Y Cliciadur Ynewyddion Cliciadur I Ysgolion Cynradd Cymru Newyddion I Ysgolion Cynradd Cymru

Rhifyn 7 / Mawrth 2019 Y Cliciadur YNewyddion Cliciadur i Ysgolion Cynradd Cymru Newyddion i Ysgolion Cynradd Cymru

Awduron: Haf Llewelyn, Mali Williams Golygydd: Karen MacIntyre Huws

Ffaith BE YDI BREXIT? Roedd gan tua 66 miliwn Mis Meheﬁn 2016 cafwyd refferendwm* i benderfynu a ddylai o bobl gwledydd Prydain Gwledydd Prydain aros neu adael yr Undeb Ewropeaidd (UE)*. hawl i bleidleisio yn y refferendwm. Pleidleisiodd 30 miliwn o bobl yn y refferendwm, dyma'r canlyniad - Dros aros 48.1% 51.9% Dros adael Beth sydd yn digwydd? O dan arweiniad Theresa May, Prif Weinidog Prydain, mae'n rhaid i wledydd Prydain ddod i gytundeb gyda'r 27 gwlad arall sydd yn rhan o'r DYDDIAU I’R EU ar sut i adael. Mae'n broses gymhleth iawn ac mae llawer o DYDDIADUR anghytuno. Pa bethau Mae gwledydd Prydain i fod i adael yr UE erbyn diwedd mis Mawrth 2019. diddorol sy'n digwydd y mis Beth ydi'r UE? yma? • Cafodd yr UE ei sefydlu ar ôl yr Ail sydd yn gyson rhwng y 28 gwlad. TUDALEN 2 Ryfel Byd, gyda'r syniad y byddai • Mae senedd yr UE yn ninas gwledydd yn cyd-weithio ac Brwsel, yng ngwlad Belg. osgoi anghydweld fyddai'n gallu • Mae gennym ni i gyd Aelod arwain at ryfeloedd. Seneddol i siarad drosom yn • Mae gan yr UE ei senedd ei hun senedd Ewrop, mae gan Gymru 4 Be' ydi be' a Brexit! sy'n creu cyfreithiau arbennig aelod seneddol Ewropeaidd. Brexit - gair wedi ei greu sy'n Mae Mr Jones dros aros yn yr UE, dyma ei farn: cyfuno'r geiriau Britain ac Exit, ac • Dw i'n credu yn y dywediad - “Mewn Undeb Mae Nerth”. Mae mae'n golygu gadael yr Undeb gwerthu pethau i wledydd eraill yn haws trwy'r UE, ac felly yn dda Ewropeaidd. ar gyfer busnes a masnach, mae'n sicrhau fod prisiau pethau'n *Undeb Ewropeaidd (UE) - aros yn weddol rad. casgliad o 28 o wledydd sydd wedi DIOLCH MAM! • Yn fy marn i mae'r UE yn sicrhau heddwch a chyd-weithio, mae'n dod at ei gilydd i wneud Stori fer newydd! bwysig dod i ddeall ein gilydd. penderfyniadau. Mae pob gwlad yn • Wrth gwrs ein bod angen i bobl ddod yma o wledydd yr UE i talu i fod yn aelod, fel mewn clwb, ac mae hynny'n rhoi'r hawl iddynt i weithio e.e. ysbytai, gwestai a ffatrïoedd. A hefyd, o fewn yr UE, TUDALEN 3 mae gennym ni hawl i fynd i wledydd eraill i weithio. gyd-weithio mewn ffyrdd arbennig. Y Farchnad Sengl - Mae'r Mae Mr Williams am adael yr UE, dyma ei farn: gwledydd yn cael prynu a gwerthu • Yn fy marn i, mae gwledydd yr UE yn gorfod dilyn llawer gormod drwy'i gilydd, ac mae pobl y 28 o reolau, mae'n well i ni wneud ein rheolau ein hunain. gwlad yn cael symud o un wlad i'r • Mae'n wirion ein bod yn gorfod talu gymaint o arian i'r UE, a dydw llall yn rhydd. Yn union fel petai ni i i ddim yn gweld ein bod yn cael digon yn ôl am yr arian hwnnw. gyd yn byw mewn un wlad fawr. • Dydw i ddim yn credu y dylai pobl fedru symud yma mor hawdd. *Refferendwm - pleidlais i bobl ar Mae'r wlad yma yn wlad gyfoethog, gyda safon byw gweddol un pwynt arbennig. Cafwyd uchel, dydw i ddim eisiau pobl o wledydd mwy tlawd fedru dod refferendwm yng Nghymru yn 1997, yma yn rhwydd. a chafodd Cymru ei senedd ei hun.

MARIE CURIE PENCAMPWRIAETH Y CHWE GWLAD Pwy oedd Marie Curie a beth Y GAMP LAWN wnaeth hi ei I GYMRU! gyﬂawni? Cymru yn sicrhau'r Gamp Lawn gyda buddugoliaeth dros Iwerddon. Mwy am hyn ar dudalen 8. Llun gan Undeb Rygbi Cymru TUDALEN 8 DYDDIAU I’R DYDDIADUR Mawrth Mis apêl ‘Marie Curie Cancer’ Mawrth Diwrnod Barddoniaeth Ebrill Sul y Bob Dyma gerdd gan Casia Wiliam, Bardd Plant Cymru, Pasg Dydd 21 i ddathlu Diwrnod Barddoniaeth. 21

Mawrth Ebrill 6 - 21 Mawrth Diwrnod Rhyngwladol y Merched Y Grawys (‘Lent’ 8 yn Saesneg)

Mawrth Wythnos Gwyddoniaeth a Dydd Mercher y Lludw, Pheirianneg 6ed Mawrth - Dydd Sul y 9-18 (Science and Engineering Week) Pasg, 21ain Ebrill

Mawrth Yn 1879 cafodd Albert Einstein ei eni. 14 Roedd Einstein yn fathemategydd a fﬁsegwr, ac mae’n cael ei adnabod fel un o’r gwyddonwyr pwysicaf mewn hanes.

Mawrth Sul y Mamau (4ydd Sul yn y Grawys) 31 Mae stori i ddathlu Sul y Mamau ar dudalen 3

Ebrill Diwrnod Ffŵl Ebrill

1 Peidiwch â bwyta tan 21ain Ebrill

Mae cyfnod y Grawys yn E = mc cael ei dathlu'n flynyddol 2 gan Gristnogion. Yn draddodiadol bydd Mawrth Diwrnod Cwsg y Byd Cristnogion yn rhoi’r gorau i (World Sleep Day) fwyd neu arferiad dros y 15 mwy am hyn ar dudalen 6 Grawys, i gofio am y cyfnod o 40 diwrnod y treuliodd Chwaraeodd y BBC dric Ffŵl Ebrill yn 2008 drwy Iesu Grist yn yr anialwch. Mawrth Holi ddangos clip fidio o ‘bengwiniaid yn hedfan’ gan Gall hyn olygu peidio â 21 ddweud fod pengwiniaid yr Antartig wedi cael digon bwyta siocled neu o’r tywydd oer ac yn hedfan i’r fforestydd glaw yn Ne gacennau, neu i beidio ag America! (Dydy pengwiniaid ddim yn gallu hedfan yfed alcohol. Bydd cyfnod wrth gwrs!) y Grawys yn cychwyn ar Ddydd Mercher y Ebrill Sul y Blodau / Sul y Palmwydd Lludw ac yn parhau hyd y 14 Pasg. Yn draddodiadol roedd pobl yn bwyta crempog ar Ddydd Mawrth Ynyd (y diwrnod Gŵyl Hindŵaidd i ddathlu’r Gwanwyn yw cyn Dydd Mercher y Holi. Caiff ei ddathlu yn India yn bennaf Lludw) er mwyn defnyddio ond erbyn hyn mae dathliadau yn cael eu wyau a menyn am y tro olaf cynnal dros y byd. Mae’n ŵyl llawn lliw a Ebrill Dydd Gwener y Groglith cyn gorfod gwneud hwyl, lle mae pobl yn taflu dŵr a phowdr o hebddynt dros gyfnod y liwiau llachar ar ei gilydd. 19 Grawys.

2 Diolch Mam! Roedd Bethan eisiau anifail biliau milfeddyg. 'Ond pam nad ydi hi yma'n fy nôl Daeth iâr fach wen allan, ac un anwes. Roedd gan bawb yn ei Doedd gan Mam ddim arian i felly?' Ond doedd Nain ddim arall yn ei dilyn. Dwy iâr fach dosbarth hi anifail, roedd gan Llio sbâr. Ond pan roedd Mam yn am ddweud. wen, a daeth y ddwy at y ffens i labrador brown bendigedig, o'r gweld yr olwg siomedig ar Brysiodd y ddwy i fyny'r ffordd i ddweud helô. enw Benji ac roedd Benji yn wyneb Bethan, roedd hithau'n dŷ Bethan a Mam. Agorodd y 'Mi fedrwn ni werthu eu hwyau gwneud pob mathau o gampau. teimlo'n drist hefyd. drws yn sydyn ac roedd Mam ti'n gweld,' meddai Mam, 'ac Un bore gofynodd Bethan 'Ga' i yno, yn ei welis. wedyn efallai y medri di gynilo gi ar fy mhen-blwydd?' ond 'Ty'd rownd i'r ardd,' meddai, ac digon i gael ci rhyw ddiwrnod.' roedd yn gwybod beth fyddai'r yno yn yr ardd roedd cwt bach Ond erbyn i ben-blwydd Bethan ateb cyn gofyn. gyda ffens o'i amgylch. gyrraedd, roedd hi wedi 'Ci wir!' 'Be?' Edrychodd Bethan yn syn, anghoﬁo popeth am gael ci. Ysgwyd ei phen fyddai Mam o ac yna neidiodd pan ddaeth Roedd ei dwy iâr fach wen yn hyd. Mae cŵn yn drafferth, mae'n sŵn rhyfedd o du mewn y cwt, a gallu gwneud campau cystal â rhaid i gŵn cael mynd am dro. gwthiodd pig bach allan o'r Benji. Ond yn well byth roedden Maen nhw hefyd yn ddrud i'w tywyllwch. nhw'n rhoi dau wŷ yn anrheg cadw ac maen rhaid prynu bwyd 'Iâr!' Chwarddodd Bethan. iddi bob dydd. Diolch Mam! arbennig iddyn nhw a thalu Y prynhawn hwnnw roedd Bethan wedi anghoﬁo geiriau Mam y bore hwnnw, 'Nain fydd yn dy nôl di o'r ysgol p'nawn 'ma.' Rhedodd Bethan allan trwy giât yr ysgol, roedd Nain yno'n aros. ‘Ble mae Mam?' holodd Bethan. 'Adre dw i'n meddwl,' meddai Nain a gwên lydan ar ei hwyneb.

Anrheg Sul y Mamau CerCer ARCH-ARWR SIOCLED Beth am wneud ARCH-ARWR SIOCLED i ddangos i Mam, Nain, AmdaniAmdani Mam-gu neu rhywun sydd yn gofalu amdanat dy fod yn eu caru? 1 Yr Wyneb Mesur y bar siocled gyda’r pren mesur. Mae bar siocled Y Cliciadur yn mesur 8cm o led a 16cm o hyd. Bydd angen i’r cylch ar gyfer yr wyneb fod yr un diamedr â lled y siocled. Mae Byddi di angen: gan wyneb Y Cliciadur ddiamedr o 8cm. Gelli di addurno'r • Bar siocled o unrhyw faint neu ﬂas. wyneb i edrych fel wyt ti eisiau; gelli di roi mwgwd arno a • Cerdyn neu ‘funky foam’ ar gyfer yr defnyddio gwlân neu ‘funky foam’ ar gyfer y gwallt. Dyma rai wyneb. syniadau: • Gwlân neu ‘funky foam’ ar gyfer y gwallt. 3 • Darn o ffelt neu ‘funky foam’ ar gyfer y Addurno clogyn. Gelli di addurno dy arwr fel wyt ti’n • Darnau bach i addurno. hofﬁ. Gelli di roi gwregys (belt) iddi a • Pren mesur. thorri mellt neu sêr allan o gerdyn neu • Glud PVA. ‘funky foam’. Beth am ysgrifennu neges arbennig ar ddarn o gerdyn • Pinnau ffelt 2 Y Clogyn hefyd? Dyma rai syniadau: Ar ôl i ti ludo'r wyneb i’r siocled mae Dyna dy angen gwneud y clogyn. Mae arch-arwr yn angen i’r clogyn fod tua dwywaith barod! lled y bar siocled ac o gwmpas yr Anrheg un hyd â fo. Maint un Y Cliciadur arwrol (a oedd 8cm X 2 = 16cm o led a 16cm blasus) i dy o hyd. Torra dy ffelt neu ‘funky foam’ i’r maint cywir a gludo'r ddau arch-arwr! gornel top i’r bar siocled i edrych fel clogyn arwr.

3 Drama Llenyddiaeth

Teledu Cerddoriaeth

Celf LLWYFANLLWYFAN Barddoniaeth Rhestr Fer MERCHED Elizabeth Andrews 1882 - 1960 Betty Campbell MAWREDDOG 1934 - 2017 Fase ti’n credu nad oes yr un cerflun awyr-agored o ddynes Cranogwen (Sarah Jane Rees) Bardd a newyddiadurwraig (neu fenyw) enwog neu bwysig yng Nghymru gyfan? 1839 - 1916 Mae llawer o gerfluniau o yr un merch yn cael ei Nghaerdydd. Cafwyd Elaine Morgan ddynion ar strydoedd a chofio na’i nodi fel hyn. pleidlais gyhoeddus i Awdur dramâu pharciau dros Gymru OND, bydd hyn yn newid benderfynu pa Gymraes 1920 - 2013 gyfan, fel yr un o Aneurin yn fuan gyda cherflun oedd yn haeddu cael y Lady Rhondda / Arglwyddes Bevan yng Nghaerdydd a newydd sbon fydd yn cael fraint yma. Dyma’r Rhondda (Margaret Haig Thomas) David Lloyd George yng ei godi y tu allan i adeilad merched oedd ar y rhestr 1883 - 1958 Nghaernarfon, ond nid oes BBC Cymru yng fer: Cafodd Betty Cambell ei geni yn Nhre-Biwt yng A’r enillydd oedd.... Nghaerdydd a chafodd ei magu yn ardal dlawd Tiger Bay. Roedd Betty yn ferch ddisglair yn yr ysgol ac roedd wrth ei bodd yn darllen, ond oherwydd ei bod BETTY yn ferch ddu roedd llawer o bobl yn credu nad oedd yn gallu cael yr un cyfleoedd â merched gwyn. Daeth CAMPBELL Betty dros lawer o anhawsterau ac anhegwch a "Yn ein ffordd unigryw ein hunain rydym yn chafodd swydd fel prifathrawes ddu cyntaf Cymru. sefydlu ardal lle nad yw crefydd, na lliw o bwys Treuliodd Betty weddill ei bywyd yn ymladd dros gael - roeddem i gyd yn parchu ein gilydd fel pobl.” Llun gan WalesOnline hawliau cyfartal i bawb.

Os hoffet ti ddarllen mwy am Betty Campbell neu unrhyw un o’r Merched Mawreddog dilyna’r linc yma. GWAITH A GYRFAOEDD RHYS EDWARDS Swydd neu waith: dro arall dw i ar ben mynydd ar y teledu neu mewn ffilmiau. Dyn Camera. neu mewn tŷ, stiwdio, bwyty, Pethau nad ydynt mor Enw: Rhys Edwards llong neu unrhyw le lle mae dda am dy swydd. Pa ran o Gymru? angen i mi ffilmio. Yn aml iawn Mae teithio ac aros o gwmpas Y Felinheli, Gwynedd. mae 'na lawer o waith teithio i yn gallu bod yn anodd Lle rwyt ti'n gweithio? leoliadau gwahanol ac aros o weithiau. Mae’r oriau hefyd yn gwmpas nes mae pethau yn Dw i’n gweithio dros Gymru gallu bod yn hir iawn ac rwyf yn barod. Rwyf yn aml yn cael gyfan, yn teithio dros Brydain gorfod treulio llawer o amser i cyfarfod â phobl ddiddorol ac ac yn mynd dramor weithiau. ffwrdd o ‘nghartref a ‘nheulu. weithiau yn gweithio efo pobl Dw i’n ddigon lwcus i fod wedi Cymwysterau. enwog. gweithio yn Awstralia, De Rydw i wedi astudio ‘Ffilm a Corea ac yn Jwngl yr Amason! Pethau da am y swydd. Theledu’ yn y Coleg, sydd yn Rho ddisgrifiad o Gan fod pob diwrnod yn help ond ddim yn hanfodol. wahanol dydw i byth yn diflasu! ddiwrnod arferol. Weithiau mae cwmnïoedd Rwyf wrth fy modd yn cael Mae pob diwrnod yn wahanol, teledu yn cynnig hyfforddiant teithio i lefydd diddorol a chael gan ddibynnu beth ydw i yn ei neu brentisiaeth i ddynion neu cyfarfod â phobl ddiddorol. ffilmio ar y pryd. Weithiau rydw ferched gael dysgu sgiliau Mae hefyd yn braf iawn gweld i’n sefyll mewn cae am oriau, camera. fy ngwaith yn cael ei ddangos

4 Ar hyd a lled enghraifft yw'r Cymru mae gofgolofn i Syr Thomas Mae'r Dwi'n meddwl y nifer o Picton (1758 - 1815) cerfluniau yma yn hen iawn, dylen ni gael gwared Tyrd i gerfluniau neu sydd i'w gweld yn Tyrd i â chof-golofnau i felly dwi'n gofgolofnau nhref Caerfyrddin. credu y dylen bobl greulon fel hyn. wedi eu codi i Milwr oedd Picton, ac drafod..drafod.. nhw gael eu gofio am bobl roedd yn filwr cadw. arbennig. Ond mae nifer o'r llwyddiannus, ond roedd cerfluniau hyn bellach yn hen ochr arall i'r dyn hefyd. Yn ôl Buaswn i'n hoffi gweld iawn, ac yn cofio am bobl na y sôn roedd yn ddyn hynod o cerflun neu gof-golofn i ...... Be’ ydi dy farn di? fydden ni'n cytuno gyda'r hyn y greulon, gan gam-drin ac yn fy ardal i, oherwydd..... Cerflun i bwy? gwnaethon nhw heddiw. Un arteithio pobl.

Helpa Mam a Dad drwy Helpa Mam a Dad drwy gadw dy ddillad a dy helpu i baratoi bwyd. ANTI DOT ‘stafell wely yn daclus. Mi fedri di osod y bwrdd. YN DWEUD Beth am ddweud wrth Mae Sul y Mamau yn gyfle i ni ddiolch i Mam i eistedd i lawr a Mam am yr holl bethau mae hi yn ei rhoi ei thraed i fyny, a Cofia wneud cerdyn wneud i ti. Dyma rai pethau y medri di dweud y gwnei di olchi'r Sul y Mamau i ddweud eu gwneud i ddweud 'Diolch Mam!" llestri! dy fod yn caru Mam! PWYSO A MESUR PÔS CERFLUNIAU Dyma lun rhai cerfluniau o amgylch Cymru. Tybed elli di ddweud cerflun o bwy ydynt ac ym mha dref mae pob un? Mae ateb dau ohonynt ar dudalen 4!

1 2 3 4 Cerﬂun o ...... 1 yn nhref ......

Cerﬂun o ...... 2 yn nhref ......

Cerﬂun o ...... 3 yn nhref ......

Cerﬂun o ...... 4 yn nhref ...... Treﬁ: Caerdydd, Tyddewi, Corwen a Chaernarfon FAINT Pen-blwydd hapus FYDD OED MAM Y TRO Mam! NESAF? Heddiw mae Mam yn 30 mlynedd, 30 mis, 30 wythnos a 30 diwrnod. yn Pa ben-blwydd fydd y nesaf i Mam? ...... Ateb ar y dudalen ôl! Diolch i Gareth Ffowc Roberts am y pôs oed heddiw! Diolch i Gareth Ffowc Roberts am y pôs

5 Mae cwsg yn hanfodol i dyfu a DAN Y datblygu ein corff ac ymennydd; mae’n rhaid i bopeth byw gysgu, o’r pry’ bach CHWYDD lleiaf i’r morfil mwyaf! Dyma rai WYDR rhesymau pam fod angen cwsg arnat: Mae dy gorff angen cwsg Mae dy ymennydd angen oherwydd: cwsg oherwydd: NOS DA! • Dyna pryd mae dy esgyrn, dy • Dyna pryd mae’n cofio beth Mae’n ddiwrnod Cwsg y Byd ar y 15fed Mawrth eleni ond pam gyhyrau a dy groen yn tyfu. wyt ti wedi ei ddysgu yn ystod fod angen diwrnod fel hyn a pham ydyn ni angen cwsg? • Dyna pryd mae dy gyhyrau, dy y dydd. groen a rhannau eraill o dy • Mae’n dy helpu i Rydym angen cwsg i’n gorff yn trwsio unrhyw ganolbwyntio a thalu sylw. cadw yn iach, yn hapus ac ar ein gorau! anafiadau. • Dyna pryd mae’n datrys • Dyna pryd mae’n ymladd problemau a meddwl am Mae plant rhwng 5 a Z salwch er mwyn cadw’n iach. syniadau newydd. 12 oed angen 10 i 11 awr o gwsg bob nos. Z Breuddwydio.... Wyt ti’n un sydd yn hoffi aros i Mae pawb yn breuddwydio ond dwytZ ti ddim bob amser yn cofio fyny yn hwyr? Wyt ti’n chwarae dy freuddwyd. Rhwng 4:00 a 7:00 a.m rwyt ti’n gwneud y rhan efo dy ffôn neu dabled yn hwyr yn fwyaf o freuddwydio. Hunllef ydy’r gair am freuddwyd cas! y nos pan wyt ti i fod yn cysgu? Tips ar gyfer noson dda o gwsg:Z Dyma sut mae diffyg cwsg yn gallu dy effeithio di: • Gwna yn siŵr dy fod yn cael • Paid edrych ar sgrîn cyn • Gelli di anghofio beth wyt ti wedi ei ddysgu. digon o ymarfer corff yn ystod cysgu, mae golau glas o sgrin • Gelli di gael trafferth gwneud y dydd. Z deledu neu ffôn yn ein stopio penderfyniadau da. • Gwna yn siŵr nad wyt ti wedi rhag teimlo’n gysglyd. • Gelli di fod yn flin (neu yn grac) ac mewn hwyliau drwg. bwyta pryd mawr o fwyd cyn • Paid ag yfed diod sy’n • Gelli di gael trafferth wrth chwarae gemau a chwaraeon. cysgu. Z cynnwys caffîn. • Gelli di fod yn llai amyneddgar gyda dy ffrindiau neu dy frodyr a • Mae diodZ o laeth cynnes cyn • Cer i dy wely tua’r un pryd bob chwiorydd. mynd i'r gwely'n help. nos. • Gelli di gael trafferth gwrando ar rieni neu athrawon.

roeddwn yn llwyddiannus. Yr Pwy wnaeth dy ysbrydoli? uchafbwynt i mi oedd chwarae i Fy arwyr yw Natasha Harding, dîm Gogledd Cymru yn erbyn Steph Houghton, Gareth Bale a TI’N SEREN! tîm merched Manchester City Ronaldo. Mae fy holl yn stadiwm Etihad a chael hyfforddwyr yn arwyr i mi ac yn Siwan Mari Williams gwisgo cit pêl-droed Cymru rhif fy annog i wneud fy ngorau. Bu Y Cliciadur yn holi Siwan sy'n beldroediwr brwd: 11! Wrth chwarae gyda thimau bechgyn roeddwn yn cael fy Enw/ Oedran : Siwan Mari wnes i chwarae gyda nhw nes fy ysbrydoli i ddangos i eraill fod Williams, 12 mlwydd oed. mod yn 10 oed. Roedd 2 ferch merched yn gallu chwarae Camp : Chwarae pêl-droed i yn chwarae i Ruthin Rovers. pêl-droed. Erbyn hyn mae Ferched dan 12 oed Gogledd Anaml iawn roeddwn i’n dod ar pêl-droed merched yn dod yn Cymru, Academi pêl-droed draws merched eraill wrth fwy a mwy poblogaidd ac mae Merched dan 14 oed Wrecsam, chwarae yn erbyn timau eraill yn llawer mwy o gyfleoedd i Tîm Sir Ddinbych dan 13 oed a y gynghrair. Nid oeddwn yn cael ferched chwarae pêl-droed. Er thîm NFA girls. symud ymlaen i Ruthin Town mawr siom nid ydy merched yn Beth yw dy hanes? Ers i mi fod gyda'r bechgyn oherwydd fy cael chwarae pêl-droed fel rhan yn gallu cerdded mae gen i mod yn ferch ac nid oes tîm o wersi Addysg Gorfforol yr ddiddordeb mewn pêl-droed. merched yn Rhuthun. Felly mi ysgol, dim ond y bechgyn! Roeddwn yn hoffi cicio pêl a es i am dreialon i dîm newydd a chwarae pêl-droed hefo Dad ac oedd yn cael ei sefydlu i ferched Ble wyt ti’n gweld dy hun wedyn pan ddechreuais yn yn Wrecsam ac roeddwn yn mewn 10 mlynedd? Fy mreuddwyd yw chwarae i Ysgol Pen Barras roeddwn yn llwyddiannus. Byth ers hynny sgwad merched Cymru a chwarae ar y buarth bob amser rwyf yn chwarae i academi gobeithio cael y cyfle i fynd i’r cinio a chwarae gan chwarae Gogledd Ddwyrain Cymru yn UDA. Mi fuaswn hefyd yn hoffi rhan amlaf gyda’r bechgyn. Fe Wrecsam. Diwedd haf diwethaf hyfforddi merched eraill i wnes i ymuno a thîm pêl-droed mi fues i am dreialon ar gyfer tîm chwarae pêl-droed yn y dyfodol. Ruthin Rovers dan 7 oed ac fe merched Gogledd Cymru ac

6 GWIBIOGWIBIO TRWYTRWY PRYD? 1 8 6 7 - 1 9 3 4 AMSERAMSER BETH? M A R I E C U R I E Wyddech chi? Ers talwm nid oedd merched yn cael astudio mewn prifysgolion ac nid oedd cymaint o gyﬂeoedd iddyn nhw fynd yn wyddonwyr neu feddygon. Dyma hanes un ferch wnaeth frwydro yn erbyn y drefn a dilyn ei uchelgais.

Ydych chi wedi torri asgwrn erioed? A gawsoch chi belydr-x i weld beth oedd y broblem? Darllenwch am Marie Curie a'i gwaith gwych. MARIE CURIE (1867-1934) Bywyd Marie Curie • Cafodd ei geni yn Warsaw, Gwlad phriododd y ddau yn 1895. Cawsant Pwyl. Roedd ei thad a'i mam yn ddwy ferch. athrawon. • Er bod Pierre yn wyddonydd enwog • Doedd dim hawl gan ferched i fynd iawn, roedd mor gyffrous gyda gwaith brifysgol felly bu'n rhaid i'w chwaer a ei wraig fel y bu iddo ymuno efo hi hithau astudio'n gyfrinachol. gyda'i gwaith ymchwil hithau. • Aeth ei chwaer i astudio i fod yn • Enillodd Marie ddwy wobr Heddwch feddyg ym Mharis, a bu Marie yn Nobel yn 1903. Hi oedd y wraig gweithio er mwyn cael arian i'w gyntaf erioed i ennill y wobr. chwaer fedru gwneud hynny. • Bu farw Pierre mewn damwain ffordd • Yna aeth Marie i Baris i brifysgol y yn 1906. Sorbonne i astudio fﬁseg. • Aeth Marie ymlaen i ennill y wobr • Wnaeth hi gyfarfod â Pierre Curie, Heddwch Nobel eto yn 1911. oedd yn wyddonydd enwog iawn, a • Daeth meddygon o bob rhan o'r byd i weithio ar driniaeth cancr gyda Marie Gwyddonydd oedd Marie Curie. Gwnaeth hi a'i Curie. gŵr Pierre waith pwysig iawn ym myd • Defnyddiwyd peiriannau pelydr-x ymbelydredd. Marie Curie i drin nifer o'r milwyr oedd Beth wnaeth hi ddarganfod? wedi eu hanafu yn y Rhyfel Byd Cyntaf. Marie Curie wnaeth ddarganfod dwy elfen • Bu farw Marie Curie yn 1934 gemegol, sef radiwm a pholoniwm. oherwydd effaith ymbelydredd. Beth oedd yn bwysig am ei • Mae'r Ganolfan Curie a gafodd ei darganfyddiadau? sefydlu gan Marie ym Mharis yn 1921 Roedd ei darganfyddiadau yn cael eu defnyddio i Marie a Pierre Curie yn parhau i wneud ymchwil i gancr. ddechrau gwneud ymchwil i sut y byddai ymbelydredd yn gallu trin tiwmor a chancr. Geirfa Roedd yn ymchwil meddygol pwysig iawn, ac ymbelydredd – radio activity mae triniaeth cancr heddiw yn llawer mwy pelydrau - rays effeithiol, diolch i waith pelydr x – x-ray cynnar Marie Curie. ymchwil - research Rhywbeth arall? Hi hefyd wnaeth ddarganfod dull o ddefnyddio pelydrau ac oherwydd ei gwaith hi rydym yn ERTHYGLAU A DYDDIADAU MEWN RHIFYNAU BLAENOROL O'R CLICIADUR gallu cael pelydr x heddiw. 500: Dewi Sant (Rhifyn 1) 1948: Sefydlu’r Gwasanaeth Iechyd (Rhifyn 4) 1136: Cestyll Cymru (Rhifyn 3) 1960au: Chwyldro’r Chwedegau (Rhifyn 2) Mae pelydr x yn gadael i 1912: Cyrraedd Pegwn y de (Rhifyn 6) feddygon weld beth sydd yn 1914: Cadoediad Dydd Nadolig yn y ffosydd digwydd y tu mewn i ni. (Rhifyn 5)

7 BLE GAWN NI FYND HEDDIW...? 1. HELFA WYAU PASG Amgueddfa Lechi Cymru, Llanberis. 16eg – 22ain Ebrill 2019, rhwng 10.00 y bore a 4.00 y p’nawn 1 Wyt ti'n hofﬁ helfa drysor? Wel tyrd i'r Amgueddfa Lechi yn Llanberis. Fe gei di wneud crefftau Pasg hefyd. Am hwyl!

2. GŴYL LLÊN PLANT CAERDYDD 30ain Mawrth - 7fed Ebrill.

Bydd awduron a darlunwyr lleoliadau trwy Gaerdydd, 3 poblogaidd yn dod â gan gynnwys Castell chymeriadau'n Caerdydd a'r Amgueddfa. fyw drwy straeon a Bydd cyﬂe i ti gwrdd â rhai o rhan - Manon Steffan Ros, darluniau, ac mae cyﬂe i ti dy hoff awduron a Malachy Doyle, Huw Aaron, fod yn rhan o'r hwyl i gyd! darlunwyr. Catherine Fisher, Rob 2 Mae'n digwydd mewn Dyma'r rhai fydd yn cymryd Biddulph a Bethan Gwanas.

3. ANTUR YN Y GWYLLT! Os felly mae Yno cewch fynd ar Ymddiriedolaeth antur a chwblhau Natur Cymru yn helfa geocache, neu Oes gen ti trefnu nifer o fynd ar goll yn y ddiddordeb ym myd ddigwyddiadau ar ddrysfa, neu efallai y natur? Wyt ti wrth dy hyd a lled Cymru. cewch gyfle i wylio fodd yn gweld Beth am ymweld â'r rhai o'r adar gwyllt o'r anifeiliaid ac adar Ganolfan Fywyd guddfan adar. Am yn eu cynefin? Gwyllt ger Aberteifi? fwy o fanylion ewch i - https://www.welshwildlife.org/visitor-centres/the-welsh-wildlife-centre/

AARON YY GAMPGAMP LAWN!LAWN! DIOLCHDIOLCH WARRENWARREN RAMSEY GATLAND!GATLAND! YN GADAEL ARSENAL Mae Aaron Ramsey, chwaraewr canol cae tîm pêl-droed Cymru ag Arsenal Llun gan Undeb Rygbi Cymru wedi arwyddo i dîm Juventus o'r Eidal Roedd y prif hyfforddwr, Warren Gatland yn creu record Bydd yn gadael Arsenal ar ddiwedd y newydd wrth i Gymru ddod yn bencampwyr - ef yw'r tymor, gan ddechrau ar gyfnod o 4 hyfforddwr cyntaf i lwyddo i ennill 3 Camp Lawn gyda'i dîm. mlynedd gyda'i dîm newydd. Mae Y Cliciadur, fel holl ddilynwyr rygbi Cymru eisiau diolch i Bydd Ramsey yn ennill swm Gatland am ei waith diﬂino, gan mai'r rhain oedd y gemau anhygoel o £400,000 yr wythnos! Chwe Gwlad olaf i Warren Gatland fel hyfforddwr. Aaron Ramsey fydd y Cymro drutaf i Mae tîm Cymru yn awr yn troi eu sylw at Gwpan y Byd, chwarae pêl-droed Gatland fydd yn hyfforddi'r tîm cenedlaethol unwaith eto. Bydd y gemau yn cael eu cynnal yn Mae Gareth Bale, sy'n chwarae i Real Rhestr Saﬂe Madrid, yn ennill £350,000 yr Japan, gan ddechrau ar Fedi 20, gyda'r Gwledydd y Byd wythnos. Y chwaraewr sy'n ennill ffeinal ar Dachwedd 2. 1. Seland Newydd mwyaf am chwarae pêl-droed ar hyn o Mae Cymru yn nawr wedi llwyddo i 2. Cymru ennill 14 gêm o'r bron (heb golli'r un), ac 3. Iwerddon bryd yw Neymar sy'n ennill £600,000, 4. Lloegr maen nhw yn ail ar restr gwledydd y byd. ac mae'n chwarae yn Ffrainc î dîm Paris 5. De Affrica Saint-Germain. Llun gan FA Wales Ateb pos pen-blwydd Mam Tud 5: Bydd Mam yn 34

Bydd dau rifyn o'r Cliciadur yn ymddangos ar Hwb bob tymor. Bydd y rhifyn nesaf ar gael ar ddydd Llun 6ed Mai. Coﬁa gysylltu drwy e-bostio [email protected] - byddwn wrth ein boddau yn clywed dy farn a dy syniadau. 8