Malatyali Âşik Birfâni
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
T.C. FIRAT ÜN İVERS İTES İ SOSYAL B İLİMLER ENST İTÜSÜ TÜRK D İLİ VE EDEB İYATI ANAB İLİM DALI MALATYALI  ŞIK B İRFÂN İ (HAYATI, SANATI ve Şİİ RLER İ) YÜKSEK L İSANS TEZ İ DANI ŞMAN HAZIRLAYAN Prof. Dr. Esma Şİ MŞEK Mahmut ERC İL ELAZI Ğ - 2008 II T.C. FIRAT ÜN İVERS İTES İ SOSYAL B İLİMLER ENST İTÜSÜ TÜRK D İLİ VE EDEB İYATI ANAB İLİM DALI YÜKSEK L İSANS TEZ İ MALATYALI  ŞIK B İRFÂN İ (HAYATI, SANATI ve Şİİ RLER İ) Yukarıda adı geçen tez adı geçen jüri üyelerince yüksek lisans tezi olarak oy birli ği / oy çoklu ğu ile kabul edilmi ştir. Danı şman Prof. Dr. Esma Şİ MŞEK Üye Üye Doç. Dr. Şener DEM İREL Yrd. Doç. Dr. Ebru ŞENOCAK ONAY Doç . Dr. Ahmet AKSIN Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürü III ÖZET Yüksek Lisans Tezi MALATYALI  ŞIK B İRFÂN İ (HAYATI, SANATI ve Şİİ RLER İ) Mahmut ERC İL Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı 2007; Sayfa : XVI + 514 Türkler sık sık yurt de ğiştirerek çok geni ş bir co ğrafyaya yayılmı ş, birçok kültürün etkisi altında kalarak farklı uygarlıklar ya şamı şlardır. Bundan dolayı edebiyat gelene ğimiz Orta Asya'dan günümüze kadar de ğişip geli şmi ştir. Sözlü edebiyat gelene ğimizde kopuz e şli ğinde sanatlarını icra eden ozanlar, aynı zamanda hekimlik, büyücülük, din adamlı ğı gibi görevler üstlenmi şlerdir. Ozan-baksı veya destan gelene ğiyle ba şlayan İslamiyet öncesi halk şiiri, Anadolu'da İslam kültürünün etkisiyle yeni bir biçim ve öz kazanmı ştır. 11. yüzyıldan itibaren Orta Asya’dan özellikle Horasan’dan gelen dervi şlerin etkisiyle tanrı a şkını dile getiren dinî – tasavvufî mahiyetteki şiir gelene ği, Yunus Emre ile Anadolu’da en parlak dönemini ya şamı ştır. Dinî mahiyetteki bu edebiyat gelene ği Anadolu’da 15. yüzyılın sonlarına do ğru yerini âşıklık gelene ğine bırakmı ştır. Ozan - baksı gelene ğinin devamı olarak kabul edilen â şık şiirinin ilk dönemleri hakkında fazla bir bilgimiz yoktur. Bundan dolayı 16. yüzyıl â şık şiirinin hazırlık dönemi gibidir. Karacao ğlan,  şık Ömer ve Gevherî gibi birçok ünlü â şığın yeti şti ği 17. yüzyıl ise â şık şiirinin en parlak dönemidir. Bu parlak dönemden sonra durgunluk ya şayan â şık şiiri, 19. yüzyılda yeniden zirve heyecanını ya şamı ştır. 20. yüzyılda eski önemini kaybeden â şıklık gelene ği, günümüzde ça ğın şartları do ğrultusunda biraz de ğişerek varlı ğını devam ettirmektedir. Kültür varlı ğımızın önemli bir bölümünü olu şturan â şıklık gelene ği geçmi şe göre biraz zayıflamı ş olsa da günümüzde özellikle Do ğu Anadolu, Güney Anadolu ve İç Anadolu bölgelerinde canlı bir şekilde ya şatılmaktadır. Malatya, â şıklık gelene ğinin IV sürdürüldü ğü birkaç ilden biridir. Malatya yöresinde yüzyıllar boyunca pek çok âşık yeti şmi ştir. Niyazi Mısrî, Dervi ş Muhammed ve Şah Sultan’la ba şlayan Malatya â şıklık gelene ğinin günümüzdeki en önemli temsilcilerinden biri de Birfâni’dir. Bu çalı şmamızda Malatya â şıklık gelene ğinin ya şayan güçlü temsilcilerinden Âşık Birfâni’nin hayatını, şiirlerini ve â şıklık gelene ği içerisindeki yerini çe şitli yönleriyle de ğerlendirmeye çalı ştık. Türk kültüründe ve Malatya’da â şıklık gelene ğiyle ilgili bilgiler verdikten sonra, Birfâni’nin hayatını ve yakın çevresini tanıttık. Daha sonra â şıklık gelene ğindeki yerini belirlemeye çalı ştık. Rüyasında bade içtikten sonra halk şiirine yönelen, mahlas kullanan, saz çalan, dedim – dedi ve leb-de ğmez tarzlarında şiirleri olan, Sefil Selimî gibi usta bir â şıktan feyiz alan Birfâni, â şıklık gelene ğini her yönüyle sürdüren â şıklarımızdandır. Birfâni’nin şiirleri, tıpkı etkilendi ği Yunus Emre’nin, Karacao ğlan’ın ve  şık Veysel’in şiirleri gibi toplumun her kesiminden insanın severek okuyaca ğı ve kendinden bir şeyler bulaca ğı türdendir. Bu çalı şmada â şığımızın 300 şiirini şekil, dil ve ifade özellikleri, kelime kadrosu, â şıklık gelene ğiyle ili şkisi ve içerik açısından detaylı olarak inceleyerek Birfâni’nin gelenekteki yerini belirlemeye çalı ştık. Anahtar Kelimeler:  şık Birfâni, â şık, halk şiiri, gelenek, â şıklık gelene ği. V ABSTRACT Master Degree Thesis MALATYALI A ŞIK B İRFAN İ/ HIS LIFE, ART AND POEMS Mahmut ERC İL Fırat University Social Sciences Institute Department of Turkish Language and Literature 2007; page XVI + 513 Turks had extended to a large geography by changing their homeland ever so often and had been subject to diffirent civilizations as a result of being effected by many cultures. Due to this our literature tradition have changed and improved from Middle Asia to present. The bards, who performed their arts accompanied by kopuz in our oral literature tradition, also undertook the duties such as medicine, magic and ecclesiastic. Emerging with bard or epic tradition the pre Islam folk poem achieved a new form and essence with the effect of Islam culture in Anatolia. The poem tradition, which has a religious-mystical nature that gives utterance to love for God with the influence of dervishes who come from Middle Asia especially from Horasan beginning from 11th century, had experienced its most brilliant period with Yunus Emre. Throuhg the end of the 15th century this religious nature literature tradition gave his place to the minstrelsy in Anatolia. We haven’t got much information about the first periods of minstrel poem that is accepted as the continuation of bard tradition. So 16th century was as the preparatory period of minstrel poem. 17th century was the golden age for minstrel poem in which Karacao ğlan, Ashik Ömer and Gevheri trained. After this golden age minstrel poem had a recession period however in 19th century it reached its culmination again. Losing ground during 20th century the minstrel tradition is still surviving today in accordance with the circumstances of the age. VI Composing the considerable part of our cultural property minstrel tradition is weaker than it was in the past but it is still being kept alive especially in Eastern Anatolia, Southeast Anatolia and Central Anatolia regions. Malatya is one of those provinces where the minstrel tradition exists. In Malatya district many minstrels have been grown. Beginning with Niyazi Mısri, Dervish Muhammed and Shah Sultan, one of the most important coeval representatives of Malatya minstrel tradition is Birfani. In this study we tried to evaluate the life, poems of Ashik Birfani, who is a modern representative of minstrel tradition, and his place in minstrel tradition. After giving information about minstrel tradition in Turkish culture and Malatya we introduced Birfani’s life and his immediate area. Then we tried to set his place in minstrel tradition. Birfani, tending folk poem after drinking wine of love in his dream, using pen name, playing instrument and having poems in the genres of dialogue form and sound restriction and being inspired by a master minstrel Sefil Selimi, is one of our minstrels who keeps minstrel tradition alive. Birfani’s poems are of that kind which are read willingly by all walks of life as poems of Yunus Emre, Karacao ğlan and A şık Veysel. In this study we tried to set Birfani’s place in tradition by analysing his 300 poems in detail in terms of form, language, expression features, diction, content and their relation with mintsrelsy tradition. Key Words: A şık Birfani, minstrel, folk poem, tradition, minstrel tradition VII İÇİNDEK İLER ÖZET …………………………………………………………………………………..III ABSTRACT ……………………………………………………………………………V İÇİNDEK İLER ………………………………………………………………………VII ÖN SÖZ ……………………………………………………………………………….XII KISALTMALAR ……………………………………………………………………XIV GİRİŞ 0. ÂŞIKLIK GELENE Ğİ VE MALATYALI ÂŞIKLAR ……………………….......1 0.1. Türk Kültüründe Âşıklık Gelene ği……………………………………………..1 0.2. Malatya Âşıklık Gelene ği………………………………………………………14 0.3. Malatya’da Yeti şen Âşıklar ................................................................................25 BİRİNC İ BÖLÜM 1. ÂŞIK B İRFÂN İ’N İN HAYATI VE ÂŞIKLI ĞI…………………………………..31 1.1. Hayatı …………………………………………………………………................31 1.1.1. Soyu………………….……………………………………………................31 1.1.2. Do ğum Yeri ve Tarihi………………………………………………………..31 1.1.3. Adı ve Mahlası……………………………………………………………….33 1.1.4. Yakın Çevresi………………………………………………………………...34 1.1.4.1. Babası…………………………………………………………………….34 1.1.4.2. Annesi……………………………………………………………………35 1.1.4.3. Karde şleri………………………………………………………...............35 1.1.5. Evlili ği ve Çocukları…………………………………………………………36 1.1.5.1. E şi………………………………………………………………………..36 1.1.5.2. Çocukları…………………………………………………………………37 1.1.6. Ö ğrenim Hayatı ve Gençli ği…………………………………………………38 1.1.7. Mesle ği……………………………………………………………………….39 1.2. Âşıklı ğı…………………………………………………………………………..40 VIII 1.2.1. Âşıklı ğını Hazırlayan Ortam ve Etmenler…………………………...............40 1.2.1.1. İrsiyet…………………………………………………………………….40 1.2.1.2. Kasabasının Do ğal Güzellikleri………………………………………….41 1.2.1.3. Gönül Dünyası…………………………………………………...............42 1.2.1.4. Çevresi…………………………………………………………...............42 1.2.1.5. Saza ve Şiire Yönelmesi…………………………………………………43 1.2.2. Ustalık Dönemi………………………………………………………………45 1.2.2.1. Birfâni’nin Şiirleri………………………………………………………..46 1.2.2.2. Birfâni’nin Bestelenen Şiirleri…………………………………………...48 1.2.3. Di ğer  şıklar Tarafından Bilinip Tanınması………………………...............49 1.2.4. Aldı ğı Ödüller………………………………………………………………..53 1.2.5. Birfâni’den Bahseden Kitaplar ve Dergiler...………………………………..53 1.2.5.1. Kitaplar…………………………………………………………………...53 1.2.5.2. Dergiler…………………………………………………………………..55 1.2.5.3. Hakkında Yapılan Çalı şmalar……………………………………………56 1.3. Âşıklık Gelene ği İçinde  şık Birfâni’nin Yeri ……………..............................56 1.3.1. Usta-Çırak Gelene ği…………………………………………….....................58