/2018

In dit nummer

Memo wijst op rol Hirohito bij aanval op Pearl Harbor...... 2

De doden van de Bersiap...... 3

Helden van toen...... 9

Nationale Indië Herdenking...... 13

Sophiahof – Van Indië

tot nu...... 16

Herdenkingen elders in Nederland...... 17

Achter de coulissen van

een klein Theater...... 22

De Catalina vertrekt

uit Nederland...... 24

Ebbe op Java...... 25

Afslanking Boekhandel Van Stockum...... 28

Column...... 28

Zware aardbevingen op Lombok...... 31

Iedereen eet sambal...... 34

Zie uitgebreide boekbespreking op pag. 9

Nederlands Indisch Gratis maandelijks e-magazine voor de Indische gemeenschap

jaargang 10, augustus 2018 | oplage: 9600 Cultureel Centrum Heeft u overigens zelf ook een uw betrokkenheid bij NICC Van de redactie verhaal te vertellen, waarvan Magazine van groot belang en u denkt dat dit onze lezers zal vragen wij u een VRIJWILLIGE Op veler verzoek dit jaar toch interesseren? NICC Magazine DONATIE. Wij zullen u daarvoor weer een ‘Herdenkingsspecial’ met stelt haar redactionele inhoud zeer dankbaar zijn en u zult een overzicht van een groot aantal graag voor u open. verzekerd zijn van een blijvende herdenkingen in Nederland en Graag willen wij u ook wijzen op gratis toezending van uw geliefde daarbuiten. Dan een uitgebreide de mogelijkheid NICC Magazine en gewaardeerde NICC Magazine. boekbespreking over The Tielman als advertentie medium te Onze volledige bankgegevens zijn: Brothers, de pioniers van de Rock- gebruiken. Hierbij een oproep aan (BIC: RABONL2U) ‘n-Roll in Nederland en daarmee alle lezers die eigenaar zijn van NL39 RABO 0129 2168 36, de grondleggers van de vader- een bedrijf of er werkzaam zijn als t.n.v. N.I.C.C. Den Haag NL. landse popindustrie. Verder een PR manager om NICC Magazine Mogen wij u tenslotte vragen om bericht van een afslankactie van als mogelijkheid te zien om uw NICC Magazine zoveel mogelijk bij Boekhandel Van Stockum, waar bedrijf of product onder de uw familie, vrienden en kennissen wij wat vraagtekens bij hebben. aandacht van nu 9500 abonnees onder de aandacht te brengen? te brengen. Tevens willen wij een Vraag hen ook gratis abonnee te Onze gedachten zijn bij beroep doen op uw waardering als worden. Wij wensen u weer veel alle slachtoffers abonnee voor het zeer vele werk plezier met uw NICC Magazine. En en nabestaanden dat wij maandelijks aan NICC mede dankzij uw donaties en Magazine hebben. Houdt u in advertenties kan NICC Magazine van de verwoestende gedachten dat NICC Magazine helemaal GRATIS blijven. aardbevingsramp geheel GRATIS is, hetgeen echter Hans Vogelsang, hoofdredacteur. op Lombok niet betekent dat wij geen kosten hebben. Juist in deze tijden is ______

Memo wijst op rol Japanse keizer Hirohito bij aanval Pearl Harbor

In Japan is een memo opgedoken De politicus beschrijft een gesprek die een nieuw licht werpt op de rol dat hij met premier Hideki Tojo en van de premier en de keizer in een andere topadviseur had, aanloop naar de aanval op Pearl enkele uren voor de aanval op Harbor in 1941. Het onderwerp Pearl Harbor. ligt erg gevoelig in Japan. De ontdekker van het document Tojo vertelde Yuzawa dat keizer wachtte negen jaar voordat hij Hirohito "niet twijfelde" en "geen zijn vondst wereldkundig maakte. tekenen van spijt" toonde over het "Ik was bang voor een storm besluit van de Japanse regering van kritiek", vertelt boekhandelaar om diplomatieke gesprekken met Takeo Hatano, die het handschrift Keizer Hirohito tijdens de Tweede Groot-Brittannië en Verenigde en ouderwetse taalgebruik ont- Wereldoorlog (foto Historiek.net) Staten te beëindigen. De gesprek- cijferde. "Maar ik hoop dat we er ken waren gericht geweest op het door deze memo achter komen Amerikaanse marinebasis Pearl voorkomen van oorlog. wat er is gebeurd in de Tweede Harbor op Hawaï. Na wat speur- Wereldoorlog." werk ontdekte hij dat het om een Keizer Hirohito had de premier memo ging, geschreven door verzekerd van zijn steun, zo Uren voor de aanval het toenmalig kabinetslid Michio vertelt Tojo in de memo. "De Yuzawa. keizer leek op zijn gemak en was Hatano kreeg door dat hij iets ‘Ik denk dat we de onvermurwbaar over het besluit dat hij had genomen. Gezien de speciaals in handen had toen hij oorlog al bijna hebben de datum boven de tekst zag: huidige omstandigheden, denk ik zondag 7 december 1941, de gewonnen’, dat we de oorlog al bijna hebben Premier Tojo gewonnen." dag van de Japanse aanval op de

2

(L) de Memo (EPA) (R) vrijwel de gehele Amerikaande vloot in Pearl Harbor werd vernietigd (Historianet.nl)

Zijn optimisme bleek misplaatst. om de schuld weg te nemen bij deel van de bevolking ziet Japan De aanval op Pearl Harbor was keizer Hirohito", vertelt correspon- als agressor, anderen weigeren vanuit Japans oogpunt weliswaar dent Kjeld Duits vanuit Tokio. dat te geloven. Vooral bij een een succes, met 2400 doden Na de oorlog is de keizer altijd kleine, maar agressieve groep en veel materiële schade aan afgebeeld als iemand die tegen de ultranationalisten valt dit soort Amerikaanse zijde. oorlog was. Ook omdat de VS, die nieuws over de keizer slecht. Japan na de Tweede Wereldoorlog Met geweld proberen zij het beeld nog jarenlang bezette, vreesde in stand te houden van een keizer Terugblik aanval Pearl dat het land zonder de keizer die boven alle partijen stond. Zo Harbor 1941 uiteen zou vallen. "Zo bezien is de werd in 1990 de burgemeester ontdekking van deze memo een van Nagasaki neergeschoten Maar al binnen enkele maanden heel interessante ontwikkeling", nadat hij zich negatief had uit- keerde het tij. Japan leed grote zegt Duits. gesproken over Hirohito, die een verliezen, maar weigerde op te jaar eerder was overleden. geven. Het land erkende alsnog de ‘Met dit soort Duits: "Niet voor niets wachtte nederlaag na atoomaanvallen op informatie moet je in deze boekhandelaar negen jaar Hiroshima en Nagasaki en een lang voordat hij de memo naar aanval op Japanse troepen door Japan heel voorzichtig buiten bracht en koos hij zorg- het Sovjet-leger in augustus 1945. omgaan’, vuldig via welk medium hij het Tojo werd na de strijd veroordeeld Correspondent Kjeld Duits nieuws bekendmaakte. Met dit als oorlogsmisdadiger en ter dood soort informatie moet je in Japan gebracht. "Hij heeft veel verant- Nog steeds woedt in Japan heel voorzichtig omgaan." woordelijkheid op zich genomen discussie over de rol van het land Bron: NOS en er eigenlijk alles aan gedaan in de Tweede Wereldoorlog. Een

De doden van de Bersiap Door: Han Dehne Deze schokkende periode is deel van de Indische geschiedenis

Ik hoop dat deze tekst ook Dat in Nederlands Indië destijds Hetgeen nu volgt is afschuw- gelezen gaat worden door tijdens de Bersiap door de wekkend en vreselijk, maar het Nederlanders die geen idee Nederlandse Militairen ontoelaat- maakt onderdeel uit van onze hebben wat zich in die tijd bare dingen zijn gedaan is al erg geschiedenis. allemaal afgespeeld heeft en door genoeg. Deze vermeende oorlogs- de jongere generaties Indo's. misdaden zullen dan ook in het Ook mogen de slachtoffers nooit Veel, heel veel Indische families NIOD onderzoek bekeken gaan vergeten worden. Sommigen hebben in deze periode familie, worden. De vraag of Indonesië worden bij naam genoemd, geliefden, vrienden en kameraden bereid is om aan dit onderzoek anderen blijven anoniem, maar verloren. Laten wij hierbij ook mee te doen is nog maar de voor allemaal moet de brandende even stilstaan. Het onmetelijke vraag. Als je dit artikel leest dan kaars blijven bestaan. Dat recht verdriet dat zij nog altijd met zich valt er inderdaad ook aan die kant hebben zij verdiend met hun dragen en dat nooit overgaat. veel, heel veel te onderzoeken. leven, of beter met hun dood.

3 Tijdens de bezetting van Neder- toestand zeer ernstig in en een gebrek aan aanwezigheid van lands-Indië door Japan, op 8 geloofde dat hij rekening diende te beschermende troepen konden de november 1944, vond er een houden met het bestaan van de op handen zijnde bloedbaden zich grote demonstratie te Batavia nieuwe Republiek. na de capitulatie van Japan in alle plaats. Door de demonstranten gruwelijkheid gaan voltrekken. werden poppen van Churchill, Het Nederlandse bestuur vernam Rooseveld en Van der Plas mee- hierop tot haar grote ontsteltenis Medio 1945 was door de gevoerd en verbrand. Soekarno dat deze man bij aankomst te Japanners PETA opgericht, een hield een vurige rede en zei onder Batavia had verklaard dat hij de door hen geleid vrijwilligersleger, meer: "Onze jongens moeten zo Republikeinse partijleiders op Java bestaande uit Indonesiërs. Dit nodig bereid zijn de Indonesische en Sumatra zou verzoeken het nieuwe jongerenleger bestond uit bodem te besproeien met hun bestuur in de door hen 38.000 man en was ingedeeld bloed en tranen opdat het land gecontroleerde gebieden op zich in bataljons van 500 personen. vruchtbaar en welvarend wordt." te nemen. Dit was praktisch een Daarnaast waren er nog de Soekarno, Hatta en Radjiman erkenning van de Republiek als Indonesische hulptroepen, de vertrokken op 9 augustus 1945 regeringsorganisatie. De Neder- zogenaamde heiho's. Al die van Batavia naar Saigon, het landse regering protesteerde dan jongeren leerden dat Nederland, hoofdkwartier van de Japanse ook tegen deze gang van zaken, Engeland en Amerika hun vijanden Opperbevelhebber van Zuid-Oost die geheel in strijd was met eerder waren en Japan hun vriend. Azië, waar zij op 11 augustus gemaakte afspraken. Generaal Soetomo, bijgenaamd deelnamen aan een conferentie Boeng Tomo, zorgde ervoor dat over de politieke toekomst van het voor vrouwen en kinderen Indonesië. Soekarno sprak hierbij levensgevaarlijk was de interne- de woorden: "Ongetwijfeld is deze ringskampen te verlaten. Feitelijk gave, dit verlenen van de onaf- was men nergens meer veilig. hankelijkheid, een gunst van de meest heilige majesteit, de Tenno Dodentallen van de Heika, voortgekomen uit diens Bersiap oneindige wijsheid en wij wensen onze eeuwige dank daarvoor uit te Loe de Jong ging er vanuit dat drukken". tussen de 3.400-3.500 mensen De Britse troepen vermeden aldus werden gedood tijdens de Bersiap. Op 15 augustus 1945 capituleerde alle handelingen die hen in con- Historicus H. Th. Bussemaker Japan en op 17 augustus werd flict zouden brengen met de (2005) noemde een dodental van onder leiding van Soekarno en Republikeinen, waardoor hen tussen de 3.500-20.000 en de Hatta de Republiek Indonesië mogelijk een rol zou kunnen Amerikaanse historicus William H. uitgeroepen. Een poging van worden opgelegd bij het herstel Fredericks kwam tot een aantal het Japanse Hoofdkwartier deze van het Nederlandse gezag. van 25.000-30.000 doden. Er is proclamatie te verhinderen werd Als gevolg hiervan werd het daarnaast grote discussie over onvolledig uitgevoerd en had geen Republikeinse bestuur aan alle het aantal mensen dat vermist enkel effect. Doordat er op dat kanten ontzien en werden belang- werd, hoogstwaarschijnlijk in een moment geen geallieerde strijd- rijke contingenten Nederlandse massagraf verdween en nooit krachten aanwezig waren die het troepen voorlopig te Malakka teruggevonden werd. gezag van de Japanse militairen vastgehouden. konden overnemen kreeg de Wat wel met zekerheid gezegd Republiek tijd en gelegenheid aan Al ver voor de capitulatie van kan worden is dat doordat deze invloed te winnen en macht uit te Japan weerklonk overal in de mensen, waaronder Nederlanders, oefenen. Pas op 29 september steden, de kampongs en de Chinezen, Ambonezen, Timorezen, 1945 kwam een detachement dessa's de Japanse oorlogspropa- Menadonezen en Indonesiërs, vlak Britse troepen ter sterkte van nog gandazender door luidspreker- na de Tweede Wereldoorlog en geen duizend man te Batavia aan. huisjes, die in opdracht van voor de onafhankelijkheid van Soekarno waar mogelijk geplaatst Indonesië vermoord werden, de Start van het moorden op waren. doden van de Bersiap, slachtoffers grote schaal Op 8 augustus sprak Soekarno: van moordpartijen op grote "Amerika, Nederland en Engeland schaal, een tijd uit de publieke De Britse bevelhebber op Java vechten nu tot het uiterste om aandacht verdwenen. zag, mede onder de indruk van hier terug te keren. Strijd tot de Na de eerste Bersiap volgde een vele alarmerende berichten, de dood om hen te vernietigen". Door tweede periode, de zogenaamde

4 tweede Bersiap-periode, in juli- stukken gehakt. Van een jongen Nadat de slachtoffers per auto op augustus 1947, toen, mede onder van zestien, die hier iets van wilde de plek van bestemming waren invloed van de activiteiten rond de zeggen, werden de hersens aangekomen werden zij onder een Eerste Politionele Actie, een golf ingeslagen met een stuk ijzer. asamboom verzameld. Intussen van nieuwe moordpartijen plaats- 's Avonds dienden de gevangenen waren de bendeleden gewaar- vond onder Nederlanders die die nog leefden, door speren schuwd en kwamen met goloks en na de Indonesische Onafhan- gedwongen, plaats te nemen in piso-blatí's naar de toekomstige kelijkheidsverklaring voor de een vrachtauto, die naar de slachtplaats. Aldaar werden hun Indonesische nationaliteit hadden gevangenis in de Werfstraat reed. slachtoffers van achteren aan- gekozen maar aan wiens loyaliteit Van de 25 man die op de auto gevallen en vermoord. Het graf getwijfeld werd. geladen werden bereikten zes werd later ontdekt in een oude ernstig gewond maar levend Japanse loopgraaf, terzijde van de Soerabaja, de slachting in hun bestemming. De rest was weg naar Tangerang. de Simpangclub doodgemarteld. Intussen werden elders in Soerabaja handgranaten De familie Jonathans, bestaande uit 18 personen, tien mannen, Op 15 oktober 1945 werd een gegooid in een autotransport van zeventien vrouwen en een baby, groot aantal mensen door vrouwen en kinderen naar de werd door een bende van twintig extremisten uit hun huizen havens. man uit huis gehaald en op het gehaald en naar de Simpangclub Engelse golfterrein aan de Laan gebracht, een vroegere sociëteit, Tegelan op weerzinwekkende die toen in gebruik was als wijze vermoord. De baby werd hoofdkwartier van de communis- levend in een negen meter diepe tische Pemoeda's. Zij dienden met put geworpen. De lijken van de de ruggen tegen elkaar en met het achttien andere personen volgden hoofd tussen de knieën plaats te enige ogenblikken later. Het nemen op de galerij voor de echtpaar Portier werd op Tegallan biljartzaal. Aldaar werden ze nummer 9 door een troep gefouilleerd en wanneer er een bestaande uit acht Pemoeda´s oranje kokarde of een rood-wit- overvallen. De ouders en het blauw strikje werd gevonden oudste meisje, Ida, werden op ontkleed, afgeranseld en met de gruwelijke wijze met kapmessen punt van de bajonet gestoken. Moorden te Batavia vermoord en de vier overgebleven Twee personen werden direct al kinderen ontvoerd. Men vond hen Te Batavia dreven in het met een aangespitste bamboestok later terug bij een Indonesische Molenvliet de naakte lijken van doorstoken, waarna de lijken, familie in een kampong. vermoorde blanken. Op 13 samen met de lichamen van enige oktober 1945 om drie uur gewonden, in het nat van de Moorden op Ambonezen in de morgen werd de heer overgelopen toiletten en urinoirs Grootenboer door extremisten uit en Chinezen werden gesmeten. De biljartzaal zijn huis aan de Defensielijn van diende als gevangenis, waar zich De Ambonees Tanalepe was op 22 den Bosch ontvoerd en bij de gruwelijke moordtonelen afspeel- september 1945 's avonds om ingang van Kwitang West Gang 7 den. Een vijftienjarige jongen, zeven uur met de auto onderweg op gruwelijke wijze gemarteld en wiens moeder en broer voor diens toen hij ter hoogte van het vermoord. Frits Bekker, die ogen waren afgeslacht en die Manggarai-viaduct werd staande- onderweg naar huis was, werd luidkeels begon te schreeuwen: gehouden door een troep omsingeld, gegrepen en bij de "Mountbatten, help ons!" werd extremisten. Hij werd uit de ingang van Kwitang West Gang naar buiten gesleept en met auto getrokken en met goloks 10 afgemaakt. Twee dagen later een geweerkolf de nekwervels afgemaakt. Zijn lijk werd op alle werd een einde gemaakt aan het gekraakt. mogelijke manieren verminkt en in leven van de Indo-Europeaan zijn buik werden bamboesperen Tjiptohardjo, eigenaar van het Een man werd aangesproken door gestoken. restaurant Asia Radja. zijn jeugdige beulen, waardoor hij R. Tahalele, 71 jaar oud, werd opkeek en hiervoor gestraft werd Een bende onder leiding van Noer op 3 oktober 1945 in zijn huis met een slag over de rug met een en Said bin Miiem en Sipin bin vermoord omdat hij protesteerde zwaar stuk hout. Toen de man Kantelan slachtte 23 Europeanen, tegen een roving van zijn spullen. door de pijn vloekte werd hij 7 Indonesiërs, 5 Chinezen, 4 De heer Risakotta op Kwitang doodgeslagen, zijn lijk letterlijk in Ambonezen en 2 Brits-Indiërs af. maakte bezwaar tegen het stelen

5 van zijn barang en werd Toen deze mensen op het te maken voor de Republikeinse onmiddellijk daarop van het leven afgesproken tijdstip een voor een vlag. Vervolgens werden zij met beroofd. Ismaël uit Pengodokan uit het politiebureau werden bamboesperen doorstoken en vermoordde 72 personen tijdens gehaald viel de verzamelde meute kregen een slag op het de Bersiap-periode maar werd hen direct aan. Slechts enkele achterhoofd, die als genadeslag later opgepakt en berecht. overlevenden bereikten de ge- bedoeld was. Daarna werden de vangenis, waar zij samen met de lijken in de put geworpen. Echter, De moord voorbereid op lijken werden opgesloten. De niet allen waren overleden: twee volgende dag haalde de politie de kinderen waren nog niet dood; 2300 Nederlanders tweede groep personen uit de men greep hen bij de enkels vast Er werden plannen gesmeed gevangenis en het dan nog beter en kraakte de schedels tegen de om de 2.300 Nederlanders, die bewapende volk startte direct een wand van de put. gevangen zaten in de gevangenis lynchpartij. Eerst werden handen in de Werfstraat te Batavia, door en ledematen afgekapt en ver- Andere wreedheden verbranding en vergiftiging om het volgens stak men met bamboe- leven te brengen. De bewakers spitsen op de slachtoffers in. In de omgeving van Bandoeng hadden veertig drums en blikken werden door een bende, die later De levenden en doden werden in met benzine en andere brandbare gearresteerd kon worden, in dezelfde cel als de eerste groep olieproducten in alle gangen van augustus 1946 negentig Chinese ondergebracht. De directeur van de gevangenis neergezet. Deze en Indonesische ingezetenen de gevangenis gaf opdracht beide misdaad werd verijdeld doordat de bruut vermoord. Een patrouille groepen te begraven. De personen Ambonees Patiradjawani, die als die op 24 juli 1947 naar de die nog ademden werden eerst gevangene van de Kempeitai onderneming Kalibongo trok trof met stenen en spaden bewerkt aldaar gezeten had, nu bewaker in het oerwoud verschillende maar toch vonden meerdere van de Nederlandse gevangenen Europeanen aan en Te Litsin in personen uiteindelijk de dood was geworden en de plannen een ravijn veertien personen in doordat zij levend begraven doorgaf aan Jack Boer, een bijna verhongerde toestand. werden. inlichtingenofficier. Vlak bij deze plek vonden de soldaten een zwaar gewonde Boer kreeg toestemming van vrouw, die met man en vijf de Britten, tien goed getrainde kinderen uit huis gelokt was en Gurka's en een tank. De tank door Republikeinen meegenomen schoot een gat in de muur van de naar het ravijn. Aldaar waren de gevangenis, de Gurka's stormden kinderen voor de ogen van de naar binnen en schoten alle ouders afgemaakt en de man bewakers neer. Alle gevangenen vervolgens ook vermoord. De konden toen bevrijd worden en vrouw had met een slagwapen een brachten het er, dankzij de klap in de nek gekregen en was Brastagi en Balapoelang oplettende bewaker Patiradjawani, daar voor dood achtergelaten. Na een zoektocht werden twee levend af. In een kampong bij Brastagi werd kinderen van zes en vier een massagraf gevonden met de gevonden, die vertelden dat hun Koeningan lijken van op onmenselijk wijze vader en zuster waren vermoord; omgebrachte mensen, merendeels Te Koeningan werden in oktober drie kilometer verder vond men Indonesiërs, die in Medan voor 1945 23 Europeanen gearresteerd een vrouw met haar twee Nederlanders hadden gewerkt of en vermoord door extremisten, kinderen, die vertelde dat haar van pro-Nederlandse gevoelens waarbij de politie medeplichtig echtgenoot en twee andere werden verdacht. Te Balapoelan was. De moord geschiedde in twee kinderen gedood waren. groepen: de eerste eenheid van werd op 17 augustus 1946 een

12 personen werd op de pasar aantal Europeanen bijeen gejaagd, Kampong Djamboe tentoongesteld waarbij door de terwijl het volk werd aangespoord De 26ste juli 1947 trof de Masjoemi-aanhangers tot geweld de vernietiging van deze mensen patrouille drie Europeanen, die werd aangezet. 's Middags werd bij te wonen. er bekend gemaakt dat de vertelden dat in de kampong Europeanen 's avonds om negen De slachtoffers werden een voor Djamboe zeventien Europeanen uur naar de gevangenis zouden een naar een put gesleept en daar vermoord waren. De patrouille trof worden overgebracht. gedwongen drie keer een buiging hierop in een ravijn de lijken aan.

6 De lichamen vertoonden tekenen kapitein van Buuren, die eerder over de Demarcatielijn wist te van bestiale martelingen. Een man adjudant was geweest van vervoeren. De vrouwen werden te miste de linkerarm en had diepe generaal de Waal, het gebied Tjiateul door Pemoeda's verkracht kapwonden in de nek, terwijl de binnenrukte waren nog enige en onthoofd. Hij bekende verder buik was opengesneden. Chinezen, in het aanzien van hun onder meer dat enkele Europese familie, letterlijk tot stukken jongens levend begraven waren Zijn negentienjarige dochter miste gehakt. De Waal schreef dat hij de omdat er na een geallieerd de linkerborst, had een kapwond lijken, of beter de brokstukken, luchtbombardement spiegeltjes op in de nek en een speerstoot in het nog had zien liggen. hen waren gevonden. schaamdeel. Zij was, volgens de overlevenden, eerst verkracht. Het Bloedbaden in Tegal oudste zoontje (twaalf jaar) had een opengekapte dij en kuit, In Slawi, in Tegal, bevond zich alsmede een kapwond in de nek, een massagraf, waarin duizenden terwijl de schedel half weg- Indo-Europese personen begraven geslagen was. Anderen waren lagen. In de Kraton vond men de afgemaakt door speersteken in graven van enkele vermoorde borst en buik. families en in Brebes een graf waarin een vijftigtal Oostelijke

Moordluitenant Adjeng Indonesiërs hun laatste rustplaats hadden vonden. In Djati Barang Adjeng bekende 35 moorden, Lor bevond zich een graf met begaan tijdens de Bersiaptijd, twintig slachtoffers, terwijl een put maar het waren er waarschijnlijk te Balaipoellang de resten van veel meer. Tijdens de Bersiap trad zestien mannen, vrouwen en hij op als beul in de omgeving kinderen, die op de meest van de Drossaersweg, toen hij onmenselijke wijze aan hun einde begon met het vestigen van zijn waren gekomen, bevatte. persoonlijk moordrecord. Hierna Luitenant-kolonel Luessen vond, vertrok hij naar Poerwakarta, waar Het betrof hier een aantal Indo- op aanwijzing van de daders, de hij bij de T.N.I. werd bevorderd Europese families die eerst acht lijken van Europese vrouwen tot luitenant. Op deze lokatie dagenlang in een huis met de in een put. Zij waren ter viering schepte hij er genoegen in elf grofste middelen gemarteld en van het eenjarig bestaan van personen naar de andere wereld onteerd werden en vervolgens de Republiek door een troep te helpen. bloedend naar de put gesleept om Republikeinen eerst verkracht, te worden onthoofd. De kleine vervolgens bruut vermoord en in Na zijn arrestatie verklaarde kinderen sloeg men met het hoofd de put geworpen. Sergeant Vrijens Adjeng van mening te zijn tegen de stenen rand en wierp ze van de NEFIS in Bandoeng, wiens geweest geheel in de geest van daarna in het water. Soekarno te hebben gehandeld, vrouw in oktober 1945 met tal van die indertijd op het Koningsplein anderen werd vermoord, wist in Toen het water de put vulde en als de bevolking had opgeroepen tot de buurt van Proepoek enige laatsten de twee jongste kinderen de Revolutie. Een Europeaan moordenaars te arresteren. Op van de moeder aan de beurt herkende Adjeng direct na zijn hun aanwijzingen werden de waren werden de beulen moe. Zij arrestatie als de moordenaar van stoffelijke resten van achttien sloegen niet hard genoeg en de zijn vrouw, dochter en zoon. Europeanen opgegraven. wond was te ondiep om de Ooggetuigen verklaarden dat te kleintjes aan de verdrinkingsdood Boeloepoelan en in de Proepoek Gevallen van moordlust bloot te stellen. Deze kinderen vijfhonderd mensen waren overleefden het drama en werden te Cheribon vermoord tijdens de Bersiap. later opgevangen door familie- Het centrum van rijke Chinese leden.

Verraad in eigen grondbezitters in Cheribon werd Als laatste bedrijf van het bloedige totaal vernield en zes personen gelederen Tegalschouwspel werden op een waren op brute wijze vermoord. Te Bandoeng werd een zekere zekere dag alle jonge mannen van Te Tjilimoes werden minstens (Paul?) Halkema gearresteerd die Indo-Europese afkomst door de twintig Chinezen, waaronder ook in de Bersiaptijd tegen vijf gulden politie van Tegal opgehaald en aan kleine kinderen, afgeslacht. Vlak per persoon per betja Europeanen de rand van een massagraf met voordat een hulpexpeditie onder onder één of ander voorwensel hakmessen afgemaakt. Slechts

7 één jongen wist te ontkomen en De familie Francken werd met een geven van de gruwelen der het graf van zijn metgezellen, die konvooi naar Soerabaja vervoerd. Bersiap. hij tijdens de lijdensweg tot op de Op 28 oktober 1945 kreeg dit rand van de dood had vergezeld, konvooi met vrouwen en kinderen De hedendaagse Nederlandse aan te wijzen. een aanval door extremisten te burger, opgegroeid in luxe en verduren en vonden ruim honderd veiligheid, heeft niet of nauwelijks Andere moordpartijen (Indisch) Nederlandse vrouwen, een voorstellingsvermogen van de kinderen en hun Gurka's een implicaties van een falende staat Te Garoet, bij Kotta Garoet, werd voortijdig einde. Slechts een en tot welke gruwelen deze het massagraf gevonden van moeder en haar zoon overleefden kunnen leiden. dertien mannen, vrouwen en dit bloedbad. Let wel, ook van Nederlandse zijde kinderen. Mogelijk betrof het hier werden allerlei gruweldaden uit- drie complete gezinnen. gevoerd. Het was oorlog, al heette dat niet zo. In Nederland werd dat Te Bandoeng werd mejuffrouw politionele actie genoemd, maar Oudhoff door een bende in haar de rauwheid laat zien dat het woning overvallen en met kap- een oorlog was, waarbij velen messen op haar hoofd geslagen. onschuldig zijn vermoord. Zij eindigde haar leven in een put, waar zij nog levend in belandde Een oorlog die nog steeds in maar spoedig daarop overleed. de hoofden van zij die het

meegemaakt hebben onuitwisbaar De Europese jongelieden Beets en aanwezig is. Engers wisten uit de Djoernatan- Alex Klasser, Robert Thomson en gevangenis te ontsnappen; op de Pieter en Benjamin Merckelbach vlucht wisten zij echter niet te werden door Mohamad Subari alle ontkomen aan hun belagers, vier met een samuraizwaard waarna zij wanhopig trachtten zich onthoofd. Ir. Th. K. L. van Dort in een huis te verschuilen. Zij werd op 8 oktober 1945 door een Maandelijks werden echter ontdekt, tot bende gewapende Pemoeda's uit GRATIS E-Magazine voor bloedens toe geslagen en bij de zijn huis gesleurd en in de Pekodjanbrug op gruwelijke wijze gevangenis van Sidoardjo op- de Indische gemeenschap afgemaakt. gesloten. Op 13 oktober 1945 Meer dan 9500 abonnees werd hij naar de aloon-aloon Waardeert u ons werk? Te Ambawara werden twee gebracht en doodgeschoten. personen, die verdacht werden Steunt u ons dan met een van spionage, door Pemoeda's uit Besluit hun woning gelokt, naar het Bovenstaande voorbeelden van donatie kerkhof gesleurd, aldaar op de verschrikkingen der Bersiap IBAN: NL39 RABO 0129 2168 36 gruwelijke wijze afgemaakt en ter vormen slechts een zeer beperkte t.n.v. N.I.C.C. te Den Haag plekke begraven. selectie die een beeld beogen te

‘Helden van toen’ Uitgebreide boekbespreking The Tielman Brothers en de Nederlandse rock-‘n-roll 1957-1967 Auteur: Harm Peter Smilde

De broers Reggy, Ponthon, hun versie van de revolu- akkoorden het podium op. Andy en Loulou Tielman zijn tionaire Amerikaanse rock-'n- Voor de lol, voor het geld en de ongekroonde pioniers van roll van Indonesië naar voor de meisjes. de Nederlandse pop- en rock- Nederland. Ze hebben overal Helden van toen neemt je mee muziek. In de jaren vijftig van lak aan en stappen gewoon in hun verhaal, naar hun tijd. de vorige eeuw komen zij met met hun gitaar en drie Naar een Nederland dat

8 maatschappelijk en cultureel ook The Tielman Brothers. Verder zo boeiend. Met de komst van de op de helling staat, aan de circuleren er op internet verhalen, rock-’n-roll halverwege de jaren vooravond van de opkomst veel verhalen, het ene nog mooier vijftig werd, mede door de uit- dan het andere. Over successen, vinding van de goedkope en han- van de jongerencultuur. Naar lucratieve platencontracten, roem, dige vinylsingle, populaire muziek de rauwe randen van de rock- hits, geld en The Beatles die hun voor het eerst massacultuur. Na 'n-roll-clubs in Duitsland waar trucjes zouden hebben afgekeken de Tweede Wereldoorlog was in The Tielman Brothers vooral en overgenomen. Bronnen ont- heel West-Europa en de Verenigde optreden. Naar die helden van breken daarbij meestal. Staten een nieuwe jeugdcultuur toen die een ereplaats ver- opgekomen (in Nederland de dienen in onze muziekgeschie- Bovendien beantwoorden deze Nozems, in Duitsland Halbstarken, denis van nu. Een biografie verhalen voor mij niet de vraag in Groot-Brittannië Teddy Boys, in waarom onze muziekgeschiedenis over de ongekroonde pioniers Frankrijk Blousons Noires, in de The Tielman Brothers en collega- VS Greasers). Deze jongeren van de Nederlandse popmuziek bands zo vaak links laat liggen. zetten zich af tegen hun ouders en "The Tielman Brothers, die Terwijl bijvoorbeeld The Blue hadden, ook heel belangrijk, vrije naam moet absoluut met Diamonds en Anneke Grönloh wel tijd en steeds meer geld. Daarmee hoofdletters geschreven wor- in ons collectieve geheugen zitten. werden ze een economische den in de Nederlandse popge- Het was tijd voor onderzoek, vond factor. schiedenis”. - Leo Blokhuis. ik, zo goed en grondig als het kon. Alleen op die manier kun je deze In Nederland was er bovendien Leo Blokhuis in 2011: “Ik had niet oer-rock-’n-rollers hun plaats in de een botsing tussen enerzijds of nauwelijks van deze band muziekgeschiedenis geven. mensen en groepen die de orde gehoord, terwijl ik toch in een van voor de bezetting wilde muzikaal gezin ben opgegroeid herstellen en anderzijds (vooral) waar overal platen en singles jongeren en jongvolwassenen die rondslingerden, ook van de vele hartstochtelijk op zoek waren naar Nederlandse bands uit een grijs nieuwe normen en vormen (denk verleden. Ook op de radio en in ook bijvoorbeeld aan de Vijftigers de talloze muziekbladen die ik las in de dichtkunst). Daarmee stond kwam ik The Tielman Brothers bij Nederland maatschappelijk en mijn weten niet tegen. ‘Hoe kan cultureel in die tijd in de steigers. dat?’ vroeg ik me af. Hoe kan deze Het proces van renovatie en ver- band die klaarblijkelijk zo enorm bouwing zou zeker tot in de jaren belangrijk is geweest voor de zeventig duren. Voor de vroege Nederlandse popmuziek betrekke- rock-’n-rollbands kwam daar nog lijk onbekend zijn bij het grote eens bij dat ze voor een groot deel publiek? Wat is hun geschiedenis? (maar niet alleen) bestonden uit En welk verhaal zit daar weer Indo’s en Molukkers. Zij waren achter? Deze vragen prikkelden niet lang daarvoor feitelijk mij als schrijver, muziekliefhebber gemigreerd naar hun ‘vaderland’, en muzikant. Ze spoorden me aan Nederland. Tussen 1946 en 1964 Andy en Reggy Tielman, ca. 1965. om op onderzoek uit te gaan; het kwamen in totaal zo’n 250.000 (Foto uit collectie Leon Donnars) werd een historische en muzikale ‘Indische Nederlanders’ uit Indo- speurtocht die zeker niet rimpel- nesië naar een Nederland dat The Tielman Brothers in loos verliep”. velen van hen alleen van foto’s, ansichtkaarten en van verhalen hun tijd En natuurlijk zijn The Tielman kenden. Brothers niet helemaal vergeten. Het manco van de meeste Zeker in kringen van Indo’s en bestaande verhalen over The Hun min of meer gedwongen Molukkers genieten ze grote Tielman Brothers en de andere migratie (met alle pijn en bekendheid. Soms wordt het hitje vroege rock-’n-rollbands is dat ze frustratie van dien) geeft een uit hun nadagen – Little Bird – nog daarin bijna losgezongen zijn van extra dimensie aan de culturele en op de radio gedraaid. In 1989 hun tijd. En juist die periode en maatschappelijke verschuivingen verscheen van Lutgard Mutsaers alles wat daarin gebeurde – in Nederland. Alleen door The het prachtige boek Rockin’ grofweg van halverwege de jaren Tielman Brothers in de context te Ramona. Daarin figureren naast vijftig tot halverwege de jaren plaatsen van die door elkaar veel andere bands nadrukkelijk zestig – maakt hun geschiedenis lopende ontwikkelingen valt te begrijpen wat het betekende dat

9 vier broers vanaf 1957 de bühne fiches van (niet-gedigitaliseerde) Herman Tielman en zijn zogeheten beklommen en spetterende rock- oude kranten op zoek naar ‘stamboekgegevens’ waaruit zijn ’n-rollshows gaven. informatie over optredens en wederwaardigheden in de Tweede andere berichten over de band. Wereldoorlog min of meer

Speuren naar Verder waren er flarden corres- duidelijk werden. betrouwbare bronnen pondentie, boeken, tijdschriften, artikelen op internet, geluids- Om alle gebruikte bronnen inzich- telijk en controleerbaar te maken Als je de geschiedenis van een opnamen, filmpjes op YouTube en heb ik die in het boek per band wilt reconstrueren, zou je beeldmateriaal van Beeld & Geluid hoofdstuk in eindnoten vermeld graag een la willen opentrekken in Hilversum. Daarnaast kon ik en een uitgebreide bronnenlijst waarin alle informatie en docu- contracten en rekeningen van een achterin toegevoegd. mentatie zit die je nodig hebt. collega-band raadplegen om een Zo werkt het natuurlijk nooit, beeld te krijgen van de gages en Ooggetuigen geven maar in het geval van The Tielman prijzen begin jaren zestig.

Brothers was de beschikbare geschiedenis kleur informatie wel heel fragmen- tarisch. De heren correspondeer- Al met al was het heel veel in- den nauwelijks en interviews met formatie sprokkelen en puzzelen. hen uit de periode 1957-1967 zijn De gegevens waren soms zo buitengewoon schaars. fragmentarisch, summier en tegenstrijdig, dat ik (moe van het Andy Tielman heeft vanaf eind eindeloze factchecken) meermalen jaren tachtig met enige regelmaat van zins ben geweest de krat met interviews gegeven; alleen zijn de al het materiaal het raam uit te herinneringen aan hun eerste gooien en het project te laten voor periode in Nederland en Duitsland wat het was. Ik was daarom blij vaak tegenstrijdig en na raad- dat er ook nog ooggetuigen pleging van andere bronnen blijkt waren. Als je door middel van de het waarheidsgehalte van zijn geschreven bronnen een ruwe uitspraken in veel gevallen reconstructie kunt maken die twijfelachtig. En datzelfde euvel aandoet als een soort schokkerige kleeft aan Andy’s autobiografie zwart-witfilm, dan maken goede That’s my life: over heel veel Loulou Tielman in vrijetijdskleding ooggetuigen daar een wat gebeurtenissen is hij vaag, hij laat achter de drums in bar-dancing vloeiender bewegende kleurenfilm nogal eens iets weg en in een Westhoff, Heidelberg, Duitsland, van. aantal gevallen bleek tijdens mijn ca. 1960. (Foto uit collectie Leon De broers Tielman zelf zijn nu onderzoek de informatie aantoon- Donnars.) baar onjuist. allemaal overleden. De laatste, Op een zeker moment stuitte ik in Reggy, overleed in 2014. Het is mij niet gelukt hem voor zijn dood Diversiteit aan het Nationaal Archief op een flink pak correspondentie van het nog te interviewen. Andy overleed geschreven bronnen Nederlands Commissariaat te drie jaar ervoor, in november 2011. Veel mensen die de broers Toch heb ik voor een reconstructie Palembang (Sumatra, Indonesië) hebben gekend en hen eind jaren met veel speurwerk nog redelijk uit de periode 1952 tot eind 1956. vijftig en begin jaren zestig wat (geschreven) bronnen weten Dit commissariaat was een soort hebben zien optreden, zijn al te raadplegen. Dankzij de website tijdelijke ambassade of diploma- overleden. De ooggetuigen en Delpher (de uitgebreide tijdschrif- tieke post die de belangen van collega-muzikanten die nog in ten- en krantenzoekmachine van de Indische Nederlanders moest leven zijn, zijn redelijk op leeftijd. de Koninklijke Bibliotheek) en behartigen. De correspondentie Sommigen van hen hadden er andere digitale zoeksystemen was van en over de familie Tielman uit geen behoefte aan om terug te het mogelijk krantenartikelen en - dit dossier gaf mij veel informatie blikken op die roerige rock-’n- berichten te vinden (ook over de over vader Herman Tielman, het rolltijd. Gelukkig stond een aantal tijd van het gezin Tielman in functioneren van het gezin en belangrijke ooggetuigen het mij Indië/Indonesië). Maar ik heb ook de omstandigheden waarin de wel toe samen met hen in hun heel wat middagen in de kelder Tielmannen in 1957 naar Neder- herinneringen rond te dwalen. van de Koninklijke Bibliotheek land vertrokken. Daarnaast vond Onder hen Edu Schalk, die de doorgebracht met het syste- ik in het Nationaal Archief de broers vanaf hun aankomst in matisch doornemen van micro- Japanse interneringskaart van

10 Breda in 1957 goed heeft gekend soort dubbele tragedie zijn: eerst Nederlandse pop- en rockmuziek. en veel met hen is opgetrokken. verdreven uit de Gordel van Uit bronnen en ooggetuigen- Verder sprak ik in Duitsland met Smaragd waar ze zijn geboren en verslagen komt duidelijk naar Helmut Wenske, die in de periode vervolgens vanwege wilde muziek voren dat hun prestaties (en dan 1960 tot 1964 in Hanau alleen al ook nog eens min of meer vooral hun live-optredens) zeer The Tielman Brothers ruim vijftig weggepest uit Nederland dat hen indrukwekkend waren, zeker in de keer heeft zien optreden en met toch al niet heel warm had ver- periode van 1957 tot ongeveer andere Nederlandse bands welkomd. ‘Holland moet ons niet’, 1964. Zij (en hun collega rock-’n- bevriend was. Ook heb ik veel zou Andy volgens hemzelf in die rollbands) hebben zo ongeveer gesproken met Woody Brunings tijd hebben gezegd. Nauwgezet alles wat nu normaal is zelf die met The Crazy Rockers in heb ik in kaart proberen te moeten uitvinden: show maken hetzelfde circuit als de broers brengen aan de hand van bronnen op het podium, spectaculaire optrad. Hij heeft een open blik en hoe populair de band was in stunts uithalen, zorgen voor een een scherp geheugen waardoor hij Nederland van 1957 tot ongeveer goed bandgeluid dat indruk maakt mij een goed inzicht gaf in het 1960, tot welke ophef en kritiek in de zaal en een aansprekend rock-’n-rollgevoel van die tijd. Hij hun televisieoptreden begin 1960 imago opbouwen. Het kan hen was ook nooit te beroerd om heeft geleid en wat de redenen nauwelijks kwalijk genomen feiten en gebeurtenissen na te waren voor hen (en talloze andere worden dat ze niet inzagen dat trekken bij anderen in zijn bands) om in Duitsland te gaan juist in die tijd eigen nummers omvangrijke netwerk. Leon optreden. En welke gevolgen dit schrijven, plaatjes opnemen en Donnars, vanaf 1965 ooggetuige had voor hun bekendheid en hits scoren steeds belangrijker en rock-’n-rollverzamelaar van het populariteit in Nederland. Daaruit werden om aan de muzikale top te eerste uur, gaf mij ook veel komt een volstrekt ander beeld komen en te blijven. Rockmuziek waardevolle informatie en inzage naar voren. zag men als een jeugdzonde en in interessante documenten. Door langdurig carrière maken in deze de medewerking van deze en tak van sport was een concept dat andere ooggetuigen vielen veel nog niet bestond. puzzelstukjes uit de verschillende schriftelijke bronnen op hun Het was niet zo vreemd dat de plaats. broers Tielman voor het snelle geld gingen in de rock-’n-roll- Verhalen worden mythes kroegen. Het kon immers ieder moment voorbij zijn? Dat dachten Als biograaf ontkom je er niet aan The Beatles in 1964 ook. Dat is de om mooie verhalen door te charme en de angel van de rock- prikken en tot mythe te verklaren. ’n-roll: het draait om het ultieme Een van die verhalen is dat The leven in het nu omdat het morgen Beatles in Hamburg bij The over kan zijn. Tielman Brothers (meermalen) in Het was daarbij onvermijdelijk de zaal hebben gezeten en hun dat die onbevangenheid in de loop trucjes hebben afgekeken. Door van een jaar of vijf verdween en nauwkeurig na te gaan wanneer de gepolijste, bedachte showele- en waar The Beatles in Hamburg menten erin slopen. optraden – dat is goed gedocu- Andy Tielman omstreeks 1960 in menteerd – en in bronnen te bar-dancing Westhoff, Heidelberg, In deze biografie van The Tielman zoeken naar bewijzen voor op- Duitsland. (Foto uit collectie Leon Brothers plaats ik hen ook in hun tredens van The Tielman Brothers Donnars.) tijd door het veranderende in Hamburg in die periodes, heb muzikale landschap (in Nederland ik het waarheidsgehalte van dit De charme en de angel en ook daarbuiten) te schetsen. Doordat het hen niet echt lukte verhaal getoetst. Met een heel van de rock-’n-roll andere uitkomst. Een ander mee te veranderen, detoneerden verhaal is dat The Tielman In de loop van mijn muzikale en ze met hun repertoire, perfor- Brothers in Nederland werden historische speurtocht bleek mij mance en outfits steeds meer in geboycot en volledig verguisd. Dit ook dat The Tielman Brothers deze dat landschap. Toch trokken ze in is dan volgens het verhaal de aangedikte en vaak ongeloof- de zomermaanden van 1965 en reden geweest waarom ze hun heil waardige verhalen helemaal niet 1966 met hun shows nog veel in Duitsland zochten en daar nodig hebben om erkend te bekijks in Palais de Danse in gingen optreden. Dat zou een worden als pioniers van de Scheveningen.

11 Rock-’n-roll (geen specifieke song) ‘aggenebbisjtentjes’ geven hun televisieoptredens begin 1960 en in Café Kossenhaschen, Mannheim rock-’n-roll begin jaren zestig een 1966 nauwelijks beelden zijn van in Duitsland, januari 1959, uitge- puurheid die nu soms in de live-optredens, is het een groot zonden op de Duitse regionale popmuziek ver te zoeken is. Dat goed dat er nu nog ooggetuigen televisie. vier broers (en collega-rockers) zijn die kunnen bevestigen wat de van heel gewone komaf met band voor de Nederlandse pop- Puurheid in popmuziek muziek en show opeens bakken muziek heeft betekend. geld verdienden, was ook een The Tielman Brothers hadden in bevrijding die bij de rock-’n-roll Zo is het boek niet alleen een zo Nederland, zeker eind jaren vijftig, hoorde. Je hoefde geen filmster, goed mogelijk feitelijke geschied- geen muzikale voorbeelden. Er rijkeluiszoontje of bemiddelde schrijving, maar brengt het, hoop waren geen ervaren bands die industrieel te zijn om het breed te ik, ook het levensgevoel van een deden wat zij deden en collega- laten hangen met blitse auto’s, fascinerende tijd over. Door de rock-’n-rollers zaten in hetzelfde blingbling en blonde meisjes. Dat ooggetuigen en de bijeengesprok- schuitje. Aan carrièreplanning besef en dat vooruitzicht heeft kelde bronnen denk ik dat mijn leken ze niet te doen en misschien talloze muzikanten en bandjes na speurtocht – ondanks twijfels maakten ze daardoor ongelukkige hen geïnspireerd. onderweg – heeft geleid tot een keuzes. Ze zetten niet alles op behoorlijke reconstructie. Er zitten alles om een hit te krijgen en soms gaten in. Hier en daar kan bleven hangen in een live-circuit een plank of balk scheef zitten. met een repertoire van covers Sommige stukjes stucwerk zijn dat uit de mode raakte. Intussen misschien minder mooi dan ze waren ze zelf juist wel voor- zouden moeten zijn. Toch laat beelden voor anderen, onder meer het geheel in grote lijnen zien hoe voor The Golden Earring, Jan het monumentale huis van de Akkerman, Wally Tax en Jan de vroege Nederlandse rock-’n-roll Hont van ZZ & The Maskers. Die met Indische en Molukse wortels zagen hen live en waren direct er heeft uitgezien. En hoe The verkocht. Tielman Brothers daarvan zo’n beetje de architecten zijn Het blijft eeuwig zonde dat The geweest, die het ook nog eens Tielman Brothers geen aanspre- voor een gedeelte zelf in elkaar kende hits hebben gehad waar- getimmerd en gemetseld hebben. mee ze zich in ons collectief muziekgeheugen hebben genes- Helden van toen – The Tielman teld. Achteraf zou je dat de Brothers en de Nederlandse rock- onrechtvaardigheid van de ge- ‘n-roll 1957-1967 ~ Harm Peter schiedenis kunnen noemen. Het Smilde. Prijs: € 19,95 kan ook de reden zijn waarom die oerperiode van de Nederlandse Reconstructie van een Bestel dit boek bij de boekhandel popmuziek nogal eens over het levensgevoel of bij: http://www.historiek.net/ hoofd wordt gezien of niet serieus genomen. Onterecht, want juist de Omdat er van The Tielman Bron: rauwe randen en het feit dat ze Brothers niet zo veel opgenomen hun overdonderende en virtuoze liedjes zijn die recht doen aan hun shows vaak speelden in nogal reputatie en er behalve hun

12 De Nationale Indië Herdenking 2018

Het programma van de Nationale Indië Herdenking op 15 augustus 2018

Het volledige programma wordt dit jaar NIET gehouden in het World Forum (Congresgebouw) aan het Churchillplein in Den Haag. Dit jaar vindt het programma plaats in het vlakbij het monument gelegen Crown Plaza Hotel, Van Stolkweg 1 (hoek Scheveningseweg / B.M. Teldersweg)

Thema

Het thema is dit jaar “De Geest Overwint”. Dit is een ode aan de veerkracht van een hele generatie die de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog in Zuid-Oost Azië en daarna de ontheemding door gedwongen migratie naar Nederland heeft ondervonden en de gevolgen daarvan hun verdere leven hebben meegedragen. In veel gevallen is ook de tweede generatie hiermee belast. Het getuigt van mentale moed en kracht om op te staan tegen onvrijheid en geweld. Het doorzettingsvermogen om de traumatische gevolgen te dragen en toch hoopvol te vertrouwen op een betere toekomst voor de volgende generaties geeft uiting aan dit thema.

Programma bij het monument:

10.30 – 12.00 uur, Inloop. Vanaf 10.30 uur bent u welkom op het veld voor het Indisch Monument. U krijgt van de organisatie koffie of thee, natuurlijk met spekkoek.

12.15 – 13.15 uur, Programma Herdenking. U wordt verzocht om uiterlijk 12.00 uur uw plaats te hebben ingenomen

 Intreden vaandel Regiment Van Heutsz  Luiden van de Indische klok  Aankomst Minister-President met eerbewijs  Welkomstwoord voorzitter Stichting Herdenking 15 augustus 1945, Erry Stoové  Uitvoering van ‘In Remembrance’ (Eleanor Daley) door het Residentie Bach Ensemble

13  Voordracht door Geert Mak  Uitvoering van ‘Saint Thomas Choral’ (Pavel Stanek) door de Koninklijke Militaire Kapel ‘Johan Willem Friso’  Uivoering van het ‘Indisch Onze Vader’ door het residentie Bach Ensemble  Kranslegging namens de Koninkrijksregering  Luiden van de Indische klok / Taptoe / stilte / 1e en 6e couplet Wilhelmus  Kransleggingen voor de slachtoffers  Muzikaal optreden Wudstik en Wieteke van Dort  Voordacht Karlijn Jansen, leerlinge van het Vrijzinnig Christelijk Lyceum  Uitvoering van ‘There is an old belief’ (Lockhart & Perry) door Residentie Bach Ensemble  Kransleggingen door de autoriteiten  Uitvoering van Captives Hymn’ door de Johan Willem Friso Kapel van de Koninklijke Landmacht  Defilé langs het monument

Middagprogramma in het Crown Plaza Hotel:

Te voet van het Indisch Monument naar het Crown Plaza Hotel. Bent u slecht ter been, dan is gebruik van een (gratis) pendelbus mogelijk.

Voor het middagprogramma geldt een toegangsprijs van € 5,00. In het Crown Plaza Hotel kunt u genieten van een heerlijk Indisch Buffet, en kunt u tevens uw toegangsbewijs inwisselen voor een consumptiemunt plus een polsbandje waarmee in ongehinderd kunt in- en uitlopen. De theaterzaal is deze middag helaas reeds helemaal volgeboekt. Tijdens de herdenking was het de bedoeling dat het prachtige watervliegtuig de CATALINA zou overvliegen, echter wegens motorstoring is dit helaas gecanceld.

14 Extra faciliteiten :

Langs het veld voor het monument aan de B.M. Teldersweg is een “Kiss-&-Ride” zone ingericht waar u familie en slecht ter been zijnde mensen kunt afzetten voordat u zelf een parkeerplek zoekt. Bij deze zone staan vrijwilligers klaar om mensen op te vangen en naar hun zitplaats te begeleiden.

Betaald Parkeren is zeer beperkt mogelijk voor degenen die slecht ter been zijn bij het World Forum en bij het Crown Plaza Hotel, vanwaaruit pendelbusjes heen en weer rijden naar het veld voor het monument. Verder is in de omgeving parkeren zeer moeilijk. Advies is dan ook om met het Openbaar Vervoer te komen (informatie: http://www.9292.nl. In de shuttlebusjes is GEEN plaats voor rolstoelen en rollators.

Op het veld zijn extra toiletten beschikbaar. Na de herdenking kunt u gebruik maken van de toiletten van het Crown Plaza Hotel. Het World Forum is GESLOTEN.

______Het gezongen Indisch Onze Vader:

Bapa kami yang ada di surga Dimuliahkanlah Nama Mu Datanglah Kerajaan MU Jadilah Kehendak MU di bumi seperti didalam surga Berikamlah kami pada hari ini makanan kami yang secukupnya Dan ampunilah kesalahn kami seperti kama yuga mengampuni orang yang bersalah kapada kami Dan janganlah membaw kami kedalam pencobaan, tetapi lepaskanlah kami, dari yang jahat, kerena Engkaulah yang mempunyai Kerajaan dan Kuasa dan Kemuliaan dampai selama-lamanya. Amin. http://youtu.be/1UN_XJ8xgDE

z o e k t d o n a t e u r s Het Indisch Platform behartigt de belangen van de Indische gemeenschap bij de Nederlandse regering Stichting Het Indisch Platform - Postbus 85564 - 2508 CG Den Haag Bankrek. nr. NL84 INGB 0088 3644 67 t.n.v. Indisch Platform

15

Onder deze titel houdt de redactie van NICC Magazine u maandelijks op de hoogte van nieuws, actualiteiten en het programma van de nieuwe Indische Ontmoetingsplek Sophiahof

Herdenking Tweede Kamer

Jaarlijks op 14 augustus organi- herdenking op 15 augustus en is kransen gelegd door delegaties seert de Stichting Herdenking 15 op 16 december 1985 over- van buitenlandse parlementen en Augustus 1945 een korte besloten gedragen aan de voorzitter van de regeringen. Op 4 mei, de dag van herdenking bij de plaquette in Tweede Kamer. de Nationale Dodenherdenking, de hal van het gebouw van de De plaquette herinnert aan alle legt de voorzitter van de Tweede Tweede Kamer der Staten- slachtoffers van de 2e Wereld- Kamer in aanwezigheid van ver- Generaal. oorlog in voormalig Nederlands- tegenwoordigers van de Staten- Daarbij leggen de voorzitters van Indië. Jaarlijks op 14 augustus Generaal en betrokken organi- de Eerste Kamer en de Tweede organiseert de Stichting Her- saties een krans bij de Erelijst. Kamer en de voorzitter van de denking 15 Augustus 1945 bij de Stichting Herdenking 15 Augustus plaquette een korte besloten 1945 een krans. Zij doen dat in herdenking. aanwezigheid van leden van de Eerste en Tweede Kamer en ver- Erelijst van gevallenen tegenwoordigers van de bij de Stichting Herdenking aangesloten De Erelijst van Gevallenen 1940- en sympathiserende organisaties. 1945 is in opdracht van de regering samengesteld door het NIOD (Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie) en op 4 mei De Erelijst bevindt zich in de hal 1960 door Koningin Juliana over- van het gebouw van de Tweede gedragen aan de Staten-Generaal. Kamer der Staten-Generaal. In De lijst bevat 18.000 namen van de muur van de hal kan men in gevallenen uit het verzet en zij die een alfabetisch register de naam als militair of opvarende van de van de opgenomen personen koopvaardij waar ook ter wereld naslaan. Sinds 4 mei 2010 is de tijdens de Tweede Wereldoorlog Erelijst ook digitaal in te zien op Indische Plaquette het leven hebben gelaten. Dat www.erelijst.nl. geldt dus ook voor hen die zijn In de hal van het gebouw van gevallen tijdens de Japanse be- Bezoekmogelijkheden de Tweede Kamer der Staten- zetting (de zogenoemde Indische Generaal (Binnenhof 1a) is de Groep). Elke dag wordt een De hal, Binnenhof 1a, is op Indische Plaquette geplaatst. In bladzijde omgeslagen, waardoor werkdagen voor het publiek toe- deze ruimte bevindt zich ook de de personalia van 24 gevallenen gankelijk. Wilt u meer informatie Erelijst voor de Gevallenen 1940- zichtbaar zijn. dan kunt u terecht bij de afdeling 1945. De bronzen plaquette is Deze Erelijst is een nationaal Bezoekers en Informatie, tel. 070- onthuld in 1985 tijdens de monument. Er worden geregeld 3183055.

Herdenkingen en gedenktekens Bronbeek

De locatie Bronbeek te Arnhem omtrent herdenkingen, tijden, https://www.defensie.nl/onderwer herbergt veel Indiëmonumenten, programma’s, enz. verwijzen wij pen/bronbeek/landgoed/herdenkin waardoor er veel herdenkingen u naar de website van Landgoed gen plaatsvinden. Voor alle informatie Bronbeek in Arnhem:

16 Nationale Herdenking bij het Indië-monument Roermond

Op de eerste zaterdag van de 'Nationaal Indië-monument 1945- gedachtenis aan alle burgers die in maand september vindt de jaar- 1962' in wandelpark Hattem, de periode van 1945-1962 zijn lijkse nationale herdenking plaats Maastrichterweg 19. omgekomen in Nederlands-Indië van de Nederlandse militairen die en Nederlands Nieuw-Guinea. Het tussen 1945 en 1962 in de monument is een ontwerp van de toenmalige overzeese rijksdelen beeldhouwer Joop Utens te Echt Nederlands Oost-Indië en Nieuw- en werd op 25 augustus 1990 Guinea hun leven hebben onthuld. gegeven. Ruim 6.000 Nederlandse Meer informatie over de her- militairen zijn in het voormalige denking Stichting Nationaal Indië- Nederlands-Indië of in Nieuw- Monument 1945-1962 Guinea gesneuveld. De herdenking www.nim-roermond.nl vindt dit jaar op 1 september In het stadspark Hattem staat ______2018 plaats in Roermond bij het tevens het monument ter na-

Sophiahof – Sophialaan 10 – 2514 JR Den Haag – Tel: 070-2002500

Herdenkingen elders in het land

Gelukkig kreeg de redactie dit op zondag 12 augustus. Tijdens dachtenis aan de slachtoffers van jaar na herhaalde oproepen de dienst zal verteld worden over de Japanse bezetting en Bersiap. voor de augustus-editie van de bevrijding uit de Japanse bezetting. Tevens zal er aandacht NICC Magazine weer genoeg besteed worden aan de Bersiap meldingen van herdenkingen in periode. Vele burgers van jong het land. Deze meldingen zal tot oud, werden in die periode de redactie hierna plaatsen. alsnog of opnieuw vastgezet en Voor Indië-herdenkingen in uw die vaak op beestachtige wijze eigen woonplaats, die hier niet vermoord of verminkt. Toespraken vermeld staan, adviseren wij u zijn er van de kleinkinderen van het internet te raadplegen. voormalige krijgsgevangenen. e e Jonge mensen van de 3 en 4 De plechtigheid begint om 19.30 generatie Indische Nederlanders uur en duurt tot 20.30 uur. zorgen deze keer voor de Degenen die bij het monument 12 augustus 2016 muzikale omlijsting. De dienst een krans willen plaatsen, kunnen begint om 16.30 uur in de deze tot 19.00 uur afgeven bij de Den Haag, Duinzichtkerk Duinzichtkerk, v. Hogenhoucklaan organisatie. Bij deze herdenking 89, Den Haag. Na afloop is er is iedereen welkom, maar zorgt De jaarlijkse herdenkingsdienst ruime gelegenheid voor napraten u ervoor tijdig aanwezig te zijn, wordt weer georganiseerd door de met een drankje en een hapje. vanwege een beperkt aantal van Haagse Gemeenschap van Kerken 600 zitplaatsen. Na afloop is er in het naast het monument gelegen

gebouw een kumpulan, waarvoor u van harte bent uitgenodigd. 14 augustus 2015 Nijmegen, Gemeentehuis Amstelveen, Broersepark Herdenken doet ieder op zijn of Elk jaar, voorafgaand aan de dag haar eigen wijze. Voor de Indische van de capitulatie vindt in gemeenschap in Nijmegen en Amstelveen de herdenking plaats omgeving doen wij dit op 14 bij het Monument ter nage- augustus om de slachtoffers van

17 de Japanse bezetting te gedenken. De Bilt, Stadhuis Een aantal nabestaanden van Indische Nederlanders zullen hun Bij het Oorlogsmonument voor ervaringen met ons delen en het Stadhuis in de Bilt vind de vertellen over hetgeen zij van hun jaarlijkse herdenking plaats. Deze grootouders hebben meegekregen herdenking wordt ieder jaar en in hoeverre zij zich Indisch drukker, en daarom worden alle voelen. Een zangkoor zorgt voor belangstellenden verzocht om de muzikale omlijsting. Na afloop tijdig aanwezig te zijn. De aanvang is om 13.30 uur. Tijdens de herdenking wordt de taptoe geblazen, gevolgd door één minuut stilte en het zingen van twee coupletten van het Wilhelmus. Daarna volgt de vlag- ceremonie en worden er twee kransen bij het monument gelegd. Tot slot hebben bewoners en bezoekers de mogelijkheid om ook

bloemen te leggen bij het monu-

ment en wordt er gezamenlijk Bijzonder is, dat er voor elk jaar koffie gedronken in het restaurant. van de officiële ceremonie is er na de capitulatie van Japan één ruim de tijd om eigen ervaringen rode roos in vazen wordt met elkaar te delen. Inloop vanaf geplaatst; dit jaar dus 73 rode 19.00 uur. Officiële ceremonie: Geldrop, begraafplaats ‘t Zand’ rozen, plus één witte roos, 19.30 tot 21.00 uur. symbool voor de toekomst. Deze De 20e jaarlijkse herdenking bij witte roos wordt door iemand het gedenkteken op begraafplaats van de 4e generatie op een ’t Zand aan het Aragorn in zelfgekozen plaats tussen de rode 15 augustus 2015 Geldrop. Vanaf 18.30 uur worden rozen geplaatst. Na afloop van het hier de gevallenen herdacht uit officiële gedeelte is er gelegenheid Wageningen, Rumah Kita de tijd van de Japanse bezetting, om zelf bloemen neer te leggen. Daarna is er koffie met spekkoek. De bewoners van zorginstelling Rumah Kita in Wageningen Breda, Zorgcentrum Raffy herdenken samen met hun familieleden de capitulatie veel Ter nagedachtenis aan alle bewoners luidde deze het begin in mannen, vrouwen en kinderen die van de onafhankelijkheidsstrijd gestorven zijn ten gevolge van de en de Bersiap periode, waardoor Japanse overheersing en de vrijwel ieder het land halsoverkop Bersiap-periode in het voormalig moest verlaten. Rond 10.30 uur Nederlands-Indië, organiseert de verwelkomt Patricia Bender, regio- Stichting Arjati de jaarlijkse manager van Zinzia Zorggroep, de Herdenkingsbijeenkomst bij het aanwezigen. Namens de gemeente monument in de tuin van het Wageningen zal locoburgemeester Zorgcentrum Raffy in Breda. mevrouw Lara de Brito een Ieder is van harte welkom. De toespraak houden. Gastspreker is ceremonie beging om 14.00 uur, deze ochtend mevrouw Edy met het dringende verzoek reeds Seriese. Tijdens het tweede om 13.45 uw plaats te hebben ingenomen in de grote tent of een gedeelte van de ceremonie van de herdenking wordt de taptoe van de aangrenzende ruimtes van geblazen, gevolgd door één Bersiap en de Politionele Acties, Raffy. Het thema dit jaar is: Her- minuut stilte en het zingen van zowel burgers als militairen. innering wordt geschiedenis. De twee coupletten uit het Wilhelmus. Toespraken worden afgewisseld herdenking wordt omlijst door Door een bewoner van Rumah Kita met muziek. Ook hier wordt twee muziek en zang, waaronder het wordt de vlag gehesen en leggen minuten stilte in acht genomen, Indisch Onze Vader. Er worden we kransen bij het monument en is er gelegenheid tot het leggen diverse toespraken gehouden, die op het terrein van Rumah Kita. van bloemen. het wegvallen moeten compense-

18 ren van de 1e generatie (die het politionele acties, alsmede de mee, vaak voor de rest van hun aan den lijve meemaakten), om militaire conflicten in Papua Nieuw leven. De herinneringen van hun een beeld te geven van leven en Guinea. Toespraken worden afge- ouders, of misschien juist het werken in diverse Japanse wisseld met muzikale intermezzo’s stilzwijgen daarover speelt danig concentratiekampen. Na afloop is De leerlingen van de Parkschool parten in het leven van hun (adoptieschool van het Indische erfgenamen. Eerst nu komt er monument) assisteren bij de heel langzaam en met vlagen enig kransleggingen. De plechtigheid wordt afgesloten met een defilé van alle aan-wezigen langs het monument, voorafgegaan door de loco-Commissaris van de Koning en de Burgemeester. Na afloop is gelegenheid tot napraten onder het genot van een kop koffie of thee. gevoel van vergeving. En dat is Arnhem, Park Sacré Coeur goed. Daarom ook is het thema De Stichting Monument Sawah van de herdenking van De Belanda nodigt u uit om de Indische organisatie Ngotjeh: herdenkingsceremonie bij te Vergeving. Het officiële gedeelte begint om 19.00 uur en duurt wonen bij het monument aan de tot 20.00 uur. Daarna is er gelegenheid tot napraten met een hapje en een drankje tot ongeveer er gelegenheid tot ontmoeting en 21.30 uur. met elkaar na te praten. De toko van Raffy is geopend. waar u op Den Helder, De Vijfsprong eigen rekening een drankje en een hapje kunt nuttigen. Bij het monument “Voor hen die vielen” aan De Vijfsprong wordt de Zwolle, Park Eekhout jaarlijkse herdenking gehouden. De ontvangst is in Hotel LET OP. Op dit moment is nog niet Wienerhof, naast het NS-station duidelijk of deze herdenking om 10.00 uur. Er staat koffie met doorgang zal vinden, door een bestuurscrisis bij de organiserende stichting. Nadere info bij de Gemeente Zwolle. Bij het Indië en

Velperweg 158, achter zorghuis Regina Pacis. Iedereen is welkom

vanaf 11.00 uur. Er worden enkele toespraken gehouden en er zijn cake klaar. Om 10.20 uur begint muzikale intermezzo’s. Na afloop de herdenkingsceremonie met is er gelegenheid om na te praten om 11.00 uur de kerkdienst met een drankje en een hapje. onder leiding van Ds. J. Moens. Na afloop is er (op afroep) Helmond, De Cacaofabriek gelegenheid tot het leggen van bloemen op persoonlijke titel. Het De capitulatie van Japan lijkt een officiële gedeelte wordt om 12.00 mensenleven geleden, maar de uur afgesloten met een dank- Nieuw Guinea Monument aan de sporen van de verschrikkingen woord van de voorzitter van de Van Rooyen-singel worden van en het onvoorstelbare leed zijn Stichting “15 augustus herdenking 18.45 tot 20.00 uur de slacht- nog niet uitgewist. De volgende Den Helder”. Daarna is iedereen offers herdacht van de Japanse generatie(s) droegen en dragen de uitgenodigd voor een informeel bezetting, de Bersiap periode, de trauma’s van hun ouders met zich

19 samen zijn in Hotel Wienerhof met Indische Plaquette bij het Vanaf 18.30 uur worden hier de koffie en spekkoek en een kleine Verzetsmonument aan de Ir. gevallenen herdacht uit de tijd van Indische catering. Vanaf 9.00 uur Menko-laan. de Japanse bezetting, de Bersiap kunnen kransen en bloemen en de Politionele Acties, zowel worden afgeleverd. Insignes en Steenwijk, Slingerbos burgers als militairen. Toespraken Onderscheidingen mogen worden worden afgewisseld met muziek. Door St. Herdenking 15 augustus gedragen. Ook hier wordt twee minuten stilte 1945 in Steenwijk wordt de in acht genomen, en is er jaarlijkse herdenking gehouden bij Hardenberg, Indiëplantsoen gelegenheid tot het leggen van het monument in het Slingerbos. bloemen. Ook in Hardenberg worden de Om 11.00 uur begint de vlag- gevallenen uit de Tweede Wereld- ceremonie, waarna de plechtigheid Enschede, Blijdensteinpark oorlog en de daarop volgende om 11.45 uur begint. Alle belang- bloedige periode in voormalig Verreweg het oudste Indië Nederlands-Indië herdacht. Dit Monument van Nederland staat in gebeurt bij het Monument achter Enschede. Het werd in 1960 onthuld door de weduwe van generaal Spoor. De herdenking begint om 10.15 bij het monument in het Blijdensteinpark

stellenden worden dringend ver- zocht om uiterlijk 11.30 uur aanwezig te zijn. Er worden diverse toespraken gehouden. Na afloop is er een Informele bij- eenkomst in de foyer van Theater De Meenthe aan het Stationsplein in Enschede. Sprekers worden in Steenwijk. afgewisseld door muzikale bij- dragen. Ook hier zal de vlag- Geldrop, begraafplaats ‘t Zand’ ceremonie uitgevoerd worden, gevolgd door twee minuten stilte Jaarlijkse herdenking bij het en de mogelijkheid om bloemen te het theater “De Voorvechter”. gedenkteken op begraafplaats ’t leggen. Aanvang van de herdenking is om Zand aan het Aragorn in Geldrop. 19.00 uur. Den Bosch, “De Grevelingen”

Soest, Woongroep Insulinde Op het terrein van het Indisch- Moluks zorghuis “De Grevelingen” Een plechtige herdenking in de wordt de herdenking gehouden bij Bendopo van woongroep Insulinde het monument ter nagedachtenis aan de Wilgenblik 34 in Soest. aan de slachtoffers van de Vanaf 10.30 uur is de ontvangst Japanse bezetting en de Bersiap periode. Het ceremoniële gedeelte begint om 14.15. uur met enkele

van genodigden, waarna om 11,00 uur de herdenking begint bij de

20 toespraken, koorzang en dan vertegenwoordigers van Neder- aansluitend de kransleggingen. landse veteranen-organisaties in Vervolgens is er voor ieder de Canada. En na afloop wordt er gelegenheid om bloemen te vanzelfsprekend een traditionele leggen bij het monument, waarna gezamenlijke Indische maaltijd het officiële deel om 16.00 uur genuttigd. Nadere inlichtingen: sluit. Daarna is in het zorgcentrum [email protected] nog een muzikaal optreden, kunt u nog wat napraten en wordt er een Rijsttafel geserveerd. Deze waar een plaquette met de tekst Benidorm, Spanje herdenking wordt georganiseerd “De Geest Overwint” de façade Dat in Spanje veel Indische door Stichting HONI (Herdenking van het monument siert. Ieder Nederlanders wonen, is bekend. Oorlogsslachtoffers Nederlands- jaar komt ook de Consul zijn Daarom is er ook in Kerkgebouw Indië). opwachting maken en tevens is de directeur van The National Het Anker (in Benidorm, Alicante) Hilversum, Cemetary bij de ceremonie een jaarlijkse herdenking van de Noorderbegraafplaats aanwezig. Naast de toespraken is overgave van Japan. Deze wordt er een zangkoor en is er een altijd bijgewoond door de Neder- Herdenkingsplechtigheid bij het kranslegging onder andere door landse Consul en zijn militaire Indië Monument aan de Laan de Dutch Club Advendo en De attaché of zijn Chef de Poste uit 1940-1945. Er zullen toespraken Wapenbroeders Avio. Wie aldaar Madrid. Ook de plaatselijke Consul verblijft en de ceremonie wil voor het gebied rond de Costa bijwonen kan alle informatie Blanca aanwezig. Naast de toe- inwinnen bij Winnie Schardijn, spraken volgt er een kranslegging [email protected]. en een vlagceremonie. Daarna is er een informeel samenzijn met een rijsttafel. Bent u in die periode Ontario, Canada in Spanje en wilt u bij de herdenking aanwezig zijn? Alle Ook in Canada wordt de capitu- informatie kunt u verkrijgen bij latie van Japan herdacht met een Ortwin Louwerens: bijeenkomst van Nederlandse en [email protected]. Nederlands-Indische Canadezen worden gehouden en gedichten en andere geïnteresseerden. voorgelezen, waarna bloemen bij De plechtigheid vindt plaats in Auckland, New Zealand het monument worden gelegd. de Harmony Hall van Holland De plechtigheid, die al voor de Christian Homes in Zuid Ontario De EJOS organisatie in Auckland, 9e keer wordt georganiseerd op bij de bronzen plaquette. De New Zealand is verantwoordelijk door werkgroep “Hilversum 15 organisatie is in handen van voor de organisatie van de her- augustus”, begint om 16.00 uur. Committee “August 15/1945”. Bij denking aldaar. Ergens in mei de ceremonie zal de Nederlandse worden de gevallen soldaten Militaire Attaché in Canada aan- van Australië en New Zealand herdacht op de ‘ANZAC- Day’. De Herdenkingen buiten Hollandse en Indische mensen Nederland hebben daar niets mee van doen,

California, U.S.A.

In Zuid Californië woont een grote groep Indische Nederlanders, die daar in de jaren na de oorlog toe emigreerde. Ieder jaar herdenken zij gezamenlijk de capitulatie van Japan en tevens de slachtoffers van de Bersiap. Zij hebben het voorrecht om op het Ereveld “The National Cemetary” in het westen wezig zijn. Er worden toespraken van Los Angeles een speciale gehouden. Verder zal aanwezig gedenknaald te mogen oprichten, zijn de Consul Generaal, alsmede

21 maar sluiten zich daar wel bij Sukarno. Wie meer wil weten over gegevens. Mocht er toch nog een aan, omdat er voor hen geen deze herdenking in mei elk jaar, foutje ingeslopen zijn, dan daar- andere herdenkingsdag is. En dus kan terecht bij de voorzitter: voor onze welgemeende excuses. vieren ze in mei de capitulatie van Ivo Pabbruwe, [email protected]. Japan bij hun eigen monument. De redactie wenst u een e Tot zover de lijst met Indië- Bovendien is de 15 augustus voor waardige herdenking toe hen geen reden om te vieren, herdenkingen 2018. Het was voor de redactie weer een enorme omdat ze op die dag in de han- ______den vielen van de strijders van uitzoekerij en hopelijk kloppen alle

Wel eens gedacht aan adverteren in NICC Magazine? Uw product of dienst wordt door minstens 100.000 mensen opgemerkt. Hoe dit kan? Vraag vrijblijvend onze advertentieflyer met uitleg en tarieven aan [email protected]

Achter de coulissen van een klein Theater

Yvonne Groeneveld, theaterma- schillende evenementen, zoals ker, cabaretière, schrijver en bijvoorbeeld een theatervoorstel- manager; een vrouw met een ling, verjaardag, receptie, jubilea groot kunsthart. “Ik ben een mix en andere evenementen. Maar van twee culturen. In het Indische vooral wilde ze zelf een echt bejaardenhuis, waar mijn moeder theater, vooral voor cabaret en woonde, kwam ik in aanraking andere kleinkunst. met dementerende bejaarden, die hun verleden met zich meenamen.

Utrechtse Oudegracht waren, die nog geen bestemming hadden. Ze was er als de kippen bij en boor- devol plannen en met veel energie is er door vrienden, kennissen en vaklui hard aan gewerkt om een van die werfkelders een theater- bestemming te geven. En op 17 “Ik had een programma en ik had februari 1978 opende Yvonne de een podium, dus ik kon beginnen”. deuren van haar eigen theater. In die periode, waarin cabaret nog niet zo’n hype was, meldden zich al gauw cabaretiers aan, die aan

dezelfde behoefte wilden voldoen. Dat heeft mij geraakt en geroerd, want dat Indische verleden zit ook in mij. Waar ik tot nu toe wel eens een Indische tante in mijn Hollandse programma’s liet op- komen, besloot ik vanaf dat moment een personage te creëren die mijn Indische kant helemaal Het Werftheater, gelegen in hartje benadrukte”. Utrecht, is een zeer bijzondere In 1977 kreeg Yvonne Groeneveld locatie en Yvonne heeft het te horen dat er werfkelders aan de geschikt gemaakt voor heel ver-

22 Zo kwam er een heel gevarieerd Yvonne verleende haar medewer- aanbod tot stand, waarbij king aan tal van radio- en TV- beginnende artiesten uit die tijd, programma’s. In het verleden zoals Youp van ’t Hek, Herman ontving zij de Cultuurprijs van Finkers en nog anderen hun Utrecht en in 2008 de Maartens- schreden in het Werftheater penning van de stad Utrecht. In zetten. En nog steeds is dit het 2003 is ze benoemd tot Ridder in geval. In de loop der jaren hebben de Orde van Oranje Nassau. al veel artiesten het podium in het Werftheater bespeeld.

Op 9 september ontvangt zij als gasten: Me en het duo Free-line (Jeanette Berlauwt en Benny Stevens) en Chantal Snijders Maar Yvonne begreep dat het Merkelbach, een van onze NICC runnen van een theater veel meer columnisten en schrijver van het behelsde dan alleen maar pro- boek “Veerkracht”. Hierin laat grammeren en optreden. “In de Chantal zien dat door creativiteit loop der jaren heb ik mij op veel en doorzettingsvermogen je jezelf andere terreinen moeten bekwa- kan redden, zolang je openstaat men. Want als zakelijk en artistiek voor je identiteit, waar in de leider weet ik mij nu ver- Vanaf 2012 groeide Yvonne naar Indische en Molukse wereld steeds antwoordelijk voor de program- een serie cabareteske voorstel- meer open over wordt gesproken. mering, de administratie, de lingen toe, met de nadruk op haar Kortom, een theatervoorstelling acquisitie, de horeca en de PR. Indische kant. Zij creëerde de waarin het meer is dan alleen Maar gelukkig weet ik mij ge- bijna onnavolgbare “Tante Eus”. culinair genieten. steund door een 20-tal vrij- Met dit personage trekt ze nu willigers, die met mij dit ongesub- volle zalen. In het afgelopen sidieerde theater draaiende te voorjaar vierde zij het 40-jarig houden”. jubileum van haar Werftheater. Een uniek en knus theater, zoals ook blijkt uit de bij dit artikel geplaatste foto’s.

Op zondag 9 september Is de start van een nieuwe serie theater-

voorstellingen: “Bij Eugenie in de Keuken”. Tante Eus neemt u mee Het Werftheater, Oudegracht 60 in verwikkelingen in en rond haar (aan de werf), Utrecht. keuken. In deze culinaire beleving Aanvang voorstelling 14.30 uur, Nog steeds treedt ze zelf ook krijgt het publiek niet alleen te kassa open om 13.45 uur. graag op in haar eigen Werf- maken met keukenrecepten, maar Toegang € 13,00 per persoon, theater, zoals bijvoorbeeld met neemt zij u ook mee in haar bij- 55+ en CJP € 11,00. Toeslag voor arrangementen, die ook door-de- zondere keukenverhalen, liedjes, Indisch buffet: € 10,00. weeks plaatsvinden en waarbij anekdotes en keukenroddels. Ze Reserveren, Tel: 030-231 54 40. cabaret en diner samengaan. wordt daarin bijgestaan door haar [email protected]. Daarnaast staat ze tussen de kokkie/kebon Jeffrey van Overeem andere artiesten in de reguliere die in haar keuken de maaltijden programmering met haar voor- voorbereidt, die aan het eind van stelling “Bij Eugenie in de keuken” de middag worden geserveerd. ______

23 Catalina vertrekt uit Nederland Door: Prudent Staal

De Catalina moet uit Nederland Een uitzondering daarop, ten Natuurlijk zijn we verdrietig dat vertrekken, wil zij kunnen blijven behoeve van grotere klassieke we de Catalina moeten laten gaan. vliegen! vliegtuigen, vormt artikel 16, de Maar toch ook blij dat we zo’n Dat het erg moeilijk zou worden zogenaamde Regeling Historische goed tehuis voor ‘ons kindje’ om een groot historisch vliegtuig Luchtvaart. hebben gevonden. Liever op deze als de Catalina in Nederland te manier dan dat het vliegtuig kunnen blijven exploiteren, stond Na de uitspraak van de Raad van ergens in een hangaar staat te van begin af aan vast. State, heeft de staatssecretaris verstoffen. Toch hebben Cat-air en later ook gelast dat historische vliegtuigen de Stichting Exploitatie Catalina zich onthouden van het uitvoeren gepoogd om de Catalina in van vluchten tegen een beloning Nederland te laten vliegen, aan of vergoeding. het publiek te tonen en het Door deze uitspraak kan helaas de mogelijk te maken een water- Stichting Exploitatie Catalina geen landing mee te beleven. sluitende begroting maken en is De imposante thuisbasis van de dit een, onoverkomelijke, bedrei- Bob Collins Foundation in Stow, Maar, alle eerder overwonnen be- ging voor het voortbestaan van Massachusets. dreigingen voor het vliegtuig ten de Catalina Stichtingen en die van spijt, de Nederlandse Consolidated andere grotere klassieke vlieg- De Collins Foundation bezit een PBY-5A Catalina 16-218 / PH-PBY tuigen. flink aantal historische vliegtuigen kan helaas niet meer in Nederland en binnen Europa geëxploiteerd Hoe zeer het iedereen ook spijt, uit diverse tijdperken van de worden. Dit is een neveneffect van een vliegtuig is gemaakt om te luchtvaart, zoals een Curtis Pusher en een Bleriot Type XI (beide uit de uitspraak van de Raad van vliegen. Kan dat niet in Nederland, 1909) en een puntgave B17G State dd. 16-04-2016. dan beter maar ergens anders..... Vliegend Fort uit de Tweede

Wereldoorlog. Een aantal klassieke Al in een vroeg stadium heeft Robert Collings met ons contact vliegtuigen worden momenteel gezocht, nog voor het bekend door de Foundation minutieus gerestaureerd, waaronder de worden van de uitspraak van de Fairchild PT-19A en de Douglas A- Hoge Raad, om zijn interesse te 26 Invader. tonen. Hieruit zijn een aantal ideeën naar voren gekomen. Daarnaast bezit de Foundation ook De Catalina PH-PBY een groot aantal klassieke auto- Na het bekend worden van die mobielen, zoals een Oldsmobile uit Volgens deze Luchtvaartwet mag uitspraak is er intensiever contact 1901 en natuurlijk een originele vervoer met luchtvaartuigen naar, ontstaan, die resulteerde in de Ford Model T uit 1913. vanuit of binnen Nederland, overname van de PH-PBY door de slechts geschieden door lucht- Bob Collings Foundation. Dit is https://www.collingsfoundation.or vaartmaatschappijen aan wie door een non-profit organisatie die de g de minister daartoe vergunning is geschiedenis levend wil houden en verleend, een zogenaamde Air de kennis hiervan door participatie ______Operator Certificate (AOC). wil bevorderen.

Naast de straatnamen ‘vroeger en nu’ van Batavia / Jakarta https://indearchipel.com/2017/05/24/straatnamen-batavia-jakarta/ heeft “In De Archipel” ook de straatnamen van Medan online staan https://indearchipel.com/2017/09/07/straatnamen-medan/ Alsmede de straatnamen van Semarang https://indearchipel.com/2018/01/29/straatnamen-semarang/#more-23257 En nu ook de straatnamen van Surabaya https://indearchipel.com/2018/07/31/straatnamen-syrabaya/

24 Reparatie van iPhone, iPad en Android. Snel, vakkundig en redelijk geprijsd. Klik hier voor de aanbieding. Borca-Online / BorcaDen webshop

http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca- http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca- online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca- http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca- online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca- http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca- online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca- http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca- online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca- http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca- online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca- http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca- online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca- http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca- online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca- http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca-

online.nl/elektronica online.nl/elektronica (advertentie)

Ebbe op Java Door: Chris Ebbe Een serie korte reisanekdotes over de dagelijkse beslommeringen op Java in Indonesië

Zegen van boven...

Nergens een bord. ‘Waar is de met hoofddoekje en gekleed in een onderkomen met in de hal Botanische Tuin van Bogor,’ lang fleurig gewaad spreken ons teakhouten meubilair, varens en vragen wij. We worden naar alle aan. Of ze hun Engels op ons palmen, een bijzettafel met een windstreken verwezen. Een agent mogen oefenen. Mag. Zij blijken gebeeldhouwde karbouw, Amy van Polisi wijst tenslotte met zijn leerlingen van een modevak- Winehouse op de achtergrond. baton naar de overkant van de school. De meisjes, 18 jaar oud, Onder een afdak eten we nasi weg: ‘Kwartier lopen naar de niet groter dan 1.45 meter, rames en zien hoe de regen- ingang.’ kletsen over hun dromen: ‘I want druppels kringen maken in de to be a great designer, I want to vijver van de binnenplaats. Langs het hek van de tuin staan go to Paris.’ Op weg naar mijn kamer valt een verkopers van boomvruchten en ‘And you want a rich husband?’ klets water op mijn hoofd, in mijn konijntjes, heel veel schattige vragen wij. nek, op mijn kleren. Indische konijntjes. Het laat zich raden, ‘Yes, yes, he pay to go to Paris.’ lekkage denk ik en kijk naar dat na verkoop hen eerder een boven: een vleermuis heeft op me wok dan een hok met comfortabel Onverwacht knalt de donder. We gepiest. stro wacht. Bij een overlopende schrikken. Nu pas merken we vuilcontainer dringt zich de geur hoe donker het is geworden. We Na een douche ga ik naar bed. van rot en bederf op. Een brug zijn te laat met de paraplu. Terwijl Midden in de nacht wordt ik biedt uitzicht over de kali. In de wij doorweekt naar de uitgang wakker. Allaaaaaah akbar… Ik kijk verte, bij de cascadische versnel- plassen, worden de meisjes, hun op mijn horloge, half vier. Een ling, staan twee blote jongetjes dromen verwaterd, opgepikt door moslim smeekt drie kwartier lang op een rotsblok. Zij springen, een karretje van de tuin. In ons de zegen van boven af waarvoor verdwijnen onder water, veertig hotel trekken we droge kleren aan ik deze dag twee keer niets heb tot vijftig meter stroomafwaarts en wachten op de travelbus naar hoeven doen. duiken hun bruine koppies op. Bandung. Chris Bij de bomen in de tuin hangen Na een rit van vier uren in een file Bogor / Bandung, 28-11-2014 nog steeds de naambordjes uit de van honderd kilometer bereiken koloniale tijd. Twee moslimmeisjes we onze Guesthouse in Bandung, ______

25 Boekbespreking, e-Books, CD & DVD, Presentatie & Signeren

De reünie voorbij – Bert L.T. ben ik en hoe ben ik zo geworden, van de Molukkers in Nederland in van der Linden. De Tweede beantwoordt hij door het schrijven sterke mate beïnvloed hebben. Wereldoorlog is voorbij, maar niet van dit boek voor zijn geliefde, Vragen zoals waarom, ondanks spoorloos verdwenen. Er wordt Jane. Hierin geeft hij zich wisse- eeuwenlange onderdrukking door nog steeds herdacht, evenals de lend rekenschap van hun feitelijke het Nederlandse koloniale bewind, bevrijding van de Nederlanders uit zoveel Molukker er toch voor de Japanse concentratiekampen in kozen om Nederland zo trouw te Nederlands-Indië. Onderwerp van dienen. Waarom geloofden de deze novelle vormen de herin- Molukkers die in 1951 op militair neringen van een Indisch kamp- bevel met hun gezinnen naar kind uit Borneo. Pas na vele jaren Nederland vertrokken, dat hun geeft hij zich rekenschap van zijn verblijf in Nederland slechts herinneringen over een oorlog, die tijdelijk was. Tevens stelt hij dat – naar later blijkt – zijn verdere de huidige Nederlandse bevolking leven blijvend heeft beïnvloed. De niet schuldig is aan de misdaden aanleiding hiertoe is de uitnodi- van hun voorouders jegens de ging voor een reünie van oud- Molukkers. De erfzonde bestaat kampgenoten. Aan de hand van – niet! De analyses en onderwerpen leven in Parijs, 1933 en van zijn als visuele waarnemingen weer- in dit boek zullen veel stof doen verleden op het eiland Java uit het gegeven – herinneringsbeelden opwaaien in het Nederlands- begin van de twintigste eeuw. Het wordt het onrustbarende onder- Molukse landschap. Dit boek is geen traditionele roman: de zoeksproces beschreven naar de verschijnt binnenkort. Prijs € 9,95. verhalen, beschouwingen, her- inneringen en talloze gesprekken Met de Triton en Iris naar de met vrienden en kennissen, zijn Zuidwestkust van Nieuw- authentiek, dan wel gebaseerd op Guinea in1828 – De reis- briefwisselingen. Deze geven een verhalen van Justin Modera en caleidoscopisch beeld van Ducroo Arnoldus van Delden. In april / Du Perron. Het is ook een sleu- 1828 vertrokken de korvet Z.M. telroman waarin collega-schrijvers Triton en de koloniale schoener als Ter Braak, Greshoff, Malraux Z.M. Iris van Ambon naar Nieuw- en Pascal Pia, maar ook Indische Guinea om het westelijke deel vrienden en vriendinnen, onder- bij proclamatie voor Nederland in wijzers en tegenstanders van Du Perron onder doorzichtige schuil- betekenis van herinneringen als namen voorkomen. Prijs: € 17,50 verdichtsels en waarheid. Het beeld dat hieruit oprijst, wijkt af Molukse overpeinzingen – Jan van wat de canon over de kamp- Tomasowa. Verslag van een erg tijd in voormalig Nederlands-Indië mooie maar ook verschrikkelijke voorschrijft. Zo doemt de Japanse reis door de Molukse geschiedenis. bewaker plotseling op als beeld De auteur gaat in op vragen die van een “goede moordenaar” van de dieperliggende ontwikkelingen het kind zijn vader. Maar ook als verstoorder van het afscheid van die vader. Dat onvoltooide af- scheid blijkt een leven lang dat bezit te nemen en er een militaire leven te hebben overschaduwd. basis te vestigen. De marine- Prijs: € 25,01; NU Van Stockum- officieren verrichtten er hydrogra- prijs: € 7,50. fische opnamen voor zeekaarten, teneinde de Nieuw-Guinese kust- Land van herkomst – E. du wateren voor de scheepvaart te Perron. In dit boek maakt de ontsluiten. Dit boek, waarvan de lezer kennis met Arthur Ducroo, handgeschreven journalen in het alter ego van de schrijver. De Nationaal Archief bewaard worden, hoofdvraag die hij zich stelt: Wie bevat de transcripties van de ze

26 journalen, die daarmee voor het Suriname en ontwerpt in de jaren eerst in druk verschijnen. Deze ’50 de eerste gebouwen in die stijl journalen worden voorafgegaan voor het nieuwe stadscentrum van door hoofdstukken waarin de reis Paramaribo. In de periode 1951 – van 1828 in haar historische 1969 ontwerpt hij meer dan 40 context wordt geplaatst. Ze be- gebouwen in en buiten de hoofd- schrijven de belangrijkste zee- stad. Rondom het Kerkplein staan reizen naar Nieuw-Guinea en de vijf belangrijke gebouwen van Nederlandse koloniale politiek ten hem en is zijn invloed nadrukkelijk aanzien van dat eiland van vóór aanwezig. Verder ontwerpt hij 1828. Verder de zevenjarige ge- scholen, kerken, ziekenhuizen en schiedenis van Fort Du Bus, de woonhuizen. De bouwwerken binnen- en buitenlandse reacties vormen een belangrijk cultuur- afgebeeld als de brengers van het naar aanleiding van de inbezit- historisch erfgoed, dat in nog geen Christendom en humanisme. Ook neming, de hydrografische werk- twintig jaar is ontstaan en op de literatoren werden beïnvloed door zaamheden en de verrichtingen wereld erfgoedlijst van UNESCO deze koloniale mythen. Dit boek is van de Nederlandse ‘Natuurkun- staat. Een wandelroute die in het een exercitie in het deconstrueren dige Commissie’. Dit boek ver- boek is opgenomen, beschrijft elk van deze mythen en het tot stand schijnt binnenkort en kunt u nu al gebouw, met foto’s bij de brengen van een gedekoloni- reserveren bij Van Stockum. Prijs: oplevering en in de huidige staat. seerde inheems Atlantische Be- € 47,74. Verkrijgbaar in de boekhandel of nedenwindse geschiedschrijving. door bestelling bij de uitgever: Te bestellen bij de boekwinkel of Paramaribo De modernistische https://lmpublishers.nl/ https://geschiedeniswinkel.nl. architectuur van Ir. Peter J. Prijs: € 12,50 Prijs: € 24,50. Nagel – Frits Strik & Aad Lambert. Architect Peter Nagel Koloniale mythen en Beneden- introduceert het modernisme in windse feiten – Luc Alofs. De geschiedschrijving van de zoge- naamde Spaanse periode van de Benedenwindse eilanden Curaçao, De in deze rubriek besproken boeken, CD’s Aruba en Bonaire (ca. 1499-1634) en DVD’s zijn verkrijgbaar bij de Internet wordt nog steeds gedomineerd Boekhandel Van Stockum in Den Haag of bij

door koloniale mythes over in- de erkende boekwinkel, tenzij anders vermeld heemse bewoners en Spaanse encomenderos. Inheemse bewo- ners worden beschreven vanuit een eurocentrisch perspectief. De www.vanstockum.nl Europese nieuwkomers werden

Meer dan 120 titels over Nederlands-Indië Neem eens een kijkje in de uitgebreide boekenwinkel van Historiek.net: https://geschiedenis-winkel.nl/nederlands-indie.html

5000 Kamptekeningen uit Nederlands-Indië In “Het Geheugen Van Nederland” van het Nationaal Archief bevinden zich bijna 5000 tekeningen, gemaakt door gevangenen in de Japanse concentratiekampen in voormalig Nederlands-Indië. De tekeningen staan op 247 pagina’s en bevatten 20 afbeeldingen per pagina. Hieronder vindt u de LINK naar deze kamptekeningen op de website van Het Nationaal Archief (Ctrl+click). http://www.geheugenvannederland.nl/?/nl/zoekresultaten/pagina/1/Kamptekeningen%20Nederland s%20Indi%C3%AB/%28cql.serverChoice%20all%20Kamptekeningen%20%20AND%20Nederlands% 20%20AND%20Indi%C3%AB%29/&colcount=0&wst=Kamptekeningen%20Nederlands%20Indië

27 Afslanking van Boekhandel Van Stockum Boekhandel Van Stockum sluit de vestiging in Leiden en stoot de gehele afdeling studieboeken af

Boekhandel Van Stockum zegt Andere boekhandelaren reageren De eigenaar van het pand aan de de huur van het pand in de verdeeld op het vertrek van Van Breestraat 113 zal snel op zoek Breestraat in Leiden per 31 Stockum. "Drie op een rij is wel moeten gaan naar een nieuwe december van dit jaar op. Op een wat veel", zegt eigenaresse van huurder, met nog minder dan een affiche dat in de etalage van de boekhandel Kooyker, Willeke van half jaar tot het vertrek van de winkel hangt, staat te lezen dat de der Meer, die even verderop in Leidse boekenverkopers. "Ik hoop winkel dichtgaat. Het huurcontract de Breestraat zit. "Aan de andere dat er snel iets leuks voor in de van het pand loopt in december af kant trekt het ook weer publiek plaats komt", laat Van der Meer en Van Stockum wil geen nieuw aan, dus ik zie wel wat het effect van Kooyker weten. "Want een contract meer afsluiten voor de is. Maar liever zij weg dan ik." De leeg pand, daar hebben we niks lange termijn. Aan het einde van eigenaren van Mayflower Book- aan." Het pand staat inmiddels te het jaar verdwijnt de boekhandel shop vinden het jammer dat de huur. Bron: https://sleutelstad.nl/ uit het Leidse straatbeeld. winkel verdwijnt, volgens hen is het fijn dat er verschillende De redactie weet niet wat hiervan De reden dat de boekhandel haar boekwinkels dicht bij elkaar zitten. te denken. Is het inderdaad zoals deuren sluit, is nog niet helemaal gezegd een ‘strategische zet’, of duidelijk. Wel heeft Van Stockum Van Stockum is onderdeel van gaat het met deze gerenom- haar studieboekentak 'uit strate- Boekhandel De Vries uit Haarlem meerde boekhandel, steun en gische overwegingen' onlangs en heeft ook nog een vestiging in toeverlaat van Indisch Nederland, overgedragen aan boekhandelaren Den Haag. Die vestiging blijft wel niet zo bijzonder goed meer en is Studystore en Studers. Zonder die open, maar studenten kunnen hun dit het begin van het einde? Wij studieboeken blijft er voor Van studieboeken ook in Den Haag niet houden het nauwlettend voor u in Stockum te weinig over om een meer aanschaffen. De boekhandel de gaten en hopen er het beste winkel in Leiden nog open te stopt helemaal met het verkopen van. Want wat moet Indisch houden. "Boeken kunt u blijven van het studiemateriaal. "Onze Nederland zonder een in Indische bestellen tot de laatste snik. excuses voor het ongemak", boeken gespecialiseerde boek- Bedankt voor uw vertrouwen in de besluit Van Stockum de mede- handel? afgelopen jaren." deling aan haar klanten.

Column Door: Han Dehne Muizenissen in muizenland

Ik heb voor mijn achterkleinzoon vroeger is gebeurd in het land Er was eens, heel ver weg een dit sprookje geschreven. waar Oma is geboren. Later als hij land vol met bruine muizen. Ook Hij is nu 6 jaar en begrijpt via wat groter is geworden dan komt woonden er al heel lang een veel sprookjes bijna alles. Maar hij de rest wel. Zoals u weet begint kleinere groep witte muizen. heeft geen idee wat Nederlands dat altijd met de vaste uit- Zoals in elk land ging men - met Indie was. Waarom? Hoe leg ik drukking, gelijk aan dat van een ups en downs - redelijk goed met een mannetje van 6 jaar uit wat er sprookje; ER WAS EENS..... elkaar om en daardoor was het

28 een land waar het goed wonen weer te gaan vechten in andere konden komen en al die bruine was. Vooral de hele kleine muisjes muizenlanden. Voor al de jonge muizen mochten wel in hun eigen konden onbekommerd hun gang muizen in al die landen werd het holletjes wonen maar moesten gaan mede omdat zij zich goed ineens onveilig, maar bovendien precies doen wat die gele muizen beschermd voelden door de grote konden al die kleintjes er niets vertelden. muizen. van begrijpen. Nou dat ging niet altijd even goed. Die gele muizen pakten toen alle Oh ja, bij die grote muizen, zowel Maar oké, in hun eigen land was muizenkorrels af om zelf op te de bruine als de witte, was wel het niet zo, dus maakten zij zich eten en de witte en gele mochten eens wat ruzie maar dat ontging ook niet zo druk alhoewel zij wel alleen maar toekijken. Als ze zelf de kleine muizen en zij konden steeds hoorden dat dit ook bij hun wat korrels wilden terugpakken normaal hun leventje leiden. kon gebeuren ook al kenden zij dan liep het slecht met ze af. Er waren daar veel minder witte toch niemand die zo slecht zou als bruine muizen, maar de witte zijn om hun landje en hun leventje Gelukkig ging die tijd over. Het muizen waren meestal de baas te verpesten en al hun zag er naar uit dat alle muizen over all andere muizen. muizenholletjes stuk te maken. weer naar hun eigen landje terug zouden gaan en geen ruzie meer Vaak kon je dat heel goed zien met elkaar gingen maken. omdat de witte meestal een wat Maar Oh oh, wat een vergissing. mooier holletje hadden en ook De witte en de bruine muizen in omdat zij dat holletje en de dat ene verre land gingen gewoon omgeving niet zelf hoefden te door met ruzie maken. onderhouden. Nee, dat deden de De witte wilden weer, net zoals hele bruine muizen voor ze. Die vroeger, de baas zijn maar de hele bruine kregen daarvoor wat bruine wilden dat niet meer en extra muizenkorrels en daar leken wilden ook de baas zijn en niet ze tevreden mee. meer langer de dingen doen zoals de witten dat wilden. Dat ging eigenlijk altijd goed totdat..... in andere muizenlanden En ja hoor, zij gingen daar zelfs iedereen ruzie met elkaar kreeg over vechten. En ieder ander en elkaar het leven onmogelijk Maar dan, plotseling waren er muizenland ging zich daar ook gingen maken. Dat was het ineens heel veel gele muizen op mee bemoeien. moment dat alle muizenstammen de velden. Zij waren met zoveel Dus zoals altijd kregen de witte elkaar gingen bestrijden. Er was dingen gekomen en gingen echt muizen extra veel problemen en opeens geen plekje meer te de baas spelen over al die witte en moesten uiteindelijk met al hun vinden waar geen ruzie was en bruine muizen. Al die witte muizen jonge muizen weg uit wat toen sommige muizenlanden maakten werden in heel aparte holen alleen een bruine muizenland afspraken met elkaar om samen gestopt waar ze niet meer uit werd.

Recept Makreel pepesan

Het bekendste en waarschijn- keukenmachine. Doe er de djeruk lijk ook lekkerste visgerecht uit perutblaadjes en de santen bij en de Indische keuken. meng goed. Besmeer de vis van binnen en van buiten in met de Ingrediënten: boemboe, dek af met een stukje 2 of 3 verse makrelen (vraag of de huishoudplastik en laat alles even visboer hem schoonmaakt, maar intrekken. Leg dan de ingesmeer- wel de staart eraan laten), 5 de vis op een vel alufolie en vouw lomboks, 1/4 blokje trassi, 2 uien, dit dicht. Laat dit in ca. een uurtje 6 teentjes knoflook, 8 kemiri- Bereiding: in een ovenschaal in een oven van noten, 7 blaadjes djeruk perut of Wrijf de vis in met zout en 150 °C gaar worden. Af en toe het laurier, 1,5 kopje dikke santen, citroensap. Maal de lomboks, uien, pakketje omkeren. Lekker voor bij zout, 1 el. gula djawa (of bruine knoflook, gula djawa, kemiries, en uw rijsttafel. suiker), 1 citroen, alufolie, olie. trassi tot een boemboe in een Selamat makan.

29 Dorpelingen vinden omdat ze dachten dat er rommel in zat. Maar toen ze er een blik in een zak vol met wierpen, zagen ze de biljetten, oude Nederlandse uitgegeven door de Javasche Bank. Het geld wordt nu verdeeld bankbiljetten onder de naaste familieleden

Bewoners van het dorp Ulubalang in Zuid Sulawesi hebben een zak vol oude Nederlandse bankbiljet- ten gevonden. Het geld was eigendom van een onlangs over- leden dorpsbewoonster. De vrouw, ook wel Nenek (oma) Lami ge- noemd, overleed op 60-jarige leef- De Javasche Bank werd opgericht tijd en had geen man of kinderen. in 1828 en fungeerde als circula- Volgens verzamelaars is de zak tiebank voor Nederlands-Indië. De met geld enkele miljarden rupiahs Bank had 20 kantoren in Indië. Na waard omdat er sprake is van de soevereiniteitsoverdracht is de verschillende soorten bankbiljetten Javasche Bank genationaliseerd en zo citeert de Indonesische Nieuws- heet nu Bank Indonesia site Fajar Online. De dorpelingen hadden de zak bijna verbrand ______(advertentie)

______

Katjongs in Colditz Het grootste deel van de groep verbleef de rest van de oorlog in De Indische gemeenschap her- krijgsgevangenenkampen Julius- denkt op 15 augustus de capitu- burg, Colditz, Stanislau en Neu- latie van Japan. Diezelfde dag brandenburg. opent in Museum Bronbeek een Over de spectaculaire ontsnap- tentoonstelling die een heel ander pingspogingen uit Colditz zijn twee licht werpt op de oorlog in Indië: speelfilms gemaakt en een TV- ‘Katjongs in Colditz’. serie. Helaas doen die voorkomen Over militairen uit Indië, die ge- alsof het een geheel Engelse vangen zaten in Duitsland en keer aangelegenheid was. In werkelijk- op keer probeerden te ontsnap- heid waren er ook Fransen, Polen pen. en Nederlanders bij betrokken. En 14.400 Nederlandse beroeps- onder die laatsten veel Katjongs militairen tekenden op 14 juli uit Indië. 1940 een ‘erewoordverklaring’, Wie waren zij en op welke waarin zij beloofden de wapens manieren probeerden zij te ont- niet meer op te nemen tegen de snappen? En wie is dat gelukt? Duitse bezetter. Zij werden vrij De tentoonstelling werd in gelaten. Slechts 68 officieren en opdracht van Museum Bronbeek één stoker 1e klas weigerden en samengesteld door Herman Keppy werden op transport gesteld naar en Esther Wils. Met veel foto’s, Duitsland. originele documenten en voorwer- Opvallend was dat het merendeel pen uit de collectie van Bronbeek, van deze militairen behoorden tot het Nederlands Instituut voor het kleinste legeronderdeel dat in Militaire Historie (NIMH) en vele Nederland was, namelijk het KNIL, particuliere collecties., waaronder (Koninklijk Nederlands Indische die van verzamelaar Johan van Leger). Meer dan de helft was Hoppe en de familie Goedkoop. overigens ook echt geboren in Zie verdere informatie in rubriek Indië. ‘Indische Agenda’. (advertentie)

30 Zware aardbeving op Lombok Door: Michel Maas Doodsbange bewoners, geëvacueerde toeristen, ingestorte moskeeën met wie weet hoeveel doden onder het puin: Lombok is totaal ontwricht

De zware aardbevingen hebben De weg naar het noorden van hun ogen staat te lezen wat ze weinig van Lombok heel gelaten. Lombok leidt rechtstreeks naar het hebben doorgemaakt. Niemand durft meer binnenshuis zwaartepunt van de aardbeving. te slapen, een instortend dak kan Voorbij Ampenan wordt de ver- je eind betekenen. Toeristen zijn woesting meteen zichtbaar. Het Ze zijn zich doodgeschrokken. De grotendeels geëvacueerd. Lombok dak van een psychiatrisch zieken- aardbeving heeft bijna alle huisjes is één groot rampgebied. Die huis is volledig ingestort, een op de eilanden verwoest, maar dat aardbeving maakt ook dat als er moskee is zijn minaretten kwijt, was nog niet het ergste. Erger nog iets overeind staat, je voordat en een overheidsgebouwtje staat was de angst voor de tsunami. je naar binnen stapt eerst naar helemaal scheef achterovergezakt Iedereen vluchtte naar hoger het plafond en de muren kijkt. alsof het met zijn voeten in gelegen plekken, maar bijna al die Zijn er plafonds naar beneden drijfzand terecht is gekomen. Het plekken zouden niet hoog genoeg gestort? Zitten er scheuren in het zijn altijd de overheidsgebouwen zijn voor als er een tsunami zou pand? Hoe dik zijn de pilaren? die het eerst omvallen. komen. Een Deense toeriste Iedereen doet het, want niemand vertelt hoe ze naar boven renden. wil dood. ‘In het voorbijgaan zagen we Omgevallen als sneden ingestorte huizen, en mensen die brood daaronder bedolven waren.

In Senggigi is nauwelijks meer ‘Geld, laptop, telefoon, een gebouw gespaard gebleven. Brokken steen zijn van gevels alles weg’ afgevallen, muren die er sterk uitzagen zijn gescheurd en De tsunami bleef uit. Het zeewater omgevallen als sneden brood. steeg 10 centimeter en daar bleef Plafonds en daken liggen op de het bij, maar de ellende op de Gili grond. Twee Spaanse toeristen Eilanden was daarmee nog niet lopen verweesd rond. ‘We hebben voorbij. De Deense keerde terug naar het huisje dat ze had Ravage in Noord-Lombok. Foto AP geboekt’, mompelt er een en wijst gehuurd, en ontdekte dat het Photo/Tatan Syuflana naar een van de vele gesloten resorts. Dan pakken ze hun rol- helemaal was leeggeroofd. ‘Al het koffers en lopen verder. Er moet geld was weg, laptop, telefoon, Kamperen onder tentzeil toch iets open zijn? Maar dat is er alles.’ En ook dat was nog niet het niet. Er zijn wat daken ingezakt, veel dakpannen naar beneden geklet- terd. Verder zien de huizen er in De hel van Pamenang Ampenan nog redelijk uit, maar Voorbij Senggigi begint de hel. Die dat zeggen alleen mensen die hel heet Pamenang. De huizen zijn geen verstand hebben van aard- daar niet alleen door elkaar ge- bevingen. De mensen die net schud maar ook nog eens plat- zware schokken hebben overleefd geslagen. Pamenang is de toe- weten wel beter: een gescheurde gangspoort naar de Gili Eilanden, muur kan je dood betekenen. die wereldberoemde paradijsjes Zoeken naar slachtoffers. Foto Daarom hebben ze hun winkels en voor rugzaktoeristen en snorke- ANP huizen op slot gedaan en zijn ze lende families. De weg naar de vertrokken naar veiliger streken. haven van Pamenang is omzoomd einde. De volgende ochtend stond De achterblijvers kamperen onder door ruïnes. Vanaf de haven komt het piepkleine strand van haar een tentzeil of in de schaduw van een lange stroom mensen. eilandje vol met toeristen. Meer een boom, omdat je daar niks op Gisteren waren ze nog toeristen, dan duizend, en allemaal wilden je hoofd kunt krijgen. Niemand is vandaag zijn ze vluchtelingen. Ze ze weg. Boten kwamen en ver- meer binnenshuis. kijken vermoeid, zijn uitgeput. In trokken, maar de boten waren te

31 klein en het waren er te weinig. De reddingwerkers gaan het puin hele dag gaan we al op en neer’, Mensen begonnen te vechten om in. Ze beginnen te zoeken naar hijgt er een. In de lobby van het een plekje. Een Brits paartje slachtoffers. Een rijtje bromfietsen hotel zitten de mensen die net van vertelt hoe ze van de boot werden staat geparkeerd voor de grote de Gili Eilanden zijn gekomen, afgeschopt en hoe ze moesten moskee aan de havenweg. De maar ook gasten uit hotels die duwen en vechten om er op te moskee ligt in laagjes op de minder stevig waren. De verga- komen. ‘De Indonesiërs schopten grond. Het trotse gebouw is als derkamer is een slaapzaal gewor- iedere Europeaan eraf’, zegt de een kaartenhuis in elkaar gezakt. den. Het restaurant is 24 uur per jongen. Anderen vallen hem bij: Het dak ligt op de grond. Het dag open in verband met ‘de ‘We deden wat we altijd doen: we was de tijd van het avondgebed, situatie’. stonden in de rij. Maar zij (de dus er waren nogal wat mannen Indonesiërs) drongen zich naar binnen. ‘Tientallen’, zegt de een voren, de hele tijd weer.’ een ander heeft het over ‘zeker honderd’.

Slippers voor de moskee Het zijn er minstens een paar. Voor de trap van de moskee, die nu ophoudt waar het dak ligt, liggen tientallen plastic slippers. Geen losse, maar keurig in paren. Ze zijn uitgedaan voor het gebed Een inwoner probeert spullen te en nooit meer opgehaald. Elk paar redden uit zijn verwoeste huis. kan een dode zijn, want wie rent Foto AP Photo/Tatan Syuflana De ravage in Noord-Lombok. Foto er nou weg zonder schoenen. De EPA/STR doden die hier misschien bedolven stopcontact waar alle stekkers van liggen, zijn nog niet meegeteld. de wereld in passen. Deze kamer Als ze uiteindelijk het vasteland De reddingwerkers in hun oranje zou zich in elke plek van de wereld van Lombok, hebben bereikt, is de overalls durven de puinhoop niet kunnen bevinden. Maar de kamer kwelling nog niet afgelopen. Er binnen te kruipen. Dat is veel te bevindt zich op Lombok, en dat blijkt geen vervoer te zijn. De met gevaarlijk. Groot materieel is in- wordt om middernacht onmisken- veel bombarie aangekondigde middels in aantocht. baar duidelijk. De vloer begint te ‘evacuatie van Lombok’ blijkt niet schuiven, en in een golvende te zijn georganiseerd. De toerist- beweging neemt hij de muren mee vluchtelingen lopen in een fuik van en de stoel en het bureau en het mensen die hun kapitalen aftrog- bed met het dons. De gordijnen gelen voor een zitplaats in een huiveren. Deuren beginnen te bus, een auto of de achterbak van klappen, rennende voetstappen een vrachtauto, die hen voor dat komen voorbij, een vrouw komt kapitaal naar het vliegveld zal gehuld in een handdoek de gang brengen. op, om snel weer terug haar Zoeken naar slachtoffers in de kamer in te duiken. Mensen De minister komt puinhopen van een moskee. Foto kloppen bij de buren. Roepen: EPA ‘Rennen! Aardbeving! Neem de Pas tegen het einde van de dag trap!’ komen er lege bussen. Ook komen De lift in het Aston Inn hotel in er vrachtwagens vol reddings- Mataram staat uit. Mataram is Als de aarde weer tot rust is ge- werkers. En minister Wiranto redelijk ongeschonden gebleven, komen begint het wachten. Niets komt. En een vrachtwagen met en het Aston heeft geen scheurtje gebeurt er. Nog niets, moet je spul, geschonken door de bank opgelopen, maar de manager zeggen, want de aarde onder BRI. Maar dan zijn de meeste neemt liever het zekere voor het Lombok is niet meer te ver- toeristen al weg. Die staan in onzekere, dus meneer moet de trouwen. Zelfs de stilte belooft lange rijen te wachten op een trap nemen. De koffers worden niets goeds meer. ticket om vandaag nog weg te gedragen door de bell boys, die op vliegen, met vliegtuigen die al de vijfde verdieping even danig ______helemaal zijn volgeboekt. moeten uitpuffen. ‘Sorry, maar de

32 Just4Kids… voor iedereen van 6 tot 16 jaar

dansen of zingen? Misschien ben tot ca. 16 jaar oud willen we Korte berichten je wel een hele goeie chef-kok, of voor het voetlicht zetten. En wij ben je een kunstschilder of een willen dat aan iedereen vertellen. Gezocht: Jong talent fotograaf in de dop. Als je zelf niet zo heel goed kan schrijven, vraag dan of jouw In de rubriek “Just4Kids” hebben ouders willen helpen en doe er we eerder al aandacht besteed een fotootje erbij. Of je stuurt aan jong talent. Zo plaatsten we jouw verhaal gewoon in je eigen een artikeltje over twee meisjes woorden naar de redactie, dan die Indonesische dansen leerden maken wij er samen met jou een en verder ook een stukje over een echt leuk artikeltje van. drumtalentje Heb jij nou ook zo’n Stuur je reacties dan naar: talent? Kan je goed gitaarspelen en treed je ook op? Of ben je een info@indisch-centrum- tenniskampioen in de dop, een Misschien ook wel een…. Kortom, denhaag.nl DOEN HOOR….!!! goed biljarter of kan je heel goed alle jonge supertalenten van ca. 6 ______

djawa, ketjap; en het zout en Recept Ikan Djahé citroensap als laatste. Hittebron nu helemaal laag. Bak in een Heerlijke stukjes gebakken vis koekenpan de visstukjes kort in in een kruidige gembersaus. hete olie. Laat ze goed uitlekken en leg ze als laatste even op Ingrediënten: keukenpapier om het laatste vet 1 kg. stevige witvisfilets, 4 rode eruit te krijgen. Leg dan de uien, 2 rode lomboks, 2 el. gula visstukjes op een mooie diepe djawa (of bruine suiker), 2 el. schaal en giet de boemboe er ketjap manis, 3 teentjes knoflook, overheen. 2 el. citroensap, 1 tl. laospoeder, Erg lekker als bijgerecht bij uw 1 volle tl. djahé, 1 tl. zout, olie. stukken van ca. 5 x 5 cm. Fruit in rijsttafel. Selamat makan. wat olie de uien, knoflook en Bereiding: djahé tot het lichtbruin is. Roer er Pel de uien en de knoflook en dan de lomboks (in ringetjes) snipper ze heel fijn. Snijd de vis in doorheen, evenals de laos, gula ______

Skyline van Jakarta. Gravure © www.shutterstock.com

33 Indisch Museum, een digitaal Nederland en voor iedere leeftijd. museum over Nederlands-Indië: http://www.kindertheater.nl/ Links4Kids https://indischmuseum.wordpress. Heel veel leuke LINKS com Website Indische Jeugdboeken, compleet met een bestellink. voor kinderen, maar niet Informatie over de Nationale http://www.antiquariaat- alleen voor kinderen: Indië-Herdenking op 15 anna.nl/boekek/kameleonboeken augustus. www.indieherdenking.nl Indopedia, Indische Encyclopedie / Bibliotheek / Indisch erfgoed / Kunstbende, Een landelijke Een Indische startpagina voor naslagwerk voormalig Nederlands- organisatie met afdelingen in alle de jeugd: http://suara-baru- Indië. https://www.indopedia.nl/ provincies voor iedereen van 13 kecil.jouwpagina.nl tot en met 18 jaar. Doorlink-website naar tal van De speciale Jeugdwebsite van http://www.kunstbende.nl Indische en Indisch gerelateerde de Nederlandse Oorlogsgraven- Jeugd Startpagina “Open websites, blogs, personen en stichting (Ned.-Indië). Start” http://jeugd.openstart.nl onderwerpen. http://www.eenlevenverloren.nl/in https://linkenindisch4ever.wordpr dex.php?go=home.personen@pag Weblog “Indische Jeugd- ess.com/ enr=1 letteren” Blog van Marjorie van Putten: Website over online geschiedenis Info over boeken, artikelen, TV- http://indischejeugdletteren.word van, voor en met Indische en radiodocumentaires plus LINKS press.com/over-mij/ Nederlanders. naar sites betreffende het Pakan- http://www.indischhistorisch.nl Baroe Spoorweg drama. Young Adult Books, website http://pakanbaroe.my- met boekrecensies en webshop Meer dan 120 titels over Neder- free.website/. over boeken voor middelbare lands-Indië in de boekenwinkel scholieren. van Historiek.net. Taman Indonesia, Het leukste http://www.youngadultbooks.nl/ https://geschiedenis- kleine Indonesische dierenpark winkel.nl/nederlands-indie.html in Nederland. http://www.taman- Jeugdbieb, leuke en informatieve indonesia.nl website. http://www.jeugdbieb.nl Informatie over schoolles- pakketten over het voormalige Koorenhuis - Den Haag, Cultuur, Jeugd, Sport en Media Nederlands-Indië. cursussen en workshops voor in Vlaanderen, website met van www.gastdocenten.com muziek, dans, kunst en theater. alles. http://www.koorenhuis.nl http://www.cjsm.vlaanderen.be Indisch Herinneringscentrum Sophiahof, Den Haag Villa Zebra, landelijke jeugd- Kinderboekenpraatjes. Heel erg www.indischherinneringscentrum. organisatie veel boeken uitzoeken voor elke nl http://www.villazebra.nl leeftijdgroep. http://www.kinderboekenpraatjes. Theatervoorstellingen - Een Moluks Historisch Museum nl informatieve website met heel erg (MHM) Sophiahof, Den Haag veel voorstellingen, overal in http://www.museum-maluku.nl/ ______

Iedereen eet sambal Door: Peter Storm van Leeuwen

Extra boekbespreking Japanse bezetting en de onafhan- de diverse bevolkingsgroepen kelijkheidsoorlog van Indonesië. heeft gehad, hebben bij alle be- “De autonomie van Insulinde Deze koloniale geschiedenis, die trokkenen ongeneeslijke wonden is niet meer dan een kwestie ook bekend staat als ‘De Stille achtergelaten. van tijd” (Louis Couperus in Oorlog’ speelt zich in dit boek af in ‘Oostwaarts’ - 1923) de Preanger op Java – in de Java, 1947. Soenan is een soldaat periode van de Indonesische binnen een speciale gevechts- ´Iedereen eet sambal´ is een vrijheidsstrijd. De verschrikkingen eenheid van het Nederlandse van de weinige Nederlandstalige uit die jaren, de impact die deze leger. Hij is Indo en mede daar- romans over de nasleep van de strijd op militairen en burgers van door komt hij altijd op de tweede

34 plaats. Hij vecht voor orde, vrede dankt hij aan zijn ouders, beiden een privécollectie boeken op. en voor veiligheid, en moet dat zijn daar geboren en getogen. Dit historisch materiaal en zijn noodgedwongen ook doen tegen Decennia lang publiceerde hij vele interesse in onder andere de zijn eigen volk. Dan doen de artikelen over de geschiedenis van geschiedenis van Insulinde zette militairen, onder het bevlogen onder meer de postdienst in hem aan tot het schrijven van commando van sergeant Van Nederlands-Indië. In 1990 ontving ‘Iedereen eet sambal’. Lopik, een vreselijke ontdekking. Hoe ontlaadt hun machteloze Na het verschijnen van de eerste woede zich? Wie zijn daarvan het druk van dit historische boek slachtoffer? ontving de schrijver al heel veel reacties van lezers die hun dank- Soenan kan het niet aanzien en baarheid toonden voor het verhaal ontvlucht het leger. Diep in het ‘dat nog nooit geschreven was’. binnenland ontmoet hij zijn grote Een negentigjarige man belde de liefde, Sri Ajoe. En sluit vriend- uitgeverij en vertelde geëmotio- schap met zijn vijand. neerd dat hij nu na het lezen van Tijdens de voorbereidingen van dit boek ‘rustig dood kon gaan en hun huwelijk raken de twee begraven kon worden tussen zes geliefden ongewild verwikkeld in planken’. de uitzichtloze strijd. Soenan doet zijn bruid een belofte die ver- Overige boekgegevens strekkende gevolgen heeft en die de rest van zijn leven zal ISBN boekuitgave 978 94 91535 beheersen. “Zelfs de liefde blijkt 06 2. 420 pagina’s - Het boek is een traumatische ervaring” voorzien van twee historische kaarten van Java in kleur almede Java, 1975. Van Lopik en enkele een data overzicht van 8 maart oud-strijders zijn terug op de hij de Costerus-medaille wegens 1942 tot en met 27 december plaats delict. Ieder wil op zijn zijn buitengewone verdiensten 1949. eigen manier de oorlog die voort- op wetenschappelijk filatelistisch gebied voor zijn publicaties over woekert in hun hoofd, definitief Ook verscheen via de bibliotheek de postgeschiedenis van Neder- verwerken. De confrontatie wordt ‘Passend Lezen’ een gesproken lands-Indië. Storm van Leeuwen de oud-sergeant echter fataal. Het versie van dit boek en een versie behoort tot een van de belang- afgebrokkelde leven van Soenan in braille. leidt naar een heel onverwachte, rijkste en meest ervaren filatelie- dramatische apotheose. veilingmeesters die Nederland rijk is. Daarnaast - door zijn interesse De affiniteit van Peter Storm van in de algemene geschiedenis van Leeuwen (1953) met Indonesië Nederlands-Indië - bouwde hij ______

Verras uw familielid, vriend(in), kennis, collega met een GRATIS ABONNEMENT OP NICC MAGAZINE [email protected]

De Indische Agenda LET OP! Sluitingsdatum kopij op 10 september 2018

T/m 15 september 2018: in 1955 weer terug te keren naar Nieuw-Guinea, hij kende de ver- Freerk, de Witte Papua terug het land dat hij zo liefhad. halen soms beter dan de Papua’s in Wierum. Freerk Kamma werd Gedwongen door de Nieuw-Guinea zelf. Hij werd lid van de Moi-stam geboren in Wierum en woonde en crisis keerde hij in 1962 definitief en leerde hun taal, het Biaks werkte van 1931 tot 1942 in de terug naar Nederland, waar hij in vloeiend spreken. Zijn laatste regio Sorong in het Noord-Westen 1986 overleed. Freerk Kamma woorden op zijn sterfbed sprak hij van Nieuw-Guinea. Hij verbleef was erg geliefd bij de Papua’s, die in het Biaks. Hij stichtte in 1956 daarna drie jaar in Japanse ge- hem de koosnaam “Witte Papua” als zendeling de Evangelisch vangenschap. In 1946 vertrok hij gaven. Hij was tevens een kenner Christelijke Kerk (ECK). Deze met zijn gezin naar Nederland, om van de mythen en legendes van tentoonstelling gaat over het leven

35 middel van veel foto’s, documen- 8 september 2018 t/m 18 juli ten en voorwerpen, hiertoe be- 2019: ms Oranje / Koers schikbaar gesteld door Museum gewijzigd. Tentoonstelling over Bronbeek, Nederlands Instituut het iconische passagiersschip voor Militaire Historie (NIMH), als- m.s. Oranje van de Stoomvaart mede particuliere collecties, van Maatschappij Nederland. Eind onder andere verzamelaar Johan jaren ’30 gebouwd als luxe passa- van Hoppe en familie Goedkoop, giersschip voor de lijndienst een goed en waarheidsgetrouw Nederlands-Indië – Nederland. In beeld weergegeven van er zich de 2e Wereldoorlog omgebouwd tijdens de Tweede Wereld-oorlog tot hospitaalschip en na de oorlog in het Duitse Colditz afspeelde. veelvuldig gebruikt door talloze Locatie: Museum Bronbeek, repatrianten van Indonesië naar Velperweg 147, 6824 MB Arnhem. Nederland. Heel weinig schepen Dagelijks geopend (behalve maan- spreken zo tot de verbeelding als dag) van 10.00 tot 17.00 uur. de Oranje, het grootste mooiste http://museumbronbeek.nl/ en snelste schip ooit gebouwd op

1 en 2 september 2018: Pasar Botanica. Na het grote succes van de eerste Pasar Botanica vorig jaar nu de 2e editie. U kunt een en werken van de bij de Papua’s zomertentoonstelling bezoeken zo bekende en geliefde man. met allerlei specerijen, er zijn vele De locatie is: Eben-Haëzer kerk

Wierum, Hoofdstraat 17, 9141 TR

Wierum. Openingstijden: vr., za., een Amsterdamse werf. Een van zo. 13.00 tot 17.00 uur. Toegang: de gerepatrieerden, Dieter van € 3,00 pp. Nadere inlichtingen via: der Schilden, herinnert zich: “De www.museumkerk.nl, klik op Oranje was het begin van een Kamma. Tentoonstellingscatalogus nieuw leven. Het schip was onze verkrijgbaar voor € 5,00. vrijheid. Wij hebben het overleefd,

dat gevoel had ik wel. Dat schip 15 augustus t/m 31 december lag daar in de zonnegloed met dat 2018: Katjongs in Colditz. Ten- rode kruis. Dat was de ontsnap- toonstelling over spectaculaire ping”. De tentoonstelling is opge- ontsnappingspogingen van krijgs- bouwd uit twee delen: de ge- gevangen militairen uit het Duitse schiedenis van het schip en de kamp Colditz. In de speelfilms en persoonlijke verhalen van de ge- de TV-serie doen de makers voor- repatrieerden. Locatie: Scheep- komen alsof het enkel Britse mili- vaartmuseum, Kattenburger- tairen betrof. Niets is minder plein 1, 1018 KK Amsterdam, Tel: waar. Er waren ook Poolse, Franse 020-523 2222. Tijden: 7 dg./wk. en Nederlandse militairen bij standhouders met een gevarieerd 09.00 tot 17.00 uur. Toegang: betrokken. En die Nederlandse en kleurrijk aanbod en u kunt Volwassenen € 16,00; jeugd 4-17 krijgsgevangenen waren hoofd- genieten van schitterende planten. jr. € 8,00. Koop online tickets: zakelijk van het KNIL (Koninklijk En verder zijn er natuurlijk volop https://tickets.scheepvaartmuseu Nederlands Indische Leger). In Indische snacks en maaltijden m.nl. deze tentoonstelling wordt door verkrijgbaar.

Locatie: TU Delft Botanische Tuin, Poortlandplein 6, 2628 BM Onze gedachten zijn bij Delft. Tijden: 11.00 tot 18.00 uur alle slachtoffers (beide dagen). Toegang: € 5,00, en nabestaanden kinderen 5-14 jr en 65+ € 2,50. Museumkaart van toepassing met van de verwoestende toeslag van € 1,00 / € 0,50. Alle aardbevingsramp verdere informatie: op Lombok www.tudelft.nl/botanische-tuin/

36 Reparatie, onderdelen, accessoires en batterijen voor al uw elektronische apparatuur. http://www.mobipc.nl/onderdelen

Pasar Kalender 2018 (update: 1 juni 2018) Januari 8: Breda www.raffyzorg.nl 13, 14: Steenwijk http://www.istimewa-events.nl. 14, 15, 16: Groningen www.pasarfestival.nl 00, 00: Breda http://www.winkelcentrumhogevucht.nl 21, 22: Emmeloord www.stellarevents.nl 25 t/m 29: Steenwijk http://www.istimewa-events.nl. Februari 27, 28, 29: Oostende (BE) http://www.istimewa -events.nl. 9, 10, 11: Antwerpen (BE) http://www.azieinantwerpen.be 17 t/m 25: Amsterdam http://www.istimewa-events.nl Augustus 3, 4, 5: Spijk http://www.istimewa-events.nl Maart 11: Oost - Souburg http://www.mae - uku.nl 3, 4: Rijswijk (ZH) www.pasarmalamrijswijk.nl 12 t/m 15: Dordrecht http://www.istimewa-events.nl 9, 10, 11: Zwolle http://www.istimewa-events.nl 17: Kallenkote (Steenwijk) www.taman-indonesia.nl 19: Kallenkote (Steenwijk) www.tamanindonesia.nl 25, 26 Leiden www.stichtingstellar.nl 23, 24, 25: Eindhoven www.stellarevents.nl 31, Rotterdam http://www.istimewa-events.nl September 1, 2: Almere www.indischefeestavond.nl April 1, 2: Delft www.tudelft.nl/botanische - tuin 1, 2: Rotterdam http://www.istimewa-events.nl 7, 8, 9: Assen www.pasarfestival.nl 7, 8, 9 Den Bosch www.pasarfestival.nl 15, 16: Kallenkote www.taman-indonesia.nl 20, 21, 22: Nieuwegein www.stellarevents.nl 16 : Utrecht www.vrijoosttimor.nl 21, 22, 23: Arnhem www.stellarevents.nl Mei 28, 29, 30: Enschede www.pasarfestival.nl 5, 6: Kallenkote (Steenwijk) www.taman-indonesia.nl 29, 30: Maastricht http://www.istimewa-events.nl 4, 5, 6 Zutphen www.pasarfestival.nl 10 t/m 13: Antwerpen (BE) http://www.istimewa-events.nl Oktober 19, 20, 21: Den Helder www.stellarevents.nl 1, Maastricht http://www.istimewa-events.nl . 24 t/m 27: Gorinchem http://www.istimewa-events.nl 5, 6, 7: Haarlem www.stellarevents.nl 25 t/m 31: Malieveld Den Haag www.tongtongfair.nl ?? : Amersfoort www.emiclaer.nl 11 t/m 14: Alphen a/d Rijn http://www.istimewa-events.nl Juni 20, 21, 22: Nijmegen www.pasarfestival.nl 1 t/m 4: Malieveld, Den Haag www.tongtongfair. 27, 28: Leek www.stichtingstellar.nl 8, 9, 10 Hardenberg www.pasarfestival.nl 16: Wageningen http://www.zinzia.nl November 16, 17: Kallenkote (Steenwijk) www.taman-indonesia.nl 3, 4 : Rijswijk www.pasarmalamrijswijk.nl 22, 23, 24: Leeuwarden www.stellarevents.nl 9, 10, 11: Venray www.pasarfestival.nl 29, 30: Gorinchem www.pasarfestival.nl 23, 24, 25: Rotterdam www.pasarfestival.nl 29, 30: Zeist http://www.istimewa-events.nl December Juli ??: Den Bosch www.sccdehelftheuvel.nl e 1: Gorinchem www.pasarfestival.nl 22 dec. t/m 6 jan.: (behalve 1 Kerstdag en Nieuwjaarsdag) 1: Zeist http://www.istimewa-events.nl Arnhem, Burgers Zoo http://www.istimewa-events.nl 6, 7, 8: Vlissingen www.stellarevents.nl Ziet u nog een foutje in deze lijst of heeft u een aanvulling 7, 8: Kallenkote (Steenwijk) www.taman-indonesia.nl of een aan-/afmelding? Laat het ons weten via e-mail.

Uw pasar aanmelden voor deze lijst ? # [email protected] ook kleine particuliere en verenigings pasars welkom (ter beoordeling door de redactie)

37

Colofon Digitaal maandelijks Magazine van: Nederlands Indisch Cultureel Centrum

Hoofdredacteur: Hans Vogelsang Redactie: Jean-Marie Bosch van Drakestein Ron Kraft Fotoredactie: Han Dehne Juniorredacteur: Chinook de Deugd Columnist: Han Dehne Correspondenten: Silfraire Delhaye (Indisch Platform) Yvonne van Genugten (Sophiahof) Albert van Prehn (Muziek, column) Sabina de Rozario (Door Blauwe Ogen) Indisch Centrum Sophiahof Den Haag Armando Ello (Hoezo Indo) Ivo Pabbruwe (New Zealand) Herdenkingssymbool Melati Vormgeving & lay-out: Hans Vogelsang Ondersteuning: Groep de Mos De Melati, de Indische jasmijn, is het herdenkingssymbool Technische realisatie & verzending: dat u onder andere kunt dragen op 15 augustus. Dennis van der Ham http://www.borca-online.nl/

Verschijning: ca. de 15e van elke maand Sluitingsdatum kopij en advertenties: de 10e van elke maand Advertentietarieven: op aanvraag Abonnementen NICC Magazine: GRATIS [email protected] Postadres: Newtonstraat 660 2562 LA Den Haag - Netherlands Prijs: per stuk : € 3,00; per 5 stuks: € 12,50; per 10 stuks: € 25,00 W : www.indisch-centrum-denhaag.nl De prijzen zijn incl. administratie- en verzendkosten (Nederland)

: http://indisch-centrum-denhaag.blogspot.com Bestellen: http://webshop.indieherdenking.nl/nl/

@: [email protected]

Rabobank IBAN: NL39 RABO 0129 216 836 t.n.v. N.I.C.C.http://www.borca te Den Haag -online.nl/lebara-mobile BIC: RABONL2U

Citeren van (delenhttp://www.borca van de) inhoud is -online.nl/lebara-mobile toegestaan, mits met bronvermelding.

© 2018 N.I.C.C. Den Haag http://www.borca -online.nl/lebara-mobile

38

Wilt u familie, vrienden of leden van uw club of vereniging gratis abonnee maken? Gebruikt u dan dit formulier 10.7

e-mail adressenlijst N A A M e – M A I L A D R E S 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

Deze e-mail-adressenlijst ‘knippen en plakken’ en versturen naar e-mail: [email protected] of printen en versturen per post (voldoende frankeren) naar: Administratie NICC Magazine # Newtonstraat 660 # 2562 LA Den Haag

39