Kompleksi I Degustimit Të Verërave

University of Business and Technology in Kosovo UBT Knowledge Center

Theses and Dissertations Student Work

Summer 6-2018

KOMPLEKSI I DEGUSTIMIT TË VERËRAVE

Nasib Krasniqi

Follow this and additional works at: https://knowledgecenter.ubt-uni.net/etd

Part of the Architecture Commons

Kolegji për Biznes dhe Teknologji Departamenti për Arkitekturë

Tema: KOMPLEKSI I DEGUSTIMIT TË VERËRAVE Shkalla e Magjistraturës

Nasib Krasniqi

Qershor/2018 Prishtinë

Kolegji për Biznes dhe Teknologji Departamenti për Arkitekturë

Punim Diplome Viti akademik 2014/2015

Nasib Krasniqi

KOMPLEKSI I DEGUSTIMIT TË VERËRAVE

Mentori: Prof. Dr. Lulzim Beqiri

Qershor/2018 ABSTRAKT

Turizmi është një aktivitet i rëndësishëm i cili është i orientuar në shfrytëzimin e potencialeve turistike të një vendi. Industria e turizmit në Kosovë është ende industri që po lind, në një fazë shumë të hershme të zhvillimit krahasuar me vendet tjera të Evropës Juglindore. Edhe pse Republika e Kosovës ka potenciale turistike te mjaftueshme, ende këtë veprimtari nuk e trajton ne vendin e duhur për zhvillimin ekonomik te vendit. Turizmi në vendin tonë nuk është më i zhvilluari por është më pak i identifikuar dhe më pak i zhvilluar dhe ka nevojë të madhe për të ofruar një marketing nacional, shtetëror, dhe të jetë i organizuar nga një komision shtetëror në mënyrë që të zhvillohet dhe te identifikohet si turizëm ideal për të vizituar dhe për të tërhequr vizitor të vendor dhe të huaj. Në këtë mënyrë do te radhitej në vendin e merituar në strategjinë ekonomike zhvillimore te vendit. Qëllimi i temës, është promovimi i rajonit vreshtar të Rahovecit, Verarisë, Rakisë, trashëgimisë shpirtërore dhe kulturore si dhe turizmin rural në Kosovë. Kompleksi do të jetë një udhëtim përmes zemrës së vendit të hardhisë dhe verës duke u shoqëruar me objekte dhe imazhe që tregojnë punën e nevojshme dhe metodat e punës, nga e kaluara në të tashmen. Prandaj, ekziston potencial për të inkurajuar turistët që të vizitojnë Rahovecin jo vetëm për blerjen e verës, por edhe për të vizituar vreshtat ku mund të shijojnë rrushin, të vizitojnë Kompleksin, ku mund të shohin përpunimin e verës (gjatë sezonit) dhe së fundi ta degustojn verën të plotësuar me ushqim tradicional. Përveç kësaj, Kompleksi do të sigurojë akomodim për vizitorët brenda zonës si dhe do të ofrojnë vizita në varësi të asaj cka vizitorët dëshirojnë të shohin / përjetojnë gjatë qëndrimit të tyre si dhe aktivitete të tjera të ndryshme. Kompleksi synon të ndërtojë bashkëpunim të qëndrueshëm rajonal, forcimin dhe vendosjen se partneriteteve ndërmjet njerëzve dhe organizatave të ndryshme.

MIRËNJOHJE DHE FALENDERIME

Unë do të doja të fillojë tezën time me falënderimin për të gjithë ata që më ndihmuan dhe më dhanë kurajë të realizojë Punimin e Diplomës së Master-it në drejtimin Arkitekturë. Shpreh mirënjohjen dhe falënderimin për stafin e UBT-së si dhe për kontributin e tyre.

Një falënderim të veçantë do t’ia shprehja mentorit të punimit të diplomës sime, Profesorit Lulzim Beqiri i cili kontribuoi në ngritjen time profesionale sikurse profesor dhe tani dëshmoi ndihmë, përkrahje dhe profesionalizëm aq të madh me këshillat dhe punën e tij, duke më ndihmuar ta finalizoj punimin tim të diplomës.

Pa lënë anash do të dëshiroja ta falënderoja familjen time, të cilët dhanë kontribut maksimal për arritjen e aspiratave të mija.

Ju falënderoj të gjithëve me plot sinqeritet!

PËRMBAJTJA

ABSTRAKT ...... I LISTA E FIGURAVE ...... IV LISTA E TABELAVE ...... VII 1. HYRJE ...... 1 2. SHQYRTIMI I LITERATURËS ...... 3

TURIZMI...... 3 TRASHËGIMIA KULTURORE DHE TURIZMI NË KOSOVË ...... 4 POTENCIALET E TURIZMIT TË KOSOVËS ...... 5 2.4 RAHOVECI, TURIZMI DHE TRASHËGIMIA KULTURORE ...... 6 HISTORIKU I VERËS TEK SHQIPTARËT ...... 8 HARDHIA SHQIPTARE NË BOTË ...... 9

2.5.1 VERA E FAMSHME "BORDO" , ME ZANAFILLË NË TREVAT ILIRE ...... 10

KAPACITETET E PRODHIMIT TË RRUSHIT DHE VERËS NË RAHOVEC ...... 10 BODRUMET NË RAHOVEC - SHTIGJET E VERËS ...... 11

3. ANALIZA E POTENCIALEVE TURISTIKE DHE ZHVILLIMIT TË VERËRAVE NË KOSOVË ...... 15

PROMOVIMI I TURIZMIT ...... 15 FESTA E VJELJES SË RRUSHIT - FESTIVALI “HARDH FEST” ...... 16

4. METODOLOGJIA ...... 19 5. PREZANTIMI DHE ANALIZA E REZULTATEVE ...... 20

ANALIZA URBANE E RAHOVECIT ...... 20 PËRKUFIZIMI I KOMPLEKSIT ...... 20 ANALIZA E SISTEMEVE TE APLIKUARA NE PROJEKT NE ASPEKTIN E EFIQIENCËS SË ENERGJISË ...... 21

6. ZGJIDHJA IDEORE E KOMPLEKSIT TË DEGUSTIMIT TË VERËRAVE ... 25

KONCEPTI I KOMPLEKSIT ...... 25 EKSPOZITA DHE MUZEU ...... 29 HOTELI ...... 34 RANCHI...... 44

7. PËRSHKRIMI TEKNIK ...... 49

LOKACIONI ...... 49

III

PROGRAMI DHE FUNKSIONI ...... 49 PARTERI ...... 49 KONSTRUKSIONI I OBJEKTIT-EKSPOZITA DHE MUZEU ...... 50 KONSTRUKSIONI I OBJEKTIT– HOTELI ...... 51 RANCHI...... 54

8. PËRFUNDIMI ...... 55 9. REFERENCAT ...... 56

LISTA E FIGURAVE Figura 1: Teqeja e Madhe-Halvetive ...... 7 Figura 2: Sahat Kulla në Rahovec ...... 8 Figura 3: Lokacionet e Bodrumeve ne Rahovec ...... 12 Figura 4: Jeta e Rrushit nga hardhia ne Gotë...... 21 Figura 5: Skema e Funksionimit të Sistemit Solar ...... 24 Figura 6: Koncepti i Kompleksit ...... 26 Figura 7: Lokacioni ...... 27 Figura 8: Situacioni ...... 28 Figura 9: Baza e Bodrumit ...... 29 Figura 10: Baza e Përdheses ...... 29 Figura 11: Baza e Katit ...... 30 Figura 12: Baza e Kulmit ...... 30 Figura 13: Prerja A-A ...... 31 Figura 14: Prerja B-B ...... 31 Figura 15: Prerja C-C ...... 32 Figura 16: Fasada Perëndimore dhe Veriore ...... 32 Figura 17: Fasada Lindore dhe Jugore ...... 33 Figura 18: Baza e Përdhesës ...... 34 Figura 19: Mezanini ...... 34 Figura 20: Baza e Katit 1 dhe 3 ...... 35 Figura 21: Baza e Katit 2 dhe 4 ...... 36 Figura 22: Baza e Katit 5 ...... 37 Figura 23: Baza e Kulmit ...... 38 Figura 24: Prerja A-A ...... 39 Figura 25: Fasada Veriore ...... 40 Figura 26: Fasada Perëndimore ...... 41 Figura 27: Fasada Lindore ...... 42 Figura 28: Fasada Jugore ...... 43 Figura 29: Baza e Përdhesës ...... 44

Figura 30: Baza e Kulmit ...... 44 Figura 31: Prerja A-A dhe B-B...... 45 Figura 32: Fasada Perëndimore dhe Jugore ...... 46 Figura 33: Fasada Lindore dhe Veriore ...... 46 Figura 34: Pamje 3D ...... 47 Figura 35: Pamje 3D ...... 47 Figura 36: Pamje 3D ...... 48 Figura 37: Pamje 3D ...... 48

LISTA E TABELAVE Tabela 1: Numri i vizitorëve (vendor dhe të jashtëm) dhe netëqëndrimet e tyre, për vitet 2008 – 2017 ...... Error! Bookmark not defined. Tabela 2: Numri i vizitorëve dhe netëqëndrimet (vendor dhe të jashtëm) sipas regjioneve për periudhën 2008 – 2017 ...... Error! Bookmark not defined.

VII

1. HYRJE

Turizmi është një nga fenomenet social-ekonomike botërore më dinamike dhe komplekse që tregoi rritje të shpejtë pas viteve ‘70. Për shumë vende në zhvillim turizmi ishte një nga faktorët më të rëndësishëm të zhvillimit nga pikëpamja ekonomike, kulturore dhe politike. Turizmi është një aktivitet ndërkombëtar që përfshin një ndërthurje të fakteve ekonomike, politike, mjedisore dhe sociale me pasoja gjithnjë e më komplekse, më të kundërshtueshme, të cilat shfaqen me mënyra delikate dhe shpesh të papritura. (Turizmi dhe ndikimi i tij ne treguesit makroekonomik per ekonomine shqiptare, 2014) Fjala turizëm në shumicën e qytetarëve të shteteve të ndryshme nënkupton shëtitje dhe vizitë për tu relaksuar dhe për të shijuara të mira, të bukura natyrore dhe ato të mira artificiale që janë ndërtuar nga njeriu. Turizmi është një nga veprimtaritë më komplekse të shoqërisë së sotme moderne. Në vendet e zhvilluara ka marrë formën e një industrie të plotë, me të cilën ndër veprojnë dhe janë të lidhura ekonomia, politika, kultura dhe të gjitha veprimtaritë tjera.

Zhvillimi i turizmit në ekonominë e një vendi mund të ketë ndikime te rëndësishme., ndër më të rëndësishmet janë: ndikimi në produktin shoqëror, në shtimin e të ardhurave nacionale, në zhvillimin e veprimtarive ekonomike që përbëjnë ekonominë turistike (hoteleria, transporti, tregtia, institucionet kulturore etj.

Planifikimi cilësor i hapësirës është një ndër parakushtet më të rëndësishme për zhvillimin afatgjatë dhe të qëndrueshëm të turizmit në Kosovë. Për përmbushjen e nevojës për zhvillimin e turizmit nga ana e arkitekturës apo hapësirave të planifikuara publike, nuk mund të nxjerrim ndonjë përfundim të kënaqshëm. Një hapësirë e turizmit, verërave dhe bashkëveprimit shoqëror do të ndihmonte në zhvillimin e përbashkët të sjelljes në aspektin kulturor dhe shoqëror. (Halil Bajrami,Zana Mehmeti,Kadrush Cani, 2004)

Duke marrë shkak nga nevoja për një zhvillim të mirëfillte të turizmit në qytetin e Rahovecit, duke pasur parasysh resurset natyrore të këtij regjioni lindi nevoja për planifikimin e një zone turistike me karakter kulturorë dhe bujqësorë, konkretisht në promovimin e vreshtarisë dhe verërarisë.

Studimi është strukturuar në pesë kapituj. Fillimisht jepet një përkufizim i kompleksit dhe funksionit të hapësirave. Niset me historikun e kultivimit të rrushit dhe lashtësinë e tij,

1 përkufizimet e ndryshme që iu bëhen bodrumeve, duke mos lënë mënjanë nevojën për të diskutuar përmbajtjen e hapësirave, si dhe arsyen se përse duhet shteti të investojë në ngritjen e Kompleksit turistik të verërave. Hulumtimi vazhdon me ecurinë zhvillimit të Turizmit në Rahovec ndër vite, po ashtu edhe për rëndësinë e shqiptarëve në zhvillimin e kultivimit të rrushit në botë.

2. SHQYRTIMI I LITERATURËS

Ky kapitull është ndarë në disa pjesë që ndihmojnë për të krijuar kuadrin teorik të gjithë punimit në mënyrë të qartë dhe logjike, ku është shqyrtuar literatura ku përfshihen: Turizmi, Trashegimi Kulturore, Historiku i verës tek Shqiptarët, Hardhia Shqiptare në Botë dhe në fund Bodrumet në Rahovec.

Turizmi

Turizmi është njëra nga dukuritë më masive në shoqërinë moderne, i cili është i lidhur me përmbushjen e nevojave të njerëzve për pushim dhe rekreacion. Megjithatë, njerëzit përkohësisht e ndërrojnë vendin e tyre të përhershëm të jetesës dhe udhëtojnë nëpër vende brenda ose jashtë vendit të tyre.

Ekzistojnë më shumë përpjekje për përcaktimin e turizmit. Të gjitha ato definicione kanë themel në dy përkufizime kryesore të termit turist dhe kanë të bëjnë me:

 ndërrimin e përkohshëm të vendit të tyre të përhershëm të jetesës dhe  qëllimin e udhëtimeve është përmbushja e nevojave të tyre rekreative.

Njëra nga definicionet më të përshtatshme merret ajo e teorikëve Hunciker dhe Krapf të cilët e kanë studiuar turizmin modern. Sipas këtyre autorëve “Turizmi është shumë e marrëdhënieve dhe dukurive të cilat dalin nga udhëtimet dhe qëndrimet e njerëzve në disa vende, nëse me atë qëndrim nuk vendos vendbanim të përhershëm dhe nëse ai qëndrim nuk është në lidhje me kryerjen e ndonjë veprimtari ekonomike“ (Hunziker, W. & Krapf, K., 1942)

Turizmi është lëvizja e përkohshme e njerëzve në destinacione jashtë vendit të tyre të zakonshëm të punës dhe vendbanimit, aktivitetet e ndërmarra gjatë qëndrimit të tyre në ato destinacione dhe lehtësitë e krijuara për t'iu përshtatur nevojave të tyre. (Krstina Vllahova, Emilija Todoroviq, 2013)

"Aktivitetet e personave gjatë udhëtimit dhe qëndrimit në një vend jashtë vendit të tyre të zakonshëm të qëndrimit, për një periudhë të vazhdueshme më pak se një vit, për qëllime argëtimi, biznesi apo qëllime të tjera " (Organization, 2005)

"Turizmi është një koleksion i aktiviteteve, shërbimeve dhe industrive që ofrojnë një përvojë udhëtimi, duke përfshirë transportin, strehimin, ngrënien dhe pijen, dyqanet e shitjes me pakicë, bizneset argëtuese, objektet e aktivitetit dhe shërbimet e tjera mikpritëse të ofruara për individë ose grupe që udhëtojnë larg shtëpisë" (John Crossley, Scott Rood, Russell Brayley,, 2018)

"Shuma e fenomeneve dhe marrëdhënieve që dalin nga bashkëveprimi i turistëve, furnizuesve të biznesit, qeverive pritëse dhe komuniteteve pritëse në procesin e tërheqjes dhe pritjes së këtyre turistëve dhe vizitorëve të tjerë" (Macintosh and Goeldner, 2009)

"Lëvizja e përkohshme e njerëzve në destinacione jashtë vendeve të zakonshme të punës dhe qëndrimit, aktivitetet e ndërmarra gjatë qëndrimit të tyre në ato destinacione dhe lehtësitë e krijuara për t'iu përshtatur nevojave të tyre" (Alister Mathieson, Geoffrey Wall, 1983)

Turizmi është bërë një nga lojtarët kryesorë në tregtinë ndërkombëtare dhe përfaqëson njëkohësisht një nga burimet kryesore të ardhurave për shumë vende në zhvillim. Kjo rritje vazhdon krah për krah me një diversifikim në rritje dhe konkurrencë midis destinacioneve. Kjo përhapje globale e turizmit në shtetet e industrializuara dhe të zhvilluara ka prodhuar përfitime ekonomike dhe të punësimit në shumë sektorë të lidhur - nga ndërtimi në bujqësi ose telekomunikacion.

Turizmi në vendet në zhvillim, në shumicën e rasteve, është pothuajse një veprimtari ekonomike e re, e cila rritet në nivele të konsiderueshme, në periudha kohore të vogla. Kjo i orienton ekonomitë e atyre shteteve të shtojnë përpjekjet për krijimin e infrastrukturës turistike dhe orientimin e burimeve njerëzore në sektorin turistik. Megjithatë zhvillimi i turizmit ndërkombëtar në një vend në zhvillim, mund të arrihet vetëm kur të jenë formuar kushtet e duhura që ka përcaktuar pushteti politik, që është vektori kryesor i zhvillimit ekonomik. (Alister Mathieson, Geoffrey Wall, 1983)

Trashëgimia Kulturore dhe Turizmi në Kosovë

Kosova me vlerat e saj të Trashëgimisë Kulturore është dhe mbetet një vend shumë tërheqës dhe i hapur për të gjithë. Trashëgimia Materiale e Kosovës është krijuar në mes të qytetërimeve antike, dhe asaj pas erës së Re, e cila trashëgon një thesar të pasur kulturor, dhe është pjesë e trashëgimisë kulturore botërore. Kjo trashëgimi e pasur, gjendet në çdo pjesë të Kosovës, në parqet e qendrat

4 arkeologjike, në parqet natyrore, në galeritë e artit, në arkivat fotografike e filmike, në kalatë dhe kullat, në monumente fetare dhe banesat popullore, në kalldrëmet e rrugicat e ngushta, në shatërvanët si edhe në të gjitha muzetë e saj. Trashëgimia materiale e Kosovës ka vlera në cilësi dhe sasi, është e njohur edhe jashtë vendit, dhe shumë tërheqëse për vizitorët që duan të shikojnë kryeveprat e kulturës dhe artit, për t’u njohur me dëshmitë e parahistorisë, periudhës klasike, periudhës ilire etj. Veç muzeve të njohura, Kosova ka edhe shumë koleksione të artefakteve, jo të zakonshme, që befasojnë këdo dhe që shtrihen në çdo fushë, nga natyra tek arti, nga zejet tek etnologjia, nga arkaikja tek fetarja, nga materialja tek shpirtërorja. Trashëgimia kulturore jomateriale shpirtërore, në vete përmban mënyrat, paraqitjet, shprehjet, gjuhën, njohuritë dhe krijimtarinë popullore, si dhe veglat, objektet, artizanalet dhe hapësirat kulturore që përfaqësojnë ato, dhe që bashkësitë, grupet, por kur është rasti, edhe individët i pranojnë si pjesë përbërëse të trashëgimisë së tyre kulturore.

Kjo trashëgimi kulturore jomateriale, është përcjellë brez pas brezi, është krijuar në shekuj e në vijimësi nga bashkësitë dhe grupet në funksion të mjedisit të tyre, të ndërveprimit të tyre me natyrën dhe të historinë e tyre, dhe u jep atyre ndjenjën e identitetit dhe vazhdimësisë, duke ndihmuar kështu për promovimin e respektit për diversitetin kulturor dhe të krijimtarisë tradicionale njerëzore. Trashëgimia kulturore e Kosovës, nga institucionet në të dyja nivelet e pushtetit në Republikën e Kosovës, trajtohet si pjesë përbërëse, e rëndësisë së veçantë, në mjedisin jetësor dhe konsiderohet thesar i të gjithë popullit të Kosovës.1

Potencialet e turizmit të Kosovës

Duke pasur parasysh pasuritë natyrore dhe kulturore të Kosovës, segmentet sikurse figurojnë me poshtë aktualisht përfaqësojnë shtyllat kryesore të ofertës turistike:

1. Turizmi Kulturor: Me objekte mesjetare të përfshira në listën e trashëgimisë kulturore të UNESKO-s, me gjithsejtë 41 vende arkeologjike të rëndësisë së lartë, me një jetë nate të shoqëruar, me skenë të larmishme muzikore, me një mikpritje te jashtëzakonshme të vendasve. Kosova ka shumë për të ofruar në relacion me turizmin kulturor.

1 http://www.mfa-ks.net/?page=1,120 5

2. Turizmi malor dhe alpin: Me vendpushime dimërore dhe për skiator sikurse Brezovica në Malet e Sharrit. Kosova ka mundësinë që të forcojë dhe të përmirësojë pozitën e saj si destinacion për pushime dimërore. Me respekt të ofrimit të shërbimeve dhe produkteve turistike përgjatë gjithë katër stinëve të vitit, lugina e Rugovës tashmë vetëm se ka zhvilluar një numër të konsiderueshëm të ofertave turistike me operatorët turistikë. 3. Turizmi rural, eko-turizmi dhe turizmi alternativ: Akomodimi ‘shtrat dhe mëngjes’ (“Bed and Breakfast”) vetëm se është pjesë e ofertës turistike në ‘Velika Hoç’ (Novobërd) dhe disa nga vendet tjera rurale te Kosovës. Ky lloj akomodimi aktualisht është pjesë e ofertës turistike lokale dhe regjionale. 4. Vizitat ndër-kufitare dhe regjionale: Përgjatë viteve të fundit, një numër i konsiderueshëm i bashkëpunimeve janë iniciuar me vendet fqinje (Shqipëri, Mal i Zi, Maqedoni) dhe me vendet sikurse Turqia, të cilat janë duke gjeneruar rritje në numrin e vizitave dhe vizitorëve në Kosovë. Janë iniciuar projekte nga donatorët për të krijuar një identitet (“branding”) të ‘Ballkanit Perëndimor’, në relacion me aktivitetet e ashtuquajtura “treking” dhe “haiking”. 5. Takime dhe konferenca: Takimet dhe konferencat mund te konsiderohet si njëri nga segmentet me fitimprurës të ofertës aktuale. Në veçanti, seminaret, konferencat dhe trajnimet aktualisht janë si rezultat i prezencës të një numri të madh të organizatave ndërkombëtare dhe kompanive të ndryshme që operojnë brenda vendit.2

2.4 Rahoveci, Turizmi dhe Trashëgimia Kulturore

Turizmi është më pak i zhvilluar, edhe pse Rahoveci është njëri ndër qytetet më të vjetra të Kosovës, me relikte të vendbanimeve të dikurshme antike, të cilat datojnë që nga epoka e hershme romako-ilire. Në përgjithësi, zona e Dukagjinit është plotë me trashëgimi arkitektonike, shpirtërore, fetare, etnologjike, etj. Gjithashtu, burimet turistike rekreative ekzistojnë në kanionin e Drinit të Bardhë. Turizmi kulturor kryesisht mund të bazohet në trashëgiminë kulturore/arkitektonike: shtëpitë tradicionale, turizmi arkeologjik kulturor, shpellat, hamamet, trashëgimia arkitektonike dhe fetare, etj.

2 https://mti.rks-gov.net/page.aspx?id=1,38 6

Burimi: Databaza e Trashëgimisë Kulturore të Kosovës

Figura 1: Teqeja e Madhe-Halvetive

Në qendër të qytetit gjenden monumente historike që janë ndërtuar para më shumë se 400 vitesh ku disa prej tyre janë: Teqeja e Madhe-Halvetive, Teqeja Rufai, Teqeja Melami, Sahat Kulla e ndërtuar në vitin 1791, pesë xhamitë dhe teqetë e tjera në qytet dhe në zonën përreth. Në fshatin Hoqë e Madhe, në jug të qytetit të Rahovecit, i cili njihet për verërat dhe vreshtat e tij, gjenden objektet e trashëgimisë kulturore dhe fetare.

Në vitin 1198, Duka i Madh Stevan Nemanja ia dhuroi këtij rajoni Manastirin e Hilandarit (Mt. Athos), ndërsa kjo zonë në periudhën e mesjetës u bë qendër kryesore tregtare dhe kulturore. Në të janë 12 kisha; Shën Nikolla, Shën Xhoni, Shën Stefan – shekulli i 14-të, Kisha e Dielës së Shenjtë, Shën Parasku, Shën Ana, Shën Lluka dhe Shën Pjetri – shekulli i 16-të, Virgjina dhe Shën Elia. Ekskluzive për nga rariteti, janë dhe depotë e mëdha të verës, në qendër të fshatit me fuqitë e larta deri në 5 metra dhe 4 m të gjera. (Shukriu, 2011)

Burimi: Databaza e Trashëgimisë Kulturore të Kosovës

Figura 2: Sahat Kulla në Rahovec

Historiku i verës tek Shqiptarët

Hardhia është kultivuar në Shqipëri shekuj më parë.Zbulimet arkeologjike kanë treguar se Shqipëria ka qënë ndër vatrat kryesore të kultivimit të hardhisë në botë. Gjeografi i antikitetit, Straboni (63 p.e.r - 20 e.r) pasi vizitoi Ilirinë, shkruan “I ngrohtë dhe frutdhënës është ky vend se është plot me ullishta e me vreshta të mira, përveç në disa vende të pakta, ku toka është fare e ashpër”3. “Këta të fundit (ilirët) eksportojnë verë, që e mbajnë në enë druri, të cilat i transportojnë me qerre”4 . Poeti romak Virgjili shkruan për Ilirët se “në mes të sallës, rreth tryezave zbraznin kupat për nder të Bakut, pinin me enë të arta dhe bënin flijime”5. Kamur në Enciklopedinë e madhe Greke (vëll. XVIII) shkruan se “pellazgët janë shfaqur në Mesdhe që nga mijëvjeçari i 6-të p.e.r, ata njihnin dhe përdornin gjerësisht verën”. Tek libri me

3 Geographica, libri VII, 8 4 Gegraphica, libri V, 8 5 Libri III, 354-355 8 titull “Odiseja e Pabesueshme e një Populli Parahelen”6 shkruhet se “pellazgët janë banorët e parë të botës ballkano-danubiane dhe Egjeut”. Pellazgët ndërtuan Pelargikonin, murin e parë rrethues, fortifikues të Athinës. Straboni theksonte se “...verërat e Istrias çmoheshin shumë. Ilirët krijonin vreshta të ulëta në veri të Sirmit duke u ndihmuar nga një perandor vendas me emrin Probi” (shek III). Johan Wilkes7 shkruan se “botës helene, ilirët i dukeshin pijetarë të mëdhenj, duke u nisur që nga garat e Ardianëve, kush e kush mund të pinte më shumë dhe nga fakti se burrat e dehur përcilleshin në shtëpi nga gratë e tyre, të cilat gjithashtu merrnin pjesë në garë deri tek dhënia me tepri e mbretërve të tyre Agron dhe Gent pas pijes”. Johan Wilkes 8 , dëshmon edhe për një fakt tjetër, kur shkruan se “helenet e mësuan nga Taulantët (Taulët) një recetë të shkëlqyer për Hidromelin, e bërë nga tharmimi i mjaltit, verës dhe ujit, pije që përdorej nga ilirët e Panonisë në kohën e Atilës”. Kjo recetë është ruajtur deri vonë në traditën e krahinave veshtare të Matit dhe Kurbinit, ndërsa është përsosur dhe përdoret me mjaft sukses nga kantina “BELISARIO” në Metallica të Italisë, e cila prodhon dhe tregton në të gjithë botën verën e fermentuar me mjaltë të quajtur “Melitites”. (Susaj, n.d.)

Hardhia shqiptare në Botë

Nëpërmjet gjetjeve dhe botimeve dokumentare, shumica të parashtruara nga arkeologë dhe etnografë, nga historianë dhe gjuhëtarë, nga specialistë të bujqësisë, gjeograf etj. Mund të ri dëshmohet dhe përgjithësohet lashtësia e begatë e vreshtarisë dhe verërarisë shqiptare përkrah vendeve të tjera në pellgun e Mesdheut, me huazimet dhe ndikimet e ndërsjella. Lidhjet e Durrësit e më gjerë të Ilirisë vreshtare me vendet e tjera Mesdhetare dhe të Evropës Qendrore, arkeologu i mirënjohur, doktori i shkencave, Moikom Zeqo i ka dëshmuar dhe shtjelluar nga ana profesionale. Ai shkruan: “Plini, i cili ka jetuar në shekullin e parë pas Krishtit, përmend qytetarët e Dyrrahut që kultivonin Baliskun, një lloj rrushi që e kishin përcjellë deri në Spanjë, ku quhej Kokolob. Emri Baliskut lidhet me fjalën shqipe Balik-e bardhë. Kjo lloj hardhie autoktone haset në bregdetin jugor shqiptar dhe populli e ka emërtuar Vlosh. Materialet mbjellës nga vreshtat e famshme të Durrësit

6 Mathieu Aref, fq 11 7 Ilirët, 2005, fq 235 8 Ilirët” 2005, fq 235 9 në mesjetë janë dërguar në disa vende të Evropës. Sipas albanologut Milan Shuflai, kjo lloj hardhie njihet me emrin Durracina, sepse ka prejardhje nga Durrësi.” (BioNews.al, 2017)

2.5.1 Vera e famshme "Bordo", me zanafillë në trevat ilire

Tradita e vreshtarisë dhe verërarisë në trevën e Bordosë, është nga më të lashtat dhe nga më të njohurat. Ndoshta janë të paktë, ata që nuk kanë dëgjuar për verën e famshme Bordo, por mund të jenë të shumtë ata që nuk e dinë se kjo verë prodhohet nga një lloj rrushi, i cili u mor fillimisht nga Durrësi dhe u kultivua në këtë trevë. Për këtë gjë flasin emra të njohur të antikitetit. Kolumela, i cili jep edhe referencën kryesore, ka shkruar një traktat me 12 libra për agrikulturën në Perandorinë Romake. Traktati i tij prej 12 librash është një nga burimet kryesorë të informimit për agrikulturën romane. Pra, ky është një burim i sigurt reference dhe është pikërisht Kolumela, i cili jep edhe emrin e rrushit që është “stërgjyshi” i vreshtave që u mbollën në Bordo. Natyrisht që edhe hardhitë që u morën kishin famë, përveçse përshtatshmëri me kushtet klimaterike të Bordosë. Ishte Balisku i shqiptarëve ai që solli në dritë verën Bordo që konsumohet edhe sot. Natyrisht që për Baliskun është folur shumë, nga studiues e ilirologë të ndryshëm, pasi ka qenë një nga varietetet e rrushit më të dëgjuar në Iliri. Ai është shpërndarë edhe në vende të tjera të Evropës. Shumë studime nga specialistë të kësaj fushe japin zinxhirin dhe udhëtimin, jo vetëm të Baliskut të famshëm, por edhe të traditës së lashtë shqiptare në verëari e vreshtari. Ata zbardhin për shqiptarët një të vërtetë, e cila të bën të ndiesh një krenari të merituar për traditën tonë ndër shekuj. (Hitoaliaj, 2006)

Kapacitetet e prodhimit të rrushit dhe verës në Rahovec

Sipërfaqja e përgjithshme e vreshtave ne komunën e Rahovecit është 2168 Ha, me trend të rritjes së këtyre sipërfaqeve, përderisa 630 ha është sipërfaqe e vreshtave ne prodhim dhe 370 Ha, jashtë prodhimit. Edhe pse industria e verërave përbën vetëm një pjese te vogël te sektorit bujqësor te Kosovës, ajo gëzon potencial te madh për qasje ne tregjet evropiane, ne te cilat kërkesa për verëra te importuara është e madhe. Para vitit 1999, prodhimtaria vjetore ka qene deri ne 12.5 milionë €, me kapacitet te përpunimit prej 30,000 - 40,000 tonave te rrushit dhe 10 milionë litrave vere ne vit. Para vitit 1990, 80% e prodhimeve te fabrikës janë eksportuar ne tregjet e Evropës, SHBA dhe Kanada. Ne vitin 2001 është arritur një marrëveshje me kompani private gjermane për eksportin e

200,000 litrave te verës për 5 vitet e ardhshme, duke filluar nga viti 2002. (GISConsulting, KKRahovec, 2011) Ne vitin 2004 janë prodhuar 2.4 milion kg rrush te kuq dhe te bardhe për vere sikurse dhe te tryezës; 1.1 milion litra vere te bardhe dhe te kuqe (Cabernet Sauvignon, Merlot, Pinot Noire, Game, Kosovo Red, Chardonnay, Italian Riesling, Rhine Riesling, Semignon); pije alkoolike si raki rrushi dhe Brandy. (Rahovec, 2005)

Kapacitetet për prodhimin e verës janë 50 M litër/vjet; për ruajtjen e verës 500,000 hektolitër/vjet, përderisa prodhimi i verës ne vitin 2003 ishte 4.8 milion litër, 1.1 milion litra ne vitin 2004. Prodhimi i rrushit ne vitin 2003 ishte 7.3 milion kg ndërsa ne 2004 ishte 2.4 milion kg. Vreshtat në pronësi te furnizuesve private janë 2,500 Ha. Kapaciteti për prodhim te verës se bardhe

Brnjaka-I” është e ndërtuar me 1975, me bodrum te kapacitetit 18M litër, 2 njësi për grumbullim te rrushit, 16 njësi për fermentim, pjesën për distilim, për zbrazje ne shishe, linjën e paketimit dhe laboratorin. “Brnjaka-II” e ndërtuar me 1982 për vere te kuqe është e kapacitetit te bodrumit 18M litër, përfshirë dhe 5 M litër për deponim ne fuqi te drurit, 4 njësi për mbledhjen e grumbullimin e rrushit, 48 njësi për fermentim, 25 vagonë/njësi. (GISConsulting, KKRahovec, 2011)

Bodrumet në Rahovec - Shtigjet e Verës

Shtigjet e verës në jug të Kosovës gjenden në mes të dy komunave, të Rahovecit dhe Suharekës. Këto dy komuna mund të quhen edhe "Qendra të verës" në Kosovë, për arsye se më shumë se 90 % të sipërfaqeve të vreshtarisë së Kosovës gjenden në territorin e këtyre dy komunave. Në Rahovec kultivohen mbi njëzet varietete të rrushit ku përveç rrushit që përdoret për prodhimin e pijeve të ndryshme kultivohet edhe rrushi i tryezës.

Sa i përket bodrumeve që shërbejnë për përpunimin e rrushit në Rahovec gjinden mbi 15 bodrume. Ndër bodrumet më të njohura janë: Bodrumi Stone Castle që është i njohur edhe në botë për kualitetin e verës, Bodrumi i vjetër Haxhijaha që po ashtu njihet për kualitetin e lartë të verës. Bodrumet tjera po ashtu kanë kualitetin e duhur mirëpo kanë kapacitet më të vogël të prodhimit. Në këto bodrume prodhohen mbi 15 lloje të verërave, 7 lloje të pijeve të forta alkoolike dhe lëngu u rrushit –Shire. (''Enologjia'', 2008)

Burimi: Shoqatën e Verëtarëve të Kosovës “Enologjia”

Figura 3: Lokacionet e Bodrumeve ne Rahovec

Disa nga podrumet më të njohura për prodhimin e Verave dhe pijeve alkoolike janë:

 Stone Castle - Ndërmarrja “Stone Castle”, ish NBI Rahoveci në Rahovec, është themeluar në vitin 1953, së bashku me evoluimin e industrisë se rrushit dhe të verës në ketë regjion, e cila ka filluar pas Luftës së Dytë Botërore. Pasi që kultivimi i rrushit dhe prodhimi i verës në rrethinën e Rahovecit dhe të Kosovës në përgjithësi daton që nga kohët e lashta ilirike e deri më sot, lashtësia e traditës në ketë lëmi, në këto regjione, vërtetohet me shumë dëshmi arkeologjike .Kushtet klimatike, cilësia e tokës, pozita gjeografike me lartësi mbidetare 350-500m,tradita dhe pasioni i banorëve në këtë regjion për kultivimin e hardhisë së rrushit dhe verës, kanë ndikuar që të prodhohet verë me shije të veçantë dhe cilësi të lartë. Pra, në vitin 1953 themelohet NBI “Rahoveci” si ndërmarrje e parë shoqërore, ndërsa në vitin 1955 ngritët veraria e parë në Rahovec. Kjo ndërmarrje, ka treguar suksese afariste dhe prodhuese, duke shtuar sipërfaqe me vreshta dhe duke rritur kapacitetet teknologjike të prodhimit. Kjo traditë është vazhduar dhe përsosur, sidomos pas privatizimit. Kjo ndërmarrje ishte e njohur në tregun Evropian që nga viti 1963, ku filloi 12

eksportin e verës së njohur Amselfelder në Gjermani, ku edhe sot, kjo verë vazhdon të eksportohet me sukses. Kjo ndërmarrje është privatizuar në vitin 2006 nga ish NBI “Rahoveci”. Pas privatizimit emërtohet si Stone Castle. Veraria “Stone Castle” është një ndër verëaritë më të njohura dhe më moderne në Evropën Juglindore. Në këtë verëari prodhohen lloje të ndryshme të verërave të bardha, të kuqe, rose dhe pijeve të forta alkoolike.9

 Bodrumi i Vjetër - Zona vreshtare e Rahovecit bën pjesë në nën regjionin jugor të regjionit vreshtar të Kosovës dhe i përket zonave më të spikatura të vreshtarisë dhe verërarisë Kosovare. E tërë vreshtaria e kësaj zone shtrihet në terrenet kodrinore në lartësinë mbidetare prej 340 – 600 metra. Klima e mesme kontinentale e gërshetuar me rrymë mesdhetare e bën këtë zonë vreshtare shumë specifike dhe e karakterizon si të veçantë për prodhimin e rrushit dhe verërave të cilësisë shumë të lartë, gjegjësisht atyre kulminante. Pra, falë kushteve agroekologjike ideale, teknologjisë më të përsosur, si dhe kuadrit profesional, Bodrumi i Vjetër në Rahovec vazhdon ta ruaj traditën dhe të prodhojë verëra me gjenezë gjeografike me cilësi të lartë në përputhshmëri me standardet Evropiane siç janë: Cabernet Sauvignon, Merlot, Pinot Noir, Vranç, Cabernet&Vranc, Rose nga varietetet e kuqe, kurse prej varieteteve të bardha Chardonnay, Riesling Rhine, Riesling Italian dhe, prodhimin e pijeve alkoolike: Brandy i Kosovës, Darda Extra, dhe Darda, gjithnjë duke pas parasysh tendencën e rritjes së paletës me prodhimet tjera. 10

 Rahovec sh.p.k. - Bodrumi u themelua ne vitin 2006 mbi bazën e eksperiencës qe ka trashëguar nga brezi ne brez deri ne ditën e sotme. Veprimtaria kryesore e kësaj ndërmarrjeje është prodhimi dhe përpunimi i verërave si atyre te bardha po ashtu edhe te kuqe duke filluar nga varieteti Vranç, Cabernet, Merlot, Pinot, Rizling, Chardonnay etj. Po ashtu ne këtë bodrum te kësaj ndërmarrjeje prodhohet edhe Raki Rrushi. Kapaciteti prodhues te këtij Bodrumi te verës janë rreth 200.000 mije litra vere, dhe ajo është duke u zgjeruar sidomos me teknologji shume moderne te përpunimit te rrushit dhe te verës.

9 http://enologjia.com/stone-castle/ 10 http://enologjia.com/rahovec-sh-p-k/ 13

Prodhimet e Bodrumit Sh.p.k. ”Rahovec” me brendin (Kulla) gjinden ne gjitha supermarketet, Hotele në tërë territorin e Republikës së Kosovës.11

 Muja-Eko - është markë vendore e verërave të prodhuara në Rahovec. Eko do të thotë: ekologjik, ekonomik, cilësi të lartë, shije fantastike, zgjedhje me kujdes e rrushit, fanatizëm në vlera cilësore. Eko është markë e familjes Hoxha nga Rahoveci, familje kjo me traditë shumëvjeçare në kultivimin e rrushit dhe prodhimit të verërave dhe rakisë. Përveç vullnetit për punë, familja Hoxha ka shumë profesionalizëm në vetë veprimtarinë afariste. Ka dhënë dy agronom shumë suksesshëm, të cilët me tërë çenjën i janë kushtuar prodhimit të verërave dhe rakisë. Me kalimin e kohës prodhimi është rritur dhe sot familja Hoxha ka rreth 300.000 litra kapacitete prodhuese. Planifikohet që në vitin 2012 kapacitetet të dyfishohen me çka tregon se në tregun vendor dhe atë ndërkombëtar do të ketë më shumë verë të mirë.12

 Sefa Vine - U themelua mbi bazën e përvojës që ka trashëguar nga brezi në brez deri në ditët e sotshme. Bodrumi "SEFA" lëndën e parë (rrushin) e siguron nga vreshtat qe janë në pronësi të bodrumit dhe themeluesve të tij. Bodrumi "Sefa" në pronësi të saj ka 5 Ha vreshta të varieteteve të ndryshme, duke filluar nga varieteti Chardonnay, Rizling Italian, Vranac etj. Kualitetit të rrushit në të cilën prodhohet vera i kushtohet rëndësi të veçantë dhe kjo na bënë që të jemi më të mirët duke garantuar verëra cilësore. Kapaciteti prodhues i Bodrumit është rreth 60,000 shishe në vit, bodrumi është i fokusuar gjithnjë në rritjen e tregut dhe zgjerimin e kapaciteteve prodhuese në vitet në vijim.13

11 http://enologjia.com/rahovec-sh-p-k/ 12 http://enologjia.com/rahovec-sh-p-k/ 13 http://enologjia.com/sefa-wine/ 14

3. ANALIZA E POTENCIALEVE TURISTIKE DHE ZHVILLIMIT TË VERËRAVE NË KOSOVË

Bazuar në studimet e gjertanishme në lidhje me turizmin e verërave arritëm në përfundim që këto vlera duhet të ngrihen në piedestalin më të lartë në vazhdën e turizmit të një shteti, sepse ato përfaqësojnë vlerat më të larta të kulturës dhe trashëgimisë të një vendi të caktuar. Sa u përket këtyre objekteve apo hapësirave të turizmit në kontekstin Kosovar nuk është që mund të arrimë ndonjë përfundim të kënaqshëm, sikundër punimi i projektuar në këtë studim pos që do të përmbajë shumë hapësira të nevojshme, i njëjti do të bëhet dhe një ikonë turistike në qytetin e Rahovecit.

Promovimi i Turizmit

Turizmi është sektor i cili ndikon në rritje të GDP-së(Prodhimi i brendshëm Bruto) dhe në krijimin e vendeve të reja të punës, prandaj duhet të bëhet më shumë në promovimin tij. Në të kaluarën ka pasur mungesë të informatave mbi turizmin dhe tani jemi të lumtur që kemi hulumtime dhe mund të dimë se cila është kërkesa. Turizmi është një mënyrë e shkëlqyeshme edhe në përmirësimin e imazhit të vendit, shpresoj që kjo ngjarje të jetë si pikënisje për promovim më të madh të këtij sektori.

Republika e Kosovës ka burime të mjaftueshme për zhvillimin e disa llojeve të turizmit, të cilat mund të shfrytëzohen si vende atraktive për turistët, si vendorë, ashtu edhe ata ndërkombëtarë. Kohëve të fundit, është vërejtur një trend më i madh i turistëve urbanë që vizitojnë qytete të ndryshme të Kosovës, por kjo ndodh me angazhimin dhe promovimin e agjencive private turistike dhe jo nga promovimi që bëjnë autoritetet kompetente.

Në bazë të statistikave të hotelerisë, të publikuara nga Agjencia e Statistikave të Kosovës, thuhet se në vitin 2016, numri i vizitorëve ka qenë rreth 200 mijë, prej të cilëve, 131 mijë kanë qenë vizitorë të jashtëm, kurse mbi 62 mijë vizitorë vendorë. Në tremujorin e parë të viti 2017, numri i vizitorëve ka qenë më shumë se 24 mijë vizitorë, prej të cilëve, llogaritet se më se 68 për qind ishin të huaj, kurse 31 për qind vendas. (ASK, Statistikat e Hotelerisë, 2017)

Festa e Vjeljes së Rrushit - Festivali “Hardh Fest”

Komuna e Rahovecit njihet si komuna kryesore e kultivimit të rrushit. Kjo është një kulturë që ka mbajtur gjallë komunën e Rahovecit brez pas brezi. Si çdo vit gërshëra e parë në vreshtat e Rahovecit bie në javën e parë të shtatorit. E kjo ditë tradicionalisht kremtohet në këtë komunë dhe ka marrë emrin “Hardh Fest”. Këtë vit, numri i pjesëmarrësve në Hardh Fest arriti mbi 50 mijë, gjë që tregon se interesimi për këtë festë është duke u rritur.14

Qëllimi i festës së vjeljes së rrushit “Hardh Fest”, është promovimi i rajonit vreshtar te luginës se Rahovecit, Verarisë, Rakisë, trashëgimisë shpirtërore dhe kulturore si dhe turizmin rural ne Kosove.

Festivali synon të ndërtojë bashkëpunim të qëndrueshëm rajonal, forcimin dhe vendosjes se partneriteteve ndërmjet njerëzve dhe organizatave si dhe te zgjeroj rrjetin e organizatave pjesëmarrëse nga Shqipëria, Kroacia, Maqedonia te cilët do jene promotor kryesor te “Festes se Vjeljes se Rrushit” ne shtetet e tyre, ngaqë synohet rritja e vizitoreve dhe Festivali te merr epitetin e ngjarjes me karakter rajonal.

14 http://www.kultplus.com/tag/hardh-fest/ 16

Tabela 1: Numri i vizitorëve (vendor dhe të jashtëm) dhe net qëndrimet e tyre, për vitet 2008 – 2017

Numri Vizitorëve Net Qëndrimi Periudha Vendor Të jashtëm Vendor Të jashtëm 2008 19,678 24,616 22,602 46,910 2009 52,631 36,318 54,876 76,042 2010 44,662 34,382 45,123 76,394 2011 42,044 30,349 44,757 65,584 2012 49,973 48,790 52,008 90,968 2013 45,380 50,074 54,867 83,883 2014 46,477 61,313 55,274 102,066 2015 60,200 79,238 81,372 120,669 2016 45,579 83,710 62,211 131,785 2017 34,569 86,032 48,111 144,736

Burimi: Agjensioni i Statistikave të Kosovës 2017

Në tabelën 1 është paraqitur numri vizitorëve vendor dhe të jashtëm si dhe netët e qëndrimit për vizitorët vendor dhe të jashtëm gjatë vitit 2008-2017. Në vitin 2017 numri i vizitorëve vendor është zvogëluar për 24.16% në raport me vitin 2016 ku nga 45,579 vizitorë në vitin 2016 në vitin 2017 shifrat bien në 34,569; net qëndrimet e vizitorëve vendor janë zvogëluar për 22.66% ku nga 62,211 sa ishin ne viti. Kemi rritje te vizitorët e jashtëm për 2.77% nga 83,710 vizitorë sa ishin në vitin 2016 në vitin 2017 janë 86,032 vizitorë, kurse net qëndrimet e vizitorëve të jashtëm janë rritur për 9.83% nga 144,736 në 2017, në 131,785 sa ishin ne vitin 2016. (ASK, Statistikat e Hotelerisë, 2017)

Tabela 2: Numri i vizitorëve dhe net qëndrimet (vendor dhe të jashtëm) sipas regjioneve për periudhën 2008 – 2017

2008 2009 2010 2011 2012

Regjionet

Netë Netë Netë Netë Netë

Vizitor Vizitor Vizitor Vizitor Vizitor

Gjakovë 2263 2529 2240 2895 2031 2324 1640 2030 1597 2434 Gjilan 3152 3466 3210 4181 1976 2400 2251 3101 1937 2731 Mitrovicë 1873 1967 2471 2718 2894 3289 2646 2890 2875 3088 Pejë 4924 5423 8288 10680 8337 9677 6633 7170 7593 11184 Prizren 3632 4095 4639 5792 4663 9210 5434 6946 6212 7962 Prishtinë 27076 50198 57569 9245 49172 83694 46636 80620 68537 102846 Ferizaj 1374 1834 10532 12407 9972 10923 7153 7584 10012 12731 Gjithsej 44294 69512 88949 130918 79045 121517 72393 110341 98763 142976 2013 2014 2015 2016 2017

Regjionet

Netë Netë Netë Netë Netë

Vizitor Vizitor Vizitor Vizitor Vizitor

Gjakovë 1517 2072 2062 3736 2269 5224 4373 7486 3738 6421 Gjilan 1718 2364 1552 2081 1635 2142 2410 3898 2812 4558 Mitrovicë 2915 3147 2631 2689 2247 2434 2445 2626 3587 4012 Pejë 6630 9597 11534 18751 21707 33857 24110 32927 15419 27101 Prizren 8109 10360 8615 11144 16316 21396 16479 21482 18358 31472 Prishtinë 68687 102323 77167 114489 89050 130269 76543 120305 70899 111692 Ferizaj 5878 8887 4229 4450 6214 6719 2929 5272 5788 7591 Gjithsej 95454 138750 107790 157340 139438 202041 129289 193996 120601 192847

Burimi: Agjensioni i Statistikave të Kosovës 2017

Tabela 2, paraqet gjithsej numrin e vizitorëve dhe net qëndrimet e tyre nëpër regjionet e Kosovës gjatë vitit 2008 – 2017. Siç shihet në tabelë 2 me numrin më të madh të vizitorëve gjatë vitit 2017 prinë regjioni i Prishtinës me gjithsej 70 899 vizitor, Prizreni radhitet i dyti me 18 358 vizitor, Peja radhitet e treta me 15 419 vizitor. (ASK, Statistikat e Hotelerisë, 2016)

4. Metodologjia

Metodologjia që është aplikuar gjatë hartimit të këtij punimi janë të përcaktuara nga vetë qëllimi i hulumtimit. Gjatë hartimit të këtij punimi, pra është shfrytëzuar literatura shkencore e një spektri të gjerë që ka të bëjë me fushën e këtij punimi.

Po ashtu janë shfrytëzuar edhe studimet e instituteve kërkimore-shkencore, burim tjetër kanë qenë edhe portalet e ndryshme sociale të cilat ofrojnë shumë njohuri mbi Arkitekturën. Burim tjetër që unë jam munduar ka qenë eksperienca ime e kaluar gjatë studimeve në fakultet dhe jam munduar të shfaq të gjitha njohuritë të cilat kanë pasur të bëjnë me temën në fjalë.

Dizajnimi ka rol bazë në arkitekturë, ku komponentët kryesorë të saj janë: analizat rreth formave, materialeve, përjetimi dhe hulumtimi rreth përvojave të reja në shqisat e njeriut si dhe mënyrat e implementimit të saj. Më tutje është studiuar rreth funksioneve të hapësirave si dhe perceptimit dhe ndjenjën të cilën përçojnë ato. Të dhënat e prezantuara janë shqyrtuar nga literatura të ndryshme dhe nga hulumtimi online në bashkëpunim me Prof.Dr. Lulzim Beqiri. Shqyrtimi ka të bejë me turizmin në përgjithsi por në veqanti për verërat.

5. PREZANTIMI DHE ANALIZA E REZULTATEVE

Në këtë kapitull do të paraqesim analizën urbane të Rahovecit dhe do të bëjmë një përkufizim të përgjithshëm të kompleksit, po ashtu do të paraqitet edhe analiza e efiqiences së energjisë.

Me këtë nënkuptojmë që bodrumet e verës gjithashtu duhet të projektohen në një mënyrë të tillë që mund të tërheqin vizitorët për ta vizituar atë si një objekt me vlerë arkitekturore. Gjithashtu, ky projekt do të ketë për qëllim të ruaj traditat dhe zakonet e lidhura me vreshtarin, verën dhe enologjinë, promovim dhe fuqizim i bashkëpunimit dhe lidhjeve ne te gjithë zinxhirin e prodhues, si dhe mundësi për promovim te turizmit rural.

Analiza Urbane e Rahovecit

Territori i komunës së Rahovecit përfshihet në regjionin e Prizrenit dhe ka një pozitë të mirë gjeografike. Shtrihet në pjesën qendrore të gadishullit Ballkanik dhe i takon Evropës juglindore. Ky territor përfshin pjesën qendrore dhe jugore të rrafshit të Dukagjinit dhe është i ndarë në tri tërësi ose mikro regjione. E këto janë: rrafshi-luginor, kodrinor dhe malor. Territori i komunës së Rahovecit zë një sipërfaqe prej 275.5 km². Në Veri kufizohet me Komunën e Klinës me distance rreth 45 km, në VL me Komunën e Malishevës rreth 16 km, në JL me komunën e Suharekës rreth 17 km dhe atë të Mamushës, në J me Komunën e Prizrenit 25 km, dhënë P me komunën e Gjakovës 28 km dhe në largësi nga kryeqendra e Kosovës (Prishtina) rreth 60 km. Lidhjet e mira komunikuese ekzistojnë mes komunave si dhe autostrada Prizren-Pejë dhe hekurudha gjenden në Lindje të komunës. Pozita gjeografike e komunes se Rahovecit ne te cilen kalojne rruge te rendesishme i mundesojne komunikim te mire dhe mjaft efikas. Komuna e Rahovecit karakterizohet me lidhje shume te mira te komunikacionit rrugor te cilat ndihmojne zhvillimin e transportit te udhetareve dhe te mallrave. Shtrirja e rrugeve Regjionale kryesisht ne pjesen qendrore dhe perendimore te komunes ia ka shtuar rendesine kesaj hapesire. (Rahovecit, 2018)

Përkufizimi i Kompleksit

Verërat e Rahovecit, të njohura për origjinën e tyre dhe të dallueshme për shumë varietete të rrushit, janë me vlerë edhe të një mënyrë tërthore. Nga hardhia në gotë, mësoni sekretet e tyre ndërsa endeni nëpër Muzeun e Verës dhe përgjatë Vendit të Verës.

Kompleksi i Verës, do ti përmbajë disa hapsira:hapsira e promovimit dhe ekspozimit (Muzeu), hapsira për pushim(Hoteli), Ranch per kalerim si dhe pjesa e shijimit (Restauranti). Kompleksi do të jetë një udhëtim përmes zemrës së vendit të hardhisë dhe verës duke u shoqëruar me objekte dhe imazhe që tregojnë punën e nevojshme dhe metodat e punës, nga e kaluara në të tashmen. Ekspozita, me shfaqjet e saj arsimore dhe ndriçimi me bazë shkencore, do të projektohet në atë mënyrë që ti drejtojë dashamirët e verës dhe vizitorët kuriozë që duan të njohin më mirë rajonin. Duke ecur nëpër hapsiren e muzeut do të eksploroni të gjitha aspektet e kësaj trashëgimie të jashtëzakonshme: njohuritë dhe aftësitë e prodhuesve, roli i luajtur nga territori, koha e vjeljes, sekretet e bodrumeve.

Burimi: Web Faqja “Vinepair“ ( www.vinepair.com)

Figura 4: Jeta e Rrushit nga hardhia ne Gotë.

Analiza e sistemeve te aplikuara ne projekt ne aspektin e efiqiencës së energjisë

Sic tashme eshte e ditur tema e Dizajnit te qendrueshem eshte mjaft aktive dhe aktuale. Kjo vie si pasoje e tendencave per te ndertuar dhe perparuar ne te gjitha fushat e teknologjise por pa demtuar mjedisin. Ne fushën e arkitektures ka shume aspekte qe mendohet dhe punohet ne kete drejtim, permes Eco-houses, Sustainable Design, perdorimi i panele solare per te fituar energji elektrike,

21 dizajnimi dhe projektimi i objekteve “passive” te cilat funksionojne si te tilla pa pasur nevoj per suplemente shtese te gatshme si energjia elektrike, ventilimi etj .

Kur behet fjale per energjine per nje periudhe te gjate kohore kemi perseritur te njejtat gabime ne perdorimin e saj me iluzionin se engjeria eshte e pashtershme dhe e lire, per kete duhet qe ta shpenzojme energjine duke e kursyer ate dhe ne kete rast kursimi I saj do te quhej perdorim me efficient I saj. Kete perdorim eficent te energjise duhet qe ta zbatojme ne jeten tone te perditshme. Toka eshte me temperature dhe ne me patjeter duhet te provojme ta sherojme ate duke perdour energjine e rinovueshme siq jane energjia e diellit, energjia hidrike, energjia e eres, energjia gjeotermike, biomasa dhe biokarburantet. Eshte mire te ulim emetimet e gazrave te demshme ne atmosfere dhe keshtu do te ndotim me pak planetin. Mund te themi se kjo gje nuk eshte me nje zgjedhje por nje detyrim. Nafta, qymyri, gazi natyror tashme do te gjenden gjithnje e me pak.

 Efiqienca e energjisë është përdorimi në mënyrë racionale i energjisë, mirëpo konsumi i saj varet edhe nga cilësia e ndërtesës në të cilën jetojmë. Për shkak të konsumit të madh të energjisë në ndërtesa dhe sidomos në atë të banimit efiqienca e energjisë dhe ndërtimi i qëndrueshëm janë sot prioritetet e arkitekturës bashkëkohore dhe procesit te konsumimit te energjisë në to. Mund te themi qe janë ndërtesat e banimit ato qe kane potencial me te madhe te kursimit te energjisë. Fitimet e nxehtësisë diellore luajnë një rol të rëndësishëm në bilancin energjetik te ndërtesës. Arkitektura moderne i kushton një rendësi të madhe thithjes së nxehtësisë së rrezeve diellore në periudhën e ftohtë dhe njëkohësisht mbrojtjen kundër ekspozimit diellor në periudhën e nxehtë, duke bërë që përfitimet pasive diellore të nxehtësisë të rregullohen dhe të optimizohen me një zgjidhje të kënaqshme arkitekturore.

 Analiza e funksionit të objektit Pikat e dobeta te secilit objekt jane fasadat dhe dritaret dhe aty qe ne fillim duhet kerkuar fajtori per humbjet e medha te energjise. Izolimi termik I mureve rrethuese ne objektin tone eshte bere sipas rregullave do te thote me shtimin e shtresave me veti te mira termike te cilat vendosen ne pjesen e jashtme te mureve. Me izolimin termik jo te mire humbjet do te ishin keshtu: nepermjet dyerve dhe dritareve humbet 50% pershkak te transmetimit dhe ventilimit te ajrit prej tyre, nga muret e jashtme 19%, sistemit te ngrohjes 11%, çatise 11%, dyshemese 9%. Me permisimin e izolimit

termik ne varesi nga lloji I ndertimit mund te zvogelojme humbjen e nxehtesise per ngrohje nga 30 – 80%. Qellimi I cdo objekti eficent eshte qe te shpenozoje sa me pak energji per ngrohje ose ftohje.

 Masat qe duhen marre per rritjen e efiçienses se energjise ne objekte jane: 1. Termoizolim i nderteses 2. Dyert dhe dritare dopio xham 3. Elemente mbrojtes nga dielli 4. Ngrohje qendrore 5. Ndriçim efiçent 6. Perdorim i burimeve te rinovueshme te energjise ne objekt 7. Kontroll dhe miremenaxhim i energjise ne object

 Perdorimi i burimeve te rinovueshme te energjise Perdorimi i nje paneli diellor me siperfaqe 3-4m2 te instaluar ne tarracen/çatine e objektit per ngrohjen e ujit sanitar kursen energjine e perdorur per kete qellim me shume se 60% te saj. Kjo perqindje varet nga kushtet klimatike te vendit. Sa me i madh te jete numri i diteve me diell dhe sa me i larte te jete rrezatimi diellor aq me e larte eshte perqindja e ujit te ngrohur nga paneli. Kombinimi i sistemit te ngrohjes se objektit me sistemin e ngrohjes se ujit me panel diellor eshte nje mase qe e rrit ndjeshem efiçencen e energjise se perdorur per ngrohje dhe uje te ngrohte te objektit.

 Orientimi dhe pjerrtesia optimale e paneleve diellore Orientimi i paneleve duhet te jete i tillë qe paneli te jete ne gjendje qe te absorboje rrezet e diellit sa me shume kohe gjate dites. Ne hemisferen veriore, ne te cilen gjendet Kosova, panelet duhen te orientohen kah jugu ne azimut. Kendi I azimutit, eshte devijimi I rrafshit te panelit nga jugu; me kend te rrafshit te panelit te orientuar kah jugu, kendi I azimutit eshte 0°. Meqe rrezatimi diellor eshte me intensive ne mesdite, rrafshi I panelit duhet te orientohet sa me afer qe eshte e mundur nga jugu. Megjithate, devijimi nga jugu deri ne 45° ne juglindje ose jug perendim eshte i pranueshem. Ne kete rast duhet te rritet siperfaqja e paneleve ne menyre qe te kompensohen humbjet e krijuara nga devijimi nga kendi i azimutit.

Figura 5: Skema e Funksionimit të Sistemit Solar

Eshte me rendesi te permendet se kendi I panelit ne krahasim me rrafshin horizontal nuk mund te jete me I vogel se 20° pasi ka mundesi qe paneli, pershkak te pjerrtesise se vogel, te mbulohet me papasterti dhe uji I shiut nuk mund ta pastroje ate. Pra, zgjedhja e orientimit dhe kendit te pjerrtesise se paneleve diellore apo moduleve fotovoltaike eshte çeshtja me e rendesishme per te permiresuar efiçiencen e ketyre paneleve dhe moduleve. Orientimi optimal I panelit diellor eshte ai nga Jugu, per Hemisferen Veriore. Ndersa, kendi kundrejt rrafshit horizontal per te cilin totali mesatar mujor I rrezatimit diellor eshte maksimal quhet kend optimal.

6. ZGJIDHJA IDEORE E KOMPLEKSIT TË DEGUSTIMIT TË VERËRAVE

Në këtë kapitull do të paraqitet arsyeja e përzgjedhjes së kompleksit si dhe pjesa grafike e projektit ku përfshihen lokacioni, Parteri, Bazat, Prerjet, Fasadat.

Arsyeja e përzgjedhjes së Temës “ Kompleksi i Degustimit te Vererave ” Sipërfaqet bujqësore, janë ndër sipërfaqet më të rëndësishme ekonomike dhe paraqesin bazë të rëndësishme natyrore për Komunën e Rahovecit. Kushtet të volitshme klimatike, sidomos numri i madh i ditëve me diell gjatë sezonit verorë bëjnë që prodhimet bujqësore të jenë veprimtari kryesore e qytetarëve të Rahovecit ndërsa kultivimi I hardhisë së rrushit zë vendin më të madh të sipërfaqeve bujqësore. Sipërfaqet e mbjellura me vreshta janë në sektorin privat 2.500 ha dhe në sektorin shtetëror 993 ha. Në Rahovec kultivohen mbi njëzet variatete të rrushit ku përveq rrushit që përdoret për prodhimin e pijeve të ndryshme kultivohet edhe rrushi i tryezës . Sa i përket bodrumeve që shërbejnë për përpunimin e rrushit në Rahovec gjinden mbi 15 bodrume . Ndër bodrumet më të njohura janë : Bodrumi “STONE CASTLE “që është i njohur edhe në botë për kualitetin e verës , Bodrumi i vjetër “HAXHIJAHA“ që poashtu njihet për kualitetin e lartë të verës. Bodrumet tjera poashtu kanë kualitetin e duhur mirëpo kanë kapacitet më të vogël të prodhimit. Në këto bodrume prodhohen mbi 15 lloje të verërave , 7 lloje të pijeve të forta alkoolike dhe lëngu u rrushit (Shire). Duke i marrë të gjitha këto në konsideratë unë mendova të zgjedhë një temë të këtij lloji pasiqë mendoj se një pasuri e tillë është e nevojshme të prezentohet më mirë në mënyrë që të vërtetohet kualiteti i prodhimeve të qytetarëve Rahovecianë.

Koncepti i kompleksit

Kompleksi i Verës, do ti përmbajë disa hapsira:hapsira e promovimit dhe ekspozimit (Muzeu), hapsira për pushim(Hoteli), Ranch per kalerim si dhe pjesa e shijimit (Restauranti).

 Ekspozita dhe Muzeu- Ekspozita, me shfaqjet e saj arsimore me bazë shkencore, do të projektohet në atë mënyrë që ti drejtojë dashamirët e verës dhe vizitorët kuriozë që duan të njohin më mirë rajonin. Duke ecur nëpër hapsiren e muzeut do të eksploroni të gjitha aspektet e kësaj trashëgimie të jashtëzakonshme: njohuritë dhe aftësitë e prodhuesve, roli i

luajtur nga territori, koha e vjeljes, sekretet e bodrumeve. Restauranti i cili do të iu ofrojë një pamje të mrekullueshme të vreshtave e kodrinave kudo që jeni ulur.  Hoteli-Një strehë e frymëzuar nga natyra, e vendosur përgjatë plantacioneve të vreshtave në Rahovec, do të prezentojë ushqimetmë të mira të rajonit si dhe verërat, me mikpritjen e stilit Evropian që thërret gëzim dhe harmoni. Zbulimet kurrë nuk përfundojnë, me hapsira që hapen në vreshta, trajtime qetësuese sauna që balancojnë përsosmërin dhe kuzhinë të përpunuar në mënyrë delikate.

 Ranch-Shijimi i plantacioneve të vreshtave nga shetitja me kuaj. Gjatë gjithë kalërimit, punëtorët me ekspriencëdo të prezentojnë me botën e industrisë së Verës, variatetet e rrushit të rritur në pronën vendore duke ofruar informacione rreth historisë dhe specifikave të rajonit. Do të përshkruhen gjithashtu teknikat e vjeljes gjatë kohës së kalërimit nëpër plantacione. Gjithashtu do të ketë dhe një qerre për të gjithë ata të cilët nuk mund të kalërojnë.

Figura 6: Koncepti i Kompleksit

 Lokacioni - është perzgjedhur ne qytetin e Rahovecit, konkretisht në një pjesë periferike të qytetit. Arsyeja e përzgjedhjes së këtij lokacioni është pozita e përshtatshme gjeografike dhe natyra e begatë që e rrethon këtë pjesë ku mund të shihen fushat e mëdha të mbjella me hardhi rrushi gjë që i përshtatet edhe objektit. Si rrugë lidhëse e lokacionit është magjistralja që lidhë Rahovecin me Prizrenin, në afërsi të këtij lokacioni gjindet edhe Bodrumi i njohur Stone Castle.

Figura 7: Lokacioni

 Situacioni - në parter janë paraparë të jenë kyqja në parcelë e cila bëhet nga dy rrugë dytësore te cilat lidhen me rrugën kryesore Xërxe-Rahovec, parkingjet të cilët janë në një vend si për punëtorët ashtu edhe për vizitorët, pjergullat që do të shërbejnë për ekspozimin e llojeve të rrushit, gjelbrimi i lartë që shërben për mbrojtjen nga zhurma dhe pengesat tjera si dhe rampa që shërben për kyqjen në bodrum nga jashtë per furnizim ne pjesën e Muzeut. Sipërfaqja totale e parcelës është 11660 m2-Objektet janë projektuar dhe vendosur në atë mënyrë që vizitorët të shijojnë në maksimum pamjen e bukur që ofron kjo pjesë e Kosovës.Përveq kualitetit këtu ngërthehet edhe bukuria, me të cilat kjo veprimtari dallon dhe dëshmon traditën e padiskutueshme shekullore të saj.

Figura 8: Situacioni

Ekspozita dhe Muzeu

Figura 9: Baza e Bodrumit

Figura 10: Baza e Përdheses

Figura 11: Baza e Katit

Figura 12: Baza e Kulmit

Figura 13: Prerja A-A

Figura 14: Prerja B-B

Figura 15: Prerja C-C

Figura 16: Fasada Perëndimore dhe Veriore

Figura 17: Fasada Lindore dhe Jugore

Hoteli

Figura 18: Baza e Përdhesës

Figura 19: Mezanini

Figura 20: Baza e Katit 1 dhe 3

Figura 21: Baza e Katit 2 dhe 4

Figura 22: Baza e Katit 5

Figura 23: Baza e Kulmit

Figura 24: Prerja A-A

Figura 25: Fasada Veriore

Figura 26: Fasada Perëndimore

Figura 27: Fasada Lindore

Figura 28: Fasada Jugore

Ranchi

Figura 29: Baza e Përdhesës

Figura 30: Baza e Kulmit

Figura 31: Prerja A-A dhe B-B

Figura 32: Fasada Perëndimore dhe Jugore

Figura 33: Fasada Lindore dhe Veriore

Figura 34: Pamje 3D

Figura 35: Pamje 3D

Figura 36: Pamje 3D

Figura 37: Pamje 3D

7. PËRSHKRIMI TEKNIK

Lokacioni Është perzgjedhur ne qytetin e Rahovecit,konkretisht në një pjesë periferike të qytetit. Arsyeja e përzgjedhjes së këtij lokacioni është pozita e përshtatshme gjeografike dhe natyra e begatë që e rrethon këtë pjesë ku mund të shihen fushat e mëdha të mbjella me hardhi rrushi gjë që i përshtatet edhe objektit. Si rrugë lidhëse e lokacionit është magjistralja që lidhë Rahovecin me Prizrenin. Në afërsi të këtij lokacioni gjindet edhe Bodrumi i njohur Stone Castle .

Programi dhe funksioni Objektet janë menduar të projektohen dhe vendosen në atë mënyrë që vizitorët të shijojnë në maksimum pamjen e bukur që ofron kjo pjesë e Kosovës.Përveq kualitetit këtu ngërthehet edhe bukuria , me të cilat kjo veprimtari dallon dhe dëshmon traditën e padiskutueshme shekullore të saj . Parteri Në parter janë paraparë të jenë kyqja në parcelë e cila bëhet nga dy rrugë dytësore te cilat lidhen me rrugën kryesore Xërxe-Rahovec, parkingjet të cilët janë në një vend si për punëtorët ashtu edhe për vizitorët, pjergullat që do të shërbejnë për ekspozimin e llojeve të rrushit, gjelbrimi i lartë që shërben për mbrojtjen nga zhurma dhe pengesat tjera si dhe rampa që shërben për kyqjen në bodrum nga jashtë per furnizim ne pjesën e Muzeut. Sipërfaqja totale e parcelës është 11660 m2- Objektet janë projektuar dhe vendosur në atë mënyrë që vizitorët të shijojnë në maksimum pamjen e bukur që ofron kjo pjesë e Kosovës.Përveq kualitetit këtu ngërthehet edhe bukuria, me të cilat kjo veprimtari dallon dhe dëshmon traditën e padiskutueshme shekullore të saj.

Dimensionet e Parcelës: Në anën Jugore 154 m Në anën Veriore 156 m Në anën Lindore 77 m Në anën Perëndimore 75 m Sipërfaqja totale e parcelës është 11660 m2

Konstruksioni i objektit-Ekspozita dhe Muzeu

Konstruksioni i objektit është konstruksion skeletor. Janë përzgjedhur themele pllakë nga betoni i armuar trashësia e të cilit është d=40 cm.Themelet janë të vendosura mbi një shtresë zhavori me granulometri të vogël të ngjeshur me mekanizëm përkatës deri në koeficientin e nevojshë mpastaj një shtresë betoni të thjeshtë që shërben për të vendosur hidroizolimin i cili e bën mbrojtjen e pllakës së themeleve nga lagështia.

Bodrumi është ndërtuar në -450 cm nën nivelin e tokës muret e të cilit janë nga betoni i armuar dhe kanë trashësi 30 cm. Baza e bodrumit është e ndërtuar mbi themelet pllakë të objektit dhe dyshemeja posedon të gjitha shtresat e nevojshme për këto lloje të objekteve. Shtresat nga poshtë lart janë :Toka , zhavori , beton i thjeshtë , hidroizolim , pllaka e themelit nga betoni i armuar 40 cm , termoizolim 5cm , shtresë plastike (pendë avulli) , estrih 5 cm , ngjitës , pllaka qeramike 3 cm. Përdhesa është ndërtuar në nivelin e tokës dhe ka lartësi prej H=450 cm dhe është përdorur sistemi konstruktiv skeletorë shtyllat e të cilit kanë dimensione 40 x 80 cm. Konstruksioni i meskatit është vendosur që të jetë pllakë e kasetuar kjo për shkak të distancës së madhe të shtyllave , trajet kryesore kanë dimensione 60x40 cm ndërsa trajet e kasetës 20x20 cm dhe pllaka me trashësi 16 cm. Shtresat e dyshemes nga poshtë lartë janë :gips-pllakë 2cm, pllakë beton arme 16 cm, termoizolim 5 cm, shtresë plastike (pendë avulli), estrih 5 cm, ngjitës, granit artificial 2 cm. Kati i I-rë është ndërtuar + 450 cm mbi nivelin e tokës dhe ka lartësi prej H=450 cm dhe është përdorur sistemi konstruktiv skeletorë shtyllat e të cilit kanë dimensione 40 x 80 cm. Konstruksioni i meskatit është vendosur që të jetë pllakë e kasetuar kjo për shkak të distancës së madhe të shtyllave , trajet kryesore kanë dimensione 60x40 cm ndërsa trajet e kasetës 20x20 cm dhe pllaka me trashësi 16 cm. Shtresat e dyshemes nga poshtë lartë janë : gips-pllakë 2cm, pllakë beton arme 16 cm, termoizolim 5 cm, shtresë plastike (pendë avulli), estrih 5 cm, ngjitës, granit artificial 2 cm. Kulmi është i rrafshët me parapet 90 cm me trashesi 15 cm. Dyshemeja e tij do të jetë me një teknologji të lartë të izolimit si hidrik ashtu edhe termik duke ofruar komforin maksimal brenda objektit. Shtresat e kulmit nga poshtë lartë janë : gips-pllakë 2cm, pllakë beton arme 16 cm,

50 plastike (pendë avulli), termoizolim 8 cm, estrih 5 cm, hidroizolim, beton për ramje, ngjitës, pllaka qeramike 2 cm.

Baza e bodrumit- Ekspozita dhe Muzeu

Bodrumi përmbanë këto hapsira :

1. Muzeu / 180 m2 2. Laboratori / 20 m2 3. Hapsira për instalimet / 23 m2 4. Hapsirë ndihmëse / 15 m2 5. Depo për fuqitë e verës / 83 m2 6. Depo për shishet e verës / 55 m2 7. Shkallët 8. Rampa 9. Hapsirë për prezentimin e mënyrës së përpunimit të rrushit. (Në video prezentim) / 70 m2

Konstruksioni i objektit– Hoteli Konstruksioni i objektit është konstruksion skeletor (pelhura betoni). Themelet e objektit janë të tipit themel pllakë d=60cm,të vendosura mbi shtresë zhavori d=25cm të ngjeshur me mekanizim përkatës deri në koefecientin e nevojshëm.

Muret mbështjellëse dhe muret e mbrendshme janë me gjërësi të ndryshme. Shtyllat, trajet, trajet e fshehura si dhe elementet tjera janë nga betoni i armuar te ekzekutuara në tërësi sipas projektit të llogarisë statike dhe detajeve të armimitt . Muret e kafazit të shkallëve janë ekzekutuar nga pëlhurat e betonit të armuar d =30 cm si element i arsyeshëm në aspektin shtangues të objektit . Konstruksioni i pllakave të meskateve është realizuar sipas projektit në sistemin “pllakë BA” me trashësi d = 30 cm. Kulmi është i rrafshët me parapet 90 cm me trashesi 15 cm. Dyshemeja e tij do të jetë me një teknologji të lartë të izolimit si hidrik ashtu edhe termik duke ofruar komforin maksimal brenda objektit. Shtresat e kulmit nga poshtë lartë janë: gips-pllakë 2cm, pllakë beton arme 30 cm, plastike

(pendë avulli), termoizolim 8 cm, estrih 5 cm, hidroizolim, beton për ramje, ngjitës, pllaka qeramike 2 cm.

Përdhesa përmbanë këto hapsira: 1. Parahyrja 11 m2 2. Holli 30 m2 3. Recepcioni dhe Pritja 27 m2 4. Hapsirë ndihmëse 7,5 m2 5. Ashensori për Personelin 3 m2 6. Ashensori për Klientët 3 m2 7. Shkallët Emergjente 13 m2 8. Kthinat Sanitare 17 m2

Mezanini përmbanë këto hapsira: 9. Koridori 14 m2 10. Ashensori për Personelin 3 m2 11. Ashensori për Klientët 3 m2 12. Shkallët Emergjente 21 m2 13. Kthinat Sanitare 8.7 m2 14. Sauna 32.6 m2 15. Fitnes 52 m2 16. Rekreacion 75 m2 17. Lavanderi 18.7 m2 18. Hapësira Teknike 18 m2 19. Depo 17 m2

Baza e katit 1 dhe 3

Baza e katit 1 dhe 3 janë identike dhe përmbajnë nga dy dhoma dyshe (për qifte) dhe nga dy dhoma twins (me dy krevate), si dhe hapësirat tjera përcjellëse.

Baza e katit 1dhe 3 përmbanë këto hapsira : 1. Dhoma 1 (për qifte) - 34 m2 + 7 m2- Banjo + 8 m2- Ballkon 2. Dhoma 2(për qifte) - 34 m2 + 7 m2- Banjo + 8 m2- Ballkon 3. Dhoma 3 (dy krevate) - 32 m2 + 7 m2- Banjo + 8 m2- Ballkon 4. Dhoma 4 (dy krevate) - 32 m2 + 7 m2- Banjo + 8 m2- Ballkon 5. Koridor 53 m2 6. Ashensori për Personelin 3 m2 7. Ashensori për Klientët 3 m2 8. Shkallët Emergjente 13 m2

Baza e katit 2 dhe 4 Baza e katit 2 dhe 4 janë identike dhe përmbajnë nga katër dhoma dyshe (për qifte), si dhe hapësirat tjera përcjellëse.

Baza e katit 2 dhe 4 përmbanë këto hapsira : 1. Dhoma 1- 34 m2 + 7 m2- Banjo + 10 m2- Ballkon 2. Dhoma 2- 34 m2 + 7 m2- Banjo + 10 m2- Ballkon 3. Dhoma 3- 32 m2 + 7 m2- Banjo + 10 m2- Ballkon 4. Dhoma 4- 32 m2 + 7 m2- Banjo + 10m2- Ballkon 5. Koridor 53 m2 6. Ashensori për Personelin 3 m2 7. Ashensori për Klientët 3 m2 8. Shkallët Emergjente 13 m2

Baza e katit të pestë Kati i pestë është paraparë të ndahet në dy hapësira kryesore, atë të administrates si dhe të Barit apo restaurantit ku secila do te ketë hyrje të veqanta.

Baza e katit të pestë përmbanë këto hapsira :

1. Koridori -25 m2 2. Ashensori për Personelin -3 m2 3. Ashensori për Klientët -3 m2 4. Shkallët Emergjente - 13 m2 5. Kthinat Sanitare -17 m2m2 6. Administrata -25 m2 7. Bar - 20 m2 8. Hapsirë Gjelbruese -54 m2 9. Terasë, Restaurant – 125 m2

Ranchi Sistemi i ndërtimit është një seri e njësive modulare të cilat ndahen me elemente të parafabrikuara të çelikut të galvanizuar me elementë modularë të drurit të pishës dhe përdorimin e sistemit të çatisë me llamarinë të galvanizuar.

Ranchi përmbanë këto hapsira : 1. Dhoma Punëtorit 14.3 m2 2. Kthina Sanitare 4.3 m2 3. Parahyrja 3.4 m2 4. Depo Ushqimore 26 m2 5. Hapsira për Kuaj 12.6 m2 6. Hapsira për Paisjet 12.6 m2 7. Hapsira për Pastrim 12.6 m2

8. PËRFUNDIMI

Me projektin e “Kompleksit të Degustimit të Verërave” për qytetin e Rahovecit, komunitetit vendas dhe qytetarëve tjerë do t`u ofrohej mundësi unike për të pasë një përmbledhjë të historisë dhë trashëgimisë në një vend ku njëkohësisht do të ndikonte në zhvillimin dhe hulumtimin e tyre në kulturë, si dhe shprehinë e komunikimit dhe bashkëveprimit mes vete.

Kompleksi i degustimit të Verërave ka të paraparë të ketë edhe të punësuar gjë që do të ndikonte pozitivisht në punësim, ku ndër ta janë edhe komuniteti vendas të cilët përveç se do punonin do shfrytëzonin hapësirën edhe për zgjerimin e njohurive. Ky fakt dëshmon për ndikimin që do ketë ky kompleks në shoqërinë e vendit brenda një intervali të shkurtër, duke e zhvilluar këtë të fundit në aspektet sociale, kulturore dhe artistike. Gjithashtu, ky projekt ka për qëllim të ruaj traditat dhe zakonet e lidhura me vreshtarin, verën dhe enologjinë, promovim dhe fuqizim i bashkëpunimit dhe lidhjeve ne te gjithë zinxhirin e prodhues, si dhe mundësi për promovim te turizmit rural te Komunës së Rahovecit në Kosovë, Rajon dhe mbarë Botën. Gjatë hartimit të kësaj teze, jam munduar të bëj analiza të shumta rreth bodrumeve të verës në Kosovë, përkatësisht Rahovecit. Studimet nga pikëpamja e tyre konceptuale, arritja gjeografike si dhe zgjidhja e tyre arkitektonike dhe substanciale. Nga këto analiza dhe studime, kam vërejtur se deri më tani nuk është dhënë fare apo shumë pak në promovimin e funksioit të bodrumeve duke u bazuar në një stil dhe funksion të ri modern të dizajnit. Kantinat e verës duhet të jenë të hapura për vizitorët dhe turistët e ndryshëm, jo vetëm për vizitorët vendorë por edhe për ata jashtë Rahovecit dhe vetë Kosovës, të cilat nuk janë të paktë që interesohen për këtë fushë dhe për këtë lloj turizmi. Vizitorët kërkojnë të përcjellin procesin teknologjik, duke filluar nga vreshtat e grumbullimit të rrushit, deri në prodhimin e verës, si dhe degustimin e verës. Deri më tani, disa nga objektet ekzistuese të bodrumit të verës kanë bërë ndryshime të vogla në objektet e tyre duke hapur kantinat e verës për turistët, me ndërhyrje të vogla në strukturën e objekteve që ofrojnë hapësira për provimin e verës dhe një dyqan të vogël për shitjen e verës dhe rrushit. Edhe pse duhet bërë shumë më tepër për të qenë më tërheqës për vizitorët. Besoj se ky projekt mund të ndikojë në zhvillimin turizmit të verërave në Rahovec, por jo vetëm, gjithashtu mund të jetë një shembull pozitiv për të gjithë ata të cilët merren me industrinë e verës që edhe ata të ndjekin të njëjtën mënyrë zhvillimi me rindërtimin dhe rivitalizimin e tyre.

9. REFERENCAT Alister Mathieson, Geoffrey Wall. (1983). Tourism: Economic, Physiçal and Social Impacts", Longman Scientific and Technical Harlow. ASK. (2016). Statistikat e Hotelerisë. Prishtinë. ASK. (2017). Statistikat e Hotelerisë. Prishtinë. BioNews.al. (2017, Tetor 2). Retrieved from http://bionews.al/hardhia-shqiptare-e-lashte-sa-vete- bota/ ''Enologjia'', S. e. (2008, Tetor). Retrieved from http://enologjia.com GISConsulting, KKRahovec. (2011). Plani Zhvillimor Rahovec. Rahovec. Halil Bajrami,Zana Mehmeti,Kadrush Cani. (2004). Raporti i Zhvillimit Hapësinorë për Zhvillimin e Turizmit. Prishtinë. Hitoaliaj, A. (2006). Vera e Famshme Bordo. Gazeta Shqip. Hunziker, W. & Krapf, K. (1942). Turizmi i Përgjithshëm. Zurich. John Crossley, Scott Rood, Russell Brayley,. (2018). Commercial Recreation and Tourisem. Singapor. Krstina Vllahova, Emilija Todoroviq. (2013). Ekonomia e Turizmit. Shkup: Graficki Centar dooel. Macintosh and Goeldner. (2009). 4 Different Perspectives of Tourism. Organization, W. T. (2005). Making Tourism More Sustainable. Madrid. Rahovec, K. (2005). Fact Sheet NEECO Rahoveci Winery & Vineyards. Rahovec. Rahovecit, K. e. (2018, Mars). Wikipedia. Retrieved from https://sq.wikipedia.org/wiki/Rahoveci Shukriu, E. (2011). TRASHËGIMIA KULTURORE E KOSOVËS. Landskrona. Susaj, L. (n.d.). Gazeta Telegraf. Retrieved from Gazeta Telegraf: http://telegraf.al/aktualitet/sociale-1481382956 Turizmi dhe ndikimi i tij ne treguesit makroekonomik per ekonomine shqiptare (Janar 2014).