KicK BacK van MuzieKuitgevers belang en gedrag van een verborgen deel van de creatieve industrie Wes Wierda KICK BACK van muziekuitgevers 1 KicK BacK van MuzieKuitgevers belang en gedrag van een verborgen deel van de creatieve industrie Wes Wierda KICK BACK van muziekuitgevers 3 KicK bacK van muzieKuitgevers belang en gedrag van een verborgen deel van de creatieve industrie KicK bacK of music publishers significance and behaviour of a hidden part of the creative industry Proefschrift ter verkrijging van de graad van doctor aan de Erasmus Universiteit Rotterdam op gezag van de Rector Magnificus prof. dr. H.G. Schmidt en volgens het besluit van het College voor Promoties De openbare verdediging zal plaatsvinden op donderdag 23 mei 2013 om 15.30 door Jan Wessel Wierda geboren 5 januari 1965 te Enschede © 2013 - Wes Wierda ERMeCC Doctoral Dissertations series - 8 ISBN 978-90-76665-25-2 Niets uit deze uitgave mag zonder schriftelijke toestemming van de auteur worden gereproduceerd of vermenigvuldigd op welke wijze dan ook. Ontwerp en Lay-out - MSTUDIOOS (Mimi Sugarman) 4 KICK BACK van muziekuitgevers KICK BACK van muziekuitgevers 5 promotiecommissie dankwoord Promotor Prof. Dr. M.S.S.E. Janssen Vele mensen zijn betrokken geweest bij de totstandkoming van dit proef- schrift. Als mede-initiator van het begintraject ben ik Paul Rutten erken- Co-promotor Dr. E. Hitters telijk voor zijn gesteld vertrouwen en enthousiasme. Mijn dank gaat uit naar de voorzitter van de Vereniging voor Muziekhandelaren en -uitgevers Overige leden Prof. Dr. A.M. Bevers in Nederland Frans de Wit die mij de unieke toegang bood tot het hon- Prof. Dr. W.A. Dolfsma derd jaar oude en complete archief, waardoor ik weken ondergedoken in Dr. F.R.R. Vermeylen Amsterdam kon vorsen in de bunker achter het AMC. Vele personen waar ik mee heb mogen schermen op verschillende gebieden ben ik erkente- lijkheid verschuldigd zoals Kick Klimbie, Marien van den Boom, Hennie van Kuijeren, Cor Witbraad, Daan Andriessen, Rudy Snippe, Fons Merkies, Joost Scholten, Eric Beall, Erik de Zwart, Don Gorder, Joke Hermes, Skylla Janssen, Michèle Hamelink, William Urrichio en alle overige die hun me- dewerking hebben verleend. Echter cruciaal voor de totstandkoming van dit onderzoek zijn mijn gewaardeerde co-promotor Erik Hitters en pro- motor Susanne Janssen die mijn wetenschappelijke leven hebben gered. Mede door het gestelde vertrouwen en de inspirerende gesprekken met mijn ouders Miek en Hielke verloor ik nimmer de moed. Promoveren is een intensieve ervaring waarbij het uithoudings- en zelf generatieve vermogen tot het uiterste getest wordt en niet in de eerste plaats voor de promovendus zelf. Voordat de eerste bladzijde van dit boek wordt om- geslagen wil ik dit werk opdragen aan mijn vrouw Linda en onze helden Hylke-Paul en Tjeard: een diepe buiging voor alle gestolen studie-uurtjes die jullie door de vingers zagen. Lin je bent inderdaad de koningin van het schaakbord die hem beschermt die maar een stap tegelijk kan zetten. Dit boek is van jullie. 6 KICK BACK van muziekuitgevers KICK BACK van muziekuitgevers 7 inhoudsopgave Voorwoord 13 1. TERRA Incognita 15 1.1 Rechtenuitbaters 15 1.2 Raison d’être 16 1.3 Doel van onderzoek 18 1.4 Kick Back 19 1.5 Conclusie 19 2. DUIDING EN WERKING van DE muziekuitgaveindustrie 21 2.1 Inleiding 21 2.2 Muziekuitgevers binnen de context van de muziekindustrie 21 2.3 Muziekuitgevers in de culturele waardeketen 27 2.4 Value creating ecologies 31 2.5 Achterliggende juridische waarde 33 2.6 Exploitatievormen 36 2.7 Rol en functie van de muziekuitgever 42 2.8 Conclusie 45 3. Transformatie van DE muziekuitgever INDUSTRIE 47 3.1 Inleiding 47 3.2 Conjunctuur cycli 47 3.3 Culturele beweging 52 3.4 Technologie: context of innovatie 54 3.5 Juridisering 58 3.6 Intrinsiek entrepreneurship 60 3.7 Het CIMT-model 61 3.8 Conclusie 64 4. Methodologie 65 4.1 Inleiding 65 4.2 Longitudinale processen 65 4.3 Applicatie en omgeving 66 4.4 Dataverzameling uit deskresearch 68 4.5 Dataverzameling uit fieldresearch 68 4.6 Het onderzoekontwerp 70 4.7 Conclusie 72 5. EDITION PAPIER 73 5.1 Inleiding 73 5.2 Vroege muziekcultuur in de Europese samenleving 73 5.3 Boekdrukkunst 76 5.4 Beginnend auteursrecht 78 5.5 Muziekuitgevers in de Gouden Eeuw 81 5.6 Conclusie 85 8 KICK BACK van muziekuitgevers KICK BACK van muziekuitgevers 9 6. RECHT vooruit 89 11. Principale BEVINDINGEN, discussie EN conclusie 193 6.1 Inleiding 89 11.1 Inleiding 193 6.2 Economisch imperialisme 89 11.2 Principale bevindingen 193 6.3 Experimentele muziekcultuur 90 11.3 CIMT model-analyse 197 6.4 Amerikaanse innovaties 92 11.4 Implicatie en conclusie 202 6.5 Uitvoerend recht wordt hard 96 11.5 Additioneel onderzoek 205 6.6 L’Union fait la force 97 6.7 Conclusie 104 BIJLAGE 207 7. CRISIS, Oorlog EN Herstel 107 BIBLIOGRAFIE 215 7.1 Inleiding 107 7.2 De crisisjaren 107 BRONNEN 223 7.3 Schlagers en Jazz 112 7.4 Radio en geluidsfilm 115 SUMMARY 231 7.5 Artikel 30a en oprichting Stemra 119 7.6 Kannibalisatie en mobilisatie 120 7.7 Conclusie 126 8. GENRE revolutie 129 8.1 Inleiding 129 8.2 Een Nederlands Wirtschaftwunder 129 8.3 Muziek voor de rebellerende jeugd 132 8.4 Technologie van en voor de media 137 8.5 Wetgeving tegen het kopieermonster 139 8.6 De entrepreneurs sluiten het web 142 8.7 Conclusie 148 9. Macht van DE Catalogus 151 9.1 Inleiding 151 9.2 Neo-Amerikanisme 151 9.3 Mondialisering versus lokalisering 154 9.4 Digital sound and vision 157 9.5 Juridische beteugeling 161 9.6 Waarde van de backcatalogue 163 9.7 Conclusie 167 10. Renaissance van DE muziekuitgever 171 10.1 Inleiding 171 10.2 Globalisering 172 10.3 Nederland exporteert muziekcultuur 173 10.4 Digitalisering 1.0 en 2.0 175 10.5 Juridische factor; strikt of flexibel? 180 10.6 Renaissance van de muziekuitgever 183 10.7 Conclusie 189 10 KICK BACK van muziekuitgevers KICK BACK van muziekuitgevers 11 voorwoord Als economiestudent had ik een diepgewortelde wens om later na mijn studie mijn brood als artiest te verdienen. Mijn studentenappartement in de Amster- damse Pijp was permanent voorzien van een drumstel, piano en een gitaar, dit tot verdriet van mijn onderburen. Menig spontane jamsessie barstte los op on- barmhartige tijden. Ik was actief in allerlei bandjes en de drang tot zelf com- poneren van muziek werd sterker. Ik speelde drum en leerde mijzelf enigszins pianospelen, net genoeg om met een begenadigde vriend, die medicijnen stu- deerde, muzikaal van gedachten te wisselen. Zo ontstonden snode plannen om zelf liedjes uit te brengen. Met enkele akkoorden en obligate teksten gingen we langzaam geloven in een eigen repertoire en al snel hadden we drie liedjes op de plank. Schoorvoetend lieten we deze aan familie en vrienden beluisteren, live of op krakerige cassettebandjes, waarbij zij zich verbaasden over de zoetge- vooisdheid van de heren. Ondanks de voltooiing van ons beider studies liet de muzikantendroom ons niet los. We solliciteerden voor een heuse artsen- en economenbaan, maar ble- ven er lustig op los componeren. Een bevriende familierelatie met contacten in de platenindustrie merkte ons op. Een manager zag wel brood in het duo dat spoedig gedoopt werd met de naam ‘Vigilante’. Na de vorming van een complete band, werden de songs aangeboden aan Polygram (het huidige Universal Music). Ook een bevriende toetsenist van de band Loïs Lane had de bewuste platen- baas op onze muziek geattendeerd. En zo volgde een spannend onderhoud in het Hilversumse Wisseloord, waar ons te kennen gegeven werd dat men geïn- teresseerd was en dat men wenste Vigilante een platencontract aan te bieden. Wij sprongen een gat in de lucht, wat een doorbraak! Wij hadden geen idee van wat dit zogenaamde contract inhield, maar het geloof in succes was geboren. De manager zou alles naar behoren contractueel regelen: “Maken jullie je geen zorgen, mijn belang is jullie belang”. En dat nam hij wat letterlijk op. Wij kregen bij Polygram simultaan een platen- en muziekuitgeverovereenkomst aangebo- den en tekenden beide blind uit puur enthousiasme. Voor twee welopgeleide muzikanten op zijn minst opmerkelijk. De reconstructie van de gebeurtenis leert dat dit een bekende en gangbare praktijk was (en wellicht is) bij beginnende componisten en artiesten binnen de muziekindustrie. In artikel 14 van het ar- tiestencontract staat bij het kopje muziekuitgeverrechten: “Indien de artiest (of een van de leden daarvan) zelf de muziek componeert of van tekst voorziet van de werken die ingevolge het contract voor Polygram zijn gemaakt dan is de ar- tiest (of een van de leden daarvan) verplicht deze werken bij een door Polygram aan te wijzen muziekuitgeverij uit te geven op voorwaarde zoals in de branche gebruikelijk” (Artiestenkontrakt, 31 maart 1990, p. 7). Het was helaas ook een gangbare praktijk dat de manager met “al zijn goede bedoelingen” mee tekende op beide contracten en daarmee onrechtmatig rechten opeiste. Hij componeer- de zelf geen noot, maar registreerde zich wel als medecomponist. Dit was mijn eerste kennismaking met het begrip ‘muziekuitgeverij’. Pas jaren later heb ik de twee overeenkomsten minutieus doorgenomen en kwam ik er geleidelijk achter wat nu het verschil is tussen een platenmaat- schappij en een muziekuitgeverij. Wat me verder verbaasde was de eenzijdigheid van de overeenkomst ten opzichte van de artiest, ten voordele van de muzie- kuitgever en de platenmaatschappij. Zoals opties die ingewilligd konden wor- 12 KICK BACK van muziekuitgevers KICK BACK van muziekuitgevers 13 den door de contractanten, waarbij bij mislukking van het muziekproject er geen Hoofdstuk 1 enkele continuïteit voor de componist of artiest gewaarborgd werd, terwijl bij succes de artiesten tot 3 albums compleet vast zaten.