Cultuurverkenning 2019 Bestaat Net Als De Eerdere Edities Uit Twee Delen: 1

Cultuur­ verkenning Rotterdam 2019 Foto: Stijn Hanegraaf

2 Cultuur­verkenning Rotterdam 2019 Inleiding

Voor u ligt de derde editie van de Cultuurverkenning Rotterdam. De gemeente doet tweejaarlijks in de Cultuurverkenning tussentijds verslag over de ontwikkeling van het cultuurplan en de trends op het gebied van kunsten, creatieve industrie en cultureel erfgoed. Daarvoor wordt van verschillende bronnen gebruik gemaakt: jaarstukken van de meerjarig gesubsidieerde culturele organisaties, onderzoeken van het Rotterdamse onderzoeksbureau OBI, onderzoeken van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) en van het Sociaal en Cultureel planbureau (SCP), en een aantal andere publicaties.

De gemeente wil met de Cultuurverkenning een feitelijk en cijfermatig beeld geven van de ontwikkelingen in de Rotterdamse culturele sector. Tegelijkertijd wil de gemeente tegemoet­ komen aan de wens trends en ontwikkelingen te signaleren die relevant zijn voor het cultuur­ beleid en voor de raakvlakken tussen cultuur en andere domeinen van de Rotterdamse samenleving. En ten derde brengt de Cultuurverkenning de cijfers, de trends en de ontwikkelingen in relatie tot de speerpunten in het cultuurbeleid 2017-2020. Welke relaties zijn te zien tussen de ontwikkelingen in de Rotterdamse cultuursector en de landelijke beleidsontwikkelingen en trends?

De Cultuurverkenning is daarmee meer dan een terugblik op resultaten; het is ook een document voor de signalering van nieuwe ontwikkelingen: terugkijken om verder te komen. Zonder trouwens te pretenderen dat de Cultuurverkenning een volledig beeld geeft van de Rotterdamse culturele sector. Daarvoor is de sector te groot en gebeurt er te veel. Het is en blijft een verkenning van de belangrijkste ontwikkelingen, trends en mogelijkheden.

De Cultuurverkenning 2019 bestaat net als de eerdere edities uit twee delen: 1. een beschrijvend, analyserend deel; 2. een cijfermatig deel.

Deel 1 bevat een aantal Rotterdamse en landelijke ontwikkelingen. In deze editie van de Cultuurverkenning gaat het vooral over de groei van Rotterdam en de betekenis daarvan voor publieksbereik, innovatie in de culturele sector en de bijdrage die cultuur kan leveren aan de goede groei van de stad.

In deel 2 staat per kunstdiscipline of cultureel thema een factsheet met de belangrijkste cijfers over de meerjarig gesubsidieerde Rotterdamse culturele organisaties, plus de verklaringen voor een aantal ontwikkelingen. De Cultuurverkenning 2019 verschijnt digitaal, via de website www.rotterdam.nl/kunstencultuur.

Foto cover: Afterview

Inleiding 3 Foto: Iris van den Broek

4 Cultuur­verkenning Rotterdam 2019 Inhoud

7 Deel 1. Trends en ontwikkelingen 25 Deel 2. Factsheets

7 Trends en Ontwikkelingen 26 Creatieve industrie 7 Cultuurparticipatie van Rotterdammers 8 Podiumkunsten 27 Beeldende Kunst 9 Jeugd 9 Musea en Beeldende Kunst 29 Musea en erfgoed 9 Letteren en debat 9 Film en Media 30 Film en media 10 Talentontwikkeling 31 Letteren en debat 10 Cultuur in cijfers 11 Het subsidiehuis voor cultuur 32 Podiumkunsten Jeugd

13 Publieksverbreding en -vergroting 33 Podiumkunsten Dans 13 Demografie 14 Ontwikkeling 35 Podiumkunsten Muziek 14 Van monocultuur naar superdiversiteit 16 Samen naar een groter publieksbereik 36 Podiumkunsten Theater 18 Iedereen gelijkwaardig en iedereen gelijk behandeld; naar een inclusieve cultuursector 37 Podia

19 Investeren in vernieuwing 38 Talentontwikkeling en Cultuureducatie 19 Ruimte voor cultuur 21 De economische waarde van cultuur

22 Samenwerking met anderen

23 De goede groei 23 Lokale identiteit 23 Culturele voorzieningen

Inleiding 5 Foto: Kim de Hoop

6 Cultuur­verkenning Rotterdam 2019 Deel 1. Trends en ontwikkelingen

Eigen waarnemingen, publicaties, Deel 1 van de Cultuurverkenning schetst een beeld van de trends en ontwikkelingen in de culturele sector. Allereerst jaarstukken van culturele organisaties, voor een aantal culturele disciplines en beleidsthema’s. Vervolgens voor het subsidiehuis Cultuur van de gemeente onderzoek: het levert een schat aan Rotterdam. informatie over de trends en ontwikkelingen Trends en Ontwikkelingen in de culturele sector. Informatie die we Op basis van de analyses van de factsheets in deel 2, vervolgens weer kunnen inzetten voor verschenen publicaties en de recent gepresenteerde Cultuurmonitor 2018 van OBI zien we een aantal trends en beleidsontwikkeling en -uitvoering. ontwikkelingen. We belichten allereerst de belangrijkste bevindingen uit de Cultuurmonitor en vervolgens enkele Wat zien we op het gebied van subsidies? cultuurdisciplines. Wat zijn opvallende zaken in de bevolkings­ Cultuurparticipatie van Rotterdammers ontwikkeling in Rotterdam? Wat betekent De Cultuurmonitor 2018 van het gemeentelijk onderzoeks­ dat voor vraag en aanbod in de culturele bureau OBI constateert dat in 2018: • 86% van de Rotterdammers ten minste eenmaal een sector? Hoe kunnen we die informatie culturele instelling of activiteit bezocht (al dan niet ­gesubsidieerd); inzetten voor verdere versterking of • 75% van de Rotterdammers ten minste eenmaal een gesubsidieerde instelling of activiteit bezocht; ombuiging van die ontwikkelingen? • 65% van de Rotterdammers ten minste eenmaal een activiteit bezocht van een organisatie die deel uitmaakt van het cultuurplan.

Het cultuuraanbod is zeer divers en bereikt verschillende groepen. Ook onderzoek van Rotterdam Festivals laat dat zien. Niet elke culturele organisatie bereikt echter alle publiekssegmenten of alle publiekssegmenten in dezelfde mate. Dat betekent dat het bereik van een individuele organisatie klein kan zijn (niet zelden minder dan 1%), maar de optelsom van alle aanbieders laat zien dat zij een substantieel aandeel Rotterdammers bereiken. 86% van de Rotterdammers bezoekt een culturele instelling of activiteit; 75% van de Rotterdammers doet dat bij een gesubsidieerde organisatie. De cijfers ondersteunen de overtuiging dat een grote diversiteit in instellingen en aanbod ook een groot deel van de Rotterdammers bereikt.

Deel 1. Trends en ontwikkelingen 7 Onderstaande tabel uit de Cultuurmonitor laat procentueel en tussen disciplines. Dit levert in toenemende mate een zien welke cultuurgenres Rotterdammers in 2018 minstens andersoortig aanbod op het gebied van onder andere één keer hebben bezocht. De verschillende kolommen muziektheater, spoken word, circustheater, locatietheater, geven respectievelijk amateurtheater en storytelling op. • het totaal van het aantal Rotterdammers (in procenten) dat een genre bezoekt, Om talent te scouten en beter en sneller te laten door­ • het percentage Rotterdammers dat een, door de stromen, werken grote podia en satellietpodia samen. gemeente Rotterdam, gesubsidieerde instelling bezoekt, Projecten als IMPACT dat uitgevoerd wordt binnen • het percentage Rotterdammers dat een cultuurplan­ ­Islemunda, werkplaatsen als bij Walhalla en Theater instelling bezoekt. Zuidplein en trajecten als bij Rotterdam Circusstad die jonge performers toeleiden naar zelfstandig cultureel ondernemerschap, zorgen voor een toenemende dyna­ Podiumkunsten miek in de stad.

Het publieksbereik aan culturele instellingen in Rotterdam Het atelier- en broedplaatsenbeleid van de gemeente heeft is de afgelopen jaren gevarieerder en groter geworden. daarnaast geleid tot een toename van het aantal werk- en In 2018 telden de cultuurplaninstellingen samen presentatieruimten op het gebied van podiumkunsten. Zo 4.755.069 bezoeken, tegen 3.810.133 in 2013, een groei heeft SKAR op Zuid recent enkele broedplaatsen en van 25 procent. Dat is het gevolg van de grotere aandacht ateliergebouwen gerealiseerd. Niet alleen als gevolg van voor publieksverbreding en daaruit voortkomend de gemeentelijk beleid, ook als gevolg van particulier initiatief aanpassingen in het aanbod, de werkwijzen (marketing), zien we het aantal werk- en presentatieruimtes toenemen: de samenwerking tussen de podia, en de samenwerking in 2019 is op initiatief van Stichting Droom en Daad het met initiatiefnemers van projectmatige activiteiten. Publieks­ Batavierhuis ontwikkeld en geopend. Hier kunnen muzikan­ bereik was een van de speerpunten in het lopende cultuur­ ten en aanverwante professionals hun vak uitoefenen via beleid en heeft veel aandacht gekregen in de sector. repeteer-, presenteer- en kantoorruimten. En in de al langer bestaande broedplaats Time Window aan de Teylinger­ De dans- en theatergezelschappen weten niet alleen straat in het Zomerhofkwartier werken zo’n veertig makers steeds meer Rotterdammers aan te spreken, ook zien we vanuit verschillende disciplines aan hun eigen producties, dat er steeds meer bezoeken van buiten de stad op deze maar juist ook met elkaar. disciplines afkomen. Tussen 2013 en 2018 groeiden de totale bezoekcijfers aan dans bijvoorbeeld van ruim 75.000 Diverse culturele organisaties hebben in 2019 een nieuwe naar ruim 162.000 bezoeken. ruimte betrokken of hebben zicht op nieuwe of vernieuwde huisvesting. In 2019 hebben Conny Janssen Danst, Circus Binnen de discipline theater zijn vele samenwerkings­ Rotjeknor en Codarts Circusopleiding hun intrek genomen verbanden te zien tussen makers, tussen makers en theaters in de Fenix 1.

TOTAAL % SUBSIDIE % CULTUURPLAN % Bioscopen/filmtheaters 70 17 17

Festivals en evenementen 52 44 25

Theaters 48 36 36

Concertzalen, podia en clubs 47 28 28

Musea 45 44 44

Bibliotheek Rotterdam 30 30 0

Expositieruimten en galeries 17 15 15

Wijkgebouwen, wijktheaters en lokale cultuurcentra 15 10 0

Muziekactiviteiten en muzikaal uitvoerende gezelschappen 13 13 13

Andere culturele organisaties en activiteiten 9 9 9

Dans- of theatergezelschappen 8 8 8

Culturele cursussen/workshops/lessen 8 8 8

Minstens één van deze 86 75 65

Deelnemers aan diverse culturele genres in 2018 in % van Rotterdammers.

8 Cultuur­verkenning Rotterdam 2019 Kijken we alvast vooruit dan zien we in 2020 het nieuwe voor publiek. Depot Boijmans Van Beuningen is het eerste Theater Zuidplein de deuren openen, waarbij uitbreiding openbaar toegankelijke depot ter wereld dat toegang biedt van het publieksbereik, samenwerking met andere tot de complete museum­collectie én ruimte biedt aan een partners en talentontwikkeling belangrijke pijlers zijn. Ook groot aantal particuliere collecties. de voormalige HBS op de ‘s-Gravendijkwal biedt nieuwe mogelijkheden voor de beoefening van podiumkunsten. Aan de beeldencollectie in de buitenruimte zijn in 2018 zeven nieuwe werken toegevoegd. Vijf verweesde beelden vonden een plek in de weesbeeldentuin op het Kleinpolder­ Jeugd plein. Het Monument voor Pierre Bayle werd in november 2018 herplaatst. Enkele kunstwerken die in verband met de Rotterdam kent verschillende initiatieven van makers die op herinrichting van de Coolsingel tijdelijk moesten worden terugkerende basis jeugdvoorstellingen maken in samen­ verwijderd, hebben voorlopig een plek gevonden op Zuid. werking met Rotterdamse partijen, zoals de theaters uit het cultuurplan. Dat varieert van voorstellingen voor de Het aantal ateliers- en broedplaatsen in Rotterdam neemt allerjongsten tot (ook openbaar uitgevoerde) voorstellingen toe. Sinds de vaststelling van het Atelier- en Broedplaatsen­ voor adolescenten en uitvoeringen die voor jong en oud beleid wordt gewerkt aan de verdrievoudiging van het interessant zijn. Jeugdtheatervoorstellingen vinden hun aantal vierkante meters in gemeentelijk bezit van 5.000 publiek niet alleen via theaters en scholen, maar ook via naar 15.000m2. de festivals die zich afspelen binnen Rotterdam. Jeugd­ voorstellingen hebben meestal een artistieke én een educatieve component. In samenspraak met het onderwijs Letteren en debat worden vaak aanvullende activiteiten ontwikkeld die nauw aansluiten bij het curriculum en de behoefte van de school. Er zijn de afgelopen jaren veel initiatieven op het gebied van Letteren bijgekomen in Rotterdam en daarbuiten. De deel­sector Letteren is in ontwikkeling. Rotterdam is Musea en Beeldende Kunst voor­loper op het gebied van Spoken Word, dat is de afgelopen tijd extra zichtbaar geworden door festivals als Musea en presentatie-instellingen op het gebied van 010saysitall en door (ex)-Stadsdichters Derek Otte en beeldende kunst zijn bij uitstek de culturele voorzieningen Dean Bowen. Poëzie in al haar verschijningsvormen leeft die bezoekers van buiten de stad trekken. Hun aanbod is in Rotterdam: Poetry Festival had een nog niet eerder zo over het algemeen alleen in Rotterdam te zien (reizende drukbezochte editie als de 50e in 2019. Stadsdichter tentoonstellingen daargelaten). De afgelopen jaren hebben Dean Bowen zoekt de crossovers op en deelt zijn gedichten enkele spraakmakende tentoonstellingen niet alleen voor in videovorm of in samenwerking met dansers. Stads­ veel Rotterdams publiek gezorgd maar ook voor veel gedichten zijn steeds vaker zichtbaar in het straatbeeld bezoekers uit de rest van het land en soms ver daarbuiten. van Rotterdam op gevels en bruggen. Het gemiddelde totale bezoek aan musea en erfgoed­ instellingen1 groeide ten opzichte van de vorige cultuurplan­ De betekenis van het debat groeit in de stad Rotterdam, periode met ruim 40.000 bezoeken per jaar. Het bezoek aan het aanbod op dit gebied groeit navenant. de musea en presentatie-instellingen tezamen bedroeg in 2018 bijna 1,8 miljoen. Het gemiddelde bezoek aan letterenactiviteiten is toe­ genomen van gemiddeld 40.000 in de vorige cultuurplan­ Er is een groei waarneembaar van het aantal kunstenaars periode naar 60.000 in 2018. dat zich in Rotterdam wil vestigen. We zien een toename van inschrijvingen bij SKAR en het CBK. Volgens het CBK groeit met name het aantal buitenlandse kunstenaars dat Film en Media zich inschrijft (70% van de laatst ingeschreven kunstenaars in 2018 kwam uit het buitenland). In 2019 is de Film- en Mediavisie Rotterdam vastgesteld. Het doel van de film- en mediavisie is het verder ontwikkelen In december 2018 heeft de gemeenteraad besloten tot en stimuleren van film en media in Rotterdam. Dit doen we asbestsanering en grootschalige renovatie van Museum door het versterken van het aanwezige film- en mediaklimaat Boijmans Van Beuningen. Gevolg hiervan is dat het museum en gebruik te maken van de aanwezige belangstelling voor zeven jaar gesloten is. Daarna beschikt Rotterdam wel over Rotterdam, het verhaal van de stad en haar bewoners. een museum voor moderne beeldende kunst dat zich kan meten met de beste musea in de wereld op dit gebied. Onderdeel van de uitvoering is de Rotterdam Film & Media Bovendien beschikt de stad dan al enkele jaren over Depot Office (RFMO). Dit aanspreekpunt en uitvoeringsorgaan Boijmans Van Beuningen. voert alle taken en bevoegdheden op het gebied van film en media uit. De RFMO werkt samen met verschillende Depot Boijmans van Beuningen is het voor publiek gemeentelijke partners en is gepositioneerd binnen de toeganke­lijke depotgebouw van het museum. Vanaf 2017 afdeling Cultuur. De Film Commissioner fungeert als wordt er gebouwd. In 2021 zal het depot de deuren openen inter­mediair tussen producenten en gemeentelijke diensten

1 Zie factsheet Musea en Erfgoed; het betreft MaritiemMuseum, Museum Rotterdam, RoMeO, Natuurhistorisch Museum, Wereldmuseum.

Deel 1. Trends en ontwikkelingen 9 voor het toenemende aantal binnen- en buitenlandse goede keten van opleidingsmogelijkheden. De partijen die producenten, die willen filmen en werken in Rotterdam. zich hiermee bezighouden werken dan ook veel samen Die populariteit van Rotterdam als filmproductiestad blijkt met scholen en intermediairs als KCR en SKVR. uit het toenemend aantal draaidagen (meer dan 600 in 2018 en meer dan 900 in 2019). In 2019 is Campus Coolhaven ontwikkeld, een proeftuin met een programma waarmee zes culturele partners in de wijk Rotterdam kent een relatief stabiel en continu aanbod van Coolhaven ruimte en perspectieven bieden aan creatief filmvertoners, met cultuurplaninstellingen als het Inter­ talent op MBO-niveau binnen de podiumkunsten. De nationaal Film Festival Rotterdam (IFFR), LantarenVenster en jeugdtheaters Maas en Hofplein nemen hierin deel, maar het Architectuur Film Festival Rotterdam (AFFR). Er is een ook WMDC/Grounds en Codarts. positieve tendens waar te nemen in het vertoningsaanbod en aantal vertoningen. Bestaande filmvertoners, zoals Juist op het gebied van talentontwikkeling zijn er continu Pathé en Cinerama, variëren met aanbiedingsvormen om nieuwe initiatieven te zien die zich melden voor projectsub­ zo meer en nieuwe publieksgroepen te bereiken. Met de sidies. Dat levert mooie nieuwe uitingen op, die soms ook komst van KINO is er een vertoningsplek bijgekomen die aangeboden worden door vertegenwoordigende partijen avontuurlijke programmering toevoegt. die zich richten op jonge talenten en ook weer samenwerken met gevestigde partijen. Ook in festivals is deze trend Ook is te zien dat de sociale component van filmbezoek de zichtbaar. Het aanbod aan cultuur wordt onder andere afgelopen jaren steeds belangrijker is geworden, vooral hierdoor gevarieerder. filmvertoningen als evenement, in festivalformules of in de vorm van arrangementen inclusief inleiding. Een groot Op het gebied van talentontwikkeling in de disciplines Film aantal uiteenlopende kleinere of niet-gesubsidieerde en Media zijn er initiatieven als 48 Hour Filmproject en vertoners, festivals of programma’s zorgt daarvoor. Rotterdams Open Doek: competities voor nieuwe, voor­ namelijk narratieve producties van veelal jonge makers uit heel Nederland, het IFFR / IFFR Academy voor (internatio­ Talentontwikkeling nale) film- en kunstopleidingen en de Kunstvakopleidingen bewegend beeld. De keten van talentontwikkeling is een belangrijk onderwerp waar instellingen zich mee bezig houden: is er sprake van een doorlopende lijn of zijn er hiaten te signaleren? Dat Cultuur in cijfers laatste lijkt in ieder geval van toepassing binnen het brede terrein van podiumkunsten. Instellingen op het gebied van Bij het verschijnen van deze Cultuurverkenning naderen muziek zijn intensief bezig met het verbeteren van deze we het einde van de cultuurbeleidsperiode 2017-2020. situatie. Daartoe hebben partijen zich verenigd in de De cultuurplanaanvragen voor de periode 2021-2024 zijn Muziekcoalitie, waarvan Music Matters de penvoerder is. inmiddels ingediend. Rond Coolhaveneiland loopt een interdisciplinair traject Coolhaven Collab. Op Zuid zijn recent IMPACT en House Over de omvang van het cultuurplan (aantal instellingen, of Urban Arts gestart. subsidiebudget en dergelijke) is dus geen nieuws te melden. Wel zien we een aantal trends en ontwikkelingen Samenwerking met het onderwijs is een onderwerp dat bij de meerjarig gesubsidieerde instellingen en grote nadrukkelijk speelt binnen talentontwikkeling. Rotterdam wil veranderingen in de eenmalige subsidies en de aanpak talent al vroeg de gelegenheid geven zich te ontwikkelen, van kunst en cultuur in de gebieden. de weg wijzen voor die ontwikkeling en zorgen voor een

Ontwikkeling Cultuurplan 2009 - 2017 2009 2013 2017 Aantal ontvankelijke aanvragen 137 109 118

Aantal toekenningen 94 77 86

Aantal nieuwe instellingen 22 8 18

Aantal instellingen uit Cultuurplan 5 20 6

Totaal € gevraagd 112 mln. 102,2 mln. 94,6 mln.

Totaal € beschikbaar 90,5 mln. 77,6 mln. 80,5 mln.

Aantal bezwaarschriften 1 0 1

Afwijking advies/verdelingsvoorstel (pos) 10 25 33

Afwijking advies/verdelingsvoorstel (neg) 5 25 24 Bron: Gemeente Rotterdam

10 Cultuur­verkenning Rotterdam 2019 BEOEKEN PER DISCIPLINE

1.. resentatie odiknst

eeldende knst 1.2. odiknst rodctie

Fil 1.. sea en ergoed

Talentontwikkeling . reatiee indstrie

odiknst egd . etteren en deat

. Trendrek niew restatieorlier 2.

21 21 21 21 21 21

Het subsidiehuis voor cultuur

Tot 2018 kende de cultuursector een subsidiehuis dat de eenmalige projectsubsidies bestaat een aantal rege­ bestond uit meerjarige en eenmalige subsidies. Tot 2020 lingen. Welke regeling van toepassing is, hangt af van de worden meerjarige subsidies eens in de vier jaar verleend aard en omvang van het initiatief waarvoor ondersteuning na een nauw omschreven procedure: het cultuurplan. Voor gevraagd wordt.

SUBSIDIEUIS CULTUUR 2021-2024 Overige Meerjarige subsidies ondersteuningsvormen

Cultuurplan Rotterdamse Culturele Basis Impulsregeling Projectsubsidies met advisering externe letelositie in cltrele inrastrctr an Traect an twee aar commissies one stad Faciliteert ontwikkeling isele knsten odiknsten letteren Financiering oor integrale eerarenlan en doorgroei en ergoed t... rograa roecten en oerhead oor onge instellingen 2 aar Overige subsidieregelingen Cultuurplan okale ltrele rograering nderdeel cltrele inrastrctr an aarssidies aatererenigingen one stad ita 1 Financiering oor integrale eerarenlan t... rograa roecten en oerhead Alternatieve ondersteuningsvormen rowdnding et oordeknst a ier aar niewe integrale aweging in (per voorjaar 2018) adiestraect et itcher erect 1 (per voorjaar 2019) iten cltrlan nog een aantal eerarige otterdase ltrlening et erlichtingen (per voorjaar 2019)

Innovatie Inclusiviteit Interconnectiviteit

ctiiteit dient artistiek doel en Rotterdams elang

Fundament Coalitieakkoord Uitgangspuntennota Beleidskaders

Deel 1. Trends en ontwikkelingen 11 De toenemende multidisciplinariteit, de nieuwe genres en Voor organisaties en makers die geen subsidie willen of werkwijzen lieten de afgelopen jaren steeds sterker een kunnen aanvragen, heeft de gemeente de Rotterdamse noodzaak zien voor aanpassing van de bestaande subsidie­ Cultuurlening en een bonus op crowdfundingacties via regelingen. Ook zijn er steeds meer initiatieven die Voordekunst geïntroduceerd. De Rotterdamse Cultuur­ behoefte hebben aan andere vormen van ondersteuning lening is ondergebracht bij de landelijke organisatie dan subsidies. Sinds 2018 heeft de gemeente daarom een Cultuur+Ondernemen. Culturele ondernemers kunnen aantal nieuwe ondersteuningsvormen ingevoerd die de daar een laagrentende, kortlopende lening aanvragen tot aanvragers van deze tijd beter kunnen helpen bij de een bedrag van maximaal € 60.000. uitvoering van hun plannen. Rotterdamse makers en culturele organisaties die via Allereerst is er elke twee weken een spreekuur in de hal van Voordekunst een crowdfundingactie starten en niet al op de centrale bibliotheek op de Binnenrotte. Iedereen is daar andere wijze van de gemeente ondersteuning ontvangen, welkom voor het stellen van vragen over de cultuursubsidies kunnen een bijdrage ontvangen van 25% van hun doel­ en de andere ondersteuningsmogelijkheden, het delen van bedrag, tot een maximum van € 5.000. Per jaar is € 35.000 plannen en het ontvangen van advies over cultuurprojecten. beschikbaar voor deze regeling. De ervaring leert dat jaarlijks ongeveer twintig crowdfundingacties ondersteund Een van die subsidiemogelijkheden is Pitcher Perfect 010. kunnen worden en dat de meeste campagnes succesvol Tijdens een Pitcher Perfect 010-avond presenteren zijn. Als het doelbedrag niet gehaald wordt, krijgen de organisatoren hun plan in maximaal vijf minuten aan het gemeente en de donateurs hun bijdrage terug. publiek. Samen bepalen de pitchers aan het einde van de avond hoe het totaal beschikbare bedrag van € 90.000 Per januari 2021 start de volgende cultuurplanperiode. verdeeld wordt over de deelnemers. Er is dus geen jury. Met ingang daarvan worden regelingen en subsidies voor Per avond doen maximaal twintig deelnemers mee en de cultuur meer dan voorheen op maat toegesneden naar de maximale subsidie per project is € 10.000. behoefte van culturele instellingen in de stad. De grootste verandering in de nieuwe periode is de komst van de Veel relatief nieuwe culturele organisaties willen hun Rotterdamse Culturele Basis (RCB). Daartoe behoren bedrijfsvoering, publieksbereik of artistieke inhoud verder organisaties die een sleutelpositie innemen in het ontwikkelen en professionaliseren en zoeken daarbij ­Rotterdamse culturele ecosysteem. In hun opdracht zal coaching. Om dat mogelijk te maken is in 2019 een nieuwe hun primaire taak op het gebied van publiek, programma, tweejarige subsidieregeling ontwikkeld: de impulsregeling. werkwijzen, maatschappelijke doelstelling en verbinding De regeling met een budget van € 750.000 treedt per 2021 met de stad een plaats krijgen, naast het aspect van hun in werking naast de vierjarige subsidies van het cultuurplan. verantwoordelijkheid voor het ecosysteem, opgaven van de stad en verantwoordelijkheid voor de keten van talent­ ontwikkeling.

Tot de RCB behoren Concert- en congresgebouw de Doelen, Theater Rotterdam, Luxor Theater, Theater Zuidplein, Museum Boijmans Van Beuningen, Maritiem CULTUURBEGROTING 2019 Museum Rotterdam, Kunsthal Rotterdam en het Rotterdams Philharmonisch Orkest. Naast aandacht voor de speer­ punten op het gebied van inclusiviteit (cultuur voor iedereen), innovatie (vernieuwing en talentontwikkeling) en interconnectiviteit (meer samenwerking en kruisbestuiving), wordt van deze instellingen verwacht dat zij zich extra inspannen voor eerlijke beloning van professionals in de sector door middel van de Fair Practice Code.

Een tweede verandering die per 2021 ingaat is dat de drie intermediaire instellingen Cultuur Concreet, SKAR en KCR geen onderdeel meer zullen zijn van het Cultuurplan. Vanwege hun intermediaire rol is bij hen een artistiekinhou­ delijk advies van de RRKC minder relevant. De drie instellingen hebben de opdracht om ieder vanuit hun specifieke expertise bij te dragen aan de ontwikkeling in eerarige ssidies innen het ltrlan de sector en deze te ondersteunen en te faciliteren. inclsie gelden

eerarige ssidies iten het ltrlan De totale cultuurbegroting bedroeg in 2019 ruim 128 miljoen euro. Het merendeel van dat bedrag wordt verdeeld onder Incidentele ssidies de cultuurplaninstellingen, in 2019 ging hier 65% van het eneentenonds budget (zo’n 84 miljoen euro, inclusief BKV-gelden) naar toe. Naast meerjarige subsidies binnen het cultuurplan erige kennen we meerjarige subsidies daarbuiten, denk daarbij bijvoorbeeld aan de financiering van de Bibliotheek,

12 Cultuur­verkenning Rotterdam 2019 Rotterdam Festivals of de lokale omroep, samen maken Demografie deze 21% van het budget uit. Rotterdam is altijd een stad geweest waar mensen van 3% van het budget is beschikbaar voor incidentele buiten welkom en nodig zijn. Er was eerst voor Brabanders subsidies zoals de diverse projectsubsidieregelingen, het en Zeeuwen en later voor de gastarbeiders uit Zuid-Europa snelloket, de amateurjaarsubsidies, de regeling Kunst en en Noord-Afrika genoeg te doen. Rotterdam heeft met de Cultuur in de gebieden en CityLab010. Het evenementen­ haven, het vliegveld, het spoor, de rivier en de snelwegen fonds beslaat in 2019 eveneens 3% van het totaalbudget. goede verbindingen met de hele wereld en dat brengt bedrijvigheid en mensen vanuit de hele wereld naar onze Tot slot wordt zo’n 8% van het budget uitgegeven aan stad. Overigens niet alleen werkenden, maar de afgelopen zaken als het toerismebeleid, beleid op het gebied van jaren ook vluchtelingen en een groeiend aantal studenten. Creatieve industrie, de cultuurcoaches of aan festivals via Rotterdam wordt in gerenommeerde internationale gidsen Stichting Rotterdam Festivals. genoemd als the place to be voor toeristen. Ook zij dragen bij aan de veelkleurigheid en dynamiek van de stad. De architectuur en unieke evenementen als het filmfestival, Publieksverbreding en North Sea Jazz Festival, het ABNAMRO tennistoernooi, het Zomercarnaval en de Marathon zijn belangrijke trekkers, -vergroting evenals die net genoemde veelkleurigheid en dynamiek. Vergroten en verbreden van het publieksbereik is een van Rotterdam is jong, hip en happening. Het imago van de speerpunten in het cultuurbeleid 2017-2020 van de Rotterdam is booming. Jaarlijks bezoeken rond de acht gemeente. Een van de uitgangspunten in het coalitie­ miljoen toeristen onze stad. akkoord 2018-2022 is bovendien dat in onze stad iedereen gelijkwaardig is en iedereen gelijk behandeld wordt. Dat Op 1 januari 2019 telde Rotterdam bijna 645.000 inwoners. verwacht het gemeentebestuur ook van de Rotterdamse Dat is 10.000 meer dan in 2017, het vorige verschijnings­ cultuursector. Een sector waarin voor iedere Rotterdammer jaar van de cultuurverkenning. 49% van de bevolking is zonder onderscheid een plek moet zijn, als bezoeker, autochtoon, 38% is niet-westers migrant en 12% westers personeel of als maker. Een sector waarin talent zich kan migrant. Binnen de totale groep migranten komen de ontwikkelen en presenteren, een sector die alle Rotterdam­ grootste groepen niet-westerse migranten uit Suriname mers omarmt. Wat betekent dat in de praktijk? (16%), Marokko (14%) en Turkije (15%), maar zij zijn nog altijd substantieel kleiner dan de groep ‘westers’ (25%) en de groep ‘overig’ (23%). Nog steeds is Rotterdam een relatief jonge stad. 190.000 inwoners zijn jonger dan 25 jaar.

Foto: Fleur Beerthuis

Deel 1. Trends en ontwikkelingen 13 BEVOLKINGSONTIKKELING VAN ROTTERDAM GEREALISEERD (1990-2018) EN PROGNOSE (2018-2035)

2 ealisatie

rognose 21 rognose 21

diend inwoners aenoeging et oenrg 12. inwoners

2

1 12 1 1 1 2 22 2 2 2 21 212 21 21 21 22 222 22 22 22 2 22 2

Maar tegelijkertijd neemt ook de vergrijzing toe: 255.000 De voorspelde bevolkingsgroei is niet evenwichtig verdeeld inwoners zijn ouder dan 45 jaar, waarvan bijna 100.000 over de verschillende gebieden. In gebieden waar het ouder dan 65 jaar. De bevolkingsdichtheid in Rotterdam is meeste wordt gebouwd is de groei het grootst. Dat zijn hoog: bijna 3.000 woningen per km2. Het gemiddelde vooral de gebieden binnen de ring rond Rotterdam. Zo zal inkomen is 23.600 euro en daarmee bevindt Rotterdam de bevolking in Rotterdam-Centrum bijvoorbeeld groeien van zich in de onderste regionen van Zuid-Holland. Daarmee 35.000 naar 53.000 personen. En in Feijenoord wordt een gepaard gaan een nog altijd relatief laag opleidingsniveau bevolkingsgroei verwacht van 75.000 naar 89.000 personen. en een groot aantal ontvangers van een bijstandsuitkering (ongeveer 34.000). De stad groeit dus, maar verandert ook. Dat biedt kansen maar heeft ook bedreigingen: toenemende polarisatie, verdringing op de woningmarkt, nog meer bewoners per Ontwikkeling km2. Om die kansen te benutten en de bedreigingen het hoofd te bieden, staat de stad voor de opdracht goede In 2035 heeft Rotterdam naar verwachting 55.000 inwoners groei te realiseren en de culturele sector kan daarbij van meer dan in 2018. Bijna 700.000 inwoners dus. En al zijn grote betekenis zijn. Rotterdammers met een aandeel van 21% inwoners onder de 20 jaar dan nog steeds gemiddeld jonger dan in andere grote steden (vergroening) en is de stad cultureel Van monocultuur naar superdiversiteit diverser (verkleuring), ook het aantal Rotterdammers van boven de 65 zal net als elders in het land aanzienlijk De verleiding is groot om naar de stad te kijken in termen gestegen zijn, namelijk van 15 naar 19% van de bevolking van problemen en risico’s. In termen van haves en have (vergrijzing). Deze drie trends (vergroening, verkleuring en nots, van tweedeling, van problemen en bedreigingen. vergrijzing) zijn voor het cultuurbeleid in de komende jaren Daarmee doen we de stad echter tekort. In hun recente van grote betekenis. artikel Rotterdam: van tweedeling naar meerdeling constateren Gijs Custers en Godfried Engbersen dat er Het aantal huishoudens in de stad neemt volgens de eerder sprake is van een meerdeling in de stad. De samen­ prognoses de komende vijftien jaar toe van 318.000 nu stelling van Rotterdam, zo stellen zij, is veel gelaagder als naar 351.000 in 2035. Door de vergrijzing en de geleidelijk niet alleen gekeken wordt naar economisch kapitaal, maar voortgaande toename van het aantal kleine huishoudens, ook naar het sociaal en cultureel kapitaal van mensen. neemt het aandeel eenpersoonshuishoudens in de komende jaren het sterkst toe. Tegelijkertijd zien we ook Wat betekent dat? Economisch kapitaal wordt gemeten door een toename van het aantal gezinnen. Zij zijn het die de vragen naar het huishoudinkomen en de registratie­ zorgen voor de noodzakelijke vergroening van de stad en gegevens van de waarde van de woning. Sociaal kapitaal voor de toenemende veelkleurigheid. Ook dat is een factor omvat de hulpbronnen die men uit een sociaal netwerk kan waarmee we in het cultuurbeleid in de komende jaren verkrijgen, dus de groep van familie, vrienden, kennissen of rekening moeten houden. collega’s waar men op terug kan vallen in geval men hulp wil. Cultureel kapitaal heeft betrekking op het behaalde opleidingsniveau van een persoon, maar ook naar deelname aan cultuuruitingen, zoals bezoek aan theater, museum of concert of het zelf beoefenen van kunst en cultuur.

14 Cultuur­verkenning Rotterdam 2019 LEEFTIJDSOPBOU ROTTERDAMSE BEVOLKING IN 2018 EN 2035

. 21

2 .

.

ergriing .

.

2. eer geinnen 1.

11 11 22 22

BEVOLKINGSPROGNOSE VOOR DE GEBIEDEN 2018-2035 Verwachte bevolking in 2035 en indexcijfer (tussen haakjes)

< 100 100-102 103-110 > 110 Havenbedrijvengebeiden

Deel 1. Trends en ontwikkelingen 15 Sociale groep Geschatte omvang Economisch kapitaal Sociaal kapitaal Cultureel kapitaal

Gevestigde bovenlaag 12% ++++ +++ +++

Hogere middengroep 13% +++ +++ +++

Stabiele middengroep 16% ++ ++ +

Contactarme middengroep 7% ++ - +

Opkomende middengroep 16% + ++ ++

Verbonden lagere groep 11% +/- ++ +/-

Broze lagere groep 17% +/- + -

Precariaat 8% - -- --

Op basis van deze drie soorten kapitaal onderscheiden informatie over het Rotterdamse cultuurbezoek. Die de onderzoekers verschillende groepen die de sociaal­ informatie is afkomstig uit bezoekgegevens van de economische structuur van Rotterdam beter weergeven Rotterdamse culturele instellingen en de resultaten van het dan ‘slechts’ een tweedeling. Ze gebruiken daarvoor de Vrijetijdsonderzoek Rotterdam. Samen met de Rotterdamse zogenaamde Wijkprofieldata. meerjarig gesubsidieerde culturele instellingen heeft de stichting onderzoek gedaan naar het cultuuraanbod, de Het artikel van Custers en Engbersen laat niet alleen zien doelgroepen die bereikt worden en welke instellingen dat groepen zich kenmerken door economisch, sociaal en welke doelgroepen over de vloer hebben. cultureel kapitaal, maar dat de scheidslijnen van leeftijd, opleidingsniveau, positie op de arbeidsmarkt, gender, Het model van Rotterdam Festivals onderscheidt drie herkomst, levensstijl, religie enz. door alle groepen hoofdgroepen (Cultuur als vanzelfsprekend, Cultuur als heengaan. Dat sluit aan bij de ontwikkeling van Rotterdam optie en Cultuur als ongebruikelijk). Deze hoofdgroepen als majority-minority city (de meerderheid van de bevolking worden vervolgens weer onderverdeeld in acht subgroepen behoort tot een minderheid) en de opkomst van de met een aantal verbindende eigenschappen: super­diverse stad, de stad die niet alleen groeiend • Stadse alleseters (avontuurlijk, hoogopgeleide starters, etnisch-­cultureel divers is maar daarbinnen ook nog eens centrum, 25-44 jaar) divers door verschillen in opleidingsniveau, sociaal-­ • Elitaire cultuurminnaars (brede culturele interesses, economisch perspectief, geloofsbeleving, gender enz. hoogopgeleid, 45-65+ jaar) • Klassieke kunstliefhebbers (traditionele culturele In de Rotterdamse Cultuurvisie schreef het college begin ­interesse, hoogopgeleid, 60-60+ jaar) 2019: Rotterdam is dan [in 2030; red.] een majority-minority • Actieve families (brede culturele interesse, jong gezin, stad: de meerderheid van de bevolking behoort tot een middelbaar tot hoogopgeleid, 25-55 jaar) minderheid. Dan is er ook geen sprake meer van culturele • Randstedelijke gemakzoekers (culturele interesse, gezin diversiteit, maar van een superdiverse stad. In Rotterdam met kinderen ouder dan 6 jaar, middelbaar tot hoog­ behoren we dan allemaal tot minderheden die van elkaar opgeleid, buitenwijken, 25-65 jaar) verschillen in onder andere opleidingsniveau, positie op • Digitale kijkers (uitgaan en populaire cultuur, middelbaar de arbeidsmarkt, herkomst, levensstijl, religie en leeftijd. tot hoogopgeleid, veel op internet, 18-45 jaar) Dit heeft gevolgen voor de cultuurdeelname, culturele • Stedelijke toekomstbouwers (breed en divers, ook in voorkeuren en (dus) voor het cultuuraanbod. cultuurbeleving, laag tot middelbaar opgeleid, ­18-45 jaar) Dat is ook de benadering van de stichting Rotterdam • Wijkgerichte vrijetijdsgenieters (huis- en wijkgericht, Festivals in haar model van publiekssegmentatie, dat laagopgeleid, 45-65+ jaar). publieks­groepen niet indeelt naar alleen sociaal­ economische kenmerken, maar die kenmerken verbindt Een segmentatie dus die in grote mate gebaseerd is op met leefstijl, cultuurdeelname en voorkeuren. culturele interesses en gedrag. Deze, op het landelijke Mosaic gebaseerde, benadering is voor de culturele sector uniek in Nederland. Diverse gemeenten en het Rijk hebben Samen naar een groter publieksbereik interesse getoond voor deze manier van kijken naar publiek en publiekssegmentatie. Om het publiek in kaart te brengen heeft Rotterdam Festivals haar eigen Rotterdamse culturele doelgroepen­ Onderstaande grafiek toont dat alle doelgroepen onze model gebruikt. Het is een model dat enerzijds gebruik culturele instellingen bezoeken, maar we zien ook dat niet maakt van segmentatie op basis van sociaal-demografische iedere doelgroep in gelijke mate vertegenwoordigd is. en sociaal-economische kenmerken en anderzijds van

16 Cultuur­verkenning Rotterdam 2019 INDEX BEREIK VAN DOELGROEPEN

Stadse Alleseters

Elitaire Cultuurminnaars

Klassieke Kunstliefhebbers

Actieve Families

Randstedelijke Gemakszoekers

Digitale Kijkers

Stedelijke Toekomstbouwers

Wijkgerichte Vrijetijdsgenieters

0 50 100 150 200 250 300

De kansen voor de vergroting van het publieksbereik liggen Daaruit blijkt dat van de Stedelijke toekomstbouwers 40% vooral bij die publieksgroepen die nu nog ondervertegen­ cultuur bezoekt en van de Wijkgerichte vrijetijdsgenieters woordigd zijn in de culturele instellingen: de Stedelijke bijna de helft. toekomstbouwers en de Wijkgerichte vrijetijdsgenieters. Deze groepen zijn minder in het totale bereik terug te vinden De redenen om geen culturele activiteiten te bezoeken, dan op grond van het aantal aanwezige huishoudens in de verschillen duidelijk per doelgroep. Voor de Stedelijke doelgroep verwacht mag worden. Als enige groepen is toekomstbouwers is niet-passend aanbod veruit de hun index lager dan 100. De culturele sector heeft daarom belangrijkste reden, voor de Wijkgerichte vrijetijdsgenieters uitgesproken de doelgroepen die al goed bereikt worden het ontbreken van interesse in cultuur. De Stedelijke niet uit het oog te verliezen, maar zich de komende tijd toekomstbouwers die wel deelnemen, lopen vooral warm vooral te richten op de doelgroepen die achterblijven in voor films en festivals. De Wijkgerichte vrijetijdsgenieters cultuurbezoek. gaan vooral voor iets wat ze kennen.

De Cultuurmonitor 2018 van OBI constateert dat 86% van Het onderzoek van Rotterdam Festivals constateert ook dat de Rotterdammers in 2018 een culturele instelling heeft de bewoners van Rotterdam-Noord beduidend meer cultuur bezocht of een culturele activiteit heeft gedaan. Als we bezoeken dan die van Rotterdam-Zuid. Maar dat is niet voor alleen kijken naar de meerjarig gesubsidieerde culturele alle wijken binnen die gebieden zo. Over het algemeen geldt instellingen gaat het om 65% van de Rotterdammers. In de dat mensen minder actief deelnemen aan cultuur naarmate wetenschap dat 100% publieksbereik niet realistisch is, ze verder van het centrum wonen (waar de meeste culturele hebben de meerjarig gesubsidieerde culturele instellingen instellingen zich bevinden). De rivier wordt daarbij als een zichzelf als doel gesteld het bereik onder Rotterdammers extra drempel ervaren. Zo bezoeken de Wijkgerichte te verhogen van 65 naar 70%. Vrijetijdsgenieters uit het Stadscentrum meer dan twee keer zo vaak cultuur als de Wijkgerichte vrijetijdsgenieters In de zomer van 2018 heeft het onderzoeksbureau Labyrinth uit de rest van Rotterdam. onder de groepen Stedelijke toekomstbouwers en ­Wijkgerichte vrijetijdsgenieters onderzoek gedaan rond Voorzichtig concluderen we op grond hiervan dat meer twee hoofdvragen: cultuur in de gebieden, aansluitend bij de vraag van de • Hoe groot is de groep die niet geïnteresseerd is in twee ondervertegenwoordigde publieksgroepen, kan ­cultuur in welke vorm dan ook? bijdragen aan een substantiële groei van het publieks­ • Voor welk cultuuraanbod loopt het deel van de groep bereik, aangezien zij 57% van het potentiële Rotterdamse warm die wel geïnteresseerd is en wat weerhoudt hen publiek vormen. op dit moment van deelname?

Deel 1. Trends en ontwikkelingen 17 Iedereen gelijkwaardig en iedereen gelijk Gelukkig kunnen we constateren dat er op het gebied van behandeld; naar een inclusieve cultuursector inclusiviteit ook al heel wat bereikt is ten opzichte van vijf à tien jaar geleden. Een toenemend aantal instellingen komt Een cultureel aanbod waarin alle Rotterdammers iets van uit de jongerencultuur en/of uit niches in het cultuuraanbod. hun gading kunnen vinden en een cultuursector die voor Zij richten zich op de ondervertegenwoordigde segmenten niemand beperkingen heeft. Dat geldt voor publieksbereik, in het publieksbereik en werken in toenemende mate samen maar het geldt ook voor kunstenaars, creatieven, mede­ met de bestaande cultuurinstellingen. Om dat verder te werkers van culturele organisaties (incl. hun besturen en bespoedigen investeert de gemeente de komende jaren raden van toezicht) en voor de partners van de cultuur­ nadrukkelijk in vernieuwing en verbinding tussen culturele sector. De superdiverse samenleving die Rotterdam is, instellingen onderling, maar vooral ook tussen de culturele moet de komende jaren ook zichtbaar zijn in de cultuur­ sector en andere maatschappelijke domeinen. Voor de sector zelf. goede groei van de stad, kwantitatief en kwalitatief, is een brede, sterke culturele sector essentieel. Veel culturele organisaties staan nog aan het begin van die ontwikkeling. Hun personeelsbestand is nog geen Onderstaande grafieken tonen de verschuivingen in afspiegeling van de Rotterdamse samenleving. En voor publieks­bereik over de verschillende cultuurplanperiodes. de cultuursector als geheel geldt dat het programma nog Bij elke cultuurplanperiode zijn er naast de gevestigde onvoldoende ruimte biedt aan nieuw talent dat nieuwe instellingen, nieuwkomers. In 2013 waren dit bijvoorbeeld cultuurvormen en -genres ontwikkelt. In de Cultuurvisie en Maas theater en dans, Rotterdam Unlimited, BIRD en de Uitgangspuntennota voor het cultuurbeleid 2021-2024 Grounds. In 2017 werden onder andere Future in Dance, heeft de gemeenteraad inclusiviteit dan ook benoemd als de Nieuwe Lichting, HipHopInJeSmoel en Studio de Bakkerij hét beleidsspeerpunt voor de cultuursector in de komende cultuurplaninstellingen. Het onderzoek van Rotterdam jaren. Culturele instellingen die in de periode 2021-2024 een Festivals lijkt de veronderstelling te ondersteunen dat meerjarig subsidie ontvangen, moeten een plan indienen nieuwkomers gemiddeld een jonger en meer divers publiek hoe zij op het gebied van publiek, programma, personeel trekken. De grafiek geeft aan dat de cultuurplaninstellingen en partners gaan vormgeven aan inclusiviteit. Zij worden in de periode 2017-2020 meer Stadse Alleseters en op dat punt gemonitord en aan het einde van de vierjarige Stedelijke Toekomstbouwers trekken dan in de periode periode wordt geëvalueerd in hoeverre de plannen zijn ervoor. waargemaakt.

SAMENSTELLING PUBLIEK INSTELLING NAAR INTREDE IN CULTUURPLAN

2013 2013-2016 2017-2020

Totaal alle periodes ( 2013-2020) tadse lleseters

litaire ltrinnaars

lassieke nstlieheers

ctiee Failies

andstedelike eaksoekers

Digitale ikers

tedelike Toekostowers

ikgerichte rietidsgenieters

18 Cultuur­verkenning Rotterdam 2019 Foto: Claire Droppert

Zij zijn echter niet de enigen. Daarnaast zien we namelijk Dat laatste punt vraagt aandacht. Creatieve ondernemers ook dat instellingen met eigen programma nieuwe doel­ vestigen zich over het algemeen graag in gebieden die aan groepen aantrekken. Voorbeelden zijn Kunsthal Rotterdam de vooravond van een transformatieproces staan. Ze zijn met All you can Art, Luxor Theater met speciale Rotterdamse daar op dat moment meestal ook meer dan welkom. De producties en Theater Zuidplein met leerplaats Lab-Z. tijdelijke huurders fungeren immers als ‘placemakers’: ze Maar ook samenwerkingen tussen instellingen zoals de verbeteren het fysieke aangezicht van een pand en gebied, concerten van Stichting PopUp en het programma Boijmans geven het een nieuwe uitstraling en brengen er positieve bij de Buren leiden bijvoorbeeld tot een breder publiek. energie in. Inmiddels zijn creatieve ondernemers zich bewust van de meerwaarde die zij via placemaking leveren en onderkennen de grote maatschappelijke vastgoed­ Investeren in vernieuwing eigenaren ook hun waardevolle rol. De inzet is om de creatieve ondernemers bij een groeiende en verdichtende Ruimte voor cultuur stad een blijvende plek te geven in deze gebieden.

De verwachte bevolkingsgroei, de toenemende diversiteit, Ruimte voor cultuur kan niet los gezien worden van ruimte de constatering dat een deel van de Rotterdammers nog voor andere maatschappelijke voorzieningen. Cultuur trekt altijd onvoldoende bereikt wordt, schept ook verplichtingen daarom steeds vaker samen op met de andere maatschap­ voor de gemeente zelf. Voorzieningen zijn een belangrijke pelijke domeinen bij de gebiedsontwikkeling in de stad: voorwaarde voor inclusief cultuurbeleid: álle Rotterdammers onderwijs, sport, welzijn en zorg. Daarbij wordt helaas ook de mogelijkheid bieden en uitdagen cultuur te ervaren, zichtbaar dat niet alleen de benodigde vierkante meters in beoefenen en beleven. De ontwikkelingen tot 2035 vragen een zich steeds meer verdichtende stad het knelpunt zijn, om een sterke culturele infrastructuur, plekken waar het maar ook de betaalbaarheid van maatschappelijke culturele aanbod kan ontstaan en gepresenteerd kan vierkante meters. De schaarse vierkante meters drijven worden: prijzen in de stad op, vierkante meters die noch door • het behouden van bestaande iconen, kunstenaars en creatieven, noch door culturele organisaties • het ontwikkelen van nieuwe iconen in het centrum van de te dragen zijn. Zonder slimme oplossingen voor culturele stad, maar vooral ook in de wijken waar de infrastructuur voorzieningen dreigen kunstenaars, creatieven en culturele én de cultuurdeelname achterblijven, organisaties verdrongen te worden naar goedkopere • de ontwikkeling van culturele hotspots, waar kunstenaars plekken in de rafelranden van de stad. En kunnen onvol­ en creatieven kunnen werken, zich presenteren én door doende nieuwe voorzieningen ontwikkeld worden voor het hun aanwezigheid kunnen zorgen voor nieuwe vormen groeiende aantal Rotterdammers. van sociale cohesie, levendigheid en aantrekkelijkheid in de gebieden in de nabijheid van Rotterdammers.

Deel 1. Trends en ontwikkelingen 19 Dat die slimme oplossingen er zijn, blijkt uit enkele recente een vruchtbare bodem voor innovatie. In dit levendige voorbeelden. In Fenix 1 zijn appartementen, commerciële gebied met een breed scala aan voorzieningen, cultuur en ruimten en culturele voorzieningen samengebracht. Het evenementen, groeien jonge bedrijven uit tot grote complex biedt ruimte aan de opleiding Circusarts van gevestigde ondernemingen, worden nieuwe technologieën Codarts, Circus Rotjeknor en Conny Janssen Danst. Op de uitgedacht, getest en toegepast en wil particulier initiatief Zwartewaalstraat en aan de Putsebocht zijn in 2019 als Atelier Van Lieshout en Droom en Daad een bijdrage voormalige schoolgebouwen overgedragen aan de SKAR, leveren aan de gebiedsontwikkeling door de toevoeging die er culturele werkruimten in realiseert met een relatie van verblijfs-, werk- en presentatieruimtes. met de omgeving. Zo moeten de panden een verbinding leggen met de bewoners van de omliggende wijken en Ook op Katendrecht zien we wat de bijdrage van cultuur aan bijdragen aan de transitieopgaven van de gemeente op de gebiedsontwikkeling kan zijn. De aanwezigheid van het gebied van klimaat en energie. In 2020 neemt Museum Theater Walhalla en een aantal andere culturele organisaties Boijmans van Beuningen zijn intrek in Hillevliet 90, het huis heeft zichtbaar bijgedragen aan de aantrekkelijkheid voor van de wijk in Hillesluis. Het wordt geen museum-depen­ bewoners en bezoekers. De toevoeging van culturele dance met tentoonstellingen, maar een plek voor de organisaties in Fenix 1 en 2 maakt die betekenis alleen bewoners van Zuid om te leren en te maken. Vanuit het maar groter. Daaruit blijkt ook dat het DNA van Rotterdam pand aan de Hillevliet, werken Stichting Humanitas en en haar inwoners niet onderschat mag worden: rauw, Museum Boijmans van Beuningen samen aan de ontwikke­ ongepolijst, ondernemend, superdivers en internationaal. ling van cultuur en onderwijs op Zuid. Het werkwoord ‘maken’ zit in ieders genen en vrijwel voort- ­durend blijkt dat mogelijkheden worden gezien en omarmd. En ook particuliere initiatieven zorgen ervoor dat op inventieve wijze culturele voorzieningen een plek krijgen. Talent krijgt daarom zoveel mogelijk de ruimte. Ruimte om De stichting Droom en Daad heeft bijvoorbeeld het te innoveren, te experimenteren en de stad te gebruiken Batavierhuis aan de Pieter de Hoochweg omgebouwd tot als laboratorium en kraamkamer. Talent ontwikkelt zich in broedplaats voor muzikanten en is de herontwikkeling repetitie- en oefenruimtes, ateliers en broedplaatsen, de gestart van Fenix 2 tot Landverhuizersmuseum met op de bibliotheek, hubs voor creatieve industrie en de buiten­ begane grond ruimte voor culturele of aan cultuur verwante ruimte. Waar panden vrijkomen, onderzoekt de SKAR in ondernemers. samenwerking met diverse andere partijen binnen en buiten de culturele sector of deze te herontwikkelen zijn. Dat cultuur bijdraagt aan de ontwikkeling en aantrekkelijk­ heid van gebieden wordt ook zichtbaar in bijvoorbeeld En daarmee is de cirkel rond: ruimte is nodig om te kunnen Merwe4Havens. De krachtige combinatie van wonen, ruimte vernieuwen en door te vernieuwen ontstaat ruimte, voor voor uiteenlopende (havengerelateerde) bedrijvigheid, van nieuw publiek, voor nieuwe vormen en genres en voor weer grote corporates tot startups, en onderzoeksinstellingen is nieuw talent.

Foto: Guido Pijper

20 Cultuur­verkenning Rotterdam 2019 De economische waarde van cultuur De aanwezigheid van culturele voorzieningen is ook van positieve invloed op de waarde van bijvoorbeeld vastgoed Ook om buiten de cultuur gelegen redenen verdient cultuur in de omgeving, lieten Gerard Marlet en Joost Poort in hun (fysieke) ruimte in de stad. Cultuur heeft niet alleen een publicatie De waarde van cultuur in cijfers in 2011 al zien. intrinsieke waarde maar ook een maatschappelijke en Investeren in kwaliteitskunst, makers, culturele innovatie en economische waarde. Cultuur voegt direct en indirect architectuur draagt ook op andere manieren aantoonbaar jaarlijks meer toe aan welzijn en welvaart dan de belasting­ bij aan de ontwikkeling van de stad. De stad wordt betaler erin stopt. Intern onderzoek toonde aan dat de aantrekkelijker voor bewoners, bezoekers en bedrijven die Rotterdamse creatieve sector een wezenlijk aandeel heeft zich hier willen vestigen. De aanwezigheid van een museum in de werkgelegenheid. In 2018 leverde de Rotterdamse of erfgoed is een positieve factor in het vestigingsklimaat. creatieve sector 8.579 bedrijven en op die manier werk en Cultuur stimuleert de economie en versterkt de internatio­ inkomen via zo’n 16.833 banen (directe werkgelegenheid) nale positionering, de profilering en de samenwerking in onze stad. Dat vertegenwoordigt 16% van de bedrijfs­ tussen culturele organisaties onderling, maar vooral ook vestigingen en 4% van de banen in de stad. Daarbovenop met andere domeinen. kan de indirecte werkgelegenheid gegeneerd door de creatieve sector worden geschat op nog eens 6.500 banen. Cultuur is een snelgroeiende bedrijfstak binnen Rotterdam. Volgens onderzoek van de Hogeschool Rotterdam groeit De totale Rotterdamse creatieve sector had volgens het de creatieve sector sinds 2014 met ruim 9% per jaar. Van onderzoek in 2018 daarnaast een geschatte directe de deelsectoren binnen creatieve sector laten de creatieve toegevoegde waarde van 823 miljoen euro, een geschatte zakelijke dienstverlening en kunsten en erfgoed de grootste indirecte toegevoegde waarde van 361 miljoen euro en een banengroei zien. Daarbinnen zorgen vooral design en geschatte productiewaarde van 1.553 miljoen euro. kunsten (scheppende kunsten en podiumkunsten) voor de sterkste banengroei. Architectuur is volgens het onderzoek In 2017 zijn er 4,4 miljoen bezoeken afgelegd aan de ruim nog steeds de markerende Rotterdamse creatieve bedrijfs­ tachtig Rotterdamse cultuurplaninstellingen. Die bezoeken tak. Deze sector groeit weliswaar minder hard dan andere zorgden voor ruim 40 miljoen euro publieksinkomsten. De deelsectoren, maar is voor de creatieve sector in Rotterdam cultuurplaninstellingen tezamen hebben in 2017 een totale wel zeer relevant. De media- en entertainmentindustrie omzet van 206 miljoen euro, de jaarlijkse bijdrage van de groeien veel minder fors. De pers is daarbinnen de belang­ gemeente is circa 40% van dit totaal. rijkste bedrijfstak, maar in het afgelopen decennium wel gekrompen. De belangrijkste groei in de media- en entertainmentindustrie zit in de filmsector. In vergelijking met het landelijke gemiddelde is de media- en entertainment­ industrie in Rotterdam ondervertegenwoordigd.

Foto: Bas Czerwinski

Deel 1. Trends en ontwikkelingen 21 Foto: Jordy Brada

Het is mede om deze ontwikkelingen dat de gemeente in Samen met verschillende partners – Cruise Port Rotterdam, 2019 een aantal beleidsnota’s het licht heeft laten zien over gemeente Rotterdam, Nederlands Fotomuseum, Port of de creatieve sector. Zo verschenen de beleidsvisie Rotterdam en Luxor Theater Rotterdam – zet Albeda deze Creatieve Industrie, de nota Architectuurbeleid Rotterdam leerwerkplaats op voor bedrijven, bewoners en bezoekers en de Film- en Mediavisie. Alle drie de nota’s monden uit in van de Wilhelminapier. Een van de speerpunten van de een concrete uitvoeringsagenda. Albeda-hub is bijvoorbeeld het aantrekkelijker maken van de pier voor bezoekers, met het oog op het groeiende toerisme in Rotterdam. Studenten van verschillende Samenwerking met anderen opleidingen krijgen daarop gerichte opdrachten. Daar­ naast zijn enkele Albeda-studenten betrokken geweest bij Samenwerking is in de lopende cultuurplanperiode een het onderzoek naar het intensiever gebruiken van het Oude van de beleidsuitgangspunten en is ook in de komende en Nieuwe Luxor Theater, zodat er efficiënt omgegaan kan jaren een speerpunt van het Rotterdamse cultuurbeleid worden met de ruimte in de stad. Op deze manier is er een (interconnectiviteit). In samenwerkingen worden creatieve mooie vorm van functiemenging ontstaan tussen onderwijs oplossingen gevonden om in te spelen op de groei van de en theater. stad en bij te dragen aan een goede groei. Deze en andere niet direct voor de hand liggende vormen Samenwerking krijgt op verschillende manier vorm. We zien van samenwerking tussen onderwijs en bedrijfsleven spelen het in de samenwerking met de zorgsector (projecten van creatief in op de groei van de stad. Boijmans Van Beuningen voor mensen met dementie, inclusief theater door Theater Babel), met het onderwijs op Ook op het gebied van social return on investment, het gebied van cultuureducatie en talentontwikkeling en met duur­zaam­heid en resilience is de afgelopen jaren samen­ de gebieden en gebiedsontwikkelaars op bijvoorbeeld het werking ontstaan tussen de cultuursector en gemeentelijke gebied van beeldende kunst in de openbare ruimte. Al beleidsdomeinen. Rotterdam wil de komende jaren deze samenwerkingen dragen bij aan het behouden of voorloper blijven op het gebied van duurzaamheid. bevorderen van de leefbaarheid van onze groeiende stad. Het Havenbedrijf, de gemeente en de Internationale Een van de trends die we zien is dat samenwerking zich Architectuur Biënnale Rotterdam hebben in het Merwe­ richt op de toeleiding van jongeren naar de arbeidsmarkt. 4Havengebied bijvoorbeeld samen de Test Site M4H Culturele organisaties staan steeds vaker open voor opgezet. In het aanpalende Bospolder-Tussendijken participatie in leerwerktrajecten. Een voorbeeld daarvan is verkent het IABR-­Atelier Rotterdam (een samenwerking de Albeda-hub, een multidisciplinaire leerwerkplaats van het van de gemeente, IABR, woningcorporaties, belangen­ Albeda College, gevestigd in het Nieuwe Luxor Theater. organisaties en bewoners) hoe de energietransitie een

22 Cultuur­verkenning Rotterdam 2019 ‘inclusief stadsproject’ kan zijn, een concreet vliegwiel voor Goede groei van de stad heeft ook te maken met de kwaliteit sociaal-­maatschappelijke verandering. En op het Schouw­ van de leefomgeving. Daarvoor heeft de gemeenteraad in burgplein zijn Theater Rotterdam, concert- en congresge­ 2019 de hiervoor genoemde nota Architectuurbeleid bouw de Doelen, de gemeente en een aantal commerciële Rotterdam vastgesteld. Zorgen dat bewoners, bezoekers en partijen enkele jaren geleden een publiek-private samen­ bedrijven Rotterdam ervaren als een aantrekkelijke stad om werking gestart om het plein klimaatbestendig, energie­ te wonen en te werken. En zorgen voor een hoogwaardige, neutraal en voor gebruikers en omwonenden gezond en duurzame en veilige leefomgeving. De stad met haar aantrekkelijk te maken. Het samenwerkingsverband is gebouwen en netwerk van plekken, als omgeving van het onderdeel van het wereldwijde 7 Squares Endeavour. leven, inspireert: dát is wat de gemeente wil bereiken met het architectuurbeleid. Op kleinere schaal neemt een toenemend aantal culturele organisaties deel aan het gemeentelijke programma Social Return On Investment. Zij zorgen direct of indirect voor extra Lokale identiteit (leer)banen of stageplaatsen voor mensen die anders moeilijk aan het werk komen. Zo krijgen mensen met een Een aangename leefomgeving wordt niet in de eerste plaats afstand tot de arbeidsmarkt meer kans op een baan. bepaald door mediagenieke iconen. Veel meer zijn aspecten zoals de openbare ruimte, het stedelijk weefsel en de Als onderdeel van hun activiteiten bieden verschillende bestaande gebouwen die de kwaliteit van de leefomgeving culturele instellingen programma’s aan voor mensen met bepalen. Lokale architectuur maar ook beeldende kunst in een beperking. de openbare ruimte en street art geven kleur en identiteit aan de dagelijkse leefomgeving. In deze directe omgeving Ook hebben vrijwel alle door de gemeente meerjarig ontstaan ook nieuwe verhalen en herinneringen, die gesubsidieerde culturele organisaties inmiddels een vaste vervolgens weer de basis vormen voor vele andere relatie met het onderwijs. Samen werken zij aan een breed cultuur­uitingen. Zij voegen een extra laag toe aan de pakket cultuureducatieve activiteiten. bestaande stad en de beleving daarvan. Die gelaagdheid en diversiteit maken Rotterdam een spannende stad en een thuis voor velen. De goede groei Om een sterk groeiende stad aantrekkelijk te houden, is het Culturele voorzieningen van belang dat de voorzieningen meegroeien. De uitdaging is om in de grotere stad een aantrekkelijke mix van voor­- Met het oog op de groei van de stad is vanuit de culturele zieningen te behouden, die gericht inspeelt op de eisen en sector in 2019 een bijdrage geleverd aan de wijkprofielen. wensen van de aanwezige en nieuwe bevolkingsgroepen Per gebied is aangegeven welke culturele voorzieningen in Rotterdam. Daarbij draait het vooral om de menselijke aanwezig zijn en welke behoeften er nog bestaan. behoefte om elkaar te ontmoeten en verbindingen aan te gaan. Dit sluit enerzijds goed aan bij de ingeslagen weg om Voor nieuw te ontwikkelen gebieden, maar ook om te kunnen van de Rotterdamse binnenstad een plek van ontmoeting beoordelen waar in de bebouwde omgeving het voor­ (City Lounge) met een uniek karakter te maken, maar vraagt zieningenniveau achterblijft, is in 2019 een start gemaakt daarnaast ook blijvende aandacht voor en investering in met de ontwikkeling van referentiewaarden die een indicatie andere gebieden waar kwetsbare doelgroepen andere geven van de behoefte aan culturele voorzieningen per eisen stellen aan hun leefomgeving. Speciale aandacht gaat hoofd van de bevolking. daarbij vanuit de cultuursector naar gebieden buiten het centrum. Het programma Stadscultuur richt zich in de eerste Wijkprofielen en referentiewaarden helpen de gemeente jaren van zijn bestaan op Zuid en Delfshaven. Daarna moet om ook op het gebied van cultuur een goede groei de het programma uitbreiden naar andere gebieden die te komende jaren mogelijk te maken. Zodat huidige en maken hebben met achterblijvende cultuurparticipatie en/of toekomstige bewoners van Rotterdam kunnen deelnemen andere achterstanden. Tegelijkertijd biedt het programma aan een kwalitatief hoogwaardig cultuuraanbod dat mogelijkheden om in deze gebieden de fysieke en aansluit bij hun wensen en behoeften. financiële ruimte te benutten voor vernieuwende concepten en het ontwikkelen van nieuw aanbod, nieuwe genres en nieuwe werkwijzen, die op hun beurt bijdragen aan een levendig en afwisselend voorzieningenaanbod.

In de stedelijke ontwikkelingsplannen is aandacht voor aantrekkelijke, diverse en kwalitatief hoogwaardige culturele voorzieningen. Voor kunstenaars en creatieven die met hun aanwezigheid bijdragen aan de levendigheid en aantrekke­ lijkheid van de stad. Maar vooral ook voor de Rotterdam­ mers die de culturele rijkdom van de stad willen ervaren of daaraan zelf willen bijdragen, of dat nou in het centrum van de stad is, in een van de bestaande gebieden of op plekken die nu nog onderwerp zijn van gebiedsontwikkeling.

Deel 1. Trends en ontwikkelingen 23 Foto: Guido Pijper

24 Cultuur­verkenning Rotterdam 2019 Deel 2. Factsheets

In dit tweede deel van de Cultuurverkenning Met de factsheets wordt beoogd een beeld per discipline te genereren. Enkele instellingen die een structurele is per discipline van de cultuursector een subsidierelatie met de gemeente hebben, zijn niet in de factsheets opgenomen, omdat zij activiteiten verrichten die factsheet opgenomen met de belangrijkste niet in algemene cijfers per discipline te vatten zijn. Het gaat om de instellingen Cultuur Concreet, Stichting Kunst­ feiten en cijfers over 2013 tot en met 2018. accommodaties Rotterdam (SKAR), Bibliotheek Rotterdam en Kenniscentrum Cultuureducatie Rotterdam (KCR). Deze Op basis van de resultaten uit de jaar­ instellingen verrichten belangrijke intermediaire functies in de stad en zorgen er mede voor dat de andere instellingen verslagen 2013-2018 van de meerjarig optimaal kunnen functioneren. Een dergelijke onder­ steunende functie heeft ook stichting Rotterdam Festivals gesubsidieerde culturele organisaties (SRF). SRF coördineert de uitvoering van het evenementen­ beleid, zoals vastgelegd in de nota ‘Dieper in de stad, verder worden deze cijfers op geaggregeerd in de wereld’. In 2019 is het evenementenbeleid van de gemeente Rotterdam aangescherpt met de Nota niveau weergegeven. Deze cijfermatige ­evenementenvergunningen 2019. Onderdeel van de taken van SRF in de periode 2013-2018 was het uitvoeren en gegevens plus een aantal bijbehorende onder­houden van de subsidierelatie met een aantal vanuit het cultuurplan gesubsidieerde festivals. Het betreft verklaringen worden per factsheet Architectuur Film Festival, Euro+ Songfestival, Gergiev Festival, Metropolis Festival, Motel Mozaïque, North Sea weergegeven. Round Town, Operadagen Rotterdam, Rotterdam Circusstad en Rotterdam Unlimited.

Deel 2. Factsheets 25 Creatieve industrie

Instellingen Architectuurinstituut Rotterdam (AIR), De Player, ­Designplatform Rotterdam, Internationale Architectuur Biënnale Rotterdam (IABR), V2_, VIVID, Watch That Sound, WORM.

2013 2014 2015 2016 2017 2018

Producties en presentaties 897 914 772 1.064 698 908

Bezoeken 184.000 178.000 105.000 171.000 101.000 110.000

Cultuurplansubsidie (x € 1.000) 1.662 1.856 1.891 1.776 1.907 1.935

Ontwikkelingen • Rotterdam kent verschillende culturele instellingen die • De samenstelling van creatieve industrie binnen het gerekend kunnen worden tot de creatieve industrie, cultuurplan is sinds de vorige periode (2013-2016) zowel op het gebied van architectuur als design en veranderd. Er zijn sinds 2017 drie nieuwe instellingen in e-cultuur. Activiteiten bestaan onder meer uit exposities, het cultuurplan opgenomen binnen het beleidsterrein. publieke events, lezingen en debat. Ook ontwerpend De Design-prijs en Het Nieuwe Instituut maken geen onderzoek en kennisontwikkeling behoren veelal tot de deel meer uit van het cultuurplan 2017-2020. kerntaak van de instellingen. Een deel van deze culturele • De samenstelling heeft effect op de aantallen bezoeken instellingen wordt gesubsidieerd via meerjarige en en bezoekersprofielen. Er is een zichtbare afname van incidentele subsidies. De sector vraagt met name aan de aantallen bezoeken, met name door het wegvallen voor kortlopende projecten of programma’s. Zeven van Het Nieuwe Instituut uit deze categorie. Hier instellingen zijn opgenomen in het cultuurplan 2017-2020 tegenover staan nieuwe bezoekers van de nieuwe en ontvangt meerjarige subsidie. Het gaat om drie cultuurplaninstellingen en een stijging in bezoeken van instellingen op het gebied van architectuur: IABR, AIR buiten Rotterdam (nationaal en internationaal). De en AFFR, twee instellingen op het gebied van vorm­ maatschappelijke betekenis van de sector creatieve geving: VIVID vormgeving en Designplatform Rotterdam industrie is echter niet uit te drukken in bezoekaantallen. en twee e-cultuurinstellingen: V2_ en Digital Playground. • Per saldo is een lichte stijging waarneembaar in het Daarnaast zijn bijvoorbeeld Boijmans, de Kunsthal en aandeel cultuurplansubsidie voor het beleidsterrein Het Nieuwe Instituut ook belangrijke presentatieplekken creatieve industrie. voor ontwerp. Het Nieuwe Instituut is meer dan een • In 2019 is de Beleidsvisie Creatieve Industrie vastgesteld. presentatieplek; het wil graag functioneren als een Speerpunten in dit beleid zijn het versterken van de academie, waar ook ruimte is voor (archief)onderzoek, creatieve infrastructuur, het ondersteunen van ontwerp­ symposia en debatten. Daarmee is het instituut een talent, het meer inzetten van ontwerpkracht/design aanjager van nieuwe kennis. thinking in Rotterdamse vraagstukken. • Instellingen op het gebied van creatieve industrie • In 2019 is ook het Architectuurbeleid vastgesteld; richten zich op: het resultaat van een samenwerking tussen Stads­ - Ruimte voor experiment (laboratoriumfunctie) ontwikkeling en Maatschappelijke ontwikkeling (Cultuur). - Ruimte voor onderzoek en debat Speerpunten in dit beleid zijn eigenheid en identiteit, - Talentontwikkeling en kennisontwikkeling publiekswerking en publieke belangstelling, opdracht­ - Interdisciplinaire en cross-sectorale samenwerking geverschap, sterke creatieve infrastructuur, talentontwik­ - Bijdragen aan een veerkrachtige en inclusieve stad keling, innovatie en experiment. (Resilience) - Bijdragen aan oplossingen voor Rotterdamse ­vraagstukken - Rotterdam op de kaart zetten als creatieve stad (vaak gespecificeerd als bijvoorbeeld Design-stad of ­architectuurstad) - Internationalisering - Verbreden en verdiepen van publieke waardering

26 Cultuur­verkenning Rotterdam 2019 Beeldende Kunst

Instellingen Museum Boijmans van Beuningen, CBK, Showroom MAMA, Nederlands Fotomuseum, Kunsthal Rotterdam, Chabot Museum, Witte de With, A Tale of a Tub, Caesar, Garage Rotterdam.

2013 2014 2015 2016 2017 2018

Producties en presentaties 289 372 486 631 639 696

Bezoeken 874.000 877.000 924.000 970.000 1.111.000 1.334.000

Cultuurplansubsidie (x € 1.000) 13.855 14.797 14.990 15.023 16.734 16.819

Ontwikkelingen • De samenstelling van instellingen Beeldende Kunst in • Aan de internationale beeldencollectie in de buiten­ het cultuurplan is veranderd sinds 2017. Er zijn drie ruimte zijn in 2018 twee nieuwe werken toegevoegd. nieuwe instellingen in het cultuurplan opgenomen: Vier werken zijn verplaatst van de Coolsingel naar Zuid. A Tale of a Tub, Caesar en Garage Rotterdam. De reguliere beeldencollectie werd uitgebreid met acht • Jaarlijks zorgen de beeldende kunstinstellingen voor werken. Vijf verweesde beelden kregen een plek in de circa 700 producties en presentaties. beeldentuin voor deze beelden op het Kleinpolderplein. • Het aantal producties/ presentaties is ten opzichte van • Het CBK verstrekte 330 opdrachten, waarvan 49 in het voorgaande jaren gestegen. kader van de regeling Onderzoek & Ontwikkeling. • Het totaal aantal bezoeken stijgt met 37% sinds 2016 • Er is in de afgelopen periode een groei waarneembaar (vorige cultuurplanperiode). Deze stijging lijkt verder van het aantal kunstenaars dat zich in Rotterdam wil door te zetten deze cultuurplanperiode 2017-2020. vestigen. Dit is te herleiden uit een toename van • De groei van bezoeken aan Rotterdamse beeldende inschrijvingen bij SKAR en het CBK (1.515 in totaal). De kunstinstellingen lijkt voornamelijk te zitten in een groei zit vooral in het aantal buitenlandse kunstenaars toename van bezoeken van buiten Rotterdam. Enkele dat zich inschrijft (70% van de laatst ingeschreven grote nationale tentoonstellingen hebben aan deze kunstenaars bij het CBK in 2018 kwam uit het buiten­ nieuwe toestroom van bezoeken bijgedragen. land). • Het aandeel cultuurplansubsidie beeldende kunst is de • Het aantal ateliers- en broedplaatsen in Rotterdam neemt afgelopen periode gestegen. toe. Sinds de vaststelling van het Atelier- en Broed­ • Deze periode staat in het teken van investeringen: plaatsenbeleid wordt gewerkt aan de verdrievoudiging - In december 2018 heeft de gemeenteraad besloten van het aantal vierkante meters in gemeentelijk bezit tot asbestsanering en grootschalige renovatie van van 5.000 naar 15.000m2. Museum Boijmans Van Beuningen. Deze renovatie zal plaatsvinden gedurende de periode van 2019-2026. Het programma loopt door en de beroemde museum­ collectie blijft zichtbaar bij de buren, in Rotterdamse schoolklassen en in 2021 in Depot Boijmans Van Beuningen. Ook reist de collectie naar musea in binnen- en buitenland. - Depot Boijmans van Beuningen is het depotgebouw van het museum. Vanaf 2017 wordt er gebouwd. In 2021 zal het depot de deuren openen voor publiek. Depot Boijmans Van Beuningen is het eerste open­ baar toegankelijke depot ter wereld dat toegang biedt tot een complete collectie.

Deel 2. Factsheets 27 Foto: Fleur Beerthuis

28 Cultuur­verkenning Rotterdam 2019 Musea en erfgoed

Instellingen MaritiemMuseum, Museum Rotterdam, RoMeO, ­Natuurhistorisch Museum, Wereldmuseum.

2013 2014 2015 2016 2017 2018

Producties en presentaties 481 404 506 543 533 668

Bezoeken 401.000 348.000 357.000 420.000 413.000 436.000

Cultuurplansubsidie (x € 1.000) 17.181 13.288 13.975 14.183 14.075 14.370

Ontwikkelingen • De sector Musea en Erfgoed lijkt stabiel in de gemeten • In 2018 zijn er nieuwe afspraken gemaakt over collectie­ indicatoren. beheer tussen gemeente en collectiebeherende • Er is een stijging in (kleinschalige) presentaties in de instellingen, in lijn met de Erfgoedwet. De afspraken zijn huidige cultuurplanperiode. uniform waar mogelijk en bieden maatwerk waar nodig. • Het aantal bezoeken is wisselend maar stijgt licht over De nieuwe set afspraken biedt een goede balans tussen de jaren. de verbetering van gemeentelijk toezicht èn de zelf­ • Het aandeel van de cultuurplansubsidie in de totale standigheid en professionaliteit van de instellingen. inkomsten blijft gemiddeld op eenzelfde niveau als de • De kwaliteit van het collectiebeheer is eind 2019 met vorige periode en ligt op 73%. goed gevolg getoetst aan de hand van de Collectie­ • Het Wereldmuseum in Rotterdam is vanaf april 2018 tot beheerovereenkomsten en 17 kwaliteitscriteria van de eind 2019 geoptimaliseerd en vernieuwd. Het museum Museumnorm. is gedurende de verbouwing gedeeltelijk opengebleven. Vanaf 2020 openen de nieuwe vaste tentoonstellingen.

• De gemeente Rotterdam is, evenals vele overheden in Nederland, eigenaar van omvangrijke en uiteenlopende collecties cultureel erfgoed. Per 1 juli 2016 is de Erfgoed­ wet in werking getreden. Deze wet bevat bepalingen over de vervreemding van cultuurbezit door overheden. In dit kader is de landelijke leidraad van de museum­ sector voor het afstoten van (gemeentelijke) museale objecten geactualiseerd (LAMO). Tevens is de VNG-Richtlijn over vervreemding van gemeentelijk cultuurbezit herzien. • In Rotterdam is begin 2014 de gemeentelijke Visie op Ontzamelen en het Protocol voor het afstoten van objecten uit museale collecties en kunst in de openbare ruimte vastgesteld. Als gevolg van de landelijke ontwikkelingen is in 2019 een geactualiseerde versie van de visie en het protocol vastgesteld. Onveranderd is het standpunt van het college van B&W dat verzamelen én ontzamelen beide onlosmakelijk onderdeel uitmaken van collectiebeleid. Het afstoten heeft tot doel de kwaliteit en samenstelling van de collectie te verbeteren en objecten een nieuwe bestemming te geven waar ze beter op hun plaats zijn. • Als kader voor het collectiebeleid per instelling geldt de Visie op de Collectie Rotterdam “Schatten van Rotterdam” (vastgesteld door de gemeenteraad 24 mei 2018). Deze visie is tot stand gekomen in samenwerking met de beheerders van de gemeentelijke collecties in Rotterdam.

Deel 2. Factsheets 29 Film en media

Instellingen IFFR, LantarenVenster.

2013 2014 2015 2016 2017 2018

Producties en presentaties 9.651 10.208 10.290 11.000 11.236 11.684

Bezoeken 491.000 525.000 546.000 549.000 578.000 569.000

Cultuurplansubsidie (x € 1.000) 2.450 2.629 2.648 2.648 2.646 2.702

Ontwikkelingen • Rotterdam kent een relatief stabiel en continu aanbod • De bezoeken voor film laten een stabiele groei zien van filmvertoners, met cultuurplaninstellingen als het sinds de vorige cultuurplanperiode. Zowel het IFFR als Internationaal Film Festival Rotterdam (IFFR), Lantaren­ Lantaren­Venster weten meer bezoekers aan zich te Venster en het Architectuur Film Festival Rotterdam binden. (AFFR2). Er is een positieve tendens waar te nemen in het • Daarnaast zien we een versteviging van de nationale vertoningsaanbod en aantal. Bestaande filmvertoners, positie van met name het festival. zoals Pathé en Cinerama, variëren met aanbiedings­ • LantarenVenster is na de verhuizing naar de Wilhelmina­ vormen om zo meer en nieuwe publieksgroepen te pier inmiddels verankerd op de Kop van Zuid en bereiken. Met de komst van KINO is er een vertonings­ fungeert mede met andere instellingen als brug tussen plek bijgekomen die avontuurlijke programmering Centrum-Noord en Zuid. toevoegt. • In 2019 is de Film- en Mediavisie Rotterdam vastgesteld. • Ook is te zien dat de sociale component van filmbezoek Het doel van de film- en mediavisie is het verder ont­wik­ de afgelopen jaren steeds belangrijker is geworden, kelen en stimuleren van film en media in Rotterdam. Het vooral filmvertoningen als evenement, in festivalformules versterkt het aanwezige film- en mediaklimaat en maakt of in de vorm van arrangementen inclusief inleiding. gebruik van de aanwezige belangstelling voor Rotterdam, Een groot aantal uiteenlopende kleinere of niet-­ het verhaal van de stad en haar bewoners. gesubsidieerde vertoners, festivals of programma’s • Onderdeel van de uitvoering is de Rotterdam Film & zorgt daarvoor. Media Office (RFMO). Dit aanspreekpunt en uitvoerings­ • Op het gebied van talentontwikkeling zijn er initiatieven orgaan voert alle taken en bevoegdheden op het gebied als 48 Hour Filmproject en Rotterdams Open Doek: van film en media uit. De RFMO werkt samen met competities voor nieuwe, voornamelijk narratieve verschillende gemeentelijke partners en is gepositioneerd producties van veelal jonge makers uit heel Nederland, binnen de afdeling Cultuur. De Film Commissioner het IFFR/IFFR Academy voor (internationale) film- en fungeert als intermediair tussen producenten en kunstopleidingen en de Kunstvakopleidingen bewegend gemeentelijke diensten voor het toenemende aantal beeld. binnen- en buitenlandse producenten, die willen filmen • De Rotterdamse film- en mediasector heeft voldoende en werken in Rotterdam. Die populariteit blijkt uit het energie, ambitie, talent en creativiteit in huis en mag zich toenemend aantal draaidagen (meer dan 600 in 2018 beroepen op een mooi en ruim aanbod, waar bezoekers en meer dan 900 in 2019). op afkomen. • Een goed film- en mediaklimaat betekent dat er gericht geïnvesteerd moet worden in het aanbieden van een podium voor jonge filmmakers, in het verbinden van de opleidingen met de sector en het binden van film- en mediaproducenten aan de stad. • Dit is een enorme uitdaging want het beschikbare budget voor film- en mediabeleid neemt af. Dat geldt niet voor het cultuurplan 2017-2020. • Film & Media zijn beperkt vertegenwoordigd in het cultuurplan (editie 2017-2020) maar hebben wel een grote bekendheid en een hoog aantal bezoeken.

2 Het AFFR behoort tot de Cultuurplaninstellingen, maar valt onder Rotterdam Festivals en is daarom niet meegenomen in de cijfers van deze factsheet.

30 Cultuur­verkenning Rotterdam 2019 Letteren en debat

Instellingen Passionate Bulkboek, Rotown Magic, Poetry International, Arminius, Verhalenhuis Belvedère.

2013 2014 2015 2016 2017 2018

Producties en presentaties 353 345 336 363 1.071 1.521

Bezoeken 27.000 52.000 34.000 32.000 57.000 60.000

Cultuurplansubsidie (x € 1.000) 666 672 680 681 750 891

Ontwikkelingen • Rotterdam is voorloper op het gebied van Spoken Word, • Deze ontwikkeling zijn echter nog niet zichtbaar in de dat is de afgelopen tijd extra zichtbaar geworden door samenstelling van het cultuurplan 2017-2020. de twee Stadsdichters die deze discipline toepassen. • Sinds 2017 is de samenstelling van instellingen in de • Poëzie in al haar verschijningsvormen leeft in Rotterdam: categorie Letteren en Debat al wel veranderd. Het - Poetry Festival had een nog niet eerder zo druk­ lezersfeest maakt geen deel meer uit van het cultuurplan. bezochte editie als de 50e in 2019, Nieuwkomers zijn Verhalenhuis Belvedère en Rotown - Stadsdichter Dean Bowen zoekt de crossovers op en Magic. stond tijdens de editie van 2020 met een van zijn • Er is een forse stijging van het aantal presentaties en de stadsgedichten (in videovorm) op het IFFR aantallen bezoeken te zien binnen Letteren. Dat is het - Stadsgedichten zijn steeds vaker zichtbaar in het gevolg van de entrée van nieuwe instellingen in het straatbeeld van Rotterdam: gevelgedichten, cultuurplan. De nieuwe bezoekers/ bezoeken komen ­bruggedichten met name uit Rotterdam. • 2019 kenmerkt zich verder door het verlies van een van • Het toetreden van nieuwe instellingen in deze categorie Rotterdams bekendste en meest geliefde dichters: zorgt ook voor een hoger aandeel cultuurplansubsidie. Jules Deelder. • Ook de betekenis van het debat groeit in Rotterdam. De stad is in ontwikkeling. Er is een enorme druk op de ruimte in de stad en een enorme betrokkenheid van Rotterdammers bij de stad. Dit nodigt uit tot samen nadenken over de toekomst van Rotterdam. • Er zijn de afgelopen jaren veel initiatieven op het gebied van Letteren en Debat bijkomen in Rotterdam en daarbuiten. Het genre is in ontwikkeling.

Foto: Iris van den Broek

Deel 2. Factsheets 31 Podiumkunsten Jeugd

Instellingen Jeugdtheater Hofplein, MaasTD.

2013 2014 2015 2016 2017 2018

Producties en presentaties 1.241 1.441 1.464 1.231 841 895

Bezoeken 145.000 153.000 155.000 137.000 134.000 144.000

Cultuurplansubsidie (x € 1.000) 3.359 3.455 3.492 3.498 3.140 3.024

Ontwikkelingen • Ten opzichte van de het vorige cultuurplan is Poppen­ • Rotterdam kent verschillende initiatieven van makers spelers weggevallen uit de instellingen op het gebied die op terugkerende basis jeugdvoorstellingen maken van podiumkunsten voor de jeugd. in samen­werking met Rotterdamse partijen, zoals de • Dat leidt tot een verminderd aantal producties en theaters uit het cultuurplan. Dat varieert van voor­ presentaties in deze deelsector. stellingen voor de allerjongsten tot (ook openbaar • Gemiddeld genomen blijft het aantal bezoeken over de uitgevoerde) voorstellingen voor middelbare scholieren gehele periode bezien stabiel. 2018 toont een herstel en uitvoeringen die voor jong en oud interessant zijn. ten opzichte van de twee jaren daarvoor. • Hierbij worden ook producties gemaakt waarbij kinderen • Opvallend binnen podiumkunsten jeugd is het juist nauw betrokken worden bij het spelen in de ­percentage bezoeken van buiten Rotterdam, wat relatief voor­stelling. Ook de participatie van kinderen uit het hoog is. Meer dan sommige andere disciplines heeft dit publiek is een aspect waar jeugdtheatermakers vaak onderdeel daarmee een regionale functie. nadrukkelijk op ingaan in hun plannen. • We zien een lichte subsidiedaling binnen de discipline • Jeugdtheatervoorstellingen komen ook onder de podiumkunsten jeugd, mede veroorzaakt door het aandacht via de festivals die zich afspelen binnen wegvallen van Poppenspelers uit het cultuurplan. Rotterdam. • Toegankelijkheid is een belangrijk aspect in het jeugdtheater. • Jeugdvoorstellingen raken in veel gevallen aan educatie, waarbij randprogramma’s in samenwerking met het onderwijs worden gemaakt.

Foto: Iris van den Broek

32 Cultuur­verkenning Rotterdam 2019 Podiumkunsten Dans

Instellingen Conny Janssen Danst, Dansateliers, Scapino Ballet, Xclusiv.

2013 2014 2015 2016 2017 2018

Producties en presentaties 275 341 368 376 461 429

Bezoeken 75.000 77.000 99.000 103.000 141.000 162.000

Cultuurplansubsidie (x € 1.000) 1.872 1.887 1.911 1.911 2.003 2.045

Ontwikkelingen • In het cultuurplan 2017-2020 is een nieuwe instelling op • Daarnaast zijn er jaarlijks terugkerende vertrouwde het gebied van dans toegetreden: Xclusiv. makers te zien die op projectmatige basis dansvoor­ • Ten opzichte van de vorige cultuurplanperiode zien we stellingen maken in specifiekere subgenres, zoals een stijgende lijn in het aantal presentaties. flamenco, inclusiedans, buikdans, experimentele dans, • De discipline dans binnen podiumkunsten vertoont al volksdansen en danstheater. jaren een stijgende lijn, maar het aantal bezoeken is • Binnen de discipline dans zijn veel samenwerkingen te sinds de vorige cultuurplanperiode nog eens significant zien op nationaal maar ook internationaal niveau. gestegen. Uitwisseling en presentatie zijn hierbij belangrijke • Dans lijkt een steeds groter publiek ter bereiken. Niet aspecten om performers te laten groeien. alleen geldt deze discipline als een trekker van cultuur­ • Kruisbestuivingen met andere disciplines zien we onder bezoeken van buiten de stad Rotterdam met grote andere bij urban dance. Een concrete plek waar dat gerenommeerde voorstellingen. Steeds meer weet men vanaf 2020 zichtbaar gaat zijn, is het House of Urban ook de Rotterdammer aan te spreken. Arts, dat gerealiseerd wordt aan de Zwartewaalstraat in • De inkomsten uit het cultuurplan betreffen langjarige Charlois. Ook dit is het volg van het atelier- en broed­ financiële afspraken tussen instelling en (lokale) plaatsenbeleid van de gemeente, waarbij SKAR en overheid waardoor grote fluctuaties zich doorgaans Future in Dance leidende initiatiefnemers zijn. nauwelijks voordoen. De lichte stijging ten opzichte van • Dansvoorstellingen zijn in brede zin ook te zien als het vorige cultuurplan komt voornamelijk door het onderdeel van de festivals die plaatsvinden in Rotterdam. opnemen van een extra dansinstelling in het cultuurplan. • Conny Janssen Danst is in 2019 verhuisd van de voormalige HBS naar Fenixloods 1; Dansateliers heeft zich gehandhaafd aan de ’s-Gravendijkwal, waar zij sinds eind 2019 meerdere makers op het gebied van podium­ kunsten als buren verwelkomt. Dit is het gevolg van het atelier- en broedplaatsenbeleid van de gemeente, als uitvloeisel waarvan onder andere SKAR en Grounds repeteer- en presentatieruimten ontwikkelen in het pand. • Onder andere onder de paraplu van Dansateliers ontwikkelen performers zich in toenemende mate tot performers die na het doorlopen van een talent­ ontwikkelingstraject op eigen benen gaan staan en hun eigen voorstellingen gaan maken. Toch zijn er zorgen over de doorstroming van jonge makers, door de spanning tussen publieksbereik, artistieke ontwikkeling en verdeling van subsidiegelden. • Binnen de discipline dans zijn verschillende makers actief die zich hebben ontwikkeld van werken op projectmatige basis naar het werken met periodeplannen waarin een samenhangende ontwikkellijn te zien is tussen de voorstellingen die zij maken. Een logische volgende stap voor sommige van deze makers is het aanvragen van een cultuurplansubsidie.

Deel 2. Factsheets 33 Foto: Iris van den Broek

34 Cultuur­verkenning Rotterdam 2019 Podiumkunsten Muziek

Instellingen Doelen Ensemble, Jazz International Rotterdam, Laurens Cantorij, PopUnie, RJSO, Rotterdam Philharmonisch Orkest, Sinfonia Rotterdam, De Nieuwe Lichting.

2013 2014 2015 2016 2017 2018

Producties en presentaties 411 436 452 555 601 602

Bezoeken 242.000 227.000 256.000 287.000 346.000 362.000

Cultuurplansubsidie (x € 1.000) 7.308 7.160 7.268 7.517 7.760 7.929

Ontwikkelingen • In het cultuurplan 2017-2020 is een nieuwe instelling • Zichtbaarheid van podia en mogelijkheden voor binnen de discipline muziek opgenomen: De Nieuwe muzikanten om op te treden komt onder andere naar Lichting. voren via de website van de Popunie, die de popsector • Mede daardoor is er een toename van het aantal in Rotterdam zo volledig mogelijk in kaart heeft gebracht. presentaties te zien in de jaren 2017 en 2018. • Op projectmatige basis zijn er talloze eenmalige en • Ook in het aantal bezoeken is een toename te zien: ten ­jaarlijks terugkerende muzikale initiatieven te zien, niet opzichte van 2016 is er een stijging van 26% in 2018. alleen in het centrum, maar ook in de verschillende • Het aantal bezoeken van buiten Rotterdam blijft voor gebieden. Dat geldt voor zowel klassieke muziek, jazz, deze discipline gemiddeld op een kwart van het totaal wereldmuziek, pop, urban, volksmuziek als theatrale aantal bezoeken. muziekvoorstellingen. • De inkomsten uit het cultuurplan Rotterdam blijven • Toegankelijkheid is een onderwerp waar een instelling – met uitzondering van de indexering – ten opzichte van als De Doelen veel energie in steekt. De plint aan het de periode 2013-2016 nagenoeg gelijk. Schouwburgplein is grondig verbouwd en er zijn een • Binnen de eigen inkomsten is er bij de muziekinstellingen restaurant en een winkel toegevoegd. Zo wil zij meer sprake van zowel een stijging van sponsorinkomsten als open zijn voor de stad. van hogere publieksinkomsten. • Op het gebied van jazz passeert in Rotterdam al het • In 2019 heeft de gemeente in samenwerking met de actuele, relevante (inter)nationale cultuuraanbod. Door popsector de Beleidsvisie Pop 2019-2030 opgesteld. de vele spelers in Rotterdam, die elkaar op een zinnige Hierin wordt de kracht van de popsector in Rotterdam manier aanvullen, floreert jazzprogrammering in de stad. benadrukt. Doelstellingen zijn: - Cultuurmakers stimuleren en in staat stellen zich te professionaliseren; - Voldoende maakfaciliteiten; - Arbeidsmarktpositie; - Voldoende doorstroming; - Een breed, artistiek hoogwaardig aanbod voor een divers publiek, met ruimte voor nieuw talent; - Plekken om te programmeren; - Versterken Rotterdams model; - Pluriform aanbod en spreiding in de stad; - Zichtbaarheid. • De kracht van de popsector in Rotterdam komt onder meer naar voren in het Rotterdamse model: een breed pallet aan podia die succesvol in gezamenlijkheid de stad programmeren. • In 2019 is op initiatief van Stichting Droom en Daad het Batavierhuis ontwikkeld en geopend. Hier kunnen muzikanten en aanverwante professionals hun vak uitoefenen via repeteer-, presenteer- en kantoorruimten.

Deel 2. Factsheets 35 Podiumkunsten Theater

Instellingen Hotel Modern, Wijktheater, Theater Rotterdam, Urland.

2013 2014 2015 2016 2017 2018

Producties en presentaties 1.318 1.229 1.159 1.266 1.642 1.412

Bezoeken 279.000 284.000 282.000 318.000 337.000 316.000

Cultuurplansubsidie (x € 1.000) 9.207 9.275 9.283 9.345 9.621 9.636

Ontwikkelingen • Theater Rotterdam is in de cultuurplanperiode 2017-2020 • Als resultaat van het atelier- en broedplaatsenbeleid van ontstaan uit de fusie van het Ro Theater, de Rotterdamse de gemeente heeft SKAR de theaterbroedplaats Spot Schouwburg en Productiehuis Rotterdam. op Zuid aan de Van Langendonckstraat in IJsselmonde • Urland is toegetreden tot het cultuurplan. gerealiseerd, die in januari 2020 geopend is. • Per saldo is er een lichte toename te zien in het aantal • In de al langer bestaande broedplaats Time Window presentaties binnen de theaterinstellingen. aan de Teylingerstraat in het Zomerhofkwartier werken • Het aantal bezoeken stabiliseert gemiddeld gezien ten zo’n veertig makers vanuit verschillende disciplines aan opzichte van de vorige cultuurplanperiode. hun eigen producties, maar juist ook met elkaar samen. • De in 2016 al te signaleren ontwikkeling dat het aandeel • In 2020 opent het nieuwe Theater Zuidplein, waarbij bezoeken van buiten Rotterdam toeneemt, zet door in uitbreiding van het publieksbereik, samenwerking met 2017 en 2018. Het aantal bezoeken binnen Rotterdam andere partners en talentontwikkeling belangrijke lijkt te stabiliseren. pijlers zijn. • Het aandeel cultuurplansubsidie blijft in de periode • Theatervoorstellingen zijn ook in de open lucht zichtbaar 2013-2018 nagenoeg gelijk. De hier opgenomen in de stad, via de festivals die er georganiseerd worden. middelen betreffen voornamelijk langjarige financiële afspraken tussen instelling en (lokale) overheid waardoor grote fluctuaties zich nauwelijks voordoen. • Binnen de discipline theater zijn talloze projecten zichtbaar in de stad, zowel van nieuwe makers als van jaarlijks terugkerende aanvragers en makers die periode­ subsidies aanvragen voor meerdere voorstellingen die vanuit hun artistieke visie met elkaar in verbinding staan. In enkele gevallen zal dit leiden tot nieuwe aanvragen voor het nieuwe cultuurplan. • Binnen de discipline theater zijn vele samenwerkings­ verbanden te zien tussen makers onderling, tussen makers en theaters en tussen disciplines. Dit levert in toenemende mate spannende voorstellingen op, op het gebied van onder andere muziektheater, spoken word, circustheater, locatietheater, amateurtheater en ­storytelling. • Talentontwikkeling is zichtbaar via samenwerking tussen grote podia en satellietpodia, het project IMPACT dat uitgevoerd wordt binnen Islemunda, werkplaatsen zoals die van Walhalla en Zuidplein, en de trajecten van Circusstad waarbij jonge performers toegeleid worden naar zelfstandige culturele ondernemende makers. Aan dat traject werken alle circuspartijen in de stad samen, van de opleiding op Codarts tot het jeugdcircus van Rotjeknor.

36 Cultuur­verkenning Rotterdam 2019 Podia

Instellingen Baroeg, Bird, Rotown, De Doelen, Laurenskerk, Luxor, Motel Mozaique, Roodkapje, Studio De Bakkerij, Walhalla, Theater Zuidplein, WMDC.

2013 2014 2015 2016 2017 2018

Producties en presentaties 2.754 3.003 2.855 3.181 2.657 2.891

Bezoeken 894.000 875.000 940.000 1.034.000 984.000 967.000

Cultuurplansubsidie (x € 1.000) 11.067 11.471 9.531 11.096 10.654 10.862

Ontwikkelingen • In het cultuurplan 2017-2020 zijn vergeleken met het • Ook kleinere podia nemen een relevante plek in, in de vorige cultuurplan het Stadspodium en LP2 niet meer stad. Voor bijvoorbeeld beginnende performers zijn deze opgenomen. podia prima speelplekken om vlieguren te maken. In • Daar staat tegenover dat er drie nieuwe instellingen enkele gevallen wordt er voor jaarprogrammeringen van opgenomen zijn in het cultuurplan: Motel Mozaique, deze podia subsidie verleend vanuit projectgelden. Dat Roodkapje en Studio De Bakkerij. is bijvoorbeeld het geval bij Jazzcafé Dizzy en bij Vessel • Per saldo zien we een lichte stijging in het aantal 11, dat een functie vervult in het gelegenheid bieden presentaties. van speelruimte aan bands en performers die nog niet • Gemiddeld genomen zien we een lichte stijging in het groot genoeg zijn om Rotown te kunnen vullen. aantal bezoeken, zeker als we de uitschieter uit het • Het publieksbereik van de verschillende podia in vorige cultuurplan, 2016, hierop relativeren. Rotterdam is de afgelopen jaren gevarieerder en groter • In de popsector werken podia nauw samen om geworden. Dat is het gevolg van gerichte keuzes, ­opkomende talenten en gevestigde acts een structurele samenwerking tussen de podia, en samenwerking met plek te geven in de stad. In de praktijk betekent dit initiatiefnemers van projectmatige activiteiten. ­enerzijds het programmeren in kleinere en grotere zalen • De Rotterdamse podia zijn ook nieuwe festivals gaan en anderzijds het voor gedeeld risico gezamenlijk aanbieden, zoals Left of the Dial door Rotown. Bestaande organiseren van concerten voor het grotere publiek. festivals zoals Baroeg Open Air en Motel Mozaique zijn • Er zijn geen grote fluctuaties in de inkomsten uit het steeds succesvol. cultuurplan Rotterdam. Kleinere wijzigingen zijn er met name als gevolg van het wegvallen van instellingen uit het cultuurplan. Daar tegenover staat het toetreden van drie nieuwe instellingen. • Het aandeel gemeentelijke subsidies in ten opzichte van het vorige cultuurplan iets gedaald, terwijl een stijging te zien is in het aandeel eigen inkomsten.

Foto: Charles Batenburg

Deel 2. Factsheets 37 Talentontwikkeling en Cultuureducatie

Instellingen HipHopHuis, Epitome, HIJS, Digital Playground, Music Matters, Prinses Christina Concours, RCTH, SKVR, TheaterNetwer­ kRotterdam, Villa Zebra, Circus Rotjeknor, Future in Dance, Punt 5, Roots & Routes.

2013 2014 2015 2016 2017 2018

Bezoeken 197.000 237.000 232.000 221.000 227.000 244.000

Cultuurplansubsidie (x € 1.000) 9.684 9.340 9.010 9.009 9.566 9.827

Ontwikkelingen • Bij het onderwerp talentontwikkeling zijn andere prestatie­ • In 2019 is Campus Coolhaven ontwikkeld, een proeftuin rasters gehanteerd dan bij het vorige cultuurplan; dat met een programma waarmee zes partners uit het zorgt voor een trendbreuk waardoor een vergelijking in gebied Coolhaven ruimte en perspectieven bieden aan aantallen producties en presentaties niet te maken is. creatief talent binnen de podiumkunsten. Ook de • Vier nieuwkomers zijn er in het cultuurplan 2017-2020 jeugd­theaters MaasTD en Hofplein nemen hierin deel. op het gebied van talentontwikkeling: Circus Rotjeknor, Coolhaven Collab is een initiatief dat hieruit voort­ Future in Dance, Punt 5 en Roots & Routes. gekomen is en waarbij de programmering van de • Op totaalniveau is er ten opzichte van het vorige toekomst een plek gegeven wordt. ­cultuurplan een lichte stijging te zien in het aantal • Juist op het gebied van talentontwikkeling zijn er continu bezoeken/deelnames, zowel in als buiten Rotterdam. nieuwe initiatieven te zien die zich melden voor project­ • Bij de inkomsten uit het cultuurplan Rotterdam is een subsidies. Dat levert mooie nieuwe uitingen op, die soms stijging zichtbaar in de jaren 2017 en 2018. Dit is voor ook aangeboden worden door vertegenwoordigende een belangrijk deel te verklaren door het toetreden van partijen die zich richten op jonge talenten en ook weer vier nieuwe instellingen. samenwerken met gevestigde partijen. Ook in festivals • Talentontwikkeling speelt een belangrijke rol in alle is deze trend zichtbaar. Het aanbod aan cultuur wordt culturele disciplines. Dat is te zien aan de instellingen die onder andere hierdoor gevarieerder en toegankelijker. actief zijn binnen dit domein; dat varieert van hiphop en klassieke muziek tot circus en beeldende kunst. • De keten van talentontwikkeling is een belangrijk onderwerp waar instellingen op dit gebied zich mee bezig houden: is er sprake van een doorlopende lijn of zijn er hiaten te signaleren? Dat laatste lijkt in ieder geval van toepassing binnen het brede terrein van muziek, waardoor instellingen op dit gebied zich momenteel nadrukkelijk bezig houden met een plan om dit te verbeteren. Deze partijen zijn verenigd in de Muziekcoalitie. • Samenwerking met het onderwijs is een onderwerp dat nadrukkelijk speelt binnen talentontwikkeling. De partijen die zich hiermee bezighouden werken dan ook veel samen met scholen en intermediairen als KCR en SKVR.

38 Cultuur­verkenning Rotterdam 2019 Foto: Annabel Oosteweeghel

Deel 2. Factsheets 39 Colofon

Onderzoek en samenstelling Afdeling Cultuur, gemeente Rotterdam Onderzoek en Business Intelligence, gemeente Rotterdam

Vormgeving Publiquest – Leene Communicatie

Opdrachtgever Gemeente Rotterdam, afdeling Cultuur

Coördinatie en communicatie Gemeente Rotterdam, Bestuurs- en Concernondersteuning | COM Team MO Gemeente Rotterdam, Maatschappelijke Ontwikkeling, Afdeling Cultuur Postbus 21093, 3001 AB Rotterdam

© Maatschappelijke Ontwikkeling, Rotterdam, april 2020

Aan de totstandkoming van deze uitgave is de uiterste zorg besteed. Voor informatie die onvolledig of onjuist is opgenomen, aanvaarden de auteurs en Maatschappelijke Ontwikkeling, gemeente Rotterdam geen aansprakelijkheid. Overname van gegevens is toegestaan met bronvermelding ‘Cultuurverkenning 2019’.