Bestuursverslag

Ontwerpestafette, ruim baan voor talent – Erik Schulte Dit mooie boekje werd vormgegeven door de talent- volle, jonge kunstenaar en vormgever Erik Schulte – www.erikschulte.nl. Sinds 2009 vraagt Noorderzon – via een estafettesysteem – elk jaar een nieuwe jonge vormgever uit Groningen of het noorden om het bestuursverslag een geheel eigen smoel te geven. Dat leverde in de afgelopen jaren prachtige resultaten op. Het stokje werd aan Erik doorgegeven door de jongens van RATATA!, die tekenden voor de opmaak van 2013. Goed papier, goede inkt en met de fiets bezorgd Ook in 2014 hebben we ons met veel plezier onderwor- pen aan onze keurmeesters van Green Key en ons eigen commitment aan verduurzaming. We hebben onze Green Key geprolongeerd en zelfs verbeterd van zilver naar goud. Dit boekje wordt in beperkte oplage verspreid en verder ter download aangeboden op onze website. Onze drukker Tienkamp gebruikt ‘goed’ papier en ‘goede’ inkt, we distribueren het boekje met Cycloon Fietskoeriers waar van toepassing. genwoordig over aardbevingen gaat, is dit soort positieve aandacht te koesteren. En dat doen wij dan ook volop.

Noorderzon werd ondanks de herfstige omstandigheden bezocht door 135.000 mensen over elf dagen, die gezamenlijk meer dan 50.000 kaartjes kochten. Dat zijn prachtige ge- tallen die wij danken aan een uitzonderlijk avontuurlijk publiek. We sluiten het jaar af met een bescheiden plusje ad EUR 1.850. In jaren als deze merk je pas echt hoe ‘diep’ Noorderzon in het DNA verankerd is bij onze bezoekers.

Het blijft bijzonder – en soms moeilijk uit te leggen aan Wij hebben dit jaar veel veranderd op het festival. De buitenstaanders – hoe festivaledities onderling van el- hele interne productiestructuur is aangepast, wij bouw- kaar verschillen. Elk festival is als een kind met een den een nieuwe centrale kiosk en voegden er twee extra eigen naam, een eigen uiterlijk, een eigen identiteit en aan toe, wij introduceerden nieuwe en verbeterde podia, een eigen innerlijke kracht. Niet elk kind heeft het ech- verplaatsten de Spiegeltent, introduceerden meer kunst ter even makkelijk. in de openbare ruimte. Vrijwel alle veranderingen kwamen de beleving van de bezoeker van het festival ten goede. Het weer – een zeer belangrijke factor voor een pu- blieksfestival, deels in de openlucht, voor het gevoel Wat onszelf ten goede kwam, is de verhuizing in december van een festival – zat de eerste helft van Noorderzon te- van onze kantoren naar een fijne, verse, spannende plek. gen. Het was koud en nat. Het warmste moment tijdens Eu- Wij verhuisden naar het voormalige Prinsentheater aan de rosonic Noorderslag (in januari 2015!) was warmer dan het Noorderbuitensingel op de rand van het Noorderplantsoen. koudste moment op Noorderzon (4 graden ’s avonds!). Geen Er is daar kantoorruimte, er zijn studio’s en zalen die perfecte editie dus, zoals die van 2013 wel bijna perfect wij tijdens Noorderzon altijd al gebruiken en die het hele was. Een wat geplaagde editie. Maar oh wat groeide dat jaar rond in gebruik zijn door organisatie Vrijdag. En het kind uit tot een ongelooflijk sterk en mooi mens met een voelt nu al goed om vanuit deze plek onze komende activi- geweldige ziel. teiten te ontwikkelen; het borrelt en bruist om ons heen.

Noorderzon 2014 was inhoudelijk een prachteditie in een Dank aan al onze bezoekers, artiesten, vrienden, subsi- jaar dat wij met elkaar hadden afgesproken om het ook diënten, fondsen, partners, leveranciers, vrijwilligers weer eens wat meer over de inhoud te hebben. Over kunst! en medewerkers voor het mogelijk maken van deze uitda- K-U-N-S-T!. Terug naar waar we het voor doen; spannende gende en schitterende editie. kunst voor een avontuurlijk publiek. En dat heeft Noor- derzon in 2014 kunnen waarmaken. Op naar een mooie 25e Noorderzon in 2015!

In augustus stonden de (landelijke) kranten bol van de prachtige recensies en kwalitatieve aankondigingen van het festival. NRC Handelsblad schreef op de voorpagina van het cultuurkatern: “Toptheater op Noorderzon: Gemas- kerde kinderen beschieten de wereld in Next Day, een van de sterke toneelstukken op het festival Noorderzon in Bert Bruggeman voorzitter bestuur Groningen.” Terwijl elk krantenartikel over Groningen te- Femke Eerland algemeen directeur Mark Yeoman artistiek directeur Noorderzon presenteert een internationaal kernprogramma dat zich zowel lokaal, nationaal als internationaal onderscheidt van de rest van het aanbod. Kwalitatief sterke voorstellingen van makers van overal ter wereld worden in Groningen gepresenteerd aan een uitzonderlijk divers publiek. Waar bestaande podia het moeilijk hebben om internationaal werk aan de man te brengen biedt Noorderzon een sterke voedingsbodem. Niets is te gek voor de avontuurlij- ke bezoeker. Dat geeft ons de vrijbrief om uiterst scherp te programmeren wat leidt tot een zorgvul- dige selectie van voorstellingen die menig professional doet watertanden. Noorderzon mag zich sinds een aantal jaren rekenen tot festivals waar door de smaakmakers in de internationale podiumkunstensec- tor op wordt gelet.

Naast het hoofdprogramma biedt Noorderzon een breed scala aan sub-programma’s. Van een spannend (deels vrij toegankelijk) internationaal muziekprogramma, tientallen voorstellingen in zeecontainers tot een mini-literatuurfestival. Van een speelveld vol doe-dingen en voorstellingen voor kinderen tot beeldende kunst overal op het festivalterrein. Er past veel binnen ‘de schil’ van Noorderzon. Onze missie 2013 – 2016 Tijdens het gehele proces van het maken van deze voor- Noorderzon is een jaarlijks terugkerend 11-daags perfor- stelling waren wij als organisatie bijzonder geraakt door ming arts festival. Met een onderscheidend hoogwaardig ar- de impact van een dergelijk project op de levens van de tistiek profiel en als basis een internationale en lokale individuele deelnemers. De urgentie van de deelname was programmering op het scherpst van de snede, in combinatie overduidelijk, voor alle betrokkenen. Je ziet ineens heel met een lage drempel, spreekt Noorderzon een uiterst breed concreet in welke mate je als festival ingrijpt in het en divers publiek aan: van professional tot beginneling. bestaan van mensen. En dan spreken we hier nog maar over één van onze vele voorstellingen. Mens en zijn context centraal in programma van 2014 EU – Culture Programme: Het programma van 2014 legde een accent op de mens in al zijn Create to Connect – 2013 – september 2018 verschijningsvormen en zijn verhouding tot zijn leefomge- The Record van 600 HIGHWAYMEN werd gepresenteerd in het ving. Dit kwam naar voren in grote en kleine voorstellingen kader van het Europese netwerk Create to Connect. Binnen waarin herkenbare sociale en maatschappelijke onderwerpen dit netwerk willen de partners nieuwe en duurzame ma- (op subtiele wijze) werden aangeroerd. De 24e editie van nieren ontwikkelen om een (blijvende) band te realiseren het festival was een ijzersterke, vol experiment, vol in- tussen het lokale publiek en de (internationale) artiest. teressante nieuwe vormen en vol Nederlandse premières van The Record was hier natuurlijk een geweldig voorbeeld internationale, maar ook van noordelijke makers. van. Andere projecten die wij ontwikkelden in het kader van Create to Connect waren de wetenschappelijke lezing 50 Groningers op het podium Dansende wetenschap van Studium Generale, het verdie- pingsprogramma Achter de schermen met Joost Ramaer en Het voelde dit jaar alsof Noorderzon al vroeg in het jaar twee kunstprojecten (interactief campagnebeeld en Water- van start ging. Dat had vooral te maken met de voorbe- staat) met het kunstenaarscollectief WERC. reidingen voor de voorstelling The Record van het Ameri- kaanse gezelschap 600 HIGHWAYMEN. Voor deze voorstelling moesten 45 (uiteindelijk werden het er 50) Groningse ac- Create to Connect bestaat uit teurs worden geselecteerd. Individuen die mee zouden spe- de volgende partners: len in de voorstelling, maar die elkaar pas op het toneel Bunker projectleider Ljublja n a, Slove n ië Artsadmin Lon- van de Stadsschouwburg zouden ontmoeten. Alle audities, den, Groot-Brittannië EGEAC/Teatro Maria Matos Lissabon, selecties en repetities met deze mensen moesten plaats- Portugal AltArt Cluj-Napoca, Roemenië Noorderzon Perfor- vinden voorafgaand aan de première op 27 augustus. Eind ming Arts Festival Groningen, Nederland Théâtre La Vil- april plaatsten wij de oproep waar enorm op werd gerea- lette Parijs, Frankrijk Santarcangelo del Teatri Santar- geerd. Meer dan 300 mensen meldden zich vrijwillig aan cangelo di Romagna, Italië Festival De Keuze Rotterdam, voor dit project. De audities vonden plaats in juni en de Nederland Arts and Arts Institute Praag, Tsjechië Walking repetities begonnen al in de eerste week van augustus. De Theory Belgrado, Servië. spanningsopbouw rond deze monsterklus was geweldig. The Record werd artistiek een groot succes met onder meer een Fernando Rubio terug in Groningen 5***** sterren recensie in de Theaterkrant. The Record was een van de vele bijzondere projecten dit jaar waarin de rol van Noorderzon als (co)producent groot was. Een ander bijzonder project was When We Were Kids, de nieuwste voorstelling van de Argentijnse maker Fernando Rubio. Hij was in augustus een periode in Groningen te gast om te werken aan de première (op onze openingsavond) van dit eerste deel van een trilogie over de kindertijd en het verstrijken van de jaren. Rubio was al eerder in Groningen met de voorstelling Alles aan mijn zijde die in juni 2015 ook te zien is op het Holland Festival in Amsterdam.

EU – Culture Programme: NXTSTP (the 2nd generation) 2012 – oktober 2017 Noorderzon was in 2014 betrokken bij vele internationale coproducties. Enkelen hiervan kwamen tot stand in het kader van het Europese netwerk NXTSTP, waarin een aantal belangwekkende partners samenwerkt aan het mogelijk maken van een ‘volgende stap’ in het internationale circuit voor veelbelovende theatermakers uit Europa.

Wij presenteerden dit jaar maar liefst vijf voorstellingen in het kader van NXTSTP, waarvan er drie ook een coproductie van Noorderzon waren. Dat betrof het schitterende Dementia van Kornél Mundruczó/Proton Theatre (Hongarije), die door NRC Handelsblad met maar liefst 5***** sterren werd ontvangen, de verhalende installatie Perhaps All the Dragons van BERLIN (België) en de energieke dansvoorstel- ling Kinshasa Electric van Ula Sickle (België/Congo). De andere voorstellingen die in het kader van NXTSTP werden gepresenteerd waren het kleine meesterwerk NOTALLWHOWAN- DERARELOST van Benjamin Verdonck (België) en het absur- distische Gorkij Park 2 van Gunilla Heilborn (Zweden).

NXTSTP bestaat uit de volgende partners: Kunstenfestivaldesarts projectleider Brussel, België Al- kantara Festival Lissabon, Portugal Steirischer Herbst Graz, Ooste nrijk Baltoscandal Festival Rakvere, Estland Dublin Theatre Festival Dublin, Ierland Göteborg Dans & Theater Festival Göteborg, Zweden Théâtre National de Bordeaux en Aquitaine Bordeau x, Fra n k rijk en Noorderzon Performing Arts Festival Groningen, Nederland. Kid Koala en kinderen op een podium rikaan Daniel Fish, waarin twee geweldige acteurs bijna Noorderzon was in 2014 betrokken bij de totstandkoming twee uur lang onophoudelijk de laatste scène uit de film van nog meer nieuw internationaal werk. Zo cofinancier- Eternal Sunshine of the Spotless Mind op uiteenlopende den wij Nufonia Must Fall (LIVE); een groot project van wijze naspelen. de Canadese DJ Kid Koala. Kid Koala bracht in 2003 het beeldverhaal Nufonia Must Fall uit, over een robotje dat Veelbelovende makers verliefd is op een meisje van kantoor. Hij besloot dit Elk jaar introduceert Noorderzon nieuwe interessante verhaal naar het theater te brengen in de vorm van een (jo n ge) makers in Nederland en soms ook in Europa. Dit live-poppentheatervoorstelling. De poppenspelers speel- jaar introduceerde Noorderzon met succes de Japanse beelden het verhaal in miniatuurdecors op het podium, die op dend kunstenaar en performer Tetsuya Umeda en de Zuid-Ko- een groot scherm werden getoond. De soundtrack werd live reaanse theatermaker Geumhyung Jeong in Nederland. Ook gespeeld door het Afiara Quartet en Kid Koala zelf. De was het jonge Chileense gezelschap Cuerpo Indisciplinado regie was in handen van de voor een Oscar genomineerde in de galerie van Noorderlicht te zien met een bizarre regisseur K.K. Barrett, die beroemd werd door zijn samen- performance. werkingen met filmregisseurs als Sofia Coppola en Spike Jonze. Nufonia Must Fall (LIVE) werd de onbetwiste festi- Mini-tournees; samen kom je verder... valhit van Noorderzon 2014, waardoor het voor ons mogelijk Al jaren organiseert Noorderzon samen met een aantal was in anderhalve dag 400 kaarten te verkopen voor een vaste partners mini-tournees van internationale gezel- extra ingelaste voorstelling. schappen. Het is veel duurzamer en interessanter om artiesten gezamenlijk naar Europa te halen dan dit alleen Noorderzon was tevens betrokken bij de totstandkoming te doen. Zürcher Theaterspektakel (Zürich) en Internati- van de voorstelling Next Day van Philippe Quesne en CAM- onales Sommerfestival Kampnagel (Hamburg) zijn daarvoor PO (Frankrijk/België). Een nieuw deel in productiehuis natuurlijke partners, maar ook werken wij met bijvoor- CAMPO’s serie waarin bekende internationale regisseurs beeld La Bâtie in Genève en Tanz im August in Berlijn. In wordt gevraagd een voorstelling voor volwassenen te maken 2014 deelden wij onder meer voorstellingen van Kid Koala met kinderen uit Gent. In eerdere jaren waren er tijdens (Canada), Mariano Pensotti (Argentinië), Race Horse Com- Noorderzon in deze serie samenwerkingen te zien met Gob pany (Finland), Geumhyung Jeong (Berlijn/Zuid-Korea) en Squad (Duitsland/GB) en Pol Heyvaert (België). Tetsuya Umeda (Japan) met enkele van deze partners.

Meer hoogtepunten in het programma En soms mislukt het… Andere hoogtepunten in het programma waren het mees- Het was ons samen met Zürcher Theaterspektakel (Zwit- terlijk gecomponeerde Cineastas van de Argentijn Maria- serland) bijna gelukt om een Iraaks gezelschap met een no Pensotti, de ontroerende openingsvoorstelling van de prachtige voorstelling naar dit deel van Europa te ha- Amerikaan Sam Green met het ensemble yMusic (dat zelf len. Theatermaker Anas Abdul Samad zou met zijn gezel- ook nog twee weergaloze concerten gaf in de synagoge) en schap Theater Impossible op beide festivals te zien zijn, het spektakel van het Finse circusgezelschap Race Horse maar vanwege de start van de oorlog in Irak werd het op Company. Maar ook de bijzondere persoonlijke verhalen van den duur onmogelijk dit te realiseren, waardoor op het de Amerikaan Edgar Oliver, de theatrale lezing van oude laatste moment de stekker uit dit project moest worden bekende Antoine Defoort (Frankrijk) en de vuile, perverse getrokken. show van CHRISTEENE (VS) wisten het publiek op zeer uiteenlopende manieren te raken. Een van de kleine pareltjes in het programma was de installatie Eternal van de Ame- Veel internationale gasten & Director’s Circle International Een spannend internationaal programma trekt ook veel internationale professionals van overal ter wereld. Een deel van deze mensen kwam naar Noorderzon om in Groningen informeel te spreken over hun vakgebied. De Director’s Cir- cle International – een groep toonaangevende programmeurs uit de Verenigde Staten aangevuld met professionals uit alle windstreken – was voor de tweede maal te gast om zich onder te dompelen in Noorderzons unieke combinatie van een cutting edge performing arts festival en een groot, laagdrempelig volksfeest. De groei van het aantal internationale programmeurs op Noorderzon brengt veel mogelijkheden voor zich presenterende artiesten met zich mee.

De Director’s Circle International wordt geïnitieerd door Mark Russell en Meiyin Wang van Under the Radar Festival in New York. Deze miniconferentie op Noorderzon trok veel belangrijke internationale gasten. Tijdens het driedaag- se programma werden verschillende artiesten uitgenodigd plaats te nemen en zich te presenteren. Dat betrof onder meer 600 HIGHWAYMEN (VS), Antoine Defoort (Frankrijk) en Mariano Pensotti (Argentinië).

In augustus 2015 strijkt Director’s Circle International opnieuw neer in Groningen. De uitnodiging is inmiddels ver- stuurd aan alle partners. Het is voor Noorderzon een enorme meerwaarde om deze ‘movers and shakers’ te mogen faciliteren.

Lokaal werk op Noorderzon Hoewel het kernprogramma van Noorderzon voornamelijk internationaal is, werken wij eveneens samen met een grote hoeveelheid lokale instellingen, gezelschappen en kunstenaars. Irene Wiersma, Swinder, Stichting Peerd en Stranger Things Have Happened presenteerden allemaal nieuw werk op Noorderzon. Samen met dansgezelschap Random Collision en de Rijksuniversiteit Groningen presenteerden wij de onderzoeksvoorstelling Experiment B en Bambie/Noord Nederlands Toneel verzorgden een herneming van de ontroerende voorstelling Eleonora op locatie in Zorgcentrum Ebbingepoort. We geven graag de ruimte aan onze wortels: de gehele Le- Literaturia liesingel staat vol met containers met mini-voorstellingen Ook niet meer weg te denken is het Literaturia-programma. van veelal lokale makers en op andere voorstellingslo- Een hoogwaardig, laagdrempelig literatuurprogramma bin- caties in het Plantsoen. In containers zien we Meindert nen de context van een internationaal podiumkunstenfes- Talma tot klassieke muziek, van Michel Velt met een voor- tival. Met als hoogtepunten in 2014 het eerste Groninger stelling tot een voorstelling van Sarah en Freya Eshuijs. Kalfcafé met onder andere Bert Wagendorp en Christine Ook niet-lokale makers presenteren wij, mits geschikt voor Otten, het Groninger initiatief Ficus Fiësta en een voor- containers, zoals het prachtige Tam Tam Objectentheater. stelling van Arjen Lubach (wegens succes voegden wij een extra show toe). Literaturia vindt plaats in de Desdemona Muziek – veel vernieuwing! Tent en de Spiegeltent, maar ook sinds een tweetal jaar Dit jaar voerden wij een aantal sterke verbeteringen door in een container op de Leliesingel. Zo wordt literatuur rond de muziekpodia van Noorderzon. Wij verplaatsten de op zo toegankelijk mogelijk wijze aangeboden aan het pu- Spiegeltent naar een rustiger plek, waardoor de intieme bliek. concerten en theatervoorstellingen die daar gepland zijn, beter tot hun recht kwamen. Dat leverde onder andere me- Rotor – een nieuwe naam voor de Speelweide morabele concerten op van Sun Kil Moon (VS) en Stephen Dit jaar kregen de activiteiten voor jonge gasten tot on- Malkmus & The Jicks (VS). geveer 12 jaar op de Speelweide een nieuwe naam: Rotor. Met Rotor geven wij het kinderprogramma (waar jaarlijks Daarnaast bouwden wij uitgebreide steigertribunes in de meer dan 6.000 kinderen op afkomen) nog meer samenhang en vorm van getrapte terrassen aan beide zijden van het vij- context. Het programma komt grotendeels tot stand in sa- verpodium Het Dok. Dat leverde een sterke verbetering op menwerking met vele noordelijke partners. De muntjes voor voor de ervaring van zowel de bezoeker als de artiest. alle activiteiten waren opnieuw niet aan te slepen. En dat Het programma was sterk, met spannende namen als Jagwar is opmerkelijk gezien het slechte weer en gezien het feit Ma (Australië), Nick Waterhouse (VS) en Magnus (België). dat Noorderzon geheel buiten de schoolvakanties viel. Het Daarnaast braken de Nederlandse acts Kuenta i Tambu en kinderprogramma is sinds een paar jaar in goede balans: Broken Brass Ensemble de boel helemaal af met uiterst een combinatie tussen activiteiten en workshops en echte energieke shows. Over breken gesproken: de Amerikaanse voorstellingen voor onze jongste bezoekers. In het midden band The Orwells krijgt toch wel de nominatie voor het van het terrein is een hart gebouwd waar in alle hoeken meest bizarre muziekoptreden op Noorderzon ooit. De zan- activiteiten als workshops kunnen worden gedaan, om het ger was totaal de weg kwijt, hing aan trussen en sprong hart heen wordt een aantal speellocaties opgetrokken in het water. Of de muziek goed was valt te betwijfelen, als, tenten, schuurtjes en containers. De Vlaamse Naomi maar legendarisch was het zeker. Kerkhove sleepte ons mee in een vilten wereld volledig opgetrokken uit door haar ontworpen en genaaide scènes. In 2014 introduceerden wij een nieuw muziekpodium ter Ida & Jelien namen kinderen mee in een sprookjesuniversum vervanging van het Werf podium: Plataan, genoemd naar gemaakt met hulp van stop-motion, animatie en live–video. een boomsoort in het Noorderplantsoen. Op deze intieme locatie presenteerden wij een mooi, divers programma met bands uit het noorden, aangevuld met een paar acts uit de rest van het land. Het doel was om een kwalitatieve luisterplek toe te voegen in het park. En dat is gelukt! Bands konden hier – onder veel publieke belangstelling – ook juist wat zachter spelen en dat is best een prestatie in een druk park. Kunst in de openbare ruimte Het afgelopen jaar hebben wij extra ingezet op het realiseren van substantiële ingrepen in het Noorderplantsoen: kunst en vormgeving in de openbare ruimte. Kunstenaars Ida Buijs en Michel Velt creëerden in dat kader een aantal prachtige kunstobjecten en mooie aankleding. Daarnaast werkten wij voor het eerst samen met de curato- ren van productiehuis voor nieuwe kunst Galerie SIGN, met Tynke Mulder, Centrum Beeldende Kunst Groningen en met WERC & Media Art Friesland om de bezoeker op vele plekken in het plantsoen te verrassen. Onze leidraad in keuze is daarin niet alleen kwaliteit, speelsheid, maar ook altijd talenten uit Groningen.

G7 en VSCD 2014 was ook een jaar voor bezinning binnen een aantal bestaande landelijke en lokale netwerken. De G7 – een Gronings informeel samenwerkingsverband – werd wat stil gelegd door intensieve individuele lobby en maakte plaats voor een nieuwe informele gespreksstructuur bestaande uit vertegenwoordigers van Noorderzon, Vera/Simplon en Club Guy & Roni. Per onderwerp en of actie, sluiten er mensen aan. Zoals rond het manifest voor de Provinciale verkiezingen, het Houten Huis en Grand Theatre sloten aan bij het werkgroepje. De informele verbanden zetten we natuurlijk voort, momenteel werken we aan een document waarin we trachten een culturele hoofdstructuur van en voor Groningen voor de toekomst te schetsen.

De festivalsectie binnen de Vereniging van Schouwburg- en Concertgebouwdirecties (VSCD) was eind 2014 op sterven na dood. De landelijke festivals hebben het gevoel dat de VSCD niet het juiste gremium is of over de juiste vorm beschikt om bepaalde wezenlijke zaken rond de ontwik- keling van podiumkunstenfestivals te bespreken. Met de voormalige leden en nieuwe partners zijn wij momenteel op zoek naar andere vormen om ons te verbinden. Per 1 januari 2015 is ons lidmaatschap van de VSCD beëindigd. belang in beleid zijn beslag te laten krijgen, van de festivals binnen de culturele infrastructuur en het relatief (erg!) lage bedrag dat beschikbaar is voor festivals in het Fonds Podiumkunsten en de BIS te repareren. Dit manifest is op 25 februari 2015 aan onder andere de Minister aangeboden, de Raad voor Cultuur en het Fonds Podiumkun- sten. Noorderzon was participant in de werkgroep van festivals. In totaal heeft het Fonds in de huidige periode een beperkte 2,1 miljoen euro structureel per jaar beschikbaar voor festivals; dit is 8,8% van het totale meer- jarige budget van het Fonds. In de BIS is slechts ruimte voor 1 podiumkunstenfestival. Wij hopen dat festivals in Noorderzon wordt in de periode 2013 – 2016 structu- de komende periode een grotere rol van betekenis krijgen reel ondersteund door het Fonds Podiumkunsten, Ge- in het kunst en cultuurbeleid en daaruit voortvloeiend, meente Groningen en Provincie Groningen. Deze bij- ook in de honorering. dragen vormen de structurele financiële basis voor het mogelijk maken van het festival. Gemeente Groningen & Noorderzon Dit tweede jaar van de cultuurnotaperiode 2013 – 2016 be- gon met een structurele subsidiekorting ter hoogte van Fonds Podiumkunsten, BIS & Noorderzon 10% die werd toegepast op de bijdrage van de Gemeente Noorderzon is een van de vier door het Fonds Podiumkun- Groningen. Dit werd besloten in mei 2013. Deze korting sten ondersteunde festivals in Nederland die vallen onder werd toegepast op een groot aantal instellingen, met de categorie ‘festival groot’ (jaarlijkse standaardbij- uitzondering voor instellingen met een subsidie tot EUR drage EUR 250.000, minimaal 50% eigen inkomsten, minimaal 10.000 en instellingen met een directe gemeentelijke ver- 100 kernvoorstellingen en minimaal 7 dagen festival). antwoordelijkheid alsmede een aantal kwetsbare instel- Hoewel deze bijdrage in principe geldt voor alle vier ja- lingen. De naar beneden bijgestelde subsidie in het kader ren, moest Noorderzon – net als alle andere instellingen van de nota Tegen de stroom in bedroeg in 2014 derhalve – voor 1 mei 2014 een vereenvoudigde aanvraag indienen EUR 441.000 en dat is ook de hoogte voor 2015 en 2016. voor de jaren 2015 en 2016. Deze aanvraag werd later in het jaar gehonoreerd, waardoor de bijdrage nu verzekerd Lokale situatie & Noorderzon is tot en met het einde van deze periode. Vorig jaar zijn wij op deze plaats uitgebreid ingegaan op de risico’s en gevaren van deze plotselinge situatie voor Momenteel is de Raad voor Cultuur zijn advies aan de de culturele sector in Groningen. En de situatie is nog minister aan het opstellen voor de periode 2017 – 2020. steeds zeer actueel voor een aantal instellingen, die Omdat het Fonds Podiumkunsten direct wordt gefinancierd het hoofd net wel of soms net niet boven water kunnen vanuit de basisinfrastructuur (BIS) waarover de Raad voor houden. In maart 2014 bracht de Kunstraad Groningen zijn Cultuur beslist, zijn de uitkomsten van dit advies di- resultaten uit van een tussentijdse evaluatie; 13 instel- rect van belang voor de positie van Noorderzon binnen het lingen verkeerden in acute penibele situaties waarop er Fonds. Gezamenlijk heeft een groep landelijk opererende incidentele budgetten zijn vrijgemaakt. festivals daarop de handschoen opgepakt en het pamflet Leve De Festivals! opgesteld waarin wordt opgeroepen een beter begrippenkader voor festivals te hanteren, meer Huisvesting van instellingen is daarin ook een belangrijk probleem. Voor Noorderzon zijn locaties als het Grand Theatre en de Suikerfabriek dusdanig duur dat wij vorig jaar al aangaven niet meer van beide tegelijk gebruik te kunnen maken, zonder fundamenteel iets te wijzigen in de financiën en activiteiten. In het geval van de Suikerfa- briek is dat bewaarheid geworden. In het geval van het Grand Theatre ligt het nog wat complexer: in onze right to challenge bij de Gemeente, hebben we reeds aangege- ven dat korting-op-korting, cascade effecten en gedwon- gen winkelnering kunnen opleveren. Het Grand moet meer geld genereren en meer eigen inkomsten opleveren naast het verlies van rijksfinanciering; Noorderzon krijgt 10% korting en een forse huursom te betalen. De meeste culturele instellingen zijn diep met elkaar vervlochten, zelfs deels afhankelijk van elkaar in functies. Als de basis van een instelling niet gedekt is, is het op termijn onhoudbaar om deze basis dan deels afhankelijk te maken van een andere gesubsidieerde instelling. Het aantal voor theater geschikte podia in Groningen neemt af. Dat is aandachtspunt nummer 1, ook bij de Gemeente. Het gebrek aan goede podia wordt alleen nog maar groter met het sluiten van de Noorderkerk in de loop van 2015, waar ook Noorderzon ieder jaar een gunstig gelegen podium re- aliseert voor 250-300 zitplaatsen.

It Giet Oan - Culturele 11 Instellingen Tocht Begin 2014 werd de nieuwe gemeenteraad geïnstalleerd. Om een positief signaal te geven introduceerden wij samen met Vera en Club Guy & Roni de alternatieve culturele 11-instellingentocht. Elk raadslid kreeg een stempel- kaart met daarop vakjes met vrijwel alle Groningse presentatie-instellingen waarmee de Gemeente een culturele subsidierelatie heeft; zo’n 45. Iedere instelling kreeg een stempel waarmee ze bezoek kunnen ‘verzilveren’. De oproep aan de raadsleden was om het culturele veld te leren kennen door zoveel mogelijk instellingen te bezoeken en dus zoveel mogelijk stempels op te halen. Wij kregen veel positieve reacties op deze actie en in februari 2015 werd officieel het eerste Culturele Erekruisje uitgereikt aan Edward Koopmans van de Christenunie. De heer Koop- mans gaf aan door de actie op bezoek te zijn geweest bij instellingen waar hij nog nooit was geweest; dat is nu echt een artistiek verdienmodel, menen wij! Provincie Groningen & Noorderzon Noorderzon & (particuliere) fondsen Noorderzon kreeg in 2014 een (met een negatief accres Sinds 2013 is Noorderzon in gesprek met het in Amsterdam naar beneden gestelde) bijdrage van EUR 109.900 in het gevestigde Ammodo fonds over een bijdrage aan het fes- kader van de provinciale nota Het verhaal van Groningen. tival, wat heeft geleid tot een driejarige overeenkomst Wanneer dit boekje verschijnt zijn de provinciale staten- voor de jaren 2014 – 2016. Met deze bijdrage – eveneens op verkiezingen (18 maart) achter de rug. De samenstelling basis van 50% matching - wil Ammodo helpen bij het moge- van de provinciale staten is uiteraard van groot belang lijk maken van Noorderzons participatie in internationa- voor het cultuurbeleid in de komende jaren omdat de nieu- le (co)producties, waardoor het profiel van het festival we Staten de nota voor 2017-2020 zullen vaststellen. scherp blijft en almaar scherper kan worden. In 2014 ondersteunde Ammodo (co)producties van de nieuwe voorstel- In het najaar van 2014 initieerde Noorderzon samen met lingen van Fernando Rubio (Argentinië), 600 HIGHWAYMEN Vera/Simplon, Club Guy & Roni, Grand Theatre en Het Hou- (VS), Kid Koala (Canada) en Ula Sickle (België/Kinshasa). ten Huis de uitgave van een pamflet getiteld: Kunst en Ook kwam Ammodo Noorderzon tegemoet in de reeds gemaak- Cultuur in Groningen: Energie voor de regio. Het pamflet te kosten rond de afgelaste voorstelling van Anas Abdul werd ondertekend door vrijwel het gehele kunstenveld in Samad (Irak). de provincie Groningen en gewaardeerde koepels als VNO NCW Noord, de RUG, De Hanze, het UMCG. Hierin geven we als SNS REAAL Fonds (tegenwoordig Fonds 21) steunde Noorder- gehele sector aan wat het belang van kunst en cultuur is zon tevens voor de tweede maal met een algemene bijdrage in deze regio. Wij ontvingen hierop veel positieve reac- voor het festival. Hoewel dit fonds vanwege de nationali- ties van statenleden en andere geïnteresseerden. satie van SNS REAAL intern veel te verduren heeft gehad in het afgelopen jaar, is het gesprek met de medewerkers De provincie Groningen organiseert tevens sinds 2009 van dit fonds altijd goed en vruchtbaar gebleven en is jaarlijks een bijeenkomst van hoogwaardigheidsbekleders hun steun onmisbaar. (politiek, bestuur, bedrijfsleven etc.) tijdens het festival, gehost door Commissaris van de Koning Max van den Het literatuurprogramma van Noorderzon wordt gesteund Berg. Het gezelschap krijgt in een dag het mooiste van door het Nederlands Letterenfonds en het Lira Fonds. Deze Groningen te zien, met een feestelijke afsluiting in com- bijdragen gaan niet via Noorderzon, maar via onze lite- binatie met een voorstelling tijdens Noorderzon. Dit jaar raire partner Buro05. waren onder andere staatssecretarissen Jetta Klijnsma en Wilma Mansveld, vice-voorzitter Raad van State Piet Hein Noorderzon & Publiek, Sponsoren, Relaties Donner en directeur van De Nederlandse Bank Klaas Knot Het publiek vormt de belangrijkste eigen inkomstenbron te gast. van Noorderzon. Dat betreft voornamelijk inkomsten uit kaartverkoop, horeca, merchandise en verkoop van be- Noorderzon & De Europese Unie drijfsavonden. Daarnaast haalt Noorderzon onder meer in- In het vorige hoofdstuk zijn we al uitgebreid ingegaan op komsten uit verpachtingen, sponsoring en maatwerkdeals de inhoudelijke projecten in het kader van de door de Eu- met diverse partners. ropese Unie ondersteunde netwerken NXTSTP (2012 – 2017) en Create to Connect (2013 – 2018). Voor Noorderzon was 2014 Ondanks het slechte weer bleef het publiek toch veelal het tweede jaar waarin activiteiten werden gepresenteerd braaf komen. Door de koude, bleef men echter veel minder in het kader van NXTSTP en het was het eerste jaar voor lang hangen op een avond zelf, of na een voorstelling. In Create to Connect. Voor beide projecten geldt dat het een de publieksinkomsten (en dan met name horeca) is er dan matchingsregeling betreft. De Europese Unie draagt nooit ook sprake van een daling ten opzichte van vorig jaar. meer bij dan 50% van de kosten. Voor de tweede maal schonk Noorderzon dit jaar Jupiler bier tijdens het festival. Het sponsorcontract met bier- brouwer AB-InBev werd in 2013 afgesloten voor een vierjarige periode (dus tot en met 2016). Daarnaast heeft Noor- derzon onder meer partnerovereenkomsten met groothandel Makro, internetbedrijf Iwink en een mediapartnerschap met het Dagblad van het Noorden. 2014 was het laatste jaar van een langdurig partnerschap met Rabobank Stad en Midden Groningen. Wij betreuren dat deze samenwerking per 2015 ophoudt te bestaan maar koesteren het mooie initiatief met de Voedselbank wat we met deze sponsoring ondersteunden. Wij zetten ons project met de Voedselbank overigens gewoon voort.

Noorderzon werkt daarnaast met tientallen fijne partners en leveranciers. Noorderzon heeft in al die jaren veel goodwill en goede relaties opgebouwd, waardoor het festival juist veel substantiële ondersteuning vindt in de vorm van kortingen op inhuur of inkoop. En dat is fijn in een tijd waarin sponsoring in cash geld steeds minder voorkomt. Deze essentiële kortingen worden niet gekapi- taliseerd in de jaarrekening, maar vertegenwoordigen een zeer belangrijke waarde en basis voor ons.

Het percentage eigen inkomsten uit niet-publieke middelen was voor Noorderzon in 2014 59%. Dit wordt berekend door het totaal aan niet-publieke middelen te delen door het totaal aan baten.

Resultaat en algemene reserve Het boekjaar 2014 wordt afgesloten met een batig saldo van EUR 1.850. Het besluit van het bestuur is dit saldo EUR 1.850 toe te voegen aan de algemene reserve. Het saldo van de algemene reserve is per 1 januari 2015 EUR 206.723 en is vrij besteedbaar. Het bestuur heeft als richtlijn voor de te vormen algemene reserve geformuleerd dat deze cir- ca 10% van de norm-exploitatie moet zijn. Vanuit de drie ondersteunende overheden is er geen harde richtlijn voor de algemene reserve. Het totale eigen vermogen, dat bestaat uit de algemene Noorderzon is de afgelopen jaren relatief weersbestendig reserve en de bestemmingsreserve is per 1 januari 2015 gebleken, maar dergelijke unieke koude avonden als de EUR 224.994. De solvabiliteit (eigen vermogen gedeeld door eerste 5 dagen van Noorderzon van 2014, hebben wel dege- het vreemde vermogen) en de liquiditeit (vlottende activa lijk een impact op het bestedingspatroon van onze bezoe- tegenover de schulden) zijn prima in verhouding. Ook tij- kers. De lagere horeca-omzet (min 9%) is daar het meest dens en vlak na het festival, als het beslag op middelen duidelijke teken van. Dit past echter binnen onze begro- veel groter is dan normaal, kan Noorderzon steeds over ting omdat we de horecamarge begroten onder het langjarig voldoende liquiditeit beschikken om alle verplichtingen gemiddelde. na te komen. De langlopende verplichtingen van Noorderzon zijn beperkt en bestaan uit: contracten voor onbepaalde tijd voor vijf Korte risicoparagraaf werknemers, samen 4 fte, en een beperkte hoeveelheid in- De structurele bijdragen van het Fonds Podiumkunsten, Ge- ventaris ten behoeve van office en festival. Het huurcon- meente Groningen en Provincie Groningen geven rust en een tract met Lefier voor de voorgaande kantoorruimte loopt mooie basis. Daar staan natuurlijk ook verplichtingen en af per 1 april 2015, er is een contract voor de nieuwe prestatie-eisen tegenover, zoals de 50% eigen inkomsten kantoorlocatie aan de Noorderbuitensingel afgesloten voor norm, maar ook een omvangrijk programma en bereikbaar- 1 jaar met verhuurder Vrijdag; bij wederzijds goedbevinden heid voor een bepaalde hoeveelheid bezoekers. Dat deze volgt een verlenging met telkens 1 jaar. De eerstvolgende bijdrages niet altijd zeker zijn, bleek uit de onverwach- datum waarop we in aanmerking komen voor verlenging is te structurele 10% korting op de Gemeentelijke subsidies half februari 2016. na 1 jaar cultuurnota, waar we al over schreven in deze verantwoording. Erg fijn is de nieuwe driejarige overeenkomst met het private fonds Ammodo (2014-2016), evenals de participatie in de twee vijfjarige Europese netwerken NXTSTP en Create To Connect (2013-2017, hoofd coördinatie door respectievelijk Kunstenfestivaldesarts, Brussel en B u n k e r, Lj u b lj a n a ).

Een festival blijft altijd een bepaalde mate van risico met zich meebrengen. Er is weinig tot geen tijd om bij te sturen, ook al duurt Noorderzon 11 dagen. Daarnaast zijn we afhankelijk van een heel aantal, per jaar wisselende factoren die we niet altijd kunnen sturen. Zo was er in 2014 een groot tekort aan (betaalbare) hotelkamers door een aantal symposia in Groningen die plaatsvonden tijdens de festivalperiode. Service en verdieping Sinds een aantal jaren staat de marketingcampagne van Noorderzon grotendeels in het teken van het bieden van service en verdieping aan de bezoeker. Zorgen dat de juiste bezoeker genoeg geïnformeerd en geactiveerd wordt om de juiste voorstelling te bezoeken. Daarnaast proberen we de latent geïnteresseerde bezoeker die op het festivalterrein komt te verleiden om ook (eens) een gok te nemen. Niet iedereen bezoekt een voorstelling, wel heeft ongeveer 80% van de bezoekers van Noorderzon een culturele ervaring (zoals bleek uit het publieksonderzoek 2013). Ons doel is en blijft om met een zeer laagdrempe- lige campagne dit cijfer op peil te houden en steeds meer Een belangrijk onderdeel van de laagdrempeligheid mensen te winnen voor het brede programma dat Noorderzon van het festival is het feit dat iedereen welkom is. te bieden heeft. Van heel jong tot oud wordt er rekening met je ge- houden in het programma. Wij bieden een soort Noor- Dat doen we door zoveel mogelijk maatwerk te bieden naast derzon curriculum. Al jaren presenteren wij vele de (analoge en digitale) communicatiemiddelen die wij op activiteiten en voorstellingen voor de allerjongste grotere schaal uitbrengen, zoals bijvoorbeeld het pro- bezoekers en voor jongeren is er meer dan genoeg te grammaboekje (25.000 exemplaren), het previewboekje (3500 vinden in het vrij toegankelijke programma in het exemplaren), de website (1,1 miljoen pageviews in 2014), Noorderplantsoen (en natuurlijk ook in het hoofdpro- de Noorderzon-app (3589 gebruikers), advertenties (i.s.m. Dagblad van het Noorden) en diverse postercampagnes. gramma). Je ziet dat vele Noorderzon-bezoekers zijn opgegroeid en meegegroeid met het festival en dat Dit maatwerk neemt ruwweg twee vormen aan. Ten eerste het vertrouwen dat je daar mee opbouwt zich ver- brengen wij per voorstelling uit het hoofdprogramma spe- taalt in avontuurlijkheid. Bezoekers zien Noorder- cifieke verdieping aan en ten tweede bieden wij de bezoe- zon als een veilige plek om te experimenteren, om ker diverse mogelijkheden om persoonlijk contact met ons eens iets anders te bezoeken dan normaal. te hebben als hulp bij het kiezen van een voorstelling.

Noorderzon heeft een gemiddelde bezettingsgraad van Mark Talks boven de 85% voor het internationale hoofdprogram- De specifieke verdieping per voorstelling heeft ver- ma. Voorstellingen van – in Nederland – vaak on- schillende facetten. Uitgangspunt van Noorderzon is dat bekende makers worden bezocht door grote hoeveel- wij willen proberen uit te leggen waarom het van belang heden getrainde en ongetrainde kijkers. Dit maakt is om een groep uit Brazilië of Zuid-Korea naar Gro- Noorderzon uniek. Wij refereerden al eerder aan de ningen te halen voor een aantal voorstellingen. Wat is Director’s Circle International die hier niet voor er interessant aan die maker? Waarom deze voorstelling? Het antwoord op die vragen geven wij op verschillende niets jaarlijks neerstrijkt. plekken. Ten eerste hebben wij een aantal jaren geleden de Mark Talks ingevoerd. Dit zijn korte video’s (op de website) waarin artistiek directeur Mark Yeoman vertelt over het waarom van zijn keuze voor een bepaalde voorstelling. Vaak zijn die video’s vrij anekdotisch, waarbij Mark aangeeft waar en onder welke omstandigheden hij de voorstelling gezien heeft, of waarom hij nou juist deze maker zo interessant vindt. Waar mogelijk worden deze video’s aangevuld met een kort opgenomen Skypegesprek met de maker zelf over zijn of haar komst naar Noorderzon. Ook andere programmeurs van subprogramma’s (literatuur, jonge gasten, muziek) maakten eigen video’s.

Verhalen van interessante individuen Daarnaast werken wij samen met tekstschrijver Robbert van Heuven, die onder meer theaterjournalist is bij Trouw en de Theatermaker. Wij hebben hem gevraagd om de makers te interviewen en om juist in tekst een wat breder beeld te creëren van deze interessante individuen of groepen. Deze interviews zijn op de website te lezen, zijn op mooie scheurkalenderblokjes verkrijgbaar op het festivalterrein en worden meegestuurd met de verkochte tickets. Zodat de bezoeker zich al voorafgaand aan de voorstelling een beeld kan vormen van een bepaalde voorstelling of maker.

Achter de schermen met Joost Ramaer Ook tijdens het festival bieden wij verdere verdieping. Hiervoor werken wij met de freelance journalist Joost Ra- maer (onder meer NRC en Groene Amsterdammer). Joost gaat dagelijks in gesprek met een van de internationale makers uit het programma. Dat doet hij op een bijzondere locatie (aan de waterkant, tijdens een picknick) zodat het voor de bezoeker die zich heeft aangemeld makkelijk is om deel te nemen aan het gesprek. Dit levert vaak mooie openhar- tige gesprekken op die over veel meer gaan dan alleen de voorstelling.

Persoonlijk contact Noorderzon gelooft heel erg in het belang van persoonlijk contact. Wij hopen dat bezoekers ons altijd benaderbaar blijven vinden. Daarom hebben wij jaren geleden de ‘help mij kiezen’-campagne bedacht. Een campagne die geheel in het teken staat van het de bezoeker zo makkelijk mogelijk maken om vragen te stellen over het programma. Dit leverde vele e-mails op met vragen om tips. In 2014 hebben wij dit idee nog wat verder uitgewerkt door op de website noorderzon.nl een chatfunctie in het leven te roepen. In de middaguren was het mogelijk live te chatten met een jaar fervent gebruiker van Facebook en Twitter. Bij het van onze goed ingevoerde medewerkers en om zo live tips schrijven van dit verslag heeft Noorderzon meer dan 18.000 te krijgen over het programma. Ook was het natuurlijk mo- likes op Facebook en bijna 9.000 volgers op Twitter. Ui- gelijk een bericht achter te laten. teraard is dit mooi voor publiciteitsdoeleinden (er wordt een gigantische hoeveelheid foto’s van het festival ge- Goede ingevoerde medewerkers zijn van groot belang voor maakt!), echter het sociale karakter van deze media is serviceverlening. Daarom verzorgen wij de gehele kaart- nog belangrijker. Het is voor Noorderzon essentieel om verkoop zelf. Wanneer het programma bekend is krijgen te zien hoe het programma wordt ontvangen, hoe de bezoe- alle kaartverkoopmedewerkers een uitgebreid ‘college’ ker het festival ervaart. Wij leren hier heel veel van. over het programma en wordt ze gevraagd zich te verdie- Komend jaar voegen wij het door jongeren veel gebruikte pen. Met als gevolg dat er tijdens de voorverkoop bij de Instagram toe aan deze mix. kassa in het Grand Theatre op de Grote Markt en tijdens het festival in het Noorderplantsoen mensen achter de Publieksonderzoek balie zitten die precies weten welke voorstellingen ge- Om de twee jaar willen we een publieksonderzoek afnemen. schikt zijn voor welke personen. Het belang hiervan kan In 2013 hebben we dat gedaan, in 2014 - bij het jaarver- niet onderschat worden. Daarom hebben wij in 2014 beslo- slag! – hebben wij de resultaten gepubliceerd. Aankomend ten om voor het eerst naast de (gloednieuwe) centrale jaar willen we dus weer een vorm van publieksonderzoek kiosk in het Noorderplantsoen nóg twee kaartverkoop- en voltrekken; hetzij meer de diepte in op bepaalde onder- infopunten te plaatsen. werpen middels panels, hetzij een publieksonderzoek meer gericht op dataverzameling. De belangrijkste resultaten Interactief campagnebeeld zoals gepubliceerd in 2014 zijn in de infographics op- Zoals uit het bovenstaande blijkt gaat Noorderzon graag genomen van dit jaarverslag (achterin dit boekje) en om in gesprek met de bezoeker. Een mooi voorbeeld van nog een paar te noemen: onze bezoeker is gemiddeld 39,4 jaren een interactief onderdeel van de campagne was het cam- jong, is voornamelijk vrouw, bezoekt meerdere dagen – het pagnebeeld dat werd gebruikt voor het affiche en voor de liefst met vrienden – van het festival, is een trouwe cover van het programmaboekje. Dit beeld werd ter grootte festivaleditiebezoeker en geeft ons een gemiddeld rap- van een zeecontainer in een studio – in het echt dus! – portcijfer van een 7,9! opgebouwd door de jongens van kunstenaarscollectief WERC in samenwerking met onze stagiairs Robin en Tonke. In Duurzaamheid en Green Key eerste instantie lijkt het campagnebeeld gephotoshopt, Wij zien Noorderzon als een kwaliteitsfestival, niet al- blijkt wanneer je iets beter kijkt dat het allemaal echt leen op het gebied van programma, maar juist ook in alles is en dat de mensen die in het beeld zijn verwerkt ook daaromheen. Duurzaamheid speelt al jaren een belangrij- daadwerkelijk in de foto horen. Tijdens het festival werd ke rol in (de organisatie van) het festival. Dat betreft deze hele installatie verplaatst naar het festivalterrein duurzaamheid in al zijn verschijningen. In het ‘groener’ alwaar het publiek zelf plaats kon nemen in het campag- maken van het festival door een beleid te voeren gericht nebeeld. Vervolgens werd een foto gemaakt, die meteen op besparing en groenere productiemethoden. Het bewust naar je werd gemaild. Honderden mensen namen tijdens het maken van het publiek is hier een belangrijk onderdeel festival plaats in het campagnebeeld. van. Elk jaar vertellen wij het publiek zoveel mogelijk wat wij doen op het gebied van duurzaamheid, in de hoop Social media dat hier iets van beklijft. Ook in 2014 werden wij (voor Deze foto’s werden vervolgens natuurlijk veel gedeeld het vijfde opeenvolgende jaar) hiervoor weer beloond met via social media. Noorderzon is gedurende het gehele het duurzaamheidskeurmerk Green Key, niveau zilver. Centrale rol in maatschappij Duurzaamheid is echter veel meer voor Noorderzon. Het is duurzame relaties opbouwen en een centrale rol vervullen in de maatschappij. Daar slaagt Noorderzon – ook door het jaar – flink in. Wij worden uitgenodigd voor gesprekken, debatten en bijeenkomsten over allerlei maatschappelijke onderwerpen. Wij praten mee over de toekomst en leefbaar- heid van de stad, over vrijwilligersbeleid, over educa- tie, over werkgelegenheid.

Letterlijk laagdrempelig Daarnaast werken wij met verschillende organisaties samen om ons festival ook bijna letterlijk laagdrempeliger te maken. Ook dit jaar hebben wij weer stappen vooruit gezet in het toegankelijk maken van het festival voor minder-validen en in het beter communiceren hierover. Ook werkten wij in 2014 weer samen met het Clubhuis voor Doven in Groningen om gezamenlijk een aantal voorstellingen aan te bevelen voor de clubleden en andere doven en slechthorenden. En om daarover te communiceren in onze uitingen. Daarnaast werd de talkshow Arno’s Aperi- tief weer twee keer live getolkt door een doventolk. Ook dit jaar is ons festival op toegankelijkheid gekeurd door Festival 5D (Amsterdam), een organisatie die onder meer festivals adviseert over toegankelijkheid voor minder-va- lide bezoekers. Een aantal aanbevelingen uit het rapport worden meegenomen in de organisatie van Noorderzon 2015.

Maar er zijn meer onderdelen van onze campagne die Noor- derzon nog toegankelijker maken voor groepen die normaal misschien niet zouden kunnen komen. Voor de derde keer brachten wij een ‘kleintje Noorderzon’ naar de zieke kinderen in het Beatrix Kinderziekenhuis van het UMCG. Ook gaven wij voor de derde keer Noorderzon-pakketjes aan de kinderen aangesloten bij de voedselbank in Groningen (voedsel voor de geest), dit deden wij voor de laatste keer samen met Rabobank Stad en Midden Groningen.

Tenslotte bieden wij in de laatste jaren ook meer ruimte voor maatschappelijke initiatieven in het programma. Zo werd in de context van Noorderzon een debat georganiseerd door MIES (Maatschappij voor Innovatie van Economie en Samenleving) over het onvoorwaardelijk basisinkomen en onderzocht Social Labs Groningen wat de bezoekers zouden kunnen en willen betekenen voor de medemens. Centraal punt Noorderzon is in het noorden een centraal punt in een netwerk van professionals. Vele jonge talenten en erva- ren krachten zijn flexibel bij de organisatie Noorderzon betrokken. Mensen krijgen de kans om zich te ontwikkelen binnen de context van het festival en daarbij is gebleken dat Noorderzon zeker een vliegwielfunctie kan vervullen voor talent. Je kunt je in augustus in de kijker spelen, ook voor vele collega-instellingen.

Aan de andere kant absorbeert Noorderzon ook heel veel van de ervaringen van al deze professionals die gezamenlijk betrokken zijn bij ongeveer het gehele culturele veld in het noorden van Nederland (en ook ver daarbuiten). Mede dankzij al deze input (en dankzij de gedrevenheid van het kernteam) blijft Noorderzon nooit stilstaan in ontwikke- ling. ‘Educate yourself’ blijft ons interne motto! Hoewel er tijdens het festival meer dan 1000 mensen meewerken aan het mogelijk maken van het festival, Stage en leeromgeving is de kernorganisatie klein, flexibel en slagvaar- Daarbij probeert Noorderzon ook alles te doen om actief dig. De beheersorganisatie (in totaal 4 fte) bestaat kennis te delen en om mensen op te leiden. Jaarlijks uit een algemeen directeur, een artistiek direc- verzorgen wij vele lezingen op scholen, hebben wij vele gesprekken met (jonge) professionals die eens wat tips teur, een programmacoördinator, een office manager van ons willen horen en natuurlijk nodigen wij een aantal en een medewerker administratie. mensen uit om een kijkje te komen nemen in de organisatie van het festival. In 2014 kreeg de marketingafdeling Voor de organisatie van het festival werkt Noor- hulp van twee kundige stagiairs: Robin Eggens (werker- derzon met een management team van vijf mensen varingsplek) en Tonke Huizing (Kunst, Cultuur en Media, dat in gezamenlijkheid de gehele organisatie aan- RUG). Beide hebben de organisatie van binnen leren kennen stuurt. Het kernteam bestaat vervolgens uit een en hebben een veelzijdig pakket aan taken vervuld. Geen man of twintig die elk een eigen functie vervullen koffiezet- of kopieerstages bij Noorderzon! met bijbehorende invulling en tijdspad. Wat echter overeenkomt tussen alle functies is dat iedereen Productiestructuur gedurende het gehele jaar min of meer betrokken is Nogmaals, Noorderzon zet met een klein team een behoor- bij de organisatie van Noorderzon. Wij denken dat lijk grote productie neer. Naast het festivalcentrum in betrokkenheid gedurende het jaar geen extra tijd het Noorderplantsoen zijn er ook nog tien tot vijftien kost, maar juist tijd scheelt in overdracht. En bo- DownTown-locaties waar dagelijks voorstellingen plaats- vendien is het natuurlijk leuk om elkaar door het vinden. Bovendien is Noorderzon betrokken bij (co)producties die voorafgaand aan en tijdens het festival soms jaar te zien, want het is een geweldige club mensen. veel vragen van het productieteam. In 2013 bleek dat de Dit seizoen leveren we zelfs een team voor de bow- productie-organisatie hier beter op toegerust moest zijn. lingcompetitie van het podium Vera! In de loop van 2014 hebben wij de gehele productiestructuur onder de loep gelegd en zijn wij tot een nieuwe, 2006. Het model bestuur-directie wat ook in dit boekje toekomstbestendige blauwdruk gekomen. Waar wij uiteraard wordt beschreven, is het model dat van toepassing is op de komende jaren aan blijven door-ontwikkelen. Noorderzon en welke governance principes en handreikingen worden gevolgd. Meer dan 800 vrijwilligers Hoe moeten we het nog omschrijven? Dat enorme belang Het bestuur heeft een contract voor onbepaalde tijd afge- van meer dan 800 mensen die zich belangeloos inzetten sloten met de directie (algemeen en artistiek directeur) voor Noorderzon en gezamenlijk zo’n 30.000 uur werken. In en voert jaarlijks functioneringsgesprekken met beiden. Friesland noemen ze het Iepen Mienskip, hier noemen we De wet normering bezoldiging topfunctionarissen publieke het in augustus… Noorderzon? Wij bouwen dat festivaldorp en semipublieke sector (WNT) schrijft ons voor te rappor- al jaren samen met al die fijne individuen. Ieder brengt teren over de bezoldiging binnen de stichting, dit rap- zijn eigen kennis en ervaring mee, ieder zijn eigen hu- porteren doet Stichting Noorderzon al sinds de WNT nog de mor en teamspirit. Wij kunnen niet zonder al deze trouwe WOPT heette. Het bestuur is onbezoldigd en de salarissen helden. En gelukkig kunnen deze helden – gezien de enor- van de directie vallen ruim binnen de WNT-norm voor 2014. me betrokkenheid – ook niet zonder dat festival dat ze straks al 25 jaar samen met ons maken. Noorderzon vormt Per 1 januari 2014 bestond het bestuur van Stichting een belangrijk onderdeel in het leven van velen. Noorderzon Groningen uit:

De tijd dat ieder lid van het kernteam van Noorderzon Voorzitter (dhr.) Bert Bruggeman einde eerste termijn, elke vrijwilliger nog persoonlijk kende, is vanwege de aanmerking voor herbenoeming: december 2016 omvang van de groep wel een beetje voorbij. Om wel vinger (mevr.) Baukje Jensma einde tweede en laatste termijn: aan de pols te houden bij de vrijwilligers hebben wij in augustus 2016 2010 een start gemaakt met een klankbordgroep. Een soort (dhr.) Dirk Nijdam einde eerste termijn, aanmerking voor adviesraad waarin vrijwilligers uit alle geledingen van herbenoeming: augustus 2015 het festival zitting nemen (voor een vastgestelde peri- (dhr.) Hans Gerritsen einde eerste termijn, aanmerking ode). Vier keer per jaar komen wij samen met deze groep voor herbenoeming: augustus 2015 om het vrijwilligersbeleid te evalueren en verder uit te (dhr.) Rob Janssen einde tweede en laatste termijn: mei stippelen. Er is zelfs een bijeenkomst tijdens het festi- 2016 val, zodat wij nog ‘live’ kunnen bijsturen. Er is al heel veel gezegd in de klankbordgroep dat heeft geleid tot In 2013 werd een financiële commissie ingesteld met daar- aanscherpingen in ons vrijwilligersbeleid. Wij zijn ont- in Dirk Nijdam en Baukje Jensma als gedelegeerde leden. zettend blij met de inzet en input van deze enthousiaste, Deze commissie bereidt namens het bestuur financiële creatieve en kritische groep. documenten als de jaarrekening voor met de directeur en toetst eventuele risicodossiers. De commissie komt mini- Het Bestuur maal één keer per jaar bij elkaar. Noorderzon heeft een vijfkoppig bestuur dat taken dele- Het bestuur vergadert minimaal drie keer per jaar en geert aan de directie van Stichting Noorderzon Groningen. organiseert eenmaal per jaar een zelfevaluatie. Het be- De stichting werkt volgens de Governance Code Cultuur, stuur vergaderde in 2014 vijfmaal en wel op: 10 februari, zoals beschreven in het boekje: Goed bestuur en toezicht 23 maart, 12 mei, 8 september en 27 oktober. in de cultuursector: de 9 principes. Dit boekje en de bijbehorende handreikingen tot goed bestuur, zijn een initiatief van de stichting Kunst & Zaken, daterende uit Hoewel we nog maar twee festivaledities van een vierjarige periode achter de rug hebben, zal 2015 al wel weer deels in het teken staan van het maken van plannen en het lobbyen voor de periode 2017 - 2020. Hoewel de cultuurnotatrajecten van de verschillende overheden en het Fonds Podiumkunsten nog moeten worden vastgesteld, gaan wij er vanuit dat de be- leidsplannen vóór het einde van 2015 worden ver- wacht. Eigenlijk hebben wij ook wel weer zin om te gaan schrijven!

Wij hopen daarbij komende maanden als sector in gezamenlijkheid (zowel lokaal, als met de festivals nationaal) een vruchtbaar gesprek te hebben met de subsidiënten. Noorderzon gelooft in het samen op- trekken en zal daar altijd een vuist voor blijven maken. Binnen de kunstensector heerst overduidelijk de wens om het weer meer over de inhoud te hebben. In 2014 hebben wij hier in gezamenlijkheid een eerste stap in gezet. Wij gaan hiermee vol trots voort!

Huisvesting en andere zorgen Binnen de Gemeente Groningen blijft er een grote zorg voor deugdelijke en betaalbare huisvesting van culturele instellingen. Vooral met het verdwijnen van de Noor- derkerk als speel- en repetitieplek valt er in 2015 een belangrijke locatie weg. Eentje die voor Noorderzon onmisbaar is qua capaciteit en faciliteitenniveau. Wij zien momenteel niet waar wij voor komende edities betaalbare voorstellingscapaciteit moeten zoeken. Dat is een symptoom van een veel groter probleem in een Ook is het beeldbepalende project Alles aan mijn zijde van lokale culturele sector waarin veel geld word gestoken Fernando Rubio dat tijdens Noorderzon 2013 te zien was, in nieuwe of bestaande, geïnstitutionaliseerde ‘stenen’, dit jaar ook te zien tijdens het Holland Festival. Het is maar waar het moeilijk is voor het vrije segment om het fijn om een open dialoog te kunnen voeren met collega’s om hoofd boven water te houden. Daarnaast maken wij ons (al zo dit prachtige internationale werk in Nederland min of jaren) specifiek zorgen over de toekomst van het Grand meer in gezamenlijkheid te introduceren. Daarnaast delen Theatre en maken wij ons sterk deze prachtplek te behou- wij weer een aantal unieke voorstellingen met onder meer den voor kunst in de stad Groningen. onze partners van Kampnagel Hamburg en Zürcher Theater- spektakel in Zürich. 25 jaar Noorderzon 25e editie 20 t/m 30 augustus In het kader van NXTSTP is Noorderzon in 2015 betrokken In 2015 bestaat Noorderzon maar liefst 25 jaar. Wij vieren bij coproductie en presentatie van nieuw werk van PanPan deze mijlpaal afzonderlijk van het festival in augustus Theatre (Ierland), Lundahl & Seitl (GB/Zweden) en Halory met een mooi project in de periode mei/juni. Uiteraard Goerger (Frankrijk). Met een aantal partners van Create houden wij u in de komende maanden op de hoogte van de to Connect werken wij gezamenlijk aan een internationaal vorderingen van deze projecten. project op basis van radioplays voor de Noorderzon editie van 2015 of 2016. Daarnaast staat ook het hoofdprogramma al weer flink in de steigers. De openingsvoorstelling van Noorderzon 2015 Komend jaar is de Director’s Circle International (DCI) is een wereldpremière van een nieuwe voorstelling van het wederom te gast bij Noorderzon. Wij zijn trots opnieuw meest succesvolle internationale gezelschap van Gronin- deze mini-conferentie op wereldniveau te mogen hosten. gen, dat in de afgelopen jaren vele prijzen won. Dat wordt Qua spannend programma hebben wij in elk geval weer ge- een geweldige start! noeg te bieden! Er is daarnaast een bescheiden focus op dansvormen uit verschillende culturen bewerkt voor het hedendaagse podium. Wij vragen een aantal oude bekenden terug om een nieuwe voorstelling te laten zien en nodigen ook veel – voor Groningen – nieuwe internationale gasten uit. Een aantal voorstellingen worden tevens gepresenteerd op het vernieuwde Holland Festival in juni. De beelden in dit boekje De voorstellingsbeelden in dit boekje zijn door onze festivalfotografen tijdens Noorderzon genomen en door Erik Schulte bewerkt.

Pagina 2 The Orwells VS Pagina 3 BERLIN Perhaps All The Dragons België Pagina 10 Sam Green & yMusic The Measure of All Things VS Pagina 14 Fernando Rubio When We Were Kids Argentinië Pagina 19 Kornél Mundruczó/Proton Theatre Dementia Hongarije Pagina 23 Ula Sickle Kinshasa Electric België/Congo Pagina 26 Mariano Pensotti/Grupo Marea Cineastas Argentinië Pagina 30 Howool Baek en Matthias Erian NOTHING for 60 min Zuid-Korea Pagina 37 Kid Koala Nufonia must fall Canada Pagina 40 Race Horse Company Super Sunday Finland Pagina 46 Gunilla Heilborn & co. Gorkij Park 2 Zweden Pagina 51 CHRISTEENE THE CHRISTEENE MACHINE VS Pagina 55 600 HIGHWAYMEN The Record VS Pagina 59 Sun Kil Moon VS Pagina 71 Jagwar Ma Australië vijfjarige Europese netwerken >

vrijwilligers

Europese partners in NXTSTP en Create to Connect

Downloads/gebruikers Noorderzon app pageviews website noorderzon.nl

kaarten ‘main programme’

kaarten ‘meer programma’

kaarten ‘Jonge Gasten programma’

voorstellingsmomenten/activiteiten

totaal verkochte kaarten

volgers op Twitter festivaldagen

Facebook likes

festivalbezoekers totaal (incl. gratis programma) Mediawaarde (in euro’s) Herkomst online kaartkopers

Groningen-stad Groningen (rest van de provincie) Drenthe Friesland Noord-Holland Utrecht Zuid-Holland Overige provincies Buitenland

Cijfers gebaseerd op de bezoekersinformatie uit het kaartverkoopsysteem Active Tickets. 2.549.725 Alleen artikelen in bezit van Noorderzon via Media Info Groep. 2.105.694 Artikelen die op internet zijn ver- 1.936.481 schenen of in media waar Media Info Groep geen abonnement op heeft zijn 1.719.825 niet meegenomen in deze telling. Radio- en televisieverslaggeving is van mei tot en met augustus ge- monitord. 24.637 Mediawaarde (in euro’s) 15.885 6.676 13.485 12.493 19.939 4.802 3.589 n.v.t.

Vimeo views Noorderzon

13.659 kanaal (helemaal afgespeeld)

Downloads en gebruikers Noorderzon app 8.612 7.5 0 0 7.3 8 3 5.716 30.000 30.000 4.529 4.000 25.000 25.000

Magazine online lezers (issuu) Magazine oplage Twitter followers 1.129.616 1.068.360 1.099.689 1.063.180

Website pageviews 6.000 6.000 5.500 5.500

Digitale nieuwsbriefabonnees 18.124 13.500 10.421 6.258

Facebook friends Programma-overzicht 2014 Locatie Aantal (Co)producties Noorderzon en internationale keer samenwerking (main programme) Cuerpo Indisciplinado La Clinica Galerie Noorderlicht 5 Locatie Aantal Santiago de Chile, Chili Mariano Pensotti & Mariana Tirantte NP3 MOBI paviljoen 7 keer El Paraiso Buenos Aires, Argentinië dagen Fernando Rubio When we were kids Noorderkerk 5 Davis Freeman/Random Scream Karaoke (ART) Spiegeltent 1 Buenos Aires, Argentinië België/Verenigde Staten coproductie + residency CHRISTEENE THE CHRISTEENE MACHINE Spiegeltent 3 Kid Koala Nufonia Must Fall (LIVE) Romeo Tent 5 Austin, Verenigde Staten Montréal, Canada co-commissioning Antoine Defoort A Low Level of Originality Watertoren 3 600 HIGHWAYMEN The Record New York, Stadsschouwburg 3 Lille, Frankrijk Verenigde Staten Daniel Fish Eternal Watertoren 9 lokale productie Create to Connect New York, Verenigde Staten Kornél Mundruczó/Proton Theatre Dementia Grand Theatre 2 Maike Lond 10 journeys to a place Prinsentheater 3 Boedapest, Hongarije coproductie NXTSTP where nothing happens Talinn, Estland Ula Sickle Kinshasa Electric Brussel, Ophelia Tent 3 Jorge Morro en Norbert Servos in/TWO solo’s Grand Theatre 3 België/Kinshasa, Congo coproductie NXTSTP Berlijn, Duitsland BERLIN Perhaps All The Dragons Ophelia Tent 14 Avner Eisenberg Exceptions to Gravity Ophelia Tent 4 Antwerpen, België coproductie NXTSTP Peaks Island, Verenigde Staten Benjamin Verdonck/KVS/Toneelhuis Prinsentheater 8 Steve Rawlings Best Wishes Spiegeltent 3 NOTALLWHOWANDERARELOST Antwerpen, België Londen, Groot-Brittannië presentatie NXTSTP Los Galindos Maiurta Barcelona, Spanje Yurt op de Speelweide 4 Gunilla Heilborn & co. Gorkij Park 2 Grand Theatre 4 Zonzo Compagnie Mile(s)tones Desdemona Tent 2 Stockholm, Zweden presentatie NXTSTP Antwerpen, België Philippe Quesne & CAMPO Next Day Romeo Tent 3

Parijs, Frankrijk/Gent, België) co-commissioning Meer programma WERC & MAF Waterstaat Plantsoenvijver 10 Random Collision Experiment B Prinsentheater 12 Groningen en Leeuwarden (Nederland) dagen Groningen, Nederland coproductie Studium Generale Dansende Wetenschap Watertoren 4 Groningen, Nederland NNT/Bambie Eleonora Zorgcentrum 7 (Meer) Main programme Groningen, Nederland Ebbingepoort Sam Green & yMusic The Measure of Romeo Tent 2 Irene Wiersma Vijftien Wall House #2 10 All Things San Fransciso, Verenigde Staten Groningen, Nederland Mariano Pensotti Cineastas Grand Theatre 3 Swinder Fietsen met Swinder In de stad 10 Buenos Aires, Argentinië Groningen, Nederland Race Horse Company Super Sunday Romeo Tent 3 Stichting Peerd en Stranger Der Aa-Theater 3 Helsinki, Finland Things Have Happened Timbertown Follies Tim Darbyshire More or Less Concrete Noorderkerk 8 Groningen, Nederland Melbourne, Australië Arno van der Heyden Arno’s Aperitief Spiegeltent 10 Tetsuya Umeda It was moving at first Noorderkerk 4 Groningen, Nederland Osaka, Japan Arno van der Heyden Dinnershow: Spiegeltent 1 Howool Baek en Matthias Erian NOTHING for Grand Theatre 3 Het laatste avondmaal Groningen, Nederland 60min Seoul, Zuid-Korea/Berlijn, Duitsland Fedde Hoekstra | Reggie & Kinetophone Desdemona Tent 2 Geumhyung Jeong Oil Pressure Vibrator Prinsentheater 3 D.E.A.L. En Seacrets II Groningen, Nederland Seoul, Zuid-Korea Noorderzon Nightclub Platformtheater 10 Edgar Oliver Helen & Edgar New York, Prinsentheater 5 Noorderzondag In het Plantsoen 1 Verenigde Staten

Literaturia Locatie Aantal Podium Plataan keer The Black Atlantic • Jürgen Visser • I Took Your Name • No Ninja Am I Het eerste Groninger Kalfcafé, met: Bert Spiegeltent 1 • R.T. Woods • SEA + AIR • Sascha Elisah • Mijke Eryng • Fenn • Sväva Wagendorp, Christine Otten, Ellen deckwitz, • Bells of Youth • Edo de Vlieger & Eva Waterbolk • Ode to the Quiet Emma Curvers en Frank Heijnen Nederland Arjen Lubach Nederland Desdemona Tent 2 Podium op Zuid Reizen met de schrijver, met: Desdemona Tent 1 Thomas Balster Kwartet • Stout ‘n Herring • Van Lier meets Van Lier • Mathijs Deen en Derk Bolt Nederland Mini Mogambo • Zawinul Ziggurath • Harry Niehof • Daan Kleijn Trio • Turkse poëzie door de eeuwen heen, met: Desdemona Tent 1 Junior en Leonieke • Treats • Drie Sterren Trio • Smederij Jazz Par- Sytske Sötemann en Mehmet Cetin Literaturia-container 1 dag ty XXL • CT Heida Band • Voort 4 • Evelien Storm Quartet • Jazzkia ft. NoorderZlam Nederland Pape Seck • Saskia Laroo’s Afrobop ft. De familie Seck • Manziluna Fieke Gosselaar, Jannah Loontjes, Maaike Literaturia-container 1 dag i.s.m. ZomerJazzFietsTour • Vinsky • Nathan Gerritsen en Auke Hulst Nederland Ficus Fiësta Nederland Literaturia-container 1 dag Johnny Cash Tribute Night Nederland Literaturia-container 1 dag Rotor: Programma voor jonge gasten Ype Driessen Nederland Literaturia-container 1 dag Maarten de Vries/Zirv Rotor • Ida&Jelien De Boom In • Rob Heijligers WILD! • Marc Hoenderboom Met mijn ogen dicht • De Koppoters Huisje Muziekprogramma (betaalde shows) droompje feestje • Naomi Kerkhove Forest Fruit • Kids Literaturia • yMusic New York, Verenigde Staten Synagoge 2 Knuffelparachute • De Kekke Crêpe Machine • Kinderwerkplaats van Vrij- Hamilton Leithauser Verenigde Staten Spiegeltent 1 dag • Beeldboys • Bellenblaasfabriek • Nou&Herkauw • De Jonge Onderzoe- Stephen Malkmus & The Jicks Verenigde Staten Spiegeltent 1 kers • Senself Zintuigenlab • Het Zeefdrukbureau • The Whalley Range Sun Kil Moon Verenigde Staten Spiegeltent 1 All Stars Pig • Werktheater Môi i.s.m. Senself De Storm Bridie Jackson & The Arbour Groot-Brittannië Spiegeltent 1

Wishfulmusic Overig programma in het plantsoen 5 avonden in een container op de Leliesingel JeugdTheaterSchool en Amateurtheaterschool Groningen • Theatergroep The Blind Roofers • Bernhard Eder (Oostenrijk) • Huck (GB) • The Epstein NiznO Box Xperiment • Jaime Ibanez, Douwe Dijkstra en Jornt Duyx The • Heksenhamer met Hilbrandt, Douwe Dijkstra en de Sneue Vertoning en primitive animation • Ensemble Montage • De Wondere Wereld Ok la hom a 2.0 Willie Darktrousers • Lùisa (Duitsland) • The T.S. Eliot Appreciation • De Heidedoosjes Verliefd op een Spanjaard (en ik heb al een vriend) Society • StringStrang • Herrek • Arthur Adam • Dotlights • The Virgin • Meindert Talma Kelderkoorts • Altijd Watt Expeditie naar Mars • The Army • Sprokkelhout • el Noré • Edo de Vlieger • A Liquid Landscape Galilee Multicultural Theater Moments (Israël) • Freya en Sarah Eshuijs Verdw ijnpu nt 2.0 • TAMTAM objektentheater Roestige Spijkers & Andere Helden • Circusdrome Bombardo, de levende kanonskogel • Michel Velt Club Mushka • De Valsspeler Je ogen bedrogen • Guido van Hout Blauwe Vera i.s.m. Lepel Concerts Flessen • Chantalla Pleiter OntZOUT • Ulteam Once Upon a Table • De 5 avonden in een container op de Leliesingel Groeten Alle gekheid • Dinanda Luttikhedde Varkenshuis (documentaire) Kinetophone • Hunter Complex • Joost Oomen Revue • John Hekert • Sväva • Beno & Marija De gevallen held • De Verschil Denkers Reis door de • Hun Bed • Mannie Haring • Bert Scholten • The Homesick • The Doo Run mens • Ritzo ten Cate e.a. En MJD Groningen Social Labs Groningen • MIES Run • Silver Ferns • Bird on the Wire • Kin • Tender Falcons • The Black Een onvoorwaardelijk basisinkomen, het proberen waard • SIGN ingrepen Cult in de ruimte • CBK Groningen VOLGERS, een sociale kaart van Groningen • Tynke Mulder Blinks • Sije K ing m a Sinus II: The Memory Machine • Muziekprogramma (vrij toegankelijk) WERC & Noorderzon interactief campagnebeeld 2014 Het Dok - Jupiler Music Stage Nick Waterhouse (VS) • The Growlers (VS) • Kovacs (NL) • Jagwar Ma (Aus- tralië) • Magnus (België) • The Orwells (VS) • Lucius (VS) • East Came- ron Folkcore (VS) • Kuenta i Tambu (NL) • Knarsetand (NL) • Gallowstreet Brass Band (NL) • Broken Brass Ensemble (NL)

Antoine Defoort Philippe Quesne

Jorge Morro en Norbert Servos Jagwar Ma Australië

Duitsland Fra n k rijk Matthias Erian Tim Darbyshire Zonzo Compagnie Noorderzon presenteert werk van internationale

artiesten van overal ter wereld. Waar kwamen ze CAMPO in 2014 allemaal vandaan? Race Horse Company België Verenigde Staten Finland Spanje Estland The Orwells Daniel Fish Magnus Edgar Oliver Sam Green & yMusic 600 HIGHWAYMEN The Growlers Los Galindos Benjamin Verdonck/KVS/Toneelhuis Nick Waterhouse CHRISTEENE Lucius BERLIN Davis Freeman/Random Scream Ula Sickle Chili Maike Lond Sun Kil MoonAvner Eisenberg Israël Groot-Brittanië Stephen Malkmus & The Jicks East Cameron Folkcore Hamilton Leithauser Steve Rawlings Zuid-Korea

The Whalley Range All Stars Cuerpo Indisciplinado Geumhyung Jeong Bridie Jackson & The Arbour

Howool Baek The Galilee Multicultural Theater Canada Japan Argentinië Zweden Hongarije

Mariana Tirantte Gunilla Heilborn & Co. Mariano Pensotti/Grupo Marea

Tetsuya Umeda Kornél Mundruczó/Proton Theatre

Fernando Rubio Kid Koala Festival Bo:m & Onda-meeting, New York (US) Seoul (KR) Under the Radar Festival Santiago (CL) Krokusfestival, Hasselt (BE) voorstellingsbezoek, Platea14 | Fundación TeatroGroningen a Mil (NL) Brussel, Antwerpen (BE) Eurosonic Noorderslag Amsterdam (NL) en Salzburg (AT) Amsterdam Light Festival

Wenen (AT) Wiener Festwochen Brussel (BE) Utrecht (NL) Parijs (FR) Turnhout (BE) Tweetakt Kunstenfestivaldesarts STORMOPKOMST: kunstenfestival Belfast (UK) Create to Connect-meetingUtrecht (NL) Belfast Children’s Festival Appingedam (NL) Parijs (FR), Berlijn (DE) SPRING Festival voorstellingsbezoek Festival terug naar het begin en Gent (BE) Conferentiebezoek voor Create to Connect Frankfurt (DE) Boedapest (HU) voorstellingsbezoek en Mannheim (DE) Tallinn (EE) NXTSTP-meeting Hongerige Wolf (NL) Festival Hongerige Wolf Leeuwarden (NL) Welcome to The SchipborgVillage (NL) FestiValderAa Amsterdam (NL) Dublin (IE) Over het IJ Festival Norg (NL) Dublin Theatre FestivalLyon (FR) Worteldagen Groningen (NL) Biennale de la Dance Amsterdam (NL) Impressfest Drachten (NL) Moving Meetings Theatre Simmerdeis Almere (NL) Terschelling (NL) Hannover (DE) 2 Turven Hoog Meppel (NL) Oerol Puppet International Groningen (NL) Den Bosch (NL) Festival TheaterformenAmsterdam (NL) TF on Tour (Grand Theatre) Holland Festival Manchester (UK) Theaterfestival Boulevard Edinburgh (UK) voorstellingsbezoek Edinburgh Festival Fringe en Brussel (BE)

Festival de Keuze Rotterdam (NL) Rio de Janeiro (BR) Brugge (BE) voorstellingsbezoek Lund (SE), NXTSTP-meeting Kortrijk (BE) December Dance Mainz (DE) en Praag (CZ) Brussel (BE) Brussel (BE) Next Festival WTP Groningen (NL) EXPORT/IMPORT FestivalLeeuwarden (NL) Winterwelvaart Frankfurt (DE), Groningen (NL) Explore the North voorstellingsbezoek Jonge Harten FestivalDouai, Rouen, Parijs, Montpellier en Melreux-Hotton (FR) voorstellingsbezoek Louvier (FR) Düsseldorf (DE) en Brussel (BE) De meeste bezoekers (71%) bezoeken doorgaans 1 of 2 keer per maand Meer dan de helft van de bezoekers een culturele activiteit. krijgt het geprinte programma onder ogen. Het publiek is grotendeels hoog opgeleid. Meer dan 70% heeft een HBO- of universitaire opleiding afgerond. Meer dan 50% van de bezoekers komt met de fiets.

Het publiek is veelal werkzaam (71%), studerend (9,5%), werkzoekend (7,6 %) of Gemiddeld kwam de bezoeker gepensioneerd (7,0 %). 3,4 dagen naar het festival.

Noorderzon voert elke 2 jaar een publieksonderzoek uit. De volgende is in 2015.

De gemiddelde leeftijd van de bezoekers is Een groot deel van de Meer dan 75% van de bezoekers bezocht bezoekers (83%) gaat met open Noorderzon al meer dan drie keer. vizier naar Noorderzon en laat Maar liefst 78% van de zich graag verrassen. bezoekers heeft een culturele ervaring tijdens Noorderzon.

Meer dan 90% van de bezoekers vindt de service van onze kaartverkoopmedewerkers goed of uitstekend. van de bezoekers weet van onze duurzame ambities en Belangrijkste redenen voor bezoek waren: 45% weet zelfs een voor- voorstellingen, de sfeer, eten en drinken en De website is het meest ge- beeld te noemen. vrienden ontmoeten. bruikte communicatiemiddel (60% bezoekt de website). Tekst en bijdragen Femke Eerland, Mark Hospers, Maryanti Tjia, het bestuur van Noorderzon

Concept & Ontwerp Erik Schulte www.erikschulte.nl

Fotografie Pierre Borasci Karel Zwaneveld Niels Knelis Meijer

Drukwerk Drukkerij Tienkamp www.drukkerijtienkamp.nl

Oplage 450

Papiersoort 100 / 300 gr/m2 Arcoprint Milk

Lettertype Prestige Elite

Duurzaamheid Drukwerk uitgevoerd in waterloos offset met inkt op plantaardige basis.

Dit verslag wordt ook in digitale vorm gepubliceerd op onze website www.noorderzon.nl.

Stichting Noorderzon Groningen Postbus 1736 9701 BS Groningen - Nederland [email protected] www.noorderzon.nl A moi - tot volgend jaar!