisions, they predicted the was installed the first years after World War introduction of material stimuli tothe laborers II. We notice that the “satellite” states of so they would work more. the SU such as:Czechoslovakia, southern In the agricultural field, the villagers Germany, and Hungary, had rapid and could keep small livestock and poultry in non-violent democratic revolutions. The their private yard and were encouraged to factors that inspired these positive changes, increase the production which they got out were the early orientations of the young of it and they could later sell. These reforms leaders towards the West and the existence were superficial and could not improve the of structural alternatives in these countries. situation.6 While according to the leader The only exception was Romania, where himself, the reasons why the reforms failed the events led to the execution of the should have been sought from the fact that they communist leader Ceausescu, who had were not implemented quickly and correctly, suppressed every alternative stream within as they were hindered by the conservative the party and the massive ranks of society forces. Also, the reforms did not achieve the by using Stalinist methods.8 In Albania the goal because they preceded the events of the lack of local alternatives against communism ‘90s.7 And so, the first phase of attempts for is a unique case in Eastern Europe. The refinement was closed. The dull reforms in the miserable economic level of the population, country and the fact that Albania did not have the fierce political struggle of the classes a support in this initiative, brought an even against the dissidents and the long isolation worse situation in the country. In the eyes of of the country from the west and east, other countries, Albania was seen as the “last left Albania without political alternatives survivor of the socialist system” after the events and far away from democratic processes. that took place in Eastern Europe. Albania PLA’s leader undertook some measures had the support of the Yugoslavs, the Soviets regarding the economy, but did nothing and then the Chinese during the communist about party pluralism until 1990. The period. After the breakdown of the relations only reason why the democratic movement with China, Albania was left alone and carried in Albania grew, was due to economic on based on the principle “moving forward with demands and not the political alternatives.9 our own forces”. In these circumstances, in Albania began what is known as the second period of Initiating changes in the political aspect reforms, which starts with the changes that occurred in Eastern Europe and At the time when the Albanian state continues until the proclamation of party and government were trying to implement pluralism in Albania at the end of 1990.
5 R.Alia, (2010) My life, Memories, Tirana, Toena, pg.320. 6 V.Duka (2007), History of Albania 1912-200, Tirana, Kristalina, pg.313-314. 7 R.Alia, (2010) My life, Tirana. Toena, pg.33. 8 L. Bashkurti, (2004), Albanian diplomacy between the past and the future, Tirana, GEER, pg. 42-43. 9 V. Duka, (2007), History of Albania 1912-200, Tirana, Kristalina, pg.316. Some of the challenges of the Albanian 50 government throughout the years (1980-1990)
The first step of these reforms started in the pluralist elections held in other former the 9th Plenary session of the Central communist countries. In the economic Committee of PLA ( PPSH) held on field some taboos began to be broken but January 22-23d 1990,whose purpose was certainly without affecting the essence to review the events in Eastern Europe. of the system, social property. Economic These events were treated and explained enterprises would now be left with more by the Albanian leadership based on power to use the proceeds themselves to Marxist ideology that was applied in these invest in sectors they deemed necessary.11 An countries and its deficiencies, while Albania important change from the previous policy did not suffer from this phenomenon was the permission to practice religious because Marxism in it was pure and beliefs, in November 1990. Albania was unimpaired. Despite his statements in liberated from the notorious name as the the plenum, Alia was forced to announce only atheist state in the world for 23 years.12 some other partial reforms which aimed The announced reforms were at ‘democratizing the country’ , but without insufficient not only to provide solutions compromising socialism.10 Following to many internal problems but also to these reforms, a restructuring program change Albania’s image around the world. for LPA was sanctioned. According to In these circumstances, several steps were Ramiz Alia, the calls for pluralism in taken in foreign relations. These steps aimed those moments were unfavorable for the at liberalization and the intensification country because a democratic culture had of the relations with the other countries. to be created in the first place and this had Communist Albania had diplomatic to be done step by step, not immediately. relations with 104 countries. From a The reforms affected the justice system quantitative point of view and considering and the Ministry of Justice, which was the geographic position, this structure of abolished in 1966, was created on May 8-9, international relations was considerable. 1990. Additionally, the introduction of the Viewed from the qualitative point of view, Institution of Advocacy was accepted. The from the political, economic and strategic status of local courts, which gained greater efficiency and convenience, this structure of independence, was also reviewed. Albania’s diplomatic relations left much to In the political aspect apart from the be desired.13 In his memoirs, R. Alia admits: restructuring, some key representatives “Since 1985, I have stated that Albania of the old grade were replaced by more neither opens nor closes, which means that it qualified youngsters. In addition, it was was in fond of friendly relations with anyone foreseen that in the elections for the popular who would offer friendship.”14 assembly he would not compete with a Albania continued to have no diplomatic single candidate, but the voters would have relations with the two world superpowers, the opportunity to choose between two the United States of America and the Soviet candidates who would be appointed by Union, and with the two largest European the central committee of the PPSH. This powers, Great Britain and the Federal measure was in fact nothing compared to Republic of Germany. Albania had been
10 L, Bashkurti. (2004). Albanian diplomacy between the past and the future, Tirana, GEER, p.41-43. 11 History of the Albanian people, (2009). Vol. IV, Academy of Sciences, Tirana, Toena, p.352. 12 The same, p.353. 13 L, Bashkurti. (2004). Albanian diplomacy between the past and the future, Tirana, GEER, pg.681. 14 R. Alia, (1993), “I Ramiz Alia testify for the history”, Tirana, Dituria, pg.122. Social Studies Vol. 15 No. 2 51 doing its own neutralization since 1968, years needed the help of the developed when it left the Warsaw Pact. It was not countries of the West. Therefore, the part of any alliance, had no foreign troops head of the Albanian state stated that the and armaments bases, and did not allow its constitution of 1976 no longer suited territory to be used for military purposes the developments that were taking place against neighboring countries or any other and should be changed. The needs of the country. Albania had its hands free in the country required rapprochement with framework of these reforms that were being the European powers Federal Republic undertaken to orient itself at any time, to join of Germany, France or even further, any alliance or organization and structure Great Britain. Meanwhile, the countries of any character and any geographical and of Western Europe themselves followed geopolitical space.15 The steps taken were closely the developments in Albania. They slow and small. In regional politics, the would be ready to aid her only after Albania efforts made by Albania to participate in carried out the necessary reforms and the several activities were aimed at strengthening country entered the path of democracy. cooperation between the Balkan countries. European states conditioned this assistance Albania attended the meeting of the especially on “improving the human rights Foreign Ministers of the Balkan countries situation in Albania”.17 As a result Alia that was held in February 1988. While was forced to take further steps to remove relations with Yugoslavia had their ups and Albania from the past. Thus, Article 55 of downs, during this period they were tense the Criminal Code was repealed, which due to the situation created in Kosovo by prohibited criticism of the Party or its the new leader Slobodan Milosevic. On leaders. Relevant articles of the Criminal the other hand, the relations with the Code were repealed, which considered the other neighbor, Greece, in this important illegal crossing of the state border as escape period of the Albanian state, moves in a and treason, May 1990. On June 12, 1990, positive direction, due to the abrogation the law on issuing passports to all citizens of the law ‘on the state of war’ on August was approved, allowing the right of free 28, 1987 with a decision by the PASOK movement of citizens.18 government, which existed between the In the framework of these reforms two countries as an ominous shadow since that were being undertaken by Albania World War II. In 1987, Albania was also and the efforts it was making towards visited by the Minister of Foreign Affairs democracy, our country was visited for the of Greece, Carlos Papoulias. Albania had first time by the UN Secretary General, normal relations with Turkey, they reached Perez De Cuellar (May 11-13, 1990). He the highest level in the 90s.16 was acquainted with the situation in the country and stated that more was required Steps taken in the social aspect to be done in respecting the freedoms and rights of the individual.19 It seemed Regarding the situation of the relations that the road to this enterprise would be at the European level, Albania in these difficult as official Tirana was not part
15 L, Bashkurti. (2004). Diplomacy of self-isolation, Tirana, Albanian Diplomatic Academy, pg.704. 16 History of the Albanian People, (2009). Vol. IV, Academy of Sciences, Tirana, Toena, pg.325-326,330. 17 V. Duka. (2007. History of Albania1912-2000, Tirana, Kristalina KH, pg.317-318. 18 R, Alia. (2010). My life, Memories, Tirana, Toena, pg.333. 19 “Zëri i Popullit”, Newspaper, (May 15, 1990), pg.1,4. Some of the challenges of the Albanian 52 government throughout the years (1980-1990) of the Helsinki Conference which was Germany, which were finalized in 1987 established in 1975.20 after attempts by German Chancellor Willy The great changes in the country Brandt and Franz Josef Strauss, Chancellor would take place especially in the late 90’s, of the Land of Bavaria.23 when the Albanian state was involved in the student protest on December 8, 1990 Conclusion and these developments would lead to the birth of political pluralism in Albania. Looking at these developments in the Albania entered the difficult and unknown political, economic, and social aspect, we path of democratic transition. This would can say that Albania in the second half of be accompanied by negative consequences the 90s entered the irreversible path of deep in the country, due to the difficult situation democratic developments. The processes created, Albania was taking on the that bring about upheaval in society are not dimensions of a state of emergency.The always easy. It often turns out from the past transition from one system to another took that they have been accompanied by serious place peacefully and without bloodshed. events in the places where they took place. There were also difficulties such as: the The Albanian state and government in the mass exodus of Albanians on July 2nd, 1990 late ’80s and early’ 90s felt under pressure or the demonstration in Shkodra in the which did not allow them to make the right early 1990s that had a wide repercussion decisions. In addition, a combination of not only inside the country. internal factors such as: economic difficulties, These events would also arouse the the 1976 constitution, the principle of interest of the internationals. Only after the “rely on our own strength”, the lack of a announcement of political pluralism, the desidence, the presence of conservative and creation of the first opposition parties in external forces such as: inability to obtain the old regime, the recognition of freedoms loans, lack of of an international partner and human rights in Albania, the USA took that would enable the exit from the crisis, the decisive step. On March 15th, 1991, neighboring countries and beyond agreed the “Memorandum of Understanding between that the Albanian state to maintain a kind the Albanian government and the American of “status quo”, immutability regarding government for the restoration of diplomatic its position in the international arena, did relations”, was signed in Washington.21 not allow official Tirana to be included in Following the establishment of relations the vortex of changes at the same time as with the United States, the procedures for Eastern European countries. Only the end of the establishment of relations with Great the ‘90s brought the democratic revolution Britain lasted until May 29th, 1991, when that overthrew the dictatorship, put an the reestablishment of relations between end to this situation and opened a new Albania and Great Britain was announced.22 page in the economic, political and social Earlier, efforts were made to establish development of the Albanian state. With the relations with the Federal Republic of establishment of the democratic order, the
20 Boriçi, Gj. (2016). Albanian Chinese relations in the Cold War 1956-1978, Tirana: Mirgeeralb, pg. 266. 21 Archive of the Ministry of Europe and Foreign Affairs (later-AMEFA), D.866, Y.1991, pg.30, “Our country’s relations with the United States since the re-establishment of diplomatic relations”. 22 History of the Albanian People, (2009). Vol IV, Academy of Sciences, Tirana, Toena, pg. 342. 23 AMEFA, D.394, Y.1987, pg. 269-272, “Radiogram no.1347-1350, dated.1.10.1987 from Vienna to Sokrat Plaka.” Social Studies Vol. 15 No. 2 53 conditions were created for Albania and the developments and integrations, including Albanians to join the family of the civilized NATO. It aims to ensure a comprehensive peoples and nations of Europe and to move economic, social, and cultural development towards the European and Euro-Atlantic on this basis.
REFERENCES
Akademia e Shkencave e Shqipërisë. 2009. Histori Bashkurti, Lisen. 2004. Vetëizolimi diplomatik [Self- e popullit shqiptar [History of the Albanian isolation diplomacy] Tirana: GEER People], Vol.IV, Academy of Sciences, Biberaj, Elez. 2001. Tranzicioni shqiptar – rruga Tirana: Toena. e vështirë drejt demokracisë [Albania in Alia, Ramiz. 1993. Unë, Ramiz Alia dëshmoj për transition - the difficult path to democracy], historinë [I, Ramiz Alia testify about history], Tirana: Ora Tirana: Dituria Duke, Valentina. 2007. Historia e Shqipërisë 1912- Alia, Ramiz. 2010. Jeta ime, kujtime [My Life, 2000 [History of Albania 1912-2000], Memories], Tirana: Toena Tirana: Kristalina KH Arkivi i Ministrisë për Evropën dhe Punët e Gazeta Zëri i Popullit , Maj 1990 (Newspaper Jashtme, (Archive of the Ministry of Europe :Voice of the People” May, 1990). and Foreign Affairs) D. 866, V. 1991; D. Kuvendi i Shqipërisë. 1976. Kushtetuta e RPSSH 394, Y.1987. [Constitution of PSRA], Tirana: November Bashkurti, Lisen. 2004. Diplomacima shqiptare 8, 1976; https://shtetiweb.org/2013/10/08/ midis të shkuarës dhebtë ardhmes [Albanian kushtetuta-e-republikes-socialiste-te- diplomacy between the past and the future], shqiperise-1976/ Tirana: GEER 54 The impact of the Bologna process on Albanian higher education Social Studies Vol. 15 No. 2 55
PERSPEKTIVAT NDËRKULTURORE NË KONTEKSTIN E INTEGRIMIT EVROPIAN - RASTI I MAQEDONISË SË VERIUT
Abdylnaser SINANI Universiteti i Tetovës, Maqedonia e Veriut E-mail: [email protected]
Faton MURSELI Universiteti i Tetovës, Maqedonia e Veriut E-mail: [email protected]
Pëmbledhje
Njeriu bashkëkohor sot përballet me universalizmin fetar. Diversiteti fetar dhe etnik është bërë një shqetësim kryesor për të gjitha shoqëritë. Në botw , pothuaj nuk ka një vend me një kulturë të vetme, në vendet e Evropës Perëndimore jetojnë dhjetëra miliona myslimanë, ndërsa në vendet islamike ka një numër të madh të krishterësh. Të gjitha fetë e mëdha predikojnë dhe synojnë vlera të ngjashme dhe përpiqen të arrijnë paqen dhe të mundësojnë bashkëjetesën. Maqedonia e Veriut, e ngjashme me Evropën dhe pjesën tjetër të Ballkanit, paraqet një mozaik kulturash që ndryshojnë thellësisht nga njëra-tjetra. Subjekti i këtij punimi është perceptimi mbi ndryshimet kulturore dhe pikat e përbashkëta kulturore mes të krishterëve dhe anëtarëve të fesë islame në RMV, në kontekstin e pluralizmit, konceptit të lirisë fetare dhe etnike për të gjithë, së bashku me angazhimin për të pohuar tolerancën, pranuar dhe respektuar “tjetrin”. Në RMV, dy bashkësitë më të mëdha fetare, ajo ortodokse dhe ajo islame, shpesh nuk ndjekin parimet e tyre teologjike, duke treguar in-tolerancë dhe urrejtje
Prof. Dr. Abdylnaser SINANI, është profesor ordinar në Universitetin e Tetovës, Fakulteti Filozofik, sociologji. Është autorë i pesë libra universitar, dhjetëra punime shkencore të sferës së sociologjisë, ndërsa krahas mësimdhënies së sociologjisë objekt trajtimi ka metodologjinë dhe kërkimet shkencore sociologjike. Mr. Sc. Faton MURSELI është asistent i jashtëm në Universitetin e Tetovës, Fakulteti Filozofik, sociologji. Është doktorant i sociologjisë në modulin Sociologjia Politike, autor i një libri shkencorë për sferën e komunikimeve dhe redaktor përgjegjës i dy librave universitarë.
Social Studies 2021, 2 (15): 55-60 Perspektivat ndërkulturore në kontekstin e integrimit Evropian 56 - rasti i Maqedonisë së Veriut
për ata që i përkasin një feje tjetër. Ky punim, bazuar në përvojat fetare dhe trashëgiminë, do të fillojë qasjen drejt shmangies së paragjykimeve për të krijuar hapësirë p ër njohjen e së vërtetës, sepse toleranca dhe pranimi i pluralizmit politik mund të kontribuojnë për të kapërcyer fundamentalizmin fetar. Fjalë kyçe: Islami, pluralizmi, toleranca, dallimet, Maqedonia
Hyrje Situata është e ngjashme në Republikën e Maqedonisë së Veriut, nuk A besojmë se feja bashkon njerëzit dhe ka hapësirë dhe vullnet të mjaftueshëm komunitetet e tyre, apo ndoshta inkurajon për bashkëpunim ndër-fetar. Në këtë ndarjen? Në këtë pyetje pozitivisht janë shtet, ekziston vetëm bashkëjetesa ndër- përgjigjur 82 % e monstrës së të anketuarave fetare deklarative midis të krishterëve (kampionit) për nevoja të këtij hulumtimi, dhe myslimanëve, por nuk ka dialog të ndërsa të gjithë i takojnë fesë Islame mirëfilltë. Kështu që domosdoshmërisht në Republikën e Maqedonisë së Veriut. Bashkësitë Fetare duhet të ndërmarrin hapa Ndërsa 17 & e tyre u përgjigjën se feja më aktivë për të parandaluar çdo abuzim bashkon njerëzit. Hulumtime të ngjashme të të dy konfesioneve, por në një kohë kur janë kryer edhe në vende të tjera, me komunitetet fetare të të dyja besimeve më shembuj nga besime dhe fe të ndryshme, në numër në RMV1 si islamik apo i krishterë e kështu rezulton se shumë të anketuar nuk janë aq të pavarura sa të bëjnë hapa kaq janë të mendimit se fetë nuk e përmbushin të mëdhenj. Në fakt, dy komunitetet më të detyrimin e tyre për të bashkuar njerëzit. mëdha fetare në vendin tonë janë ndikuar Pyetjes tjetër: Si Bibla ashtu edhe Kur’ani, shumë nga politika për vite me radhë. megjithëse i kushtojnë vëmendje të madhe bashkëpunimit ndër-fetar dhe tolerancës Shtigjet e mundshme të dialogut fetarë ndër-fetare, prapëseprapë dy fetë kryesore nuk e lejojnë atë dialog dhe bashkëpunim. Sot të gjitha fetë kryesore predikojnë A jeni dakord me këtë deklaratë? Deri në 84 vlera të përbashkëta dhe tolerancë fetare % e të anketuarve u përgjigjën “po”. dhe pajtohen se toleranca reciproke është Natyrshëm lind pyetja se pse ndodh një domosdoshmëri historike. Në lidhje me kështu? Të gjithë besimtarët janë të këtë, parimi i krishterë është më i njohur, mendimit se besimi i tyre është feja e pre-supozon se është e mundur të vendosni vërtetë ose feja më e mirë dhe ky tashmë marrëdhënie të mira midis njerëzve: “E nuk është vetëm një problem fetar por vetmja gjë që prisni është që njerëzit ta bëjnë tashmë filozofik. Një përfundim i tillë atë me ju, dhe ju ta bëni me ta”. Ekziston një buron nga mosmarrëveshja e madhe përkthim i ngjashëm në Kur’an: “Njerëzit dhe bashkëpunimi i vërtetë fetar dhe duhet t’i duan të dashurit e tyre ashtu si e keqkuptimi për një projekt të përbashkët. duan veten e tyre”. Sipas disa historianëve Tani për tani, përfundimi i përgjithshëm të fesë, vetë fjala “Islam” rrjedh nga fjala mbetet se doktrinat fetare ende krijojnë “selam” (përshëndetje), e cila shpreh paqen. ndarje midis njerëzve dhe feve të ndryshme. Në fakt, rrënjët e pluralizmit fetar Pikërisht për shkak të tyre, të gjitha qëndrojnë në zhvillimin e liberalizmit politik përpjekjet e mëparshme për bashkëpunim në Evropën e shekullit XVIII, të nxitura nuk kanë dhënë rezultatet e pritura. nga histori të tmerrshme të persekutimit
1 Shkurtesë për Republikën e Maqedonisë së Veriut Social Studies Vol. 15 No. 2 57 fetar. Shkencëtarët evropianë në atë kohë u parimet islamike që dalin nga Kur’ani dhe të rebeluan kundër intolerancës fetare dhe kjo provojnë atë anë të errët të disa besimtarëve rezultoi me në luftë dhe përndjekje. islamikë, siç janë dhuna, vandalizmi, në emër Më pastaj, vetëdija për ekzistencën të fesë, se është ende çështje e përdredhjes ose e diversitetit kulturor bëhet një e drejtë shkëputjes së lidhjes midis parimeve islamike universale. Ky diskurs po prezantohet nga që janë abuzuar për qëllime të ndryshme dhe gjithnjë e më shumë shoqëri si një parim për në situata të ndryshme. Ky shtrembërim i bashkëpunimin ndër fetar dhe diversitetin qëllimshëm i parimeve të Islamit ishte një fetar dhe bashkëpunimin ndërfetar nga argument i mjaftueshëm për anti-islamistët një perspektivë sociologjike. Ky hulumtim dhe teoritë e tyre se Islami është i ligë, dhe përqendrohet në pyetjet vijuese: Sa e ky është tregues i mjaftueshëm i nevojës për madhe është in-toleranca fetare? A është i të forcuar sundimin e ligjit në një shoqëri justifikuar pretendimi se vetëm një fe është me një përqindje të madhe të muslimanëve. e vërtetë? Pse janë të politizuara bashkësitë fetare në RMV? Cili është roli i shtetit? Cilat janë kushtet dhe sfidat e dialogut Cilat janë perspektivat e dialogut ndër-fetar? ndër-fetarë në RMV Përgjigjet për këto dhe pyetje të ngjashme nuk janë të lehta, as akademikisht, por as Janë 9 komunitete fetare dhe disa grupe edhe politikisht. fetare dhe 17 Kisha të regjistruara në RMV, Në traditën juridike islame, njeriu ka por në faqen e internetit të Komisionit për vullnet të lirë për të zgjedhur, përfshirë liritë Marrëdhënie me Komunitetet dhe Grupet fetare. Zoti (Allahu) konsiderohet të jetë Fetare nuk ka informacion në lidhje me gjykatësi i vetëm i ndryshimeve fetare. Kjo numrin e xhamive dhe ndërtesave të tjera është e vërtetë edhe në rastet e konvertimit fetare të myslimaneve. Pse ndodh kjo? nga Islami. Shumica e teoricienëve islamikë Njerëzit e shurdhër në krye të këtij organi janë të mendimit se myslimanët janë të lirë kohët e fundit kanë pasur diskutime dhe të lënë besimin e tyre pa ndonjë pasojë akuza të nxehta kundër BFI-së2. Në ose hakmarrje. Ata shpjegojnë se dënimi menynë, gjegjësisht në linqet e faqes me vdekje në “Sheriatin Islamik” është “qëndrime” dhe “analitika” shkruan se faqja i rezervuar për krim dhe tradhti, dhe jo është në ndërtim e sipër. Natyrshëm lind për konvertim. Shembuj nga historia na pyetja se çfarë ka bërë Komisioni për kaq tregojnë se Islami ndalon mosrespektimin, shumë vite në mënyrë që ai të mos ketë asnjë vandalizmin e besimtarëve të tij kundër pozicion mbi bashkëpunimin ndër-fetar, ose anëtarëve të feve të tjera dhe pasurisë së aktivitete ose programe të ngjashme?!. Por, tyre, ndërtesave fetare dhe promovimin dhe faqja në menynë e bashkëpunimit nder fetar respektimin e fesë së tyre. Kështu, toleranca ka informacion në lidhje me një tribunë për ose intoleranca fetare, diskriminimi dhe një mëngjes të përbashkët me kategori të dhuna nuk janë një problem mysliman, por rrezikuara nga shoqëria, dhe veprimin së një fenomen shqetësues që kapërcen fetë dhe bashku për një mjedis të pastër. Komiteti etnogjeografinë. për Marrëdhëniet me Komunitetet dhe Retorika anti-muslimane e atyre që Grupet Fetare gjithashtu shënoi 21 majin si përpiqen me çdo kusht diskriminimin fetar, Ditën Botërore për Diversitetin Kulturorë, veshjen e krimit dhe të terrorizmit dhe Dialogun dhe Zhvillimin, të shpallur nga formave e tjera të dhunës myslimanëve, Kombet e Bashkuara. Më herët, me rastin nuk janë në gjendje të shohin dhe dallojnë e Ditës Botërore nga 13 deri në 20 maj,
2 Bashkësia Fetare Islame e Maqedonisë së Veriut Perspektivat ndërkulturore në kontekstin e integrimit Evropian 58 - rasti i Maqedonisë së Veriut u mbajtën një sërë veprimtarish si pjesë Manastir si dhe caktimin e një lokacioni e ngjarjes “Java e Lutjes së Përbashkët”. për qëndrim dhe Qendrën Kulturore për Të gjitha këto aktivitete të Komisionit BFI-në dhe përdorimin e gjuhës shqipe në nuk meritojnë të përmenden, ato në të këtë konferencë. shumtën e rasteve janë vetëm si justifikim Dy komunitetet më të mëdha fetare para publikut se po punohet diçka, dhe për në RMV në vitet e fundit janë përqendruar nga përmbajtja nuk kanë kurrfarë efekti në më shumë në çështjet e tyre të brendshme. kuptimin pozitiv. Nuk ka asnjë shënim publik që udhëheqësit Nga ana tjetër, BFI ka qenë në një e tyre dhe delegacionet e nivelit të lartë janë gjendje të ristrukturimit të brendshëm për takuar për të diskutuar tolerancën fetare ose vite me radhë. Ajo është në konflikt me ndonjë bashkëpunimin tjetër. qeverinë, dhe ndër të tjera ishte kundër regjistrimit të bashkësive të reja fetare të Vëzhgime përfundimtare myslimanëve - komunitetit fetar Bektashi. Më pastaj BFI, dhe kreu i saj përdorën Diskutimet rreth larmisë fetare, sipas institucionin politikisht, duke u bërë thirrje shumicës së teoricienëve dhe studiuesve të besimtarëve të votojnë kryeministrin e feve, mbeten pa udhëzime dhe përgjigje shtetit dhe partinë shqiptare në pushtet. të qarta. Pyetjet janë komplekse dhe Asnjë aktivitet ose strategji për bashkëpunim argumentet janë fluide. me komunitetet e tjera fetare nuk qe pjesë e Ka bashkësi fetare që nuk ndjekin përpjekjeve të institucionit më të lartë fetarë përkthimet e tyre teologjike, por gjithnjë e të myslimanëve në RMV. më shumë sillen si një organizatë politike. Ndërkaq nga ana tjetër Bashkësia Ata nuk i respektojnë parimet e feve të tyre Fetare Islame e Maqedonisë së Veriut e dhe kështu përhapin in-tolerancë dhe urrejtje bojkotoi Konferencën Ndërkombëtare mbi ndaj njerëzve që i përkasin një feje tjetër. Dialogun Ndër fetar të mbajtur në Shkup. Sipas logjikës së besimit monoteist, e vërteta Atëherë deklarata e zyrtare e BFI-së e cilësoi e vetme hyjnore është ajo e besimit tim, dhe konferencën si hipokrizi dhe se ndër të tjera këtu nuk ka vend ose hapësirë për fetë e tjera. në Maqedoninë e Veriut ka gjithçka, por jo Për dialog ndër fetar, është e nevojshme dialog ndër fetar dhe ndër kulturor midis të hiqen paragjykimet, devijimet, deklaratat komuniteteve që jetojnë këtu. BFI cilësoi dhe vlerësimet, në mënyrë që të krijohet se durimi ka marrë fund dhe prandaj BFI një hapësirë për të mësuar rreth së vërtetës nuk mund të presë zgjidhjen e çështjeve dhe larmisë fetare. Toleranca ndër fetarë të lëna në harresë dekada me radhë të tilla pre supozon tejkalimin e fundamentalizmit si Xhamia e Pazarit në Prilep, xhamia në fetar, sepse ata fundamentaliste fetarë nuk Lazec, kryqet mbi kullat e sahatit në Prilep i njohin ose respektojnë parimet e barazisë dhe Manastir. Në një deklaratë me shkrim, dhe tolerancës. BFI gjithashtu shprehu pakënaqësinë me Në botën në të cilën jetojmë, dialogu kthimin e pronës së nacionalizuar të saj ndër fetar dhe toleranca janë shumë të dhe mos-ndarjen e tokës për ndërtimin rëndësishme për të gjithë shoqërinë, sepse e një xhamie në qendër të Shkupit si sot njerëzit jetojnë si pjesë e një komuniteti pjesë e projektit “Shkupi-2014”. Ideja të madh botëror, i cili është në luftë me për bojkot, sipas njoftimit të BFI-së, doli vetveten. Në shumë vende, fëmijët dhe gratë gjatë një konference të mbajtur më 2017 vriten në konflikte që lidhen emocionalisht në Ohër. Njoftimi plotësohet nga BFI dhe ontologjikisht me fenë. Kjo sepse çdo me një kërkesë për ndërtimin e Xhamisë besim e kupton pohimin e tij absolut se është së Pazarit në Prilep, xhamisë në Lazec - besimi i vërtetë dhe i vetëm. Social Studies Vol. 15 No. 2 59
Sot, kur liria e zgjedhjes shprehet në të koncepteve religjioze. Është e nevojshme të gjitha sferat e jetës, kur pluralizmi dhe të vendosen parime për bashkëpunimin ndër diversiteti fetar janë në rritje, që miliona të fetar, siç janë ngjarjet ku grupi i synuar janë krishterë jetojnë dhe punojnë në vendet ku të rinjtë, sepse ato janë gjithmonë shënjestra shumica e qytetarëve u përkasin besimeve kryesore e grupeve ekstremiste. Të rinjtë të feve të tjera, myslimane apo budiste, dhe duhet të informohen sa më shpejtë që të në në të njëjtën kohë kur miliona myslimanë jetë e mundur për vlerat e përbashkëta dhe jetojnë në vende me popullsi krishtere, kështu të krijojnë një qasje më humane ndaj tolerance dhe bashkëjetesa ndër fetare janë diversitetit me të tjerët, që në fakt është një realitete që nuk mund të injorohen, andaj të lloj tjetër vlere e përbashkët. këmbëngulësh për epërsinë e një feje ndaj Në procesin arsimor, synimi është që tjetrës është një problematikë e madhe. në përmbajtjen e teksteve mësimore listuara Fjalët e Hans-Kung se nuk do të ketë nga anëtarët e bashkësive fetare të futen paqe midis popujve të kësaj bote pa paqe përmbajtje mësimore me shembuj pozitivë midis feve botërore pasqyrojnë realisht këtë dhe tolerance mes feve të ndryshme. Së situatë. Pavarësisht nga ngritja ose rënia, fundmi, dialogu, toleranca, respekti për dialogu ndër fetar duhet të vazhdojë në lirinë dhe reciprociteti i marrëdhënieve një nivel më të lartë dhe me një mbështetje ndër fetare është i mundur përmes një të gjerë në nivelet globale dhe lokale, me procesi pajtimi që në vetvete është një mendimin se dialogu i qëndrueshëm mund falje, pajtueshmëri dhe gatishmëri për të të kontribuojë në pranimin e përgjithshëm bashkëpunuar.
REFERENCAT
Boase, R. 2006. Islam and Global Dialogue Latiç, Xhemaludin. 2009. Islami dhe religjionet Religious Pluralism and the Pursuit of Peace, botërore I, Tiranë: ALSAR. London: Routledge. Legenhausen H. 2006. A Muslim´s Proposal: Non- Christian U. 1990. The Myth of a Pluralistic Reductive Religious Pluralism, Originalbeitrag Theology of Religions, Maryknoll, NY: Orbis für den Leseraum. Books. Quinn L. Philip. 2001. “International Journal Cvitkovic, Ivan. 2000. Interreligijski odnosi u for Philosophy of Religion”,Vol. 50, No. multireligijskom drustvu, Znakovi Vremena, 1/3, Issues in Contemporary Philosophy of бr. 7-8, Sarajevо, 2000 (www. Ibn-Sina.net); Religion, pp. 57-80: Springer. Mahmut Aydın, Hiçbir Din Diğerinden Rešid, H. 2002. Muslimani u dijalogu s drugima i Üstün Değildir sa sobom, Sarajevo: Imprint: El-Kalem. Edward, W. S. 1994. Orientalism, New York: Roger. B. 2006. “Muslim’s Non-Reductive Vintage Books; A division of Random Religious Pluralism”, in Islam and Global House. Dialogue: Religious Pluralism and the Pursuit John, Hick. 2005. “Religious Pluralism and of Peace, Boase, R., (ed.), Surrey: Ashgate, Islam”, (Lecture delivered to the Institute pp. 51–75. for Islamic Culture and Thought, Tehran). Ward, K. 1994. Religion and Revelation: A Theology Lamptey, J. 2014. Never Wholly Other: A Muslim of Revelation in the World’s Religions, Oxford: Theology of Religious Pluralism, Oxford: Clarendon Press. Oxford Press. Perspektivat ndërkulturore në kontekstin e integrimit Evropian 60 - rasti i Maqedonisë së Veriut
ABSTRACT
Intercultural perspectives in the context of the European integration – the case of North Macedonia Contemporary man today is faced with religious universalism. Religious and ethnic diversity has become a major concern for all societies. There is almost no single-cultural country, in Western European countries live tens of millions of Muslims, while in the Islamic countries there is a large number of Christians. All great religions preach and aim for similar values and strive to achieve peace and enable coexistence. Macedonia, similar to Europe and the rest of the Balkans, presents a mosaic of cultures that differ essentially from one another. The subject of this essay are the perceptions on cultural differences and cultural points of contact between Christians and members of Islamic religion in RNM, in the context of pluralism, the concept of religious and ethnic freedom for all, together with the commitment to affirm tolerance, acceptance and respect for “the other”. In RNM, the two largest religious communities, the orthodox and the Islamic one, often do not follow their theological principles, by showing intolerance and hatred for those belonging to another religion. This paper, based on religious experiences and heritages will initiate the avoidance of prejudice in order to create space for the recognition of the truth, because tolerance and acceptance of political pluralism can contribute to overcome the religious fundamentalism. Key words: Islam, pluralism, tolerance, differences, Macedonian Social Studies Vol. 15 No. 2 61
EKSPLORIMI I MARRËDHËNIEVE MES MIRËQENIES SUBJEKTIVE TË NXËNËSVE DHE TEKNIKAVE TË MENAXHIMIT TË STRESIT
Elediona MURATI Zyrës Arsimore Vendore Tiranë Shërbimi psiko-social në shkolla E-mail: [email protected]
Blerina ZAIMI Universitetit të Tiranës, Fakultetit të Gjuhëve të Huaja Departamenti i Gjuhës Angleze E-mail: [email protected]
Përmbledhje
Qëllimi i këtij studimi është të ndihmojë në promovimin e mirëqenies emocionale të nxënësve, çka është edhe më urgjente në kushtet e një pandemie globale që ka ndikuar edhe në shëndetin mendor të nxënësve shqiptarë. Është e rëndësishme të njohim teknikat e përballimit të stresit që përdorin nxënësit dhe të identifikojmë teknikat më të efektshme që të implementojmë programe të suksesshme parandalimi dhe ndërhyrjeje. Studimi synon eksplorimin e marrëdhënies mes mirëqenies subjektive të nxënësve dhe teknikave të menaxhimit të stresit
Elediona MURATI është psikologe pranë Zyrës Arsimore Vendore Tiranë dhe mbulon shërbimin psikologjik në shkolla. Ka përfunduar studimet master me drejtim Kërkim shkencor në Psikologji në Fakultetin e Shkencave Sociale. Ka punuar si As/pedagoge pranë Universitetit të Tiranës, Fakulteti i Shkencave Sociale për nivelin bachelor dhe master. Ka punuar si lektore dhe drejtuese seminaresh në fushën e psikologjisë shkollore dhe drejtimit administrimit të arsimit.
Blerina ZAIMI punon si pedagoge në Universitetin e Tiranës, Fakulteti i Gjuhëve të Huaja, Departamenti i Anglishtes. Ka punuar në këtë pozicion që prej vitit 2001 menjëherë pasi mbaroi studimet e larta. Ka përfunduar studimet e larta në këtë Fakultet dhe më pas ka ndjekur po aty studimet pasuniversitare master shkencor në drejtimin Letërsi Angleze e Krahasuar. Gjatë kohës ka punuar edhe në qendra kursesh të gjuhëve të huaja me grup-mosha të ndryshme për mësimin e gjuhës angleze.
Social Studies 2021, 2 (15): 61-66 Eksplorimi i marrëdhënieve mes mirëqenies subjektive 62 të nxënësve dhe teknikave të menaxhimit të stresit
mes nxënësve gjimnazistë. U synua të përcaktoheshin parashikuesit më të fortë të lumturisë mes adoleshentëve ndër teknikat specifike të menaxhimit të stresit. Në studim morën pjesë 225 nxënës nga katër gjimnaze të Tiranës. Mirëqenia subjektive u mat me anë të Shkallës së Kënaqësisë nga Jeta ( SWLS) ndërsa teknikat e përballimit të stresit u matën me anë të Inventarit Ciss. Studimi i ndër-korrelacioneve mes variableve si dhe analizës së regresionit të shumëfishtë tregojnë se teknikat shmangëse të përballimit kishin kontributin më të madh në kënaqësinë nga jeta, të ndjekura nga teknikat emocionale ( ndikim të madh negativ) dhe kontributin më të vogël ndër të tre në këtë kombinim e kishin teknikat problem – zgjidhëse që parashikonin më pak variancën e kënaqësisë nga jeta. Mund të pohojmë se sa më shumë të përdoren teknikat shmangëse të përballimit të stresit dhe sa më pak ato emocionale, aq më shumë do të rritet niveli i kënaqësisë nga jeta. Fjalë kyçe: Mirëqenia subjektive, teknika shmangëse, emocionale, problem-zgjedhëse
Hyrje Pse është e rëndësishme mirëqenia subjektive? Së pari, nivelet e larta të MS- Qëllimi i këtij studimi është të së sjellin shumë përfitime (Lyubomirsky, ndihmojë në promovimin e mirëqenies King, dhe Diener, 2002), një ndër të cilët emocionale të nxënësve dhe promovimit përfshin një shëndet më të mirë dhe rritje të të shëndetit mendor të tyre, çka është edhe jetëgjatësisë (Danner, Snowden, dhe Friesen, më urgjente në kushtet e një pandemie 2001). Së dyti, njerëz nga mbarë bota globale që ka ndikuar edhe në shëndetin mendojnë se MS është shumë e rëndësishme. mendor të nxënësve. Shëndeti mendor Në një sondazh të zhvilluar me studentë nga është më tepër se mungesa e çrregullimeve 17 shtete, Diener (2000) zbuloi se lumturia mendore, ai ndikon në kapacitetin tonë dhe kënaqësia nga jeta u renditën me një për të komunikuar dhe për të përballuar rëndësi mbi mesataren në të gjitha shtetet. vështirësitë dhe humbjet. Ai përmirëson Mendimi pozitiv lehtëson mendimin krijues, produktivitetin tonë, mirëqenien dhe tolerant dhe produktivitetin. shëndetin tonë në tërësi. Strategjitë e përballimit të stresit Veenhoven ( 1984) e përkufizon përdoren për të menaxhuar situatat në të cilat mirëqenien subjektive si shkalla në të cilën perceptohet një mospërputhje mes kërkesave një person e vlerëson cilësinë e përgjithshme stresuese dhe burimeve në dizpozicion të jetës së tij ose të saj në një mënyrë të për të plotësuar këto kërkesa (Zeidner favorshme. dhe Endler, 1996). Në literaturën e stresit Me fjalë të tjera mirëqenia subjektive dhe të përballimit pranohet gjerësisht se nënkupton shkallën e kënaqësisë që një mund të bëhen dallime midis strategjive të person ka ndaj jetës që bën. Ai pohon se përqendruara tek problemi, të përqendruara individët përdorin dy komponentë gjatë tek emocioni dhe strategjitë shmangëse. vlerësimit të jetës së tyre: emocionet dhe Dimensionet e përballimit të stresit sipas mendimet. Komponenti afektiv lidhet me Endler & Parker (1990a, 1990b, 1992, 1994) nivelin hedonik, kënaqësia e përjetuar në janë tre. I pari përballimi i orientuar nga emocione, ndjenja dhe humor. Ndërsa detyra, përshkruan përpjekjet e qëllimshme Campbell, Converse, dhe Rodgers (1976) të orientuara nga detyrat, ristrukturimi e përkufizojnë kënaqësinë, komponentin konjitiv i problemit, ose përpjekjet për të konjitiv si një gjykim ose përvojë konjitive, ndryshuar situatën. Theksi qëndron tek ndërsa lumturia nënkupton përjetimin e detyra, planifikimi dhe përpjekjet për të ndjenjës apo emocionit. zgjidhur problemin. Social Studies Vol. 15 No. 2 63
I dyti është dimensioni emocional Shkalla e Kënaqësisë nga Jeta ( SWLS; ku përshkruan reagimet emocionale, Diener, Emmons, Larsen, & Griffin, qëllimi është reduktimi i stresit (edhe 1985) u përdor për të matur mirëqenien pse kjo nuk është gjithnjë e suksesshme). subjektive të nxënësve. Disa nga çështjet Reagimet përfshijnë përgjigje emocionale përfshinin pohime si “ në shumë aspekte (tensionohem, nevrikosem, akuzoj veten jeta ime i afrohet ideales” dhe ” kushtet e etj), shqetësimin për veten dhe fantazimin jetës sime janë të përkryera”. Rezultatet e (reagimet ëndërrimtare). Në disa raste SWLS variojnë nga 5 që është rezultati më i reagimi emocional në të vërtetë e shton dobët në 35 që është rezutati maksimal. Kjo stresin pasi reagimi orientohet kundrejt vetë shkallë rekomandohet pasi vlerëson gjykimet personit. I treti është dimensioni shmangës e vetëdijshme vlerësuese të personave ku përshkruan aktivitete dhe ndryshime duke përdorur kritere vetjake. Sipas Pavot, konjitive që synojnë shmangien e situatës Diener, Colvin dhe Sandvik (1991) Shkalla stresuese. Kjo mund të arrihet duke u e Kënaqësisë nga Jeta ka besueshmëri të shpërqendruar me detyra apo situata të brendshme të lartë, ku Alpha e Cronbach-ut ndryshme me qëllim lehtësimin e stresit raportohet se është .85. Në studimin aktual (Endler & Parker, 1990a, 1990b, 1992, 1994). shkalla e besueshmërisë së këtij instrumenti Strategjitë specifike të përballimit mund ishte e lartë (Alpha .79). të promovojnë shëndetin mendor e fizik, ose Inventari i përballimit te situatave të nxisin sëmundjet (cf. Clark & Hovanitz, stresuese (CISS-21). Ky inventar (CISS; 1989; Endler & Parker, 1990a, 1990b, Endler & Parker, 1990a, 1990b, 1992, 1994) 1994; Suls & Fletcher, 1985; Summerfeldt është zhvilluar posaçërisht për adoleshentët &Endler, 1996). Në përgjithësi stilet e dhe vlerëson tre strategji të përballimit të përballimit të orientuara nga problemet stresit: përballimi i orientuar nga detyra, lidhen pozitivisht me përshtatjen dhe nga emocionet dhe shmangës. shëndetin e mirë (Compas, Malcarne, Procedurat e analizës statistikore të të & Fondacaro, 1988; Endler& Parker, dhënave. Analiza statistikore u zhvillua me 1994). Rezultatet mbi lidhjen e strategjive anë të programit SPSS versioni 19. Së pari, shmangëse të përballimit dhe përshtatjes nuk u zhvilluan shpërndarjet e frekuencave për të përputhen me njëra – tjetrën. Psh. Endler dhe parë gabimet e mundshme dhe shpërndarjen Parker (1990a) gjetën dy nënkomponentë të normale të secilit variabël. Së dyti, u përcaktuan shmangies: shpërqendrimin dhe devijimin mesatarja dhe shuma e rezultateve për variablet shoqëror. Sjellja shmangëse mund të jetë e vazhdueshme. Së treti, u zhvilluan ndër— keqpërshtatëse nëse personi vazhdon të korrelacionet mes variableve të vazhdueshme shmangë problemet për një kohë të gjatë duke përdorur korrelacionin Spearman. dhe nuk ndryshon. U zhvillua edhe analiza e regresionit të shumëfishtë për të përcaktuar forcën e Pjesëmarrësit, mjetet matëse dhe ndikimit të variableve të varur mbi variablin e analiza e të dhënave pavarur që ishte mirëqenia subjektive e matur me anë të SWSL dhe përcaktimin e variablit Në studim morën pjesë 225 nxënës, nga me fuqi më të madhe. të cilët 171 ishin vajza dhe 54 djem. Mosha minimale e pjesëmarrësve ishte 14 vjeç dhe Rezultatet mosha më e madhe 19 vjeç. Pjesëmarrësit studionin në katër gjimnaze të Tiranës, Teknikat kryesore të menaxhimit të nga të cilët dy ndodhen në periferi dhe dy stresit të raportuara nga nxënësitishin së pari gjimnaze në qendër të Tiranës. teknikat problem—zgjidhëse me rezultat Eksplorimi i marrëdhënieve mes mirëqenies subjektive 64 të nxënësve dhe teknikave të menaxhimit të stresit
Table: Korrelacionet mes variableve të studiuar
Variablet 1 2 3 4
1. SWSL 1.000 .182 .233 -.226
2.Teknikat problem-zgjidhëse .182 1.000 .066 -.147
3.Teknikat shmangëse .233** .066 1.000 -.104 4.Teknikat emocionale -.226** -.147 -.104 1.000
** Korrelacioni është domethënës në nivelin 0.01. * Korrelacioni është domethënës në nivelin 0.05. mesatar 10.42 pikë (s=2.40), teknikat e përballimit kishin variancën më të madhe bazuara tek emocioni me mesatare 9.67 pikë në përcaktimin e kënaqësisë nga jeta ku (s=3.56) dhe më pak të përdorura teknikat beta = .20 , t = 2.209 dhe p < . 005. shmangëse për të cilat rezultati mesatar ishte Variablet e tjera, teknikat emocionale dhe 8.65 pikë (s=3.51). teknikat problem—zgjidhëse përcaktonin Kënaqësia nga jeta e matur sipas këtë variancë në masë më të vogël edhe pse shkallës së SWSL ka një marrëdhënie kanë një kontribut statistikor domethënës domethënëse pozitive me teknikat në parashikimin e kënaqësisë nga jeta ( shmangësh të përballimit të stresit r = .23, respektivisht beta = .-18, t = -2.865 dhe p n = 225, dhe p <.001. Ka një korrelacion <. 005; beta = .14 dhe p <. 005). domethënës negativ mes kënaqësisë nga jeta Si përfundim, mund të themi se këto dhe teknikave emocionale të përballimit të tre variable përbëjnë një kontribut unik e stresit ku r= - .22 , n = 225 dhe p < .001. statistikisht domethënës në parashikimin e Korrelacioni mes mirëqenies subjektive dhe kënaqësisë nga jeta. Teknikat shmangëse të teknikave problem -zgjidhëse ka një vlerë përballimit kishin kontributin më të madh në pozitive domethënëse ku r = .18, n = 225 parashikimin e kënqësisë nga jeta të ndjekura dhe p < .001. Mund të themi se praktikimi i nga teknikat emocionale dhe kontributin teknikave problem—zgjidhëse të përballimit më të vogël ndër të tre në këtë kombinim të stresit shoqërohet me rritjen e kënaqësisë e kishin teknikat problem—zgjidhëse që nga jeta, por ndikimi i këtyre teknikave te parashikonin më pak variancën e kënaqësisë kënaqësia nga jeta është më i dobët se ndikimi nga jeta. i teknikave shmangëse, që shoqërohen me një rritje më të fortë të kënaqësisë nga jeta Diskutimi i gjetjeve dhe se teknikat emocionale, që shoqërohen fortësisht me kënaqësinë nga jeta duke pasur Teknikat kryesore të menaxhimit të një marrëdhënie domethënëse negative. stresit ishin së pari teknikat problem— U përdor analiza e regresiont të zgjidhëse, teknikat e bazuara tek emocioni, shumëfishtë për të shpjeguar variancën totale dhe më pak të përdorura teknikat shmangëse. mbi kënaqësinë nga jeta (SWSL) të teknikave Këto gjetje përputhen me kërkimet të ndryshme të përballimit të stresit. paraardhëse sipas të cilave adoleshentët Varianca totale që këto tre variable nuk zbatojnë teknika efektive të përballimit të pavarura si model përcaktonin ishte R të vështirësive, ose të paktën që zhvillimi 2 = .115, F (9.575) dhe p< .001. Ndër i këtyre aftësive është më i ngadaltë në këto tre variable teknikat shmangëse të këtë popullatë (Powell & Haden, 1984). Social Studies Vol. 15 No. 2 65
Në përputhje me këto studime, edhe në Endler & Parker, 1994) ndërsa teknikat studimin aktual, nxënësit raportuan se emocionale lidhen negativisht me shëndetin praktikonin më tepër teknikat problem— e mirë dhe përshtatjen. Rezultatet në lidhje zgjidhëse dhe ato emocionale edhe pse këto me strategjitë shmangëse dhe përshtatjen teknika kanë një korrelacion të dobët pozitiv janë kontradiktore (e.g., Endler & Parker, ose marrëdhënie të fortë negative me arritjen 1990a, 1994). e lumturisë. Ndërkohë, në këtë studim rezulton se Të dhënat janë të qëndrueshme në teknikat shmangëse korrelojnë dukshëm analizat e korrelacioneve dhe në analizën e më fortësisht me mirëqenien subjektive në regresionit të shumëfishtë. krahasim me teknikat problem—zgjidhëse. Korrelacionin më të fortë me kënaqësinë Mbështetja mbi strategji problem— nga jeta e kanë teknikat shmangëse për zgjidhëse, si puna e palodhur, përkushtimi, të cilat ky korrelacion ka vlera pozitive, analizimi dhe zgjidhja e problemit, kërkimi teknikat emocionale kanë gjithashtu një i mbështetjes shoqërore dhe ndërmarrja e korrelacion domethënës negativ, ndërsa veprimeve përfaqësonin të gjitha teknika teknikat problem—zgjidhëse kanë një përballimi produktive. Megjithatë, krahasimi marrëdhënie pozitive domethënëse, por më mes tre stileve të përballimit tregon se këto pak të rëndësishme. nuk janë teknikat më të efektshme apo që Sipas analizës së regresionit kanë rezultatet më pozitive në termat e të shumëfishtë teknikat shmangëse të përshtatjes dhe lumturisë. përballimit kishin kontributin më të madh Kështu, mund të pohojmë se në këtë në parashikimin e Kënaqësisë nga jeta të studim ku u hetua ndikimi i teknikave të ndjekura nga teknikat emocionale dhe menaxhimit të stresit mbi MS, u gjet se kontributin më të vogël ndër të tre në këtë ndikimin më të madh e patën teknikat kombinim e kishin teknikat problem— shmangëse, më pak teknikat problem– zgjidhëse që parashikonin më pak variancën zgjidhëse dhe në fund teknikat emocionale e kënaqësisë nga jeta. që patën një ndikim të rëndësishëm negativ. Në literaturë mbështetet gjerësisht roli Mund të pohojmë se sa më shumë të pozitiv i teknikave problem—zgjidhëse të përdoren teknikat shmangëse të përballimit përballimit sepse mendohet se ndikojnë të stresit dhe sa më pak ato emocionale, në promovimin e shëndetit fizik e mendor aq më shumë do të rritet niveli i kënqësisë (Compas, Malcarne, & Fondacaro, 1988; nga jeta.
REFERENCAT
Campbell, A., Converse, P. W., & Rodgers,W. No. 3, pp. 405-411. L. (1976). The Quality of American Life, Danner, D. D., Snowden, D. A., & Friesen, W. V. NewYork: Russell Sage Foundation. (2001). ‘’Positive emotions in early life and Clark, A. A., &Hovanitz, C. A. (1989). longevity: Findings from the Nun Study’’. “Dimensions of coping that contribute Journal of Personality and Social Psychology, to Psychopathology“, Journal of Clinical Vol.80, No. 5, pp. 801–813. Psychology, Vol. 45, No. 1, pp. 28-36. Diener, E., &Emmons, R. A. (1985). ‘‘The Compas, B. E., Malcarne, V. L., &Fondacaro, K. independence of positive and negative Affect’’. M. (1988). ‘’Coping with stressful events in Journal of Personality and Social Psychology, Vol. older children and young adolescents’’. Journal 47, pp. 1105–1117. of Consulting and Clinical Psychology, Vol. 56, Diener E, Suh EM. 2000. Culture and subjective well Eksplorimi i marrëdhënieve mes mirëqenies subjektive 66 të nxënësve dhe teknikave të menaxhimit të stresit
– being. Cambridge: Massachusetts Institute Is happiness a good thing? The benefits of chronic of Technology Press, pp. 3 – 12. positive affect, Manuscript in preparation, Endler, N. S., & Parker, J. D. A. (1990a). Coping University of California: Riverside. Inventory for Stressful Situations (CISS): Pavot, W., Diener, E., Colvin, C.R. & Sandvik, E. Manual. Toronto, Canada: Multi-Health (1991). ‘’Further validation of the Satisfaction Systems. with Life scale: Evidence for the cross method Endler, N. S., & Parker, J. D. A. (1990b). convergence of wellbeing measures’’. Journal ‘’Multidimensional assessment of coping: A of Personality Assessment, Vol. 57, No. 1, pp. critical evaluation’’. Journal of Personality and 149-61. Social Psychology, Vol. 58,No.5, pp. 844-854. Suls, J., & Fletcher, B. (1985). The relative efficacy Endler, N. S., & Parker, J. D. A. (1992, June). Toward of avoidance and non-avoidance coping a reliable and valid method for multidimensional strategies. A meta-analysis. Health Psychology, assessment of coping with health problems. Paper Vol.4, No. 3, 249-288. presented at the Annual Meeting of the Summerfeldt, L. J., & Endler, N. S. (1996). Canadian Psychological Association, Quebec Coping with emotion and psychopathology. In City, Quebec, Canada. M. Zeidner& N. S. Endler (Eds.), Handbook Endler, N. S., & Parker, J. D. A. (1994). ‘’Assessment of coping: Theory, research, applications, pp. of multidimensional coping: Task, emotion, 602-639. New York, NY: John Wiley & Sons. and avoidance strategies’’. Psychological Veenhoven, R.: (1984), Conditions of Happiness. Assessment, Vol. 6, No. 1, pp. 50-60. Dordrecht, Netherlands: D. Reidel Publishing Lyubomirsky, S., King, L., & Diener, E. (2002). Company.
ABSTRACT
The purpose of this study is to help promote the emotional well-being of students, which is even more urgent in the context of a global pandemic that has affected the mental health of Albanian students. It is important to investigate students’ stress management strategies and identify the most effective ones in order to implement prevention and intervention programs. This study aims to explore the relationships between students’ subjective well- being and their stress management strategies. The goal is to identify the strongest predictors of happiness among specific stress management strategies. The study was attended by 213 students from four high schools in the city of Tirana. Subjective well-being was measured by the Life Satisfaction Scale (SWLS) while stress coping strategies were measured by the Ciss Inventory (CISS). The study of cross-correlations between variables as well as multiple regression analysis showed that coping avoidance strategies had the greatest contribution in predicting subjective well-being, followed by emotional techniques (negative impact) and the the problem-solving techniques which had the less significant contribution among the three. We can say that the more the students use the avoidance strategies and the less the emotional strategies, the more the level of life satisfaction will increase. Key words: Subjective well-being, avoidance strategies, emotional, problem-solving strategies Social Studies Vol. 15 No. 2 67
ÇFARË I THOTË MJEKUT “IK”? NJË EKSPLORIM I EMIGRIMIT TË PERSONELIT SHËNDETËSOR. RASTI I SHQIPËRISË
Brunilda ZENELAGA Universiteti i Tiranës, Fakulteti i Shkencave Sociale E-mail: [email protected]
Mejola KODRA Shoqata për Trashëgimi dhe Edukim E-mail: [email protected]
Përmbledhje
Dukuria e emigrimit të personelit shëndetësor nuk është e re. Në konteksin evropian kjo dukuri ka filluar të përhapet në vitet 1940, kohë në të cilën personeli shëndetësor emigroi nga Evropa drejt SHBA-së dhe nga disa pjesë të Evropës drejt Mbretërisë së Bashkuar. Në Ballkanin Perëndimor, dhe veçanërisht në Shqipëri, kjo dukuri duket se ka patur një prirje rritëse përgjatë viteve të fundit, megjithëse ka qenë pjesë e emigrimit të profesionistëve të kualifikuar (brain drain) që nisi që në vitet 1990. Qëllimi i këtij studimi është të ekspolorojë dukurinë e emigrimit të personelit shëndetësor nga Shqipëria drejt vendeve të zhvilluara perëndimore. Për realizimin e këtij studimi janë përdorur burime dytësore dhe parësore të hulumtimit. Ky i fundit, u mbështet në metodën cilësore të intervistimit të 19 mjekëve, infermierëve, fizioterapistëve, dentistëve, e radiologëve që kanë emigruar,
Brunilda ZENELAGA është lektore me kohë të plotë në Departamentin e Sociologjisë, Fakulteti i Shkencave Sociale, Universiteti i Tiranës. Stduimet doktorale i ka kryer në fushën e Sociologjisë së migrimit. Brunilda është autore e shumë artikujve shkencorë brenda e jashtë vendit. Mejola KODRA ka kryer studimet për Shkenca Ndërkombëtare dhe Diplomatike pranë Universitetit të Gjenovës në Itali. Ka përfunduar një master në Studime Evropiane pranë Universitetit Katolik të Louvain, Belgjikë dhe aktualisht është në përfundim të studimeve doktorale pranë Institutit të Studimeve Evropiane, Universiteti i Tiranës.
Social Studies 2021, 2 (15): 67-78 Çfarë i thotë mjekut “ik”? Një eksplorim i emigrimit 68 të personelit shëndetësor. Rasti i Shqipërisë
ose synojnë të emigrojnë. Bazuar në gjetjet e përftuara, studimi ndërtoi një tablo teorike shpjeguese të dukurisë së emigrimit të personelit shëndetësor, si dhe gjeneroi disa sugjerime për normimin e kësaj dukurie. Fjalë kyçe: emigrim, personel shëndetësor, brain drain, teori të migrimit
Hyrje shëndetësor nga Shqipëria drejt vendeve të zhvilluara perëndimore; (ç) Cilat janë Emigrimi është një dukuri me rrjedhoja sfidat dhe dilemat me të cilat përballet të shumanshme, zhvilluese, frenuese e personeli shëndetësor përgjatë procesit të shpesh kontradiktore në të gjitha fushat emigrimit; (d) Ç’qasje teorike shpjegojnë e veprimtarisë shoqërore, ekonomike, këtë dukuri; (dh)Çfarë mund të sugjerohet politike e psikokulturore në rrafsh botëror, për normimin e dukurisë së emigrimit të veçanërisht në vendet që janë më të personelit shëndetësor nga Shqipëria drejt ekspozuara ndaj “flukseve” më intensive të vendeve të zhvilluara perëndimore? “eksportimit” dhe të pritjes së emigrantëve (Dervishi, 2003:1-2) Emigrimi i stafit Metodologjia e studimit mjekësor nga vendet më pak të zhvilluara, drejt vendeve më të zhvilluara nuk përbën Për realizimin e këtij studimi janë një dukuri tërësisht të re. Emigrimi i përdorur burime dytësore dhe parësore të punonjësve të sektorit të shëndetësisë është hulumtimit. Kështu, shqyrtimi i literaturës pjesë e emigrimit të profesionistëve të bashkëkohore dhe i raporteve në nivel kualifikuar që në literaturën ndërkombëtare ndërkombëtar dhe kombëtar, që lidhen njihet si dukuria “Brain drain”. me dukurinë e emigrimit të personelit Dukuria e shqyrtuar në këtë artikull është shëndetësor, shërbeu për krijimin e një tabloje tepër komplekse dhe shumë dimensionale më të qartë të dukurisë, dhe ndihmoi në dhe si e tillë, eksplorimi i saj nuk mund ngritjen e pyetjeve kërkimore, që orientuan të jetë shterrues në hapësirën që zë ky studimin emirik. Ky i fundit, u mbështet artikull në faqet e kësaj reviste. Megjithatë, në metodën cilësore të intervistimit të 19 ky artikull mund të konsiderohet si një mjekëve, infermierëve, fizioterapistëve, përpjekje për të eksploruar, bazuar në qasje dentistëve, radiologëve që kanë emigruar, ose të ndryshme teorike dhe metodologjike, synojnë të emigrojnë. Intervista, sipas disa një dukuri kaq të diskutuar për pasojat që studiuesve, përbën mjetin më të preferuar e shoqërojnë atë, si për vendet e origjinës, të hulumtimit, në duart e studiuesit të jetës ashtu edhe për vendet pritëse. sociale bashkëkohore (Sokoli, 2016 : 141). Qëllimi i këtij studimi është të Mbledhja e të dhënave parësore ka ndihmuar ekspolorojë dukurinë e emigrimit të në shqyrtimin, sipas perceptimit të këtyre personelit shëndetësor që ka emigruar ose profesionistëve, të shkaqeve të dukurisë së synon të emigrojnë nga Shqipëria drejt emigrimit të punonjësve të shëndetësisë vendeve të zhvilluara perëndimore. Pyetjet si dhe eksplorimin e pritshmërive dhe kërkimore që udhëhoqën këtë studim janë: sfidave me të cilat përballet kjo kategori (a) Si paraqitet tabloja ndërkombëtare e profesionistësh që nga momenti kur vendos emigrimit të personelit shëndetësor nga të emigrojnë, deri në përfundim të procesit vendet më pak të zhvilluara, drejt atyre me të emigrimit. të zhvilluara; (b) Cilat janë karakteristikat Ky studim hasi disa kufizime: e këtij emigrimi në kontekstin rajonal; (c) Procesi i intervistimit nuk u realizua Si formësohen projektet migratore të stafit me një numër të lartë profesionistësh, dhe Social Studies Vol. 15 No. 2 69 ai nuk ka si qëllim të përgjithësojë gjetjet, vendet anëtare të reja të BE-së si Poloni, por të eksplorojë përvojat individuale Rumani, Republika Çeke drejt vendeve të punonjësve të shëndetësisë që kanë anëtare më të hershme si: Gjermani dhe emigruar ose synojnë të emigrojnë në vende Austri (Shih: Dussault et al, 2009: 5). perëndimore të zhvilluara. Sidoqoftë procesi Nga përvoja ndërkombëtare e dukurisë i intervistimit u zhvillua derisa u arrit një së emigrimit të personelit shëndetësor “ngopje” teorike, pra kur nuk u identifikuan mund të listohen disa arsye pse ky proces më raste që të sillnin ide të reja (Matthews ka ndodhur ndërkombëtarisht. and Ross, 2010: 169). Së pari, emigrimi i personelit Pavarësisht gamës së gjerë të studimeve shëndetësor është një rezultat i globalizimit dhe raporteve në kontekstin ndërkombëtar të tregut të punës. Në librin e titulluar në lidhje me këtë dukuri, mungojnë studime “International migration of health workers”, të mëparshme të fokusuara në emigrimin e (Migrimi ndërkombëtar i punonjësve personelit shëndetësor nga Shqipëria drejt shëndetësorë), Connell përshkruan përvoja vendeve më të zhvilluara. të emigrimit të punonjësve të sektorit të shëndetësisë nga vende të tilla si: Ishujt Eksplorimi i përvojës ndërkombëtare të Filipine, India, Zimbabve, Afrika e Jugut, emigrimit të personelit shëndetësor Kina, Nigeria, Bullgaria etj., drejt vendeve të tilla si: Britania e Madhe, Australia, Duke shqyrtuar përvojën ndërkombëtare Kanadaja etj. Duke iu referuar të dhënave në lidhje me këtë dukuri, u evidentua se, nga autorë të ndryshëm Connell pohon megjithëse duket si një proces i drejtuar nga se kjo dukuri ka nisur që para rreth vendet më pak të zhvilluara, drejt atyre më një çerek shekulli (Connell, 2008: 1 ). të zhvilluara, jo gjithmonë ka qenë kështu. Connell e paralelizon migrimin e këtij grupi Donani dhe LaPorte (2005) tregojnë se profesionistësh me atë të profesionistëve në konteksin evropian kjo dukuri ka filluar në fushën e teknologjisë së informacionit. të përhapet në vitet 1940, kohë në të cilën Në një artikull të botuar në vitin personeli shëndetësor emigroi nga Evropa 2004, Stilwell dhe të tjerë, duke shqyrtuar drejt SHBA-së dhe nga disa pjesë të Evropës emigrimin e personelit shëndetësor, ku drejt Mbretërisë së Bashkuar. Sipas këtyre përfshiheshin mjekët, infermierët, dentistët autorëve, prirjet që lidhen me këtë emigrim, dhe farmacistët nga vendet më pak të janë ndarë në dy lloje: zhvilluara, drejt atyre më të zhvilluara, (a) nga vendet me të ardhura më të ulta kanë arritur në përfundimin se ky lloj drejt vendeve me të ardhura më të larta, emigrimi ka ndjekur prirjen më të gjerë për shembull nga vendet e Komunwelthit të emigrimit ndërkombëtar dhe papunësia drejt Mbretërisë së Bashkuar në vitet e lartë në sektorin e kujdesit shëndetësor 1960-1970, nga Filipinet, India e Afrika në vendin e origjinës, duket se përbën e Jugut drejt Mbretërisë së Bashkuar në një nga shkaqet më kryesore që nxit këtë vitet 1980, nga Afrika Subsahariane në dukuri. Megjithatë, këta autorë listojnë vendet e OECD-së etj. edhe një sërë faktorësh të tjerë tërheqës, (b) ndërmjet vendeve me të ardhura që gjenerohen nga vendi pritës e që lidhen të larta si: nga Australia dhe Zelanda e Re me: teknologjinë e re të komunikimit që po drejt Mbretërisë së Bashkuar dhe Irlandës; formëson tregun ndërkombëtar të punës si ndërmjet Gjermanisë, Francës, Hollandës, dhe edukimin dhe të mësuarit online, që Irlandës, Suedisë e Norvegjisë; ndërmjet po përhapen ndërkombëtarisht; nevojën vendeve Nordike për të krijuar një treg të e vendeve të zhvilluara për të plotësuar përbashkët punësimi në vitet 1954; nga boshllëkun e punësimit kryesisht në sektorin Çfarë i thotë mjekut “ik”? Një eksplorim i emigrimit 70 të personelit shëndetësor. Rasti i Shqipërisë
Tabela 1: Infermieret e huaja të kualifikuara në 10 vende të OECD-së
Shteti Viti Numri i Infermieret e huaja të kualifikuara infermiereve Numri Përqndja Belgjikë 2005 120 004 - - Danimarkë 2005 81 912 5 109 6,2 Finlandë 2005 84 077 274 0,3 Francë 2005 461 503 - - Gjermani 2005 678 313 25 462 3,8 Irlandë 2004 61 291 8 758 14,3 Itali 2005 334 178 - - Hollandë 2007 242 549 3 479 1,4 Suedi 2005 107 814 2 878 2,7 Turqi 2005 83 926 51 0,1
Burimi: OECD, 2009 (Shih: Dussault et al., 2009: 7) e shëndetësisë, nevojë kjo që synohet të e personelit shëndetësor për të emigruar. përmbushet nëpërmjet rekrutimit të stafit Së dyti, së bashku me globalizimin e nga vendet më pak të zhvilluara; koha e tregut të punës, edhe rritja e pabarazive gjatë e studimit dhe e kualifikimi i personelit mes vendeve të zhvilluara dhe vendeve në shëndetësor, që bën të mundur që, vendet zhvillim, përbën faktor të rëndësishëm që e zhvilluara nëse kanë humbje të stafit shpjegon emigrimin e personelit të kujdesit mjekësor, për shembull për shkak të daljes shëndetësor. Megjithatë numri i vendeve që në pension, të mos presin kualifikimin e absorbojnë personel të kujdesit shëndetësor të rinjve, por t’i rekrutojnë ato menjëherë është i kufizuar: Australia, Kanadaja, nga vendet më pak të zhvilluara, për të mos Gjermaia, Mbretëria e Bashkuar dhe Shtetet përjetuar krizë në këtë sektor (Stilwell et e Bashkauara të Amerikës (Dodani & al., 2004: 595-96). Sipas këtyre autorëve, LaPorte, 2005). ky lloj emigrimi udhëhiqet nga kërkesa Për ilustrim, tabela e mëposhtme që gjenerohet nga vendet e zhvilluara. paraqet numrin e infermiereve të huaja Diferencat ndërkombëtare në pagesa dhe të kualifikuara (jo në vendet ku punojnë) në kushtet e punësimit mund të nxisin gjatë viteve të ndryshme në 10 vende të shumë punonjës të sektorit shëndetësor që OECD-së. të preferojnë të punojnë më shumë ne vende Emigrimi i punonjësve të shëndetësisë të tjera sesa në vendin e tyre të origjinës. Në krijon një problem afatgjatë, për vendet e një studim të kryer nga Vujicic dhe të tjerë origjinës, sepse, për shkak të kohës së gjatë të (2004: 2-3) u vu re se më shumë se diferenca edukimit në fushën e mjekësisë apo sektorë në pagesë mes vendit pritës dhe vendit të të ngjashëm, një profesionist që emigron origjinës, faktorë që lidhen me kushtet e mund të zëvëndësohet vetëm pas disa viteve. punës dhe mungesën e zhvillimit profesional Për shembull koha e zëvëndësimit të një po në vendin e origjinës, ndikojnë në prirjen mjeku që emigron është rreth 10 vite. Social Studies Vol. 15 No. 2 71
Së treti, emigrimi i personelit personeli, përbën, nga njera anë një përgjigje shëndetësor ndikohet edhe nga faktorë ndaj këtyre sfidave, dhe nga ana tjetër edhe demografikë. Sipas Connell një nga arsyet një sfidë në vetvete (Po aty). që nxit këtë lloj emigrimi është edhe rritja Faktorë të tjerë që kanë nxitur këtë lloj e popullsisë të konsideruar moshë e tretë, e emigrimi, i cili është pjesë e dukurisë “brain cila ka nevojë për kujdes mjekësor (Connell, drain”, janë ato që gjenerojnë çdo lloj tjetër 2008: 2). Ka të dhëna se në vendet e OECD- procesi migrues, të paktën në kontekstin së, madje edhe vetë personeli shëndetësor ndërkombëtar. Kështu, për shembull, po plaket. Për këtë arsye, rekrurimi i maksimizimi i të ardhurave familjare mund personelit të kujdesit shëndetësor me një të jetë një shkak i kësaj dukurie. Duke moshë relativisht të re nga vende më pak emigruar e duke sjellë dërgesa për familjen të zhvilluara, të cilët kanë aspirata më të në vendin e origjinës, stafi mjekësor që larta për jetën dhe zhvillimin profesional, ndërmerr emigrimin synon të përmirësojë është parë si një mundësi për të përmirësuar gjendjen ekonomike të familjes së vet. ofrimin e shërbimit shëndetësor në vendet Sigurisht që kjo është më e dukshme në e OECD-së. Plakja e popullsisë në këto rastet kur personi emigron vetëm dhe lë në vende ka ndryshuar profilin epidemiologjik vendin e origjinës anëtarët e tjerë të familjes. kombëtar të këtyre vendeve, duke rritur Emigrimi i personelit shëndetësor barrën e kurimit të sëmundjeve kronike dhe nxitet gjithashtu edhe nga rrjeti migrator incidencën e multimorbiditetit. Imigrantët si dhe nga organizata dhe agjenci që që vijnë nga brenda dhe jashtë rajonit në këto ndërmjetësojnë punësimin e profesionistëve vende gjithashtu kanë ndryshuar nevojat për në fushën e shëndetësisë nga vendet më pak kujdes mjekësor (Dussault et al., 2009: 2). të zhvilluara, drejt vendeve të zhvilluara. Së katërti, zhvillimi i teknologjisë në Faktorë të tillë do të eksplorohen më sektorin e mjeksisë, sikurse në të gjitha poshtë në mënyrë më të detajuar. fushat e tjera të jetës, ka gjeneruar mundësi të reja për diagnostikime dhe trajtime, çka Konteksti rajonal dhe ai shqiptar i e rrit kërkesën për personel shëndetësor emigrimit të personelit shëndetësor në këto vende. Zhvillimi i teknologjive ka mundësuar promovimin e një tregu botëror Dukuria e emigrimit të stafit të punësimit të profesionistëve, ku bën shëndetësor, duket se ka disa vite që ka pjesë dhe personeli shëndetësor. Pavarësisht prekur edhe Rajonin e Ballkanit Perëndimor. zhvillimit të telemjekësisë apo infermierisë Në artikullin “Physicians Migration from robotike, puna njërëzore në sektorin e Western Balkan”, (Migrimi i mjekëve nga mjekësisë duket ende e pazëvëndësueshme Ballkani Perëndimor), Vladimir Lazaverik (Connell, 2008: 2). Kështu shumë vende e ka evidentuar se përgjatë viteve 2012-2014, kanë thjeshtësuar legjislacionin për ta bërë rreth 1700 mjekë kryesisht të rinj nën më të lehtë hyrjen e këtyre profesionistëve. moshën 30 vjeçare, nga Serbia, Maqedonia, Pra, hendeku mes nevojave, kërkesave dhe Serbia dhe Kosova, u larguan për të punuar ofertës në fushën e shëndetësisë duket se jashtë (Lazaverik, 2016: 132). Sipas është në një disbalancë, që është e vështirë Lazaverik, arsyeja krysore që gjeneroi të rekuperohet, sepse nevojat për kujdes këtë dukuri vjen nga politikat tërheqëse të mjekësor janë pothuaj të pakufizuara dhe ndërmarra nga vendet perëndimore, të cilat të paidentifikueshme (për shembull nevojat synonin plotësimin e mungesave në sektorin që lidhen me shëndetin mendor), ndërsa e shëndetit me staf mjekësor nga vendet kërkesa dhe oferta e personelit shëndetësor e Ballkanit Perëndimor e vende të tjera, është e kufizuar. Kështu, emigrimi i këtij ndërkohë që vendet dërguese nuk kanë ende Çfarë i thotë mjekut “ik”? Një eksplorim i emigrimit 72 të personelit shëndetësor. Rasti i Shqipërisë politika të veçanta për burimet njerëzore të më e madhe e mjekëve, sidomos atyre të sektorit shëndetësor (Po aty). rinj, preferonte të afrohej drejt Tiranës, duke Nga të dhëna të marra nga Organizata zbrazur nga shërbimi mjekësor zona të tëra. Botërore e Shëndetësisë rezulton se Emigrimi jashtë nuk ka qenë shqetësues, për Shqipëria ka një indeks prej 16.47 mjekë shkak të vështirësive që lidheshin me njohjen për 10.000 banorë. Ky indeks për Malin e Zi e diplomës, ndërsa këto 4-5 vitet e fundit, në vitin 2018 ishte 27.56, për Maqedoninë edhe për shkak të politikës së punësimit e Veriut në vitin 2015 ishte 28,74, prë të mjekëve, që ndjek kryesisht Gjermania, Bonje-Hercegovinën 21.62, përr Serbinë emigrimi i mjekëve po bëhet përherë e më në vitin 2016 ishte 31.13 dhe për Kroacinë tepër një problem seroiz, thënë kjo jo vetëm në po të njejtin vit ishte 29 mjekë për për Shqipërinë, por për të gjitha vendet 10.000 banorë. Ky indeks në vende të tjera e ngjashme me ne si nga ana e financave, si Italia, për shembull, në vitin 2019 ishte, si nga mundësitë e zhvillimit të karrierës” 80.13, në Francë në vitin 2018 65.34, në (Gjoca, 2020). Gjermani në vitin 2018 ishte 42, në Suedi në vitin 2017 ishte 43.31, në Norvegji në Projekti migrator, sfidat dhe dilemat vitin 2019 ishte 48.85 e në Finlandë në e personelit mjekësor. Gjetje empirike vitin 2018 ishte 46.4 mjekë për 10.000 banorë. Duke iu referuar këtyre të dhënave, Sikurse u parashtrua edhe në hyrje vihet re se Shqipëria, krahasuar me vende të këtij studimi, dy nga pyetjet kërkimore të tjera të Rajonit, ka numrin më të ulët që u ngritën ishin : Si formësohen të mjekëve për 10.000 banorë, ndërsa nga projektet migratore të stafit shëndetësor vendet perëndimore Gjermania dhe Suedia nga Shqipëria drejt vendeve të zhvilluara paraqesin një indeks më të ulët krahasur perëndimore; Cilat janë sfidat dhe dilemat me grupin tjetër të shteteve perëndimore me të cilat përballet personeli shëndetësor (OBSH, 2021). Në kushtet e mungesës përgjatë procesit të emigrimit. së politikave që frenojnë emigrimin e Nga intervistat me personnel personelit shëndetësor nga vendet e shëndetësor, që ka emigruar ose synon origjinës, politikat nxitëse që vende të të emigrojë në vende të zhvilluara, u tilla si Gjermania e Suedia ndërmorën eksploruan arsyet dhe mënyrat se si projektet për të thithur personelin shëndetësor, migratore të personave të intervistuar, ishin joshën profesionistët kryesisht nga Rajoni formësuar dhe ishin bërë realitet disa raste. i Ballkanit Perëndimor, ku Shqipëria bën Një mjek i kujdesit parësor, i cili ka pak pjesë, duke mundësuar një rritje akoma kohë që është kthyer nga një specializim më të madhe të diferencës në indeksin e në Francë, në lidhje me faktorët shtytës që sipërpërmendur mes vendeve pritëse dhe nxisin personelin shëndetësor të emigrojë atyre dërguese të personelit shëndetësor. liston: Në një intervistë për gazetën “Telegraf ”, më 20 korrik 2020, Prof. Dr. Arben Gjata, “Kushtet e punës janë të parat. Shumë në lidhje me dukurinë e emigrimit të qendra shëndetësore janë të vjetra, jo të personelit shëndetësor, ka theksuar: mirëmbajtura dhe të papërshtatshme për të ofruar shërbimin. Pastaj do të përmendja “Përgjithësisht deri para 4-5 vitesh ka qenë pagesat që janë shumë të ulta, sistemi i karakteristik migrimi i brendshëm, ku për kualifikimit është shumë i varfër. Ne duhet shkak të kushteve social-ekonomike më të të paguajmë çdo gjë nga xhepi, konferenca, mira, si dhe mundësive më të mëdha për të simpoziume…Së treti do të përmendja përparuar në karrierë dhe profesion, pjesa presionin në punë. Mjekët, sidomos ato të Social Studies Vol. 15 No. 2 73
kujdesit parësor, i takojnë njerëzit në ditët investim për vendet dërguese. Nga disa e tyre më të këqija dhe ata e shkarkojnë përllogaritje, për shembull në Bosnjë dhe të gjithë frustrimin te ne mjekët. Është Hercegovinë, për përgatitjen e një mjeku, krijuar stigma se mjeku krijon procedura të shpenzohen rreth 150 mijë Euro (Živković, gjata sepse do diçka nën dorë. Gjithashtu 2018), shumë kjo që nuk i kthehet në etika e punës në përgjithësi në Shqipëri lë shërbim vendit, nëse mjeku emigron. për të dëshiruar, fillon nga komunikimi, Megjithatë, jo në të gjitha rastet personeli komunikimi mes personelit, komunikimi shëndetësor që emigron punësohet në personel-pacient etj. Pra në përgjithësi profilin e punës, për të cilin është diplomuar. mjedisi ku punohet është jo motivues”. Kjo dukuri është njohur me termin «bain (I.XH., 27 vjeç, mjek). waste» (humbje e trurit), i cili i referohet transferueshmërisë së ulët të kapitalit Në lidhje me rrugën e ndjekur për njerëzor në një kontekst ndërkombëtar të bërë realitet projektin migrator, një (Shih : Garcia Pires, 2015 : 2). infermiere, e cila ka emigruar në Gjermani bashkë me familjen, tregon: “Unë isha mjeke familjeje, para se të vija në Suedi. Pasi u martova, u vendosa në Suedi, “Unë jetoj në Gjermani që prej vitit 2019 sepse këtu jetonte dhe burri im. Sfidat për bashkë me bashkëshortin dhe fëmiëjt e mi, të punuar në profesion këtu janë të shumta. vajzën 5 vjeçe dhe djalin 6 muajsh. Burri im Tani unë nuk jam në marrëdhënie pune, sepse erdhi në Gjermani 5 vjet para meje, sepse kujdesem për dy vajzat e vogla që kanë lindur vëllai i tij jetonte këtu. Të jetosh në Gjermani këtu. Dhe të ikësh, nuk qenka zgjidhje. Do është në modë sot [Qesh]. Unë doja të ndiqja vite të sistemohesh e prapë, sado që thuhet burrin tim, por e bëra këtë në një mënyrë që s’ka diskriminim, diskriminim ka kudo. tjetër, ndoqa rrugën e rekomanuar nga një Këtu ku jam unë, dy rajone të mëdha e kanë agjenci. Në fillim mësova gjuhën gjermane deklaruar që s’duan mjekë të huaj, sado t’i dhe dhash provimin e saj duke marrë nivelin kenë marrë të gjitha provimet e të jenë me B2. Më pas, nëpërmjet agjencisë, dhash eksperiencë. Pranojnë vetëm suedezë, qofshin provimin e licensës së profesionit tim, edhe thjesht studentë. Gjoja u ngritën mjekët infermierisë, duke e bërë të njohur këtë e huaj në protesta, po askush nuk i dëgjoi. profesion dhe në Gjermani… Nëpërmjet Pati dhe një debat televiziv për testimin e agjencisë përfitova pra: kursin e gjuhës së mjekëve të huaj. Mjekët e huaj këtu në Suedi huaj, provimin e licencës dhe kontratën e kanë filluar të mësojnë gjermanishten, duke punës. Nuk pagova para, por, sipas kontratës shfrytëzuar sistemin që ofron pa pagesë që kam me agjencinë, më duhet të punoj 2 mësimin e gjuhës e nga këtu ia mbathin për vjet në këtë institucion, përndryshe duhet në Gjermani, sepse Gjermania, tani, gjatë t’i paguaj agjencisë një shumë prej 2.000 pandemisë, i ka ulur fare kriteret, mjafton Eurosh”. (R.Z, 33 vjeçe, infermiere). gjuha në nivel B2 e kualifikimet e tjera t’i jep avash avash, duke punuar.” (I. T, 35 Dukuria e emigrimit të stafit vjeçe, mjeke). shëndetësor, paraqitet kështu si pjesë e procesit të « brain drain » (rrjedhje e trurit). Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe Personeli shëndetësor i kualifikuar në një Kanadaja, vazhdojnë të mbeten vende vend, kosto e kualifikimit të të cilit është të preferuara për shumë profesionistë e lartë, e ofron shërbimin jo në vendin e shqiptarë. Madje vetë dukuria « brain tij, por në vendin ku ai emigron. Ajo që drain » njihet edhe si « emigrimi drejt rezulton në këtë rast, është një humbje në Kanadasë », për shkak të politikave të Çfarë i thotë mjekut “ik”? Një eksplorim i emigrimit 74 të personelit shëndetësor. Rasti i Shqipërisë zhvilluara të Kanadasë, për të rekrutuar fundit kultivojnë dëshirën për të emigruar profesionistë nga vende të tjera të botës. gjithashtu. Përhapet kështu e ashtuquajtura «kulturë e migrimit», pra migrimi shihet si “Unë punoja si mjeke në një IEVP (Institucion e vetmja gjë që duhet bërë. të Ekzekutimit të Vendimeve Penale), para se të vija në Amerikë. Në Amerikë erdha “Të themi të vërtetën emigrimi është bërë nëpërmjet Llotarisë Amerikane…Dhënia e lajtmotiv i jetës së mjekëve në ditët e sotme, provimit për ushtrimin e profesionit, edhe sidomos emigrimi drejt Gjermanisë. Prandaj këtu, si në shumë vende të botës, është ju mund të shikoni statistikat, sipas së cilave domosdoshmëri. Unë e provova një herë, një në dy mjekë mëson gjermanisht. Është por nuk isha impenjuar shumë, për të qenë për të qeshur, por edhe unë që nuk kam e sinqertë, dhe nuk e mora. Megjithatë një plan konkret të afërt për të emigruar m’u dha mundësia të punoj në një qendër në Gjermani, po mësoj gjermanisht. Në kërkimore dhe këtu po punoj aktualisht. fakt, po e bëj këtë, sepse dhe të tjerët po e Institucioni ku unë punoj po më paguan bëjnë. Pra është një lloj ndikimi nga të tjerët. edhe studimet Master dhe sinqerisht, jam Gjithashtu është, si të thuash, t’i japësh veten shumë e kënaqur. Mendoj se kjo është një një mundësi, që, nëse gjërat nuk shkojnë mënyrë shumë e mirë motivimi.” (R.R., 33 siç duhet në Shqipëri, unë dhe familja ime vjeçe, mjeke). të mund të ikim, edhe pse siç të thash, për momentin nuk kemi një plan konkret për të Ja si shprehet edhe R.Z., infermiere e emigruar” (T. Dh., 53 vjeçe, mjeke). cila ka emigruar në Gjermani:
“Kur unë edha në Gjermani fillova të Nga praktika në teori: punoj në një institucion për të moshuarit si shpjegime të dukurisë së emigrimit infermiere. Këtu në Gjermani ka infermierë të stafit shëndetësor dhe kujdestarë për të moshuarit dhe janë dy gjëra të ndryshme. Unë punoj si infermiere, Përgjithësisht vendimet për të profesion për të cilin jam diplomuar në emigruar ndikohen nga shumë faktorë: Shqipëri. Ndihem mirë, shumë mirë. socialë, politikë, profesionalë, personalë Punova 9 muaj në këtë institucion, derisa dhe ekonomikë. Në këtë artikull, për të mësova se isha shtatzënë dhe kur edhe shpjeguar dukurinë e emigrimit të stafit superiori im e mësoi këtë, ai menjëherë më mjekësor nga Shqipëria drejt vendeve dha një detyrë shumë të lehtë: të plotësoja më të zhvilluara duken se mund të gjejnë disa formularë. Më pas më dha mundësinë të vend në mënyrë të kombinuar disa teori të mentoroja grupet e studentëve praktikantë migrimit: (a) teoria e tregut të dyfishtë të që vinin në institucion. Me thënë të punës, (b) ajo e shkaqeve grumbulluese, (c) drejtën u ndjeva shumë e motivuar dhe e teoria institucionaliste (ç) teoria e rrjeteve, mbështetur…” (d) teoria e sistemit botëror dhe ndarja e re ndërkombëtare e punës, (dh) teoria e Politikat tërheqëse, që gjenerohen nga ekonomiksit të ri të migrimit. vendet pritëse, përbëjnë burime motivimi, Më poshtë janë përshkruar në mënyrë që ndikojnë në projektet migratore sidomos të përmbledhur këto teori: të profesionistëve nga vendet më pak të Sipas teorisë së tregut të dyfishtë të zhvilluara, drejt venedeve më të zhvilluara. punës, kërkesa për punësim që gjenerohet Për shkak të komunikimit të vazhdueshëm nga vendet e zhvilluara shërben si faktor mes emigrantëve dhe joemigrantëve, këta të tërheqës për individët që vendosin të Social Studies Vol. 15 No. 2 75 emigrojnë nga vendet më periferike (Piore, të profesionistëve që mbështesin dhe 1979). Në vendet e zhvilluara, të cilët orientojnë njeri-tjetrin në vendin pritës. kanë një nivel të ulët të papunësisë, pagat Teoria institucionaliste nga ana nuk reflektojnë vetëm nivelin e kërkesës tjetër thekson rolin e institucioneve që dhe ofertës së punës, por edhe prestigjin lejojnë emigrimin dhe thjeshtësojnë shoqëror të lidhur me profesione të përshtatjen me vendin pritës (Shih: ndryshme. Personat nuk punojnë vetëm Zanfrini, 2007:103-06). Organizatat dhe për të siguruar të ardhura, por edhe për agjencitë që ndërmjetësojnë emigrimin e të arritur dhe mbajtur një status social, personelit shëndetësor, nga vendet më pak për të realizuar aspiratat personale dhe të zhvilluara drejt atyre më të zhvilluara, profesionale e për të garantuar një nivel shërbejnë si institucione që jo vetëm të mirë të cilësisë së jetës (Zanfrini, 2007: lehtësojnë, por edhe e nxisin këtë proces. 90). Kështu, nëse i referohemi tabelës Teoria e sistemit botëror dhe ndarja e re nr. 1, vihet re se Irlanda, Danimarka dhe ndërkombëtare e punës. Sipas kësaj teorie Gjermania kryesisht, të cilat kanë edhe përhapja e marrëdhënieve kapitaliste në përqindjen më të lartë të infermiereve të zonat periferike të globit, është përgjegjëse huaja të kualifikuara (jo në vendin ku kanë për fluksin e personave që lëvizin nga emigruar), reflektojnë kërkesën e lartë këto periferi drejt vendeve më të pasura për të punësuar personel shëndetësor nga qendrore. Kësaj teorie i bashkëngjitet vendet më pak të zhvilluara. dhe ajo e varësisë, sipas së cilës, migrimi Teoria e shkaqeve grumbulluese, nga ndërkombëtar nxit rrjedhjen e trurit nga ana tjetër, e shqyrton dukurinë edhe në një vendet periferike drejt vendeve qendrore, perspektivë tjetër, në perspektivën e vendit çka i dëmton akoma dhe më shumë vendet të origjinës. Pra sipas kësaj teorie, faktorë periferike (Shih: Morawska, 1990). shtytës që gjenerohen nga vendi i origjinës, Emigrimi i personelit shëndetësor, duket dhe ato tërheqës, që gjenerohen nga vendi se është pjesë e këtij procesi të ndikuar nga pritës, ushtrojnë ndikim në prirjen për të mënyra se si vendet e zhvilluara dhe ato më emigruar (Myrdal, 1957) dhe kjo duket të pak të zhvilluara krijojnë marrëdhëniet në jetë e vlefshme edhe në rastin e emigrimit një nivel global. të personelit shëndetësor. Gjatë intervistave Teoria e ekonomiksit të ri të migrimit. u identifikuan disa faktorë shtytës dhe Sipas kësaj teorie vëmendja zhvendoset nga tërheqës që nxisnin personelin shëndetësor individi tek familja (Stark, 1991:216-20). të emigrojë. Ndër ta mund të përmenden : Sikurse u vu re dhe nga intervistat, vendimi paga të ulta, mungesë e strategjive për për të emigruar, në rastin e profesionistëve zhvillimin e kuaiflikimit të vazhdueshëm të shëndetësisë nga Shqipëria drejt vendeve cilësor, kushte jo të kënaqshme punësimi, të zhvilluara, nuk është një inicjativë mungesa e programeve të mobilitetit individuale, por një projekt familjar. ndërkombëtar të personelit shëndetësor Shoqërizimi praprak , që lidhet me njohjen si dhe stigmatizimi i lartë për korrupsion. e gjuhës dhe kulturës së vendit ku synohet të Teoria e rrjeteve e vë fokusin tek emigrohet, përbën një proces që e lehtëson ndikimi i marrëdhënieve shoqërore dhe i realizimin e projektit migrator në vendin rrjetit të të njohurve, në nxitjen e individit pritës për profesionistët që emigrojnë. për të emigruar. Funksioni përzgjedhës i Në mënyrë skematike, zbatimi i rrjetit (Ritchey, 1976: 389), i cili në rastin këtyre teorive për dukurinë e emigrimit të e emigrimit të personelit shëndetësor, personelit shëndetësor nga Shqipëria drejt përmbushet nga kriteret profesionale, vendeve perëndimore, është paraqitur më mundëson krijimin e zinxhirit të emigrimit poshtë: Çfarë i thotë mjekut “ik”? Një eksplorim i emigrimit 76 të personelit shëndetësor. Rasti i Shqipërisë
Tabela 2: Qarku teorik i emigrimit të personelit shëndetësor nga Shqipëria drejt vendeve perëndimore
Teoria Tipare të emigrimit të personelit shëndetësor nga Shqipëria drejt vendeve të zhvilluara Teoria e tregut të Kërkesa për personel shëndetësor gjenerohet nga vendi pritës, vende që dyfishtë të punës po përjetojnë plakje të popullsisë dhe mungesë të personelit shëndetësor. Teoria e Faktorët shtytës që gjenerohen nga vendi i origjinës si : paga të ulëta, shkaqeve kushte të pakënaqshme pune, mungesa e hapësirave për kualifikim cilësor grumbulluese e të qëndrueshëm, stigma e të qenurit i korruptuar, etika profesionale e dobët, mungesa e sigurisë në punë etj. Faktorë tërheqës që gjenerohen nga vendet pritëse: paga të larta, sistem kualifikimi motivues, kushte pune të kënaqshme, cilësi më e mirë jetese etj. Teoria e rrjeteve Rrethi miqësor dhe të njohurit ndihmojnë personelin shëndetësor të emigrojë, duke shërbyer si urë lidhëse mes tyre dhe vendit pritës. Teoria Agjencitë e ndryshme lehtësojnë projektin migrator, që nga mësimi i institucionaliste gjuhës së vendit pritës, licensimi, e deri tek sigurimi i kontratës së punës për personelin shëndetësor. Teoria e Jo vetëm faktorët personalë, por edhe ato familjarë formësojnë projektin ekonomiksit të ri migrator të personelit shëndetësor. të migrimit Teoria e sistemit Projekti migrator i personelit mjekësor formësohet edhe nga marrëdhëniet botëror dhe e varësisë mes vendeve të zhvilluara dhe atyre më pak të zhvilluara. ndarja e re ndërkombëtare e punës.
Një debat i hapur: klime të favorshme për bashkëpunime në kërkim të ekuilibrave të rinj ndërkombëtare në fushën e shëndetësisë. Kontrata afatshkurtra, afatmesme por edhe Në një artikull të botuar në vitin afatgjata punësimi të personelit shëndetësor, 2014, Hannah Bradby shqyrtoi në mënyrë në vende të ndryshme të botës, mund të kritike teroitë në lidhje me emigrimin sigurohen nëpërmjet kanaleve zyrtare të ndërkombëtar të personelit shëndetësor. punësimit dhe marrëveshjeve ndërshtetërore, Sipas saj teoritë sociologjike sugjerojnë se në funksion si të vendeve dërguese, ashtu ndërkombëtarizimi i tregut të punësimit edhe të vendeve pritëse. Përvoja e dërgimit në fushën e mjekësisë, përbën një çelës për të mjekëve dhe infermierëve shqiptarë zgjidhjen e problemeve, si të vendeve të në Itali, për të dhënë asistencë përgjatë zhvilluara, ashtu edhe të vendeve më pak të pandemisë së COVID-19, mund të shërbejë zhvilluara (Bradby, 2014). si model, nga i cili mund të nxirren mësime. Politika të njohura si « Brain Politikat e rritjes së pagave dhe të exhange » (shkëmbimi i trurit) dhe « Brain përmirësimit të kushteve të punës duhet të circulation », (qarkullimi i turit), lipset jenë të vazhdueshme e jo sporadike dhe të të shihen me përparësi për të ndihmuar shoqërohen me politika të tjera motivuese krijimin e mundësive të reja dhe të një për personelin shëndetësor, me qëllim Social Studies Vol. 15 No. 2 77 zbutjen e dukurisë së migrimit të tij. Situata e krijuar nga pandemia e Përvoja ndërkombëtare ka treguar COVID-19, nxorri dhe një herë në pah se, se, strategjia më e mirë për të zbutur personeli shëndetësor përbën një kapital dukurinë e emigrimit të profesionistëve social të një rëndësie parësore për një vend, të kualifikuar, përfshirë këtu edhe atë të në shërbim të të gjithë qytetarëve të tjerë personelit shëndetësor, do të ishte zvogëlimi dhe, si i tillë, lipset të trajtohet me dinjitet, i hendekut mes vendeve më të zhvilluara dhe duke e motivuar kështu atë ta kryejë me po atyre më pak të zhvilluara. aq dinjitet misionin e tij.
REFERENCAT
Bradby, H., (2014) International medical sociale dhe humane, CDE. migration: A critical conceptual review of Morawska, E., (1990). The Sociology and the global movements of doctors and nurses. Historiography of Immigration, in V. Health (London) Nov; 18 (6): 580-96. Yans- McLaughlin (ed.) Immigration Connell, J., (eds.) (2008). International migration Reconsidered: History, Sociology and of Health Workers. Routledge Politics, New York: Oxford University Press. Dodani, S., LaPorte R., (2005). Brain drain from Myrdal, G., (1957). Economic theory and developing countries: hoa can brain drain underdeveloped regions, London: University be converted into ëisdom gain? Journal Paperbacks, Methuen. of the Royal Society of Medicine, 98(11): OBSH (2021). Medical doctors per 10.000 https:/ 487– 491. www.who.int/data/gho/data/indicators / Dervishi, Z., (2003). Vështrime të kryqëzuara në indicator-details/GHO/medical-doctors- det. Sociologji kulture1, Tiranë: Jerusalem (per-10-000-population), aksesuar më Dussault, G., Fronteira, I., and Cabral, J (2009). 14.04.2021 Migration of health personnel in the Piore, M. J. (1979). Birds of Passage: Migrant WHO European Region. World Health Labour in Industrial Societies, New York: Organisation. https://www.euro.who.int/__ Cambridge University Press. data/assets/pdf_file/0010/95689/E93039. Ritchey, N., P. (1976). Explanations of migration, pdf, aksesuar më 20 prill, 2021. Annual Review of Sociology, 2. Garcia Pires, A., J., (2015). Brain drain and brain Sokoli, L., (2016). Metodat e kërkimit shkencor. waste. Journal of Economic Development, Botimi i pestë. Instituti shqiptar i Volume 40, Nr 1, March. www.jed.or.kr/full- Sociologjisë. text/40-1/1.pdf, aksesuar më 20 prill 2021. Stark, O., (1991). The Migration of Labor, Gjoca, J., (2020) Prof. Dr. Arben Gjata: Cambridge, MA, USA: Basil Blackwell, Inc. Universiteti i Mjekësisë i Tiranës, tashmë Stilwell, Barbara, Diallo, Khassoum, Zurn, është më i preferuari i studentëve | Gazeta Pascal, Vujicic, Marko, Adams, Orvill. Telegraf https://telegraf.al/speciale/prof-dr- et al. (2004). Migration of health-care arben-gjata-universiteti-i-mjekesise-i-tiranes- workers from developing countries: strategic tashme-eshte-me-i-preferuari-i-studenteve/, approaches to its management Barbara aksesuar më 14 prill 2021. Stilwell ... [et al.]. Bulletin of the World Lazaverik Vladimir (2016). Physicians Migration Health Organization: the International from Western Balkan European Journal of Journal of Public Health 2004; 82(8) Public Health, Vol. 26, Supplement 1. : 595-600 https://apps.who.int/iris/ Matthews, B., & Ross, L., (2010). Metodat e handle/10665/72508 hulumtimit. Udhëzues praktik për shkencat Vujicic, M., Zurn, P., Diallo, K. et al. (2004). The Çfarë i thotë mjekut “ik”? Një eksplorim i emigrimit 78 të personelit shëndetësor. Rasti i Shqipërisë
role of wages in the migration of health Živković, V. (2018) Brain drain: The most care professionals from developing important migration issue of the Western countries. Hum Resour Health 2, 3. https:// Balkans. Euopean Western Balkans. https:// doi.org/10.1186/1478-4491-2-3Zanfrini, europeanwesternbalkans.com/2018/12/25/ L., (2997). Sociologia delle migrazioni, brain-drain-important-migration-issue- Laterza, Roma-Bari. western-balkans/ 25. 12. 2018.
ABSTRACT
The phenomenon of emigration of health personnel is not new. In the European context this phenomenon began to spread in the 1940s, a time when health personnel emigrated from Europe to the US and from some parts of Europe to the United Kingdom. In the Western Balkans, and especially in Albania, this phenomenon seems to have had an upward trend in recent years, although it has been part of the emigration of skilled professionals (brain drain) that began in the 1990s. The purpose of this study is to explore the phenomenon of emigration of health personnel from Albania to developed western countries. Secondary and primary sources of research were used to conduct this study. The latter relied on the qualitative method of interviewing of 19 doctors, nurses, physiotherapists, dentists, and radiologists who have emigrated, or intend to emigrate. Based on the findings obtained, the study constructed a theoretical explanatory picture of the phenomenon of emigration of health personnel, as well as generated some suggestions for the regulation of this phenomenon. Key words: emigration, health personnel, brain drain, migration theories Social Studies Vol. 15 No. 2 79
PËRDORIMI I MITIT DHE SIMBOLEVE MITIKE PËR QËLLIME TË PROPAGANDËS NË FILMIN SHQIPTAR
Eglantina CENOMERI Universiteti i Tiranës, Fakulteti i Shkencave Sociale Departamenti i Filozofisë (Doktorante) E-mail: [email protected]
Adriana ANXHAKU Universiteti i Tiranës, Fakulteti i Shkencave Sociale Departamenti i Filozofisë E-mail: [email protected]
Përmbledhje
Miti na paraqet një realitet të shndërruar dhe të zmadhuar ndonjëherë megjithëse mund të përcjellë edhe veçori reale ose pjesë të kulturës e të traditës së një kombi. Në këtë shkrim do të përqendrohemi në masën e shfrytëzimit të miteve jo vetëm të eposit shqiptar nga kinematografia e realizmit socialist për të ndërtuar një shfaqje tipike spektakli. Miti shërben si prekje e strukturave arketipore psikologjike të spektatorit, me qëllim që ai të besojë atë që sheh, dhe të harrojë atë që besonte se shihte realisht. Të gjithë elementët e kinemasë të realizmit socialist, si çdo kinematografi që i shërben propagandës, qofshin këto figura estetike, kulturore,
Eglantina CENOMERI BUDINA ka kryer studimet e larta ne degën e Regjizurës në Universitetin e Arteve ne Tirane. Aktualisht është në proces të ndjekjes se Doktoratës në Fakultetin e Shkencave Sociale, Departamenti i Filozofisë. Ajo është aktore profesioniste, njëherësh është lektore e jashtme pranë Fakultetit te Shkenca Sociale, në lëndën “Filozifi Moderne”, si dhe në Universitetin e Arteve, në lëndët “Antropologji Kulturore” dhe “Teori Drame”.
Adriana ANXHAKU mban titullin akademik Prof. Asoc. Dr. Ajo është lektore me kohë të plotë në Departamentin e Filozofisë të Fakultetit të Shkencave Sociale, Universiteti i Tiranës. Ka kryer studimet për Filozofi në Fakultetin të Universitetit të Tiranës. Zhvillon leksione në lëndët “Filozofi Moderne”, “Filozofi Bashkëkohore”, “Filozofi e së Drejtës” (Bch), si dhe “Teori Aktuale të së Drejtës”, “E drejta dhe Shoqëria”, në Master Shkencor.
Social Studies 2021, 2 (15): 79-86 Përdorimi i mitit dhe simboleve mitike 80 për qëllime të propagandës në filmin shqiptar
ligjëruese e simbolike përdoren për të ngulitur disa ide të paracaktuara të njohura si ideologji klasore politike. E shëmtuara, e ulëta duhet të paraqitet si bashkëshoqëruese e të keqes, të ligës, poshtërsisë morale. Kurse e bukura shëmbëllen idealet e larta të frymës ideologjike që duhet ngulitur në mendjet e spektatorëve. Një gjë e tillë nuk ndodh vetëm në filmin dokumentar, por dhe në atë artistik. Miti thërret në skenë gjysme të vërtetat thuajse hyjnorja shërbejnë këtu për të pezulluar të vërtetat e përditshme dhe shkaktojnë hutim te spektatori në fjalë. Prandaj edhe Markuze ka folur për një manipulim të tillë të artit masiv në shoqërinë perëndimore, por në vendet e ish –Lindjes k procesi është më i qëllimtë për të arritur manipulim. Fjalë kyçe: Mitik, propagandë, ideologji sunduese, simbol.
Hyrje do të shkëputet prej miteve, në fakt e ruan mitin brenda vetes, ose të paktën disa pjesë Propaganda përcaktohet zakonisht si përcaktuese të tij. Prandaj, “një nga rrugët një përpjekje për ta shtrembëruar realitetin e rikthimit të iluminizmit për te mitet qe dhe për ta paraqitur atë më mirë ose pretendimi i tij për të vërtetën universale, ndryshe nga sa është. Ngulmimi i saj në të cilën e pa të mishëruar në të vërtetën disa simbolika dhe ripërsëritja e tyre e shkencore” (Anxhaku, 2015: 65). Racioja shpeshtë synon të manipulojë deri dhe të që sulmon mitin nuk përbën aspak një të automatizojë perceptimet e mendimet e kundërt të këtij miti, por e ruan atë si miti njerëzve, prandaj media si filmi janë parë e i shkencës, i dijes shkencore, miti i arsyes, shihen si një element i mundshëm për t’u miti i subjektit njeri etj, etj. përdorur në këtë mënyrë nga propaganda. Në këtë mënyrë, duket se miti e Kjo nuk ka ndodhur vetëm ne shoqërinë propaganda kanë disa qëllime të përafërta shqiptare të pas Luftës së Dytë Botërore, në përshkrimin e botës që na rrethon. Miti, por edhe në kinematë e tjera, sidomos në si një formë arketipi kolektiv i pavetëdijshëm periudha luftërash të nxehta ose të ftohta. që ngulitet në kokë, ku ndërthuren e Në këtë përpjekje propaganda politike pavetëdijshmja me të vetëdijshmen i shërben përdor si një mjet të mirë mitin, për shkak propagandës si arsye e përdorur për qëllime se ky i fundit përmban disa cilësi që janë të instrumentale. Studiuesi Debord shkruante: rëndësishme për propagandën, të tilla si: “Miti mbështetet në pretendimin për Ndryshimi i fakteve historike dhe përjetësi. Ai është një ndërtim unitar i zmadhimi i disa elementeve në ngjarjet mendimit, që garanton se i gjithë rendi historike, nga ana tjetër zvogëlimi i disa kozmik përputhet me rendin që ka realizuar të tjerave; Pretendimi i zotërimit të së tashmë një shoqëri e caktuar që synon ta vërtetës nga miti; Pretendimi për përjetësi rrëfejë pikërisht ky mit.” (Debord, 2014: dhe për shpjegim kozmik të një ngjarjeje 69). Sipas tij struktura e mendimit mitik të veçantë, ose përputhje e gjithçkaje që vazhdon te ndikojë edhe sot në mendimin është në realitet me këtë shpjegim kozmik; e ashtuquajtur racional perëndimor, pa folur Përpjekja për të legjitimuar një grup pastaj për mendimin shqiptar që gjendet qëndrimesh e veprimesh të një rrethi të gjeokulturalisht mes Perëndimit dhe Lindjes, ngushtë njerëzish në një bashkësi e më siç e pat theksuar studiuesi ynë Eqrem gjerë; Uniteti i botës dhe mospranimi i asnjë Çabej. Ndikimi i miteve nëpërmjet këngëve kritike ose mendimi ndryshe shërben për ta popullore është më i fuqishëm në Ballkan zhdukur origjinalitetin e individit duke e sipas tij, pasi; “Brenda në këto vise rrojnë shkrirë atë brenda grupit mitik. Vetë arsyeja popuj, shtresa të ulëta të paprekura nga perëndimore iluministe, megjithëse duket që kultura e shkollës, kështu që ndodhen fort Social Studies Vol. 15 No. 2 81 afër poezisë popullore” (Çabej, 1994: 53). e sulmojnë atë. Do të thotë edhe më afër miteve që përcjell Po kështu mit kthehet dhe “atdheu kjo poezi, dhe që e ngrenë në qiell edhe socialist” të cilit i vishen cilësi thuajse filmat e Kinostudios Shqipëria e Re. Në hyjnore. Projektimi i vlerave të tilla në këtë kuptim terreni për të mbjellë e kultivuar kinema jep rezultatin e vet te mendjet mite të reja është i gatshëm dhe mbështetet njerëzore, saqë edhe sot disa klishe të tilla në frymën e kulturës kombëtare popullore janë të kudogjendura në brezin e rritur me që lartësohet nëpër këto filma. këtë kinema si burimi kryesor i filmit. Për shembull, nuk ka qëndrime të ndërmjetme Organizimi mitik i vlerave ndaj sjelljeve e veprimeve të caktuara por vetëm qëndrime të prera, të njëanshme, Propaganda iu referohet disa vlerave cilësi që gjendet e shtrirë në shumë njerëz të dhe besimeve të përgjithshme në mënyrë këtij brezi, siç e vëren dhe sociologu Zyhdi që të ndikojë te njerëzit, dhe shpesh ajo Dervishi (2016, 24): përzgjedh t’u drejtohet disa vlerave të trashëguara nga mitet ose kthen në mit një Nën trusninë e sistemeve politiko-ekonomike pjesë të mendimit që do të ngulitë te njerëzit. totalitare dhe të trajtimeve ideologjike e Ajo shfrytëzon faktin që miti ndikon shumë propagandistike të skajshme ndër shqiptarët, në një komunitet tradicional, prandaj ajo është “instaluar mekanizmi” psikokulturor i i ripërtërin ose ringjall mite të tilla për t’i trajtimit bardh e zi të çështjeve të ndryshme, përdorur. Diçka e tillë ndodh edhe në filmat veçanërisht të atyre shoqërore. e Kinostudios Shqipëria e Re, që marrin si mision të edukojnë te brezat disa vlera dhe t’i Një rëndësi të madhe në këtë përcjellje ngulitin ato në mendjet e njerëzve në mënyrë të modeleve të vlerave, me synim ngulitjen të padiskutueshme thuajse mitike. Kështu e ideologjisë sunduese, ndikon shumë filmi përdor vlera të caktuara për të dalluar dhe mënyra sesi komunikohen këto vlera atë çka është e drejtë nga ajo çfarë është e në film. Muzika si shoqëruese në sfond e gabuar, dhe kjo përcillet te të rinjtë sidomos filmit, pejsazhi, vendi i veprimit shpesh me anën e modeleve që ofron filmi. Të tilla bëhen pjesë e një mekanizmi të tillë tepër të janë figura e udhëheqësit të lavdishëm, ose studiuar e të përpunuar nga sytë dhe veshët miti i heroit që shpesh kuptohej si një njeri e kritikëve-censorë. i frymëzuar nga idealet marksiste-leniniste Duke vepruar mbi bazën e të partisë ose është thjeshtë një punëtor një metanarracioni unik, pa çarje dhe si Adem Reka, i cili shndërrohet në hero kundërthënie, miti zhduk çdo diskurs ose për shkak se sakrifikohet për të mbrojtur ligjërim alternativ brenda vetes, mundësisht pronën e përbashkët socialiste (“Horizonte edhe jashtë tij kur ja arrin. Të gjitha të hapura”, 1968). Mit bëhet edhe “rinia shpjegimet e kuptimet duhet të fillojnë jonë heroike” e cila shfaqet herë në stërvitje prej tij dhe të mbyllen në këtë rreth ku ushtarake e herë në mësim herë tjetër në ndodhin veprimet e bëmat e tij, qofshin miniera, duke bërë praktikën prodhuese, këto kozmologjike, qofshin të fateve të për t’i shërbyer atdheut atje ku ka nevojë. njerëzve të thjeshtë. Dukshëm kinemaja ka Një mit tipik i vendeve ish-diktatoriale një element mitik që e paraqet saktë Andre të Evropës Lindore është ai i përparimit, ose Bazin, kur thotë: progresit të vazhdueshëm të shoqërisë. Kjo shoqëri e përshkruar në këto filma nuk njeh Kinemaja primitive realisht, ekzistonte vetëm regres apo kthim pas, pavarësisht armiqve në imagjinatën e disa pak burrave të shekullit të ndryshëm të brendshëm e të jashtëm që të nëntëmbëdhjetë, të cilët e përfytyronin Përdorimi i mitit dhe simboleve mitike 82 për qëllime të propagandës në filmin shqiptar
atë si një imitim tërësisht i natyrës (Bazin, ku gjestet gjuha trupore dhe mimikat e 2005: 21). aktores Violeta Manushi e bëjnë shumë të qartë synimin e skenaristit dhe regjizorit për Dhe më poshtë ai shkruan se, “Kinemaja të shprehur disa pasione të “kritikueshme” lindi prej shndërrimit të disa obsesioneve të nga vija e Partisë. ndryshme, si të thuash jashtë mitit, prej atij Po kështu indinjata e publikut duhet miti fillestar që ishte kinemaja totale” (Bazin, të nxitet artificialisht e me çdo kusht ndaj 2005: 22). Në kuptimin e pasqyrimit total armiqve, dhe duhet që këtij publiku t’i të botës. Kjo prirje mbetet e pranishme në mësohen me fjalë, por dhe gjeste të prera kinema edhe sot dhe u përdor shkathtësish rregullat e lojës që quhet luftë klasash që në nga propaganda politike. film paraqitet si një luftë vlerash të kundëta Në këtë mënyrë gjithpërfshirjeje totale morale, të së mirës dhe së keqes. shpjegohet edhe kërkesa e mitit për një Loja me ndjenjat si mallëngjimi, unitet ndërmjet subjektit njeri dhe natyrës, entuziazmi për fitoren mbi armiqtë i ngjan duke e sunduar këtë të fundit, ndërmjet vuajtjeve që paraqiten në mitologji, madje bashkësisë mitike të origjinës së përbashkët edhe atë shqiptare ku heroi mitik Gjergj të një zone apo krahine shërben si urë Elez Alia lufton fort për të mirën kundër lidhëse me unitetin që kërkon Partia dhe Bajlozit, të keqes. që shkruhet e recitohet kudo nëpër mure, Një rol të veçantë luan përforcimi i këngë e poezi. Kështu, partia si Moirat (në retorikave të caktuara, përsëritja e tyre, ose mitologjinë greke përcaktuese të fatit të acarimi i dialogut për çështje parimore dhe njerëzve dhe perëndive në botë), përcakton ideale. Kjo luftë klasash që përcillet herë fatin e njerëzve kudo, madje edhe deri se qartas e herë në mënyrë më të nëndheshme kë dashurojnë e më kë martohen e krijojnë i ngjan një lufte mitologjike ndërmjet të familje. Prandaj edhe filmi si formë e mirës dhe të keqes e çuar në skaj me anën spektaklit është ai që i intereson të jetë e imazheve që përftohen saqë ndonjëherë propagandës dhe jo çfarë duhet të jetë si krijon një suspansë artificiale të kërkuar zhanër artistik. te spektatori. Entuziazmi i turmës është i Vlerat estetike ndodh që të lidhen shpesh pritshëm sidomos kur e mira triumfon mbi me ato morale, si në mitet, si në propagandën të keqen që shpesh është armiku i klasës ose që gjen vend në film. Konkretisht, e fuqitë e huaja dashakeqëse, që paraqiten si shëmtuara lidhet me poshtërsinë, vesin, forca mitike të ardhura nga errësiar, pikërish deri dhe armikun. Një kalim i tillë bëhet si në mitologjinë edhe klasike greke. Në lehtësisht. Tipike është lidhja e paraqitjes këtë rast, artistë më të mirë konsiderohen së personazheve me cilësitë e karakterit të ata që falë përvojës së tyre dinë të krijojnë tyre. Për shembull, e shëmtuara, e ulëta përshtypjen e një lufte e qëndrimi spontan duhet të paraqitet si bashkëshoqëruese e të për idetë dhe temat e mëdha që shpalos keqes, të ligës, poshtërsisë morale. Kurse e ideologjia e konvertuar në mite heroizmash bukura shëmbëllen idealet e larta të frymës pa fund. Këtu nuk sundon vetëm e mira, ideologjike që duhet ngulitur në mendjet e por edhe drejtësia si një virtyt i synuar e i spektatorëve. Një gjë e tillë nuk ndodh vetëm kushtëzuar me ato veprime e qëndrime që në filmin dokumentar, por dhe në atë artistik. edukohen që në fëmijëri, duke drejtuar fort Për pasojë edhe pasionet bëhen të edhe shijet estetike të spektatorit të ri. Pra shtirura dhe hipokrite, sepse janë thjeshtë edhe kinemaja për fëmijë nuk i shpëton, imitime të pasioneve që janë shtrydhur e përkundrazi e përmban fuqishim fillin e kuq censuruar nëpër shumë filtra censure. Një të ideologjisë së kërkuar pre këtij lloji artistik gjë e tillë duket te filmi Zonja nga Qyteti si dhe prej formave të tjera të artit. Social Studies Vol. 15 No. 2 83
Filmi ndërmjet shtrembërimit dhe aktorëve, të ciliët më shumë jepnin skemën zbukurimit të realitetit e personazhit, me disa elementë shenjash skematike me një fryrje dhe poza të dukshme” Shtrembërimi që bën miti realitetit në (Mato, 2001: 219). fakt është analogjik me shtrembërimin që i Miti na paraqet një realitet të rremë, bën këtij realiteti ideologjia në përgjithësi ndonëse mund të përmbajë një qartësi të dhe ajo e ashtuquajtur marksiste-leniniste madhe në simbolet e tij. Jo më kot Kamy, ky në Shqipëri, prandaj po sjellim këtë ide të shkrimtar e filozof ekzistencialist i kushton Debord për ta krahasuar: një vëmendje të veçantë miteve, sidomos atij të Sizifit, pikërisht për të shprehur një Ideologjia është baza e mendimit të një mendësi të ngulitur në shoqërinë njerëzore shoqërie klasash, në rrjedhën konfliktuale që duket deri diku e pandryshueshme, duke të historisë. Faktet ideologjike nuk kanë menduar se miti shpreh anë të rëndësishme qenë kurrë pjellë e thjeshtë e imagjinatës, të natyrës njerëzore. Kjo cilësi e miteve por paraqesin një çrregullim të vetëdijes për shfrytëzohet edhe nga kinematografia e realitetin, dhe si të tillë ato kanë qenë faktorë socrealizmit për të ndërtuar një shfaqje realë që kanë prodhuar pasoja deformuese të tipike spektakli në të cilën spektatori duhet të reales. Ky ndikim i ndërsjellë është rritur me besojë fort atë që sheh, dhe të harrojë atë që materializimin e ideologjisë në spektaklin, i besonte se e dinte, pra atë se çfarë di se është cili identifikon virtualisht realitetin shoqëror jeta reale. Të gjithë elementët e kinemasë në përputhje me atë ideologji që e ka ndërtuar socrealiste, si çdo kinematografi që i shërben realitetin sipas imazhit të vet (Debord, 2014: propagandas, qofshin këto figura estetike, 123). kulturore, ligjëruese e simbolike përdoren për të ngulitur disa ide të paracaktuara të njohura Në këtë mënyrë besohej se prijësi si ideologji klasore politike. Për shembull, ose udhëheqësi, ngjashmërisht si në mitet mimika që synon të paraqesë vuajtjen, e vjetra do të ripërtërinë e ndriçonte jo krenarinë, dlirësinë e karakterit që synon të vetëm Shqipërinë e vogël, por gjithë botën. realizojë aktori është një element i fuqishëm Pra kapja e një pjese dhe zmadhimi i saj e mjaft i përdorur. Ndonjëherë e përdorur deri në kozmologji është tipik edh e për me tepri ajo kthehet në të kundërtën e asaj propagandën ideologjike që gjen vend në çfarë do të duhej të shprehte, si për shembull, filmat shqiptarë të asaj kohe. Ky skenar forcën e bindjeve dhe vullnetit të një sekretri i përsëritur ndër filmat shqiptarë me partie, ose trimërinë e madhe të një gruaje përshkrimin që i bën “ripërtëritjes së botës” deri në maskilizim të tipareve të saj, por ngjan shumë me përshkrimin e “fillimit të të gjitha këto janë pjesë e një spektakli si ri” që përmbajnë mitet sipas Mircea Eliade: kinemaja e kohës ku edhe tejkalimi ishte më mirë sesa liberalizimi dhe shprehja pa Ky skenar i (fillimit të ri), shpreh jo vetëm kuptim e ndjenjave njerëzore. Ndjenjat e përsosmërinë e fillimit në të shkuarën mitike, shprehura jo vetëm me fjalë, mimikë apo por dhe përsosmërinë që pritet të vijë në të ligjërim duhet t’i shërbejnë një qëllimi të ardhmen, pasi të jetë shkatërruar kjo botë.” mirëpërcaktuar, propagandës së vijës së (Eliade, 2019: 77). partisë në pushtet. Imitimi shkon deri aty saqë me anën e mistifikimit të disa figuarve Diçka të tillë e vëren edhe studiuesi të caktuar të “heronjve” pozitivë si njeriu i Jakup Mato kur shkruan “Nga kritika janë ri, gruaja e emancipuar që thyen vargojtë e bërë vërejtje për një plastikë të përgjithshme, paragjykimeve tradicionale, etj., miklojnë e jo shprehëse që duket në lojën e disa nxisin te publiku një qëndrim aprovues deri Përdorimi i mitit dhe simboleve mitike 84 për qëllime të propagandës në filmin shqiptar dhe entuziast të tij që shprehet me miratimin Këtu fytyra është një objekt romanesk: e tij ndaj këtyre figurave. gjakftohtësia, brumi i saj hyjnor pezullojnë Lufta e klasave si një përmbysje e të vërtetën e përditshme, dhe shkaktojnë fatit të armiqve. Veprime të caktuara të hutimin, ëndjen dhe së fundi sigurinë e një të personazheve i përcillen si sinjale publikut vërtete sipërore. Për shkak të një besnikërie me anën e disa gjeteve konvencionale si ndaj një iluzioni tipik për një epokë dhe një ngritja e grushtit në anë të ballit, marrja klasë shoqërore, të cilat janë të pazonjat të e një qëndrimi drejtë thuajse të ngrirë përballojnë njëheri arsyen e pastër dhe mitin në një rast kur shprehet seriozite ndaj e fuqishëm, turma që gjatë pushimeve mes vijës ideologjike, shtërngime të fuqishme akteve mërzitet dhe vjen vërdallë, gjykon duarsh ndërmjet miqsh e heronjsh etj. se këto fytyra irreale janë fytyrat e qytetit, Kështu për shebull vërehet te Filamat dhe rehaton shpirtin irracionalist, duke “Debatik” 91961), “Njësiti gueril”(1969), hamendësuar një njeri pas çdo aktori.” “Në fillim të verës” (1975). Propaganda (Barthes, 2016: 41). përcillet këtu me anën e këtyre simbolikave thuajse mitike që gjenden në shumë filma Simbolika mitike e përdorur për të kësaj kategorie. figura të tilla ngjallin ngulitjen e perceptimit dhe mendimit mallëngjim te spektatorët e indoktrinuar, propagandistik të cilët bashkohen e shkrihen me mirësinë e personazheve kryesore dhe me fitoret e tyre Elementi thelbësor i këtij spektakli që deri në mallëngjim. Acarimi i diskutimeve, përcjell shumë kuptime të dëshiruara ose të shpreh pikërisht një luftë të tillë ideologjke synuara nga proaganda bëhet shenja, simboli që kthet në vlera morale të kundërta. tek mitet. Propaganda shprehet si mitet, Nga ana tjetër elementi i zbukurimit me semiotikën e simboleve, duke kuptuar të realitetit si një pjesë e qenësishme e rëndësinë e tyre për të bindur njerëzit se propagandës gjendet shpesh nëpër këto ajo që paraqitet në film është reale. Në këtë filma. Natyrisht që ndryshime ka dhe të mënyrë, filmi i ndërthurur me propagandën mëdha, por pyetja nuk shtrohet asnjëherë thërret në skenë arketipin e spektatorit të në këto filma, se me çfarë kostoje në jetët mbrujtur me mite trimërie, luftrash e deri njerëzore u thanë kënetat, aty ku punuan mikpritjeje të veçantë. të përndjekuri politikë, me çfarë kostoje të Duke ditur që filmi si çdo formë e tilla u ndërtuan hekurudhat. Sa ishte jeta spektaklit lidhet me shenjat dhe simbolet e mesatare e njerëzve dhe si ushqeheshin tij, këto shenja i gjejmë thuajse në çdo film. ata? Miti i begatisë së kudogjendur është Disa nga simbolet e kudogjendura janë i panishëm kudo, por kur u Shqiptarët u veglat e punës, sidomos kazma, drapëri dhe nisën drejt Perëndimit mbi anije e varka proceset e punës thuaje mitizohen duke shihen fytyrat e zbehta të shumë njerëzve u dhënë një paraqitje thuajse hyjnore dhe që duhej të ishin të rinj, por ishin vrara. Ato personazhe filmike që ftojnë spektatorin dokumentarë flisnin shumë më tepër se çdo të ndjekë modelin e tyre ideal, kënaqësinë lloj propagande mbi mitin e progresit. e punës si një vlerë e rëndësishme për Artistët me përvojë dinë t’i përshtasin formimin e njeriut të ri. Për shembull, këto tema me përfytyrimin që ka publiku për motive të tilla shfaqen te Filmi “Beni ecën këto tema mbi bazën e këtyre mitologjive. vetë” (1975) “Zonja nga qyteti” (1976), Përshkrimi i Barthes-it për atë çka ndodh me “Në pyjet me dëborë” (1978) ka jetë etj. aktorin, përkon me atë çfarë bën jo vetëm Pushka, ylli, parullat në mure, janë miti, por miti dhe propaganda me aktorët, gjithashtu simbolika të rëndësishme nëpër qofshin këta dhe të mirë: filmat shqiptarë të kësaj periudhe. Për Social Studies Vol. 15 No. 2 85 shembull, pushka ndikohet dhe nga tradita përmban me njeriun mesatar të shoqërisë. kulturore e trashëguar ndër shqiptarët, të Vetë fytyra e tyre shërben si një mit që duhet cilët edhe stduiuesit e huaj i përshkruajnë ta tjetërsojë, ta retushojë realitetin. Miti, shpesh si njerëz me pushkë në krah. Por ëndrra, mrekullia, gjakftohtësia, thuajse në periudhën e toalitarizmit pushka merr hyjnorja shërbejnë këtu për të pezulluar të një cilësi shtesë, atë të mbrojtjes së fitoreve vërtetat e përditshme dhe shkaktojnë hutim të arritura me gjakun e dëshmorëve, ku te spektatori në fjalë. “Rezultatit i kësaj nuk natyrisht fitorja shihej si diçka që i përkiste është përshtatja por mimesi, si një identifikim në vazhdimësi popullit dhe jo një kaste të i drejtpërdrejtë i individit me shoqërinë e tij” ngushtë që jetonte në Bllok. - thotë Markuze (2006: 35). Megjithëse Një shëmbëllim homogjen që përmban Markuze ka folur për një manipulim të tillë miti e ruan edhe propaganda nëpërmjet të artit masiv në shoqërinë perëndimore, në personazheve që modelojnë realitetin, të vendet totalitare procesi është më i qëllimt cilët janë të qethur njëlloj (meshkujt), ose për të arritur mmanipulimin, jo vetëm shtëpive që janë të areduara njëlloj, njerëzit kënaqësinë e thjeshtë populiste të masave, janë të veshur njëlloj etj. Ky homogjenitet si te Markuzeja. është simboli më i rëndësishëm që përcjellin Në përfundim mund të themi se u këta filma, përkundër njerëzve me shfaqje të paraqitën vetëm disa ide në këtë punim huaja dhe të dënueshëm që dalin jashtë këtij për simbiozën e çuditshme të mitit me skenari mitik. Pra ndryshimi nuk lejohet as propagandën. Duket se propaganda dhe miti në paraqitjen e jashtme dhe as në mendim. kanë shumë shenja e simbolika të ngjashme Aktorë të mirë si Sandër Prosi, Violeta që lidhet edhe me përdorimin e qëllimtë Manushi, Reshat Arbana etj., herë përkulen që propaganda totalitare i bën mitit dhe e puthin tokën, herë e ngurtësojnë fëtyrën simboleve të tij. Duket gjithashtu, se dëshira për të shprehur një qëndrim thuajse hyjnor, e pushtetit totalitar është të kthehet vetë në herë në ëndërrime e imazhe ideale, e pastaj mit, nëpërmjet mekanizmave të tillë shenjash me një gjest të thjeshtë njerëzor synojnë që gjejnë një përdorim të gjerë nëpër filmat këtë afrim të filmit dhe propagandës që e Kinostudios Shqipëria e Re.
REFERENCAT
Anxhaku, Adriana. 2015. Arsyeja ndërmjet mitit simbolik, Tiranë: Botimet Emal. dhe iluminizmit/ Shkolla e Frankfurtit, Botimi Eliade, Mircea. 2019. Miti dhe realiteti (Përkthyer i dytë, Tiranë: Botime Albapaper. nga A. Qazimi, Tiranë: Botime “Pika pa Barthes, Roland. 2016. Mitologjitë moderne, sipërfaqe”. Tiranë: Botimet “Pika pa sipërfaqe”. Kuhn, Nikolaj. 2000. Mite dhe legjenda të Greqisë Bazin, Andre. 2005. What is Cinema? (Essays së Lashtë (Përkthyer nga Ll. Ruci, Tiranë: selected and translated bei H. Gray, Volumi Botimet Klean. 1:, California: University of California Press. Marcuse, Herbert. 2006. Njeriu njëdimensional Çabej, Eqrem. 1994. Shqiptarët midis Perëndimit (Përkthyer nga G. Karakashi, Tiranë: dhe Lindjes, Tiranë: Botime MÇM. Botimet Plejad. Debord, Guy. 2014. The Society of Spectacle, Mato, Jakup. 2001. Imazhe, kode, kumte, Tiranë: Canada: Bureau of Public Secrets. Botim i Akademisë së Shkencave; Qendra e Dervishi, Zyhdi. 2016. Lente të ndërveprimmit studimit të arteve. Përdorimi i mitit dhe simboleve mitike 86 për qëllime të propagandës në filmin shqiptar
ABSTRACT
Myth sometimes represent us a transformed and expanded reality, although it can contain also real features or parts of the culture and tradition of a nation. In this writing we will focus on the extent of using the myths not only of the Albanian epos from the cinematography of social realism to build a typical spectacle show. Myth serves as a touch of the spectacular psychological structure, so he can believe what he sees and forget what he believed to really see. All the cinematography elements of social realism, like any cinematography that serves propaganda, be they aesthetic or cultural figures, legislative or symbolic are used to embed some predetermined ideas known as class and political ideology. Ugly and low must be presented as the companion of evil and moral meanness. While beautiful presents high ideals to be embedded in the mind of spectators. Such a thing does not happens only in documentary film but also in feature film. Myth calls to the stage almost half-truths and the divine serves here to suspend the daily truths and confuses the spectator. So also Markuze has spoken of such a manipulation of massive art in Western societies, but in the countries of the former east this process is more intentional to achieve the goal. Key words: Myths, Symbol, propaganda, ideology Social Studies Vol. 15 No. 2 87
KONCEPTIMI DHE DIMENSIONET E KOHEZIONIT SOCIAL: NJË SHQYRTIM LITERATURE
Rudina HOXHA (DURAJ) Universiteti Aleksander Moisiu Durrës Fakulteti i Edukimit; Departamenti i Sociologjisë E-mail: [email protected]
Merlina POGRAZHA (KOSENI) Universiteti Aleksander Moisiu Durrës Fakulteti i Edukimit; Departamenti i Sociologjisë E-mail: [email protected]
Përmbledhje
Kohezioni shoqëror është një çështje që has diskutime në radhët e studiuesve të shkencave sociale në shoqëri të ndryshme, të cilët ende vazhdojnë ta trajtojnë këtë koncept. Literatura për kohezionin shoqëror ofron përkufizime të ndryshme të këtij termi, i cili ngjall debat sot e kësaj dite mbi një përkufizim të vetëm të tij. Ky punim në fillim do të paraqesë një përmbledhje të këndvështrimeve të ndryshme që adresojnë konceptin e kohezionit shoqëror
Rudina HOXHA (DURAJ), është lektore e pranë Universitetit “Aleksandër Moisiu”, Durrës në Fakultetin e Edukimit, departamenti i Sociologjisë prej vitit 2007. Ajo ka kryer studimet për Sociologji dhe Filozofi pranë Universitetit të Tiranës, Fakulteti i Shkencave Sociale. Ajo është lektore në lëndët “Sociologji e Familjes“, “Sociologji Gjinore“ dhe “Sociologji Urbane dhe Rurale“. Ajo ka kryer dhe drejtuar me sukses disa kurse dhe debate akademike për përmbushjen e interesave të saj në fushën e planifikimit të politikave gjinore në edukim, studimeve gjinore, planifikimit urban, konfliktit dhe aksesit në edukim, të drejtave të njeriut, komunikimit ndërfetar etj. Rudina Hoxha është gjithashtu edhe autore e disa artikujve mbi barazinë gjinore, studimet mbi familjen, konflikti dhe kohezionit social në shoqëri të publikuar ose përfshirë në librin e abstrakteve.
Merlina POGRAZHA (KOSENI) është, nga vitit 2007 e në vazhdim, lektore pranë Departamentit të Sociologjisë, Fakulteti i Edukimit, Universiteti ‘Alekdandër Moisiu’ Durrës. Ka përfunduar studimet e larta në vitin 2006 në UT, Fakulteti i Shkencave Sociale, dega Filozofi-Sociologji. Në vitin 2017 ka mbrojtur gradën doktor shkencash me dizertacionin nga fusha e filozofisë së njohjes, FSHS, UT,Tiranë. Është anëtare e Institutit Shqiptar të Sociologjisë si dhe pjesëmarrëse në shumë konferenca shkencore kombëtare dhe ndërkombëtare. Ajo është autore e disa artikujve shkencor të botuar në revista brenda dhe jashtë Shqipërisë.
Social Studies 2021, 2 (15): 87-94 88 Konceptimi dhe dimensionet e kohezionit social: një shqyrtim literature
në literaturë. Së dyti, ai do të adresojë dimensionet e kohezionit shoqëror dhe në fund do të shohim treguesit e kohezionit social dhe rëndësinë e tij. Ky punim synon të hedhë dritë mbi një koncept relativisht të ri në përdorimin e tij nga organizata dhe qeveri të ndryshme në procesin e politikëbërjes. Fjalët kyçe: kohezion social, shoqëri, dimensionet e kohezionit social, korniza e kohezionit social
Kohezioni social në fjalorin e atyre që gjykojnë që gjërat nuk po ecin mirë. Kohezioni shoqëror ekziston Kohezioni social është një çështje kur kërcënimet menaxhohen, përmes që has diskutime në radhët e studiuesve rishpërndarjes së duhur midis grupeve të shkencave sociale dhe qasje koherente shoqërore dhe hapësirave gjeografike. të studimeve të konfliktit në shoqëri Vëmendja e politikave kthehet në nxitjen thellësisht të ndara, si dhe objekt studimesh e përfshirjes, investimin në cilësi dhe i organizatave ndërkombëtare që trajtojnë përmirësimin e mundësive për të gjitha këtë koncept të lidhur me zhvillimin social. rajonet (Beauvais and Jenson, 2002: 4) Në mesin e viteve 1990 në Evropë dhe në botën më të gjerë të Organizatës për Përkufizimi i kohezionit social Bashkëpunim Ekonomik dhe Zhvillim (OECD), koncepti i kohezionit shoqëror Kohezioni social është një koncept bëri një rikthim dramatik botën e politikave që ka një traditë të gjatë në kërkimin të ‚pas neoliberalizmit’(Jenson, 2007; akademik. Ky koncept ka një rëndësi Jenson, 2010: 4). themelore kur diskutohet roli i konsensusit OECD sugjeron se ka një kontratë dhe konfliktit në shoqëri (Markus, 2016). sociale e cila vjen prej ndërveprimit ndërmjet Chan (2006) shprehet se “Ne besojmë që shoqërisë dhe shtetit se “mungesa e ekuilibrit një përkufizim i kohezionit social, ashtu ndërmjet shoqërisë dhe shtetit,“ ose mungesa sikundër çdo koncept tjetër në shkencat e balancës ndërmjet pritshmërive të shoqërisë sociale, duhet të gjykohet në terma të dy dhe kapacitetit të shtetit për t’i përmbushur kritereve: (1) të jetë minimal në qëllim dhe këto pritshmëri është burimi kryesor i (2) të jetë afër përdorimit të zakonshëm“. dhunës dhe konfliktit (OECD, 2008: 17- Ka disa përkufizime të kohezionit social 19). Po në të njëjtën linjë (Bruhn, 2009: në literaturën akademike dhe politike dhe 154) një sociolog që ka studiuar kohezionin ka një debat të gjerë mes konceptimit dhe social shprehet se një prej përfitimeve të matjes së këtij konstrukti (Jenson, 1998; studiuarit të kohezionit social është që ai Jenson, 2002). na lejon të modelojmë dhe monitorojmë Në studimet sociologjike koncepti i ndryshime në shoqërinë njerëzore në një kohezionit social i njihet Emile Durkheim, i nivel makro, por ky përfitim humbet nëse cili në 1897 ka shkruar gjatë për kohezionin grumbullohen sasi të mëdha të dhënash sikur social duke e përkufizuar si karakteristikë shoqëria do të ishte një fenomen statik. Nga të një shoqërie që tregon ndërvarësinë mesi i viteve ’90, pati një rritje të interesit ndërmjet individëve të saj që ndajnë tiparet mbi dinamikën e kohezionit shoqëror e besnikërisë dhe solidaritetit (Berkman, mes shqetësimeve të nxitura nga ndikimi 2000; Jenson, 1998a). Berkman i referohet i globalizimit, ndryshimi ekonomik dhe kohezionit social si zgjatimi i lidhjeve dhe frika e nxitur nga lufta kundër terrorizmit solidaritetit mes grupeve në një shoqërie. Ai (Markus, 2016). Sikundër shprehet Jane i referohet dy tipareve të gjera të shoqërisë, Jenson termi kohezion social shpesh hyn të cilat mund të përshkruhen si: 1) mungesa Social Studies Vol. 15 No. 2 89 e konfliktit social të fshehtë- në formën e sikundër sugjeron Bernard, ndërmjetësimit pabarazive në të ardhura/pasuri; konflikteve institucional (Bernard, 1999). Ky studim raciale/etnike; pabarazia në pjesëmarrjen arriti në përfundimin se ka komponentë politike; ose formave të polarizimit; dhe kyç që gjenden pas çdo përkufizimi të (2) pranisë së lidhjeve të forta sociale- të kohezionit social. matura nga niveli i besimit dhe normat e Së pari, kohezioni social duket se reciprocitetit ( p.sh kapitali social); tepria bazohet në dëshirën e njerëzve në shoqëri e lidhjeve që bashkojnë ndarjet sociale (ajo për të bashkëpunuar me njëri tjetrin në një që njihet si ‘shoqëri civile‘); dhe prezenca e larmishmëri të sipërmarrjeve kolektive që institucioneve të menaxhimit të konfliktit, anëtarët e një shoqërie duhet të bëjnë në për shembull, një demokraci e përgjegjshme, mënyrë që të mbijetojnë dhe përparojnë. një gjyqësor i pavarur dhe kështu me radhë; Ky bashkëpunim ndodh në të gjitha nivelet (Berkman, 2000: 175). e aktivitetit social. Në terma të thjeshtë kohezioni social Së dyti, kohezioni social nuk duhet mund të përkufizohet si “lidhja që i të ngatërrohet me rregullin social, vlerat e mban njerëzit së bashku”. Markus dhe përbashkëta, ose komunitetet e interpretimit. Kirpitchennko identifikuan tipare të Diferenca ndërmjet solidaritetit të regjimeve përbashkëta të përkufizimit të kohezionit autoritare dhe kohezionit social të shoqërive social, për të përfshirë anëtarët e komunitetit të cilat përkrahin vlerat perëndimore liberale që të kenë “një vizion të përbashkët” (vlera është se solidariteti bazohet në urrejtje të përbashkëta, aspirime dhe identitet), që dhe frikë të disa armiqve të jashtëm dhe kohezioni social e konsideron si “pronë e të brendshëm dhe jo në bazë të zgjedhjes grupit apo komunitetit”, dhe ky është më së lirë ose dëshirës për t‘u angazhuar në shumë një proces sesa një rezultat i thjeshtë aktivitete të përbashkëta që karakterizojnë (Kirpitchenko, 2007: 25). Të tjerë kanë kohezionin social. propozuar se janë dy tema themelore të Komponenti i tretë ka të bëjë me kohezionit social: ai psikologjik i cili lidhet një lidhje ndërmjet kohezionit social dhe me identifikimin me grupin/komunitetin, vlerave shoqërore liberale. Megjithëse dhe ai social që i referohet marrëdhënieve konformiteti i vlerave nuk është një kusht me të tjerët. Direktoria e Përgjithshme e i pamjaftueshëm (ose madje i nevojshëm) Kohezionit Social e Këshillit të Europës e për kohezionin social, kohezioni social dhe përkufizon kohezionin social si një koncept vlerat sociale liberale duket se ekzistojnë që përfshin vlerat dhe parimet, të cilat kanë në një lloj rrethi vicioz (Stanley, 2003, p. për qëllim të sigurojnë që të gjithë qytetarët 10). Vlerat shoqërore liberale janë vlera të pa asnjë lloj diskriminimi dhe në pikënisje tilla si liria, barazia, toleranca, respekti për të barabartë, të kenë akses në të drejtat të drejtat e njeriut, me shumë mundësi të bazë sociale dhe politike (CoE, 2001: 5). artikuluara në Deklaratën Universale të të Bazuar në një kërkim 4-vjeçar të ndërmarrë Drejtave të Njeriut (1948). Nëse individët nga Rrjeti i Kërkimit për Kohezionin mund të mbështeten te toleranca, respekti social1 të nisur në vitin 1997, u shfaq një për ligjin dhe të kenë besim se partnerët koncept i kohezionit social i cili ka të bëjë e tyre potencialë kanë një shkallë respekti me një funksion reciprok të barazisë dhe, për të tjerët ata me shumë gjasa mund të
1 Rrjeti i kërkimit për Kohezionin Social është një rrjet i ngritur prej qeverisë Kanadeze i përbërë prej rreth 20 departamenteve federale qeveritare dhe agjencive me interest në këtë fushë. Ky rrjet u ngrit në vitin 1997- 2002 dhe në fokus të tij ishte fillimisht përkufizimi i termit të kohezionit social dhe mandej ndikimi që ka ky koncept në hartimin e politikave më të suksesshme, gjithëpërfshirëse dhe me ndikim më të madh shoqëror. 90 Konceptimi dhe dimensionet e kohezionit social: një shqyrtim literature bashkëpunojnë me të tjerët dhe kjo ndodh konsolidojë pluralitetin e qytetarisë duke ulur sepse ka pak barriera për bashkëpunim. pabarazinë, shpërndarjen jo të pabarabartë Edhe e anasjellta është gjithashtu e vërtetë. socio-ekonomike dhe frakturat në shoqëri. Nëse ata bashkëpunojnë, dhe të tjerët i Ai pasqyron nevojat e njerëzve për zhvillim trajtojnë ata me drejtësi, ata me shumë gjasa personal dhe ndjenjën e përkatësisë dhe lidh do të jenë tolerantë me të tjerët ose do të së bashku lirinë individuale dhe drejtësinë mësojnë të jenë të tillë. Ata do t’ia kthejnë shoqërore efikasitetin ekonomik dhe ndarjen respektin të tjerëve për herë të dytë ose të e drejtë të burimeve dhe pluralizmin dhe paktën nuk do të kënë arsye t’i përbuzin të rregullat e përbashkëta për zgjidhjen e të drejtat e tyre (Stanley, 2003). gjitha konflikteve (Manca, 2014). Në vitin 2002, Rrjeti i Kërkimit për Kohezionin Social arriti në përfundimin se Dimensionet dhe indikatorët e një përkufizim më i dobishëm do të ishte: kohezionit social Kohezioni social bazohet në dëshirën e individëve për të bashkëpunuar dhe punuar Janë bërë disa përpjekje për të së bashku në të gjitha nivelet e shoqërisë përcaktuar dimensionet e kohezionit për të arritur qëllime kolektive. Siç edhe social. Për më tepër kohezioni social vihet re ky përkufizim fokusohet në mënyrë është i lidhur me koncepte si ai i kapitalit të qartë mbi rezultatet e kohezionit social social, ekonomik dhe pjesëmarrja politike, dhe në mundësitë e matjes së shumës së studiues si Bernard diskutuan se kohezioni kohezionit social në shoqëri (Jeannotte, social mund të konceptohet si përfshirje November 2003). e tre fushave të gjëra: sociale, ekonomike Në raportin‚ ‘Perspektivat në Zhvillimin dhe politike (Bernard, 1999). OECD-ja Global 2012‘, OECD, vë në dukje: (OECD O. f.-o., 2011) e shikon kohezionin “Kohezioni social është gjithashtu një mjet që social nëpërmjet tre lenteve: aftëson qytetarët të jetojnë në shoqëri ku ata Përfshirja sociale: pabarazitë, polarizimi ndajnë një ndjenjë të përkatësisë dhe besimit. dhe nivelet e varfërisë Konkluzioni është që mungesa e kohezionit Kapitali social: nivelet e besimit dhe social mund të rezultojë si paqëndrueshmëri“ përfshirjes qytetare (OECD O. f.-o., 2011: 58). Beauvais dhe Mobiliteti social: shkalla nëpërmjet së Jenson e përcaktojnë kohezionin social si cilës njerëzit munden ose besojnë se një proces, me struktura shoqërore, me mund ta ndryshojnë pozicionin e tyre nivele të solidaritetit dhe vlera që ndajnë në shoqëri. individët dhe me mekanizma për të zgjidhur konfliktet, pjesëmarrjen, njohjen dhe Një element i rëndësishëm i konceptit legjitimitetin (Beauvais and Jenson, 2002). të kohezionit social sipas OECD-së janë Pavarësisht cili ishte përkufizimi i përshtatur, nivelet e pabarazisë në një shoqëri dhe kohezioni social njihet si një koncept aftësia e njerëzve për ti tejkaluar ato. OECD shumëdimensional (Rajulton, 2006). Ai argumenton se kohezioni social është një buron nga një përpjekje demokratike për të objektiv me rëndësi dhe ndihmon në ruajtjen vendosur ekuilibrin shoqëror, dinamizmin dhe rritjen ekonomike afatgjatë. Ky raport ekonomik dhe identitetin kombëtar me fokusohet në rritjen e pabarazive në vendet qëllimet e themelimit të një sistemi të në zhvillim, e cila do të nivelohet prej barazisë, mbështetjen e impulseve të politikave fiskale dhe nëpërmjet punësimit rritjes së pakontrolluar ekonomike dhe dhe mbrojtjes sociale. Fusha të tjera të shmangien e thyerjeve sociale. Kohezioni rëndësishme të politikave janë elementë kyç social është një proces shoqëror që synon të për kohezionin social si edukimi, barazia Social Studies Vol. 15 No. 2 91
Figura 1: Prezantim i kornizës së kohezionit social të Jenson (Dandy, 2013)
gjinore dhe migrimi. toleranca) dhe Rrjetet e Kërkimit të politikave Legjitimiteti; ilegjitimitet (pluralizmi). Kanadeze dhe Iniciativa e Kërkimit të politikave të qeverisë Kanadeze, kanë Përkatësia i referohet shkallës në të eksploruar dimensionet e kohezionit social cilën anëtarët e komunitetit përjetojnë siç edhe janë të përcaktuara në katër (ose shprehin) një ndjenjë të lidhjes dokumente politikash të qeverisë Kanadeze, dhe/ose krenarisë në ‘komunitet’ ose në qeverisë franceze, dhe klubit të Romës. Këtu gjithë kombin e më gjerë (Markus, 2016 u identifikuan pesë dimensione: (Jenson, siç citohet në Dandy, J., &Pe, R.- Pua, 1998a, p. 15) (Berger-Schmitt, 2000). 2013). Ky dimension përmban shumicën e Përkatësia; izolimi (vlera dhe identiteti përkufizimeve të kohezionit social në terma i përbashkët) të vlerave dhe identiteteve kolektive (Jenson, Përfshirja; përjashtimi (mundësi të 1998a: 15). Por, nga ana tjetër mund të barabarta për akses) jetë ndoshta aspekti më i diskutueshëm, Pjesëmarrja; mosangazhimi (angazhimi veçanërisht në lidhje me nënkomponentin në struktura dhe sisteme) e vlerave të përbashkëta. Njohja; mohimi (respektimi dhe Përkatësia shpesh matet në aspektin e 92 Konceptimi dhe dimensionet e kohezionit social: një shqyrtim literature forcës së identifikimit me grupe të veçanta R.- Pua, 2013). Ndërmjetësimi i nevojshëm shoqërore duke përfshirë identifikimin i mosmarrëveshjeve mbi pushtetin, burimet etnik, kulturor ose fetar (veçanërisht ndërmjet dhe vlerat sipas perspektivës së Klubit të emigranteve dhe anëtarëve të grupeve etnike Romës sigurohet nga institucionet qofshin minoritare) dhe identifikimin kombëtar. ato zyrtare apo jo zyrtare, publike ose Përfshirja i referohet shkallës në të cilën private. Detyra thelbësore për ruajtjen e anëtarët e komunitetit kanë qasje të barabartë kohezionit social është edukimi i atyre në burime në komunitet, duke përfshirë institucioneve të cilat kontribuojnë më arsimin, punësimin, kujdesin shëndetësor tepër sesa minojnë praktikat e njohjes së të dhe strehimin, pra lidhet kryesisht me ndryshmes (Jenson, 1998a: 16). institucionet ekonomike. Rreziku kryesor Dimensioni i legjitimitetit i referohet i Përfshirjes është përjashtimi dhe gjithë institucioneve publike ose private që veprojnë praktikat që lidhen me këtë koncept Pjesa si ndërmjetës dhe ruajnë hapësirat brenda më e madhe e literaturës për përfshirje të cilave mund të ndodhë ky ndërmjetësim. përdor termin përfshirje sociale, e cila lidhet Ndërmjetësimi është produkt i institucioneve me barazinë dhe mundësitë (Kelly, 2010 siç dhe makro-institucioneve të një shteti citohet në Dandy, J., &Pe, R.- Pua, 2013). demokratik liberal. Kjo gamë institucionesh Koncepti i përfshirjes sociale është i lidhur ndërmjetësuese prej grupeve të advokimit, ngushtësisht me konceptin e përjashtimit organizatave joqeveritare, partive politike dhe dhe nëse i pari i referohet përfshirjes së trupave të tjerë qeveritarë sigurojnë lidhjet pakicave, minoritetve, grave etj. në procesin e mes individëve (Jenson, 1998: 16). vendimmarrjes, i dyti i referohet papunësisë, Këtyre pesë dimensioneve të Jension të mungesës e marrjes së ndihmës sociale, cilat konsiderohen si më të mundshme për mungesës së përftimit të kujdesit shëndetësor operacionalizmi dhe matje, Bernard sugjeroi të nevojshëm, mungesën e arsimimit në t’i shtohej edhe dimensioni i barazisë kundrejt kushte të barabarta me të tjerët etj. pabarazisë duke ia shtuar kornizës së Jenson Dimensioni i pjesëmarrjes i referohet e për ta bërë atë më të plotë (Bernard, 1999: pjesëmarrjes politike siç është votimi dhe 13). Barazia është një dimension thelbësor i asaj sociale që referohet angazhimit qytetar kohezionit social që nuk mund të shprehet në komunitet siç është vullnetarizmi. Në thjesht me forma të zbutura të tilla si “barazi artikullin e vet Jenson i referohet Plan e mundësive“. Si një dimension specifik i (Plan, 1997) që paraqet një analizë të kohezionit social më së shumti bën thirrje raporteve ndërmjet autoriteteve qendrore për reduktimin e pabarazisë së kushteve drejtuese dhe atyre lokale e cila nëpërmjet (Rajulton et al., 2007: 463). Tipologjia dimensionit të tretë, pjesëmarrjes i referohet e Bernard dallonte aspekte formale dhe pjesëmarrjes më aktive të autoriteteve thelbësore të kohezionit social në tre sfera lokale në procesin e vendimmarrjes duke e të aktivitetit njerëzor: ekonomik, politik dhe konsideruar nivelin lokal si elementin më socio-kulturor. Argumenti i Bernard, i cili të rëndësishëm në prodhimin e kohezionit është vënë në dukje më vonë nga studiues të social (Jenson, 1998a). tjerë (shiko Beauvais. C & Jenson.J., 2002, Dimensioni i njohjes përfshin respektin p.5) është që kohezioni social mund të jetë e ndërsjellë dhe tolerancën midis anëtarëve njëkohësisht edhe variabël i pavarur edhe të komunitetit. Në disa studime, kjo i variabël i varur. Pra me fjalë të tjera kohezioni referohet shkallës në të cilën anëtarët e social mund t’i sjellë shoqërisë rezultate të komunitetit mendojnë se ato pranohen mira shoqërore, por këto rezultate mund ose refuzohen nga të tjerët në komunitet të jenë gjithashtu një rrjedhojë e kohezionit (Markus, 2016 siç citohet në Dandy, J., &Pe, social (ose në këtë rast e politikave sociale që Social Studies Vol. 15 No. 2 93 promovojnë kohezionin social (Beauvais and bëjë me forcimin e marrëdhënieve shoqërore Jenson, 2002). ndërveprimin dhe lidhjen mes anëtarëve të një grupi social ose të një shoqërie në tërësi. Përfundime Siç shprehet Bruhn (Bruhn, 2009: 155) ne kemi nevojë për studime të Përgjigja e pyetjes se përse na nevojitet përsosjes dhe përsëritjes së instrumenteve një përkufizim i konceptit të kohezionit ekzistues, për të matur kohezionin social. social dhe përse na paraqet dobi ky koncept Kohezioni social është shumë kompleks për në vetvete është: të supozuar se dikush do të zhvillojë një Për një shoqëri më përfshirëse qasje të përgjithshme për matjen e tij që do Për një jetë më cilësore të rezultojë më kuptimplotë në konkluzione Për një ekuilibër/harmoni shoqërore dhe përgjithësime në nivel të kryqëzuar. mes grupeve Grupe të të gjitha madhësive evoluojnë dhe kërkojnë ekuilibër. Në kërkim të ekuilibrit, Por çfarëdo përkufizimesh që ekzistojnë grupet do të priren të bëhen më kohezive nëse në literaturë mbi kohezionin social, është nuk shqetësohen nga migrimi, konkurrenca gjetur se të pasurit e një shkalle të lartë për burime të pakta, ose prej ndonjë tjetër të kohezionit social kontribuon në rritjen force që punon kundër kohezionit shoqëror. ekonomike dhe investime për një qeverisje Prandaj duhet bërë shumë punë si mbi më të mirë, shëndet dhe siguri sociale mekanizmat e kohezionit shoqëror ashtu edhe (Stanley D., 2003). mbi mënyrën e rritjes së tij, nga të dy palët si Prej rishikimit të literaturës në një shkencëtarët socialë dhe ata që janë “në vijën nivel akademik të përkufizimit të konceptit e frontit“ si punonjësit socialë në komunitet. të kohezionit social dhe kërkimit mbi Dhe së fundmi, ata që merren me politikat, dimensionet që ky koncept mbart në ndonjëherë janë në gjendje të ofrojnë njohuri vetvete do të arrinim në përfundimin që të vlefshme duke krijuar ura midis fushave të janë dy dimensione kryesore të tij. Njëri që qënieve njerëzore dhe shkencës së fortë, duke ka të bëjë me reduktimin e pabarazive dhe parë të dhëna që janë sasiore dhe cilësore, përjashtimit social dhe dimensioni i dytë ka të vëzhguese dhe perceptuese.
REFERENCAT
Beauvais, J. J. (2002). Social Cohesion: Updating Critique of a quasi- concept? Ottawa, Canada: the State Research. Ottawa, Canada: Ottawa: Ottawa: Strategic Research and Analysis Strategic Research and Analysis Directorate, Directorate, Departament of Canadian Department of Canadian Heritage and Heritage. Canadian Policy Research Networks. Bruhn, J. (2009). The Group Effect.Social Cohesion Berger-Schmitt, R. (2000). Social Cohesion as an and Health Outcomes. Boston, MA: Springer. Aspect of the Quality of Societies: Concept and Chan et.al. “Reconstructing Social Cohesion: Measurement . Manheim: Centre for Survey Developing a Definition and Analytical Research and Methodology (ZUMA). Framework for Empirical Research.” Social Berkman, I. K. (2000). Social Cohesion, Social Indicators Research, January 2006, Vol. 75, Capital and Health. In I. K. Berkman, Social No. 2. Epidemiology (pp. 174-190). New York: Jeannotte, S. (November 2003). Social Cohesion: Oxford University Press. Insights from Canadian Research. Hong Kong. Bernard, P. (1999). Social Cohesion: A Dialectical Jenson, J. (1998). Mapping Social Cohesion. 94 Konceptimi dhe dimensionet e kohezionit social: një shqyrtim literature
The state of Canadian Research. Canadian Conceptualising social cohesion, in James Jupp Policy Research Networks, CPRN Study No. and Jon Nieuwenhuysen (eds),Social Cohesion in F/03,Ottawa, ftp://ftp.cprn.org/family/ Australia,. Melbourne, Cambridge University msc2_e.pdf). Press Jenson, J. (2010). Defining and Measuring Social OECD, O. f.-o. (2011). Perspectives on Global Cohesion.Commonwealth Secretariat.Hobbs Development 2012: Social cohesion in a shifting the Printers Ltd, Hampshire world. OECD. Jenson, J. (2007). ‘Redesigning Citizenship Pe-Pua, J. D. (2013). Social Division and Conflict Regimes after Neoliberalism. Ideas about in Multicultural Australia. Social Investment’. text prepared for the Pretty, G. (2006). The relevance of community meeting of RC 19, International Sociological sentiments to Australian rural youth’s Association, Florence, September, intentions to stay in their home communities. http//:www.ccg.umontreal.ca American Behavioral Scientist, 50 (2), 1-15. Manca, A. R. (2014). Social Cohesion. In Dahrendorf, R.et al.: Report on Wealth Creation A.C.Michalos, Encyclopedia of Quality of and Social Cohesion in a Free Society. Life and Well-Being Research (pp. 261-311). -London:1995 Dordrecht: Springer. Stanley, D. (2003). What do we know about Markus, A. (2016). Mapping Social Cohesion. The Social Cohesion: The Research perspective Scanlon Foundation surveys 2016. Australia: of the Federal Goverment’s Social Cohesion Monash University,Victoria. Research Network. Canadian Journal of Markus, A.& Kirpitchenko, L., (2007). Sociology, 5-17.
ABSTRACT
Conceptualization and Dimensions of Social Cohesion. A Literature review Social cohesion is a classic social science concern in different societies, which still continue to address this concept. The literature on social cohesion offers various definitions of this term, which still offers to this day debates over a single definition of it. This paper will at first present an overview of different perspectives that address the concept of social cohesion in the literature. Second, it will address the dimensions of social cohesion and in the end we will see the indicators of social cohesion and its importance. This paper aims to shed light on a relatively new concept in its use by various organizations and governments in the policy- making process. Keywords: Social cohesion, society, social cohesion dimensions, social cohesion framework. Social Studies Vol. 15 No. 2 95
NDRYSHIMI I NORMAVE SHOQËRORE NË MBËSHTETJE TË DIVORCIT
Blerina HAMZALLARI Universiteti i Tiranës Fakulteti i Shkencave Sociale E-mail: [email protected]
Përmbledhje
Treguesit statistikorë në Republikën e Shqipërisë dëftojnë një rritjeje të numrit të divorceve. Studiuesit e shkencave sociale vazhdimisht po e drejtojnë vëmendjen ndaj këtij fenomeni me ndikim edhe në treguesit e tjerë demografikë të familjes shqiptare dhe shoqërisë shqiptare. Studimet e mëparshme përgjithësisht kanë pasqyruar në përgjithësi pasojat psikologjike, sociale, ekonomike, kulturore, etj., të divorcit. Efekti emancipues i divorcit artikulohet rrallë, veçanërisht në një shoqëri me familje përgjithësisht me tipare tradicionale patriarkale. Ky artikull përqendrohet në ndryshimet e një prej institucioneve më të rëndësishme shoqërore siç është martesa. Martesa tradicionalisht është parë si hapi i parë drejt jetës familjare dhe zgjidhja e martesës ose divorci janë parë si një kërcënim për jetën familjare. Qëllimi i këtij artikulli është të evidentojë disa nga ndryshimet kryesore në normat shoqërore ndaj divorcit në Republikën e Shqipërisë dhe të nxjerrë në pah disa nga qëndrimet kryesore të studentëve të Universitetit të Tiranës ndaj divorcit. Gjatë analizës dhe interpretimit të të dhënave, fokusi do të përqendrohet kryesisht në qëndrimet e studentëve për divorcin, faktorët socialë dhe individualë që ndikojnë në vendimmarrjen e divorcit, rëndësinë e të kuptuarit të divorcit si një proces civil që mund të sjellë mundësi të reja, qëndrimet e tyre ndaj burrave të divorcuar dhe grave të divorcuara, etj. Të dhënat
Dr. Blerina HAMZALLARI është drejtuese e njësisë bazë të Sociologjisë në Universitetin e Tiranës që prej 18 janar 2018 e në vazhdim. Ajo ka përfunduar studimet e ciklit të parë dhe të ciklit të dytë në Sociologji në Universitetin e Tiranës në vitet 2005-2010. Në korrik të vitit 2017 u diplomua “Doktor” në shkencën e Sociologjisë. Nga viti 2012 e në vazhdim Blerina Hamzallari ka qënë lektore e disa lëndëve universitare si Sociologji familje, Teori Sociologjike, Tipologji të konfliktit bashkëkohor, Hyrje në Sociologji, Shkrim akademik, etj. Interesat kryesore të kërkimit janë: Familja, martesa, të rinjtë, gjinia, konflikti dhe ndërmjetësimi, drejtësia restauruese, komuniteti dhe familjet, farefisnia, komunikimi ndërkulturor, grupet vulnerabël, etj.
Social Studies 2021, 2 (15): 95-104 96 Ndryshimi i normave shoqërore në mbështetje të divorcit
në këtë artikull janë pjesë e një studimi më të gjerë të kryer me tw rinj për të kuptuar qëndrimet e tyre ndaj martesës dhe familjes. Si përfundim, mund të themi se ndryshimet shoqërore në shoqërinë shqiptare kanë sjellë një sërë ndryshimesh në qasjen e të rinjve ndaj divorcit. Të rinjtë duket se janë të gatshëm dhe të hapur për të vlerësuar rëndësinë e ndryshimit të normave shoqërore dhe kulturore duke mbështetur më shumë njerëzit që zgjedhin të divorcohen. Të rinjtë e shohin divorcin si një zgjidhje alternative për një martesë jofunksionale. Fjalët kyçe: Martesa, divorci, faktorët socialë, faktorët individualë, normat kulturore, normat ligjore
Hyrje të mos konsiderojmë rolin e njëkohshëm ligjeve të divorcit dhe ndryshimin e normave Historia e shtetit të shqiptar shënjohet kulturore në pranimin e divorcit dhe të nëpërmjet disa gurëve kilomentrikë, të cilët divorcuarve. kanë shënuar momente kyçe të kthesave të Në tabelën 1 paraqiten të dhënat e mëdha shoqërore. Kapërcimi në periudha të martesave dhe divorceve në Republikën e ndryshme sociohistorike i shtetit shqiptar, Shqipërisë në intervalin kohor 2015-2019. ndër të tjera, është shoqëruar me ndryshime Nga të dhënat vihet re qartë prirja në rritje e në rregullimet ligjore mbi familjen. treguesve të divorceve vit pas viti. Nën nxitjen Në aspektet e jetës familjare që kanë e këtyre treguesve qëllimi i këtij artikulli reflektuar ndjeshëm ndryshimet strukturo- është të evidentojë disa nga ndryshimet funksionaliste të shoqërisë ka qënë rregullimi kryesore në normat shoqërore ndaj divorcit ligjor i divorcit dhe treguesit e tij. Një në Republikën e Shqipërisë dhe të nxjerrë në analizë mbi divorcin në shoqërinë shqiptare pah disa nga qëndrimet kryesore të të rinjve duhet të reflektojë një tranzicion nga studentëve të Universitetit të Tiranës ndaj periudhat kur bazuar në normat kulturore divorcit. Objektivat që do të realizohen në dhe ligjore pengesat ndaj divorcit ishin të mbërritje të qëllimit të studimit janë: forta dhe shkalla e divorcit inekzistente ose Evidentimi i rëndësisë së normave e ulët, në një kontekst social bashkëkohor shoqërore në sjelljen ndaj divorcit. që karakterizohet nga norma sociale më Trajtimi i disa normave kryesore pro liberale ndaj divorcit dhe kur një pjesë e dhe kundër divorcit në shoqërinë konsiderueshme e martesave përfundojnë shqiptare. në divorc. Në konsiderim të ndryshimeve Analizimi i disa qëndrimeve dhe në rregullimet e jetës familjare që sjellin perceptimeve të studentëve të ndikim në treguesit e divorcit nuk mund Univeristetit të Tiranës ndaj divorcit.
Tabela 1: Martesat dhe divorcet, 2015-2019 (INSTAT, 2021)
Vitet Martesa gjithsej Divorce gjithsej Divorce për 100 martesa 2015 24,997 3,761 15.0 2016 22,562 4,345 19.3 2017 22,641 4,508 19.9 2018 23,104 4,846 21.0 2019 22,415 5,860 26.1 Social Studies Vol. 15 No. 2 97
Aspekte metodologjike Kufizimet e studimit
Për përmbushjen e qëllimit dhe Ndër kufizimet kryesore të studimit objektivave të studimit është përdorur është forma online e realizimit të tij. Një metoda sasiore e mbledhjes së të dhënave, nga çështjet kryesore të diskutueshme mbi pasi të dhënat sasiore ofrojnë mundësinë anketimet nëpërmjet internetit ka të bëjë e paraqitjes së prirjeve të kampionit me inkurajimin e pjesëmarrjes së mirë, pjesëmarrës nëpërmjet gjuhës së numrave përmirësimin e niveleve të përgjigjeve si dhe statistikave (Creswell, 2014: 201). dhe mënyra se si hartohet instrumenti, që Të dhënat në këtë artikull janë pjesë duhet të jetë tërheqëse për pjesëmarrësit, e një studimi më të gjerë të kryer me të në një gjatësi në minimum dhe që të rinj të Republikës së Shqipërisë për të mund të plotësohet lehtë (Lefever & kuptuar qëndrimet e tyre ndaj familjes, Matthíasdóttir, 2007: 580-581). Një fakt proceseve të ndryshme të jetës familjare, i tillë u provua edhe gjatë realizimit të risitë, disfunksionet dhe alternativat e studimit, pasi shpesh rezultoi që studentët familjes. Të dhënat e këtij artikulli janë e linin në gjysëm pyetësorin, duke qënë disa të dhëna paraprake të përftuara në se koha e plotësimit të tij shkonte nga fazën fillestare të mbledhjes së të dhënave 30-45 min, shpesh kishte një pamundësi ndër studentë të Universitetit të Tiranës. të ekuilibrimit të variablave demografikë Analiza e përgjithshme bazohet në dy dhe në disa raste studentët jepnin përgjigje metoda kryesore: të pa menduara në përpjekje për të arritur Së pari, analiza e të dhënave dytësore u sa më shpejt në fund. Nga kjo rezultoi që bazua në dokumentet e marra nga burime në 600 pyetësorë të plotësuar, vetëm 404 të ndryshme si, kërkime dhe studime nga prej tyre të ishin të vlefshëm. aktorë shqiptarë dhe të huaj në lidhje me familjen, ndryshimet në jetën familjare, Shqyrtimi i literaturës faktorët dhe rrjedhojat zhvillimeve në institucionin e familjes. Normat shoqërore ndaj martesës dhe divorcit Së dyti, analiza e të dhënave primare Normat shoqërore përfaqësojnë një u bazua në informacionin e grumbulluar larmi formash kontrolluese që nga rregullat përmes një pyetësori të strukturuar të formale institucionale dhe ligjet e deri tek realizuar me studentët e Universitetit të kontrolli informal shoqëror nëpërmjet të Tiranës. Baza e të dhënave u krijua nëpërmjet cilave anëtarët e një shoqërie rregullojnë mbledhjes së të dhënave në google form dhe sjelljen (Hechter & Opp, 2001). Si pjesë më pas u importua në programin statistikor integrale e çdo fushe të jetës nëpërmjet tyre për analizën e të dhënave në shkenca sociale ndikohet dhe kontrollohet edhe mjedisi SPSS. Analiza e paraqitur në këtë fazë të familjar. Në asnjë shoqëri institucioni i studimit është një analizë deskriptive bazuar martesës nuk i ka shpëtuar rregullimit, ka kryesisht në variablin gjinor. gjithmonë norma të cilat iu diktojnë njerëzve Shpërndarja e instrumentit është se cilat janë kushtet dhe mënyrat nëpërmjet realizuar nëpërmjet platformave të të cilave mund të lidhet një martesë; se cilat mësimdhënies në distancë në periudhën janë detyrat e palëve pasi martohen; se cilat Mars-Qershor 2020. Kampioni është janë rrugët dhe kushtet e zgjidhjes së një përzgjedhur në mënyrë të qëllimtë duke e martese. Të gjitha këto modele rregullash, kufizuar shpërndarjen vetëm ndër studentë sipas veçantive të shoqërisë në të cilat ato të Universitetit të Tiranës. krijohen, përbëjnë atë që quhet institucion i martesës (Johnson, 2006: 149). 98 Ndryshimi i normave shoqërore në mbështetje të divorcit
Martesa në shoqërinë shqiptare i përjetësimit, që ka për qëllim lindjen e përgjithësisht është parë si një status shoqëror fëmijëve, vijimësinë e familjes, trashëgiminë e i privilegjuar për vajzën apo gruan e martuar. pasurisë së babait, si dhe shtimin e krahëve të Si një shoqëri, e cila ndër kërkesat kryesore punës në shtëpi të burrit” (Elezi, 2006: 73). për realizimin e individit parashtron dhe Për shumë kohë martesa është orientuar pretendon martesën dhe krijimin e familjes nga norma e përjetësisë, e siguruar nëpërmjet shpesh herë nderi dhe jeta e vajzës së re janë përfshirjes shumë planëshe jo vetëm të parë të lidhura me aktin martesor. Një gjë atyre që martoheshin, por edhe nëpërmjet e tillë ka qënë mjaft e dukshme, saqë edhe implikimeve në forma të ndryshme shoqërore, udhëtarë e vizitorë të huaj e evidentonin si ekonomike, politike të anëtarëve të tjerë tipar thelbësor. Kështu në këngën e dytë të të familjeve të tyre respektive. Studiuesi poemës Çajld Harold, Bajroni pasi vizitoi amerikan Goran Therborn (2004: 132), kur hapësirën shqiptare theksoi: analizon funksionet e martesës thekson se:
“Në këtë vend si ndihet zëri gruas: Martesa përveç funksioneve të rregullimit E mbyllur, s’del dot pa çarçaf e rojë, të seksualitetit dhe të riprodhimit natyror të Mësuar në kafaz, as do të dalë; shoqërisë, historikisht ka shërbyer edhe si një Njëjt vetëm ja jep trupin dhe zemrën, atij që mjet i integrimit shoqëror ose në raste të tjera e ka pranuar Zot e burrë; edhe ndarjes shoqërore. E lumtur në detyrë amtare t’ëmbël, Në më të shenjtën përmbi gjithë ndjenjat, me Në shoqërinë tradicionale shqiptare ka gjin e saj e rrit fëmin e saj, patur norma shoqërore aspak mbështetëse E nuk e lë t’u bindet epsheve më t’ulta.” ndaj zgjidhjes së martesës dhe proceseve (Gordon, Xh., 1999: 54) që derivonin prej saj. E megjithatë edhe në procesin e zgjidhjes së martesës, në të rrallat Ashtu sikundër në rrëfimet e vizitorëve raste kur mund të konsiderohej si mundësi, të ndryshëm, ky fakt identifikohet edhe në dallohej dukshëm pozita e privilegjuar e përshkrimet mbi Shqipërinë dhe shqiptarët burrave. Për shumë koha normat shoqërore nga Edith Durham (1998: 479), e cila dhe kontrolli i opinionit publik shfaqnin shprehet: një intolerancë të lartë ndaj mundësisë së zgjidhjes së martesës nga ana e grave, duke Ndër shqiptarë martesa është si një kontratë instaluar të drejta në mungesë drejtpeshimi “politike”, si aleancat e bëra nga kreu i shtëpisë për bashkëshortët në martesë. me pëlqimin e vëllazërisë, për të forcuar Një nga kontribuesit e hershëm në “shtëpinë” e kështu edhe fisin, njësoj sikundër fondin e të dhënave sociodemografike të lidheshin edhe aleancat mbretërore. popullsisë shqiptare në vitin 1927, Teki Selenica do të shprehej: Sipas normave kulturore të shoqërisë tradicionale shqiptare martesa shikohej e Zgjidhja e martesës në Shqipëri ka qënë lidhur ngushtë me respektimin e normativës shumë e rrallë dhe kërkesa për zgjidhje martese fetare dhe zbatimin e rrugëve të miratuara ka qënë konsideruar si e papajtueshme me me kanun për lidhjen e martesës. Duke e traditat kulturore dhe fetare të vendit. Ndër perceptuar domethënien e martesës si “m’u anëtarët e komunitetit katolik divorci është ba shpi, me i a shtue shpis nji rob ma tepër, i ndaluar, po ashtu edhe ndër anëtarët e sa për krah të punve, sa për të shtuem të komunitetit orthodoks zgjidhja e martesës fmive” (Gjeçovi, 2001: 10) ose“si bashkim është mjaft e penguar dhe duhet medoemos i burrit me gruan si bazë e familjes, burim miratimi kishtar për mundësinë e zgjidhjes. Social Studies Vol. 15 No. 2 99
Ndër praktikantët e besimit mysliman situata midis burrit dhe gruas për të nisur proçedurën qëndron disi më ndryshe krahasuar me dy e zgjidhjes së martesës, për të siguruar të komunitetet e tjera, pasiqë ndër anëtarët e drejtat e prindërimit dhe për të përfituar nga këtij besimi divorci ishte lehtësisht i arritshëm, ndarja e pasurisë . Ajo që është e veçantë në duke ja lënë të drejtat e kërkesës për zgjidhjes këtë kod është “fajësia në ndarje”, sipas së së martesës pa pengime vetëm burrit, saqë cilës: “Në zgjidhjen e martesës gjykata duhet shpesh herë kjo është konsideruar si një armë të përmendë shkaqet që kanë sjellë tronditjen fatale në duart e burrave, të cilët edhe pa e thellë të marrëdhënies bashkëshortore dhe ndonjë shkak serioz përdornin kundër grave kur është rasti, të përcaktojë bashkëshortin të tyre.”(Selenica, T., 1928: CXVII). për fajin e të cilit zgjidhet martesa.” (1965: 18). Ndërsa, sipas normave kulturore Sprovat shpjegimore rreth mënyrës se kanunore të Labërisë si familja i është përgjigjur mjedisit social, ekonomik, demografik dhe kulturor mbeten “burri mund t’a ndajë gruan në çdo kohë e një argument i paanashkalueshëm për për çdo arsye, sipas gjykimit të tij, për zili, kur rëndësinë e të interpretuarit të institucionit nuk shkon mirë, ose kur nuk respekton e nuk të martesës (Bailey, 2003: 2). Vazhdimisht u bindet prindërve ose vëllezërve dhe motrave familja ka qënë dhe është reflektim i strukturës me të mëdha të burrit, kur zihet e grindet me shoqërore. Në vitet pas ndryshimeve në të kunatat, kur nuk lind djalë ose nuk lind formën e rregjimit të qeverisjes familja dhe fare, kur është sëmurë ose kur nuk është e proceset e saj u bënë qëndër e rirregullimit zonja të mbajë ekonominë shtëpiake, kur bën duke liberalizuar frymën e normave ligjore veprime që e turpërojnë familjen, merret me në funksion të maksimizimit të lirive dhe thashetheme apo shpifje” (Elezi, 2006: 23). të drejtave të njeriut, si për shembull: lejimi i abortit, reduktimi i hapave procedurialë Gruaja lëshohet me apo edhe pa faj të drejt divorcit, rikonsiderimi i sistemit të vet, dhe ky lëshim është i njëanshëm vetëm trashëgimisë, etj. Sipas Kodit të Familjes së nga burri. Gruaja nuk ka të drejtë të kërkojë Republikës së Shqipërisë (2019: neni 132) ndarjen nga bashkëshorti i saj, sepse kjo për zgjidhjen e martesës mjafton që konsiderohet fyerje e rëndë për familjen e djalit dhe si pasojë mund të krijohet një shkak “Secili nga bashkëshortët mund të kërkojë për të kërkuar gjak. zgjidhjen e martesës kur, për shkak të grindjeve Në përpjekjet e vazhdueshme për të vazhdueshme, të keqtrajtimeve, fyerjeve të përmirësimin e legjislacionit të brendshëm rënda, shkeljes së besnikërisë bashkëshortore, dhe bashkë me të dhe të mjedisit familjar sëmundjes mendore të pashërueshme, dënimit në Kodin civil të vitit 1929 u legjitimua penal të rëndë të bashkëshortit ose për çdo mundësia e barabartë si e gruas ashtu edhe e shkak tjetër që përbën shkelje të përsëritur të burrit për të atakuar lidhjen e tyre martesore. detyrimeve që rrjedhin nga martesa, jetesa e Një ndryshim i tillë gjeti pak zbatim në përbashkët bëhet e pamundur dhe martesa praktikën e zgjidhjes së martesave pasi ka humbur qëllimin e saj për bashkëshortin hendeku kulturor midis normës ligjore dhe paditës ose për të dy bashkëshortët” normave kulturore ishte i pakapërcyeshëm në mendësitë tradicionale të kohës. Krijimi e normave sociokulturore Në shtetin shqiptar të pas Luftës së Dytë pro divorcit Botërore, në Kodin e Familjes në Republikën Popullore Socialiste u miratuan edhe aktet e Ndryshimet në treguesit e divorcit zgjidhjes së martesës me të drejta të barabarta me siguri që mund të ndikohen nga 100 Ndryshimi i normave shoqërore në mbështetje të divorcit ndryshimet në normat ligjore mbi zgjidhjen perceptimet e modeleve të roleve brenda e martesës, por vetëm ndryshimet ligjore janë komuniteteve të tyre. Si të rinjtë edhe të pamjaftueshme. Nje tregues me rëndësi të rriturit mund të rimodelojnë sjelljet e është rritja gjithnjë e më shumë e numrit të tyre ndaj divorcit varësisht qëndrimeve që individëve që nuk e marrin parasysh stigmën komuniteti ose bashkësia ku ata jetojnë si pasojë e normave shoqërore që lartësojnë ka ndaj divorcit dhe të divorcuarve. Në martesën dhe kundërshtojnë divorcin (Hiller shoqëritë në të cilat banorët kanë qëndrime & Recoules, 2010: 20). më liberale ndaj divorcit miratohen edhe Përgjithësisht studimet identifikojnë si politika liberale të divorcit. Në të njëjtën më të stigmatizuar në rast divorci vajzat dhe kohë, politikat më liberale të divorcit mund gratë, por duket se nga treguesit statistikorë të gjenerojnë qëndrime që janë më të vajzat dhe gratë po tejkalojnë gjithnjë e më pranueshme për divorcin. (Furtado, Marcén shumë normat kulturore që i pengojnë të & Sevbilla, 2013: 1015). drejtojnë vetë martesën dhe jetën e tyre familjare. Sipas tabelës 2 vihet re prirja e Evidenca empirike vajzave dhe grave për të ndërmarrë më shumë se djemtë dhe burrat iniciativën për nisjen e Në studimet e shkencave sociale shpesh procedurës ligjore për zgjidhjen e martesës. propozohet se sjelljet e adoleshentëve Orientimet sipas normave kulturore ndaj divorcit ndikohen nga modelet e tradicionale të grave dhe burrave ndaj roleve marrëdhënieve martesore të prindërve të tyre familjare ka më pak gjasë të çojnë drejt ose nga eksperienca me divorcin e prindërve divorcit. Përqafimi i normave kulturore (Wolfinger, 2003; Amato 2006). Të rinjve moderne liberale në qëndrimet ndaj martesës dhe të rejave të anketuar ju është kërkuar të dhe divorcit e kombinuar si dhe të kombinuara mendojnë rreth qëndrimeve që nxit ndër ta edhe me realizimin ekonomik mund të jenë rritja e numrit të divorceve. Në një peshë premisa favorizuese për divorcin (Kalmijn, specifike të lartë prej rreth 88.4% e vajzave De Graaf & Poortman, 2004: 86). Ne duhet dhe 75.1% e djemve divorcin e shohin si të konsiderojmë se elementët kulturorë një alternativë kur martesa nuk funksionon janë në ndryshim të vazhdueshëm, por më. Djemtë që pranojnë forma të ndikimit gjithashtu ka elementë të caktuar kulturorë të divorcit ndaj qëndrimeve të tyre mbi të cilët varësisht subkulturave shfaqin një martesën (12.7% djemtë/8.8% vajzat) dhe qëndrueshmëri kokëfortë. imazhin e familjes (12.2% djemtë/2.8% Normat shoqërore mbi martesën dhe vajzat) janë në një peshë specifike më të divorcin induktohen nga prindërit tek lartë se vajzat. fëmijët e tyre, por fëmijët gjithashtu mund Në perceptimet e të anketuarve procesi të formojnë qëndrimet e tyre bazuar në i zgjidhjes së martesës në gjykatë fillohet
Tabela 2: Divorcet me kërkesën e bashkëshortes/bashkëshortit (INSTAT, 2020: 32)
Vitet Me kërkesën e bashkëshortit Me kërkesën e bashkëshortes 2015 2.534 3.000 2016 3.039 3.180 2017 3.042 3.198 2018 3.001 3 .578 Social Studies Vol. 15 No. 2 101
Grafiku 1: Qendrimi ndaj divorcit sipas gjinisë
nga gratë. Janë 73.5% e përgjigjedhënësve, me mendimet e tyre kur dëgjojnë për divorc. të cilët mendojnë se gratë janë nismëtare të Nga të dhënat e grafikut 4 rezulton procesit të zgjidhjes së martesës. Edhe pse se të rinjtë dhe të rejat kanë përbrendësuar një perceptim, kjo përqasje e të anketuarve mendime që mund të reflektojnë qëndrime përkon me të dhënat e INSTAT (2020), tolerante ndaj divorcit. Janë vetëm 21% të cilat dëftojnë se gratë janë në çdo vit e përgjigjedhënësve që shprehin një më shumë se burrat iniciuese të kërkesës lloj rezistence kundër divorcit dhe pro për divorc. sakrifikimit në emër të jetëgjatësisë së Përgjigjedhënësve ju janë propozuar familjes së bashkuar. Në një peshë specike një sërë faktorësh shoqërorë që mund të prej 50.2% të rinjtë mendojnë se divorci kenë ndikuar prirjet në treguesit e divorcit. është një hap i domosdoshëm kur dashuria Sipas grafikut 3 rezulton se 18.5% e djemve mbaron dhe ndarja mund të bëjë që të në raport me 8.8% të vajzave, mendojnë se dobësimi i ndikimit të normave fetare në Grafiku 2: Nga kush kërkohet më shpesh divorci jetën familjare dhe liberalizimi i normave ligjore janë ndër faktorët që kanë ndikuar në rritjen e treguesve të divorcit. Në peshë specifike prej 13.2% e djemve dhe 19.5% e vajzave mendojnë se ndryshimi i filozofisë së edukimit drejt nxitjes së individualizmit ka ndikuar në treguesit në rritje të divorcit. Janë në peshë specifike 32.3% djemtë dhe 25.6% vajzat që mendojnë se ndryshimi i mendësive shoqërore në pranim të divorcit dhe uljes së stigmës janë faktorë në prirjen rritëse të divorcit. Në një nga pyetjet të rinjve ju ëshë kërkuar të reflektojnë dhe të pozicionojnë veten në zgjedhjen e pohimeve që përkojnë 102 Ndryshimi i normave shoqërore në mbështetje të divorcit
Grafiku 3: Faktorët socialë më me ndikim në rritjen e treguesve të divorcit sipas gjjinisë
divorcuarit të jetojnë të lumtur të ndarë. i përshkruar sipas normave tradicionale Në 19.3% të të anketuarve edhe pse kulturore. Përgjithësisht mendimet e të konsiderohet një proces i vështirë divorci rinjve mbi të divorcuarin janë në një balancë është një hap që duhet ndërmarrë në të konsiderushme pavarësisht gjinisë. Në një mungesë të alternativave të tjera. peshë specifike të lartë në rrugëtimin pas Përbrendësimi i nomave të tolerancës divorcit të rinjtë zgjedhin avancimin në jetë dhe rënia e stigmës ndaj divorcit dhe të për të qënë të lumtur (45% në rastin e grave divorcuarve shprehet dukshëm në qëndrimet të divorcuara/39.4% në rastin e burrave të e të rinjve ndaj burrave dhe grave që divorcuar) dhe rimartesën (38.4% në rastin kanë kaluar eksperiencën e divorcit duke e grave të divorcuara/37.1% në rastin e ripërcaktuar një kontekst ndryshe nga ai burrave të divorcuar).
Grafiku 4: Mendimet e para kur dëgjojnë për divorc Social Studies Vol. 15 No. 2 103
Grafiku 5: Mendimi për gratë që kanë kaluar divorc Grafiku 5: Mendimi për burrat që kanë kaluar divorc
Përfundime përmbysur statistikisht, me gratë që janë më shpesh se burrat, të parat që kërkojnë Në përfundim mund të themi se divorcin. ndryshimet shoqërore në shoqërinë Divorci nuk shihet më si një proces shqiptare kanë sjellë një sërë ndryshimesh dramatik në jetën familjare dhe shoqërore, në qasjen e të rinjve ndaj martesës dhe por si një hap pas të cilit të rriturit mund divorcit. të ndërtojnë një jetë dinjitoze, të lumtur Është e rëndësishme të theksohet dhe pse jo të rimartohen. se të rinjtë e njohin divorcin si një Rritja e treguesve të divorcit shpreh formë alternative të domosdoshme se normat dhe stigmatizimi ndalues ndaj martesave jofunksionale ose kur ndaj divorcit kanë rënë duke krijuar partnerët nuk kanë më dashuri mes tyre. një mjedis më pranues dhe më tolerant Normat kulturore që parandalojnë ndaj divorcit si një proces dhe njerëzve gratë të fillojnë procesin e divorcit është të divorcuar.
REFERENCAT
Amato, Paul R. (2006): “Studying Marriage and approaches, USA: SAGE publications. Commitment with Survey Data”, Handbook of Durham, Edith (1998): “Brenga e ballkanit dhe vepra Measurement Issues in Family Research Routledge, të tjera për Shqipërinë dhe shqiptarët”, Tiranë: pp. 53-65, https://www.routledgehandbooks. shtëpia botuese “Naum Veqilharxhi”. com/doi/10.4324/9780203759622.ch4 Elezi, Ismet (2006): “Kanuni i Labërisë”, Tiranë: (aksesuar 01.04.2015) Toena. Bailey, Joanne (2003): “Unquiet Lives: Marriage and Furtado, Delia; Marcén, Miriam & Sevbilla, Almudena marriage breakdoën in England, 1660-1800”, (2013) “Does Culture Affect Divorce? Evidence New York: Cambridge University Press. From European Immigrants in the United Creswell, John W. (2014): Research design: States”, Demography Vol. 50, pp.1013–1038 Qualitative, quantitative and Mixed methods DOI 10.1007/s13524 -012-0180-2 104 Ndryshimi i normave shoqërore në mbështetje të divorcit
Gjeçovi, Shtjefën (2001): “Kanuni i Lekë Dukagjinit”, 66, pp. 75-89. https://doi.org/10.1111/j.1741- shtëpia botuese “Kuvendi”. 3737.2004.00006.x Gordon, Xhorxh (1999): “Bajron Çajld Haroldi”, Kodi civil I vitit 1929. 2010. Tiranë: botimet Papirus. përkthyer nga Skënder Luarasi, Tiranë: Onufri. Kodi i familjes i Republikës Popullore të Shqipërisë Hechter, Michael & Opp, Karl-Dieter (2001): Social (1965) Tiranë: shtëpia botuese “Naim norms, Neë York: Russell Sage Foundation. Frashëri”. Hiller, Victor & Recoules, Magali (2010): “Divorce Kodi i familjes i Republikës së Shqipërisë (2019), Tiranë: decisions, divorce laws and social norms” https:// Qëndra e botimeve zyrtare. halshs.archives-ouvertes.fr/halshs-00497439/ Lefever, Samúel; Dal, Michael & Matthíasdóttir, document Ásrún (2007) “Online data collection INSTAT (2020): “Burra dhe gra në Shqipëri”, in academic research: advantages and Tiranë: Botimet Instat. limitations”, British Journal of Educational INSTAT (2021) Burimi: Martesat dhe divorcet, Technology, Vol 38, No. 4, pp. 574–582 2015-2019 http://www.instat.gov.al/ doi:10.1111/j.1467-8535.2006.00638.x al/temat/treguesit-demografik%C3%AB- Selenica, Teki (1928): “Shqipëria në 1927”, Tiranë: dhe-social%C3%AB/lindjet-vdekjet-dhe- shtypshkronja “Tirana” martesat/#tab2 (aksesuar, 21.02.2021) Therborn, Göran (2004): “Between sex and Power: Johnson, Harry M. (2006): “Sociology: a systematic family in the World, 1900–2000”, USA: introduction”, New York: Allied Publishers. Routledge Taylor & Francis Group. Kalmijn, Matthijs; De Graaf, Paul M. & Poortman, Wolfinger, Nicholas H. (2003): “Parental divorce Anne-Rigt (2004): “Interactions between and offspring marriage: Early or late?”, Social cultural and economic determinants in the Forces, Vol. 82 (1), pp. 337-353, The University Netherlands”, Journal of Marriage and Family, of North Carolina Press.
ABSTRACT
Statistical indicators in the Republic of Albania refer to an increase in the number of divorces. Social scientists are constantly turning their attention to this phenomenon with an impact on other demographic indicators of the Albanian family and Albanian society. Previous studies have generally reflected the psychological, social, economic, cultural, etc. consequences of divorce. The emancipatory effect of divorce is rarely articulated, especially in a society with families with strong traditional patriarchal features. This article focuses on the changes of one of the most important social institutions such as marriage. Marriage has traditionally been seen as the first step towards family life and the dissolution of marriage or divorce as a threat to family life. The purpose of this article is to highlight some of the main changes in social norms towards divorce in the Republic of Albania and to highlight some of the main attitudes of students of the University of Tirana towards divorce. Throughout the analysis and interpretation of the data, the focus will be mainly on students’ understanding of divorce, social factors influencing divorce decision-making, the importance of of understanding divorce as a civil process that can bring new opportunities, their attitudes towards divorced men and divorced women, their consideration regarding divorce, ect. The data in this article are part of a larger study conducted with young people to understand their attitudes toward marriage and family. In conclusion, we can say that social changes in Albanian society have brought a series of changes in the approach of young people to divorce. Young people seem to have an open mind to consider the importance of changing social and cultural norms by supporting more people who choose to divorce. Young people offer a divorce image as an alternative solution to a dysfunctional marriage. Key words: Marriage, divorce, social factors, individual factors, social norms. Social Studies Vol. 15 No. 2 105
PËRFTIMI I TEKSTIT ARGUMENTUES NË LIGJERIMIN PUBLICITAR
Nertila ZANI Shkolla 7 Marsi Cërrik E-mail: [email protected]
Përmbledhje
Është interesante të dëgjosh, lexosh apo të shikosh një publicitet në ditët e sotme, i cili ka një forcë të spikatur bindëse dhe e arrin me sukses synimin që reklamuesi i ka vëë vetes: atë të informimit, bindjes dhe kujtesës së dëgjuesit apo lexuesit me anë të një sërë argumentesh fuqiplota përpara të cilave ky i fundit duket se « dorëzohet pa kushte «. Sa më shumë publicitet t’i bëhet një prodhimi apo shërbimi, aq më e suksesëshme bëhet edhe shitja. Fillimet e reklamës janë më të hershme, por studimi i tyre nga ana gjuhësore është bërë më vonë. Qëllimi kryesor i gjithë mesazhit publicitar është në funksion të argumentimit gjatë transmetimeve publicitare. Në vitet që lamë pas, studimet gjuhësore, përveç atij ekonomik erdhën në vijim të zhvillimit të teorive të informacionit dhe të orientimit të fushës së studimit në lëmin e ligjërimit, ku roli i reklamuesit dhe mënyra se si i qaset idiomës së vet, do të marrin një rëndësi krejt të veçantë në studimet e sotme të kësaj fushe. Për këtë arsye zgjedhja e tekstit argumentues në publicitet, si temë studimi, ka qenë guximi i parë që ndërmorëm në një kohë kur duhet ta pranojmë që ne jemi të rrethuar nga një numër dhe shumëllojshmëri e gjerë publicitetesh. Studimet mbi publicitetet janë të shumta dhe në lloje të ndryshme. Studime mbi kategoritë tekstore dhe gjuhësinë e tekstit janë gjithmonë duke u shtuar edhe në studimet shqiptare. Në studimin tonë kemi marrë një kategori më pak të studiuar në gjuhën shqipe, por që ka hapësira të gjera për të trajtuar dhe për të diskutuar. Fjalë kyçe: Ligjerim, argumentim, publicitar, tekst, gjuhësi
Nertila ZANI ka kryer studimet bachelor në Universitetin ‘’Aleksandër Xhuvani’’, dega frengjisht, në vitin 2009. Në vitin 2010 mbaroi masterin profesional, ndërsa në vitin 2012 mbaroi masterin shkencor në degën Gjuhësi. Nga viti 2012 – 2019 ka punuar si pedagoge e jashtme në departamentin e Gjuhës Frënge në Universitetin “Aleksandër Xhuvani” në Elbasan. Aktualisht punon mësuese e Gjuhës Frënge në Arsimin Parauniversitar. Ka ligjëruar në disa konferenca kombëtare dhe ndërkombëtare. Është autore e disa artikujve shkencorë, të botuar brenda dhe jashtë vendit. Aktualisht është kandidate e gradës doktor i shkencave në albanologji.
Social Studies 2021, 2 (15): 105-112 106 Përftimi i tekstit argumentues në ligjerimin publicitar
ermi publicitet është një përdorim Publicitetet trajtoheshin të gjithë njëlloj në të më i vonshëm në televizionet gjitha stacionet, kundrejt një page të njëjtë, Ttona, vetëm pak vite më parë në pavarësisht nga lloji i stacionit televiziv ku televizionet shqiptare shkruhej fjala reklamë shfaqeshin. dhe jo publicitet. Në fjalorin e gjuhës shqipe Publiciteti ka dy funksione, i pari, të 2006 i gjejmë të dyja termat, ku vihet re nxisë në publik nevojën e një farë objekti, edhe dallimi midis njëra tjetrës. “Publicitet dhe pasi të arrihet kjo, të adresojë më shumë është përhapja gjerësisht me anë të shtypit, vëmendjen e tij drejt një firme, më shumë se të radios, të televizionit etj, e një lajmi, e një në një tjetër. Këtë gjë publiciteti e arrin me ngjarjeje: propagandimi me këto mjete i një anë të ligjërimit publicitar, dhe strategjive që prodhimi a i diçkaje tjetër për të tërhequr përdor për të tërhequr vëmendjen. Publiciteti vëmendjen e njerëzve, reklamë, të qenët në fillim i përket publikut, ai është i vendosur i njohur botërisht” (AKSH, 2006: 854). midis informacionit dhe propagandës. Ndërsa termi reklamë shpjegohet në këtë Informacioni në parim qëndron asnjanës mënyrë: “njoftim publik që bëhet në radio, dhe mjaftohet me përcjelljen e vetvetes e në televizion, në stenda, për ta bërë të me përhapjen e lajmit. Propoganda ka si njohur një mall, një shfaqje teatrore, tërësia qëllim bindjen dhe indoktrinimin, ndërsa e botimeve, e filmave, që bëhen për këtë publiciteti paraqet një produkt me të qëllim, afishja, pllakati, me njoftim të tillë, cilin krenohet, duke nxitur shitjen e tij prirje për të bërë bujë” (AKSH, 2006 : 859). maksimale. Ai është psikologjia e aplikuar Ja pra, siç i shikojmë, të dy termat përdoren për shitjen e produkteve falë teknikave për të bërë të njohur diçka me anë të shtypit. kolektive të nxitjes dhe të bindjes. Ai Publiciteti e bën të njohur ekzistencën e është kthyer në një sistem komunikimi një prodhimi apo shërbimi, duke e kuptuar midis prodhuesit dhe konsumatorit me prodhimin përdoruesi mund ta blejë, ose anë të teknikave të komunikimit motivues. me fjalë të tjera publiciteti nënkupton çdo Pastaj, ka krijuar një industri kulturore i cili formë pa pagesë, por e planifikuar për përhap një kulturë masive dhe që do të jetë shpallje publike rreth ndonjë risie apo lajmi një faktor në integrimin social. Publiciteti nga zhvillimet e fundit të kompanisë. Ndërsa është gjithashtu një agjensi që kombinohet reklama paraqet mesazhin para përdoruesve me anë të krijimtarisë (letrare, dizenjime, potencialë dhe para përdoruesve aktualë, me fotografi dhe kompjuterizim) për shitësit qëllim që t’i nxisë me çdo kusht të blejnë në realizimin e fushatës publicitare. Për një prodhimin e reklamuar. Studimi ynë nuk ka ndryshim të plotë të këtyre publiciteteve si qëllim të studiojë termat, por të shikojë tani janë dizenjimet e prodhimit para më nga afër se si janë ndërtuar publicitetet paraqitjes, shpërndarjes dhe paraqitjes për tona, çfarë gjuhe përdoret? Si përdoret kjo herë të parë të tij në publik. Publiciteti është gjuhë? Si vihet në veprim nga aktorët dhe diçka që kushton shtrenjtë, dhe nuk mund reklamuesit e publicitetit? t’ia menaxhojmë efikasitetin; nuk ka prova Në studimet shqiptare pothuajse nuk shkencore në efektivitetin e tij, por ne nuk gjenden shkrime rreth publiciteteve, të mund të jetojmë dot pa të. Ata që e duan para në këndvështrimin gjuhësor, por janë më shumë publicitetin janë fëmijët, pasi studiuar më shumë në këndvështrimin e janë mosha më shumë përzgjedhëse dhe marketingut. Fillimi i përdorimit të tyre nuk i imagjinojnë publicitetet si përfitim. ka qenë në gazeta dhe më pas në stacionin Imazhet i magjepsin më shumë në krahasim e vetëm të TVSH- së. Vite më vonë kemi me zërin, sepse ai shpjegon interesin e tyre dhe stacione të reja që hapen. Sot, numri për spotet televizive, apo afishimet nëpër i tyre sa vjen dhe bëhet edhe më i madh. rrugë. Publiciteti në radio i tërheq më Social Studies Vol. 15 No. 2 107 pak, sepse ata duan më të mirën, gjërat që politike, një projekt ose një veprim, si nuk i duken si në jetën e përditshme, duke organizimi i ngjarjeve sportive, veprimet injoruar rregullat dhe kufizimet që kanë e bamirësisë reklamohen me anë të një adoleshentët. Për këtë arsye, ata i duan publiciteti. Për të arritur qëllimin e tij shumë spotet publicitare, dhe si rrjedhim i publicitetit i jepet shumë pak kohë dhe, kësaj, shumë prej publiciteteve ju duken si me këtë kohë, ai duhet të kapë nevojat dhe të vërteta. Për të gjithë fëmijët publiciteti dëshirat e konsumatorit, duke i përcjellë është një instrument çudirash, magjirash, mesazhin e tij. Në këtë kuptim publiciteti sepse vë në skenë fantazinë e tyre dhe i bën mund të ndahet në kategori teknike dhe në t’ju punojë imagjinata (Armstrond et al., manipulimin e ndërgjegjes së përdoruesit. 2000 : 84). Publiciteti nga natyra dhe funksioni Diskuri publicitar prek të gjitha fushat dhe sektorët e aktiviteteve njerëzore. Ai është konsideruar Diskuri publicitar është përcaktuar si një nga faktorët kryesorë të ndikimit dhe gjithmonë si një formë komunikimi i cili ndërgjegjësimit të individit, të qëndrimeve të finalizohet, duke u arritur vetëm në një tij dhe të mënyrave të jetesës (Vernet, 2008 : mjedis konkurues. Tashmë, ai është bërë një 106). Publiciteti e shoqëron njeriun modern nga diskuret më mbizotëruese në epokën të ditëve të sotme në çdo aspekt të jetës së tij. moderne në të gjithë llojet e teksteve, dhe Njeriu lind dhe rritet bashkë me publicitetin, është gjithmonë në përshtatje me zakonet rrethohet çdo ditë nga publiciteti. Për këtë e shkrimit dhe të të folurit, me kodet dhe arsye reklamuesit kërkojnë gjithmonë vlerat në çdo situatë dhe kulturë (Hazar, metoda të reja për të bërë të njohur 2010 : 289). Ligjërimi gjendet gjithmonë produktin dhe për një shpërndarje masive. i lidhur me një mbështetje mediatike Për këtë arsye përdorin strategji efikase të masmedias që paguhet haptazi, si për promocionin e imazhit të markës së shtypi, radioja, televizori, interneti etj. produktit apo shërbimeve, duke tërhequr Ligjërimi publicitar favorizon qarkullimin e një pjesë të madhe të konsumatorëve dhe prodhimeve, shërbimeve ose të mendimeve për të sfiduar konkurrencën. për qëllime paraqitjeje për herë të parë. Nëse Publiciteti është konsideruar si e shohim nga një këndvështrim gjuhësor, gjithçka komunikuese dhe ka për qëllim ky ligjërim përcaktohet nga dimensioni të drejtpërdrejt ose jo të drejtpërdrejt pragmatik i specifikuar, i cili është dominues paraqitjen e shitjeve të produkteve ose dhe sistematikisht i maskuar nga aktet shërbimeve, në të drejtat dhe detyrimet, gjuhësore të varura. cilido qoftë vendi apo mjetet komunikuese. Mesazhi publicitar që transemtohet Publiciteti është një formë komunikimi, drejtë një shoqërie është një diskur bindës, ai mund të përbëhet nga një e mirë përdorimi i cili të lë të kuptosh mjaft mirë qëllimin e (ushqime, elektro - shtëpiake) një shërbim tij. Ai ka të bëjë më shumë me blerjen dhe (si shërbimet e sigurimeve, bankat, turizmi). me zgjedhjen që bën përdoruesi, por nuk Termi reklamë tradicionalisht është përdorur e shpjegon qëllimin e tij ilokutuar. Akti në degën e publicitetit. Publiciteti i përdorur ilokutuar indirekt është konstatues. Përmes në të gjitha fushat kërkon të përmbushë nënkategorive konstatuese, në diskurin misionin tregtar, ekonomik dhe komunikues. publicitar takojmë edhe aktet përshkruese, Për këtë arsye reklamuesit e përdorin duke informative, cilësuese, të cilat cilësojnë diçka, argumentuar shitjen dhe mbajtjen e klientëve dhe njëkohësisht siguruese sepse ky veprim (Vernet, 2008 : 106). ndodh kur të sigurojnë mbi diçka. Kemi dhe Një person, një grup, si p.sh një parti një akt deklarues, por ky ndodh në rastet e 108 Përftimi i tekstit argumentues në ligjerimin publicitar publiciteteve ku aktori kryesor është një tekstin argumentues? Sepse dekodimin konsumator duke përdorur një prodhim, ose e bindjes nga ana e përdoruesit e gjejmë edhe një prodhim i vendosur në një kontekst në ligjërimet publicitare, por dhe në ato veprimi. Kemi akt deklarues kur ky i fundit politike të cilat tregojnë një interesim i drejtohet cilësisë së prodhimit, dhe kur në të menjëhershëm të këtij lloji teksti. fillim paraqet një vlerë të këtij prodhimi e Për këtë arsye diskuri publicitar është i më pas është vetë prodhimi që shfaqet dhe domosdoshëm në zhvillimin e shoqërisë që mbivendoset në një pozitë nënshkrimi. na tregon edhe përmasat historike (Rechard Leach, 2005 : 12 ). Teksti publicitar është Ç’është argumentimi në një tekst para së gjithash një tekst argumentues që publicitar? kërkon të bindë lexuesin, duke e çuar drejt një sjellje të veçantë blerjeje. Publiciteti na Përkufizimi i termit argumentim në jep mbi të gjitha veprimet demonstruese, fjalorin Le Petit Robert është ky: Veprimi, që do të thotë propozime të lidhura arti i të argumentuarit. Një numër i caktuar me njëra tjetrën me anë të mjeteve argumentesh që kanë një qëllim finalë dhe të lidhëse (Nicola Everest –Desmedt, 2000 : njëjtin konkluzion (Le Petit Robert, 1993: 187). E quajmë demonstruese, sepse 2008). Të argumentosh do të thotë të nga demonstrimi që shikojmë arrijmë të mbrosh ose të kundërshtosh një opinion, një bindemi dhe informohemi mbi një prodhim ide apo dhe një tezë të dhënë, duke percjellë te apo shërbim të ri. dhënësi bindjen dhe besueshmërinë kundrejt Ligjërimi argumentues në publicitet asaj që përcillet. Teksti argumentues ashtu si shfaq një marrje pozicioni (një pikëpamje, dhe teksti shpjegues, informues, rregullues një gjykim, një teori), i mbajtur nga një bëjnë pjesë në kategorinë e ligjërimit (Dibra ose shumë reklamues, nga protagonistët & Varfi, 1999: 123). që marrin pjesë në publicitet, dhe që Përkufizimi i ligjërimit është pak kërkojnë të bëjnë të njohur vlefshmërinë, problematik, sepse ky është një term meritat dhe domosdoshmëritë e këtij kontroversial dhe i kontestuar, të cilit mund prodhimi apo shërbimi. Në publicitetet t’i bëhen shumë përkufizime, interpretime tona gjejmë vetëm një reklamues dhe shumë dhe përdorime. Gjuhësia e përdor termin protagonistë që mund të jenë të seksit ligjërim për të përshkruar njësitë e të folurit femër dhe mashkull, por edhe të shtresave më të mëdha se fjalia. Megjithatë ka shumë të ndryshme shoqërore. Me anë të këtyre që e konsiderojnë letërsinë si ligjërim, po marrjeve të fjalës, këta kërkojnë të bindin kështu edhe një bisedë midis dy apo më bashkëbiseduesin/marrësin, pjesëmarrës shumë persona mund të konsiderohet ose jo, i identifikueshëm apo jo është ligjërim (Matthews & Ross, 2010 : 391). gjithmonë përballë një ekrani të madh Rreth argumentimit është folur dhe shkruar televiziv, përballë një gazete, kompjuteri shumë, ajo që na intereson në studimin apo dhe duke dëgjuar radio. Mbiemri tonë është të shikojmë tekstin argumentues argumentues ngulmon në pjesëmarrjen e në brendësi të mesazhit publicitar nga një një arsyeje të strukturuar, mbi idetë për këndvështirim i brendshëm, duke e trajtuar ndërtimin, mbajtjen dhe teorin e paraqitur. tekstin e këtyre publiciteteve, por edhe nga Diskuri argumentues në publicitet vë në një këndvështrim i jashtëm, duke i parë nga lojë prodhimin apo shërbimin që i përket imazhi dhe videoja. pikëpamjes së thënies, pikëpamja që ajo Teksti argumentues raporton vënien mbron, ( prodhimi ) idetë që e mbajnë e një tipologjie tekstore para krijimit të të të lidhur ( argumentet ) dhe situatat gjitha tipologjive tekstore; Pse e studiojmë që ilustrojnë (imazhet dhe pamjet e Social Studies Vol. 15 No. 2 109 regjistruara), mënyrën e ndeshjes ( mënyrën e argumenteve janë procese semantike. e arsyetimit të përshtatura nga idetë logjike Proceset që përdorin kategori gjuhësore, ) dhe ecuritë, veçanërisht ato të përdorura në mënyrë që të prodhojnë efekte të për të bindur më lehtë dhe në mënyrë caktuara të shprehjes janë ato diskursive. efikase ( thirrje bashkëbiseduesit, ilustrimi Pikat kryesore që duhen përdorur në një me anë të shembujve, thirrje imagjinatës, tekst publicitar janë argumentet e forta ndjeshmërisë...). Më në fund, duke kërkuar dhe të ndërtuara mbi baza të vërteta dhe të të bindim një marrës, cilido qoftë ai, dhënësi besueshme. Përdoruesit janë përzgjedhësit i një argumenti përpiqet të modifikojë atë më të mëdhenj dhe kjo përzgjedhje fillon që mendon apo beson bashkëbiseduesi pikë së pari që nga ajo që paraqitet në (nuk kemi nevojë të bindim atë që mendon publicitet. Mund të kemi të bëjmë me si vetë ai). Në këtë pikë ai kundërshton një prodhim shumë të mirë, por nëse tezën e këtij bashkëfolësi të supozuar ose publiciteti i këtij prodhimi nuk është në real (ose disa ide të marra në mënyrë të nivelin e duhur, atëherë dhe shitja e tij përgjithshme), dhe ka për qëllim ta hedhë bëhet më e vështirë. Reklamuesi duhet poshtë. Diskuri argumentues publicitar t’i prek dhe t’i dijë pikat më të forta të gjendet në një lloj dialogu, i drejtpërdrejt të gjithë përdoruesve të prodhimit që po ose jo, qoftë ai midis një dërguesi dhe një reklamohet. Së pari, duhet një studim marrësi, ose midis dy tezave të thëna nga i mbi publikun, të studiohen dëshirat dhe njëjti dërgues (ose folës). kërkesat e tyre kundrejt një prodhimi të Të gjitha këto karakteristika shërbejnë caktuar, t’i gjejë pikën e dobët dhe të godas për një pikë ankorimi për të bërë analizën sa më fort me anë të publicitetit dhe ta bëjë e kritereve, dhe për të verifikuar që e kemi këtë prodhim më të shitur. kuptuar kuptimin, strukturën dhe çështjet e një argumentimi: Përdoruesi duhet të Struktura argumentuese tregojë që e ka kuptuar tezën që i është e mesazhit publicitar dhënë, që në këtë rast është prodhimi. Kjo nënkupton gjithashtu të dijë saktë se kujt i Sipas Murand (Moirand S, 1900: 145 përket ky publicitet. - 150) tekstin argumentues e gjejmë në çdo pjesë teksti që mund të shkëpusim nga Proceset e tekstit argumentues një gazetë, revistë, libër, nga një bisedë që zhvillohet midis dy a më shumë personave, Sipas Sharado (Charaudeau, 1992 : në një slogan të shkurtër dhe kudo ku kemi 814), vendosja e argumenteve konsiston të bëjmë me një gjuhë të shkruar apo të në subjektin që do të argumentohet, duke folur. Argumenti mund të jetë i plotë, por përdorur proceset që përmbajnë përbërës mund të ndodhë që të mos jetë i plotë për të ndryshëm të kësaj mënyre organizimi, një lexues apo dëgjues. Do të shikojmë se duhet të ofrojnë mjetet e komunikimit në si është ndërtuar një argument në një tekst funksion të situatës dhe të mënyrës se si një publicitar, dhe elementet që përbëjnë këtë person tjetër e percepton. Funksioni kryesor argument. Një argument është i përbërë i këtyre veprimtarive është të vlerësojnë një nga tri elementë. argumentim, me pak fjalë të tregojnë se Premisat kryesore për një argument pyetja është e justifikuar, dhe për këtë na janë pohimet që mund të jenë elementet e duhet të gjejmë prova. Proceset e ndryshme provave të cilat janë shumë të përparuara të argumentimit ndihmojnë në krijimin e para se këto të fundit të dalin në mbrojtje, të argumentit dhe për të treguar vlefshmërinë cilat mbajnë ose justifikojnë një konkluzion e tij. Proceset që mbështeten në vlerat të dhënë. Lidhjet me anë të mjeteve lidhëse 110 Përftimi i tekstit argumentues në ligjerimin publicitar apo konektorët e ndryshëm ekzistojnë midis Fazat argumentuese në një publicitet premisave kryesore dhe konkluzionit. Një konkluzion ka të bëjë me një Sipas Platinit (2002: 5) në argumentim pohim që duam të mbrojmë, të mbajmë kemi një veprimtari të arsyeshme që mbahet ose të justifikojmë. Nëse japim një pohim, çdo ditë në gjuhën e përditshme. Në duhet që me çdo kusht ta mbrojmë, duke e mënyrë të përgjithshme, të argumentosh argumentuar dhe bindur që pohimi të ngelet do të thotë t’i drejtohesh bashkëbiseduesit si i tillë dhe të mos hidhet poshtë nga pala ose telespektatorit me një argument që ai kundërshtuese. të pranojë përfundimin dhe natyrisht të Një argument fillon nga ideja e nisjes përshtasë sjelljet e tij me ato tonat. Një ose premisat, pastaj zhvillohet nga këto argument përbëhet nga një përfundim, premisa dhe ne fund është konkluzioni,i duke u ilustruar me një ose më shumë cili mban të gjitha elementet të sjella nga prova. Një argument përbëhet nga dy argumentet bazë. elementë thelbësorë që janë argumenti Kjo strukturë e argumentit e cila dhe përfundimi. Argumenti në publicitet përbëhet nga tri momente: premisat, kalon në faza të ndryshme të paraqitura si argumentet, konkluzioni ose teza mund të më poshtë. ketë forma të tjera si mëposhtë (Moirand, Në mënyrë të përgjithshme mund 1990: 145). të dallojmë në brendësi të argumentimit Premisat – teza – argumentet publicitar katër faza të rëndësishme: Antiteza – premisat- argumentet dhe Faza e parë: Rëndësia që i kushtohet kundër argumentet – konkluzioni. përdoruesit për të tërhequr vëmendjen e tij. Konkluzioni – premisat – argumentet. Faza e dytë: Kuptimi i fjalës që Gjithmonë sipas Murand, një nga transmetohet dhe premtimi që duhet elementet mund të jetë i nënkuptueshëm, mbajtur për atë që thuhet. si për shembull, premisat në argumentimin Faza e tretë: Besueshmëria që duhet të publicitar realizohen ose nga ana e të parit krijohet te përdoruesi. në një foto, ose në një video publicitare. Jo të Faza e tretë: Memorizimi nga ana e gjitha kanë të njëjtin ndërtim sintaksor apo përdoruesit. semantik. Kemi parë publicitete që fillojnë Një mesazh publicitar duhet të kalojë në mënyrë të menjëhershme me tezën përmes këtyre fazave të ndryshme për kryesore, me paraqitjen e produktit, kemi të pasur një sukses dhe kalimi përmes parë gjithashtu publicitete ku paraqitja e këtyre fazave ka një dobi të madhe si për produktit jepet vetëm në fund të tij. reklamuesin ashtu edhe për përdoruesin.
REFERENCAT
Adam Jean – Michel. 1997. Les testes types et Belluscio Giovanni, Rrokaj Shezai. 2011. Fjalor prototypes. Paris: Nathan krahasues i termave të gjuhësisë. Tiranë: Adam, J. M. and Bonhomme, M. 2005. Arbëria L’argumentation publicitaire, Rhétorique Bender – Berland Genevieve. 2000. La publicité de l’éloge et de la persuasion. Paris: Armand radiophonique: Analyse linguistique de Colin. messages publicitaires. Hamburg: Buske Akademia e Shkencave e Shqipuërisë (AKSH). Blanchout-Bousson Gabrielle. 2006. La metiere 2006. Fjalor i Gjuhës Shqipe. Tiranë: AKSH: du publicitet. Edition L’Etudiant. Instituti i Gjuhësisë dhe i Letërsisë. Cathelat, Bernard. 2001. Publicité et société. Social Studies Vol. 15 No. 2 111
Paris: Éd. Payot & Rivages. L’argumentation. France: Philosophie Et Chabrol- Miruna Radu Claud. 2008. Psychologie Langage Mardaga. de la communication et persuation, Theories Lerch Richard. 2005. Le texte argumentatif. et applications. Bruxelles: Edition De Boeck Paris : Edition Le Manuscrit. Universitaire. Lugrin Gilles. 2006. Gerericite et intertextualite Charaudeau P.1992. Grammaire du Sens et de fans le discours publicitaire de presse ecrite. l’Expression. Paris: Hachette. Gjermenai: Publications Universitaire Cossette, Claude.2001. La Publicité, déchet Europeennes. culturel. Presses de l’Université Laval. Matthews, Bob dhe Ross, Liz. 2010. Metodat e Derruau F. 2006. La Télévision. Paris: Dixit Hulumtimit, Tiranë: Center of Democratic Dibra Klodeta dhe Varfi Nonda. 1999. Gjuhësi Education. teksti. Tiranë: Shtëpia Botuese e Librit Moeschler J. 1985. Argumentation et conversation, Universitar. élément pour une analyse pragmatique du Everaert –Desmedt Nicol. 2000 Semiotique du discours. Paris: Hatier-Crédif. recit. Bruxelles: Edition De Boeck Universite. Moirand S. 1990. Une grammaire des textes et Gjata Lindita. 2012. Teksti argumentues, analizë des dialogues. Paris: Hachette. dhe përqasje në gjuhën shqipe dhe frënge. Orecchioni C Kerbrat. 1990. Les interactions Tiranë: Geer. verbales 1. Paris: Armand Colin. Guidere Mathieu; Edition De Boeck.2008. La Plantin C. 2002. Argumenter, De la langue de communication multilingue: Traduction l’argumentation au discours argumenté. commerciale et institutionnelle. Bruxelle: Paris: Centre National de Documentation Deboeck Pédagogique. Hazar Maiche, 2010. Le discours publicitaire Porcher Louis. 1976. Introduction à une algerien: la conciliation kulture, langua et sémiotique des images. Paris: Librairie discours. Doctorante, UNiversite d’Annaba. Marcel Didier. Le nouveau Petit Robert de la langua francaise Vernet, Mathieu. 2008. Les mecanismes du 2008. 2007. Paris: Sejer discours publicitaire et ses enjeux, Maroc : Léauté T. 2004. Les moyens de persuasion utilisés Faculté des lettres et ses sciences humaines dans la publicité. Paris : Central. Ain ChoK Casablanca Maroc . Lempereur Alain; 1995.Colloque de Cerisy,
ABSTRACT
It is interesting to listen, read or watch a publicity nowadays, which has a convincing prominent force and successfully achieves the goal the advertiser has set: that of the information, persuasion and memorization by the listener or readers by means of a series of powerful arguments before which the latter seems to “surrender unconditionally”. The more publicity made to a production or service, the more successful becomes the sale. The beginnings of the advertisements date earlier, but their linguistic study was done later. The main purpose of the entire advertising message is to encourage arguement during advertising broadcasts. In the years that we left behind, language studies, apart from economic studies, came following the development of information theories and the orientation of the field of study in the field of lecture, where the role of the advertiser and the way he approaches his idiom, will take on a very special importance in today’s studies of this field. For this reason, the choice of argumentative text in publicity, as a topic of study, was the first step we undertook at a time when we must accept that we are surrounded 112 Përftimi i tekstit argumentues në ligjerimin publicitar by a wide number and variety of publicities. Studies of publicities are numerous and of various types. Studies on text categories and text linguistics are always being added even to Albanian studies. In our study we have received a less studied category in Albanian, but which has wide aspects to deal with and discuss. Keywords: Discourse, argument, advertising, text, linguistics Social Studies Vol. 15 No. 2 113
GRATË DHE VAJZAT NË SHKENCË FORUM
11 shkurt 2021 në International Day of Woman and Girls in Science Dita Botërore e Grave dhe Vajzave në Shkencë
Çmimi “Elena Gjika për gratë dhe vajzat në shkencë” [Dora D’istria Award for Women and Girls in Science]
Nën drejtimin e: Monika HASANI Përgjegjëse e Departamenti i Gjuhës dhe Letërsisë, UNIVLORA Organizuar nga: Instituti Shqiptar i Sociologjisë(AIS) - Shoqata Sociologjike Shqiptare (ALBSA) COD – Center for Openness and Dialogue UNIVLORA - Departamenti i Gjuhës dhe Letërsisë UAMD - Departamenti i Sociologjisë AU - Albanian University UNIShkodra – Departamenti i Psikologjise dhe Punës Sociale
Programi: Floresha DADO - Akademia e Shkencave e Shqipërisë Eridana ÇANO - Drejtore e Përgjithshme e COD Kaliopi NASKA - Rektore e Albanian University Suzana GOLEMI - Rektore e Universitetit Luigj Gurakuqi Shkodër Irena NIKAJ - UNIKO; Presidente shoqatës Sociologjike Shqiptare (ALBSA) Armela PANAJOTI – Dekane e Fakultetit te Shkencave Humane, UNIVLORA Elsa Skenderi RAKIPLLARI - Zv.Dekane e Fakultetit Histori Filologji, UT Ermioni CEKANI – Studiuese; Botimet Polis & AIS-ALBSA Kozeta HOXHA – Radio Tirana; AIS-ALBSA Leke SOKOLI - UAMD & Instituti Shqiptar i Sociologjisë
Social Studies 2021, 2 (15): 113-122 114 Gratë dhe vajzat në shkencë
Prof. Dr. Kaliopi NASKA Shqipërisë pra nuk i mungojnë Rektore e Albanian University kontributet e grave dhe vajzave në shkencë. Ajo që merr vlera tani në evidentimin e Të nderuar themelues të këtij Forumi, tyre në shkence është pikërisht ky forum, Të nderuara pjesëmarrëse, që me kontributin tuaj të përbashkët i Ndjehem e vlerësuar dhe është një përkushtohet promovimit të tyre dhe po kënaqësi e veçantë të marr fjalën në këtë nxit studiuesit dhe profesorët, shkencëtarët Forum kushtuar Ditës Ndërkombëtare dhe politikanët të kenë në qendër të debatit të Grave dhe Vajzave në Shkencë, që përfshirjen e grave dhe vajzave në shkencë, që promovon një pikë të dobët të shoqërisë të stimulohen dhe të motivohen jo vetëm për sonë; nderimin, ndaj figurës dhe kontributit të zgjedhur të studiojnë në shkenca ekzakte të tyre në shkencë. Unë jam një si ju, i jam dhe inxhinierike, por edhe t’i zgjedhin për dedikuar shkencës së historigrafisë gjithë t’u bërë shkencëtare dhe të përfshihen dhe në jetën time, ndërthurur këtë me dëshirën për poste drejtuese: në akademi, në universitete, mësimdhënien në universitete, me dëshirën në institucione të tjera. Por që të realizohet e mirë për ta përcjellë dijen shkencore tek ky qëllim duhet të hartohen politika e brezat e rinj. projekte që synojnë zhvillimin e shkencës dhe Shqipëria është ndër ato vende që ka teknologjisë, në universitete dhe institucione kaluar disa stade zhvillimi, edhe lidhur me të kërkimit shkencor dhe në qendër të tyre figurën e gruas në shkencë. Edhe pse një vend të planifikohet rritja e pjesëmarrjes dhe rolit i vogël, nuk mund të themi se ne nuk kemi të grave e vajzave në shkencë. modele të mira që trashëgojmë në dedikimin Shqipëria është ndër ato vende ku e tyre ndaj shkencës. Ndër to mund të vajzat edhe pse spikasin më shumë në përmend disa të njohura ndërkombëtarisht, mësime (ky është një realitet që besoj si Elena Lukrecia Peshkopia – e para femër gjithsecila prej nesh e njeh mirë) nuk ia në botë që ka marrë një doktoraturë në dalin gjithmonë të tregojnë vlerat e tyre në filozofi në Universitetin e Padovës në shoqëri. Barazia gjinore por dhe fuqizimi i vitin 1678; Elena Gjika të cilën edhe ky grave dhe vajzave do të japë një kontribut forum e nderon si shkrimtare, publicistë e thelbësor në zhvillimin ekonomik të vendit, mendimtare përparimtare të fillim shekullit dhe për këtë kërkohet mbështetje me norma 19; biologen Sabiha Kasimati - shkencëtare ligjore të veçanta për statusin e grave dhe e parë për gjallesat e ujërave e laureuar në vajzave, tërheqjen dhe pjesëmarrjen e tyre në Itali; studiuesen Nermin Vlora Falaski apo arsim, trajnime në shkencë dhe teknologji, kozmologen shqiptaro-amerikane Laura duke realizuar promovimin dhe punësimin Mersini Hughton etj., etj. në fusha të ndryshme në arsimin e lartë, Do të më duhej të rreshtoja edhe institutet studimore dhe qendra kërkimore disa qindra gra, të cilat veprimtarinë e tyre shkencore në terren. kërkimore shkencore e kanë në Shqipëri, Unë e kam konsideruar si sfidë timen por që nuk i promovon kush, derisa roli i promovimin dhe krijimin e klimës pozitive tyre spikat në kohë krizash. I tillë është rasti dhe dashamirëse ndaj të gjitha vajzave i studiueses inxhiniere e ndërtimit, prof. dr. e grave, që i shoh dhe i konstatoj të Luljeta Bozo që u bë e njohur me ekspertizën angazhuara e të dashura me dijen shkencore e saj shkencore në qetësimin e shumë njerëzve dhe besoj që këto vlera, duhet të përcillen pas tërmetit katastrofik të 26 Nëntorit 2019. sado në mënyrë modeste në ambientet Ajo ishte ndër të paktët njerëz që shpjegonte e punës ku drejtojmë. Kështu mund qartë se çfarë kishte ndodhur dhe po ndodhte të them sot para jush se në Albanian me ndërtimet në Shqipëri. University institucioni që unë drejtoj, kemi Social Studies Vol. 15 No. 2 115 programe universitare mësimore-shkencore rolin në shkencë, sikundër edhe në fusha të të akredituara të një niveli të përparuar e tjera, ka nevojë që të shprishet mendimi bashkëkohor teorik, metodik e praktik, të se ato nuk janë aq të zonja sa burrat. Kjo cilat synojnë të përgatisin profesionalisht vihet re sidomos në disa fusha të shkencës specialistë të lartë në fushat juridike, të siç janë ato inxhinierike, kompjuterike etj. shkencave politike-administrative, edukimit, Ne duhet të punojmë për të shprishur këtë psikologjisë, teknologjisë së informacionit, mendësi. Para një viti, për shembull, në inxhinierive, biznesit, shkencave mjekësore, një kurs të inxhinierisë kishim vetëm një studimeve profesionale dy vjeçare, duke i vajzë studente gjë që më tregon shumë për përgatitur të diplomuarit drejt një tregu të trashëgimin e një mendësie mashkullore punës konkurrues me kërkesat dhe nevojat në këtë sferë, prandaj qeveritë duhet të e shoqërisë në ndryshim dhe zhvillim, investojnë për gratë dhe vajzat në shkencë, duke u përpjekur për një edukim cilësor që për rritje gjithëpërfshirëse në Agjendën mund ta na ndihmojë edhe në një barazi Kombëtare, Rajonale dhe Ndërkombëtare të vërtetë gjinore, por dhe më të avancuar. të Zhvillimit, duke përfshirë infrastrukturat Çdo vajzë dhe grua, kur ka punuar me përkatëse dhe qendrat e reja kërkimore, për pasion dhe përkushtim, ka treguar një nivel të nxitur kërkimin dhe zhvillimin shkencor. shumë të lartë profesional, në shumë fusha Ne e dimë se për një grua është të shkencës dhe të teknologjisë dhe tashmë gjithmonë më e vështirë. Që një grua t’ia ato ndjehen të vlerësuara sepse kanë një dalë të ravijëzohet në shkencë ajo duhet të forum që organizon festimin e ditës së tyre rregullojë raportin dedikim familje- dedikim ndërkombëtare në të cilën motivohen dhe shkencë, raport që mund të rregullohet në nxiten për studime. Është e vërtetë se shkenca kuadrin e një shoqërie që e kupton dhe e kërkon njerëz të aftë, nuk njeh gjini dhe ka pranon këtë angazhim, të një familjeje që e nevojë dhe për gratë dhe vajzat. kupton e pranon dhe e nxit këtë angazhim. Aktualisht, në Albanian University, 59 Ja pse unë e ndjej si pedagoge detyrë për qind e studentëve janë vajza. Ajo që do të parësore të punoj për mendjehapësinë e doja të veçoja si të dhënë është edhe raporti studentëve, si drejtuese të nxis çdo zonjë i doktoraturave të mbrojtura në Albanian e vajzë që ka vendosur t’i përkushtohet University; ku 80 për qind e të doktorantëve shkencës e të sfidojë mendësitë, dhe të mos kanë qenë zonja, gra dhe vajza. Në Albanian heqë dorë nga frymëzimi për të dhënë dhe University ka një rritje të rolit të grave dhe për t’ia dalë, nisur gjithmonë nga besimi se vajzave si në postet drejtuese, akademike mund të ndikojmë në shoqëri nëpërmjet apo administrative. Në nivel personeli modeleve që ofrojmë. akademik në Albanian University nga 329 gjithsej, 208 prej tyre janë gra dhe vajza, që do të thotë 63 për qind. Në nivel drejtues Prof. Dr. Suzana GOLEMI akademik, nga 16 drejtues akademikë, 13 Rektore, Universiteti Luigj Gurakuqi, Shkodër janë zonja dhe vajza (pra 81 për qind), duke përfshirë edhe Rektorin e këtij universiteti, Të nderuara kolege e pjesëmarrëse, që është gjithashtu zonjë. Ndërsa nga Ndihem e nderuar të jem sot pjesë personeli administrativ 74 për qind janë e këtij forumi dhe të përshëndes në emër zonja dhe vajza, madje të gjithë drejtuesit të universitetit që unë drejtoj. Në Ditën administrativë janë zonja dhe vajza. Ndërkombëtare të Grave dhe Vajzave në Të nderuara pjesëmarrëse, gratë dhe Shkencë, më shumë se kurdo, ne ndjejmë vajzat janë fisnike dhe të zonjat sikundër edhe forcën dhe vitalitetin e gruas intelektuale. burrat. Por që të marrin vlerësimin e tyre për Gratë japin një kontribut të veçantë në të 116 Gratë dhe vajzat në shkencë gjithë jetën politike, ekonomike e sociale shkencor, sidomos për ciklin e dytë e të tretë tëvendit. Por ato kontribuuojnë në mënyrë të studimit. veçanërisht të spikatur në institucionet tona Pjesëmarrja e gjerë në projekte shkencore, të mësimdhënies dhe të kërkimit. botime, në konferenca e kongrese shkencore Ne e ndjejmë veten të privilegjuara etj., janë një tjetër tregues i përkushtimit që punojmë në fushën e edukimit, por intelektual, devocionit dhe seriozitetit të akoma më të privilegjuara e shohim veten grave dhe vajzave në fushën e shkencës dhe si kontribuese në fushën e shkencës, të kërkimit. Gjithashtu edhe në vendimmarrjet kërkimit dhe inovacionit. Duke lënë mënjanë në Universitetin e Shkodrës, gratë intelektuale modestinë, mund të themi se gjithnjë e më kanë ndikimin e tyre të madhe sepse 55% shumë gratë intelektuale shqiptare po bëhen senatit akademik përbëhet nga gratë. një zë i fuqishëm në kërkim, një mendje e Me gjithë arritjet mendojme se ditë për fuqishme në inovacion e shkencë. Gjithashtu ditë kemi më shumë për të bërë në drejtim mund tu them se e ndjej veten tërësisht të të përfshirjes së pedagogeve të reja gra e lumtur që drejtoj si e para Rektore - grua një vajza në kërkimin shkencor. Do të synojmë institucion arsimor dhe kërkimor me shumë të përfshijmë planet e barazisë gjinore në zë dhe emër në të gjithë Rajonin verior, siç dokumetet strategjike si dhe në të gjitha është Shkodra. planet e zhvillimit të fakulteteve tona. Kjo Madje për Universitetin e Shkodrës jo vetëm që do të përmbushë detyrimet statistikat flasin për arritje të shumë ligjore, por njëkohësisht do ti shërbejë treguesve të barazisë gjinore. Duke filluar arritjes së objektivave të kapitujve përkatës që nga drejtimi: Rektori, Zëvendës rektori për aderimin në BE. dhe administratori - të gjitha janë gra. Nga Masat e reja që po ndërmerren nga gjashtë fakultete, dy prej tyre drejtohen nga EU edhe në fushën e kërkimit dhe të dekane gra. Njëra nga dy qendrat kërkimore inovacionit janë shpresëdhënëse për të na drejtohet nga një grua. Mbi 65 për qind e inkurajuar jo vetëm në drejtim të politikave departamenteve drejtohen nga gra (15 nga të punësimit, por edhe të mbështetjes së 23 departamente gjithsej). projekteve kërkimore të udhëhequra nga Kjo flet, nga njëra anë, për arritjet e tyre kërkuese gra. Mendojmë se gjithmonë individuale, për vetëmohim dhe realizim duhet të synohet gjetja e instrumenteve të aspiratash në fitimin e gradave shkencore e duhur për mbështetjen e shumëanshme të titujve akademik. Nga ana tjetër, kjo lidhet me kërkueseve femra në departamentet dhe mundësitë që janë krijuar në Universitetin e qendrat tona kërkimore-shkencore. Ne Shkodrës për drejtim e kërkim. kemi parasysh eksperincat shumë të mira Personeli akademik ka këtë përbërje të qeversisë sonë si dhe të parlamentit gjinore: ndër 12 profesorë, 7 janë gra (pra shqiptar për përfshirjen e grave në politikë- 60 për qind); nga 37 profesorë të associuar, bërje, funksionimit të Aleancave të grave 29 prej tyre janë gra (pra 78,3 për qind); nga në politikë dhe në jetën sociale të vendit, 83 doktorë shkencash, 62 janë gjithashtu gra aktivitete të cilat me së shumti po e tregojnë (pra 74 për qind). forcën dhe vitalitetin e grave intelektuale e Theksojmë gjithashtu, edhe kontributin shkencëtare në jetën e vendit. Këto praktika e vlefshëm të të gjithë pjesës tjetër, gra të mira dhe politika të ndjeshme do jenë një -pedagoge, intelektuale që angazhohen orientim për institucionet tona akademike jo përditë në fushën e kërkimit qoftë për vetëm për nxitjen, por edhe për mbështetjen dhënien e njohurive bashkëkohore shkencore e pedagogeve femra për fitimin në vijim të dhe inovative gjatë mësimdhënies ashtu titujve e gradave shkencore. edhe për udhëheqjen e temave të kërkimit Përfshirja e planeve të barazisë gjinore Social Studies Vol. 15 No. 2 117 si dhe e buxhetimit me pjesëmarrje edhe bërë kontributi i tyre vetanak shkencor. për kërkimin shkencor e inovacionin në Te ne, sfida më e madhe e grave e Universitetin e Shkodrës, mendojmë se do vajzave të shumë brezave ka qenë shkollimi të jetë një realitet jo i largët... e arsimimi. Njëra nga gjyshet e mia, ende Ju falenderoj dhe ju uroj shumë sukses sot, në moshën 85-vjeçare, ankohet pse nuk në karrieren tuaj të shkëlqyer! e çuan në shkollë “që të bëhej doktoreshë”; gjyshja tjetër, 79-vjeçare, tregon gjithë pasion se si shkoi me 1001 përpjekje të Dr. Elsa Skënderi Rakipllari ndiqte një kurs infermierie, duke e lënë Zëvendës Dekane e Fakultetit vajzën disamuajshe dhe 3 djemtë e vegjël Histori-Filologji, Universitet i Tiranës në shtëpi, dhe ishte kaq e lumtur për një fat të tillë, sa studioi zellshëm e i mori të gjitha “Dy fjalë për gratë dhe vajzat shqiptare provimet dhjeta. Ende sot i mban mend në shkencë” një për një ç’ka mësuar për sëmundjet dhe Sot, në Ditën Ndërkombëtare të kurimin e tyre në atë kurs. grave dhe vajzave në Shkencë, ne në Ime më, e mbylli shkollën e lartë, pasi i Shqipëri, nuk mund të bëjmë pa nderuar kishte lindur tre fëmijë; unë e fillova punën dhe përkujtuar gjithë përshpirtje dy ikona të si pedagoge në fakultet, sapo isha bërë me mëdha të shkencës dhe kulturës shqiptare: djalë. Çdo 2-3 orë tim bir ma sillnin në shkrimtarja e etnologia Musine Kokalari një kafene aty pranë, që t’i jepja gji. Secila dhe shkencëtarja Sabiha Kasimati. Fotot e prej nesh e ka fort të qartë se sfidat e grave të dyjave qëndrojnë varur në murin e zyrës shqiptare në botën akademike ose në shkencë sime; e para me shikimin e paepur dhe nuk janë kryekëput të pangjashme me sfidat, demaskues të një gruaje idealplotë në sallën që ka çdo grua e vajzë shqiptare në Shqipëri e gjyqit, e mbramja me sqimën e hijeshinë dhe në trojet shqiptare jashtë kufijve. Neve, rrezatuese të një gruaje të mençur. Të dyja po ashtu, na duhet të përballemi me ata që gra të përndjekura e të çuara përdhunshëm hedhin dyshime mbi aftësitë intelektuale të drejt fundit të jetës së tyre nga regjimi grave, me vërejtje ndonjëherë për shumë diktatorial. Të dyja, dy personalitete që po ekzibicionizëm, me paragjykime e stereotipe të ishin lënë të jetonin të lira, do ta kishin gjinore. Secila prej nesh, të paktën një herë çuar në nivele më të epërme mendimin tonë duhet ta ketë provuar t’i thonë: “Po mirë, shkencor e kulturor. Emri dhe vepra e tyre ti merre pak më ngadalë, se je vajzë/grua!” qoftë e paharruar dhe e përjetshme! Megjithatë, të gjitha ne e kemi bukur Në shtjellat e historisë së qytetërimit të rëndë peshën e përgjegjësisë, për t’ua çelë modern, gratë dhe vajzat kanë hasur pak rrugën e dijes dhe të shkencës të tjerave si a shumë të njëjtat vështirësi për ta çelur ne, për ta çuar përpara institucionin ku a ndjekur një udhë të tyren në shkencë. punojmë, vendin të cilit i shërbejmë. Gjithmonë do të ketë qenë një zë kritik, Në një pjesë të botuar në vitin 1909 që t’iu kujtonte se kapaciteti i tyre duhej në Revistën “Diturija” të Lumo Skëndos, të përqendrohej te mëmësia, se sprovat titulluar “Letër sime mbese”, mes rreshtave intelektuale ishin bërë për burrat. Por shkruhet: aq sa ka pasur zëra kritikë e dyshues për aftësitë e grave, ka pasur, për fatin e mirë “Në qoftë se burrit i duhet dituria që të të qytetërimit, edhe gra e vajza që falë punojë dhe të fitojë, edhe gruas’ i duhet këmbënguljes dhe talentit kanë lënë gjurmët dituria që të jetojë më mire, që të shikojë e tyre të mëvetësishme në shkencë, duke i më mire shtëpinë dhe fëmijën. Më duket shuar edhe ato zëra kritikë, me bujën që ka se puna dhe detyr’ e gruas nuk është m’e 118 Gratë dhe vajzat në shkencë
pakë dhe m’e vogël se ajo e burrit, mbase Secila prej tyre është frymëzim dhe dhe gruaja ka detyra më të shuma dhe më model që duhet nderuar, secila prej tyre ka të ndyshme, dhe çdo punë bëhet më mirë një atribut a arritje, që ma kujton Musinenë dhe më lehtë kur ay q’e bën ka një dituri. Ta e Sabihanë! Ne, si gra dhe vajza në shkencë dish mire se një grua e ditur është m’e mire kemi për të jetësuar jo vetëm testamentin e zonjë shtëpije dhe i rrit më mire djemtë.“ tyre etik, jetësor e shkencor, por kemi për (Letër sime mbese). t’i zgjatur dorën gjithsecilës, që do të bëjë hapa para. Arritja e secilës prej nesh do të Një shekull më vonë, mentaliteti për ishte, me fjalët e nobelistes së e ekonomisë përgjegjësitë e gruas ka ndryshuar, duke (në vitin 2019), Esther Duflo, “frymëzim mos u përqendruar vetëm te suaza e ngushtë për shumë e shumë gra të tjera që të vijojnë familjare, por duke mëtuar të shkohet edhe punën dhe për shumë burra që t’iu japin atyre te role më të gjera sociale, por aspirata për respektin e merituar si çdo qenieje njerëzore”. dituri mbetet po njësoj. Por a është e lehtë të merresh me shkencë sot, sidomos në kontekstin e vendit Kozeta HOXHA - gazetare, tonë? Ne, e dimë që jo. Mbetet nga ato punë studiuese, kulturologe që njerëzit i bëjnë vetëm pse i kanë fort Radio Tirana; Instituti Shqiptar i Sociologjisë përzemër, sepse në kontekstin kur shkenca nuk financohet, kur kërkimi shkencor nuk “Të jesh grua, në shkencë” subvencionohet, kur bibliotekat e facilitetet Më vjen shumë mirë që tema e këtij për hulumtim i kemi ende modeste dhe forumi janë pikërisht gratë në shkencë. kur shtuar këtyre sidoqoftë, i përkasim Më pëlqeu shumë thënia e Drejtores së një tradite dhe një konteksti shoqëror ku Përgjithshëm i Organizatës së Kombeve të shumëçka mbetet ende për t’u bërë në Bashkuara për Arsim, Shkencë dhe Kulturë pikëpamje të mundësive të barabarta dhe - UNESCO, Irina Bokova: mosdiskiminimit gjinor, për t’u marrë me shkencë grave dhe vajzave iu duhet thuajse e “Bota ka nevojë për shkencë dhe shkencë njëjta gjë me atë që shkrimtarja e mirënjohur ka nevojë për gratë. Njerëzimi nuk mund Virginia Woolf, shprehej se iu duhej grave të injorojë gjysmën e gjenisë së tij krijuese që do të shkruanin: “Një shumë të hollash dhe - gratë.“ një dhomë më vete”. Pavarësisht kësaj, unë punoj me gra Të mendosh që kombet e bashkuara që janë frymëzim për arritjet akademike, vetëm ne vitin 2015 kanë vendosur se me gra që synojnë të aftësohen për ta rritur duhet të ketë një ditë të veçantë për gratë veten dhe për t’i shërbyer, pse jo, kauzës së në shkencë (!). Shkenca është konsideruar vajzave dhe grave në shkencë, me gra që historikisht, në mbarë botën, si ‘bastion’ i kanë kuptuar se vetëm përmes angazhimit meshkujve. Ndërkohë që gratë kanë dhënë intelektual mund të bëjnë diçka për të kontributin e tyre të padiskutueshëm për përmirësuar gjendjen e grave dhe vajzave të shkencën, por për rolin e tyre në këtë drejtim mbarë shoqërisë sonë. Unë njoh kolege në është folur pak dhe, për më tepër, shumë poste drejtuese që i qëndrojnë me dinjitet e shpesh meritën për punën e tyre e kanë përkushtim postit të kam. Unë njoh student, grabitur sërish meshkujt. që shkëlqejnë që në fillime të studimeve të Ndaj një Ditë e tillë siç është Dita tyre universitare e që sot janë në universitetet Botërore e Grave dhe Vajzave në Shkencë më të mira europiane, duke ia shtuar është mjaft domethënëse dhe e rëndësishme. kapacitetet mendimit tonë shkencor. Historitë e grave ne shkence janë nga me Social Studies Vol. 15 No. 2 119 befasueset. Pengesat qe kane hasur janë nder viteve të fundit, ku flitej me shifra: numri e më te parrokshmet nga truri ynë, qe nga studenteve është rritur shumë, madje është pengesat në arsimim dhe në mundësitë për më i madh se ai i studentëve djem. Po kështu, të punuar. Gjithsesi pavarësisht gjithë sfidave edhe numri i femrave pedagoge është më me të cilat janë përballur, sërish gratë kane i madhe se ai i pedagogëve meshkuj. Kur shkëlqyer edhe në shkencë. vinte puna tek kërkimi shkencor, ky raport Këtë vit, Dita Ndërkombëtare e Grave ndryshon sërish në favor të burrave. dhe Vajzave në Shkencë shënohet me debate Unë mendoj se kjo nuk flet për mungesë dhe diskutime për rolin e grave në luftimin potencialesh, apo kapacitetesh. Besoj se nuk e pandemisë së koronavirusit. Sipas KB-së, flet as për probleme në barazinë gjinore. shpërthimi i pandemisë së COVID-19 ka Kjo flet për atë pjesën e familjes, që gruaja shpërfaqur rolin e rëndësishëm të grave në Shqipëri vijon ta mbaje me fort, me studiuese në faza të ndryshme të luftës një angazhim shumë më të madh se burri. kundër kësaj sëmundjeje. Ozlem Tureci, Është ajo pyetje, qe përgjithësisht ua bëj të bashkëthemeluese dhe zyrtare kryesore ftuarave në emisionin “Jam Grua”: si arrini mjekësore e BioNTech është edhe shefe te ruani balancën midis jetës profesionale mjekësore në kompaninë BioNTech. Ajo ka dhe asaj private. udhëhequr punimet për vaksinën e parë të Aq e vërtete është kjo sa, në institucione miratuar kundër koronavirusit në Shtetet të shteteve perëndimore ka edhe stimuj e Bashkuara, Britani dhe vendet tjera. Pra të veçantë për vajzat. Në Universitetin e kontributi i grave në shkencë edhe në ketë Achenit në Gjermani – një ndër universitetet kohe pandemie është sfidues. ekselente në fushën e informatikës, ofrohen Megjithëkëtë, unë doja të ndalesha kushte lehtësuese për vajzat, vetëm që ato të vetëm tek një argument: nuk është e lehte studionin për master në këto degë. te jesh grua ne shkence. Kam pasur rastin, Ndaj, t’i kushtosh një Dite Botërore në emisione të Radio Tiranës të ndalem gruas në shkencë është pak. Gratë tek këto personazhe, ndër vite. Ndërsa beja në shkencë janë vërtet heroina. Ato një cikël “Drite e Diturisë”, vite më parë, sakrifikojnë shumëçka nga jetët e tyre për te isha gjithnjë në kërkim të personaliteteve bërë shkencë. Nuk mund të bësh shkencë, të spikatura të arsimit dhe shkencës. E sikurse bën punën e përditshme. Shkenca ndërsa figura te tilla burra ishte shumë më e do fokusim total, do kohe pafund, tërheqje lehtë t’i evidentoje dhe t’i bëje protagonist nga veprimtaria e përditshme individuale të emisionit, gratë dhe vajzat në shkencë dhe nga ajo sociale. E pyeta rreth kësaj ishin shume më të pakta në numër. Këtë çështjeje një te ftuarën time në emision, një gjë e vura re në ketë kohë pandemie, sepse mësuese në një nga gjimnazet e Tiranës, që kërkoja te tilla figura t’i përshtatja për tek sapo kishte mbrojtur doktoraturen. Si ia emisioni im aktual “Jam Grua”. Dhe ato dole, i thashë, aq më shumë që një mësuese janë shume pak. Do te veçoja këtu Sabiha gjimnazi ka ngarkesë javore në shkollë dhe Kasimatin, për shembull, e para grua jashtë saj? Dhe më tha: “Kam sakrifikuar shkencëtare në Shqipëri, apo Safete Juken, shumë. Ndërsa shoqet e mija dilnin çdo doktoruar në Sorbone te Parisit etj. fundjave, unë jo, asnjëherë. Me fundjava Pra i gjen gratë dhe vajzat të spikasin të tera, për vite, unë nuk kam lëvizur nga në shumë fusha, por më pak në shkencë. shtëpia. Kjo vetëm për një doktoraturë. Dhe kur janë, në përgjithësi janë gra që Po për një jetë akademike, në një kërkim kanë sakrifikuar shume në jetën e tyre për te mirëfillte shkencor?” shkencën. Flas për në ato vite, por sot Ja çdo të thotë të jesh grua në shkencë! është disi ndryshe. Po lexoja një studim të 120 Gratë dhe vajzat në shkencë
Prof. Dr. Lekë SOKOLI mbi arsimin po bëhen për formën, UAMD; Drejtor i Institutit Shqiptar të Sociologjisë formatin, didaktikën, burokracinë (dokumentacionin), provimin (sidomos “Gratë dhe vajzat në shkencë: arritje, maturën shtetërore), notën mesatare (që risi dhe sfida. Çmimi Elena Gjika” vendos gjithçka), kompetencat. Një shkollë Përshëndetje të gjithave, faleminderit e orientuar nga vlerat, kjo është e para. Një që iu përgjigjët ftesës për të marrë pjesë në shkollë që të përgatisë për tregun e punës, këtë forum dhe Gëzuar Ditën Botërore të por shumë më tepër se kaq: që të përgatit Grave dhe Vajzave në Shkencë! për vetë jetën. Shoqëria e dijes, që po Vite më parë unë dhe disa kolege, vjen, kërkon që sot: ta shpallim arsimin si studiuese të angazhuara në organizatat prioritet kombëtar të shqiptarëve. gjinore, realizuam studimin “Pjesëmarrja Por një risi pozitive është, sipas meje, dhe cilësia e demokracisë në Shqipëri; një fakti që gratë dhe vajzat dominojnë. Nga këndvështrim gjinor” (Representation and sistemi para universitar, deri në fakultetet e the Quality of Democracy in Albania; a edukimit e ato të shkencave sociale. Lidhur gender perspective). Konstatuam se hendeku me angazhimin e tyre në shkencë, po sjell dy- i pjesëmarrjes dhe përfaqësimit gjinor tre fakte nga veprimtaria e institucioneve që ishte shumë i madh. Në sferën publike unë drejtoj, Instituti Shqiptar i Sociologjisë (përgjithësisht), në politikë, në sferën e - Shoqata Sociologjike Shqiptare dhe revista sipërmarrjes, kudo. Po sjellim vetëm një “Studime Sociale”. Për të matur ‘kontributin shembull. Në Këshillin e Qarkut të Elbasanit gjinor’ (nëse mund të shprehem kështu), ka me 52 anëtarë, nuk kishte asnjë grua. një rrugë të thjeshtë: duhet ‘matur’ numri Ne sugjeruam, debatuam, hartuam një i anëtarëve, pjesëmarrësve në aktivitetet “Kod gjinor” (sipas modelit skandinav), shkencore, apo botimet shkencore të organizuam një cikël forumesh gjinore, bëmë realizuara nga gratë dhe vajzat. Mbi 65 për ballafaqime me vendimmarrës, me ligjvënësit qind e anëtarëve dhe pjesëmarrësve në serinë tanë etj. Ndihmuam, gjithsesi. Nga ajo kohë e konferencave vjetore ndërkombëtare janë kanë kaluar vetëm 15 vjet. Dhe, duke gjykuar gra dhe vajza. Po kështu, nga 651 artikuj të në tërësi, shumë gjëra kanë ndryshuar. Por botuar në revistën “Studime Sociale” (në 52 hendeku vazhdon, gjithsesi. Siç vazhdojnë numra të botuar deri tani), 468 prej tyre (mbi edhe përpjekjet për ngushtimin e tij. 70 për qind) janë realizuar nga gra dhe vajza. Sidoqoftë ka një hapësire të sferës Por, sigurisht, gratë dhe vajzat e publike, apo të shoqërisë shqiptare, ku angazhuara në shkencë nuk janë të kënaqura. gratë dhe vajzat kanë arritur të dominojnë, Ato nuk ka se si të jenë të kënaqura. të paktën në numër. Ato dominojnë në (1) Shqipëria nuk është Izraeli, Koreja e Jugut arsim dhe (2) në kërkimin shkencor, sidomos apo ndonjë shtet tjetër në të cilët 4, 5, apo në shkencat sociale e humane, por jo vetëm. edhe 6 për qind e GDP shkon për kërkimin Kjo nuk është pak. Nëse do hartojmë shkencor. Tajvani, për shembull, një nga listën e profesioneve më me ndikim në katër “Dragonjtë e Azisë” ka Ministri të shoqëri, i pari profesion është ai i mësuesit, Shkencës (të veçantë). Dhe, Instituti siç tregojnë sondazhet globale: dyzet vite në Sociologjisë i Tajvanit merr rreth 10 për krye të një klase me 30 nxënës, janë 1200 qind të buxhetit vjetor të asaj ministrie. nxënës. Dhe, nëse ka një vend ku duhet të nisë Shqipëria, përkundrazi, fjalën shkencë nuk e misioni për një botë (edhe shqiptare) më të mirë, ka më në emërtimin e asnjë ministrie. Madje, ky vend është klasa e shkollës. as në ndonjërën nga nëntë drejtoritë brenda Por, nuk mund të lë pa thënë diçka që ministrisë që mbulon shkencën (?!). Pra, më shqetëson. Thuajse të gjitha debatet gratë dhe vajzat shqiptare shquhen, për aq sa Social Studies Vol. 15 No. 2 121 shquhen - falë vullnetarizmit të tyre akademik. shekullin XIX, shqiptare për nga origjina, Ndaj duhet t’u jemi dyfish mirënjohës. Ndaj, shumë e kulturuar, njohëse e shumë gjuhëve në shenjë mirënjohjeje, në Ditën Botërore të huaja, me ndihmesë jo vetëm në shkencë, të Grave dhe Vajzave në Shkencë, çdonjëra por edhe në kulturë, në çështjen kombëtare, nga ju do të meritonte një çmim. Por, në me një kontribut aq të spikatur, sa Naim pamundësi, na duhet të përzgjedhim. Frashëri ngjeu penën e vet të mrekullueshme Komisioni i Vlerësimit të Kontributeve dhe shkroi: Akademike (një strukturë e krijuar rreth 15 vjet më parë me studiues nga Shqipëria, Elena Gjika nga Përmeti Kosova, Maqedonia e Veriut dhe Diaspora) Ish në dituri si deti ... ka krijuar një çmim të përvitshëm për gratë dhe vajzat në shkencë. Ai mban emrin e një Kur shkruhet për historinë e sociologjisë, ikone, të një gruaje të madhe. Të një gruaja të zakonisht përmenden Ogyst Konti (Auguste madhe të kulturës shqiptare dhe europiane, Comté), Herbert Spencer, Karl Marx, Emile të shkencës shqiptare dhe europiane, të luftës Durkheim, Max Weber, George Simmel, për emancipimin e shoqërisë – e cila shprehet George Herbert Mead, por pak përmenden para së gjithash me shkallën e emancipimit të Harriet Martineau, Ida Wells-Barnett, Anna grave dhe vajzave: “Çmimin Elena Gjika për Julia Cooper, Charlotte Perkins Gilman, etj gratë dhe vajzat në shkencë” [Dora D’istria gra të shquara të mendimit sociologjik, të Award for Women and Girls in Science]. krijimit dhe zhvillimit të tij. Më lejoni të shpall fituesen: Në mënyrë të ngjashme, edhe kur flasim për arritjet e mëdha në fushën e Komisioni i Vlerësimit të Kontributeve mendimit shqiptar, pak flitet për gratë e Akademike të AIS-ALBSA, i jep studiueses shquara të tij, midis të cilave shkëlqen me Olimbi VELAJ “Çmimin Elena Gjika për atë ndriçim që zonja Anne Louise Germaine gratë dhe vajzat në shkencë” [Dora D’istria de Staël-Holstein, Madame de Staël kishte Award for Women and Girls in Science], për shoqërinë franceze, në mos më tepër, për monografinë “Balada – nga oraliteti në kontesha Elena Gjika, e njohur me ermin e letërsi” (një vështrim i baladës shqiptare në artit, Dora d’Istria. kontekst ndërballkanik). Elena Gjika, lindur në vitin 1828 sipas më shumë burimeve. Sepse të dhënat që Suksese fitueses së parë të këtij çmimi. shënohen për vitin, muajin dhe ditën, nuk Urimet më të mira për çdonjërën nga ju, për të përkojnë, disa japin 1929, disa 1928, disa gjitha gratë dhe vajzat shqiptare në shkencë...! janarin, disa shkurtin, dhe u largua nga jeta në vitin 1888, si bien dakord burimet, në 17 nëntor, në Firence, në kryeqytetin kulturor Prof. Asoc. Dr. Irena Nikaj të Rilindjes Italiane. Burime dhe vepra, Universiteti “Fan S. Noli” Korçë përkundër njohjes si princeshë, për shkak të martesës me një princ rus, e kanë emëruar Dora d’Istria (Elena Gjika) - dijetarja me titullin e fisnikërisë “konteshë”- Die e shquar shqiptare përmes veprave Gräfin (gjerm). Autorë të ndryshëm, në “Pa rilindje shpirtërore kohë të ndryshme, janë marrë me veprën e nuk ka rilindje kombëtare” Elena Gjikës, si mund të përmendim Naim Elena Gjika Frashëri, Sami Frashëri, Emanuel Artom, Richard Cortambert, Jeronim de Rada, Vehbi Me këtë punim synoj të paraqes Bala, etj, ashtu si meritoi vlerësime të larta karakteristikat e një gruaje të shkencës, në në Rumani, Greqi, Itali, Gjermani të cilat 122 Gratë dhe vajzat në shkencë dëshmojnë personalitetin e padyshimtë, të të saj me vendin e origjinës, si atdheun e merituar me vepra e merita të veçanta të saj. dytë të saj. Disa nga këto vlerësime janë: mori si e para grua dekoratën “Bene Merenti” Së fundi, po rendisim një bibliografi për nga mbreti Carol I i Rumanisë për ‘merita Elena Gjikën: të shquara letrare”, u shpall nga Dhoma D’ Istria, D. 1855. La vie monastique dans e Deputetëve “qytetare nderi e Athinës”, l’église orientale, Paris: Cherbuliez. thuhej se ishte me zë ëngjëlli dhe një D’ Istria, D. 1856. Die deutsche Schweiz, Land, enciklopedi e gjallë, me ndriçimin e gjeniut, Volk und Geschichte. Zürich: 1860 (1 dhe mbi të gjitha vlerësohej si mendimtare. Aufl. 1856, 3 Bde.). Në shtëpinë ku mbylli sytë në Firence, u D’ Istria, D. 1857. Die deutsche Schweiz und vendos një pllakë ku shkruhej: Shqiptare die Besteigung des Mönchs, von der Gräfin nga origjina, e lindur rumune, u birësua Dora D’istria. si fiorentine, ajo arriti fisnikërinë dhe D’ Istria, D. 1859. Les femmes en Orient, 1: madhështinë për shkak të meritave vetjake, La Peninsule orientale. Zurich: Meyer për virtytet e ralla të zemrës dhe talentit, nën et Zeller. emrin evropian Dora d’Istria(“Of Albanian D’ Istria, D. 1860. Les femmes en Orient 2: La origin, Romanian by birth, Florentine by Russie. Zurich: Meyer et Zeller. adoption, she reached nobility and glory D’ Istria, D. 1861. Une rencontre de voyage, through her own merits, for select virtues Souvenirs de la Suisse ital. Paris:. of heart and talent, under the European D’ Istria, D. 1863. Excursions en Roumélie et name of Dora d’Istria”). Pllaka nuk gjendet en Morée, Zürich & Paris, 1863 (2 Bde.). më, në vendin që u vendos, për shkak se u D’ Istria, D. 1865. Des femmes par une shkatërrua gjatë bombardimeve të Luftës feme, Paris; Leipzig [usw.]: Lacroix & II Botërore. Verboeckhoven. Elena Gjika kur merret me çështjen D’ Istria, D. 1873. Gli Albanesi in Rumenia; kombëtarë, shkruan se meqë bashkatdhetarët Storia dei principi Ghika nei secoli XVII, e Skënderbeut janë pellazgë, ata nuk duhet të XVIII et XIX. Traduzione dal francese harrojnë se familjes së ndritur pellazge i është di B(artolomeo) Cecchetti. Firenze: Tip. dashur ta mbrojë vendin e të parëve të saj, jo editr. dell’Associazione vetëm nga sulltanët, por edhe nga pushtuesit D’ Istria, D. 1877. La poésie des Ottomans sllavë, përmend preokupimet e dijetarëve Paris: Auflg. gjermanë lidhur me prejardhjen dhe betejat D’ Istria, D. 2010 (1923). Die deutsche legjendare të shqiptarëve kundër pushtimit Schweiz und die Besteigung des Mönchs, osman, për Mirditën si “Zemra e Shqipërisë von der Gräfin Dora D’istria: Nabu Katolike”, për “Katër Shqipëritë” etj. Elena Press. Gjika është gruaja fisnike që bën fjalë për Dervishi, Z. 2019. Fillime vizionare në kohë shqiptarët trima e bujarë, për shqiptarët të traumatizuar - Sociologji shkence 1, komb ushtarësh, i vlerëson si popull krenar Tiranë: EMAL e sypatrembur. Edhe në korespondencën me Fylétia e Arberaré prèj Kanekate laoshima. de Radën dhe në veprën e saj “Shqiptarët në 1867. En këthyeme në Shkjipe Perèi Rumani”, ajo shkroi me shumë krenari për D(imitri) C(amarda). Livorno: P. origjinën shqiptare dhe për lidhjet e forta Vannini. Social Studies: Author’s guide
In general ISSN 2309-3455 (Print) ISSN 2309-3471 (Online) “Social Studies” is the official Journal of Albanian Institute of Sociology (AIS), and Department of Sociology of University Aleksander Moisiu Durres, Albania. Founded in 1997, it is certified as scientific journal by the High Commission of the Assessment of Academic Titles, with decision No. 170, 20. 12. 2010. “Social Studies” is a bilingual Journal. The articles can be written either in English or Albanian.
How to submit an article? The article can be submitted to: [email protected]; [email protected]; The submitted article will be select for publishing by the anonymous reviewers, though a blind review process.
Organize the manuscript in the following order: Title, author(s), name(s) and institution(s), e-mail address (es), abstract (no longer than 150-200 words), text, references (Harvard System of references), notes on contributor/s (a short CV of a maximum of 10 lines, including both academic and organizational experience, and listing up to three selected publications).
Short references in text Weber (1998); (Weber, 1998: 156); or Weber (1998: 156); (Lazesfeld and Berelson, 1990); (Olzak, Shanahan & West, 1986); (Larsen et al., 1989); (Blau, 1980; Kadare, 1995; Uçi, 2003; Pëllumbi, 2004; Omari, 1999); 2011a, 2011b.; (Tocqueville [1835] 2010), etc.
References following the text List authors alphabetically, by surname. Merton, Robert. [1949] 1968. Social Theory and Social Structure, New York: Free Press. Buss, Loreta. 2010. “Childhood in Sociology and Society; the US Perspective”, Currant Sociology, Vol. 58, No. 2, pp. 355-350.
© Copyright: the author(s) of the articles For more details, contact the Secretary of the International Editorial Board www.sociology.al
Link: https://www.sociology.al/en/social-studies-journal Author’s guide: https://www.sociology.al/en/revista-studime-sociale-kriteret-e-botimit SSJ Code of Conduct: http://www.sociology.al/en/code-conduct-ssj ALL ANNUAL CONFERENCES (2006-2021)
16th Annual International Conference: Education and Culture in Contemporary Society University Fan S. Noli of Korca, Albania: 5-6 November 2021 15th Annual International Conference: Comparative Studies in Modern Society; Balkans in European and Global Context University of Prizren Ukshin Hoti, Kosovo: 19-20 March 2021 (Postponed due to Covid-19 Pandemic) 14th Annual International Conference: Social institutions in Contemporary Society [The Interaction between Education, Family, Religion, Politics, and Economy] Durres-Albania: 15-16 November 2019 13th Annual International Conference: Continuity & Change; Balkans in European, and Global Context [Balanced Perspective of Past, Present & Future] Mitrovica-Kosovo: 16-17 November 2018 12th Annual International Conference: Good Society – a multidimensional Approach Tirana-Albania: 17-18 November 2017 11th Annual International Conference: Education & Sustainable Development: the future we are creating Skopje-Tetovo, Macedonia: 18-19 November 2016 10th Annual International Conference: How Migration is shaping the Contemporary Society? Pristine-Kosovo: 20-21 November 2015 9th Annual International Conference: Law and values in contemporary society Tirana-Albania 21-22 November 2014 8th Annual International Conference: Democracy in Times of Turmoil; A multidimensional approach Durres –Albania: 22-23 November 2013 7th Annual International Conference: Identity, image and social cohesion in our time of interdependence Vlora-Albania: 26-28 November 2012 6th Annual International Conference Education in turbulent times: The Albanian case in European and global context Tirana-Albania: 21-22 November 2011 5th Annual International conference: The social problems: their study, treatment and solutions; Albania in global context Tirana-Albania: 7-8 June 2010 4th Annual International conference: Twenty Years of Democratic Transformations: Albania in East European Context Tirana-Albania: 10 December 2009 3rd AIS Conference: World Economic Crises and its impact on the Albanian Economic and Social Life Tirana-Albania: 22 May 2009 2nd Annual Conference: Issues and Models of Communitarian Organization Tirana-Albania: 27 June 2008 1st Annual Conference: Political pluralism and Albanian political thought Tirana-Albania: 15 June 2007 Funding Meeting and the Founding AIS Conference: Sociology in Albania and the need of its Institutionalization Tirana-Albania: 21 November 2006; Tirana International Hotel
www.sociology.al