NACRT

REPUBLIKA SRPSKA

OPŠTINA MILIĆI

S T R A T E G I J A

RAZVOJA OPŠTINE MILIĆI ZA PERIOD

2017. – 2022. GODINA

Milići, decembar 2016 godina

U V O D

Strategija razvoja opštine Milići je sveobuhvatan dokument koji identifikuje, analizira i nudi rješenja za sve probleme cijele zajednice. Detaljnom analizom i procjenom stanja u privrednim subjektima, društvenim djelatnostima i drugim segmentima opštine i izradom Swot analize pristupilo se strateškom planiranju, definisanju vizije razvoja, kao i strateških i operativnih ciljeva sa konkretnim razvojnim projektima i programima.

Strategijom razvoja opštine Milići za period 2017. – 2022. godina obuhvaćene su bitne oblasti privrednog i društvenog razvoja sa posebnim osvrtom na zaštitu životne sredine.

Ovaj dokumenat nudi usklađen i ravnomjeran planski razvoj lokalne zajednice uz racionalno i ekonomično korišćenje raspoloživih resursa i kapaciteta, ali ukazuje na one oblasti koje treba dalje razvijati i unapređivati.

Lokalni razvoj je rezultat znanja i umješnosti svih subjekata koji raspoložive kapacitete i resurse racionalno koriste i tako stvaraju nove vrijednosti i dobra koja unapređuju kvalitet života kroz povećanje zaposlenosti, realnih zarada, obima i kvaliteta javnih usluga i slično. Da bi se postigao značajan razvoj lokalne zajednice neophodno je postići konsenzus na svim nivoima o zajedničkim ciljevima razvoja i uključiti cjelokupnu zajednicu da aktivno učestvuje u implementaciji dogovorene Strategije.

Od svih aktivnosti koje implementatori Strategije treba da realizuju najvažnija, a i najteža je obezbjeđenje finansijskih sredstava i privlačenje investitora. Ako se ovaj segment dobro osmisli i obradi realizacija Strategije je neupitna, a razvoj lokalne zajednice je evidentan.

Strategija razvoja opštine Milići je prvi korak ka efikasnom, uspješnom i kontinuiranom razvoju lokalne zajednice koji omogućuje svim subjektima i građanima da sami planiraju svoju budućnost i učestvuju u projektu lokalnog razvoja. Integrisani pristup razvoju lokalne zajednice podrazumjeva ujednačen i harmonizovan razvoj između definisanih strateških ciljeva

Samo ovako definisana koncepcija razvoja opštine Milići je prihvatljiva i garant je da adekvatno odgovori na veliki broj problema i izazova u opštini.

Preduslov kvalitetne i pravovremene implementacije Strategije razvoja jeste prepoznavanje njenog značaja od strane kompletne lokalne zajednice i viših nivoa vlasti, kao i uspostava Strategijom predvidjenih mehanizama za njenu implementaciju, izvještavanje, ažurirranje i sveukupnu operacionalizaciju, a što je zadatak koji opštini, ali i svim drugim akterima u lokalnoj zajednici prestoji u narednom periodu.

METODOLOGIJA KREIRANJA STRATEGIJE RAZVOJA

U izradi strateškog plana razvoja opštine Milići korištena je standardizovana Metodologija za integrisano planiranje lokalnog razvoja (MIPRO), prihvaćena i preporučena od strane entitetskih vlada te saveza opština i gradova oba entiteta. MiPro je u potpunosti usklađena sa postojećim zakonskim okvirom kojim je definisano planiranje razvoja na lokalnom nivou, gdje je opštinska administracija nosilac procesa izrade i implementacije strategije, uz maksimalno uključivanje i svih drugih aktera života u lokalnoj zajednici.

Nadalje, miPro je u potpunosti usaglašena sa vodećim principima i pristupima strateškom planiranju koje promoviše Evropska unija. Vodeći principi na kojima se zasniva Strategija razvoja opštine Milići su održivost i socijalna uključenost. Održivost kao princip integriše ekonomski i aspekt životne sredine, dok princip socijalne uključenosti podrazumijeva jednake šanse za sve i pravičnost u smislu identifikovanja potreba i interesa marginalizovanih i socijalno isključenih grupa stanovništva.

Nadalje, Strategiju razvoja karakterišu integracije ( što znači da su ekonomski, društveni i aspekt zaštite životne sredine posmatrani kao neodvojivi dijelovi jedne cjeline) i participacija ( svi zainteresovani akteri su angažovani i doprinijeli su izradi Strategije).

Opština se angažovala u procesu izrade Strategije vođena uvjerenjem da strateško planiranje predstavlja ključni instrument za proaktivno i odgovorno upravljanje lokalnim razvojem. Proces izrade Strategije razvoja opštine Milići iniciran od strane načelnika Opštine i podržan od strane Skupštine opštine.

U samom procesu stvoreni su mehanizmi za snažno građansko učešće, dominantno kroz rad Parnerske grupe konsultativnog tijela kojeg su činili predstavnici javnog, privatnog i nevladinog sektora.

Polazna tačka za izradu Strategije razvoja opštine Milići je bila analiza postojećih strateških dokumenata, nivoa njihove realizacije, te stepena razvijensoti ljudskih resursa neophodnih za izradu i implementaciju Strategije.

Ova analiza je bila nedograđena na osnovu analize relevantnih kvantitativnih i kvalitativnih podataka iz primarnih i sekundarnih izvora. Noseći i najvažniji dio Strategije predstavlja njen strateški dio, tj. Strateška platforma, a koja obuhvata socio-ekonomsku analizu, SWOT analizu, viziju razvoja i strateške ciljeve razvoja..

USKLADJENOST STRATEGIJE RAZVOJA, OPŠTINE MILIĆI SA STRATEŠKIM

DOKUMENTIMA VIŠIH NIVOA

Imajući u vidu činjenicu da lokalni nivo predstavlja najbitniji operativni nivo, postojanje sveobuhvatne koncepcije razvoja treba da podržava lokalne napore za brži i efikasniji razvoj.Integrisanjem vlastitih i mjera u cjelokupan okvir razvoja podrazumjeva efikasno korištenje sinergijskih efekata, a istovremeno izbjegavanje kolizije s mjerama od entitetskog, pa čak i šireg značaja. Na taj način se definiše koncepcija razvoja uskladjena sa planiranom politikom razvoja na višim nivoima.

S druge strane ukoliko se neplanski finansiraju pojedini programi i projekti ili razvoj odredjenih sektora, to pokazuje neplanski utrošak sredstava ili rasipanje istih. Iz tog razloga prilikom izrade Strategije razvoja opštine Milići vodilo se računa, koliko je to bilo moguće, da se usklade opštinski planovi razvoja sa razvojnim planovima i strategijama viših nivoa (RS i BiH).

STRATEŠKA PLATFORMA

OSNOVNI PODACI O OPŠTINI MILIĆI – MILIĆI DANAS

Opština Milići je locirana u istočnom dijelu Bosne i Hercegovine u entitetu Republika Srpska i zauzima centralni dio regije Birač. Nalazi se na magistralnom putu M-19 Sarajevo – Beograd, čini tranzitnu vezu između sarajevsko-romanijsko-birčanske i sembersko-majevičke regije i saobraćajnu vezu preko Zvornika i Bratunca sa Srbijom.

Kroz područje opštine prolazi i regionalni put Milići-Srebrenica preko Zelenog Jadra i sa ove saobraćajnice se ostvaruje veza sa Srbijom. Sa ove dvije komunikacije odvajaju se lokalni putevi koji povezuju sva sela i zaseoke na opštini.

Opština se prostire na površini od 285 km2 brdsko-planinskog zemljišta od 200-1500 m nadmorske visine.

- Površina 285 km2 - Stanovištvo - Popis 2013 12.272 - Popis 1991 16.030 - Gustina naseljenosti 47 st./km2 - Klima / umjereno- kontinentalna - Geografke koordinate 44o10`12`` SGŠ 19o05`24`` IGD -Vremenska zona CET(UTC+1) CEST(UTC+2) -Pozivni broj +387 56

Prirodni resursi

Opština Milići raspolaže značajnim prirodnim resursima, prije svega rudnim i šumskim bogatstvima, obradivim zemljištem, pašnjacima i livadama, vodnim i turistčkim potencijalom.

- Ležišta ruda i minerala

Pored rude boksita koja je dominantna kao resurs, opština raspolaže i drugim mineralnim sirovinama, kao što su:

Krečnjak, kvarcni pijesak, siga, sigasti pijesak, zeleni tuf i dr.

Istraživačko – eksploatacioni prostor rude boksita se proteže u dužini od oko 30 km, od granice sa opštinom Vlasenica na zapadu, pa do granice sa opštinom Srebrenica na istoku. Procjenjuju se rezerve rude boksita na oko 15.000.000 tona, a eksploatacione rezerve krečnjaka oko 3.500.000 tona.

- Šumsko zemljište

Područje opštine je pokriveno sa 17.722 ha šume od kojih su 12.053 ha u državnom vlasništu, a 5.219 ha u privatnom vlasništvu. U strukturi šuma visoke šume sa prirodnom obnovom su zastupljene sa 50%, dok su sve ostale vrste šuma zastupljene takođe sa 50%.

Ukupna drvna zaliha svih kategorija šuma iznosi 2.234.724 m3 (85% liščari i 15% četinari), a prosječan godišnji zapreminski priras svih kategorija šuma je 10 m3/ha.

Šume zauzimaju 62% ukupne površine opštine.

Privatne šume 32%

Državne šume 68%

Četinar 15%

Lišćari 85%

- Poljoprivredno zemljište

Poljoprivredno zemljište kao prirodni resurs zauzima značajno mjesto u provrednom razvoju opštine.

Prema katastarskim podacima opština Milići raspolaže sa sledećom strukturom poljoprivrednog zemljišta:

- Oranica ...... 4548 ha 43%

- Livada ...... 2951 ha 27%

- Pašnjaci ...... 1750 ha 16%

- Voćnjaci ...... 631 ha 6%

- Neplodno...... 910 ha 8%

10790 ha 100%

Voćnjaci Neplodn 6% o Pašnjaci 8% 16% Oranice 43%

Livade 27%

Iz strukture prikazanog zemljišta vidi se da opština ima značajan poljoprivredni potencijal, a i mogućnosti za intenzivniji razvoj ratarske proizvodnje, stočarstva i voćarstva.

- Vodni potencijal

Opština Milići raspolaže značajnim vodnim potencijalom, koji se još uvijek nedovoljno i neefikasno koristi.

Područje opštine presjeca pet rijeka, puno izvora, potoka i potočića koji omogućavaju kvalitetno snadbijevanja stanovništva pitkom vodom, snabdijevanje vodom za potrebe poljoprivredne proizvodnje, podizanje ribnjaka za uzgoj pastrmke, a i značajan su potencijal za izgradnju mini hidrocentrala.

Čisti prirodni izvori vode se vrlo malo koriste u fabričkoj proizvodnji pakovanje pitke vode,izuzev Fabrike „Vivija“ Raševo.

- Turistički potencijal

Pogodnosti za razvoj turizma proizilaze iz bogatog biljnog i životinjskog svijeta, hidrografskog potencijala, reljefa opštine (200-1500 m nadmorske visine) , prirodnih ljepota, vjerskih, kulturno-istorijskih i drugih vrijednosti.

Na pojedinim dijelovima opštine nalazi se veliki broj stećaka, čija starost datira iz dvanaestog vijeka, a koji svjedoče o životu na ovim prostorima iz tog vremena.

STRATEŠKO FOKUSIRANJE

U cilju identifikacije strateških fokusa, Komisija za izradu Strategije razvoja opštine Milići se opredijelila da se izdvoje oni elementi SWOT analize koji predstavljaju konkurentske prednosti s jedne strane i najkritičnije probleme, s druge strane.

S N A G E:

- Geografski položaj Opštine, blizina granice sa Srbijom i sa većim centrima - Bogatstvo prirodnim resursima i ekološki zdrava sredina - Kvalitetni ljudski resursi - Razvijena društvena infrastruktura - Povoljna lokacija buduće industrijske zone

S L A B O S T I:

- Negativan prirodni priraštaj - Nezaposlenost, naročito mlađe populacije - Nedostatak finansijskih sredstava za razvoj preduzetništva - Nepotpuna prostorno-planska dokumentacija

M O G U Ć N O S T I:

- Jačanje prekogranične saradnje - Povećanje stepana finalizacije u drvopreradi - Kvalitetniji pristup fondovima za podršku razvoja - Efikasnije korištenje obnovljivih izvora energije i energetska efikasnost

P R I J E T NJ E:

- Politička nestabilnost BiH - Nesigurnost i nezainteresovanost investitora za ulaganja - Nepovoljna sredstva banaka i MKO za razvoj privrede - Neadekvatno upravljanje čvrstim otpadom

Izdvajanjem konkurentskih prednosti i njihovim spajanjem sa mogućnostima, s jedne strane i povezivanjem slabosti i prijetnji sa druge strane, definišu se strateški fokusi na koje treba obratiti posebnu pažnju i skoncentrisati sve resurse u narednom strateškom periodu.

Komisija za izradu Strategije razvoja opštine Milići za period 2016-2021. godine se opredjelila za sledeće strateške fokuse:

1. Razvoj MSP i preduzetništva, razvoj turizma i privlačenje investicija, sa fokusom na nova zapošljavanja, stvaranje novih vrijednosti i ravnomjeran razvoj Opštine.

2. Razvoj poljoprivrede u skladu sa najnovijim standardima i sa mogućnošću proizvodnje zdrave hrane, sa fokusom na zapošljavanje i stvaranje novih vrijednosti.

3. Razvoj ljudskih resursa i društvene nadgradnje u cilju dinamičnijeg privrednog i društvenog razvoja.

4. Izgradnja infrastrukture, zdrava životna sredina, efikasnije korištenje prirodnih resursa, kvalitetnije upravljanje čvrstim otpadom, obnovljivim izvorima energije i energetska efikasnost.

1. Razvoj MSP i preduzetništva, razvoj turizma i privlačenje investicija, sa fokusom na nova zapošljavanja, stvaranje novih vrijednosti i ravnomjeran razvoj Opštine

Na području Opštine posluje jedno veliko preduzeće, Kompanija „Boksit“ a.d. Milići, koje je nosilac sveukupnog razvoja, a značajan doprinos razvoju dao je i sektor MSP. Fokus budućeg privrednog razvoja je jačanje i razvoj MSP i preduzetništva u obimu koji će obezbjediti nova radna mjesta i dati doprinos u stvaranju novih dobara i vrijednosti.

Turistički potencijal kojim raspolaže Opština, treba što kvalitetnije promovisati i koristiti, izgraditi potrebnu turističku infrastrukturu, što je Strategijom razvoja turizma opštine Milići i predviđeno.

2. Razvoj poljoprivrede u skladu sa najnovijim standardima i sa mogućnošću proizvodnje zdrave hrane, sa fokusom na zapošljavanje i stvaranje novih vrijednosti

Poljoprivreda je jedan od značajnih resursa opštine Milićii i mogla bi u narednom periodu biti važan faktor privrednog razvoja Opštine, a i područje u kome je najlakše i najbrže samozapošljavanje.

Opština je prilično ekološki čista sredina, što joj daje mogućnosti za proizvodnju zdrave hrane.

Fokus strateškog razvoja poljoprivrede opštine Milići je uvođenje novih standarda u poljoprivrednu proizvodnju, jačanje i razvoj poljoprivrednih gazdinstava i proizvodnja zdrave hrane, uz što bolje korištenje sredstava raznih fondova i podsticajnih sredstava sa nivoa RS i lokalne zajednice.

3. Razvoj ljudskih resursa i društvene nadgradnje u cilju dinamičnijeg privrednog i društvenog razvoja

Korištenje prirodnih resursa kao značajnog faktora privrednog razvoja, nemoguće je zamisliti bez savremenog sistema uzpravljanja ljudskim resursima, koje se ogleda u kontinuiranom sitanju konkurentskih znanja i vještina, kao i u sticanju tržišno potrebnih kvalifikacija.

Savremenu ekonomiju koja se sve više zasniva na unapređenju znanja i uvođenju novih tehnologija, nemoguće je zamisliti bez odgovarajućeg društvenog ambijenta i napretka u sferi društvene nadgradnje (obrazovanja, zdravstva, kulture i sporta), koja postaje sve važniji i generator razvoja i stvaranja novih vrijednsoti.

4. Izgradnja infrastrukture, zdrava životna sredina, efikasnije korištenje prirodnih resursa, kvalitetnije upravljanje čvrstim otpadom, obnovljivim izvorima energije i energetska efikasnost

Dobra lokalna infrastruktura i zdrava životna sredina direktno utiču na kvalitet života stanovništva jedne organizacione cjeline.

U savremenim uslovima življenja, zaštita životne sredine, korištenje otpada u proizvodne i enegetske svrhe, efikasnije korištenje obnovljivih izvora energije i energetska efikasnost predstavljaju ključne strateške fokuse i viziju budućeg razvoja svake zajednice.

Otvorene su i mogućnosti da se zaštita životne sredine i razvoj ruralnog dijela Opštine unapredi kroz projekte prekogranične saradnje regiona Drina – Tara.

VIZIJA – OPŠTINA MILIĆI 2021. GODINE

Ekonomski razvijena, privlačna i atraktivna sredina za domaće i strane investitore, sredina sa razvijenim ljudskim resursima, efikasnom administracijom, sa značajno unapređenim zdravstvom i socijalnom zaštitom, obrazovanjem, kulturno-sportskim aktivnostima, izgrađenom infrastrukturom, izrađenom prostorno-planskom dokumentacijom, ekološki čista i zaštićena u skladu sa evropskim standardima, atraktivna turistička destinacija.

M I S I J A

Opštinska uprava u partnerstvu sa građanima mora biti odgovorna i efikasna u korišćenju svih raspoloživih resursa, u stvaranju atmosfere da Opština postane preduzetnička zajednica sa akcentom na zapošljavanje lokalnog stanovništva i stvaranje povoljnog amibjenta za ulaganje u razvojne programe.

Ona mora biti servis građana, privrede i drugih korisnika usluga u cilju obezbjeđenja uslova za održiv razvoj, zdravu životnu sredinu i bolji život građana Opštine.

Na osnovu socio-ekonomske analize i SWOT analize definisani su strateški ciljevi opštine Milići koji predstavljaju prvu transformaciju vizije razvoja.

STRATEŠKI CILJEVI

1. Izgrađena jaka i konkurentna privreda koja optimalno koristi prirodne, društvene, infrastrukturne i ljudske resurse.

2. Razvijena poljoprivredna proizvodnja zasnovana na najnovijim standardima i mogućnostima proizvodnje zdravstveno bezbjedne hrane.

3. Uređena i privlačna lokalna zajednica sa kvalitetnom društvenom infrastrukturom, kvalitetnim javnim uslugama, unapređenom socijalno-zdravstvenom zaštitom, razvijenim obrazovnim sistemom i jednakim mogućnostima za sve.

4. Uspostavljen integrisani pristup zaštiti životne sredine u skladu sa efektivnim korištenjem prirodnih resursa, energetske efikasnosti i obnovljivih izvora energije i strateški pristup izgradnji infrastrukture

Strateški ciljevi imaju uporište u definisanim strateškim fokusima, kao finalnom rezultatu sprovedene socio-ekonomske i SWOT analize.

Ovako definisani strateški ciljevi ocrtavaju glavne pravce razvoja i transformacije opštine Milići u plniranom strateškom periodu, a ujedno predstavljaju dobru startnu poziciju za sve investitore koji su zaintersovani da ulažu u Miliće.

Svi ovi Strateški ciljevi detaljno će biti obrađeni kroz operativne ciljeve, programe, projekte i mjere obuhvaćene sektorskim planiranjem.

1. Izgrađena jaka i konkurentna privreda koja optimalno koristi prirodne, društvene, infrastrukturne i ljudse resurse

Privreda opštine Milići je po svojoj strukturi, stepenu razvijenosti i po korištenju svih raspoloživih resursa prepoznatljiva u okruženju, pa i šire i kao takva značajno učestvuje u ukupnim privrednim kretanjima regiona, kao i RS.

Sadašnji stepen razvijenosti privrede opštine Milići, njena struktura i raspoloživi resursi, dobra su osnova za njen dalji razvoj, za postizanje liderskih pozicija i konkurentskih prednosti u regionu pa i šire.

U tom smislu u privredu Opštine ubrzano treba uvoditi nove tehnologije i znanja iz svih oblasti, a posebno iz oblasti infromaciono-komunikacionih tehnologija i telekomunikacija koje u razvijenom privrednom svijetu omogućavaju vođenje velikog spektra poslova putem interneta.

2. Razvijena poljoprivredna proizvodnja zasnovana na najnovijim standardima i mogućnostima proizvodnje zdravstveno bezbjedne hrane

Poljoprivreda je jedan od veoma značajnih resursa opštine Milići i mogla bi u narednom periodu biti važan faktor privrednog razvoja, a i područje u kome se najbrže i najlakše dolazi do zapošljavanja.

Ovim Strateškim ciljem razvoj poljoprivredne proizvodnje opredjeljuje se i fokusira kroz nekoliko segmenata:

-Uvođenje najnovijih standarda u poljoprivrednu proizvodnju, sa akcentom na proizvodnju zdrave hrane;

- Razvoj povrtlarstva u zatvorenom prostoru (plastenička proizvodnja);

- Povećanje kvaliteta i kvantiteta proizvoda u stočarstvu (proizvodnja mlijeka) i voćarstvu (proizvodnja maline) kroz uvođenje savremenih agotehničkih mjera i mehanizacije.

- Organizovan nastup poljoprivrednih proizvođača na tržištu, sa ciljem povećanja konkurentnosti (zadrugarstvo, udruženja poljoprivrednih proizvođača);

3. Uređena i privlačna lokalna zajednica sa kvalitetnom društvenom infrastrukturom, kvalitetnim javnim uslugama, unapređenom socijalno-zdravstvenom zaštitom, razvijenim obrazovnim sistemom i jednakim mogućnostima za sve

Dinamičniji razvoj lokalne zajednice nije moguć bez odgovarajućeg napretka u sveri javne infrastrukture, obrazovanja, zdravstva, kulture i sporta.

Izgrađena dobra komunalne i društvena infrastruktura čine osnovne pretpostavke za razvoj lokalne zajednice, za podizanje kvlaiteta života u njoj i jačanje konkurentnosti na određenom području.

Da bi se ostvarila komponenta društvenog razvoja neophodno je voditi računa o razvoju sistema društvenih vrijednosti, o kvalitetnom obrazovanju, socijalnoj, zdravstvenoj zaštiti, te jednakim pravima za sve, sa posebnim osvrtom na žene i mlade.

Ostvarenjem ovog strateškog cilja opština Milići će postati privlačna sredina za život, sredina sa konkurentinim ljudskim resursima kao i najvažnijom komponentom razvoja društva zasnovanog na znanju i vještinama.

4. Uspostavljen integrisani pristup zaštiti životne sredine u skladu sa efektivnim korištenjem prirodnih resursa, energetske efikasnosti i obnovljivih izvora energije i strateški pristup izgradnji infrastrukture

Ovaj strateški cilj postavlja visoke standarde u oblasti zaštite životne sredine, korištenju prirodnih resursa i obnovljivih izvora energije, u oblasti energetske efikasnosti i izgradnji nedostajuće infrastrukture, što sve skupa predstavlja osnovu za brži i efikasniji razvoj lokalne zajednice.

Zaštita životne sredine, izvorišta pitke vode i adekvatno upravljanje čvrstim otpadom su neizbježni preduslovi za proizvodnju zdrave hrane i razvoj turizma, za šta na području opštine Milići postoje realni uslovi.

Izgradnjom nedostajuće infrastrukture iz oblasti vodosnabdijevanja, modernizacijom putne mreže, izgradnjom kanalizacije i postrojenja za prečišćavanje otpadnih i fekalnih voda, zaokružio bi se infrastrukturni ciklus i stvorili uslovi za realizaciju ostalih strateških ciljeva, tj. za brži i efikasniji razvoj privrede i društvene nadgradnje.

Prostorno-planska dokumentacija nije u potpunosti urađena i u narednom strateškom periodu kod izrade iste, mora se voditi računa o pozicioniranju faktičkog stanja gradnje, definisanju novih lokacija za gradnju sa posebnim akcentom na izgradnju industrijske zone.

SWOT ANALIZA OPŠTINE MILIĆI

SWOT analiza čini vezu između sadašnjeg stanja, koje je utvrđeno prethodnom analizom i budućeg koje je definisano Strateškim planom razvoja.

SWOT analiza omogućava prepoznavanje pozitivnih i negativnih faktora koji utiču na ostvarivanje strateških opredjelenja. Ona takođe pruže mogućnosti da se na te faktore blagovremeno utiče, odnosno da im se prilagode načini dostizanja strateških ciljeva.

SWOT analiza predstavlja metodu koja daje mogućnosti da se uspostavi ravnoteža između internih slabosti i eksternih mogućnsoti. Ona je skup analitičkih metoda na osnovu kojih se upoređuju sopstvene snage i slabosti sa mogućnostima i prijetnjama u okruženju.

Snage i slabosti predstavljaju interne (unutrašnje) faktore, odnosno internu analizu koja treba da ukaže na to šta su prednosti, a šta nedostaci Opštine, dok mogućnosti i prijetnje predstavljaju eksterne (spoljne) faktore, odnosno eksternu analizu koja treba da identifikuje potencijalne prijetnje razvoju, kao i da ukaže na to šta su šanse, odnosno mogućnosti Opštine.

Snage i mogućnsoti predstavljaju pozitivne, dok slabosti i prijetnje predstavljaju negativne faktore ekonomskog razvoja.

Koristeći SWOT analizu u strateškom planiranju, odnosno identifikujući interne i eksterne faktore koji utiču na razvoj Opštine nastojaćemo što bolje da:

- iskoristimo naše snage - realizujemo mogućnosti - smanjimo uticaj prijetnji - eliminišemo slabosti

SWOT analiza kroz tri sektora: lokalnog razvoja, društvenog razvoja i zaštite životne sredine, obezbjeđuje informacije korisne za usklađivanje opštinskih kapaciteta i sposobnosti sa okruženjem u kojem se Opština nalazi.

Ekonomski razvoj

- SWOT ANALIZA LOKALNOG EKONOMSKOG RAZVOJA OPŠTINE MILIĆI, pokazuje da su fokusi prethodnog strateškog perioda, glavna snaga, ali i prilika Opštine u narednom periodu. U isto vrijeme neki od fokusa iz prethodnog strateškog perioda predstavljaju slabosti u ovom, kao što je slučaj sa pokrivenošću prostora uslugama banaka i MKO.

S N A G E S L A B O S T I

-Povoljan geostrateški položaj opštine - Nedostatak sopstvenih sredstava za razvoj - Bogatstvo prirodnim resursima preduzetništva - Povezanost sa magistralnim i regionalnim - Nedovoljna uvezanost MSP putevima - Dominacija mikro preduzeća u MSP - Blizina većih centara - Relativno nizak stepen finalizacije u drvopreradi - Relativno dobra infrastruktura - Relativno nizak nivo standardizacije kvaliteta - Povoljna lokacija buduće industrijske zone proizvodnje - Povoljni klimatski uslovi za razvoj poljoprivrede - Usitnjeni posjedi u poljoprivredi - Ekološki prilično zdrava sredina - Niska ulaganja u poljoprivredi - Povoljni uslovi za razvoj turizma - Nije zastupljena organska proizvodnja - Bogata lovišta - Nedovoljno korištenje hidropotencijala - Kvalifikovana radna snaga - Nedovoljno izgrađena turistička infrastruktura - Kvalifikaciona struktura nezaposlenih ne odgovara potrebama privrede

M O G U Ć N O S T I P R I J E T NJ E

- Jačanje prekogranične saradnje Politička i ekonomska nestabilnost regiona - Partnerstvo javnog i privatnog sektora u izgradnji - infrastrukture - Smanjeno interesovanje stranih investitora za - Kreiranje poslovnog ambijenta za domaće i strane ulaganja investitore – Ind. zona - Nepovoljno poslovno okruženje - Povećanje stepena finalizacije u drvopreradi - Siva ekonomija - Formiranje klastera - Nepovoljna sredstva banaka i MKO za razvoj - Korištenje obnovljivih izvora energije privrede - Razvoj poljoprivrede i zapošljavanje kroz - Zapostavljenost sela kao razvojnog prostora porodične biznise - Nedovoljan podsticaj razvoju poljoprivrede i - Korištenje podsticajnih sredstava za razvoj turizma poljoprivrede sa državnog i lokalnog nivoa, kao i - Deficit pojedinih zanimanja iz fondova EU - Neadekvatan rad kontrolnih organa - Razvoj turizma i izgradnja novih turističkih - Minirana područja sadržaja - Obrazovanje kadrova prema potrebama tržišta – privrede - Mogućnost prekvalifikacije radne snage

- SEKTORSKI RAZVOJNI PLANOVI

PLAN LOKALNOG EKONOMSKOG RAZVOJA

- F o k u s i r a nj e

Ekonomski razvoj opštine Milići do 2021. godine, bezira se na rezultatima socio-ekonomske analize prethodnog perioda, swot analize, definisane vizije razvoja i strateških ciljeva. Unutar utvrđene vizije i strateških ciljeva evidentno je da se ekonomski razvoj opštine bazira na konkurentnoj privredi, koja optimalno koristi sve pogodnosti iz swot analize, te na modernoj poljoprivrednoj proizvodnji zasnovanoj na najnovijim standardima i proizvodnji zdrave hrane.

Komisija za izradu Strategije razvoja opštine Milići za period 2016-2021. godina identifikovala je sledeće fokuse lokalnog ekonomskog razvoja:

- Podrška razvoju MSP i preduzetništva; - Finansijska podrška inovativnom potencijalu; - Podrška poljoprivrednoj proizvodnji, posebno proizvodnji zdrave hrane; - Razvoj turizma i promocija turističke ponude; - Izgradnja preduzetničke infrastrukture i podrške izgradnji industrijske zone; - Preduzetničko osposobljavanje kadrova, posebno mladih.

Svi ovi fokusi proizilaze iz Strateških ciljeva 1. i 2. i primarno opredjeljuju lokalni ekonomski razvoj.

CILJEVI LOKALNOG EKONOMSKOG RAZVOJA

Definisanjem Strateških ciljeva i identifikovanjem fokusa lokalnog ekonomskog razvoja, nameću se ciljevi lokalnog ekonomskog razvoja.

Ciljevi lokalnog ekonomskog razvoja Veza sa Veza sa razvojnim ciljevima strateškim drugih sektora ciljevima

Sektorski cilj: 1. Do kraja 2021. godine Strateški cilj povećan broj MSP sa povećanjem broja 1. i 2. zaposlenih.

Privredni razvoj opštine Milići najvećim dijelom zasniva se na konceptu razvoja kompanije „Boksit“ a.d. koja spada u red valikih preduzeća i jednim dijelom na konceptu razvoja MSP.

Do kraja 2021. godine obezbijediti podršku postojećim MSP, a akcenat dati na povećanje broja MSP za najmanje ...... sa porastom broja zaposlenih za ...... Podršku dati uvođenju novih inovacionih i informaciono-komunikacionih tehnologija u razvoj MSP, ka o uvođenje novih standarda kvaliteta. Dati podršku izgradnji minielektrana.

Sektorski cilj 2. Do kraja 2021. godine Strateški cilj 2. unapređena poljoprivredna proizvodnja i i povećani prihodi od poljoprivrednih proizvoda za .....%.

Do 2021. godine razvoj poljoprivrede u opštini Milići treba usmjeriti ka stvaranju ekonomski isplative i ekološki prihvatljive poljoprivredne proizvdnje koja bi bila osnova ruralnog razvoja.

Prednost u razvoju dati komercijalnim podrodičnim gazdinstvima, različitim oblicima udruživanja po principima tržišne privrede. Realizacijom ovog cilja unaprediće se poljoprivredna proizvodnja, povećati prihodi i broj zaposlenih.

Sektorski cilj 3. Do kraja 2021. godine Strateški ciljevi unapređena turistička ponuda i kvalitet 1., 2. i 3. turističkih usluga. Opština Milići raspolaže sa značajnim turističkim potencijalom (prirodne ljepote, Strateški cilj 1. kulturno-istorijski, vjerski, sportski i drugi objekti, bogatstvo biljnog i životinjskog svijeta itd), koji uz vrijednosti ugostiteljsko- turističkih kapaciteta kompanije „Boksit“ a.d. Milići predstavlja dobru osnovu za razvoj svih oblika turizma i preduzetništva u turizmu.

Do 2021. godine do kada važi i Strategija razvoja turizma opštine, izgraditi neophodnu turističku infrastrukturu, povećati smještajne kapacitete, prihode od turizma i povećati broj zaposlenih.

Kadrovski ojačati ovaj sektor i uz permanentnu edukaciju postojećih i novih kadrova dostići nivo turističkih usluga koje diktira tržište.

Sektorski cilj 4. Do kraja 2021. godine Strateški cilj 1. izrađena projektno-tehnička dokumentacija za izgradnju preduzetničke infrastrukture i podrška izgradnji industrijske zone.

Izradom projektno-tehničke dokumentacije za izgradnju preduzetničke infrastrukture na području opštine Milići iz oblasti vodosnabdijevanja, elektrifikacije, održavanja i modernizacije lokalnih puteva, te izradom nedostajuće prostorno-planske dokumentacije, stvoriće se optimalni uslovi za brži ekonomski razvoj lokalne zajednice, bolji uslovi življenja i veći broj zaposlenih. Ulazne parametre za izradu ove dokumentacije treba da da studija izvodljivosti o izgradnji industrijske zone.

Sektorski cilj 5. Do kraja 2021. godine Strateški cilj 1. ojačani ljudski resursi i osposobljeni privredni kadrovi.

Ekonomski razvoj lokalne zajednice bazirati na konkurentnoj privredi, koja optimalno koristi prirodne resurse, privredne kapacitete i ljudske resurse.

Značajnu pažnju u ekonomskom razvoju opštine treba posvetiti obrazovanju kadrova shodno potrebama tržišta rada, a posebno zaposlenim i menadžmentu u privrednim subjektima. Kroz određenne vidove edukacija i prekvalifikacijama, omogućiti im sticanje potrebnih znanja i vještina iz oblasti preduzetništva, a sve u cilju stvaranja konkurentnih i preduzetničkih sposobnosti kadrova za sve izazove na domaćem i stranom tržištu.

Ciljevi lokalnog ekonomskog razvoja (sektorski ciljevi) sadržajno predstavljaju dalju razradu vizije razvoja opštine, kao i strateških ciljeva sa prepoznatljivim ekonomskim težištem (strateški ciljevi 1. i 2.), a istovremeno su usklađeni sa ciljevima društvenog razvoja i zaštite životne sredine. Usklađenost navedenih ciljeva treba biti ostvarena i sa ciljevima ekonomskog razvoja definisanim na nivou RS i BiH.

- USKLAĐENOST SA STRATEŠKIM DOKUMENTIMA VIŠIH NIVOA

Sektorski cilj br. 1. lokalnog ekonomskog razvoja koji se odnosi na MSP i na direktnu vezu sa strateškim ciljem 1. – jačanje konkurentnosti MSP iz Nacrta Strategije razvoja MSP RS za period 2016-2020. godina, sa strateškim ciljem 2. Podrška stvaranju povoljnog poslovnog okruženja za MSP i sa strateškim ciljem 3. Stimulisanje razvoja i promocije preduzetništva i preduzetničkih vještina.

Ovaj sektorski cilj je u vezi sa Nacrtom Strategije i politike razvoja industrije RS 2016-2020. godine, Strateškim ciljem – Poboljšanje poslovnog okruženja i konkurentnosti i Strateškim ciljem – Povećanje zaposlenosti.

Sektorski cilj br. 2. lokalnog ekonomskog razvoja koji se odnosi na unapređenje poljoprivredne proizvodnje, u direktnoj je vezi sa Strategijom razvoja poljoprivrede i ruralnih područja RS za period 2016- 2020. godina i sa Strateškim ciljem 1. Povećanje obima produktivnosti poljoprivredne proizvodnje i obezbjeđenje stabilnosti dohotka poljoprivrednih proizvođača, Strateškim ciljem 3. Povećanje stepena tržišnosti i finalizacije poljoprivredne proizvodnje i Strateškim ciljem 5. Uravnotežen integralni ruralni razvoj.

Sektorski cilj br. 3. lokalnog ekonomskog razvoja koji se odnosi na unapređenje turističke ponude i kvalitet turističkih usluga, u direktnoj je vezi sa Strategijom razvoja turizma na području opštine Milići za period 2012-2021. godine i njenom realizacijom, kao i sa Strategijom razvoja turizma RS 2010-2020. godine, Strateškim ciljem 1. Poboljšanje kvaliteta turističkih usluga, Strateškim ciljem 2. Poboljšanje uslov arazvoja turizma, Strateškim ciljem 3. Povećanje obima turističkog prometa i Strateškim ciljem 4. Unapređenje turističkog proizvoda baziranog na održivom razvoju.

Sektorski cilj 4. lokalnog ekonomskog razvoja koji se odnosi na izradu programa preduzetničke infrastrukture i podršku izgradnji industrijske zone, u direktnoj je vezi sa Nacrtom Strategije i politike razvoja industrije RS za period 2016-2020. godine i Strateškim ciljevima koji promovišu izgradnju preduzetničke infrastrukture, razvoj konkurentnosti privrede, kao i povećanje zaposlenosti.

Ovaj sektorski cilj u neposrednoj vehi je sa Strateškim ciljem 2. Podrška stvaranju povoljnog poslovnog okruženja MSP iz nacrta Strategije razvoja MSP RS za period 2016-2020. godine kao i sa Programom razvoja poslovnih zona u RS.

Sektorski cilj 5. lokalnog ekonomskog razvoja koji se odnosi na jačanje ljudskih resursa i osposobljavanje kadrova u tijesnoj je vezi sa Strategijom razvoja obrazovanja u RS za period 2016-2021. godina i Strateškim ciljem 5. – Povezivanje stručnog obazovanja i tržišta rada sa Strategijom zapošljavanja u RS 2016- 2021. godina i operativnim ciljem 1. – Veza povezanost sistema obrazovanja sa tržištem rada, te sa Zakonom o obrazovanju u RS i članom 6. stav 3. Stvaranje uslova koji će omogućiti dalje obrazovanje i obuku, mogućnost dokvalifikacije, prekvalifikacije i kontinuiranog stručnog usavršavanja tokom cijelog radnog vijeka.

- PROGRAMI, PROJEKTI I MJERE

Za realizaciju plana lokalnog ekonomskog razvoja opštine Milići definisani su projekti koji su grupisani u 5 programa i to:

1. Program razvoja privrede; 2. Program razvoja poljoprivrede; 3. Program razvoja turizma....; 4. Program izrade dokumentacije za izgradnju preduzetničke infrastrukture; 5. Program edukacije kadrova.

P R O G R A M P R O J E K A T/ M J E R E

1. Program razvoja privrede 1.1. Formiranje baze podataka o privrednim subjektima opštine;

1.2. Podrška pokretanju početnog biznisa (Start – UP);

1.3. Podrška razvoju novih MSPiP;

1.4. Jačanje klastera u drvopreradi;

1.5. Podrška uvođenju novih tehnolobija i novih standarda kvaliteta u MSPiP;

1.6. Jačanje prekogranične saradnje i povezivanje MSPiP;

1.7. Mjere podsticaja za razvoj postojećih MSPiP;

1.8. Podrška razvoju MSP iz oblasti energetike (minihidroelektrane);

1.9. Izrada programa za učešće privrednika na sajmovima;

2. Program razvoja poljoprivrede 2.1. Formiranje baze podataka o poljoprivrednim gazdinstvima i vrsti proizvodnje;

2.2. Izrada programa za subvencije u poljoprivrednoj proizvodnji (stočarstvo, voćarstvo, ratarstvo, proizvodnja povrća u zatvorenom prostoru);

2.3. Izrada studije o mogućnostima proizvodnje zdrave hrane;

2.4. Podrška uvođenju sistema navodnjavanja;

2.5. Podrška investitorima za izgradnju hladnjača za voće;

2.6. Podrška poljoprivrednim proizvođačima za izgradnju malih pogona za preradu voća i povrća (kućna radinost);

2.7. Otvaranje zelene i stočne pijace;

2.8. Podrška uvođenju standarda kvaliteta u poljoprivrednu proizvodnju i certifikacija proizvoda.

3. Program razvoja turizma

3.1. Program realizacije ciljeva iz Strategije razvoja turizma opštine do 2021. godine;

3.2. Podrška razvoju preduzetništva u oblasti turizma. 4. Program izrade dokumentacije za izgradnju preduzetničke infrastrukture 4.1. Izrada Studije izvodljivosti o izgradnji inudstrijske zone;

4.2. Izrada programa za izgradnju saobraćajne infrastrukture u industrijskoj zoni;

4.3. Izrada programa za izgradnju infrastrukture za vodosnabdijevanje i odvodnju otpadnih voda unutar industrijske zone;

4.4. Izrada programa za izgradnju elektroenergetske infrastrukture unutar industrijske zone;

4.5. Izrada nedostajuće prostorno-planske 5. Program edukacije kadrova dokumentacije.

5.1. Izrad aprograma edukacije kadrova u sektoru MSPiP;

5.2. Izrada programa edukacija kadrova u oblasti poljoprivrede i turizma;

5.3. Izrada programa prekvalifikacije i dokvalifikacije kadrova za potrebe preduzetništva.

Plan ekonomskog razvoja 2016-2021 Projekat/mjera Program Veza sa Orijentacioni period realizacije Nosilac Ciljne grupe strateškim i 2017 2018 2019 2020 2021 aktivnosti (Korisnici) operativnim ciljem Formiranje baze podataka o P1. SC1; OC1. x Odsjek za Privrednici privrednim subjektima opštine; privredu i društvene djelatnosti Podrška razvoju novih MSPiP P1. SC1; OC1. x x x x x Odsjek za Privrednici privredu i društvene djelatnosti Podrška pokretanju početnog biznisa P1. SC1; OC1. x x x x x Odsjek za Privrednici/n (Start – UP); privredu i ezaposleni društvene djelatnosti Jačanje klastera u drvopreradi P1. SC1; OC1. x x x x x Odsjek za Privrednici u privredu i sektoru drvo društvene preradi djelatnosti Podrška uvođenju novih tehnolobija i P1. SC1; OC1. x x x x Odsjek za Privrednici/p novih standarda kvaliteta u MSPiP privredu i oljoprivredni društvene ci djelatnosti Jačanje prekogranične saradnje i P1. SC1; OC4. x x x Odsjek za Privrednici povezivanje MSPiP privredu i društvene djelatnosti Mjere podsticaja za razvoj postojećih P1. SC1; OC1. x x x x Odsjek za Privrednici MSPiP privredu i društvene djelatnosti Podrška razvoju MSP iz oblasti P1. SC1; OC1. x x Odsjek za Privrednici/in energetike (minihidroelektrane); privredu i vestitori društvene djelatnosti Izrada programa za učešće P1. SC1; OC1. x x x Odsjek za Privrednici privrednika na sajmovima; privredu i društvene djelatnosti Formiranje baze podataka o P2. SC2; OC2. x Odsjek za Poljoprivredn poljoprivrednim gazdinstvima i vrsti privredu i i proizvođači proizvodnje; društvene djelatnosti Izrada programa za subvencije u P2. SC2; OC2. x x x x x Odsjek za Poljoprivredn poljoprivrednoj proizvodnji (stočarstvo, privredu i i proizvođači voćarstvo, ratarstvo, proizvodnja društvene povrća u zatvorenom prostoru); djelatnosti Izrada studije o mogućnostima P2. SC2; OC2. x Odsjek za Poljoprivredn proizvodnje zdrave hrane; privredu i i proizvođači društvene djelatnosti Podrška uvođenju sistema P2. SC2; OC2. Odsjek za Poljoprivredn navodnjavanja privredu i i proizvođači društvene djelatnosti Podrška investitorima za izgradnju P2. SC2; OC2. x x Odsjek za Poljoprivredn hladnjača za voće; privredu i i društvene proizvođači/I djelatnosti nvestitori Podrška poljoprivrednim P2. SC2; OC2. x x x x Odsjek za Poljoprivredn proizvođačima za izgradnju malih privredu i i proizvođači pogona za preradu voća i povrća društvene (kućna radinost); djelatnosti Otvaranje zelene i stočne pijace P2. SC2; OC2. x x Odsjek za Poljoprivredn privredu i i proizvođači društvene djelatnosti Podrška uvođenju standarda kvaliteta P2. SC2; OC2. x x Odsjek za Poljoprivredn upoljoprivrednu proizvodnju i privredu i i proizvođači certifikacija proizvoda društvene djelatnosti Program realizacije ciljeva iz Strategije P3. SC1; OC3. x x x x x Odsjek za Privrednici iz razvoja turizma opštine do 2021. privredu i oblasti godine društvene turizma djelatnosti Podrška razvoju preduzetništva u P3. SC1; OC3. x x x Odsjek za Privrednici iz oblasti turizma privredu i oblasti društvene turizma djelatnosti Izrada Studije izvodljivosti o izgradnji P4. SC1; OC4. x x Odsjek za Privrednici/In inudstrijske zone privredu i vestitori društvene djelatnosti Izrada programa za izgradnju P4. SC1; OC4. x x Odsjek za Privrednici/In saobraćajne infrastrukture u privredu i vestitori industrijskoj zoni društvene djelatnosti Izrada programa za izgradnju P4. SC1; OC4. x x Odsjek za Privrednici/In infrastrukture za vodosnabdijevanje i privredu i vestitori odvodnju otpadnih voda unutar društvene industrijske zone djelatnosti Izrada programa za izgradnju P4. SC1; OC4. x x Odsjek za Privrednici/In elektroenergetske infrastrukture unutar privredu i vestitori industrijske zone društvene djelatnosti Izrada nedostajuće prostorno-planske P4. SC1; OC4. x x Odsjek za Privrednici/In dokumentacije privredu i vestitori društvene djelatnosti Izradaprograma edukacije kadrova u P5. SC1; OC5. x x x Odsjek za Privrednici sektoru MSPiP; privredu i društvene djelatnosti Izrada programa edukacija kadrova u P5. SC1; OC5. x x x x Odsjek za Privrednici oblasti poljoprivrede i turizma privredu i društvene djelatnosti Izrada programa prekvalifikacije i P5. SC1; OC5. x x x x Odsjek za Privrednici dokvalifikacijemkadrova za potrebe privredu i preduzetništva društvene djelatnosti

- PROCJENA OČEKIVANIH ISHODA SA INDIKATORIMA

Sektorski cilj Procjena očekivanih ishoda sa indikatorima

Sektorski cilj 1. Do kraja 2021. godine - Povećan broj privrednih subjekata za najmanje .... povećan broj MSP sa povećanjem broja - Povećan broj zaposlenih za najmanje .... zaposlenih - Izgrađene najmanje 2 minielektrane

Sektorski cilj 2. Dokraja 2021. godine - Povećan broj poljoprivrednih gazdinstava za najmanje 50 unapređena poljoprivredna proizvodnja i - Povećan broj udruženja poljoprivrednika za najmanje 2 povećani prihodi od poljoprivrednih - Povećan zasad maline za 10 ha proizvoda za .....% - Povećana proizvodnja mlijeka za 1000 l dnevno - Povećani prihodi od poljoprivredne proizvodnje za najmanje 10%

Sektorski cilj 3. Do kraja 2021. godine - Novi vidovi turizma unapređena turistička ponuda i kvalitet - Povećan broj noćenja za 20% turističkih usluga - Veći prihodi od turizma za 20%

Sektorski cilj 4. Do kraja 2021. godine - Urađena studija izvodljivosti o izgradnji industrijske zone izrađena projektno-tehnička dokumentacija - Izrađena projektno-tehnička dokumentacija za izgradnju za izgradnju preduzetničke infrastrukture preduzetničke infrastrukture i podrška izgradnji industrijske zone - Izgrađena prostorno-planska dokumentacija

Sektorski cilj 5. Do kraja 2021. godine - Veći broj edukovanih kadrova i zaposlenih u svim ojačani ljudski resursi i osposobljeni oblastima za 20% privredni kadrovi - Izrađen program prekvalifikacije i dokvalifikacije kadrova.

Razvoj svakog od navedenih sektorskih ciljeva determinišu planirani projekti, a njihovi indikatori formulišu indikatore lokalnog ekonomskog razvoja.

Društveni razvoj – analiza stanja

Demografske karakteristike i kretanja

Stanovništvo

Stanovništvo sa svojim obilježima predstavlja osnovni planski parametar prema kome se usklađuju sva ostala planska rješenja. Opština Milići kao I drugi djelovi RS dugo je broj stanonika bazirali na osnovu manje više tačnih procjena .Popis stanovništva u BiH urađen je 2013.godine. Prema prvim procjenama rezultata ovog popisa na području opštine Milići živi 12272 stanovnika . Objava zvaničnih rezultata popisa još nije zvanično saopštena te ne postoje drugi zvanični podaci kada se tiče potvrde broja stanovnika, polnoj I starosnoj strukturi, stanovanju…

U tekstu o kretanju stanovništva i domaćinstava biće korišćeni podaci iz zvaničnih popisa stanovništva (1948 – 1991. godina), popisa RS iz 1993. godine (tzv. "ratni popis"), procjena broja stanovnika urađena 2010. godine od strane opštine za potrebe izrade prostornog plana, kao I prvi podaci o broju stanovnika po popisu iz 2013. godine . Cilj ovih analiza I korištenja navedenih podataka je da se dobiju trendovi I kretanja kako broja stanovnika tako I drugih parametara važnih u planiranju razvoja (unutrašnje migracije , starosna struktura…). Podaci koji će se obrađivati su za period do 2013. godine, jer bi se za period posle ponovo moralo raditi sa procijenama .

KRETANJE BROJA STANOVNIKA I DOMAĆINSTAVA

Kretanje broja stanovnika po naseljenim mjestima na području opštine Milići pokazuje sljedeća tabela.

Redni broj NASELJENO MJESTO BROJ STANOVNIKA

1948 1953 1961 1971 1981 1991 1993 2013

1 Bačići 106 142 139 186 267 502 122 680

2 Bakići* 5 5 5 9 8 7 7 6

3 Bešići 121 148 193 275 333 390 188 229

4 Bijelo Polje 89 119 117 105 47 25 14 13

5 Bišina 115 149 140 135 76 54 58 18

6 Bukovica Gornja 82 98 106 112 185 178 0 50

7 Bukovica Donja 173 206 193 171 119 139 0 16

8 Buljevići 279 342 355 342 286 220 111 73

9 Vitići 78 81 88 96 71 41 40 31 10 Višnjica 198 235 185 242 163 79 30 30

11 Vrli Kraj* 0 0 0 0 0 0 0 0

12 Vrtoče 279 276 503 588 542 579 396 713

13 Vukovići 196 216 210 190 213 219 263 233

14 Vukšići 191 248 246 241 228 218 212 189

15 Gerovi 109 139 188 247 243 262 0 110

16 Glušac 209 241 268 232 152 87 81 54

17 Golići 143 134 133 129 94 84 71 47

18 Gornje Vrsinje 185 200 228 234 271 252 0 149

19 Gunjaci 95 119 158 154 21 1 0 0

20 Derventa 152 181 226 255 249 324 380 280

21 Donje Vrsinje 178 193 214 267 273 327 35 270

22 Dubačko 132 146 179 138 102 81 85 34

23 Dubnica 95 105 129 91 117 195 163 185

24 Dukići 84 98 99 110 65 48 47 41

25 Đile 97 104 176 216 227 288 0 177

26 Đurđevići 33 51 66 100 137 161 162 286

27 Zabrđe 102 129 166 186 136 83 71 24

28 Zagrađe 190 192 239 214 164 89 59 17

29 Zaklopača 226 278 321 331 373 437 242 293

30 Jeremići 66 73 92 68 64 50 0 24

31 Kokanovići 80 94 115 104 75 108 146 131

32 Koprivno 252 322 336 338 278 169 203 89

33 Kostrača 99 116 98 127 96 82 117 26

34 Krajčinovići 143 162 163 197 218 196 191 152

35 Lukavica 114 127 121 94 91 94 100 96

36 Lukići 101 116 142 133 203 224 172 285

37 Maćesi 360 412 521 415 562 687 0 567

38 Milići 169 258 315 506 1546 2414 3168 2368

39 Mišići 115 120 187 102 192 247 243 354

40 Neđeljišta* 5 6 16 24 27 26 0 10 41 Nova Kasaba 398 467 540 652 875 1042 39 638

42 Nurići 107 133 154 198 221 241 0 130

43 Pavkovići 166 204 198 150 130 127 106 58

44 Podbirač** 188 209 198 203 151 111 89 23

45 Podgora 106 104 112 98 75 106 110 112

46 Pomol 140 177 229 261 371 459 0 336

47 Rajići 261 276 282 231 185 170 154 166

48 Raševo 267 324 368 444 431 464 0 302

49 Raškovići 135 149 165 164 151 79 68 30

50 Ristijevići 77 83 77 77 65 56 49 48

51 Rovaši 451 535 670 797 116 1236 0 936

52 Rupovo Brdo 98 122 327 134 132 125 0 20

53 Sebiočina 147 180 232 251 332 332 0 133

54 Skugrići 578 685 804 952 986 1144 0 766

55 Supač 112 150 170 140 137 132 112 142

56 Toljevići 175 195 199 168 134 93 92 37

57 Štedra 55 68 89 118 146 168 0 106

UKUPNO 8907 10442 12190 12742 14152 15752 7996 12272

IztabelejevidljivodajebrojstanovnikaopštineMilićikontinuiranorastaoodDrugogsvjetskogratado 1991. god. (stalnostanovništvo - 15752, stanovništvouzemlji - 15500). Prosječnagodišnjastoparastautom periodujebila 13.3 ‰.Popisiz 1993.god.pokazujedrastičanpadbrojastanovnikazačak 48.41 % uperiodu 1991 – 1993.godina (akoseporedistanovništvouzemlji), dabiusljedećih 17 godinadošlodorastabrojastanovnikapoprosječnojgodišnjojstopirastaodoko 9.1 ‰.(podaci za 2010. godinu bazirani suna procjeni koja je korištena kod izrade prostornog plana)

Potrebnojepodsjetiti dajepopisiz 1993. god. Popisivaosamostanovništvouzemlji, dok se kod popisa 2013. Godine još uvjek vode debate o tome da li će se popisati samo stanovništvo koje živi ovdje ili će za dio Bošnjačke populacije biti obuhvaćeno I stanovništvo koje živi u inostranstvu .Drastičanpadbrojastanovnikauperiodu 1991 – 1993. Godineje posledicaprvenstvenoratnihmigracija. Procjenaiz 2010. Godinedajepodatkeorastubrojastanovnika, štojeposljedicapozitivnogmigracionogsalda (izbjeglice I raseljenalica I povratničkostanovništvo) I poredkrajnjeniskogprirodnogpriraštaja.

Dijagram : Dinamika stanovništva opštine Milići u periodu 1948 – 2013. Godine

20000

18000

16000

14000

12000

10000

8000

6000

4000

2000

0 1948 1953 1961 1971 1981 1991 1993 2010 2013

Generalnogledajući, osnovni faktor kojijeuticaonakretanjebrojastanovnikauprošlosti, odnosnodinamikustanovništvabilojemehaničkokretanje. Dotogzaključkasemožedoćiupoređujućigodišnjestopekretanjabrojastanovnika I godišnjestopeprirodnogpriraštaja. Stopeprirodnogpriraštajasugotovouvijekbilevećeodstopakretanjabrojastanovnika.Negativnimigracionisaldo uperiodu 1948 – 1993.godineusloviojemanjustopurastastanovništva, negoštojemogla biti u uslovima pozitivnogmigracionogsaldailimigracionogsaldaokonultevrijednosti.

Kretanjebrojastanovnikaponaseljenimmjestimapokazujestvarnedemografskeprocese (heterogenostdinamikestanovništvaponaseljenimmjestima).Kontinuirani rastuperiodu 1948 – 1991. Godinejeimalo 12naseljenihmjesta (od 57 naseljenihmjesta). TosubilanaseljenamjestaBešići, DonjeVrsinje, Đile, Đurđevići, Zaklopača, Milići, NovaKasaba, Nurići, Pomol, Rovaši, Skugrići I Štedra. Gotovokontinuiranirau stpopu rasta populacijeuovomperiod suimalajošnaseljenamjestaBačići, Bukovica Gornja, Gerovi, Gornje Vrsinje, Derventa, Dubnica, Lukići, Maćesi, Mišići, Raševo i Sebiočina. Primjetno je dajeuobaslučajariječprvenstvenoonaseljenimmjestima koja su opštinski centar (Milići), lokalnicentri (Derventa I NovaKasaba), prigradskanaselja (Bačići, Đurđevići, Lukići I Mišići), te naseljenamjestakojasenaslanjajunalokalnecentre. Uodnosuna 1948. godinu, popopisuiz 1991. godine 32naseljenamjestajeimaloveći brojstanovnika.

Kontinuiranipadpopulacijeuperiodu 1948 – 1991. GodinajezabilježilojedinonaseljenomjestoGolići. Gotovokontinuiran I značajnijipadpopulacijeuovomperiodu jekarakterisao I naseljenamjestaBijeloPolje, Bišina, BukovicaDonja, Pavkovići, Podbirač I Ristijevići. Drastičanpadbrojastanovnikauperiodu 1991 – 1993. Godinenanivouopštineodraziose I nanaseljskomnivou. Čak 46naseljenihmjestajeuovom perioduzabilježilo populacionipad. Zanimljivojedasurastuovomperiod prijesvegazabilježilaseoskanaseljauunutrašnjostiopštine.

Porastbrojastanovnikauperiodu 1993 – 2010.godine zabilježiloje 28 naseljenihmjesta (većinomlokalnicentri, prigradskanaselja I naseljenamjestasabošnjačkimstanovništvom), aporastbrojastanovnikauperiodu 1991 – 2010. GodinaprisutanjeunaseljenimmjestimaBačići, Derventa, Đurđevići, Kokanovići, Lukavica, Lukići, Milići, Mišići, Podgora I Supač (pretežnoprigradskanaseljaMilića I naseljenamjestaubliziniopštinskogcentra). Ostalanaseljenamjestauopštinisuuistomperiodu doživjelapadpopulacije.

Kodkretanjabrojadomaćinstavajeprisutnasličnost I korelacijakaokodkretanjastanovništva, stimdajestoparastabrojadomaćinstavabilaiznadstoparastastanovništvauvećemdijeluperioda 1948 – 1991. godina. Jediniznačajnijipadjezabilježenuperiodu 1991 - 1993. godine (stagnacijauperiodu 1961 - 1971. godina).

Objašnjenje za gotovokontinuirani rastbrojadomaćinstavauperiodu 1948 – 1991. Godinajeuporastubrojastanovnika I smanjenjuprosječneveličinedomaćinstvaod 1971.godine. Uovomperiod jebrojstanovnikastalnorastao, anadrugojstrain seprosječnaveličinadomaćinstvakonstantnosmanjivalaod 1971. godine. Primjeraradi 1953. Godineprosječnaveličinadomaćinstvajebila 5.34člana, dokje 1991. Godineiznosila 3.93člana. Upopisu 1993. Godinebilježisenaglipadbrojadomaćinstava (smanjenjeza 1556 domaćinstava) I padprosječne veličine na 3.25 članova. Procjeneza 2010. Godinugovoreoporastubrojadomaćinstavana 3024domaćinstva, uzdaljipadprosječneveličinedomaćinstavana 3.08 članova.Nedavno održani popis 2013.godinejoš nema zvanične rezultate a vode se I ozbiljna politička sukobljavanja vezana za saopštavanje konačnih rezultata.

Praveći paralele se opštinama iz okruženja po pitanju broja stanovnika Milići spadaju u prosječne opštine, što se da vidjeti iz sledeće tabele .

R/br Opština Broj Broj Broj Površina Gustina stanovnika stanovnika domaćinstava (km2) naseljenosti 1991 2013 (stan/ km2) 1. Milići 16.030 12.272 3.677 285 43,06 2. Vlasenica 17.912 12.349 3.784 234 52,77 3. Zvornik 81.295 63.683 18.233 500 127,37 4. Srebrenica 36.666 15.242 3986 527 28,92 5. Bratunac 33.619 21.619 6.057 293 73,78 6. Šekovići 9.629 7.771 2510 237,2 32,76

Iz gore prezentovanih podataka da se vidjeti da opština Milići spada u red ruralnih opština sa malom gustinom naseljenosti . STRUKTURESTANOVNIŠTVA

Strukture stanovništva su značajan segment svake demografske analize i ukazuju na kvalitet određene populacije. Kod struktura stanovništva su prisutne još veće teškoće u odnosu na osnovne demografske podatke, pošto podaci o pojedinim strukturama stanovništva iz popisa 1991. godine nisu publikovani, tako da će se u tim slučajevima koristiti podaci iz popisa 1981. godine.

Polna struktura

Polna struktura na području opštine Milići je 1991. godine značajnije odstupala od prosjeka BiH. Te godine, u odnosu na prosjek BiH (više ženskog stanovništva), područje opštine je karakterisalo nešto veće učešće muškog stanovništva - 50.16 %.

U 2010. godini okvirno se procjenjuje da je došlo do povećanja udjela ženskog stanovništva (ratni gubici muškog stanovništva), tako da je odnos muškog i ženskog stanovništva – 49.5 % : 50.5 %. Nemomo još precizne podatke o polnoj strukturi po osnovu popisa iz 2013.godine, ali je 2013. godine za potrebe izrade socijalne karte urađeno anketiranje na području opštine Milići . Uzorak je obuhvatio 2098 domaćinstava sa cjelokupnog područja opštine Milići (svih tadašnjih mjesnih zajednica). Prema rezultatima ove ankete polna struktura u opštini Milići je 49% su žene dok na mušku populaciju otpada 51% . Na osnovu gore iznjetih podataka možemo zaključiti da je polna struktura 2013 slična onoj iz 1991. godine . Ovajpodatak je zanimljiv ako se sagleda okolnost da je po završetku građanskog figurirala procjena da je odnos polova nesrazmjeran I da veći udio ima ženska populacija .

Polna struktura Polna struktura stanovništa opštine stanovništva opštine Milići prema popisu Milići prema anketi … 1991. godine

Muškarci

muškarci Žene žene

Starosna struktura

Starosna struktura predstavlja veoma značajnu strukturu stanovništva i na njoj sezasnivaju razne druge vrste planiranja. Starosna struktura 1991.godine na području opštine Milići je bila povoljnija od prosjeka BiH. Prosječna starost stanovništva 1991. godine na području opštine je iznosila 29.15 godina. Prema starosnoj dobi stanovništvo opštine se 1991. godine nalazilo u fazi demografske zrelosti.

Procjena za 2010. god. govori o pogoršanju starosne strukture, izraženom u porastu stanovništva iznad 65 godina (staro stanovništvo) na oko 13 % i smanjenju učešća mladog stanovništva (0 – 14 godina) na svega 14 %, dok je učešće zrelogstanovništva (15 – 64 godina) povećano na 73 % ukupne populacije. Prosječna starost stanovništva opštine Milići u 2010.god.se procjenjuje na oko 39 godina i stanovništvo opštine se nalazi u fazi demografske starosti. Alarmantna činjenica je da se gotovo izjednačio broj mladog i starog stanovništva.Još uvjek nema rezultata po poisu iz 2013. godine kada je rječ o starosnoj strukturi ali slobodnim zaključivanjem prateći negativne trendove prirodnog priraštaja moguće je izvesti zaključak da je stanovništvo u permanentnom procesu starenja .

PRIRODNI PRIRAŠTAJ

Analiza prirodnog priraštaja na opštini Milići mogća je samo od 1996. godine . Veličinu prirodnog priraštaja do 1991. godine nije moguće odrediti jer su se podaci o prirodnom priraštaju publikovali samo za opštine (Milići se nalazili u sastavu opštine Vlasenica pa su podaci kumulativno izražavani). Informacije radi kumulativni podatak za tadašnju opštiu Vlasenica je pozitivan jer je prirodni priraštaj u to vrijeme bio iznad prosijeka za BiH I iznosio je imeđu 11 I 12 ‰ . Za period od 1992-1995 ne postoje podaci ali se sa velikom vjerovatnoćom može zaključiti da je prirodni priraštaj u ovom vremenu bio negativan zbog ratnih gubitka .

Trendovi prirodnog priraštaja za opštinu Milići od 1996-2013. godine dati su u sledećoj tabeli :

Godina Broj rođenih Broj umrlih Prirodni priraštaj 1996 62 61 1 1997 61 76 -15 1998 88 79 9 1999 111 84 27 2000 108 68 40 2001 80 62 18 2002 66 75 -9 2003 74 84 -10 2004 73 75 -2 2005 69 85 -16 2006 70 95 -25 2007 79 80 -1 2008 96 66 30 2009 69 89 -20 2010 71 98 -27 2011 70 84 -15 2012 47 60 -13 2013 59 84 -25 UKUPNO 1353 1405 -52

Trend iz predhodne tabele za posmatrani period od 18 gdoina je negativan sa tedencijom daljeg smanjenja prirodnog priraštaja . Kako bi mogli na adekvatan način sagledati situaciju u sledećoj tabeli prikazan je prirodni priraštaj za period 2009-2013. godina, za Republiku Srpsku I za 5 opština regije Birač.

Opština Rođeni Prirodni priraštaj Umrli 2009 10635 -3172 13775 2010 10188 -3370 13517 Republika Srpska 2011 9590 -4097 13658 2012 10016 -3818 13796 2013 9547 -4468 13978 2009 155 5 150

2010 139 -41 180 Bratunac 2011 120 -39 159 2012 116 -29 145 2013 105 -56 161 2009 92 -18 110 2010 98 4 94 Vlasenica 2011 75 -19 93 2012 77 -14 91 2013 69 -36 105 2009 484 73 411 2010 485 32 452

Zvornik 2011 436 37 399 2012 395 -28 423 2013 389 -106 495 2009 69 -20 89 2010 71 -27 98 Milići 2011 70 -15 84 2012 47 -13 60 2013 59 -25 84 2009 56 -27 83 2010 54 -27 81 Srebrenica 2011 45 -25 70 2012 57 -20 77 2013 63 -26 89

Iz tabele se vidi da su trendovi prirodnog priraštaja negativni kako u Republici Srpskoj tako I u opštinama u okruženju te da Milići ne predstavljaju izuzetak . Ipak ako posatramo dvije zadnje godine po broju novorođenih oština Milići ima najlošije pokazatelje jer je od posmatranih 5 opština imala najmanje rođene dijece .

MIGRACIJE

Migracije stanovništva predstavljaju još jedan bitan segment u demografskoj analizi . Prema relevantnim pokazateljima opština Milići predstavlja tipično emigraciono područje, sa negativnim migracionim seldom izraženim u manjoj ili većoj mjeriu poslednjih šesdesetak godina . Pozitivan migracioni saldo bilježi se za period od 1948-1953. godine . Od 1953 – 1991 godine on imao negativnu vrijednost . Nalošija vrijednost u ovom razdoblju bilježi se za period od 1961-1971. godine (prosječna stopa -17‰) a najpozitviniji za period od 1981-1991 (prosječna stopa -2‰) Period od 1991-1993 bilježi najveći negativan migracioni saldo uslovljen ratnim dešavanjima . Po završetku rata dolazi do povećanja broja stanovnika ali I dalje velikog odliva stanovništva . Na osnovu podataka zavoda za statistiku RS, u tabeli su date vrijednosti migracionog salad za period od 2007-2013. godine .

Godina Doseljeno Odseljeno Migracioni saldo 2007 104 135 -31 2008 86 140 -54 2009 83 121 -38 2010 83 121 -38 2011 78 82 -4 2012 172 120 52 2013 74 82 -8 UKUPNO 644 801 -157

Migracije u opštini Milići su izražene kako kroz odseljavanje stanovništva tako I kroz unutrašnje migracije u smislu da se preostalo stanovništvo grupiše kako u gradsko tako I prigradska naselja . Odliv stanovništva sa sela posebno je izražen u selima sa pretežno Srpskim življem .

Sveukupno sagledavajući demografske pokazatelje za opštinu Milići možemo ivući nekoliko ključnih parametara : Područje opštine Milići karakteriše mali broj stanovnika sa malom gustinom naseljenosti što je svarstva u pretežno ruralne opštine . Migraciona salda posmatrano dugoročno imaju negativne vrijednosti . Prirodn priraštaj je negativan a stanovništvo izloženo stari . Polna struktura stanovništva je zadovoljavajuća .opština se uklapa uvećinu negativnih trendova u regiji I R.S .

OBRAZOVANJE

Obrazovni proces u opštini Milići pokriva predškolsko obrazovanje, osnovnu isrednju školu . Na području opštine ne egzistiraju ustanove višeg i visokog obrazovanja .

Predškolska ustanova „Poletarac“ počela je sa radom 1983. godine i radila je desetak godina vrlo uspješno, da bi početkom rata u ovoj ustanovi bio obustavljen proces rada sve do početka 2001. godine, kada se vrši adaptacija i opremanje ovog objekta i njegova predaja najmlađima na korištenje. Od tada pa do danas u ovoj obrazovnoj ustanovi odvija se proces predškolskog obrazovanja i vaspitanja . Od 2010. godine uz preporuku Ministarstva prosvjete u ovoj ustanivi odvija se predškolski ciklus, socijalizacija dijece i priprema za polazak u školu . Ovo nije obavezan segment ali ga svake godine koristi nekoliko desetina djece predškolskog uzrasta . Rad sa dijecom obavlja se u dvije vaspitne grupe – jasličku (od 1-3 godine) i stariju mješovitu (od 3-6 godina). Predškolci borave u ustanovi po tri sata u trajanju od tri mjeseca . U procesu rada ustanova se suočava i sa mnogobrojnim problemima . Naravno da je jedan od najizraženijih nepopunjenost kapaciteta i mali broj dijece koji koplikuje proces ekonomičnosti poslovanja . pored malog iskorištenja kapaciteta problem predstavlja i nedostatak adekvatne ograde i sadržaja u dvorištu pa se rad sa dijecom uglavnom obavlja unutar zgrade .Same prostorije zahtjevaju renoviranje kako biboravak dijece bio prijatniji . Pregled broja dijece dat jeusledećoj tabeli :

Godina Cjelodnevni program Predškolski program Ukupno 2012 25 41 66 2013 31 40 71 2014 32 71 103 2015 35 55 90 2016 37 44 81

Osnovno obrazovanje u opštini Milići je organizovano kroz rad matične škole „Aleksa Jakšić“ i trenutno aktivne 4 područne škole u kojima se nastavni proces odvija do petog razreda (Raševo, Skugrići, Dubnički Most i Derventa). U isto vrijeme sa radom je potpuno prestalo 6 područnih škola (Nova Kasaba, Koprivno, MilićaBrdo, Sikira, Bijelo Polje i Zaklopača ) uz napomenu da se uškolama u Derventii Novoj Kasabi odvijao tadašnji osmogodišnji ciklus obrazovanja .

Nastava se izvodi po planu i programu Republike Srpske, osim u povratničkim zajednicama u kojima se nastava iz nacionalne grupe predmeta izvodi prema planu Federacije BiH.

U 2009. godini OŠ „Aleksa Jakšić“ obilježila je stogodišnjicu svog postojanja i uspješnog poslovanja. Nastavni proces provodi se uspješno a nastava je pokrivena stručnim kadrom . Pregled broja dijece dat je u sledećoj tabeli :

Školska 2010/2011 2011/2012 2012/2013 2013/2014 2014/2015 2015/2016 godina Broj djece 690 615 614 618 621 608

Na sledećem dijagramu prikazano je kretanje broja učenika u OŠ Aleksa Jakšić od 2002-2015 Broj učenika 1400

1200

1000

800

Broj učenika 600

400

200

0 2002 2010 2011 2012 2013 2014 2015

Zbog smanjenja broja dijece javljaju se problemi u organizaciji nastave zbog nepunog fonda časova za dio nastavnog osoblja . Poređenja radi 1991. godine, djeca sa područja današnje opštine Milići pohađala su četiri osmogodišnje škole u Milićima 840 učenika, Derventa 512 učenika, Nova Kasba 506 učenika i Cerska 812 učenika, koju je pohađao i dio dijece sa područja današnje opštine Milići . 2002 godine centralna osnovna škola u Milićima brojala je 1182 učenika. Školsko dvorište centrale škole je neograđeno što ugrožava bezbednost učenika . Prilazi školi i stepenište i pristupni put su u jako lošem stanju i zahtjevaju hitnu popravku . Na samom objektu izvršena jezamjena stolarije i termo fasade ali nisu izvedeni radovi na sanaciji krova . Trenutno najurgentniji dio za sanaciju je fiskulturna sala u kojoj su uslovi za izvođenje nastave na granici regularnosti . Škola ima izraženu potrebu i za opremanjem kabineta nastavnim sredstvima i učilima .

Srednjoškolski centar „Milutin Milanković“ je osnovan školske 1996/1997. godine i tada je bio smješten u prilično neuslovnom objektu Osnovne škole u Derventi. Novi objekat Srednjoškolskog centra je izgrađen i stavljen u funkciju 2005/2006. školske godine koji, raspolaže sa 3.300 m2 korisne površine. U ovom objektu izgrađeno je 14 kabineta, amfiteatar, biblioteka sa čitaonicom, radionicama za praktičnu nastavu, restoran, zbornica i kancelarijski prostor za administraciju centra. Kabineti su opremljeni sa najsavremenijom opremom, a biblioteka raspolaže sa knjižnim fondom od cca 9000 knjiga.

U Srednjoškolskom centru nastava je organizovana u četiri oblasti – gimnazija, ekonomska škola, drvoprerađivačka i elektro struka. Proces nastave stručno je zastupljen . Trenutno najvećiproblem za SŠC je sanacija krova koji prokišnjava kao i pad broja dijece. Uz veliku podršku privrede (kompanija Boksit) i opštine Milići postizu se zavidni rezultati i promoviše SŠC i opština . Potreba za unapređenjem nastave nameće izazove opremanja kabineta nastavnim sredstvima i učilima a razmatraju se i mogućnosti provođenja programa dokvalifikacije i prekvalifikacije .

Kretanje broja učenika u poslednjih pet godina dato je u tabeli :

Školska godina 2011/2012 2012/2013 2013/2014 2014/2015 2015/2016 Broj učenika 474 482 426 359 340

Dijagram kretanja broja učenika u SŠC Milutin Milanković u poslednjih pet godina

Broj učenika 600

500

400

300 Broj učenika

200

100

0 2011 2012 2013 2014 2015

Sagledavanjem stanja u oblasti obrazovanja na području opštine Milići mogu se izvesti sledeći zaključci . Obrazovni process u opštini odvija se do IV stepena stručne spreme (srednjoškolsko obrazovanje). Od predškolskog preko osnovnog I srednjeg obrazovanja zastupljen je stručan kadar . Osnovni problem koji je zajednički za sve obrazovne ustanoveje pad broja djece . Mali broj djece komplikuje nastavni process u sadašnjem formatu a kapaciteti ustanova su nepopunjeni . Mali broj učenika ima uticaj I na kvalitet obrazovnog procesa kao I problem sa zadržavanjem stručnog nastavnog kadra koje nema potrebnu normu časova . Zajednički problem za sve obrazovne ustanove je potreba za sanacijom infrastructure kao I opremanje nastavnim sredstvima .

SOCIJALNA ZAŠTITA

Socijalna zaštita na nivou opštine se realizuje preko Centra za socijalni rad koji je tehnički dosta dobro opremljen i kadrovski osposobljen (nedostaje psiholog i defektolog) da može sve poslove iz oblasti socijalne zaštite kvalitetno i na vrijeme izvršavati.

Prema pokazateljima kojima raspolaže Centar za socijalni rad u opštini se stalno povećava broj lica kojima je potrebna jednokratna pomoć, a i tuđa njega, a jedan broj ih koristi i smještaj u ustanovama socijalne zaštite za osobe sa poteškoćama u razvoju.

Centar za socijalni rad svoju djelatnost obavlja primjenjujući odredbe Zakona o socijalnoj zaštiti, Zakona o dječijoj zaštiti, Porodičnog zakona, Zakona o zaštiti od nasilja u porodici, kao i odredbe nekih drugih zakonskih i podzakonskih akata.

U svom radu Centar ostvaruje saradnju sa javnim ustanovama i institucijama, udruženjima građana, humanitarnim organizacijama, te drugim domaćim i stranim fizičkim i pravnim licima koja se bave socijalnom zaštitom. Analiza situacije omogućila je mapiranje problema i uvid u trenutnu stuaciju u sektorima ključnim za socijalnu zaštitu i inkluziju u opštini Milići. Ista je ukazala na brojne probleme i nedostatke u ovoj oblasti, te na relativno veliki broj socijalno isključenih grupa. Djeca sa smetnjama u razvoju i njihovi roditelji (na evidenciji Centra za socijalni rad Milidi nalazi se 29 djece sa smetnjama u razvoju. U proces osnovnog obrazovanja tokom 2012/2013.g. bilo je uključeno 11 učenika sa smetnjama u razvoju koja su ocijenjena od strane stručne komisije za procjenu potreba i usmjeravanje djece i omladine sa smetnjama u razvoju, a 2013/2014. godine njih 10. Pored toga, mnogo je veći broj onih koji nisu prošla procjenu od strane stručne Komisije za procjenu potreba i usmjeravanje djece i omladine sa smetnjama u razvoju: tokom 2012/2013 bilo je 24, a 2013/2014. godine 26 takvih učenika, u 2015. Godini takođe je regidtrovano 26 dijece od čega 20 učenika. Broj djece koja su prošla opservaciju školskog stručnog tima kretao se od 30 u 2012/2013, odnosno 34 u školskoj 2013/2014 godini. Kada je riječ o srednjoj školi, broj upisane djece/mladih sa smetnjama u razvoju koji su ocjenjeni od strane stručne komisije za procjenu potreba i usmjeravanje djece i omladine sa smetnjama u razvoju je u 2012/2013 iznosio 4, a u 2013/2014, 3 učenika. Uzimajući u obzir da je opština uglavnom ruralna, te da područne ambulane nisu svuda u funkciji, kao i da je još uvek dominantno konzervativno i tradicionalno shvatanje porodice i roditeljstva, u udaljenim MZ zasigurno da ima neevidentirane djece iz ove kategorije koja nisu obuhvadena ovim evidencijama.) Djeca sa poremećajima u ponašanju i njihovi roditelji (U posmatranom periodu u centru za socijalni rad registrovano 14 djece koja su vaspitno zanemarena i zapuštena, te 43 djece čiji je razvoj ometen porodičnim problemima. Prema podacima dobijenim od policijske stanice za 2013. godinu i prvi kvartal 2014. godine, registrovano je ukupno 8 maloljetnih delikvenata (1 dijete mlađe od 14 godina, 2 mlađa i 5 starijih maloljetnika).U 2015. Godini evidentirano je sedmoro djece od strane centra. Obzirom da su najčešda krivična djela protiv imovine (krađa i teška krađa) može se zaključiti da pogoršanje ekonomske situacije i pad stope zaposlenosti utiče na porast stope kriminaliteta. Konstantan je i porast broja maloljetnika koji su u sukobu sa zakonom. U osnovnoj školi evidentirano je 9 djece sa poremećajima u ponašanju, a u srednjoj jedno. Uglavnom se radi o dječacima (osim u jednom slučaju) koji imaju poremećaj ponašanja kao posljedica složenih porodičnih odnosa.) Žrtve nasilja u porodici (U posmatranom periodu bilo je 20 žrtava nasilja u porodici, kojima je osigurana trenutna zaštita od počinitelja nasilja, i na sudu zatražene mjere zaštite. Riječ je o majkama maloljetne djece i najveći problem predstavlja nedostatak smještaja u hitnim slučajevima jer se najbliža sigurna kuda nalazi u Bijeljini.Takođe, problem predstavlja i materijalno zbrinjavanje nakon boravka u sigurnoj kući. Djece žrtava nasilja u porodici nije bilo, ali treba svakako uzeti u obzir visok broj evidentirane djece u centru za socijalni rad, koja su vaspitno zanemarena i zapuštena-21, te 43 djece čiji je razvoj ometen porodičnim problemima, što se u širem smislu smatra nasiljem. Pored ovoga, evidentirano je i jedno dijete napušteno od roditelja). Stara i iznemogla lica bez porodičnog staranja (Iako nema preciznih podataka o ovoj kategorijistanovništva, na evidenciji centra za socijalni rad, u posmatranom periodu, nalazilo se 23 starije osobe bez porodičnog staranja. Ovom broju potrebno je dodati i značajan procenat starijih korisnika jednokratne novčane pomodi (tokom 2013. godine primalo je 123 lica, dok je taj broj u prvom kvartalu 2014. godine iznosio 31), te korisnika dodatka za pomoć i njegu drugog lica (u 2013. bilo je ukupno 115 lica, a u prvom kvartalu 2014.taj broj je iznosio 121).U 2015. Godini ukupno je evidentirano 157 ovakvih lica (od toga smješteno u domove 7 lica, program kućnje njege – obuhvaćeno dvoje lica, korisnici tuđe njege I pomoći 148 lica) .Realizacijom UNICEF-ovg projekta “Pomoć I njega u kući” koji je realizovan u prvoj polovini 2016. Godine u trajanju od dva mjeseca obuhvatilo se 18 lica koja su koristila stručnu pomoć .Nažalost nakon isteka projekta nisu obezbijeđena sredstva za nastavk aktivnosti. U period prije projekta sa aktivnosti Pomoć i njega u kući je usluga koju koristi 6 korisnika centra, a obezbjeđen je smještaj u ustanovu za ukupno 7 lica. Ova broj je sigurno mnogo veći jer ne postoje precizni podaci, a potrebno je imati u vidu da je opština uglavnom ruralna, te da u udaljenim MZ zasigurno ima neevidentiranih lica iz ove kategorije koja nisu korisnici usluga niti jedne od navedenih institucija. Značajno je učešće povratničke populacije u ovoj kategoriji, kojima neregulisana dokumentacija navedene probleme čini još kompleksnijim.)

Punoljetna lica sa invaliditetom, kao i lica sa problemima mentalnog zdravlja i njihove porodice (Kod odraslih, u centru za socijalni rad, evidentirano je 35 osoba sa invaliditetom. Takođe, postoji precizna evidencija o mladim osobama (od 19 godina starosti) ometenim u fizičkom i psihičkom razvoju. Trenutno ih je na evidnciji 21 i ostvaruju pravo na dodatak za tuđu njegu i pomoć. Poseban problem predstavlja nedostatak koordinisane podrške i pomoći ovim licima, koja nakon sticanja punoljetstva gube značajan dio svojih prava, te je u tom smjeru neophodno razvijati posebne programe podrške u zajednici.Pregled korisnika/ca usluga Centra za mentalno zdravlje pokazuje da je usluge ovog Centra koristilo ukupno 158 maloljetnih lica. Od ovog broja, usluge su pružene za 31 dijete (29 dječaka i 2 djevojčice) ometeno u fizičkom i psihičkom razvoju koje je prošlo proces razvrstavanja, kao i 24 djece (23 dječaka i 1 djevojčica) za koju se sumnja da postoje smetnje u fizičkom i psihičkom razvoju. Pomoć ovog centra zatražilo je i 117 punoljetih lica (82 muškarca i 35 žena).Prema podatcima centra u 2015.godini evidentirana su 02 puneljetna lica I 26 maloljetnih.Međutim, ne postoji nikakva evidencija o licima koja pripadaju ovoj kategoriji stanovništva, a nisu zatražila pomoć centra za mentalno zdravlje. Po iskustvima iz prakse i na osnovu rada na terenu lokalnih nevladinih organizacija, procjene su da je taj broj mnogo veći, jer u udaljenim rurualnim mjesnim zajednicama,ovakvi problemi se uglavnom negiraju, ili skrivaju). Talentovana djeca (ne postoji podatak koliko je ovakve djece na području opštine Milidi jer ne postoje utvrđeni standardi za procjenu djece. Neophodno je u narednom periodu uticati na Republički pedagoški zavod da se u pedagoške standarde uvrste testovi za procjenu za talentovanu djecu, te da se omoguće finansijska sredstva za njihovo usavršavanje i napredovanje).

Prema podacima kojim raspolaže centar za socijalni rad pored navedenih ranjivih grupa preko centra pomoć ostvaruje jedan broj građana koji su ostvarili pravo na nadoknadu za socijalnu pomoć . U sledećoj tabeli dat je pregled broja korisnika za period od 2010-2015godine .

Godina 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Broj 37 35 34 33 33 38 korisnika

Socijalna zaštita na opštini Milići kanalisana je preko centra za socijalni rad .Sa nivoa opštine kreira se socijalna politika na osnovu inputa koji se dobijaju od strane centra za socijalni rad . U budžetu opštine u skladu sa predloženim potrebama od strane centra I na osnovu mogućnosti unuta budžeta planiraju se sredstva za socijalnu zaštitu . Pored centra za socijalnu zaštitu u process su uključeni I drugi relevantni subjekti sa područja opštine koji imaju direktan interes za djelovanje u ovoj oblasti (školske ustanove, policijske stanice, dom zdravlja I NVO koji djeluju u ovoj oblasti) . Uz angažovanje centra za socijalni rad I podrške UNDP-a 2013. Godine izrađena je socijalna karta opštine Milići. Početkom 2015. godine uz partnerstvo sa UNICEF-om formirana je komisija za socijalnu zaštitu I inkluziju koja je krajem 2015. Godine donjela akcioni plan socijalne zaštite I inkluzije oštine Milići . Realizacijom projekta kroz LAG Drina – Birač centar za socijalni rad opremljn je terenskim vozilom . U planu je nastavk saradnje sa UNICEF-om I nabavka jedinstvenog softvera koji će objedinjavati I umrežavati sve institucije koje na oštini milići relevantne za proces socijalne zaštite I inkluzije opštine Milići te će ovo doprinjeti zajedničkoj razmjeni podataka u cilju unapređenja procesa socijalne zaštite . Pored centra za socijalni rad I OŠ Aleksa Jakšić u saradnji sa OSCE-om izradila je Inkluzivni plan (Indeks inkluzivnosti) u kome je kroz projekte specificirala proces inkluzije u OŠ . U 2015. Godini u sklopu Centra za socijalni rad opremljen je dnevni centar za djecu sa poteškoćama u rastu I razvoju . Glavni problem sa kojima se centar suočava su nedostatak stručnog kadra (psiholog I defektolog), koji bi unapredio rad centra I podigao nivo usluge.

ZDRAVSTVO

Primarna zdravstvena zaštita za stanovnike opštine Milići je organizovana u Dom zdravlja „Sveti Nikola“ i manifestuje se kroz rad timova porodične medicine.

Terenske ambulante u Derventi, Novoj Kasabi i Skugrićima nisu u funkciji zbog toga što trenutno ne zadovoljavaju standarde zdravstva ni građevinski, niti su adekvatno opremljene, a nisu kadrovski osposobljene.

U prvoj polovini 2010. godine u Domu zdravlja je izvršena adaptacija dijela prostora za potrebe porodične medicine, izvršeno opremanje, instaliranje softvera i obuke zaposlenih. Objekat Doma zdravlja je pokriven uz podršku Ministarstva zdravlja i opštine Milići i sa te strane stvoreni su dobri preduslovi za u smislu infrastrukture .

Usluge zdravstvene zaštite po ovom modelu trenutno obavlja pet ljekara i dva stomatologa, prateće medicinsko osoblje .

U Domu zdravlja građanima se pružaju osnovne usluge ljekara porodične medicine (prevencija, dijagnostika, liječenje i rehabilitacija), liječenje u kući, palijativna njega, hitna medicinska pomoć, konsultativno-specijalistički pregledi iz oblasti pedijatrije i ginekologije, zaštita , stomatološke usluge(preventivna, dječija i opšta stomatologija, usluge laboratorijske i rendgen dijagnostike, druga funkcionalana i morfološka dijagnostika, imunizacija protiv zaraznih bolesti, higijensko-epidemiološka zaštita, sanitarni pregledi i hitan sanitetski prevoz i osnovne laboratorijske analize.

U toku 2007. godine u okviru Doma zdravlja registrovan je Centar za zaštitu mentalnog zdravlja sa neuropsihijatrom i psihologom koji je odlukom menadžmenta i upravnog odbora doma zdravlja ukinut 2015. godine aovaj dio zaštite pokriven angažovanjem specijaliste iz drugih domova zdravlja.

Sekundarna zdravstvena zaštita ostvaruje se u opštoj bolnici u Zvorniku i u susjednim domovima zdravlja koji imaju mogućnost pružanja nekih zdravstvenih usluga (fizijatar u domu tdravlja u Vlasenici...) .

Odskora je uz podršku kompanije Boksit u prizemlju objekta doma zdravlja počela adaptacija prostora za otvaranje specijalističkih ordinacija čime će se značajno unaprijediti mogućnosti pružanja usluga .

Na području opštine rade dvije apoteke koje zadovoljavaju potrebe stanovništva a obadvije se naleze u Milićima .

Glavni problem sa kojim se Dom zdravlja suočava je nedostatak sredstva za finansiranjem rada u ovom obimu i sa ovim kadrom . Sredstva koja se dobijaju od strane fonda ne pokrivaju potrebe funkcionisanja . Podrška od strane opštine sastoji se kroz budžetsku poziciji namjenjenu Domu zdravlja i takođe je nedovoljna za samo funkcionisanje ustanove sa planiranjem aktivnosti i opremanjem ustanove .

Na području opštine Milići ostoji uspostavljen sistem primarne zdravstvene zaštite koja se odvija kroz Dom zdravlja Sveti Nikola Milići . U planu je otvaranje specijalističkih ordinacija od strane kompanije „Boksit “ ad Milići čime će se otvoriti nove mogućnosti zdravstvene zaštite stanovništva u opštini Milići . Osnovni problem sa kojim se Dom zdrvlja suočava su nedostatak sredstava od fonda za održivo pokrivanje ovog obima zravstvenih usluga i sa ovim kadrom .

CIVILNO DRUŠTVO

Civilno društvo je bitan faktor za razvoj demokratije. NVO sektoru opštini Milići je manje razvijen i nema tako izgrađene kapacitete kao što su NVO koje djeluju na području Srebrenice i Bratunca iz razloga što je fokus donatora bio veći na njihovo podruju . u tabeli je dat pregled NVO sektora :

R/br Naziv NVO Kontakt osoba Oblast djelovanja 1. Organizacija žena ” Zora” Milići Stana Mimić Prava žena 2. Omladinski savjet Milići Stefan Milić Poboljšanje položaja mladih 3. Ekološko društvo “Birač” Milići Rajko Dukić Ekologija 4. Udruženje pčelara “Matica” Milići Radomir Dimitrić Razvoj pčelarstva 5. Sportsko društvo Milići Radenko Borić Razvoj sporta 6. Udruženje građana “Milićanin” Milići Mladen Mimić Ljudska prava 7. Srpsko kulturno prosvetno društvo “Prosveta” Milići Tomislav Savkić Očuvanje tradicije, promocija kulture I razvoj obrazovanja 8. Planinarsko društvo “Komić” Milići Momir Lazarević Planinaranje , očuvanje životne sredine 9. Udruženje poljoprivrednika Milići Nikodin Đurić Razvoj poljoprivrede 10. Udruženje poljoprivrednih proizvođača “Agros” Milići Radenko Simić Razvoj poljoprivrede 11. Udruženje “Jednakost” Milići Tatjana Malikanović Prava dijece sa posebnim potrebama 12. Udruženje roditelja sa četvoro I više dijece Radoje Madžarević Poboljšanje položaja porodica sa četvoro I vise dijece 13. Lovačko Društvo “Komić” Milići Zoran Golić Lovstvo, Zaštita prirode I životne sredine 14. Sportsko ribolovno društvo Milići Željko Došić Ribolov, zaštita prirode I životne sredine 15. Udruženje penzionera Radomir Golić Poboljšanje položaja penzionera 16. Forum žena Milići Pantić Milanka Prava žena 17. Nisi sam Božidar Vasić Prava lica sa psihičkim problemima, inkluzija ranjivih grupa 18. Udruženje ratnih vojnih invalida RS Mijat Petković Poboljšanje položaja ratnih vojnih invalida 19. Opštinska organizacija porodica poginulih boraca RS Mišo Kandić Poboljšanje položaja porodica poginulih boraca 20. Udruženje pčelara “Nektar” Milići Beriz Mujčić Razvoj pčelarstva 21. Udruženje demobilisanih boraca armije BiH Halil Jašić Briga o pravima I potrebama demobilisanih boraca armije BiH

Regionalna udruženja koja pokrivaju korisnike na opštini Milići

R/br Naziv NVO Kontakt osoba Oblast djelovanja 1. Savez slijepih I slabovidih osoba Birča Milenko Jović Poboljšanje položaja slijepih I slabovideh 2. Udruženje multipleskleroze regije Birač Milan Stijepanović Poboljšanje položaja oboljelih od multipleskleroze 3. Udruženje roditelja hendikepirane djece I Katanić Željka Poboljšanje položaja dijece omladine Leptir sa smetnjama u razvoju 4. Udruženje psorijatičara regije Birač Ljiljana Živković Poboljšanje položaja oboljelih od psorijaze 5. Klaster drvoprerade I šumarstva Drina drvo Zoran Kazimirović Unapređenje sektora Milići drvoprerade I šumarstva

Opštinske organizacije

R/br Naziv NVO Kontakt osoba Oblast djelovanja 1. Opštinska organizacija Crvenog krsta Milići Savo Đukanović Humanitarni rad, pružanje pomoći ugroženim, služba traženja… 2. Opštinska boračka organizacija RS Dragutin Đuričić Poboljšanje položaja boračke populacije

Pregledom organizacija vidljivo je da one pokrivaju najširi spektar ljudskih potreba a neke su polivaentne i imaju šire oblasti djelovanja . Ukupno na području opštine Milići djeluje 20 organizacija koje su pokazale inicijativu da sarađuju sa opštinom (prema nezvanični saznanjima postoji jedan dio njih koje egzistiraju na području opštine Milići ali se na bilo koji način nisu zvanični putem obratili opštini niti poslali zvanično obavještenje da su registrovani ). Dvije opštinske organizacije direktno su sa budžeta podržane od strane opštine . Međuopštinske organizacije djeluju regionalno ali obuhvataju korisnike sa opštine Milići .

Organizacije se grubo mogu podjeliti na :

Humanitarne i organizacije koje se bave socijalnom podrškom ranjivim grupama :

Opštinska organizacija Crvenog krsta Miići, Opštinska boračka organizacija, Udruženje psorijatičara regije Birač, Udruženje oboljelih od MS regije Birač, Savez slijepih i slabovidih, Opštinska organizacija porodica poginulih boraca, Udruženje ratnih vojnih invalida, Udruženje penzionera, Nisi sam, Udruženje roditelja sa četvoro i više dijece, Udruženje Jednakost,

Prava žena :

Organizacija žena Zora Milići, Forim žena Milići

Mladi : Omladinski savjet mladih

Sport :

Sportsko društvo Milići, Lovačko udruženje Komić Milići, Sportsko ribolovno društvo Milići, Planinarsko udruženje Komić Milići

Kultura :

Srpsko prosvetno i kulturno društvo Milići

Privreda i poljoprivreda :

Klaster šumarstva i drvoprerade Drin drvo Milići, Udruženje poljoprivrednika Milići, Udruženje poljoprivrednika Agros Milići, Udruženje pčelara Matica Milići, Udruženje pčelara Nektar .

Ljudska prava :

Milićanin Milići

Ekologija i zaštita prirode :

Ekološko društvo Birač Milići, Planinarsko društvo Komić Milići, Lovačko udruženje Komić Milići, Sportsko ribolovno društvo Milići .

Djelovanje civilnog društva je takođe otežano s obzirom na percepciju o političkoj pripadnosti, kao odlučujućem faktoru za obavljanje i učešće u javnim poslovima.

Budžetska sredstva za finansiranje projekata civilnog društva su prilično ograničena, a i za ono sredstava što se obezbjedilo ne postoje definisani kriteriji za njihovu raspodjelu. Radi rješavanja ovog problema ušlo se u proceduru izrade pravilnika o finansiranju i sufinansiranju aktivnosti i projekata NVO

Opština Milići je u cilju što bolje saradnje i koordinacije sa mladima i NVO sektorom imenovala koordinatora za ova pitanja.

Uspostavom asocijacije „Budni posmatrač“ NVO sektoru je omogućeno prisustvo sjednicama SO-e i na taj način upoznavanje sa radom iste kao i sa radom lokalne zajednice.

Najviše NVO djeluje u oblasti humanitarnog i socijalnog prava . Problem je što je veći broj organizcija neaktivan i ne provodi aktivnosti niti inacijative .

NVO na opštini Milići nemaju dovoljno izgrađene kapacitete za zadovoljenje članstva i konstruktivan partnerski pristup rješavanju problema od interesa . U cilju uređenja ove oblasti opština je u proceduri izrade pravilnika za saradnju sa NVO . Neophodan je partnerski azvoj organizacija .

TRŽIŠTE RADA

Tržište rada je značajan aspekt u smislu društvenog I socijalnog statusa I položaja svakog pojedinca . Uprkos činjenici da broj stanovnika permanetno opada broj nezaposlenih je visok . Kapaciteti za zapošljavanje su dosta limitirani a preduzetništvo u oba aspekta : Preduzetnički duh I preduzetnički ambijent na izuzeno niskom nivou . Da bi mogli adekvatno sagledati stanje u oblasti tržišta rada prikazaćemo pregled brojeva zaposlenih I nezaposlenih u poslednjih nekoliko godina kako bi mogli vidjeti trendove .

Pregled broja nezaposlenih od 2009-2015. Godine na osnovu podataka Zavoda za zapošljavanje

Godina 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Broj 1195 1142 1192 1258 1258 1244 1188 nezaposlenih

Podaci u navedenoj tabeli označavaju broj nezaposlenih na evidenciji koji aktivno traže posao . Naravno da je stvarni broj nezaposlenih nešto veći jer ovom broju treba dodati I one koji se brišu sa evidencije zbog neredovnog javljanje a to su prije svega mladi koji odlaze da rade sezonske poslove u inostranstvu (Srbija, Crna Gora, Rusija…) te ljude iz ruralnih područja koji nemaju stalno zaposlenje niti izvor prihoda ali zbog udaljenosti mjesta stanovanja I sezonskih oslova na njivama ne javljaju se redovno pa bivaju brisani sa evidencija . Broj ovakkvih lica na godišnje nivou koja budu peridično brisana sa evidencije je oko 200 .

Broj zaposlenih u preiodu od 2009-2015. godine prema podacima Zavoda za statistiku

Godina 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Broj 1587 1575 1613 1587 1488 1651 1653 zaposlenih

Za radost je podatak da se u poslednje dvije godine broj zaposlenih uvećava I da je 2015. godina rekordna godina u posmatranom periodu . Razlog za ovu situaciju je otvaranje nekoliko novih privrednih kapaciteta I širenje proizvodnje kod domaćih poslodavaca . Uprkos tome uzimajući u obzir samo prošlu godinu kao najpovoljniju dolazazimo da je stopa nezaposlenosti 41,81%

Broj penzionera prema podacima poreske uprave u 2014 iznosio je 1429 a u 2015. godini 1437

Sagledavajući prezentovane podatke I situaciju uopšte nemože se oteti utisku da su potrebe za zaposlenjem izuzetno velike . Ovu potrebu ne umanjuje ni činjenica velikog odliva stanovništva ni povećanja zaposlenosti u poslednje vrijeme . Zaposlenje predstavlja jednu od osnovnih socijalnih potreba I ima veoma bitnu ulogu u smislu zadovoljstva svake ličnosti ponaosob . Trenutni kapaciteti u blisko vrijeme ne pružaju mogućnosti značajnijih promjena . U svrhu prevazilaženja problema potrebno je raditi na promociji I eksploataciji prirodnih resursa te stvaranju novih resursa najviše kroz poljoprivrednu proizvodnju koji bi otvorili mogućnosti njihovog korištenja od strane zainteresovanih investitora . Takođe potreno je raditi na pravljenju ambijenta za razvoj zanastva I preduzetništva kako kroz stvaranje ambijenta tako I kroz podsticanje onih koji se odluče za preduzetništvo ali I osnaživanje preduzetničkog duha . Nemoguće je ne primjetiti anomaliju da su ljudi radije spremni otići raditi sezonski posao (naprimjer berba maline) nego zasnovati zasad na sopstvenom imanju I zaraditi veći novac . Ovo ukazuje da je potrebno raditi sa ljudia kako na edukativnom tako I na podsticajnom planu . Milići iako imaju odlike urbane sredine nemaju razvijeno zanatstvo koje bi trebalo ne smo da donese otvaranje nekog radnog mjesta već I da doprinesu duhu gradske sredine . Interesantno je da u Milićima niko ne pokušava niti mogu da opstanu zanati kao što su obućar, šnajder I sl. Dok u drugim takođe sličnim sredinama kao recimo Vlasenica I Bratunac postoje slične zanatske radnje .

DRUŠTVENA INFRSTRUKTURA

1.1. Putna i saobraćajna infrastruktura

U Milićima se ukrštaju dva važna putna pravca . Na prvi pomenuti magistralni put M19 u Milićima se uključuje regionalni Put Milići – Zeleni Jadar (raskrsnica Srebrenica - Skelani) . Magistralni put kroz opštinu Milići prolazi u dužini od 17,5 km a na njemu se nalaze naseljena mijesta : Zaklopača, Kopnjača, Podgora, Milići, Dubnički Most, Vukšić Polje, Nova Kasaba i Kaldrmica . Nabrojania naseljena mjesta pripadaju MZ : Zaklopača, Milići, Dubnički Most, Nova Kasaba i Skugrići-Rovaši . Regionalni put Milići – Zeleni Jadar prolazi kroz opštinu u dužini od 19 km kroz naseljena mjesta Milići, Mišići, Lukić Polje, Derventa, Žutica i Đile . Nabrojana naseljena mjesta pripadaju sledećim MZ.: Milići, Mišići i Derventa . Samo naselje Milići smiješteno je u kotlinskoj aluvijalnoj ravni na ušću dvije rijeke : Studeni i Zeleni Jadar . Prosiječna nadmorska visina na kojoj su smiješteni Milići je oko 250 mnv. Magistaralni i regionalni put su uvijek prohodni a održavanje istih je u nadležnosti AD Zvornik-Putevi Zvornik . Od ukupnog broja ulica u naselju asfaltirano je preko 90 % dok je manji broj povezan makadamskim putevima (Jovana Cvijića, Jadarska, Semberska i manji dio Romanijske u ukupnoj dužino od oko 3 km). Pored pomenutih puteva više važnosti postoje mreža od 51,7 km asfaltiranih lokalnih puteva sa tendencijom rasta : Asfaltni lokalni putevi postoje u sledećim naseljenim mjestima :

R/br Putni pravac Naseljena mjesta koja Ukupna MZ koje povezuje povezuje asfaltirana dužina (km)

1. Kušlat- Gornje Raševo Gornje Raševo 2,3 Skugrići - Rovaši

2. Kušlat – Donje Rševo Donje Raševo (djelimično) 0,19 Skugrići - Rovaši

3. Kaldrmica – Cerska Kaldrmica , Ržište, Cersska 5,0 Skugrići - Rovaši (dio koji pripada opštini Milići)

4. Kaldrmica - Skugrići Skugrići 7,0 Skugrići - Rovaši

5. Ražište - Maćesi Ražište- raskršće Maćesi – 3,2 Skugrići - Rovaši Tumače i krak do Maćeha

6. OŠ Cerska - Hurići Cerska dio koji pripada 3,5 Skugrići - Rovaši Milićima, Hurići.... 7. Nova Kasaba - Mravinjci Mravinjci 0,35 Nova Kasaba

8. Nova Kasaba Sebiočina Sebiočina (djelimično) 2.5 Nova Kasaba

9. Nova Kasaba – ulice u Nova Kasaba 0,3 Nova Kasaba naselju

10. Vukšić Polje - Crkvine Crkvine 0,9 Dubnički Most

11. Dubnički Most – Rajići - Dubnički Most, Rajići, 5,8 Dubnički Most Buljevići Buljevići

12. Milići - Đurđevići Đurđevići 1,1 Milići

13. Supač –Vagan - Podgora Vagan , Podgora 1,6 Milići I Zaklopača

14. Supač - Gradina Gradina 0,5 Milići

15. Podgora - Lukavica Lukavica Donja 1,0 Zaklopača

16. Kopnjača - Vukovići Vukovići-Brdo 2,0 Zaklopača

17. Lukić Polje- Vrsinje Vrsinje 3 Milići i Derventa

18. Lukić Polje naselje Lukić Polje 0,4 Derventa

19. Mišići naselje Mišići (dio) 0,7 Mišići

20. Derventa - Ivanpolje Ivanpolje 1 Derventa

21. Derventa- Koprivno Dio puta prema Koprivnu i 1,0 Derventa Kostrači

22. Žutica - Štedrić Štedrić 3,2 Derventa

23. Derventa - Crkva Derventa 0,25 Derventa

24. Podgora - Gerovi Gerovi 2 Zaklopača

25. Sjenokos - Babići Babići, 2,92 Skugrići - Rovaši

Iz date tabele može se vidjeti da je najrazvijenija putna mreža u sjeverozapadnom djelu opštine tačnije na širem području Cerske na kome se nalazi ukupno 21,62 km od ukupno 51,71 km ukupne asfaltne mreže računajući i novoizgrađene ulice u prigradskim naseljima . Uzimajući u obzir samo lokalne puteve na ovom području nalazi se preko 50 % mreže asfaltnih loklanih puteva .

Uprkos činjenici da je zaista mnogo urađeno na unapređenju putne infrastructure u opštini Milići postoji permanentna potreba I zahtjev za unapređenjem I izgradnjom putne infrastructure kao jednog od fundamnentalnih elemenata za poboljšanjem kvaliteta života I lokalnog razvoja . Mogućnosti za odgovor narastajućoj potrebi su nažalost limitirane imajući u vidu I činjenicu da sve manji broj donator odvaja linije za izgradnju ove vrste infrastrukture . U narednom period opština će se suočiti sa velikim izazovom značajnijeg odvajanja sredstava iz sopstvenih izvora ukoliko se bude željeo ispratiti ovaj trend izgradnje lokalnih asfaltnih puteva .

Ostatak infrastrukture važne za društvo (vodovod, kanalizacija …) biće specifičnije obrađen u dijelu koji se odnosi na zaštitu životne sredine .

- SWOT ANALIZA DRUŠTVENOG RAZVOJA OPŠTINE MILIĆI

SWOT analiza za društveni razvoj opštine Milići ukazuje da je u prethodnom strateškom periodu dobro razvijena društvena infrastruktura, stvoren odgovarajući društveni ambijent i ostvaren napredak u sferi društvene nadogradnje (obrazovanje, zdravstvo i socijalna zaštita, kultura, sport itd), što će uz kadrovski potencijal predstavljati generatore budućeg društvenog razvoja.

Na postojeće snage treba osloniti društveni razvoj, mogućnosti treba maksimalno iskoristiti, slabosti poboljšati ili ih neutralizovati, a prijetnje po mogućnosti izbjeći, ili ublažiti njihovo negativno dejstvo.

S N A G E S L A B O S T I

- Negativan prirodni priraštaj - Obrazovni sistem dobro organizovan - Neusklađenost potreba za kadrovima obrazovnog - Objekti, oprema i kadrovi u obrazovnom sistemu sistema na zadovoljavajućem nivou - Nedovoljna sredstva za zdravstvenu i socijalnu - Podrška lokalne zajednice obrazovanju zaštitu - Primarna zdravstvena zaštita organizovana na - Nepovoljni uslovi za pristup sadržajima lica sa principu porodične medicine poteškoćama u razvoju - Oprema i kadrovi u zdravstvu, na - Područne ambulante van funkcije zadovoljavajućem nivou - Nedovoljna sredstva za kulturne i sportske - Savremeno opremljen Centar za socijalnu zaštitu aktivnosti - Postojanje infrastruktura za kulturni razvoj - Objekti kulture u Derventi i N.Kasabi van funkcije - Formirano KUD i određene sekcije - Nesređena evidencija o imovini lokalne zajednice - Sportski objekti i infrastruktura u dobrom - Neažurna prostorno planska dokumentacija stanju - Neadekvatna finansijska podrška NVO sektoru - Velika zainteresovanost mladih za sport - Sportsko društvo na nivou opštine - Opštinska uprava efikasan servis građana - Postijanje NVO sektora

M O G U Ć N O S T I P R I J E T NJ E

- Obrazovanje kadrova prema zahtjevima tržišta - Odliv mladih stručnih kadrova - Realizacija koncepta prekvalifikacije kadrova - Deficit pojedinih zanimanja - Definisanje koncepta razvoja kulture - Smanjenje broja djece upisanih u Osnovnoj školu - Podrška talentovanim sportistima - Nedovoljna sredstva za finansiranje kulture - Povećanje broja osiguranika zdravstvene zaštite - Nepostojanje adekvatnog koncepta razvoja sporta - Učešće u raznim projektima - Nezainteresovanost sponzora za razvoj sporta - Uloga lokalne zajednice u finansiranju Centra za - Politička nestabilnost u BiH socijalni rad - Visok stepen centralizacije vlasti - Međuopštinska saradnja i regionalno povezivanje - Demografsko pražnjenje ruralnih područja - Bolje korištenje domaćih i stranih fondova - Nedovoljna sredstva za finansiranje NVO sektora - jačanje uloge MZ - Partnerstvo javnog i NVO sektora - U Kompaniji „Boksit“ a.d. Milići formiran Sektor za sport

Iz predhodne analize vidljivo je da opština Milići posjeduje preduslove za nadogradnju društvenog razvoja. Specifično za opštinu Milići je što rasoloživi kapaciteti u sektoru društvenog razvoja ne ograničavaju isti (dovolji kapaciteti u obrazovnim ustanovama, zdravstvenim ustanovama, postojanje sportske infrastrukture …) . Detaljnijim sagledavanjem svih parametara obrađenih u socio-ekonomskoj analizi kao I razvijenoj matrici SWOT analize, izazovi sa kojima se lokalna zajednica suočava su nadogranja I povećanje nivoa sadržaja u postojećim društvenim kapacitetima, loša demografska slika lokalne zajednice, ne postojanje konkretnih programa društvenog razvoja (razvoj sporta, razvoj kulture…), dostupnost sadrzaja svim stanovnicima opštine.

Plan društvenog razvoja

Uređena i privlačna lokalna zajednica sa kvalitetnom društvenom infrastrukturom, kvalitetnim javnim uslugama, unapređenom socijalno-zdravstvenom zaštitom, razvijenim obrazovnim sistemom i jednakim mogućnostima za sve

Dinamičniji razvoj lokalne zajednice nije moguć bez odgovarajućeg napretka u sferi javne infrastrukture, obrazovanja, zdravstva, kulture i sporta.

Izgrađena dobra komunalne i društvena infrastruktura čine osnovne pretpostavke za razvoj lokalne zajednice, za podizanje kvlaiteta života u njoj i jačanje konkurentnosti na određenom području.

Da bi se ostvarila komponenta društvenog razvoja neophodno je voditi računa o razvoju sistema društvenih vrijednosti, o kvalitetnom obrazovanju, socijalnoj, zdravstvenoj zaštiti, te jednakim pravima za sve, sa posebnim osvrtom na žene i mlade.

Ostvarenjem ovog strateškog cilja opština Milići će postati privlačna sredina za život, sredina sa konkurentinim ljudskim resursima kao i najvažnijom komponentom razvoja društva zasnovanog na znanju i vještinama.

Plan društvenog razvoja realizovaće se kroz strateški cilj broj 3.Uređena i privlačna lokalna zajednica sa kvalitetnom društvenom infrastrukturom, kvalitetnim javnim uslugama, unapređenom socijalno- zdravstvenom zaštitom, razvijenim obrazovnim sistemom i jednakim mogućnostima za sve.

Kroz strateška fokusiranja definisane su dvije osnovne težnje za društveni razvoj :

 Kreiran ambijent za život mladih modernih porodica Ova težnja imaće razvojnu komponentu i predstavlja će osnovni razvojni fokus. Kroz kreiranje ovog ambijenta prožimaće se veći broj ciljeva, programa i projekata koji će imati zadatak da unaprijede društvene sadržaje, usluge i infrastrukturu za život mladih porodica u svim dijelovima opštine Milići.  Lokalni ljudi su bitni Ovom težnjom obuhvatiće se potrebe svih ostalih kategorija stanovništva, sa posebnim akcentom na ranjive grupe (stari i iznemogli, lica u socijalnoj potrebi, lica sa poteškoćama u razvoju i dr.), kroz definisanje ciljeva, programa i mjera koji će biti u funkciji opšte inkluzije svakog stanovnika .

Strateški cilj je sveobuhvatan a za njegovo ostvarivanje definisani su sledeći operativni ciljevi :

OC1. Unapređena društvena infrastruktura do kraja 2021. god. Kroz izgradnju najmanje šest objekta .

OC2. Unapređen nivo socijalnih usluga do kraja 2019. godine kroz opremanje dnevnog centra i kadrovsko jačanje centra za socijalni rad.

OC3. Unapređen nivo zdravstvenih usluga do 2020. godine kroz nabavku najmanje jednog aparata za pružanje zdravstvenih usluga i jednog namjenskog vozila .

OC4. Povećan stepen inkluzije ranjivih grupa do kraja 2020. godine kroz jačanje uticaja civilnog društva i otklonjenim arhitektonskim barijerama na većini važnijih javnih objekata organizaciji najmanje 10 aktivnosti za poboljšanje položaja ranjivih grupa .

OC5. Poboljšani kulturni i sportsko rekreativni sadržaji do kraja 2021. godine na području opštine Milići realizacijm najmanje 4 aktivnosti od značaja za ovu oblast .

OC6. Unapređen obrazovni proces u opštini Milići do kraja 2021. godine kroz stavranje boljih uslova za izvođenje nastave i boravak učenika i dijece u obrazovnim ustanovama uz realizaciju najmanje 3 projekta iz ove oblasti .

Programi projekti i mjere :

Ostvarivanje napred navedenih ciljeva realizovaće se kroz sledeće porgrame, projekte i mjere :

Program 1. Podrška razvoju obrazovanja :

Projekti i mjere :

 Budžetska podrška radu obrazovnih ustanova  Prepokrivanje SŠC  Prepokrivanje objekta centralne osnovne škole  Sanacija fiskulture sale u centralnoj osnovnoj školi  Poboljšanje energetske efiksnosti objekta obdaništa  Opremanje kabineta nastavnim sredstvima  Sanacija aktivnih područnih škola  Ograđivanje i uređenje školskog dvorišta centralne osnovne škole  Sanacija pristupa centralnoj osnovnoj školi  Ograđivanje i izrada sadržaja za aktivnosti dijece u dvorištu obdaništa  Nabavka didaktičkog materijala za potrebe obdaništa .

Program 2. Podrška razvoju sporta

Projekti i mjere :

 Finansijska podrška radu klubova i sekcija preko sportskog društava  Sanacija krova sportske dvorane  Sanacija i opremenje postojećih sportskih terena  Izrada programa razvoja sorta  Izgradnja sportskih terena u MZ.  Izrgradnja trim staze oko SŠC  Postavljanje sprava za motorički i fizički razvoj u sportskom centru

Program 3. Podrška unapređenju socijalne zaštite

Projekti i mjere :

 Budžetska podrška radu centra za socjalni rad  Opremanje dnevnog centra sa boravak djece sa posebnim potrebama  Kadrovsko jačanje centra za socijalni rad (psiholog i defektolog)  Uvođenje softvera sa umrežavanjem relevantnih subjekata koji se bave socijalnom zaštitom  Podrška i razvoj kapaciteta NVO koje pomažu ranjivim grupama .

Program 4. Podrška aktivnostima u oblasti kulture

Projekti i mjere :

 Finansiska podrška aktivnostima iz oblasti kulture (pozorišne prestave, kulturene manifestacije, razvoj vještina iz oblasti kulture kod dijece i mladih...)  Aktiviranje rada savjeta za kulturu  Sanacija domova kulture u Derventi i Novoj Kasabi

Program 5 Podrška dijeci i mladim

Projekti i mjere :

 Uspostava budžeta za mlade  Sanacija objekta omladinskog centra (ispunjavanje uslova propisanih za OC)  Izgradnja sankališta  Nabavka klizališta  Sanacija i izgradnja igrališta za najmlađe na otvorenom

Program 6. Uređenje naselja

Projekti i mjere :

 Asfaltiranje ulica i lokalnih puteva  Rekonsrukcija mosta na Studenom Jadru na ulazu u Miliće  Završetak izgradnje trotoara Milići – Transport  Izgradnja trotoara Milići – Podgora  Izgradnja ulične led rasvijete  Izgradnja autobuskih stajališta u prigrdskim naseljima  Uklanjanje arhiktektonskih barijera za pristup važnim javnim objektima  Rekonstrukcija zgrade opštine  Izgradnja trotoara Dubnički Most-Vukšić Polje

Projekat : Nabavka opreme za poboljšanje pružanja zdravstvenih usluga

Projekat : Nabavka novog sanitetskog vozila

Plan aktivnosti

Plan društvenog razvoja 2016-2021 Projekat/mjera Program Veza sa Orijentacioni period realizacije Nosilac Ciljne grupe strateškim i 2017 2018 2019 2020 2021 aktivnosti (Korisnici) operativnim ciljem Budžetska podrška obrazovnih P1. SC3; OC4. x x x x x Odjeljenje za Prosvetni ustanova finansije radnici/učeni ci Prepokrivanje SŠC P1. SC3; OC1. x Odjeljenje za Učenici prosrorno uređenje,SŠ C Prepokrivanje objekta centralne P1. SC3; OC1. x Odjeljenje za Učenici osnovne škole prosrorno uređenje,OŠ Sanacija fiskulture sale u centralnoj P1. SC3; OC1. x Odjeljenje za Učenici osnovnoj školi prosrorno uređenje,OŠ Poboljšanje energetske efiksnosti P1. SC3; OC1. x Odjeljenje za Djeca objekta obdaništa prosrorno uređenje,Ob danište Opremanje kabineta nastavnim P1. SC3; OC4. x x x Odjeljenje za Učenici sredstvima privredu i društvene dj; šole Sanacija aktivnih područnih škola P1. SC3; OC1. x x x x Odjeljenje za Učenici prosrorno uređenje,OŠ Ograđivanje školskog dvorišta P1. SC3; OC1. x Odjeljenje za Učenici centralne osnovne škole prosrorno uređenje,OŠ Sanacija pristupa centralnoj osnovnoj P1. SC3; OC1. x x Odjeljenje za Učenici školi prosrorno uređenje,OŠ Ograđivanje i izrada sadržaja za P1. SC3; OC1. x x Odjeljenje za Djeca aktivnosti dijece u dvorištu obdaništa prosrorno uređenje,Ob danište Nabavka didaktičkog materijala za P1. SC3; OC4. x x x x x Odjeljenje za Djeca potrebe obdaništa . privredu i društvene dj; Obdanište Finansijska podrška radu klubova i P2. SC3; OC4. x x x x x Odjeljenje za Djeca/mladi sekcija preko sportskog društava privredu i društvene dj; Sportsko društvo Sanacija krova sportske dvora P2. SC3; OC1. x Odjeljenje za Djeca/mladi prosrorno uređenje,Spo rtski centar Sanacija i opremenje postojećih P2. SC3; OC1. x x x x x Odjeljenje za Djeca/mladi sportskih terena prosrorno uređenje,Spo rtski centar,MZ Izrada programa razvoja sorta P2. SC3; OC4. x Odjeljenje za Djeca/mladi privredu i društvene dj; Sportsko društvo Izgradnja sportskih terena u MZ. P2. SC3; OC1. x x x x x Odjeljenje za Djeca/mladi prosrorno uređenje,MZ Izrgradnja trim staze oko SŠC P2. SC3; OC1. x Odjeljenje za Građani prosrorno uređenje,SŠ C Postavljanje sprava za motorički i P2. SC3; OC1. x Odjeljenje za Građani fizički razvoj u sportskom centru prosrorno uređenje,Spo rtski centar Budžetska podrška radu centra za P3. SC3; OC2. x x x x x Odjeljenje za Građani u socjalni rad finansije; socijalnoj Centar potrebi Opremanje dnevnog centra sa P3. SC3; OC2. x x Odjeljenje za Djeca sa boravak djece sa posebnim privredu i poteškoćama potrebama društvene dj; u razvoju Centar Kadrovsko jačanje centra za socijalni P3. SC3; OC2. x x Odjeljenje za Djeca sa rad (psiholog i defektolog) privredu i poteškoćama društvene dj; u razvoju, Centar građani Uvođenje softvera sa umrežavanjem P3. SC3; OC2. x Odjeljenje za Građani relevantnih subjekata koji se bave privredu i socijalnom zaštitom društvene dj; Centar, škole, policijska stanica, Dom zdravlja Podrška i razvoj kapaciteta NVO koje P3. SC3; OC4. x x x x x Odsjek Građani u pomažu ranjivim grupama zajedničkih socijalnoj poslova, potrebi NVO Finansiska podrška aktivnostima iz P4. SC3; OC. x x x x x Odijeljenje za Građani oblasti kulture finansije

Aktiviranje rada savjeta za kulturu P4. SC3; OC. x Načelnik Građani

Sanacija domova kulture u Derventi i P4. SC3; OC. x x x Odjeljenje za Građani Novoj Kasabi prosrorno uređenje, MZ Uspostava budžeta za mlade P5. SC3; OC4. x Odijeljenje za Mladi finansije Sanacija objekta omladinskog centra P5. SC3; OC1. x Odjeljenje za Mladi (ispunjavanje uslova propisanih za prosrorno OC) uređenje, OSM Izgradnja sankališta P5. SC3; OC1. x Odjeljenje za Djeca/Građa prosrorno ni uređenje, Sportski centar Nabavka klizališta P5. SC3; OC1. x

Sanacija i izgradnja igrališta za P5. SC3; OC1. x x x x x Odjeljenje za Djeca/Građa najmlađe na otvorenom prosrorno ni uređenje, Sportski centar Asfaltiranje ulica i lokalnih puteva P6. SC3; OC1. x x x x x Odjeljenje za Građani prosrorno uređenje, MZ Rekonsrukcija mosta na Studenom P6. SC3; OC1. x x Odjeljenje za Građani Jadru na ulazu u Miliće prosrorno uređenje, MZ Završetak izgradnje trotoara Milići – P6. SC3; OC1. x Odjeljenje za Građani Transport prosrorno uređenje, MZ Izgradnja trotoara Milići – Podgora P6. SC3; OC1. x x Odjeljenje za Građani prosrorno uređenje, MZ Izgradnja ulične rasvijete P6. SC3; OC1. x x x x x Odjeljenje za Građani prosrorno uređenje, MZ Izgradnja autobuskih stajališta u P6. SC3; OC1. x x x x Odjeljenje za Građani prigrdskim naseljima prosrorno uređenje, MZ Uklanjanje arhiktektonskih barijera za P6. SC3; OC1. x Odjeljenje za Građani pristup važnim javnim objektima prosrorno uređenje, MZ Rekonstrukcija zgrade opštine P6. SC3; OC1. x x Odjeljenje za Građani prosrorno uređenje, MZ Izgradnja trotoara Dubnički Most- P6. SC3; OC1. x x Odjeljenje za Građani Vukšić Polje prosrorno uređenje, MZ Nabavka opreme za poboljšanje - SC3; OC3 x x x x Odjeljenje za Građani pružanja zdravstvenih usluga privredu i društvene dj; Centar, škole, policijska stanica, Dom zdravlja

Procjena očekivanih ishoda sa indikatorima

Sektorski/operativni ciljevi Indikatori na nivou Indikatori na cilja programsko/projektnom nivou Unapređena društvena Izgrađeno najmanje šest Asfltirano 12 km puteva i ulica infrastruktura do kraja 2021. god. objekata duštvene Izgrađeno Kroz izgradnju najmanje šest infrastrukture do 2021 Izgrađeno 2600 m trotoata u objekta . gdoine naseljima Izgrađena autobuska stajališta u prigradskim naseljima Rekonstruisana ulična rasvijeta (led rasvijeta) Rekonstruisana zgrada opštine Unapređen nivo socijalnih usluga Do kraja 2019. godine Ažurirana socijalna karta do kraja 2019. godine kroz unaprđen sistem socijalne Uveden softver kojim su uvezani svi opremanje dnevnog centra i zaštite opremljen dnevni relevantni subjekti u svrhu kadrovsko jačanje centra za centar i zaposlen psiholog i optimalizacije podataka vezanih za socijalni rad. defektolog socijalnu zaštitu Zaposlen defektolog i psiholog Opremljen i održavan dnevni centar Unapređen nivo zdravstvenih Do kraja 2020. godine Adekvatana kadrovska popunjenost u usluga do 2020. godine kroz uapređen nivo zdravstvene skladu sa potrebama i stanovništva i nabavku najmanje jednog aparata zaštite te opremljena preporuci Ministarstva za pružanje zdravstvenih usluga i ustanova doma zdravlja Nabavka najmanje jednog aparata jednog namjenskog vozila . najmanje jednim aparatom i (ultrazvuk, laboratorjska oprema i sl) savremenim ambulantnim Nabavka modernog ambulantnog vozlom . vozila Povećan stepen inkluzije ranjivih Realizovano najmanje 10 Omogućen pristup svim javnim grupa do kraja 2020. godine kroz projekata za podršku ustanovama osobama sa jačanje uticaja civilnog društva i inkluzije ranjivih grupa i invaliditetom otklonjenim arhitektonskim otklanjanju arhitetonskih Podrška razvoju kapaciteta barijerama na većini važnijih javnih barijera do kraja 2021. organizacija civilnog društva koje objekata organizaciji najmanje 10 gdoine poažu ranjivim grupama aktivnosti za poboljšanje položaja ranjivih grupa .

Poboljšani kulturni i sportsko Unapređen kulturni život i Saniran krov sportske dvorane rekreativni sadržaji do kraja 2021. sportski sadržaji do kraja Sanirani ili izgrađeni sportski tereni na godine na području opštine Milići 2021. godine realizovano području opštine realizacijm najmanje 4 aktivnosti najmanje četiri projekta iz Izrađena strategija razvoja sporta od značaja za ovu oblast . olasti kulture i sporta Izrađeno 600 m trim staze kod sšc Postavljene sprava za vježbanje u sklopu sportskog centra Ktiviranje rada savjeta za kulturu Sanacija domova kulture u Derventi i Novoj Kasabi Kontinuet u održavanju kulturnih sadržaja (manifestacija, predstava, akademija...)

Unapređen obrazovni proces u Unapređen obrazovni Sanacija i prepokrivanje školskih, opštini Milići do kraja 2021. godine sistem kroz realizaciju predškolskih objekata i ojekata za kroz stavranje boljih uslova za najmanje 3 projekta do mlade . izvođenje nastave i boravak kraja 2021. godine Opremanje kabineta nastavnim učenika i dijece u obrazovnim sredstvima ustanovama uz realizaciju Uređenje školskih dvorišta i dvorišta najmanje 3 projekta iz ove oblasti . predškolskih ustanova .

Zaštita životne sredine – Analiza stanja

Vodosnabdjevanje

Stanovnicima urbanog dijela opštine, kao i u većini sela i zaseoka obezbjeđeno je uredno snabdijevanje vodom za piće.

Nisu obezbijeđeni svi potrebni uslovi za filtriranje i dobijanje hemijski i bakteriološki potpuno ispravne vode za piće, kao ni za racionalizaciju u potrošnji iste što će biti osnovni zadatak lokalne zajednice u narednom periodu. Pored gradskog vodovoda na području opštine izgrađena su još dva veća vodovoda(Vukovići i Derventa) koja snadbijevaju vodom za piće više naselja, kao i više manjih vodovoda koji podmiruju skoro kompletno stanovništvo pitkom vodom. Područje opštine Milići je pokriveno preko 90 % vodovodnom mrežom. Problemi u vodosnabdjevanju prisutni su u manjoj ili većoj mjeri na većini vodovoda a najizraženiji su na području Vukšić Polja i Nove Kasabe. Osnovni problem za stavljanje vodovoda na gazdovanje komunalnom preduzeću je nedostatak građevinskih i upotrebnih dozvola što je uslov za ustupanje vodovoda na gazdovanje komunalnom preduzeću .

KVALITATIVNA SVOJSTVA KARSTNIH IZDANSKIH VODA

U cilju sagledavanja kvalitativnih svojstava izdanskih voda u okviru ležišta u slivu „Nikolina voda“ i pogodnosti iste za piće, analizirana su fizičko-hemijska, te bakteriološka svojstva vode vrela. Dobijeni rezultati komparirani su sa zahtjevima Pravilnika o higijenskog ispravnosti vode za piće (Sl. Glasnik RS 40/03).

Kvalitet izdanskih voda u pogledu fizičkih i hemijskih svojstava

Dosada istražene fizičko-hemijske analize ukazuju na povoljna svojstva, kako vode „Nikolino vrelo“ tako i uzorak u široj zoni ležišta. Temperature vode sa vrela su veoma ujednačene i kreću se oko 10oC. Vode su bez boje, mirisa i ukusa, sa povremenim zamućenjima u periodu najviših voda. Ova zamućenja su uglavnom kratkotrajna. pH vrijednost ukazuje na neutralne do slabo alkalne vode koje sa ovog aspekta odgovaraju postojećim normativima. Veličina mineralizacije vode sa vrela, kao i ostali uzoraka u široj zoni redovno je ispod 1 g/l. Joni gvožđa i nitrati konstatovani su u malim koncentracijama, uvijek ispod dozvoljenih koncentracija, dok je amonijum jon konstatovan ispod dozvoljene koncentracije. Sadržaj organske materije, na osnovu utroška KMnO4, je redovno u granicama dozvoljenog (ispod 12 mg/l). Rezultati posljednje hemijske analize vidljivi su u prilogu 10 (analiza od 07.08.2008.god.). Od svih parametara jedino je mutnoća iznad MDK, dok su nitriti na granici. U mikrokomponentnom hidrohemijskom sastavu važi ista konstatacija – svi elementi su ispod MDK. Vode vrela „Nikolina voda“ spadaju u vode I-e klase ili veoma dobre vode sa nešto povećanim sadržajem Ca2+ i Mg2+jona, koji su na granici između I i II klase i povećanim sadržajem karbonata (CO32-), koji je na prelazu između II-e i III-e klase, a mjestimično i III-e klase vode za piće. Kvalitet vode u široj zoni vrela takođe je u I-oj klasi vode za piće sa nešto uvećanim sadržajem Mg2+ (prelaz ka drugoj klasi) i povećanim sadrţajem jona CO32- (II-a klasa). Mikrokomponente imaju sadržaj u opsegu prikazanom u tabeli .

Tabela. Koncentracija mikrokomponenata u vodama "Nikoline vode" Element Koncentracija(mg/l)

Al 0.0379-0.2349 Fe 0.0067-0.0130 Ti do0.0026 Cu 0.0004-0.0010 Ni 0.0003-0.0004 Ag 0.0022-0.0024 V 0.0002-0.0010

S obzirom na fizičko-hemijske analize izdanskih voda na ispitivanom terenu, može se zaključiti da su iste veoma dobre za piće u pogledu pomenutih svojstava. U toku izrade Programa sanitarne zaštite, u dogovoru sa Nadzorom, ispred opštine Milići Vasiljević Milijanom i Nadzorom ispred AD "Vodovod i komunalno" Bibić Markom, uzeti su uzorci za proširenu hemijsku analizu 3.9.2008.god. iznad i ispod turbine HE "Gornji Zalukovik" (kao i 2 uzorka za bakteriološka ispitivanja na istim tačkama uzorkovanja). Rezultati su prezentovani u prilogu 10. Na osnovu pregleda konstatovano je da vode spadaju u I klasu kvaliteta (čl. 14 i čl. 26 Uredbe o klasifikaciji voda i vodotoka, Sl. glasnik RS 42/2001). Svi fizičko-hemijski parametri odgovaraju MDK prema Pravilniku o higijenskoj ispravnosti vode za piće (Sl. glasnik RS 40/03) i praktično su identični na oba uzorka.

Kvalitet izdanskih voda u pogledu bakterioloških svojstava

U cilju sagledavanja bakteriološkog sastava voda ispitivane oblasti, na osnovu dosadašnjih hidrohemijskih ispitivanja, analizirano je prisustvo pojedinih vrsta bakterija i njihovo prisustvo u odnosu na norme dozvoljene ranije pomenutim Pravilnikom o higijenskoj ispravnosti vode za piće. Tokom istraživanja provedenih početkom 80-ih godina prošloga vijeka, na brojnim uzorcima iz kaptaže (komore, petkomore i šahta), glavnog rezervoara, izvora u široj okolini, rijeke Studeni Jadar urađene su bakteriološke analize. Od ukupno 25 bakteriološki analiza iz kaptaže 6 je bilo bakteriološki ispravno, a čak 19 bakteriološki neispravno. Prije same izrade kaptaže, daleke 1973.god, od strane „Energoinvesta“ Sarajevo, za potrebe Investicionog programa „Vodovod Zaklopača“ urađene su bekteriološke analize koje su ukazivale na potpunu ispravnost vode vrela u ovom smislu. U periodu 18.8.-21.9.1981.god. od strane laboratorija u Loznici i Beogradu (RGF, Laboratorija Instituta za hidrogeologiju) urađeno je ukupno 12 analiza od koji je čak 10 bakteriološki bilo neispravno. Od bakterija identifikovane su Escherichia coli, Klebsiella, Aerobacter, Pseudomonas aerugznosa, Bacillus cereus. U dva uzorka nađen je i Streptococcus faecalis. Slična situacija je bila i sa izvora u okolini. Posebno indikativni bili su rezultati bakterioloških nalaza vode Studenog Jadra, jer su ukazivali na veliku zagađenost svih uzoraka. Tokom izrade Programa, 22. avgusta, uzeto je pet uzoraka za bakteriološke analize od strane autora Programa iz preduzeća "Kriptos", te dva od strane ljudi iz AD "Vodovod i komunalno" Milići-jedan iz rezervoara "Goločevina Milići", a drugi sa javne česme u novom zanatskom centru. Autori programa uzeli su uzorke netreretirane vode sa "Nikoline vode" i vode koja dolazi sa postrojenja MHE u Gornjem Zalukoviku, uzorke vode nakon hlorisanja sa novog i starog cjevovoda i uzorak vode Studenog Jadra sa hidrometrijskog profila I, koji se nalazi na oko 1 km uzvodno od kaptaže "Nikolina voda", kod kamenoloma. Voda Studenog Jadra bakteriološki je jako kontaminirana. Pripada II klasi kvaliteta površinskih vodotoka, a u skladu sa članom 14 Uredbe o klasifikaciji voda i kategorizaciji vodotoka (Sl. glasnik RS 42/01). Mikroorganizmi su identifikovani kao: Escherichia coli, Enterococus, Klabsiella Enterobacter, Proteus spp, Bacillus cereus. Nijedan analizirani uzorak sirove i hlorisane vode koja se koristi za vodosnabdijevanje nije bio ispravan. U hlorisanim uzorcima identifikovani su mikroorganizmi: Escherichia coli, Enterococus, Bacillus cereus, a u uzorcima sirove vode pored navedenih i Klebsiella enterobacter. Tokom sastanka autora Programa sa nadzorom imenovanim ispred opštine Milići i AD "Vodovod i kanalizacija" Milići 29.8.2008.god. dogovoreno je da se ponovo uzmu uzorci za bakteriološke analize i to: sa vrela Odžak - prije i nakon turbine (ukupno 2 uzorka), posebno uzorak "Nikoline vode", te po jedan iz ranije pomenutog rezervoara i javne česme. Uzorci sa navedenih lokacija uzeti su 3.9.2008.god. Rezultati bakterioloških analiza kao i u prethodnom slučaju nisu bili zadovoljavajući, odnosno svi uzeti uzorci bili su bakteriološki neispravni.

Problem zamućenja i bakteriološkog zagađenja izdanskih voda

Najznačajnijih problemi kvaliteta vode vrela "Nikolina Voda", kao i vode koji dolazi sa postrojenja MHE „Gornji Zalukovik“, a koristi se za vodosnabdijevanje Milića, vezani su za bakteriološko zagađenje i povremeno povećano zamućenje. Navedeni problemi dovode do kraće neupotrebljivosti vode za piće za stanovništvo Milića i okolnih naselja. Ovi problemi su gotovo redovno prisutni kod kaptiranih karstnih vrela, naročito onih sa većim slivnim površinama (preko 10 km2) na teritoriji RS. Evidencija o zamućenju vode na vrelu "Nikolina voda" ne postoji. Iz analize rađene 07.08.2008.god. vidljivo je da mutnoća iznosi 1.67 NTU što je 0.67 iznad dozvoljene. O bakteriološkoj neispravnosti vode nešto je već rečeno u ranijem poglavlju. Naročit problem u tom smislu predstavlja neispravnost uzoraka i nakon provedenog tretmana - hlorisanja, te uzoraka uzetih na rezervoaru i javnoj čemi u samim Milićima. Naime nakon dezinfekcije vode hlorom uzorci su ponovo bili bakteriološki neispravni. Identifikovani su identični mikroorganizmi kao i u rijeci Studeni Jadar (uz izuzetak vrste Proteus spp). S obzirom na gubitke vode u koritu Studenog Jadra, na dijelu korita između vodomjernih profila 3 i 4 (mjerenja iz 1982.god.), odnosno profila I i II (mjerenja iz avgusta 2008.god.) za pretpostaviti je odakle ovo podudaranje u smislu prisutnih mikroorganizama. Stoga je problematika kvaliteta vode u pogledu obezbjeđenja bakteriološke ispravnosti vezana praktično za čitav sliv rijeke Studeni Jadar do kaptaže "Nikolina voda". S obzirom na karakter i vrste bakterija i i koliformnih klica, koje se primarno vezuju za crijevni kanal čovjeka i direktni su produkt fekalnih materija jasno je da je ljudski faktor dominantan izvor zagađenja u slivu Studenog Jadra što vjerovatno imadirektan impakt na kvalitet vode izvorišta "Nikolina voda". Interesantno je da su skoro identični rezultati dobijeni i tokom istraživanja kvaliteta vode vrela "Nikolina voda" početkom osamdesetih godina prošlog vijeka. Uz Esherishia coli, identifikovane su Klebsiella, Aerobacter te svim uzorcima (ukupno 21 uzorak) Streptococcus fecalis. Ovo govori o permanentno istom izvoru zagađenja (fekalnog porijekla) tokom vremena. Vezano za složenost situacije neophodno je posvetiti veću pažnju analizi kvaliteta vode. Ovo se pored problema bakteriološke ispravnosti odnosi i na problem zamućenja vode, a o svemu bi mišljenje trebalo tražiti od neke relevantne institucije iz oblasti kvalitativnog tretmana izdanskih voda. Ovdje se konstatuje da je neophodno obezbijediti filtraciju vode (npr. brzi filtri) ili pak neki drugi tretman, npr. hemijski (kao npr. aluminijum-sulfatom) za eliminaciju mutnoće sa redovnom dezinfekcijom nakon toga. Osvrt na ovaj problem dat je i prijedlogu sanacionih mjera.

Tabela Rezultatibakteriološkihanalizarađenihnauzorcimauzetim15.8.2008.god.

Koliformne Datum Ukupne Mjesto bakterije Ukupan broj Streptokokus koliformne fekalnog aerobnih uzorkovanja bakterije fekalnog porijekla porijekla mezofilnih (Membran-filter (Membran- (Membran- bakterijau filter metodom)u filter 1ml 100ml metodom) metodom)u u100ml 100ml

Izvorište- 15.8.2008. dovodvodesa MHE- 10 - - 10 hlorisana voda

Izvorište- 15.8.2008. Nikolinav.- 10 - 1 10 hlorisanavoda Izvorište- 15.8.2008. vodasaMHE - 150 30 10 50 sirovavoda Izvorište- 15.8.2008. Nikolinav.- 150 40 100 50 sirovavoda

Studeni Jadar- manje od 15.8.2008. 80 50 - kamenolom 5000 Bazen 15.8.2008. "Goločevina 20 - - - Milići"-stari cjevovod

Bazen 15.8.2008. "Goločevina 20 - 10 - Milići"-novi cjevovod

15.8.2008. Novitržnicentar- 20 - 10 - javnačesma

Tabela Rezultati bakterioloških analiza rađenih nauzorcima uzetim 3.9.2008.god.

Koliformne Datum Mjesto Ukupne bakterije Ukupan broj koliformne Streptokokus uzorkovanja fekalnog aerobnih fekalnog porijekla bakterije porijekla mezofilnih (Membran- (Membran-filter (Membran- bakterijau metodom)u filter 1ml filter 100ml metodom) metodom)u u 100ml 100ml

Iznad turbine 3.9.2008. MHE"Gornji <5000 40 100 - Zalukovik" 3.9.2008. Ispod turbine MHE"Gornji <5000 30 10 - Zalukovik" 3.9.2008. Kaptaža"Nikolina voda", novi 50 - 4 50 cjevovod, hlorisan uzorak

3.9.2008. Rezervoar "Goločevina" 30 - 10 - Milići

3.9.2008. Novitržnicentar- 50 - 100 - javnačesma

Preporučujemo da se što prije uzmu uzorci za bakteriološke analize, i to od strane predstavnika neke ovlaštene institucije: Zavoda za javno zdravstvo RS iz Banja Luke ili F.BIH iz Sarajeva, ili pak od strane neke druge stručne ovlaštene institucije (nrp. Instituta za vode Bijeljina). Na tako uzetim uzorcima dobili bi se pouzdaniji podaci o bakteriološkoj ispravnosti vode, te još jednom sagledala neophodnost predloženih mjera sanacije. Takođe, nismo bili u prilici uzeti za bakteriološku analizu samo vode sa kaptaže "Nikolina voda", pošto se mogao uzeti samo kompozitni uzorak "Nikoline vode" i vode koja se dovodi sa zahvata ispod turbine MHE "Gornji Zalukovik" (vode potiču sa vrela "Odžak"). Neophodno je čim prije uzeti uzorak sa samog vrela "Nikolina voda", tako što će se isključiti dovod vode sa MHE "Gornji Zalukovik". Ovi rezultati daće dodatne mogućnosti za rasvjetljavanje problematike vezane za bakteriološko zagađenje kompozita vode sa kaptaže "Nikolina voda".

Prijedlog sanacionih i drugih mjera

Kako je navedeno u dijelu teksta koji se odnosi na stanje kaptažnog objekta konstatovano je da dio kaptaže nije u adekvatno uređen. Tu se prije svega misli na unutrašnjost komore kaptažnog objekta . Beton sa tavanice već dugo vremena otpada, a željezni elementi su zarđali (armatura, ograda, željezni pod). Komadi betona direktno mogu otpadati u vodu što je neophodno sanirati. U tom smislu potrebno je unutrašnjost kaptaže urediti, slično kao što je slučaj sa hlornom stanicom. Plafon komore izbetonirati i izolovati, na zidovima polijepiti pločice, a željezne elemente zaštititi od korozije. One potpuno propale treba zamijeniti. Zaštitna ograda za zonu neposredne zaštite ne postoji, postavljena je samo ulazna kapija. Neophodno je postaviti zaštitnu ogradu duž prelomnih tačaka kojima je neposredna zona ograničena. Vode koje dotiču sa vrela Studenog Jadra (Odžak), odnosno sa zahvata MHE i koje se koriste za obezbjeđenje dodatnih količina vode ne trebaju se direktno uvoditi u kaptažu, već ih treba odmah uvesti u uklopni šaht (već izrađen) u kojem postoji predviđen priključak uz prethodnu izradu prekidne komore (sa odgovarajućim filterom).

Slika Unutrašnjost suve komore kaptažnog objekta izvorišta "Nikolina voda"

Vode koje dotiču sa MHE "Gornji Zalukovik" zahvataju se nakon korišćenja na turbini. Ovo treba odmah izmijeniti, te napraviti poseban zahvat prije postrojenja, zaobići MHE i potom vodu upustiti u cjevovod (šaht) kojim se ona dovodi do "Nikoline vode".

Slika Predviđena sanacija za dovod vode sa HE "Gornji Zalukovik"

Neposredno iznad šahta u koji dolaze vode vela "Odžak", a koje se potom odvode na kaptažu u Zaklopači, nalazi se nesanirana septička jama. Istu je potrebno očistiti i zatrpati, odnosno propisno sanirati. U ovom radu samo smo se dijelom dotakli problematike vrela "Odžak" sa koga se obezbjeđuju određen procenat pitke vode za vodosnabdijevanje Milića. Vode vrela "Odžak" moraju biti obrađene posebnim Programom sanitarne zaštite. Potebno je izvršiti totalnu hemijsku i biološku dezinfekciju kaptaže "Nikolina voda", azbestno-cementnog cjevovoda 250 mm i novog cjevovoda 315 mm, rezervoara u Milićima, uz zatvaranje vodovoda tokom izvođenja radova. S obzirom na vrste mikroorganizama prisutne u analiziranim vodama i provedena hidrometrijskamjerenja, kako ranija tako i nova, od velikog značaja je sprečavanje zagađenja Studenog Jadra fekalnim materijama. Trenutni kapaciteta vrela „Nikolina voda“ (bilo maksimalni, minimalni ili srednji) nije egzaktno definisan. Prema riječima odgovornih lica vodovoda on je značajno manji u odnosu na period prije jedne decenije. U momentu izrade programa nije postojala mogućnostpojedinačnog mjerenja proticaja navedenog vrela, a i sam period izrade Programa je bio prilično kratak za detaljnije analize kvantitativnih karakteristika vrela.Stoga su u skladu saprojektnim zadatkom dati pregledi ranijih mjerenja protoka vrela. S obzirom da je mjerenje protoka vrela „Nikolina voda“ u međuvremeno omogućeno, potrebno je vršiti svakodnevno osmatranje proticaja (na nivou zbirnog dnevnog, časovnog i sl.). Stim u vezi na sastanku Izvođača i Nadzornog tima opštine Milići dogovoreno je da predstavnici opštine, vodovoda i „Krtiptosa“ zajednički izvedu registrovanje proticaja na vrelu u periodu april-maj 2010.god. (u tri do četiri navrata) na novopostvaljenom vodomjeru. Time bi započelo kontinualno i organizovano mjerenje protoka, te će se u bliskom periodu dobiti jasnije predstave o sadašnjem proticaju vrela u različitim hidrološkim uslovima (dogovoreni period zajedničkih osmatranja moţe se smatrati prelaznim, sa perioda maksimalnih ka periodu srednjih voda). S obzirom na iznesenu pretpostavku da je došlo na izvorištu značajnijih promjena tokom posljednjih nekoliko godina (posebno kvantiteta) to se predlaže da se izvrše i dopunska hidrometrijska mjerenja Studenog Jadra na dva mjerna profila: neposredno uzvodno i nizvodno od kaptažnog objekta, kako bi se na osnovu toga dobio uvid postoji li isticanje vode iz izdani u korito Studenog Jadra u zoni kaptažnog objekta. Ukoliko rezultati hidrometrijskih mjerenja ukažu na povećanje priliva na nizvodnom u odnosu na uzvodni mjerni profil, predlaže se da se sačini Projekat sanacije kaptaže, te da se istim da analiza mogućnosti zahvatanja dodatnih količina vode (voda koje eventualno otiču ka Studenom Jadru, dijela statičkih rezervi i sl.). S obzirom na blizinu kamenoloma „Gradina“, stručnjaci za miniranje ovog kamenoloma trebali bi najavljivati vodovodu kada se planira miniranje. Za tu svrhu zaposlenici vodovoda na izvorištu osmatrali bi proticaj na instalisanom vodomjeru, a bilo bi neophodno izbušiti barem jednu (po mogućnosti 2 ili 3) plitku osmatračku bušotinu u neposrednoj blizini kaptaže kako bi se sagledalo ponašanje nivoa podzemne vode pri izvođenju miniranja, odnosno dobio zaključak ima li ova pojava uticaj na promjene izdašnosti vrela i nivo podzemne vode karstne izdani (otvaranje novih sistema pukotina, promjene u pravcu cirkulacije podzemnih voda karstne izdani koji dovode do „bježanja“ vode iz kaptažnog objekta i sl.). Takođe, neophodno je vršiti osmatranja parametara fiziko-hemizma kaptirane vode uporedo sa osmatranjima proticaja vrela, a radi dobijanja pokazatelja međusobne zavisnosti fiziko-hemizm-proticaj . Ovo podrazumijeva uporednu analizu režima proticaja vrela i fizičko-hemijskih karakteristika, kako onih dobijenih na osnovu laboratorojskih nalaza, tako i putem mogućih terenskih metoda određivanja dijela parametara (konkretno mutnoće). U tom smislu bilo neophodno da se za potrebe vododvoda nabavi minimalno terenski turbidimetar (po mogućnosti i neki drugi uređaji) kojim bi bilo omogućeno individualno, vremenski konstantno praćenje mutnoće, a gdje bi se uzimajući u obzir proticaj i eventualne druge faktore (nivo, odnosno proticaj Studenog Jadra, mutnoću ovog vodotoka, eventualne efekte miniranja i sl.) došlo do bitnih zaključaka vezanih za režim pojednih parametara kvaliteta, posebno mutnoću, kao i moguća bakteriološka onečišćenja. Ukoliko se kao neophodno za dobijanje pitke vode zahtijevanog kvaliteta (Pravilnik o higijenskoj ispravnosti vode za piće, Službeni glasnik RS 40/03) pokaţe izvođenje sanacionih radova predlaţemo da se oni rade fazno. I faza Pošto je Gornji Zalukovik najveće naselje u dijelu sliva Studenog Jadra uzvodno od kaptaže, njegovo stanoništvo čini najveći zagađivač ovog površinskog toka. Na to ukazuje i bakteriološka analiza ovog vodotoka urađena tokom izrade Programa ( a i ranije analize), kao i vrste mikroorganizama određenih analiziranjem bakteriološke ispravnosti. Treba izvršiti registrovanje, odnosno izraditi katastar zagađivača, u dijelu sliva Studenog Jadra od izvorišta do kaptaţe, naročito detaljno u selu Gornji Zalukovik. Potrebno je prethodno registrovati sve kuće, WC, štale i druge objekte u odgovarajući katastar zagaĎivača. Potom treba izraditi Projekat i izgraditi vodonepropunu kanalizaciji, a time spriječiti nekontrolisano ispuštanje fekalija u Studeni Jadar iz ovog naselja. Otpadne vode iz nepropusne kanalizacije trebaju biti odvedene na jedan od dva načina: izradom nepropusnih septika i sabirnih jama (prema „Pravilnik o tretmanu i odvodnji otpadnih voda za područja gradova i naselja gdje nema javne kanalizacije ("Službeni glasnik Republike Srpske" broj 68/01) ili odvođenjem izvan zone uticaja na izdanske vode "Nikolina voda", odnosno u Studeni Jadar nizvodno od kaptažnog objekta nakon zakonski definisanog dozvoljenog ispuštanja, a što je stvar tehno-ekonomske ocjene, odnosno optimalnog ekonomsko-građevinskog rješenja. U neposrednom slivu (zaleđu) karstnog vrela "Nikolina voda" postoji samo manji broj stambenih i pratećih objekata (prilog 9, crveni poligon sa zelenim okvirom). Prije svega treba voditi računa da se 10 stambenih i pratećih objekata oko 800 m jugoistočno od izvorišta iznad sela Zaklopača obezbijedi nepropusnom kanalizacijom, kako je opisano u prvoj varijanti prethodnog pasusa. Nakon ovih radova provele bi se neophodne analize vode (sa naglaskom na bakteriološke) kojima bi se utvrdilo da li predložene mjere sanacije daju rezultat u smislu traženog bakteriološkog kvaliteta vode. II faza - prva varijanta Ukoliko prva faza ne bi dala željeni efekat pristupilo bi se fazi dva. Serijom hidrometrijskih mjerenja na Studenom Jadru od ušća Rijeke do kaptaže "Nikolina voda" bi se precizno definisala zona gubljenja vode iz korita Studenog Jadra. Definisala bi se dionica površinkog vodotoka sa maksimalnom infiltracijom u izdan i na toj dionici izvršilo upuštanje obiljeţivača podzemnog toka (najvjerovatnije između vodomjernih profila 3 i 4, odnosno I i II, prilog 5). Tim putem bi se utvrdilo postojanje pretpostavljene veze Studeni Jadar - vrelo „Nikolina voda“ i količine ponirućih voda u karstnu izdan, a rezultati iskoristili kao podloga za Projekat sanacije tog dijela korita Studenog Jadra. Na ovaj način bi se spriječila infiltracija površinskih voda (Studenog Jadra) u izdanske vode "Nikolina voda". II faza - druga varijanta Uproštena blok-šema prijedloga procesa prečišćavanja podzemne vode na vodozahvatu „Nikolina Voda“ data je na slici 14. Ukoliko se prethodne mjere pokažu nedovoljnim, biće neophodno ovoj mjeri posvetiti posebnu pažnju. Prije svega u smislu postavljanja dijela za otklanjanjanje povremene prekomjerne mutnoće (brzih gravitacionih filteri, snižavanje vrijednosti mutnoće primjenom aluminijum-sulfata, a pri temperaturi vode manje od 10⁰C uz prethodno dodavanje aktivnog silicijuma i sl.) pomoću kojih bi se mutnoća u peridu jačih padavina i intenzivnog topljenja snijega dovela do Pravilnikom o higijenskoj ispravnosti vode za piće zahtijevane vrijednosti, nakon čega bi u nastavku tretmana obavljala dezinfekcija na hlornoj stanici. Ipak, kako se to vidi iz rezultata pojednih bakterioloških analiza vode, u nekim slučajevima sam postupak dezinfekcije hlorom ne daje potrebne rezultate, te treba razmisliti i o nekom dopunskom tretmanu, odnosno tretmanu koji će se kombinovati sa dezinfekcijom hlorom, radi dostizanja bakteriološke ispravnosi vode nakon provedenog tretmana. Kod njegovog planiranja, prije svega treba uzeti u razmatranje segment dva blok šeme na slici 14 (a imati u vidu i segmet jedan). Navedeno treba biti detaljno razrađeno posebnim Projektom od strane ovlaštene institucije. Ovu varijantu, prvenstveno zbog svoje cijene, treba razmatrati kao krajnje rješenje.

Slika Prijedlog blok-šeme prečišćavanja vode na izvorištu "Nikolina voda"

Osvrnućemo se još jednom i na problem vode koja se dovodi sa zahvata MHE „Gonji Zalukovik“ do kaptaže, a koja je takođe povremeno bakteriološki kontaminirana. Ove vode, ukoliko se planira njihov ostanak u funkciji vodosnabdijevanja (što je trenutna realnost), a kako je i ranije rečeno, moraju biti obrađene posebnim Programom sanitarne zaštite. Kako je vidljivo na hidrogeološkoj karti u prilogu 5, vode vrela Odžak koje se koriste za pomenutu MHE imaju direktnu vezu sa nezaštićenim brojnim ponorima u zoni Partizan polja (nedaleko od Han Pijeska) pa je povremena bakteriološka kontaminiranost realnost. O tome svjedoče rezulatati analiza od 3.9.2008.god. Stoga bi bilo značajno razmotriti mogućnost zamjene količina vode koje se sa njega obezbjeđuju nekim drugim, odnosno pokušati obezbijediti neki drugi izvor (izvore) u vrijednosti ove količina. Na karti u prilogu 7 vidljivo je da na lijevoj obali Studenog Jadra (veoma slične geološke građe kao sliv vrela „Nikolina voda“) postoji niz manjih izvora (prema raspoloživim podacima oko 1 l/s u minimumu) koji bi se trebali dopunski hidrogeološki istražiti, te ukoliko se pokaže mogućim (zadovoljavajućim u smislu kvaliteta i kvantiteta) iskoristiti i veoma kratkim cjevovodom upustiti u postojeći cjevovod (kao i eventualno jedan izvor u Miloševini, iznad sela Zaklopača). Na istim bi trebalo provesti detaljna osmatranja kvaliteta i kvantiteta, naći rješenje mogućnosti zajedničkog zahvatanja razbijenog izvorišta na lijevoj strani Studenog Jadra, kako bi se vode iskoristile za obezbjeđenje dopunskih količina vode. Isto važi i za drugi predloženi izvor. Problem grupe izvora na lijevoj obali Studenog Jadra može predstavljati činjenica da se izvori nalaze na kontaktu krečnjaka sa aluvionom (slika 15), odnosno da ove izdanske vode mogu imati direktan kontakt sa površinskim vodama, te su zato neophodna detaljna istraživanja. Ostali izvori koji bi mogli biti priključeni na transportni cjevovod uglavnom su minimalne izdašnosti manje od 0.1 l/s i bez većeg praktičnog značaja.

Slika Potencijalni izvori koji bi se nakon detaljnih hidrogeoloških istraživanja mogli iskoristiti za obezbjeđenje dopunskih količina vode

U svakom slučaju bilo bi potrebno uraditi kompleksnu analizu od strane releventne institucije mogućnosti zahvatanja dopunskih količina vode sa nekog drugog izvorâ ili izvora koji bi se lako mogao uključiti u postojeći cjevovod.

Navodimo još da je obilaskom terena konstatovano da pored ograde zone neposredne zaštite prolazi lokalni makadamski put duž koga se vrši transport drobljenog krečnjaka kamionima sa obližnjeg kamenoloma “Gradina”. U tom smislu treba upoznati radnike (vozače i ostale operativce kamenoloma) o nedozvoljenom ispuštanja bilo kakvih ulja, nafte i sl. kako u sam tok Studenog Jadra, tako i na površinu terena. Za mogući slučaj ekcesnih zagađenja, tečnim opasnim materijama predlažemo sljedeće: unaprijed odrediti koja će dežurna služba vodovoda biti nadležna za koordinaciju i sprovođenje aktivnosti sanacije u slučaju havarije, donijeti Pravilnik na nivou opštine kojim će biti određene službe i institucije (koje raspolažu mehanizacijom i kadrovima sposobnim za obavljanje neophodnih aktivnosti) nadležne za preuzimanje neposrednih aktivnosti u akciji sanacije nastale havarije, u slučaju nastanka havarije neophodne osnovne aktivnosti su sljedeće: - hvatanje tečnosti koja ističe, - sprečavanje daljeg isticanja, - prepumpavanje iz oštećenih rezervoara i kontejnera - nanošenje i odstranjivanje sredstava za posipanje, upijanje i zaustavljanje istekle tečnosti; odstranjivanje izlivene tečnosti površinskim sakupljanjem,odvoženje i zamjena natopljenih slojeva zemlje, - utvrđivanje opsega zagađenja i ugroženosti izvorišta.

Neposredno kod ušća Rijeke u Studeni Jadar postoji manji bazen za kupanje (cca 5x15 m) koji nije u funkciji. Isti netreba koristiti iz razloga što bi se pri zamjeni vode prljava ispuštala u Studeni Jadar, a sa tim povećala mogućnost zagađenja bakterijama fekalnog i drugog porijekla. Svi radnici koji ulaze u kaptažni objekat moraju imati sanitarne knjižice i redovno vršiti sanitarne preglede.Takođe prilikom ulaska u kaptažu radi čiščenja i sl. radnici moraju koristiti dezinfikovanu opremu (čizme, rukavide, odijela i dr.).Obavezno: pošto do sada na vodama predmetnog izvorišta nisu urađene radiološke analize, a koje su Pravilnikom o higijenskoj ispravnosti vode za piće obavezne za utvrđivanje ispravnosti vode za javno vodosnabdijevanje neophodno je uraditi ove analize, lista VIII i to odmah.

Režim fizičkih i hemijskih svojstava voda izvorišta "Jama"

U cilju sagledavanja fizičo-hemijskog sastava pitke vode na vrelu "Jama", uzeti su uzorci vode i urađene proširene fizičko-hemijske analize i mikrobiološke analize predmente vode. Uzorkovanje i izradu proširenih i bakterioloških hemijskih analiza urađene su od strane Instituta za javno zdravstvo Republike Srpske - Banja Luka, Regionalni centar Zvornik (rezultati fizičko-hemijskih i mikrobioloških ispitivanja). Na osnovu rezultata ove analize, odnosno proširene analize urađene 13.07.2012.god. (uzorak V-692/12), vode na vrelu “Jama“ su bez boje, mirisa i ukusa (tabela 4). Koncentracija vodonikovih jona (pH) je 7.84 što ukazuje na neutralne vode. Isparni ostatak (105 oC) iznosi 242 mg/l. Predmetna voda po analizi je hidrokarbonatno kalcijskog tipa. Koncentracija HCO3- jona iznosi 258.68 mg/l, dok je sadržaj Cl- jona 2.8 mg/l. Uz hidrokarbonate najvedu koncentraciju imaju Ca2+ joni i ona iznosi 80.16 mg/l. Joni Mg2+ se pojavljuju u koncentraciji 3.04 mg/l. Na ispitivanom uzorku sadržaj mikrokomponenti je u dozvoljenim granicama. Pored analiziranja ovog uzorka vode uzetog za potrebe izrade Programa, urađena je proširena hemijska analiza pitke vode izvorišta “Jama” prilikom otvaranja izvorišta 27.12.2006.god. a u narednoj tabeli su prikazane vijednosti fizičko-hemijskih parametara obje analize vode.

TabelaPrikaz vrijednosti fizičko-hemijskih parametara pitke vode izvorišta “Jama”

Referentna Parametar Utvrđena vrijednost Jedinica mjere vrijednost

o Boja bez do5 CoPtskale -

Ukus bez bez -

Miris bez bez -

Rezidualni hlor 0 do0.5 mg/l Cl2

Mutnoda 0 do1 NTU

pH-vrijednost 7.84-7.86 6.8-8.5 pH jedinica Elektroprovodljivost 404-412 do1000 S/cm

PotrošnjaKMnO4 1.22-2.50 do8 mg/l KMnO4

+ 0.0-0.01 do0.1 + Amonijak,NH4 mg/l NH4

- 0.00-0.003 do0.03 - Nitriti,NO2 mg/l NO2

- 1.05-2.59 do50 - Nitrati,NO3 mg/l NO3

- - Hloridi,Cl 2.80-4.40 do200 mg/l Cl

- 258.68 - - Bikarbonati,HCO3 mg/l HCO3

2- 3.00 do250 2- Sulfati,SO4 mg/l SO4

3- - do0.15 3- Ortofosfati, PO4 mg/l PO4

2+ 2+ Kalcijum,Ca 80.16 do200 mg/l Ca

2+ 2+ Magnezijum,Mg 3.04 do50 mg/l Mg

o Ukupna tvrdoda 11.9 - dH

o Karbonatna tvrdoda 11.2 - dH

Željezo,Fe 0 0.3 mg/l Fe

Mangan 0 0.05 mg/l Mn

Ostatak poslije 242-268 - Mg/l o isparavanja(105 C)

Na osnovu bakterioloških ispitivanja (analiza broj 80 od 12.02.2007 i V-738/12 od 10.07.2012.god., analize broj V-856/12 i V-857/12 od 17.8.2012), koja su urađena u periodu izrade Programa (osim prve navedene koja je rađena nakon puštanja vodovoda u rad) analiza broj 80 i anlaliza broj V- 857/12odgovaraju Pravilniku, dok anliza broj V-857/12 i V-738/12 ne odgovaraju Pravilniku. U prvom slučaju radi se o netretiranoj (sirovoj) vodi u kojoj je registrovano slabo bakteriološko onečišdenje.Međutim, nakon tretmana voda u potpunosti odgovara zahtjevima kvaiteta vode za pide prema Pravilniku o higijenskoj ispravnosti vode za pide (Sl. Glasnik RS 40/03). U drugom slučaju je izolovana bakterija Bacillus spp. U tom uzorku su utvrđene sljedede vrijednosti: - Ukupne koliformne bakterije u 100 ml 0,

Koliformne bakterije fekalnog porijekla 0

- Streptokoke fekalnog porijekla 0

- Proteus vrste 0

- Prisustvo Pseudomonas aeruginosa u 100 ml - nema

- Broj aerobnih mezofilnih bakterija u 1 ml je 20,

- Broj sulfitoredukujude klostridije je 0,

Dijagram kvaliteta pitke vode vrela „Jama“ po Waterlou Na osnovu svih labaratorijskih istraživanja kvaliteta prirodne izvorske vode sa izvorišta „Jama“ zaključuje se sljedede: Voda iz predmetne karstne izdani koja se pojavljuje na vrelu „Jama“, u hemijskom pogledu je veoma dobrog kvaliteta i može se koristiti za pide. Vode spadaju u hidrokarbonatno-kalcijske vode.

Sve analizirane komponente fiziko-hemizma su znatno ispod maksimalno dozvoljenih koncentracija (MDK), tako da nije potreban nikakav tehnološki tretman vode u cilju dorade ili popravljanja njenog kvaliteta u tom smislu.

Što se tiče mikrobiološkog, odnosno bakteriološkog sastava vode, dolazi do manjih odstupanja analizama dobijenih vrijednosti u odnosu na Pravilnik higijenskoj ispravnosti vode za pide (Sl. Glasnik RS 40/03). Kako je vidljivo iz bakterioloških nalaza priloženih u prilogu 11 od 10.7.2012.god. povedan je broj aerobnih mezofilnih bakterija u odnosu na referentnu vrijednost (>10, tačnije iznosi 20). Identifikovana je vrsta Bacillus spp. Iz ostatka anlalize je vidljivo da nema identifikovanih drugih vrsta. Pošto tada u nalazu vode nisu identifikovane vrste kao što su E. coli, Enterobacter spp. ,Klebsiella spp., Enerococcus spp., Salmonella spp., Shigella spp., Clostridium perfringens, to ukazuje da u vodi nije bilo prisutno fekalno zagađenje, odnosno da identifikovana vrsta (Bacillus spp.) dolaze iz nekog drugog izvora. Poznato je da je vrsta Bacillus prisutna u i u samom vazduhu, prašini i sl. Pojava u vodi u povedanom sadržaju može biti uzrokovana i neogovarajudim hlorisanjem vodom putem automatskog hlorinatora. Na osnovu kasnije analize, od 17.8.2012. vidljivo je da je voda u mreži bakteriološki ispravna, a da je sadržaj rezidualnog hlora veoma nizak <0.1 mg/l .

Prikaz rezervi pitkih voda izvorišta "Jama" po kategorijama

Kategorizacija rezervi podzemnih voda na izvorištu "Jama" provedena je na osnovu upoznatih geološko- hidrogeoloških karakteristika vrela i u skladu sa Pravilnikom o klasifikaciji i kategorizaciji rezervi mineralnih resursa i vođenju evidencije o njima (Službeni Glasnik RS 99/08). Kategorija C1 rezervi Rezerve C1 kategorije služe za utvrđivanje mogudnosti eksplotacije vodonosne sredine. Na osnovu tih rezervi, planiraju se detaljna istraživanja za prevođenje rezervi u višu kategoriju. Na osnovu dosadašnjih osmatranja vrela "Jama" i provedenih istraživanja izdvajaju se rezerve C1 kategorije iznose: Q = 7.25 l/s.

Pregled dijela seoskih vodovoda

Pored Gradskogvodovoda postojii veloki broj seoskihvodovoda kojima se stanovništvo snabdjeva vodom za svoje potrebe . Prema pozitivno pravnom regulativom svaki vodovod koji se koristi za vodosnabdjevanje više od5 domaćinstavatrebao bi se predati na upravljanje preduzeću koje ima kapacitete da ga održava i prati ispravnost vode . Problem u realizaciji ove aktivnosti predstavlja činjenica da niti jedan odtihvodovodane posjeduje ni građevinsku a kamoli upotrebnudozvolu koja je uslov da se vodovod preuzme na gazdovanje . Sem graskog vodovoda i vodovoda Jama – Žutica- Derventa ni na jednom ne postoji permanentna dezinfekcija vode niti se redovno uzimaju uzorci za analizu .

Pregled nekih od ovih vodovoda po MZ. dat je usedećoj tabeli :

Lokacijavodovoda Zapremina Broj domaćinstava Investitor Vrijednost (KM) Napomena bazena koje opslužije

Gradski vodovod Milići 2 x 500 4.100 Izgradnja prve faze Vrijednost u Iz ovog vodovoda snabdjeva se 25 Kik– – Boksit –prije rata dinaraima najveći dio gradskog stanovništva N.Kasaba Druga faza opština te prigradskih naselja : D. Most, 20 Čelikovići – prekoameričke 1.059.000,00 dolara V. Polje, N. Kasaba, Mišići, N. Kasaba (nisu vojske (USAID) L.Polje, Podgora . Značajna u funkciji) 3. faza - Lokalna sredstva su uložena u zajednica rekonstrukciju ovog vodovoda . 500.000,00 KM Izgradnja hlorne stanice : 65.333,27 MZ Dervnjnta :Jama – 150 250 Opština Milići Žutica - Derventa

MZ Derventa :Crkveni Crkva + 14 Mještani Prije rata vodovod - Derventa domaćinstava

MZ Dervnjnta :Ivanpolje 20.4 16 Miještani Prije rata

MZ Dervnjnta :Ambulanta - 7 Ambulanta + 5. Prije rata Derventa domaćinstava

MZ Dervnjnta :Vaganac 25 Škola + 15 Prije rata domaćinstava

MZ Dervnjnta :Kostići 20 Miještani Prije rata

MZ Dervnjnta :Dukići

MZ Derventa : Štedrić 25 15 UNDP , opština Milići

MZ Derventa :Nurića Bašča 25 24 UNDP , opština 55.000,00 Navedenim sredstvima urađena Milići kaptaža i bazen i dio magistralnog voda ostatak vodovodne mreže izgrađen prije rata .

MZ Derventa :Štedra 30 UNHCR Vodovod obnovljen posle rata

MZ Derventa :Bešići 25 20 Američka vojska i USAID

Milići : Bijelo Polje – Bačići - 10 30 Gradina

Milići. :Vodovod Zilići 25 12 UNDP , opština Obnova 2004. godine Milići

Milići. :Vujadini 2h6 15 Prije rata

Milići :Gornje Vrsinje 18 13 Federalno Obnovljen 2005. Ministarstvo za izbjeglice Milići :Ere 10 - Prije rata izgrađeno nije se niko vratio

MZ Skugrići - Rovaši : 30 m3 22 domaćinstva i UNDP, opština 20.000,00 Vodovod izgrađen 2005 god. Gornje Raševo – izvorište mejtef Prćina voda MZ. Skugrići-Rovaši – 2,5 m3 7 domaćinstva, škola mještani Vodovod izgrađen 1975 god. izvorište Raševac i objekat MZ.

MZ.Skugrići-Rovaši – 10 m3 6 domaćinstva mještani Vodovod izgrađen 1988 god. izvorište Bijela voda

MZ. Skugrići-Rovaši – 10 m3 9 domaćinstva mještani Bazen obnovljen 2003 god. izvorište Vagani

MZ.Skugrići-Rovaši – 16 domaćinstva Vivia i opština Milići Ova domaćinstva su priključena izvorište Banja - Vivia na izvorište fabrike vode . MZ.Derventa :Vodovod Opština i mještani gornja i donja ploča - Koprivno Skugrići-Rovaši – Vodovod 20 Musići

Skugrići –Rovaši- Podgaj 20

Skugrići-Rovaši – Donja 15 Mahala

Skugrići-Rovaši – škola Škola + 4 domaćinstva

Skugrići-Rovaši – Nukići 15

Skugrići-Rovaši – Avdići 10

Skugrići-Rovaši – 20 Kladrmica

Skugrići-Rovaši – 20 Kladrmica

Skugrići – Rovaši - Gornja 2 rezervoara po Ministarstvo za Metaljka – Gornja Gornja Mahala - Metaljka – Mahala - Metaljka – 25 izbjeglice i raseljena Mahala : 39.838,46 Vandžići Vandžići lica, Ministarstvo poljoprivrede i Metaljka – Vandžići : opština Milići 49.990,19 MZ.Zaklopača: Lukavica 3. Mještani Građani nisu htjeli da daju kom. podatke jer ne žele da predaju vodovod na upravljanje MZ.Zaklopača : Gerovi Jedan vodovod sa koga se napaja cijelo selo MZ. Dubnički Most : UNDP i opština Ukupno : 223.563,00 Vodovod još nije u funkciji Vodovod Rajići Milići UNDP : 102.780,19 Opština i Ministarstvo poljoprivrede: 120.782,81 MZ. Skugrići- Rovaši: 8 - trenutno Donacija 2.500 za Vodovod Grbići - rekonstrukciju – Sejmenovići nezna se tačno od koga + miještani MZ.Skugrići-Rovaši : 43 20 UNDP i opština Ukupno : 91.000,00 Izvođač Hidromont Srebrenik Vodovod Turnadžići - Babići Milići UNDP 48.428,28 Opština 42.571,72 MZ.Skugrići-Rovaši: 6 Miještani Prije rata Talovići

MZ.Skugrići-Rovaši: Kurtići 25 USAID + Miještani USAID donirao plastični bazen i crijeva .

MZ.Derventa: bazen na 25 60 Donirana sredstva Građani nisu htjeli da daju Rudom Brdu za rekonstrukciju podatke jer ne žele da predaju vodovoda vodovod na upravljanje MZ.Nova Kasaba: 30 HELP - Njemačka Sebiočina

MZ.Mišići : Stari vodovod 19 Mještani uz pomoć Godina izgradnje 1971. Mišići

MZ.Zaklopača : Vodovod 50 40 UNDP – materijal Sekundarna mreža Vrtoče Alpro-Vukovići Opština - Radovi 27.160,53 KM .U međuvremenu vodovod proširen do Rajića i djelova MZ Milići 2. MZ.Zaklopača : VDS Dio gradskog 30 Direkcija za vode i 68.660,40 Projektovanje : 21.300,00 Zakolopača vodovoda sa opština Milići Izgradnja : 47.360,00 pumpnom stanicom MZ. Dubnički Most 17 mještani :Vodovod za vodosnabdjevanje gornje Dubnice MZ. Dubnički Most :Glušac 7 mještani

MZ. Dubnički Most :Vukšić 5 mještani Polje – Crkveni šor

Pokrivenost opštine vodovodnim sistemima je zadovoljavajuća . Trend izgradnje vodovoda bio je intezivanposlednjih nekoliko decenija tako da danas uredno vodosnabdjevanje ima oko 90 % stanovništva opštine. Kako se može vidjeti iz gore navedenogdrug problem predstavlja kvalitet vodeza piće temali broj vodovodakoji suispunili uslove i koji supredani na upravljanje komunalnom preduzeću . Na većiniseoskihvodovoda nevrše se ni analize kvaliteta vode za piće . Upravo aktivnosti na poboljšanjeu kvaliteta vode za piće biće prioritet u narednom periodu . Kanalizaciona mreža

Kanalizaciona mreža je urađena u većem djelu gradskog naselja i nekim djelovima urbanih prigradskih naselja.Prečišćavanje otapadnih i fekalnih voda nije riješeno,pa se otpadne vode ispuštaju u recipijente ili uvale bez ikakve obrade . Da problem bude još veći i postjećoj kanalizacionoj mreži je potrebna rekonstrukcija jer je davno izgrađena . Loše po opštinu Milići je što od republičkog nivoa odgovornost i obaveza za rješavanje ovih problema od strane Ministarstva za upravu i lokalnu samoupravu stavlja se u nadležnost opština . Na ovaj način se od opština očekuje rješenje ovog i sličnih problema za šta su neophodna velika sredstva bez direktne obaveze Vlade RS ili BiH da učestvuje u finansiranju aktivnosti .

Prikupljanje i odvođenje otpadnih voda na području opštine Milići je slabo razvijeno. Javni kanalizacioni sistem postoji u užem urbanom području opštinskog centra Milići, naselju Supač Polje i Derventi (naselje Ivan Polje i dvije zgrade u centru naseljenog mjesta). Kanalizacija se upušta u obližnje vodotoke bez prethodnog prečišćavanja (tretmana). Tokom 1980 - ih godina je počela izgradnja uređaja za prečišćavanje otpadnih na sutoku Studenog i Zelenog Jadra, ali ovaj objekat nikad nije završen.

Privredni pogon "Bare" u Milićima posjeduje uređaj za prečišćavanje upotrebljenih i oborinskih voda koji se sastoji od sledećih elemenata: taložnik zapremine 86 m3sa uređajem za zgrtanje mulja po dnu i ulja po površini, pjeskolov, taložnik za mulj, šaht za prihvatanje ulja i masti, obrada mulja u količini 0,45 m3/sat, jama za sakupljanje mulja u pjeskolovu 6 m3, mamut pumpa za vađenje pijeska, silos zapremine

3 m3. Sektor "Drvoprerada" u sastavu AD "Boksit" posjeduje "Putox" postrojenje za prečišćavanje voda prije upuštanja u recipijent Zeleni Jadar.Ostala naselja nemaju izgrađene kanalizacione sisteme. Otpadne vode se odlažu u individualne septičke jame, mada nije rijedak slučaj da se otpadne vode domaćinstava upuštaju direktno u obližnje vodotoke bez ikakvog prethodnog prečišćavanja (tretmana).Korišćenje voda za ostale potrebeOd korišćenja voda za ostale potrebe, aktuelna je hidroenergetika, izgradnja manjih hladnovodnih ribnjaka za uzgoj pastrmke, flaširanje vode planinskih vrela, te korišćenje voda u svrhu rekreacije (kupanja u ljetnjem periodu).Od postojećih malih hidroelektrana, treba spomenuti hidroelektranu "Vlasenica" na Studenom Jadru (nalazi se u opštini Milići na samoj granici sa opštinomVlasenica). Za ovu hidroelektranu se češće koristi naziv - hidroelektrana "Zalukovik". Karakteristike hidroelektrane su: instalisana snaga 2x0.65 MW, srednja godišnja proizvodnja 3.6 GWh, godina izgradnje 1949.Od ribnjaka uglavnom egzistiraju ribnjaci za uzgoj pastrmke: ribnjak u opštinskom centru Milića (površina 560 m2), te ribnjaci na vodotocima Štedrić i Lukavica. Ribnjak u Štedriću iako ima neophodnu infrastrukturu trenutno nije u funkciji .Kao najznačajnije korišćenje vode za potrebe rekreacije (kupanja u ljetnjem periodu) treba spomenuti gradski otvoreni bazen u opštinskom centru Milići. Aktuelno je takođe kupanje na pojedinim lokalitetima vodotoka na području opštine. Uglavnom se radi o neuređenim lokalitetima (ne postoji odgovarajuća opštinska planska dokumentacija za korišćenje ovih lokaliteta). Na lokalitetu Raševo egzistira pogon za flaširanje vode "Vivia" u sastavu "Vitinke" iz Kozluka (Zvornik). Prosječni kapacitet izvorišta Banjica je 32 l/sec. Sadašnji instalisani kapacitet postrojenja za flaširanje vode je oko 6.5 l/sec. Od vodozahvata (kaptaže) do lokaliteta fabrike za punjenje vode, izvedena su dva dovodna cjevovoda prečnika Ø125 mm. Za predmetni lokalitet su urađeni odgovarajući elaborati i donesena odluka o zonama sanitarne zaštite. Zone sanitarne zaštite su definisane koordinatama.

Kanalizacija Ukupna duzina zatvorene kanalizacione mreze je fekalne vrste i iznosi 3600 metara. Broj kanalizacionih prikljucaka je 210 (spoj objekata sa ulicnom kanalizacijom). Na kanalizacioni sistem su prikljucena 873 domacinstva sto je oko 2500 stanovnika,kao i 34 privatna preduzetnika. Vrsta kanalizacije je zajednicka dok je nacin odvodnje gravitacioni.

Otpadne vode

Domacinstva 211 Poljoprivreda,sumarstvo i ribolov 3 Industrija 81 Ostale djelatnosti 25 Ukupno 320 Ovi podaci su na godisnjem nivou i dati su u hiljadama m3.

U prošlosti se dosta pažnje posvećivalo izgradnji kanalizacione mreže . Započeta izgradnja kolektora za prečišćavanje otpadnih voda početkomosamdesetih godina bilo je isppred vremena u tom trenutku . Nažalost investicija nije završena a u međuvremenu od ukupno izgrađene infrastrukture najmanje se ulagalo u izgradnju kanalizacione mreže . Naredni period će nositi izazov rješenja problema kanalizacione mreže i tretmana otpadnih voda . Ovo su izuzetno finansijski zahtjevni projekti aprilika za njihovu realizaciju tražiće sekroz donatorska sredstva prvenstveno IPA fondove .

Odvoz otpada

Odvoz otpada se vrši na gradsko odlagalište koje se nalazi na 18 km od graskog centara na lokalitetu rudnika boksita . Odloženi otpad u okna iz kojih je izvađenja ruda i isti se povremeno zagrće jalovinom sa otkrivke rude . Za odvoz otpada koristio se stari kamion koji se često kvario i zadavo je probleme .Danas se odvoz vrši novim kamionom koji je dobijen od strane SIDA. Na putu do deponije prolazi se pored kolske vage na kojoj se vagaju kamioni za prevoz rude pa povremeno se vrše mjerenja metodom slučajnog uzorka . Trenutno se otpad odvozi iz kompletnog gradskog svih prigradskih naselja i više soskih naselja koje imaju prihvatljiv pristup i vezu sa galvnim putnim pravcima . U ovom trenutku u process sakupljanja uključena su sva naselja u koja bez dodatnih aktivnosti može pristupiti u toku cijele godine. Za naredni period vidjeće se mogućnosti za proširenjem područja sakupljanja I u ostale dijelove opštine. Sa novom opremom pokriven je kompletan gradski dio, Kaldrmica, dio Đurđevića, Mravinci dijelovi Vukšić Polja, Dubničkog Mosta, Rajića i Podgore, Lukavice, Supča, Mileševina, što čini proširenje za 9 %u odnosu na ukupan broj stanovnika.Ovo je ujedno proširenje koje je I bilo planirano projektom I u skladu sa Planom upravljanja otpadom opštie Milići. Sva oprema koja je dobijena stavljena je u funkciju osim opreme za formiranje dva zelena ostrva koja će biti postavljena čim se rješe određene urbanističke predpostavke . U skladu sa aktivnostima predviđenim opštinskim PUO koristeći donatorski poziv UNDP-a realizovan je projekat nabavke opreme za razdvajanje otpada I smanjenje količina koje se odlažu na deponiju . Na inicijativu opštine Milići pet opština u regiji Birač (Milići, Zvornik, Vlasenica, Bratunac i Srebrenica) dobili su prese za sabijanje otpada po 12 kontejnera žičanih za pet ambalažu, po jedan veliki kontejner od 5 m3 koji se može natovariti na traktor kako bi se mogla širiti područja sakupljanja u djelovekoji nisu pokriveni uslugom zbog ne mogućnosti pristupa kamiona, kao I oprema i obuka za radnike komunalnog preduzeća za korištenje presa I pripremu sekundarnih sirovina za presanje . U okviru komunalng preduzeća vrši se rekonstrukcija zamjenjenih kontejnera kako bi se jedan broj osposobio za novo proširenje . Uslugom je obuhvaćeno 1603 domaćinstva i 115 privrednih subjekata . Naplativost usluga za domaćinstva je manja oko 70 % . Problem je što oni koji ne plaćaju uslugu to ne rade na duži period pa su dugovanja velika. Protiv neredovnih platiša podnose se tužbe ali su sudski procesi izuzetno spori . Proces odvoza na regionalnu deponiju prema informacijama koje nam se dostavljaju treba da otpočne u prvoj polovini 2017. godine . Početkom 2013. Godini usvojen je i opštinski plan upravljanja otpadom . Trenutno je uslugom pokriveno 57 % stanovništva opštine . Dalje širenje područja sakupljanja vršiće se u skladu sa PUO opštine Milići .

Trenutne i buduće količine Kada je rječ o trenutnim količinama odloženog otpada komunalno preduzeće posijeduje određene podatke koje se zasnivaju na procijenama otpada koga oni odlože na deponiju do procijene ovih količina dolazi se na osnovu probnih mjerenja na kolskoj vagi koja se koristi za vaganje kamiona koji prevoze rudu . Na osnovu ovih probnih mjerenja došlo se do procijena sledećih količina : mjesečno195 t, u 2011 godini odloženo je 2028 t , u 2012 godini 2432 t, 2013 godine 2526 t I ovaj nivo se sa manjim oscilacijama održava do danas . Uslugom je obuhvaćeno 1603 domaćinstva .

Ukupno proizvedeni otpad Da bi došli do stvarne količine proizvedenog otpada na ovaj otpad koji se prikupi treba dodati i otpad koji se proizvede a ne prikupi se . Da bi došlo do procijene ovog podatka uzeli smo za bazu broj stanovnika koji smo dobili procijenom od strane predsjednika MZ. a zatim na osnovu rezultata koje smo imali u ranijem istraživanju o otpadu koje je provedeno sa Tehnološkim fakultetom uzeli da je prosječnaproizvodnja 350 kg/g za jednog stanovnika . Na ovaj način došli smo do vrijednosti koje su prikazane u sledećoj tabeli .

Tabela 1 Ukupna proizvodnja otpada

Procjena Zapremina u tonama /godinu 2011 2012 2017

Otpad iz domaćinstava 3811,85 3811,35 4000

Otpad iz privrede 468 561 841

Otpad iz javnih ustanova 468 561 841

Ukupno 4747,85 4747,85 5682

Prikupljeni miješani otpad Do prikupljenih količina otpada za period 2011 - 2014. Godine došli smo zahvaljujući procjenama komunalnog preduzeća koje vrši probna mjerenja otpada na kolskoj vagi rudnika boksita . Procjene koje po tvrdnji nadležnih su priličo tačne date su u tabelama . Do 2017. gdoine očekujemo porast proizvedenih količina otpada (rast stanovništva i privrede) ali želimo i da veću količinu otpada prikupimo i pokrijemo veći prostor opštine uslugom pa otuda i procijene kada je rječ o 2017. godini koja predstavlja neki željeni cilj . Tabela 2 Količine prikupljenog miješanog otpada

Zapremina u tonama /godinu 2011 2012 2013 2014

Otpad iz domaćinstava 1092 1310 1088 1388

Otpad iz privrede I javnih ustanova 936 1122 1120 1138

Ukupno 2028 2432 2208 2526

Količine otpada od 2014-2016 nisuse značajnije mijenjale jer seradisa istim kapacitetima

Prikupljeni otpad za reciklažu Trenutno nema razdvajanja i planskog prikupljanja otpada . Određene količine metala se prikupe zahvaljujući otkupljivačima koji na lici mjesta otkupljuju ovaj otpad . Pored ove vrste izdvajanja izdvoje se manje količine pet boca I kartona zahvaljujući žičanim kontejnerima koji su postavljeni na nekoliko lokacija. Izdvojenikarton I papir prodaje sekartonažikompanije Boksit dok petboce otkupljuje Angrosirovina iz Zvornika. Navedene količine su male a process sakupljanja organizovan samo postavljanjem kontejnera . U narednom periodumoraće se veća pažnja posvetiti reciklaži I smanjenju količina otpada kada započne odvoz na regionalnu deponiju .

Prikupljeni specijalni otpad

Trenutno nemamo precizne podatke o količinama prikupljenog specijalnog otpada . Većina ovog otpada se odlaže na deponije sa ostalim otpadom . Vrijednosti procijene date su u t/god. Plan je da se počne sa odvajanjem i odlaganjem ovog otpada prije svega potpisivanjem ugovora sa preduzećima koja su ovlaštena za tretman ovih vrsta otpada . Željene količine prikupljenih količina ove vrste otpada date su u sledećoj tabeli :

Objekti za odlaganje-

Regionalna deponija Crni Vrh je lokacija koja bi trebalo da predstavlja trajno rješenje odlaganja otpada iz opštine Milići. Od centra Milića udaljena je 52 km . Opština Milići je zajedno sa ostalim opštinama potpisnik memoranduma o zajedničkom odlaganju i garant za otplatu kredita za izgradnju iste . Nedavno je zaključen ugovor za početak izgradnje regionalne deponije vrijedan preko 5 miliona maraka . Idejni projekat nije obuhvatila detaljne ulazne podatke za svaku opštinu pojedinačno kao što su podaci koji će se dobiti za svaku opštinu kroz izradu ovih planova . Opština Milići je dala garancije za otplatu kredita u udjelu od 5% vrijednosti izgradnje deponije Otplata glavnice za zaduženje u iznosu od 100.000,00 KM će se vršiti po isteku grejs perioda u periodu od 2018-2028. Godine i na godišnjem nivou će iznositi cca 10.000,00 KM . Po odluci Skupštine opštine Milići o davanju garancije na kreditno zaduženje JP reRegionalana deponija iz Zvornika broj : 01-022-51/10 od 29.04.2010. godine, otplata glavnice za zaduženje u iznosu od 250.000,00 KM će se vršiti po isteku grejs perioda, u periodu od 2016 – 2028. Godine, na godišnjem nivou 29.200,00 KM . Ptencijalne obaveze opštine Milići, po osnovu garancija opštine Milići datih JP Regionalana deponija iz Zvornika, na godišnjem nivou iznosi 39.200,00 KM . Prva rata za otplatu glavnice prispjeva 15.12.2016. gdonine a zadnja 15.06.2028. godine . Plaćanje kamata i otplate glavnice je polugodišnje 15. Juna i 15. Decembra . Maksimalan iznos glavnice je 250.000,00 KM . Kao garant otplate opština je potpisala bjanko mjenice .

Privremena deponija Braćan ne posjeduje ekološku dozvolu izdatu od strane Skupštine opštine Milići kao nadležnog organa. Ona se nalazi na 25 kilometara udaljenoj lokaciji u sklopu rudnika boksita . Otpad se odlaže u iskopana ležišta rude i isti se prekriva jalovinom sa otkrivke . Ovu operaciju provode mašine rudnika koji vrši eksploataciju rude . Deponija nije ograđena . Zemljište na kojem je deponija locirana je u vlasništvu rudnik a boksita što je prepreka za bilo kakve pravne radnje u smislu legalizacije i uređenja iste . Gradska deponija ili sadašnje odlagalište udaljena je 25km od grada. Postojeću deponiju opština Milići dobila je na privremeno korišćenje od Rudnika Boksita Milići koji istu redovno zakipava na izraubovanim površinama rude boksita. Do iste vodi asvaltni put i udaljena je svega 50 m od asvalta a ukupna površina je 1500 m2 . Ranije se na toj lokaciji nalazila drobilica sa koje se obezbeđivao kamen za potrebe izrade saobraćajnica za rudarske mašine. Deponija se uredno zakipava jalovinom rude boksita i za njenu potpunu sanaciju nisu potrebna značajna sredstva. Deponija nikad nije ograđivana.

Dinamika i način odvoza i prikupljanja otpada

Tabela 3 Dinamika i način odvoza i prikupljanja otpada

Mjesna Način prikupljanja Odvoz zajednica

MZ Milići KONTEJNERI I 3x INDIVIDULALNEPO SEDMIČMO SUDE

Dubnički KONTEJNER I 3x Most INDIVIDUALNE SEDMIČNO POSUDE

Nova KONTEJNER 3x Kasaba SEDMIČNO

Mišići KONTEJNER I 3x INDIVIDUALNE POSUDE SEDMIČNO

Derventa KONTEJNER I 3x INDIVIDUALNE SEDMIČNO POSUDE

Zaklopača INDIVIDUALNE 3x POSUDE I SEDMIČNO KONTEJNERI

Sakupljanje opasnog otpada iz domaćinstava Na području opštine Milići ne postoji organizovano prikupljanje opasnog otpada iz domaćinstava, odnosno, ne postoji njegovo razdvajanje od ostalog, neopasnog otpada i odvojeno odlaganje ili tretman.U naseljima gdje postoji organizovano prikupljanje otpada, sav otpad nastao u domaćinstvima (komunalni i opasni) se zajedno odlaže u kante i kontejnere. U naseljima koja nisu pokrivena sistemom prikupljanja otpada,opasni otpad se zajedno sa ostalim komunalnim otpadom, najčešće spaljuje ili odlaže na divlje deponije. Uslugu odvoza odloženog otpada na deponiju vrši AD „Komunalno“ Milići . Otpad se odlaže na privremenu deponiju koja nije dugoročno rješenje, nije uređena i ne posijeduje ekološku dozvolu . Poseban problem je trenutne podloge na lokaciji gdije se vrši odlaganje otpada jer je riječ o karcitnoj strukturi zemljišta koja je izuzetno propustljiva i vrši zagađivanje dubinskih slojeva zemljišta i podzemnih voda . Dobra strana je što se ovaj otpad prekriva jalovinom sa otkrivke rude pa se izbjegava direktan kontakt sa atmosferom .

Sakupljanje specijalnog otpada

Većina specijalnog otpada, koji nastane na području opštine Milići se ne prikuplja odvojeno od ostalog komunalnog otpada, stoga ne postoje precizni podaci o količinama i vrstama specijalnog otpada koji se prikuplja. Vrste specijalnog otpada koje se proizvede u opštini Milići se pouzdano ne zna.

Otpad životinjskog porijekla proizvodile su dvije klaonice ali je jedna od njih zatvorena. Pored klaonica otpad ovog porijekla se sporadično javlja i u domaćinstvima (stradanja životinja od predatora, uginuća i klanični ostaci ). Veliki problem je što privredni subjeki ne posjeduje kako ugovor sa ovlaštenim preduzećem za zbrinjavanje otpada, tako ni ekološke dozvole za klaonicu. Lokalna zajednica nije utvrdila ni uredila lokaciju za zbrinjavanje ovog otpada. Ovaj problem je posebno izražen u slučaju „uspavljivanja životinja“ radi sprečavanja širenja zarazne bolesti. Klanica sama odlaže svoj otpad na obližnjoj deponiji PK „Crvene Stijene“ i propisno ga zatrpava jalovinom, dok se otpad iz domaćinstava nekontrolisano baca u prirodu ili vodotokove.

Medicinski otpad proizvodi dom zdravlja i u manjoj količini veterinarske apoteke. Sporadično ovaj otpad se u tragovima može odložiti i iz domaćinstava. Dom zdravlja ne postojeduje ugovor sa ovlašćenim preduzećem - operaterom koja se bavi odvozom i skladištenjem ovog otpada niti adekvatnim uslovima za čuvanje ovog otpada. U razgovoru sa upravom Doma zdravlja dobijene su informacije da su upoznati sa ovim problemom i da su načelno definisali prostor u kom bi se čuvao opasan otpad ali da čekaju direktive Ministva za sklapanje ugovora sa operaterom koji će zbrinjavati otpad jer se moraju specificirati sredstva za plaćanje ove usluge. Veterinarske stanice ovaj otpad odlažu sa ostalim otpadom. Trenutno odlaganje medicinskog otpada vrši komunalno preduzeće pomješano sa ostalim otpadom.

Farmaceutski otpad čine neupotrebljivi lijekovi i medikamenti i njih posjedujuju apoteke, veterinarske stanice i u manjoj mijeri medicinske ustanove. Jedan dio ovog otpada odlaže se i iz domaćinstava. Apoteke i veterinarske stanice su dale informacije da lijekove kojima istekne rok trajanja vraćaju dobavljačima koji dalje postupaju sa njim. Farmaceutski otpad koji bacaju građani završavaju sa ostalim otpadom u kontejnerima. Građani u najvećoj mijeri nisu svjesni opasnosti ovog otpada.

Građevinski otpad je najčešće šut koji je kabast. Obično ga odlažu oni koji se i bave građenjem (pravna i fizička lica). Često se koriste i za nasipanje nekih dijelova zemljišta gde je to potrebno dok se onaj dio koji se može spaliti uglavnom spali (ambalaža). Problem je što se pomješan sa šutom nalaze ostaci izolacionih materijala i boja.

Slupana i stara vozila ranije su se često odlagala na divlje deponije. Danas se ova vrsta otpada najčešće prodaju trgovcima metalom. Kompanija „Boksit“a.d. Milići koje posjeduje najveće količine ovog otpada, u sopstvenoj režiji radi protektovanje starih guma čime se postiže velika ušteda, a vrši se reciklaža ovog opasnog otpada.

Veliki broj guma iz domaćinstava i manjih radionica završava u vodotocima, divljim deponijama i gradskoj deponiji.

Ulja i masti kao otpad u najvećoj mjeri proizvode benzinske pumpe, radonice i u manjoj mjeri praonice vozila. Pumpa Kompanije „Boksit“ a.d. ima ugovor o čišćenju separatora i odvozu otpada. Ostale pumpe obrazlažu da još nisu napunili svoje separatore i da su za njihovo čišćenje spremni sklopiti ugovore. Zanatske radnje još uvijek ne posjeduju ugovore ni separatore za otpadni mulj.

Elektronski i električni otpad proizvode sva pravna lica, javne ustanove, servisi ovih uređaja i naravno domaćinstva. Ovaj otpad se odlaže mješano sa komunalnim otpadom i zajedno sa njim se odlaže na gradsku deponiju. U novije vrijeme pokreću se akcije zamijene staro za novo ali one su sporadične a stanovnici nemaju svijest o opasnosti ovog otpada.

Kоmunаlnо prеduzеćе nеmа spеciјаlаnо vоzilо zа crpljenje mulјa iz sеptičkih јаmа. Građani za ove poslove povremeno angažuju operatere iz drugih opština, koji vrše uslugu crpljenja i odlaganja ovog otpada. Prеmа stаndаrdimа Еvrоpskе uniје svаkо nаsеlје vеćе оd 2.000 stаnоvnikа mоrа imаti pоstrојеnjе zа prеčišćаvаnjе kоmunаlnih оtpаdnih vоdа.

Opština Milići još uvijek nеmа pоstrојеnjе zа prеčišćаvаnjе kоmunаlnih оtpаdnih vоdа, pа sе svе оtpаdnе vоdе ispuštајu bеz trеtmаnа u rеcipijente. Radovi na izgradnji ovakvog postrojenja započeli su osamdesetih godina dvadesetog vijeka ali je ovaj projekat obustavljen zbog nedostatka novčanih sredstava.

Proizvođači otpada koji sami zbrinjavaju otpad Dio otpada preduzeća zbrinjavaju sama i to je uglavnom otpad koji se može iskoristiti za potrebe preduzeća ili proizvodnju novih proizvoda. Ovakve primjere imamo u sektoru drvoprerade gdje se otpad od drveta i pilotina koristi kao gorivo u kotlovima ili za pravljenje briketa (dva preduzeća). „6. MAJ“ d.o.o. posjeduju prese za pravljnje briketa a „SAVOX“d.o.o. ima pogon za proizvodnju peleta. ovo preduzeće otkupljuje višak piljevine od drugih drvoprerađivača,). Otpatci od drveta se prodaju kao ogravno drvo. Pekare ostatke neprodatog hljeba i pekarskih proizvoda prodaju kao hranu za životinje. Ostaci hrane iz Motela koriste se za ishranu životinja na farmi.

Farmaceutski otpad (farmaceutski proizvodi, lijekovi i hemikalije kojima je istekao rok upotrebe ili se trebaju baciti iz bilo kog razloga), koji nastaje u apotekama i veterinarskim stanicama se prikuplja i otprema dobavljačima-proizvođačima. Kompletno prikupljanje i otpremanje navedeni subjekti vrše u vlastitoj režiji, bez ugovora, sporazuma ili usmenog dogovora sa opštinom, tako da ne postoje tačni podaci o količinama tog otpada.

Drugi operateri U opštini Milići svi pravni subjekti ( kao i fizička lica) komunalni otpad predaju AD "Komunalno" Milići. Na području opštine Milići nema drugih operatera koji se bave zbrinjavanjem otpada. Pojedina preduzeća imaju zaključene sporadične ugovore za pojedine vrste specijalnog otpada I to se vidi u gore datoj tabeli .

- Kompanija „Boksit“ a.d. ima ugovor sa „Green Tank“ d.o. Gradiška o zbrinjavanju otpada iz separatora ulja i masti.

Odvoz otapada se još uvijek vrši na lokalnu deponiju . Prema najavama odvoz na regionalnu deponiju trebao bi otpočeti 2017. godine . Projektima koje je opština realizovala uz pomoć SIDA I UNDP obezbedila se neophodna oprema za sakupljanje . Trebalo bi raditi na većem angažmanu Komunalnog preduzeća radi provovođenja aktivnosti u cilju zaključenja ugovora sa svim korisnicima o odvozu otpada te boljem korištenju dobijene opreme kao I većoj količini otpada koji se izdvaja za reciklažu .

GRADSKE ZELENE POVRŠINE

Pod javnim površinama podrazumijevaju se površine definisane važećom Odlukom o održavanju ĉistoće i uklanjanju snijega na podruĉju Opštine Milići,

U Tabeli 2.naznaĉen je prostorni obuhvat održavanja zelenih površina samim tim I zelenih površina uopšte u naseljenom mjestu Milići.

ZELENE POVRŠINE KOJE SE UREĐUJU

R/Br NAZIVPOVRŠINE TRAVNJAK m2 1 POZORNICA - II - 4.900,70 2. DOMZDRAVLJA - II - 3.110,00 3. OBDANIŠTE - II - 700,00 4. ST.BLOKS-72 - II - 3.340,00 5. ST.BLOKS-80 - II - 1.520,00 6. OSNOVNAŠKOLA - II - 1.000,00 7. ST.BLOK I-VI - II - 4.530,00 8. ZELENILOKODOPŠTINE - II - 470,00

SVE DRUGE ZELENE POVRŠINE ČIJA POVRŠINA NIJE TAČNO DEFINISANA:

- Obale rijeke Jadar i sve površine oko zgrada S-19/1, S-19/2 i S-23, - Strmina od mosta u centru do kuće Mitra Mlađenovića, - Zeleni pojas od ušća ulicom M. Obilića do izlaza iz Milića ka Podgori, - Zeleni pojas pored ulice Cara Dušana do Crkvenog mosta i dalje do ulaza u Pilanu, - Staro i Novo gradsko groblje, - Površine oko objekata kod crkve, - Zeleni pojas od Motela ka Supaĉ Polju i pored svih ulica u Supač Polju, i - Sve druge zelene površine u gradu, - Zelene površine opremljene djeĉjim igralištima, na dvije lokacije.

NOVA KASABA I DERVENTA

U Derventi i Novoj Kasabi postoje manje površine koje se uređuju . Ove površine locirane su u blizini domova kulture I školskih objekata .

Zahvaljujući smislenijem planiranju u ranijim godinama naseljeno mjesto Milići ima lijep ambijent iravnotežuzelenih površina iobjekata . Vremenom rastu pritisci na površine u cilju potrebe za gradnjom . Neophodno je sačuvati postojeći ambijent I zaštititi zelene površine koje se posijeduju . Postoji I izražena potreba za većom zelenom površinom u vidu parka u samom mjestu ili ublizini mjesta Milići . Prigradska naselja posebno ona koja su imala ulogu dislociranih centara takođe imaju prepoznatljivi ambijent iuskladu sa mogućnostima I imovinskim stanjem zemljišta koje opština posjeduje treba raditi na uspostavi uređenih zelenih površina .

PRIRODNE VRIJEDNOSTI

Područje opštine Milići karakteriše postojanje značajnih prirodnih vrijednosti. Čitavo područje ima atraktivnu prirodu, što je rezultat geološke različitosti, horizontalne i vertikalne raščlanjenosti terena, kombinacije blagih i oštrih reljefnih oblika, raznovrsnosti flore i faune, postojanja velikih šumskih kompleksa, kanjonskih formacija i planinsko - pašnjačkih visoravni.

Prije 1992. godine na području opštine Milići pod zaštitom Republičkog zavoda za zaštitu kulturno - istorijskog i prirodnog nasljeđa SR BiH (Rješenje Zavoda za zaštitu spomenika kulture i prirodnih rijetkosti BiH broj 148/55) od prirodnih područja je bio samo lokalitet Pančićeve omorike Tisovljak i to u kategoriji botaničkih rezervata. Po ovoj dokumentaciji rezervat prirode - sastojina Pančićeve omorike "Tisovljak" ima površinu od 10 ha (k.č. 1480/1) i broji 300 stabala.Međutim, površina ovog lokaliteta dobijena vektorizacijom parcele sa geodetskepodloge iznosi 5.3 ha (0.019 % površine opštine), što je daleko ispod prosjeka BiH i RS (0.94 %) za zaštićena prirodna područja.

Nema tačnog registra svih biljnih vrsta na opštini Milići ono što zasigurno znamo je postojanje lokaliteta sa endemskom vrstom (Pančićeva omorika) na lokalitetu Tsovljak . Utisakda ova nastambina koja potiče još iz ledenog doba nije dovoljno ispromovisana . Takđe malo se promoviše činjenica da je bukva sa našeg područja najkvalitetnija na svijetu i da pripada posebnoj podvrsti koja nastanjuje balkansko poluostrvo . Pored ovih drvnih vrsta sigurno je da postoji veliki broj rijetkog i emdeskog bilja za koje ne postoji evidencija o broju i lokalitetu rasprostranjenosti u opštini Milići .

Pančićeva omorika lokalitet Tisovljak odjel 173 Gornji Jadar

Pančićeva omorika (Picea omorika) je endemit područja Podrinja, zapadne Srbije i istočne Bosne (okolina Višegrada). Ime je dobila po srpskom botaničaru Josifu Pančiću koji ju je otkrio na planini Tari 1875. godine, kod sela Zaovine i Rastišta. Pančićeva omorika je tanko, vitko, do 50 metara visoko četinarsko drvo. Omoriku možemo smatrati živim fosilom u biljnom svetu, vrstom koja potiče iz tercijara. Gornje grane na stablu omorike povijene su naviše, srednje su skoro horizontalne, a donje su povijene ka zemlji, ali su vrhovi okrenuti uvis. Omorika se spušta do oko 400m nadmorske visine, a penje se do 1700m. Uglavnom raste na krečnjaku, ponekada i na serpentinu. Pančićeva omorika ima srodne vrste u istočnoj Aziji i na severu Evrope i Azije, iz čega sledi da je omorika relikt iz tercijara. Praroditelji omorike bili su nekada široko rasprostranjeni u Evropi i Aziji. Ovo su potvrdili i fosilni ostaci vrste koja je veoma slična današnjoj omorici, te je nazvana Picea omorikoides. Naučni naziv omorika potiče od lokalnog imena za ovu četinarsku vrstu. Raste i na prostoru opštine Milići, tačnije u Rezervatu Pančićeve omorike „Tisovljak“.

Lokalitet Tisovljak je jedino zakonom zaštićeno prirodno dobro na opštini milići . Raritet ovog rezervata je endemska vrsta Pančićeva omorika . Pored pančićeve omorike od endemskih vrsta na području opštine Milići egzistira Mladica (Huco huco) a sa velikom vjerovatnoćom i bosanski šargana (endemska podvrsta zmije šarke – porodica ljutica) kao I veliki broj rijetkih biljnih I životinjskih vrsta . Mora se priznati da se ne radi dovoljno na njihovom očuvanju a još manje na dostupnosti ovih prirodnih bogastava za građane .

KULTURNO - ISTORIJSKA DOBRA

Kulturno – istorijska dobra predstavljaju svjedočanstva egzistiranja čovjeka i njegovih civilizacija u vremenu i prostoru i veoma su važan dio ukupnog čovjekovog nasljeđa.U okviru samih kulturno – istorijskih dobara razlikuju se arheološka dobra i ostala kulturno – istorijska dobra (graditeljsko nasljeđe).Najvažniji pravni akt RS u oblasti kulturno - istorijskog nasljeđa RS predstavlja Zakon o kulturnim dobrima (Sl. glasnik RS 11/95, 103/08).Spomenici kulture Bosne i Hercegovine prije 1992. godine U SR BiH do 1992. godine je postojao registar spomenika kulture koji je obuhvatao i arheološke lokalitete i ostala kulturno – istorijska dobra (graditeljsko nasljeđe). Na području opštine Milići jedini zaštićeni spomenik kulture do 1992. godine bila je Musa - pašina džamija u Novoj Kasabi (od 1951. godine). Pored ove džamije, republički Zavod je evidentirao još nekoliko spomenika kulture iz osmanskog perioda. Riječ je o sljedećim spomenicima:

• Groblje Musa - pašine džamije, Nova Kasaba; • Mezerluci – muslimansko groblje, Nova Kasaba; • Srpsko – pravoslavno groblje, Milići (preko 100 kamenih nadgrobnih spomenika – krstova). Ratna dešavanja na teritoriji BiH su učinila da jedan dio spomenika kulture bude uništen ili oštećen, što je bio slučaj i u opštini Milići (Musa pašina džamija u Novoj Kasabi). Nacionalni spomenici Bosne i HercegovineKao rezultat Dejtonskog sporazuma (Aneks 8) na nivou Bosne i Hercegovine je utemeljena Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, čiji je osnovni zadatak zaštita kulturno – istorijskog nasljeđa kroz proglašenje objekata kulturno –istorijskog nasljeđa nacionalnim spomenicima.Na privremenoj listi nacionalnih spomenika BiH koju je formirala Komisija nema kulturno – istorijskih dobara sa područja opštine Milići.Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika je za samo jedan spomenik sa područja opštine donijela konačnu odluku o proglašenju nacionalnim spomenikom BiH. Taj spomenik je Musa - pašina džamija u Novoj Kasabi (područje i ostaci graditeljske cjeline). Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika nije identifikovala ugroženost ovog spomenika. U međuvremenu, Musa - pašina džamija je ponovo izgrađena u izvornom obliku. Evidentirano graditeljsko nasljeđe opštine Milići Republički zavod za zaštitu kulturno - istorijskog i prirodnog nasljeđa RS je 2000. godine uradio rekognisciranje područja opštine Milići za graditeljsko nasljeđe i na osnovu dokumentacije koja je tada urađena evidentirano je nekoliko kulturnih dobara: • Musa pašina džamija u Novoj Kasabi (na listi odluka o proglašenju dobara nacionalnim spomenicima), • Crkva svetih apostola Petra i Pavla u Koprivnu sa pravoslavnim grobljem (objekat arhitektonske vrijednosti), • Crkva svetog Nikole u Milićima sa starim pravoslavnim grobljem (objekat arhitektonske vrijednosti). U Odluci o prostornom uređenju opštine Vlasenica iz 1980. godine identifikovano je graditeljsko nasljeđe koje treba zaštititi. Riječ je o sljedećim objektima: • Stari grad – zidina u Zagrađu zvani „Kom“; • Stari grad utvrđenje u Gornjem Zalukoviku; • Mustafpašina džamija u Novoj Kasabi; • Pravoslavna crkva sv. Nikole u Milićima; • Pravoslavna crkva „Joakim i Ana“ u Novoj Kasabi; • Stari turski han u Novoj Kasabi na k.č. br. 1/23; • Staro pravoslavno groblje u Milićima; • Užički grobovi na Vranom kamenu; • Spomen česma palim borcima u Derventi. U sadašnjem trenutku (2011. godina) neki od ovih objekata graditeljskog nasljeđa više ne postoje – npr. stari turski han u Novoj Kasabi. Inače, dio graditeljskog nasljeđa je u procesu sanacije i zaštite. Ovo se prvenstveno odnosi na sakralne objekte. Tako je Musa - pašina džamija potpuno rekonstruisana i stavljena pod zaštitu, a pravoslavne crkve su u postupku sanacije. Stari gradovi u Zagrađu (Jerinin grad) i Podbiraču, te groblje srpskih vojnika iz Prvog svjetskog rata na Vran kamenu nisu sanirani i zaštitarski tretirani, te su u lošem stanju.

Musa Pašina džamija u Novoj Kasabi (spomenik kulture pod zaštitom UNESCO)

Crkva Svete trojice – Derventa

Arheološki lokaliteti

Neka od arheoloških dobara su već navedena u gorepomenutim spiskovima (stari gradovi u Zagrađu i Podbiraču). U narednom dijelu teksta su navedeni evidentirani arheološki lokaliteti iz Arheološkog leksikona BiH na području obuhvata plana.

Praistorija

• Kik, Nova Kasaba. Praistorijska ostava. Nalaz bronzanih predmeta sadrži tri ukrasne ploče i 434 dugmeta. Sačuvani fragmenti keramičke posude u kojoj je ostava ležala.

Starija faza kasnog bronzanog doba.

• Rupovo Brdo, Velika gradina. Ostaci praistorijskog utvrđenja od suhozida iz bronzanog ili gvozdenog doba. • Sač, Dubnica. Praistorijska humka i srednjovjekovni grobovi. Istraživanja je vršila M. Kosorić 1975. Humka (dimenzija 30 x 30 m, visine oko 2,50 m) nasuta je zemljom. Na periferiji je imala kameni vijenac. Sahranjivanje je dvojako: skeletno i sa spaljivanjem. Otkriveno je i spalište. Grobni prilozi: kremene alatke, kamene sjekire, fragmenti keramike i fragmentirana statueta.

Eneolit i srednje bronzano doba.

Humka je znatno oštećena naknadnim ukopavanjem grobova koji najvjerovatnije potiču iz kasnog srednjeg vijeka.

Rimsko doba

• Crkvina, Zaklopača - Nikolići. Kasnoantička bazilika. Probno iskopavanje izvršio M. Gabričević 1971. god. Otkrivena je apsida, dio južnog zida i narteksa bazilike (dužina oko 20,30 metara). U apsidi je vidljiv subselium, ostaci cathedre i temelja oltarne pregrade, kao i pod od glačanog maltera i ostaci fresko maltera na zidu sa crveno bojenim ornamentom u obliku trake i malih krstova. Bazilika je imala epioskopalni karakter. Kasnoantičko doba, kraj 5. i početak 6. vijeka. • Vranovina, Nova Kasaba. Ostaci rimske zgrade i stele. Iznad desne obale Jadra nađena je rimska opeka i obrađeni kvaderi, te gornji dio rimske stele sa prikazomžene i muže u reljefu. Rimsko doba, 1 - 4. vijek.

Srednji vijek

• Begina zaglavica, Vrsinje. Srednjovjekovna nekropola. U dvije grupe je sačuvano 17 stećaka u obliku ploča i sarkofaga; ukras: polumjesec. Kasni srednji vijek. • Birač, Podbirač. Srednjovjekovni grad. Na istaknutom visu se vide slabi tragovi nekog starog utvrđenja za koje se pretpostavlja da je to grad Birač.

Kasni srednji vijek.

• Bregovi, Skugrići. Srednjovjekovno groblje. Sačuvana četiri stećka u obliku ploča, sanduka i sarkofaga.

Kasni srednji vijek.

• Grebačevac, Nova Kasaba. Srednjovjekovna nekropola. Sačuvano deset stećaka u obliku sanduka i stela. Kasni srednji vijek. • Jeremići, Jeremići. Srednjovjekovna nekropola. Sačuvano 28 stećaka u obliku sanduka. Kasni srednji vijek. • Jatina - Dolince, Vrsinje. Srednjovjekovna nekropola. Sačuvana 44 stećka u obliku ploče, sanduka, sarkofaga i stele. Kasni srednji vijek. • Ilino brdo, Skugrići. Srednjovjekovno groblje. Sačuvano šest stećaka u obliku sanduka, sarkofaga i stele. Kasni srednji vijek. • Komić, Zagrađe. Srednjovjekovni grad. Ruševine se nalaze na vrlo istaknutom visu koji dominira dolinom potoka Lukavice. Kasni srednji vijek. Koprivno, Koprivno. Srednjovjekovna nekropola. U dvije grupe sačuvano 14 stećaka u obliku sanduka. Kasni srednji vijek. • Kostići, Kostići. Srednjovjekovna nekropola. Sačuvano 11 stećaka u obliku sanduka. Kasni srednji vijek. • Krajčinovići, Krajčinovići. Srednjovjekovna nekropola. Sačuvano 17 stećaka u obliku sanduka, sarkofaga i stele. Kasni srednji vijek. • Lučica, Lukići. Srednjovjekovna nekropola. U dvije grupe sačuvana 33 stećaka u obliku sanduka i sarkofaga; ukras: polumjesec. Kasni srednji vijek. • Lukići 1, Lukići. Srednjovjekovna nekropola. Sačuvano 37 stećaka u obliku ploča, sanduka, sarkofaga i stele, orijentisanih Z-I i S-J. Kasni srednji vijek. • Lukići 2, Lukići. Srednjovjekovna nekropola. Sačuvano sedam stećaka u obliku sarkofaga, orijentisanih SZ-JI. Kasni srednji vijek. • Mramorje, Bešići. Srednjovjekovna nekropola. Sačuvano 20 stećaka. Kasni srednji vijek. • Mramorje, Vukovići. Srednjovjekovna nekropola. Sačuvan 31 stećak u obliku ploča, sanduka i sarkofaga. Kasni srednji vijek. • Petrovača, Dubnica. Srednjovjekovna nekropola. Sačuvano 16 stećaka u obliku ploča, sarkofaga istela. Kasni srednji vijek. • Podgora, Podgora. Srednjovjekovna nekropola. Sačuvano 12 stećaka u obliku sanduka i sarkofaga. Kasni srednji vijek. • Pomol, Pomol. Srednjovjekovna nekropola. Sačuvana 24 stećka, u nekoliko grupa, u obliku ploča, sanduka i sarkofaga. Kasni srednji vijek. • Rajići, Rajići. Srednjovjekovna nekropola. Sačuvana tri stećka u obliku sanduka i stele. Kasni srednji vijek. • Rupovo Brdo, Rupovo Brdo. Srednjovjekovna nekropola. U dvije grupe sačuvano 17 stećaka u obliku sanduka. Kasni srednji vijek. • Strana, Rovaši. Srednjovjekovna nekropola. Sačuvano 10 stećaka u obliku sarkofaga i stela, orijentisanih Z-I; ukras: plastično rebro, simbolični znaci. Kasni srednji vijek. • Toljevići, Toljevići. Srednjovjekovna nekropola. Sačuvano 14 stećaka. Kasni srednji vijek. • Višnjica, Višnjica. Srednjovjekovna nekropola. U nekoliko grupa sačuvano 114 stećaka u obliku sanduka. Kasni srednji vijek. • Vitići, Vitići. Srednjovjekovna nekropola. Sačuvana tri stećka u obliku sanduka. Kasni srednji vijek. • Zaklopača, Zaklopača. Srednjovjekovna nekropola. Sačuvano 12 stećaka u obliku sanduka, sarkofaga i stela. Kasni srednji vijek. U strukturi arheoloških lokaliteta dominiraju nekropole stećaka. Stećcima ovog kraja se dosta bavio Šefik Bešlagić koji je o njima objavio članak u časopisu «Starinar» (izdanje Arheološkog instituta u Beogradu). Na prostoru opštine Milići postoji još nekoliko arheoloških lokaliteta koji nisu evidentirani u Arheološkom leksikonu BiH, a među njima treba izdvojiti nekropolu sa humkama (tumulusi) u Šošarima (Vukšići), ostatke Srebrne ceste - «Via Argentaria» u Zagrađu (rimsko doba) i Crkvinu u Vukšićima (srednji vijek). Za ostatke Srebrne ceste se često upotrebljava i narodni naziv "Jerinina kaldrma".Konzervacija arheoloških lokaliteta nije vršena, a takođe nisu utvrđene njihove zaštitne zone. Arheološki lokaliteti i graditeljsko nasljeđe su dosta ravnomjerno raspoređeni po području opštine.Nekoliko arheoloških lokaliteta (prvenstveno gradine) se nalaze na uzvišenjima, tako da bi na tim lokalitetima moglo doći do prostornog sukoba sa telekomunikacionom namjenom (postavljanje različitih telekom. uređaja), što bi trebalo po svaku cijenu izbjeći. Generalno, najveći broj kulturnih dobara je smješten u ruralnom području, gdje nije u većoj mjeri ugrožen ljudskom djelatnošću (poljoprivreda i šumarstvo). Najugroženija dobra su locirana u samim naseljenim mjestima (Milići i Nova Kasaba), kao i ublizini privrednih zona (Lukić Polje), gdje je najveći stepen antropogene promjene sredine i najveći pritisak na ova dobra.

Srednjovjekovni grad Komić

Stari grad Komić se nalazi na Komiću ispod Kraljeve Gore. Najvjerovatnije je pripadao srednjovjekovnoj feudalnoj porodici Dinjičić-Kovačević, a u pisanim izvorima se pominje u prvom otomanskom popisu osvojene Bosne 1468/69 godine, kao pusta nahija u Kraljevoj zemlji sa potpuno pustim selima (od kojih se do danas održalo samo ime za selo Vrsinje), što govori da je u momentu pada pod Turke pripadao bosanskoj kraljevskoj porodici. Turci su grad najvjerovatnije zauzeli i razorili 1463. godine i odmah napustili, jer se u kasnijim izvorima ne pominje. Grad je u Birču poznat i kao Jerinin grad i vezuje se za “prokletu Jerinu”. Grad je sagrađen na veoma nepristupačnom mjestu. Utvrđenje se sastojalo od kule sa tlocrtom u obliku nepravilnog petougla, koja je bila smještena u oboru nepravilnog trougla. Dva ugla ovog trougla su zaobljena, a treći ugao je oštar. Kula se nalazi u središtu obora. Utvrđenje je postavljenoa na najvišoj koti brežuljka podjednako pristupačnog sa sve četiri strane. Da bi se otežao pristup, izgrađeni su zrakasti samostalni bedemi koji štite prilaz gradu na sjeveroistočnoj, sjeverozapadnoj i jugoistočnoj strani. Dimenzije obora su oko 25 x 25 x 18 m. Spoljašnje dimenzije kule iznose: 3,4 x 4 x 4,2 x 2 x 2,8 m. Debljina zidova varira u 0,8 m do 1,25 m.

Stećci – Mlađenovići

Stećci - Udrč

Tragovi kulturno-istorijskog nasleđa na područjuopštine Milići sežu u daleku prošlost . Posebno karakterističan i plodonosan u tom smislu bio je sredni vijek . Kroz više istraživanja provođenih na nivou Bosne i Podrinja obuhvatali su kulturno istorijske spomenike sa naših prostora . Iako je dosta lokaliteta registrovano postoji i značajan broj onih koji još uvijek nisu registrovani a prednjače : stećci, stara groblja, vjerski objekti, poprišta velikih bitaka, zidine utvrđenja ... U cilju njihove zaštite trebalo bi prvo izvršiti i na karti locirati sva mjesta na kojima se slični lokaliteti nalaze . Odmah po njihovom lociranju neophodno je doći do istih i ona koja do sada nisu registrovana klasifikovati prema vrsti i starorti . Sve češće se pokreću inicijative za obilježavanje znamenitih mjesta. Jedna od poslednjih je sigurno obilježavanje lokaliteta na Vranom kamenu kao velikom poprištu i bitci u prvom svijetskom ratu koje trenutno nije ni na koji način obilježeno . Usito vrijeme sa lokacijom ovih nalazišta treba raditi na promociji istih a kroz brošure ponuditi ih i privrednim subjektima koja se bave turizmom . Uz podršku privrede te apliciranjem prema Ministarstvu kulture i drugim donatorima raditi na zaštiti našeg kulturno-istorijskog blaga . Poredzaštite trebaraditi na pristupu do istih jer suoni značajan resurs u smislu turističke ponude. Pored starin nalazišta sve značajnija postaju i obilježja iz drugog svijetskog rata .

RELJEF

Može se izdvojiti više fizičko - geografskih cjelina: doline Studenog Jadra, Zelenog Jadra i Jadra; kompozitna dolina Drinjače; planina Udrč sa visokim i srednje visokim pobrđem na sjeverozapadu, planinski masiv Javora na jugozapadu (planina Birač) i jugu opštine, kao i niska planina Ludmer i njeni obronci na istoku opštine. Iz samih naziva ovih fizičko - geografskih cjelina je vidljiva značajna vertikalna i horizontalna raščlanjenost reljefa. Najniža tačka opštine Milići je na ušću Jadra u Drinjaču, istočno od centra naseljenog mjesta Raševo i iznosi 165 m. Najviša tačka se nalazi na planini Javor. Riječ je o vrhu Mehovac koji ima visinu od 1490 m i lociran je u ataru naseljenog mjesta Đile. Prosječna nadmorska visina područja opštine Milići iznosi 625 m. Geomorfološki razvoj uslovio je različite oblike reljefa. Zastupljena su dva glavna genetska tipa reljefa: fluvijalni i kraški tip reljefa. Kraški tip reljefa je dominantan u južnom dijelu opštine - na području planine Javor, kao i u širem području planine Udrč na sjeverozapadu. U reljefu se što se tiče morfologije reljefa razlikuju riječne doline (Studeni Jadar, Zeleni Jadar, Jadar, Drinjača i njihove pritoke: Tabahana, Lukavica, Vaganjski potok, Štedrić, Bukovička rijeka, Koprivski potok, Dragošnica, Palučak, Dubnica, Radinja, Skugrićka rijeka, Cerski potok, Slanska rijeka) okružene planinom Udrč na sjeverozapadu, Ludmerom na istoku i planinskim masivom Javora na jugu (planina Birač na jugozapadu). Rijeke Jadar i Drinjača predstavljaju erozionu bazu i dren čitavog prostora opštine. U morfologiji reljefa posebno se izdvajaju klisurske doline u gornjem dijelu toka Zelenog Jadra, kao i na pojedinim dijelovima toka Drinjače (kompozitna dolina). Na području opštine najveće učešće ima visinski pojas 400 – 500 m sa 19.25 %. Visinski pojas do 200 m učestvuje u površini opštine sa svega 0.58 %. Gotovo 59 % površine opštine ima visinu do 600 m. Učešće terena sa nadmorskom visinom iznad 1000 m iznosi 14.48 %, a preko 1400 m svega 0.24 % površine opštine Milići.

Sledeća tabela pokazuje morfometrijske karakteristike opštine Milići.’ Visinski pojasevi Površina (ha) Procentualno učešće (%) Do 200 m 160,64 0,58 200-300 m 1894,70 6,79 300-400 m 4187,56 15,02 400-500 m 5368,93 19,25 500-600 m 4817,67 17,28 600-700 m 3425,20 12,28 700-800 m 1734,58 6,22 800-900 m 1168,32 4,19 900-1000 m 1089,51 3,91 1000-1100 m 941,66 3,38 1100-1200 m 965,51 3,46 1200-1300 m 1520,48 5,45 1300-1400 m 543,54 1,95 1400 m ˃ 67,24 0,24 Ukupno 27885,53 100

Nagib terena

Nagib terenana još bolje pokazuje morfološke karakteristike određenog terena koje sama morfometrija ne može prikazati na kvalitetan način. Tabela : Struktura površina prema uglovima nagiba na području opštine Milići

Kategorija uslova nagiba Površina (ha) Procentualno učešće 0-20 1152,25 4,13 2-50 1233,55 4,42 5-70 1081,63 3,88 7-150 7965,14 28,56 15-250 10437,63 37,43 25-400 5503,90 19,74 400 ˃ 511,43 1,83 Ukupno 27885,53 100

Ravni tereni (0 - 2°) čine svega 4.13 % ukupne površine opštine Milići. Povoljni nagibi za ratarstvo i urbanizaciju (0 - 7°) iznose svega 12.43 % površine opštine. Ovi tereni se prvenstveno prostiru u dolinskom (ravničarskom) dijelu opštine. Najveće učešće na području opštine imaju strmi tereni (15 - 25°) sa čak 37.43 %. Prostori sa nagibom preko 25° (veoma strmi i vrletnitereni) se mogu koristiti za mali broj namjena, prvenstveno za šumarstvo i zimski turizam. Na području opštine Milići ovi nagibi pokrivaju čak 21.57 % površine. To su prije svega padine Javora i Udrča. Najveći nagibi su prisutni u klisurskoj dolini Zelenog Jadra.

Ekspozicije reljefa

Eksponiranost reljefa prema različitim stranama svijeta je značajna karakteristika reljefa koja utiče na sve načine korišćenja prostora, prije svega na stanovanje, poljoprivredu i zimski turizam. Tako npr. sjeverne ekspozicije generalno nisu povoljne za poljoprivredu i stanovanje, ali se preporučuju za skijaške terene. Najveće učešće u strukturi površina prema eksponiranosti imaju sjeverno eksponirani tereni (osojni tereni) sa 44.88 %. Južne „tople“ ekspozicije su zastupljene sa 30.04 %. Ravni neeksponirani tereni zauzimaju svega 0.61 % površine opštine. Od pojedinačnih ekspozicija najveću površinsku zastupljenost imaju sjeveroistočna i sjeverna ekspozicija. Ovakva struktura površina koincidira sa generalnim pravcem pružanja reljefa na području obuhvata opštine Milići.

KLIMA

Opština Milići se nalazi gotovo u središtu umjerenog pojasa (između 44o0' i 44o19' SGŠ odnosno između 18o58' i 19o12' IGD), u području istočne Bosne. Klimatske karakteristike ove opštine određuje uticaj intenzivne razmjene tropskih i polarnih vazdušnih masa i znatne ciklonske aktivnosti, naročito na Jadranskom moru. Pored toga, ove karakteristike su uslovljene odlikama atmosferske cirkulacije makro nivoa iznad Evrope i Atlantskog okeana, dok je zimi zbog otvorenosti prostora opštine prema sjeveroistoku, čitava teritorija izložena uticaju hladnih vazdušnih masa koje prodiru sa područja Rusije i Ukrajine pri formiranju jakog Sibirskog anticiklona. Planinski vijenac Dinarida sprečava značajniji uticaj Mediterana na klimu ovog prostora. Usljed svih ovih uticaja veći dio opštine Milići (sjeverni i centralni dio –gotovo cjelokupne doline Studenog Jadra, Zelenog Jadra i Jadra) ima umjereno kontinentalnu klimu sa oštrim zimama i toplim ljetima, koju znatno modifikuju morfologija terena i drugi lokalni faktori. Sa povećanjem nadmorske visine, na jugozapadu, jugu i istoku opštine klima prelazi u pretplaninsku umjereno kontinentalnu klimu. Na krajnjem jugozapadu opštine, u širem području planine Javor (potez Đipa – Petrovačka greda) vlada planinska klima. U ovom planinskom prostoru ljeta su svježa, a zime hladne sa obilnim snježnim pokrivačem. Opštinski centar Milići je smješten na sutoku Studenog Jadra i Zelenog Jadra, u aluvijalnoj dolini, na 260 m nadmorske visine. Naseljeno mjesto okružuju uzvišenja Goločevina, Gradina i Galovića brdo sa nadmorskom visinom 470 – 560 m. Nažalost, na području opštine Milići nikad nije postojao meteorološki monitoring putem stalne meteorološke stanice. Kao najbliža stanica do 1992. godine je funkcionisala meteorološka stanica Vlasenica, udaljena od naseljenog mjesta Milići 11 km vazdušne linije (ϕ = 44011' N , λ = 18o57' E, H = 680 m). Meteorološka stanica u Srebrenici je povremeno funkcionisala u periodu prije 1992. godine, a danas je u mreži meteoroloških stanica RS, dok je meteorološka stanica u Zvorniku u stalnoj funkciji od 1980 - ih godina. Inače, u susjednoj opštini Han Pijesak je nakon rata uspostavljena nova meteorološka stanica kojafunkcioniše u mreži Hidrometeorološkog zavoda RS.

Osnovne klimatske karakteristike

Osnovne klimatske karakteristike

Temperatura vazduha

Termički režim atmosfere iznad područja opštine Milići se zbog geografske blizine najbolje može analizirati na osnovu podataka sa meteorološke stanice Vlasenica. Pošto visinska razlika između dolinskog (nizijskog) dijela opštine Milići i centralnog područja opštine Vlasenica iznosi preko 400 m, osnovano se može pretpostaviti da je prosječna godišnja temperaturom vazduha u dolinskom području opštine i naseljenom mjestu Milići u periodu 1970 – 1990. godina iznosila oko 10.00 C. U planinskom području, na jugu i jugozapadu opštine, prosječna godišnja temperatura vazduha je značajno manja i u najvišim područjima iznad 1000 m nadmorske visine iznosi oko 6.00C.

Srednja mjesečna i godišnja temperatura u preiodu od 1970-1979 godine (0C)

Meterološka Mjeseci Ukupno stanica Vlasenica I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 9,5 0,6 2,0 5,4 8,9 13,8 16,9 18,3 17,9 14,3 9,3 5,1 1,6

Proces globalnog zatopljavanja u posljednje dvije decenije svakako je uticao na porast prosječne godišnje temperature vazduha i na području opštine Milići, tako da se prosječna godišnja temperatura vazduha u dolinskom području u sadašnjem trenutku može procjeniti na oko 10.5o C. Po podacima iz perioda 1970 – 1979. godina za meteorološku stanicu Vlasenica u toku godine ima oko 88 dana sa temperaturom ispod 0o C.

Padavine

Prostorna raspodjela godišnjih količina padavina ukazuje da se na analiziranom području opštine Milići u toku godine u prosjeku izlučuje oko 1000 mm vodenog taloga, dok se u južnom planinskom području, na krajnjem istoku i sjeverozapadu opštine u toku godine izlučuje od 1000 - 1250 mm vodenog taloga. Iznad 1250 mm padavina prisutno je u najjužnijem dijelu opštine (predio oko vrhova Paležić i Mehovac). U dolini Jadra prosječna godišnja količina padavina pada ispod 950 mm vodenog taloga.

Sljedeća tabela pokazuje vrijednosti srednjih mjesečnih količina i srednje godišnje količine padavina na meteorološkoj stanici Vlasenica u periodu 1970 – 1979. godina.

Srednja mjesečna i godišnja količina padavina u preiodu od 1970-1979 godine (mm)

Meterološka Mjeseci Ukupno stanica Vlasenica I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 1133,2 81,4 79,5 62,2 102,7 109,1 130,6 109,0 95,1 101,6 95,8 96,4 69,8

U godišnjoj raspodjeli padavina jesen bilježi nešto veću količinu padavina u odnosu na proljeće što pokazuje izvjestan uticaj Mediterana. Po podacima iz perioda 1970 – 1979. godina za meteorološku stanicu Vlasenica u toku godine sniježni pokrivač se prosječno zadržava oko 63 dana, dok se osnovano može pretpostaviti da je u sadašnjem trenutku, u dolinskom području opštine Milići prosječna dužina trajanja snježnog pokrivača oko 45 dana. Po podacima iz klimatoloških karata (Klimatološki atlas SFR Jugoslavije) za period 1931 – 1960. godine najveća dužina trajanja snježnog pokrivača (10 – 40 dana sa snježnim pokrivačem preko 50 cm) je bila prisutna u krajnjem južnom, planinskom dijelu opštine. Dužina trajanja snježnog pokrivača iznad 50 cm u najjužnijem i najvišem dijelu opštine (predio oko vrhova Paležić i Mehovac) je iznosila i preko 40 dana godišnje.

Vlažnost vazduha, oblačnost i magla

Po podacima iz perioda 1970 – 1979. godina za meteorološku stanicu Vlasenica prosječna godišnja relativna vlažnost vazduha iznosi 77.7 %. Na osnovu ovih podataka može se reći da je vazduh na području opštine Milići umjereno vlažan. Što se tiče oblačnosti u istom periodu, prosječna godišnja vrijednost iznosi 5.3 (maksimalno 10). U toku godine, po podacima iz perioda 1970 – 1979. godina na istom lokalitetu pojava magle se prosječno registruje tokom 31 dana (najviše tokom jesenjih i zimskih mjeseci).

Vjetar

Analogno po osnovu podataka sa meteorološke stanice Vlasenica, preovlađujući vjetrovi u toku godine u dolinskom dijelu opštine su sjeverni, sjeverozapadni i zapadni vjetrovi, a najveću srednju brzinu imaju vjetrovi iz južnih pravaca. Tišine nisu previše izražene.

Vodotokovi

Slivna područja i površinske vode

Opština Milići posjeduje značajan hidropotencijal i ima dosta povoljan geografski i hipsometrijski položaj u odnosu na širi region. Značajniji vodotoci koji se nalaze ili protiču jednim dijelom područjem opštine Milići su: Studeni Jadar (8.2 km), Zeleni Jadar (18.7 km), Jadar (15.1 km) i Drinjača (11.5 km). Sagledavajući hidrološke prilike, glavni vodotok je rijeka Jadar koja nastaje spajanjem Studenog i Zelenog Jadra. Studeni i Zeleni Jadar imaju vrlo razvijenu hidrografsku mrežu izvora i potoka od kojih se formiraju. Pored pomenutih većih vodotoka, područje opštine raspolaže sa puno ostalih (manjih) vodotoka (rječica, potoka, potočića), izvora (vrela), koji omogućavaju kvalitetno snabdijevanje pitkom vodom, snabdijevanje vodom za potrebe poljoprivredne proizvodnje, podizanje ribnjaka za uzgoj pastrmke, a značajan su potencijal za izgradnju mini hidroelektrana iizvorišta za flaširanje vode i sl. Među ostale (manje) vodotoke mogu se ubrojiti: Cerski potok, Skugrića potok, Suhodaj, Dubnica, Crnobrnjski potok, Jahin potok, Mitrov potok, Sutorina, Duboki potok, Podmetala, Budinac, Dubnica, Vaganjski potok, Rijeka (Lukavička rijeka), Tabahana, Duboki potok, Koprivski potok, Dragošnica, Kaluđerovac, Bešin potok, Palučak, Jahin potok, Mahnati potok, Radinja, Kostračka rijeka, Bukovička rijeka, Vrelski potok, Đevički potok, Studenaci Štedrić. Svi ovi vodotoci odvode svoje vode prema vodotoku Drinjače, koja jednim dijelom teče granicom opštine Milići i Zvornik (sjeverna granica opštine) i teritorijalno pripada oblasnom riječnom slivu rijeke Save, podslivu rijeke Drine. Rijeka Drinjača odvodi vode sa gotovo čitavog područja opštine i ima površinu sliva od 922 km 2. Treba napomenuti da jedan dio vodotoka u najjužnijem dijelu opštine svoje vode direktno odvode ka rijeci Drini odnosno Perućačkom jezeru. Riječ je o povremenim vodotocima - Baturski potok, Brloški potok i Suvi potok.

Podzemne vode

Najznačajniji izvori su vrelo Nikolina voda - Zaklopača (Qmin=18.5 l/sec, Qsr=60 l/sec), vrelo Banjicau Raševu (Qsr=32 l/sec) i istočno vrelo Bijelih vrela (Qsr=10 l/sec). Pored ovih izvora ističu se vrelo Štedrić i zapadno vrelo Bijelih vrela(prosječna izdašnost oba izvora 3.5 l/sec). Izvora male izdašnosti (prosječna izdašnost do 1.0 l/sec) ima jako mnogo, nisu registrovani, ni zaštićeni. Neki od njih su kaptirani i služe za snabdijevanje vodom okolnih naselja.

Erozije i bujice

U slivu rijeke Jadar registrovan je veliki broj bujičnih tokova od kojih je najznačajniji Studeni Jadar, ukupne površine sliva oko 91 km2, ukupne dužine 9.5 km, prosječnog pada 8 % sa srednjom godišnjom količinom padavina od 900 mm. Maksimalni proticaj u Studenom Jadru je 99.75 m3/sec. Sliv u pogledu poljoprivrednih površina čini 90 % pašnjačke površine slabe vegetativne mase, a 10 % jednogodišnje kulture. Šumska vegetacija čini 75 % ukupne površine sliva. Po karakteristikama spada u podrivače, a svrstana je u III kategoriju prema

Karta vodnih objekata - sekcija Zvornik 3, izdanje Zavoda za vodoprivredu Bosne i Hercegovine i Vojnogeografskog instituta Beograd Herhaulidzeu. Godišnja produkcija nanosa je 1552 m3/km2

Proces se odvija pojavom brazdica i jaruga na obradivim površinama, a u koritu se javlja linijska erozija praćena podizanjem obala, tako da je nanos različitih dimenzija. Štete se odražavaju na plodnost zemljišta usled ispiranja plodnih čestica i u jezeru hidroelektrane Zvornik usled donošenja nanosa. Sve ostale manje bujice imaju identičan karakter kao Studeni Jadar.

Odbrana od poplava i uređenje vodotoka

Pri pojavi velikih voda vodotoci na području opštine Milići ugrožavaju dio priobalnih naselja. Na području užeg urbanog dijela Milića izvršeno je uređenje korita Studenog Jadra. Uzrok poplavama su izlivanje rijeka i potoka u doba jačih padavina ili topljenja snijega, jer su korita nedovoljnog profila, neuređena i zarasla, pa ne mogu da provedu povećane količine vode. Brdski potoci koji se slivaju ka Jadru nose sa sobom znatne količine nanosa koji se taloži u donjim dijelovima vodotoka, te time dodatno umanjuje proticajnu moć korita vodotoka. U maju 2012. Godine opštinu Milići zadesile su velike poplave u smislu pojave stogodišnjih voda koje su načinile velike štete . Opština je na procjeni šteta angažovala komisiju . Prema procjeni komisije pričinjene su štete :

1. Procijena štete u poljoprivredi – procjenjena vrijednost štete 140.307,50 KM 2. Lokalni putevi – procijenjena vrijednost štete 297.880,00 KM 3. Mostovi - procijenjena vrijednost štete 110.000,00 KM 4. Građevinski I gospodarski objekti građana - procijenjena vrijednost štete 161.800,00 KM UKUPNO ::::::::::::::::::::::::::::::::: 716.987,50 KM

Najviše šteta pretrpjeli su djelovi opštine na loklaitetu Cerske, uz Dubničku rijeku i na području Mišića . Pored ove ekstremne situacije u opštini Milići postoji nekoliko kritičnih lokacija koje su podležne poplavama i nanošenjem materijala i to na lokacijama u : Vukšić Polju (suvi potok iznad benzinske stanice) Nova Kasaba (lokalni potoci vrše plavljenje i nanos materijala Karića potok, potok sa Kika...) Mišići Derventa (potok koji nanosi materijal na ulazu u Derventu sa Crvenih stijena)

Vodomjerne stanice

Na rijekama Jadar i Studeni Jadar u Milićima su 1966. godine formirane vodomjerne stanice na kojima se vršilo povremeno mjerenje proticaja. Od 2009. godine u funkciji je automatska mjerna stanica na rijeci Drinjači, na području opštine Zvornik, u zoni pilane neposredno nakon ušća Jadra.

Kvalitet voda

Uredbom o klasifikaciji voda i kategorizaciji vodotoka (Sl. glasnik RS br. 42/2001) uspostavljaju se kriterijumi za klasifikaciju i vrši klasifikacija kvaliteta površinskih i podzemnih voda, kao i kategorizacija vodotoka. Po ovoj Uredbi vodotoci Drinjača i Jadar na području opštine Milići su svrstani u drugu kategoriju. Stvarno stanje kvaliteta voda je u skladu sa navedenom Uredbom. Fekalne vode naselja se u većini slučajeva direktno ispuštaju u vodotokove bez prethodnog prečišćavanja. Vodotoci se po Uredbi svrstavaju u klase od 1 do 5 i prema uslovima korišćenja za različite namjene, odgovaraju sledeće klase: • Klasa 1: površinske i podzemne vode se u svom prirodnom stanju ili poslije dezinfekcije mogu koristiti za piće ili u prehrambenoj industriji, kao i površinske i podzemne vode za rast i razvoj plemenitih vrsta riba (pastrmki); • Klasa 2: vode koje se poslije određenog tretmana (koagulacija, flokulacija, taloženje, filtracija i dezinfekcija) mogu koristiti za piće; vode se u prirodnom stanju mogu koristiti za kupanje, za sportove na vodi, za rast i razvoj ciprinidnih vrsta riba; • Klasa 3: vode koje se mogu koristiti za piće nakon obimnog tretmana (koagulacija, flokulacija, taloženje, filtracija, ozonizacija, adsorbcija naaktivnom uglju i dezinfekcija), vode koje se mogu koristiti u poljoprivredi i u industriji koja nema posebne zahtjeve u pogledu kvaliteta voda i za rast manje plemenitih vrsta riba; • Klasa 4: zagađene vode koje se u predjelima sa nedostatkom vode mogu koristiti u nekim industrijama poslije odgovarajućeg tretmana; • Klasa 5: jako zagađene vode koje se gotovo ne mogu koristiti ni za kakve namjene.

Vodna zemljišta

Prema Zakonu o vodama, vodno zemljište označava skup zemljišnih čestica koje čine korita rijeka, jezera i akumulacija, kao i njihove obale do nivoa stogodišnjih voda, odnosno do nivoa najviše kote za akumulacije. Kada je u pitanju područje opštine Milići (u kome nema većih akumulacija), površine pod vodama čine tokovi rijeka, rječica i potoka.Generalno, ova vrsta zemljišta se može definisati kao zemljišta koja su stalno ili periodično prekrivena vodama.

PODZEMNA VODA

Podzemna voda predstavlja jedan od najznačajnijih resursa opštine Milići. Generalno se može reći da su podzemne vode na području opštine slabo istražene. Zone sa većim stepenom istraženosti su izvorište Nikolina voda koje se koristi za potrebe vodosnabdijevanja opštine, kao i izvorište Banjica i zona Udrča koje se koristi za potrebe flaširanja vode fabrike Vivia.

Izvorište ''Nikolina voda''

Kategorizacija rezervi podzemnih voda na izvorištu "Nikolina voda" provedena je na osnovu upoznatih geološko-hidrogeoloških karakteristika vrela i u skladu sa Pravilnikom o klasifikaciji i kategorizaciji rezervi podzemnih voda i vođenjuevidencije o njima (Službeni list SFRJ 34/79).Na osnovu ovog pravilnika određene su rezerve podzemnih voda prikazane u narednoj tabeli (Program sanitarne zaštite izvorišta ''Nikolina voda'', 2008).

Tabela : Rezerve podzemnih voda na izvorištu Nikolina voda

Rezerve Podzemna voda (l/s) B 40 C1 60 C2 85

Temperature vode sa vrela su veoma ujednačene i kreću se oko 100C. Vode su bez boje, mirisa i ukusa, sa povremenim zamućenjima u periodu najviših voda. pH vrijednost ukazuje na neutralne do slabo alkalne vode koje sa ovog aspekta odgovaraju postojećim normativima. Veličina mineralizacije vode sa vrela, kao i ostalihuzoraka u široj zoni redovno je ispod 1 g/l.Joni gvožđa i nitrati konstatovani su u malim koncentracijama, uvijek ispod dozvoljenih koncentracija, dok je amonijum jon konstatovan ispod dozvoljene koncentracije. Sadržaj organske materije, na osnovu utroška KMnO4, je redovno u granicama dozvoljenog (ispod 12 mg/l). Od svih parametara jedino je mutnoća iznad MDK, dok su nitriti na granici.Vode vrela "Nikolina voda" spadaju u vode I-e klase ili veoma dobre vode sa nešto povećanim sadržajem Ca2+i Mg2+jona, koji su na granici između I i II klase i povećanim sadržajem karbonata (CO32-), koji je na prelazu između II-e i III-e klase, a mjestimično i IIII-e klase vode za piće. Kvalitet vode u široj zoni vrela takođe je u I-oj klasi vode za piće sa nešto uvećanim sadržajem Mg2+(prelaz ka drugoj klasi) i povećanim sadržajem jona CO32-(II-a klasa).Mikrokomponente imaju sadržaj u opsegu prikazanom u narednoj tabeli.

Tabela : Mikrokomponente podzemnih voda na izvorištu Nikolina voda

Element Koncentracija (mg/l) Al 0,0379-0,2349 Fe 0,0067-0,0130 Ti Do 0,0026 Cu 0,0004-0,0010 Ni 0,0003-0,0004 Ag 0,0022-0,0024 V 0,0002-0,0010

S obzirom na fizičko-hemijske analize izdanskih voda na ispitivanom terenu, može se zaključiti da su iste veoma dobre za piće u pogledu pomenutih svojstava.Na izvorištu Nikolina voda izvršen je veliki broj mikrobioloških analiza podzemnih voda. Prema rezultatima prije izgradnje kaptaže 1973. godine ove vode su bile ispravne sa mikrobiološkog aspekta. Međutim analize koje su kasnije rađene ukazuju na povišen sadržaj bakterija između ostalog i Escherichia soli, Klebsiella, Aerobacter, Pseudomonas aerugznosa, Bacillus cereus. U dva uzorka je nađen i Streptococcus faecalis. I u toku izrade Programa zona sanitarne zaštite izvorišta Nikolina voda rađeno je više mikrobioloških analiza i u većini tih analiza identifikovane su bakterije.Za ovo izvorište je urađen program sanitarne zaštite koji još uvijek nije usvojen od strane Skupštine opštine Milići.

Izvorište ''Banjica''

Izvorište ''Banjica'' se nalazi na sjevernom dijelu opštine u podnožju planine Udrč. Ova planina predstavlja krečnjački kompleks koji se drenira preko više izvora od kojih je za izvor Banjica urađen "Elaborat o klasifikaciji, kategorizaciji i proračunu rezervi pitke vode na izvorištu Banjica u Raševu sa stanjem 31.12.2007. godine" (I. Ivanović, 2007). Kategorizacija rezervi podzemnih voda na izvorištu "Banjica" provedena je na osnovu upoznatih geološko-hidrogeoloških karakteristika vrela i u skladu sa Pravilnikom o klasifikaciji i kategorizaciji rezervi podzemnih voda i vođenju evidencije o njima (Službeni list SFRJ 34/79).Na osnovu ovog pravilnika određene su rezerve podzemnih voda, kao i granice eksploatacionog polja, što je prikazano u naredne dvije tabele.

Tabela: Prikaz rezervi podzemnih voda na izvorištu Banjica U cilju sagledavanja fizičkog i hemijskog sastava pitke vode na vrelu "Banjica",

Rezerve Podzemna voda (l/s) A 15 B 21 C1 32 C2 50 uzeti su uzorci vode i urađene kompletne, proširene hemijske analize, analizeradioaktivnosti voda i mikrobiološke analize ispravnosti voda.Na osnovu rezultata ovih analiza, odnosno kompletne analize urađene 20.07.2007.godine, vode na vrelu su bez boje, mirisa i ukusa. Koncentracija vodonikovih jona(pH) je 7.4 što ukazuje na neutralne vode. Ispitivana voda pripada umjereno mekim vodama sa tvrdoćom od 13.20 dH. Isparni ostatak (105 0C) iznosi 225 mg/l.Predmetna voda po analizi je hidrokarbonatno kalcijskog tipa. Koncentracija HCO3-jona iznosi 255 mg/l, dok je sadržaj Cl-jona 0.8 mg/l. Posle hidrokarbonata najveću koncentraciju imaju Ca2+ joni i ona iznosi 83.0 mg/l. Joni Mg2+se pojavljuju u koncentraciji 6.6 mg/l. Temperatura vode iznosi 16.50C.Na ispitivanom uzorku sadržaj mikrokomponenti (Fe i Mn) je manji od 0.01 mg/l.Iz rezultata kompletne hemijske analize ispitivane vode po svojim fizičkim i hemijskim karakteristikama, odnosno po Pravilniku o higijenskoj ispravnosti vode za piće (Službeni glasnik RS br. 40/03) odgovaraju vodama za piće i spadaju u prirodno slabomineralne vode.Na osnovu bakterioloških ispitivanja ispitivana voda odgovara Pravilniku o higijenskoj ispravnosti vode za piće.Kvalitet karstnih izdanskih voda na vrelu Banjica u toku režimskih ispitivanja bio je postojan prema podacima iz Programa sanitarne zaštite izvorišta Banjica. Odnosno, fizička svojstva i hemijsko-bakteriološki sastav bio je ujednačen bez promjena. Po hemijskom sastavu to su hidrokarbonatne vode kalcijumskog tipa (HCO3-Ca) sa mineralizacijom 250 mg/l. Temperatura vode kreće se od 13,5 - 17,00C što je iznad srednje godišnje temperature vazduha. Odnosno, povišena temperaturakarstnih izdanskih voda na vrelu Banjica u Raševu nedvosmisleno ukazuje na njihovu sifonalnu aktivnost.Za vrelo Banjice izrađene su i usvojene zone sanitarne zaštite (I. Ivanović, Z. Filipić: Program sanitarne zaštite izvorišta ''Banjica'' u Raševu, 2008). Odluku o uspostavi zona sanitarne zaštite Skupština opštine Milići je usvojila na desetoj sjednici održanoj 05.11. 2013. Godine .

Ostala izvorišta

Pored ova dva izvorišta važno je napomeniti i značajne količine podzemnih voda koje se dreniraju preko Štedrovog vrela. Međutim ovo izvorište, kao i čitav južni dio opštine Milići nije detaljnije istraživan sa hidrogeološkog aspekta. Treba napomenuti da opština Milići s obzirom na položaj i geografsko geološke karakteristike ima veliki broj izvorarazličitog kapaciteta .Ne postoji registar ovih izvorišta na prostoru opštine kao i određene karakteristike u smislu izdašnosti i hemijsko bakteriološkim karakteristikama . U smislu boljeg potencijalnog korištenja ovog resursa neophodno je napraviti katastar izvorišta odrediti koordinate i dati neke od osnovnih karakteristika . Vlada Republike Srpske uz saglasnost opštine dodjelila je koncesiju za izgradnju mini hidoelektrane na rijeci Štedri čime je gotovo uskraćena mogućnost korištenja ovog izvorišta za izgradnju vodovoda . Takođe dodjeljene su i koncesije za izgradnju dvije mini hidroelektrane na Studenom Jadru što će ograničiti mogućnosti korištenja izvorišta .

HIDROTEHNIČKA INFRASTRUKTURA

Regulacija vodotoka

Regulacija vodotoka Studenog Jadra izvršena je u centralnom urbanom području opštinskog centra Milići.

ZAGAĐIVAČI

Zagađenje vodenih tokova se vrši iz nekoliko izvora : privredne aktivnosti, poljoprivreda, komunalne vode i čvrsti otpad .

Privredni subjekti

Drvoprerađivački kapaciteti : Savox, Wudinpex, Samatini, Promil, 6. maj, Boksit – drvoprerada Eksploatacija rude : Kopovi Braćan, Podbraćan, Crvene stijene, pozajmišta kamenog materijala : Vrsinje i Zaklopača . Pekare : Mileks, San, Golić Praonice automobila : Čopa, Mišići (dvije praonice) Zanatske radnje : Mišić,Sušić Kamenorezac, .... Farme : Privatne farme muznih krava (više lokaliteta na području opštine), Farma za tov junadi (Lukić Polje), farma za tov brojlera (Kaldrmica) Proizvodnja stočne hrane (Mileks) Mljekara (Lukić Polje) Prizzvodnja betona i betonske galanterije (Lukić Polje)

Privredni subjekti i aktivnosti koji oni vrše mogu imati i imaju uticaj na zagađenje vodenih tokova, podzemnih voda, izvorišta ... Zagađenje se vrši ispuštanjem otpadnih voda bez predhodne obrade, odlaganjem otpadnog materijala i nus produkata iz proizvodnje i distribucijom čvrstih čestica u vodene tokove kao i promjenom uslova za pojavu izvorišta ili otvaranjem podzemnih džepova čime se utiče na disbalans u prozoku podzemnih voda . Kada govorimo o vodotocima na područjuopštine Milići velika opterećenja trpi Zeleni Jadar u smislu velike disperzije čvrstih čestica kao posledica eksploatacije rude boksita . Usled erozije i nedostatka taložnika za mulj prije korita Zelenog Jadra i rijeke Toluše velika koncentracija čvrstih čestica dospjeva u rijeku . Ovo prouzrokuje jake pomute posebno u proljeće i jesen kada se mrijesti najveći broj riblji vrsta . Pomut su dugotraje . Ovo za posledicu ima smanjenje ribljeg fonda i to na dva načina : Kada temperatura vode u nekim srednjim slojevima dostigne određenu vrijednost riba dobija nalog i polaže ikru . Velika koncentracija čvrstih čestica sprečava prodor sunčeve svjetlosti u dubljeslojeve vode tako da ona pri dnu ostaje podhlađena što za posledicu ima manji broj izležene mlađi iz ikre . Velika koncentracija čestica u vodi direktno ugrožava mlađ što preko smetnji za disanje što preko loše vidljivosti (teže pronalaženje harane i izloženostgrabljivicama) . Nemogućnost prolaska svijetlosti direktno utiče i na sadržaj algi kojima je ona potreba za fotosintezu i rast a koja sliuži i kao hrana za neke riblje vrste. Takođe treba napomenuti obzirom na porjeklo čvrstih čestica da u njima postoji i česticakoje sadže Željezo koje spada u grupu teških metala . Takođe ova pojava ima uticaj i na sastav i količinu algi jer je poznato da nekad karakterističe zelene alge koje su uticale i na boju rijeke, zahtjevajusunčevu svijetlost za svoj razvoj . Zbog pomuta smanjuje se prisustvo svijetlosti a povećava količina mulja što odgovara za razvoj smeđih algi . Otpadne vode iz ostalih sektora ( betonjara) mogu sadržati odmašćivače, čvrste čestice cement... Otpadne vode iz drvoprerade mogu sadržavati ostatke lakova, boja, ljepila a najčešće kiselina koje se proizvode u procesu sušenja i utiču na promjenu PH vrijednosti vode . Ranijih godina odbacivala se pilljevina koja je u procesu razlaganja takođe oslobađala kiselinu i uticala na poremećaj PH vrijednosti sredine i vodotokaova u čije blizine je deponovona. Danas se ona ne odlaže već se koristi u proizvodnji briketa i kao gorivo u parionama . Sve farme ispuštaju životinjske fekalije . Posebno su opasne fekalije životnja koje kroz ishranu koriste hormone, antibiotike i druge stimulatore koji se kasnije nađu u vodotocima . Radionice za popravku vozila, obradu metala i praonica automobila proizvode otpadne vode koje sadrže motorna ulja, emulzije, naftu i deterdžente koji u zavisnosti od količine vrše manje ili veće zagađenje kada preko ispusta završe direktno u vodotoku ili spiranjem sa tla posredno . Kada govorimo o industrijskim otpadnim vodama veliki uticaj na zagađenje Studenog Jadra i riječice Tabahane ima fabrika Alpro koja se nalazi na području opštine Vlasenica a iz koje je u nekolko navrata u prošlosti izvršeno trovanje ribe i živih organizama u ovim vodotocima .

Kanalizacione vode

Fekalije se preko uređenih ili individualnih kanalizacionih sistema provode u recipijent ili se odlažu u septičke jame . Na području opštine Milići ne vrši se predhodni tretman fekalne kanalizacije pa se ona direktno ili posredno preko tla i oborinskih voda ispušta u recipijent . Posebno veliki uticaj imaju gusto naseljena urbana područja koja emituju velike količine kanalizacije . Takođe problem se dodatno usložnjava površinom i brojem mjesta na kojima se vrši ispust jer se na ovaj način povećeva površina zagađenja . Sistemi za prečišćavanje i obradu voda su skupi i to je jedna od najvećih prepreka za njihovu upotrebu i smanjivanje ovog uticaja . Kanalizacija utiče na smanjenje kiseonika u vodi pojavu štetnih aligi i povećanje broja bakterija u vodi . Pored fekalija kanalizacija sa sobom nosi i ostale otpadne vode iz domaćinstva te i hemijski utiče na zagađenje vode .

Čvrsti otpad

Odvoz čvrstog otpada vrši Komunalno preduzeće na gradsku deponiju kojase nalazi u reonu kopova rudnika Boksita . Odvoz otpada se vrši iz gradskog i prigradskih gušće naseljenih mjesta . Problem odlaganja otpada na ovaj način ogleda se u podlozi tj. Zemljištu na koje se otpad odlaže je po svojoj vrsti i strukturi karcit . Karcit kao podloga je izuzetno propustan tako da velika količina tečnosti nastale raspadom otpada i spiranjem preko oborina završava u vodotocima i podzemnim rezervoarima vode . Izgradnjom i aktiviranjem regionalne deponije smanjiće se uticaj na zagađenje koji proizvodi gradska deponija. Aktivnostima na proširenju područja sakupljanja otpada stvoriće se uslovi za smanjenje broja divljih deponija . Od 2016. godine trebao bi da krene odvoz otpada na novoizgrađenu regionalnu deponiju.

Poljoprivreda

Poljoprivrednom proizvodnjom se bave privredni subjekti : Mileks doo (farma svinja i obrada mesa) kao i individualni poljoprivredni proizvođači . Od poljoprivrednih proizvođača na opštini Milići najdominantniji su poljoprivrednici koji se bave mješovitom poljoprivrednom proizvodnjom sa manjim brojem krupne ili sitne stoke u konbinaciji sa obrađivanjem manjih površina uglavnom sa malom primjenom hemijskih sredstava . Od ekonomski zanačajnijih proizvođača izdvajaju se mljekari, malinari nekoliko domaćinstava koji imaju veća stada ovaca ili veće zasade voća . O uticaju farmi na zagađenje već je bilo riječu u dijelu koji se odnosio na privredu . Poljoprivredna proizvodnja je trenutno na dosta primitivnom nivou sa maliom primjenim mehanizacije i upotrebom hemije u primjeni agrotehničkih mjera pa za sada nema izrazite opasnosti sa te strane .

- SWOT ANALIZA SEKTORA ZAŠTITA ŽIVOTVENE SREDINE

Ova analiza predstavlja osnovu za definisanje sektorskih fokusa i rješavanje problema zaštite životne sredine u skladu sa efikasnim korištenjem prirodnih resursa, energetske efikasnosti i obnovljivih izvora energije.

U cilju identifikacije sektorskih fokusa, vrši se izdvajanje konkurentskih prednosti i njihovo spajanje sa mogućnostima, s jedne strane i sa druge strane povezivanje slabosti i prijetnji. Pored toga, za potrebe fokusiranja u okviru ovog sektora razmatrani su i strateški pravci koji su primarno usmjereni na izgradnju infrastrukture.

S N A G E S L A B O S T I

- Nepotpuna prostorno-planska dokumentacija - Relativno dobra putna mreža - Neriješeno pitanje upravljanja seoskim - Postojanje sistema za snabdijevanje vodom i vodovodima električnom energijom - Neadekvatne lokacije privremenih deponija - Dobra telekomunikaciona mreža - Neriješeno pitanje selekcije otpada - Relativno dobra kanalizaciona mreža - Neriješeno pitanje zaštite životinja i pasa lutalica - Postojanje javnih preduzeća - Nedovoljno razvijena svijest o zaštiti životne - Regionalna deponija u završnoj fazi sredine - Ne postoje veliki industrijski zagađivači - Neriješeno pitanje toplifikacije grada - Utvrđene zone sanitarne zaštite izvorišta voda -Ne stalan kvalitet pitke vode - Postoje mogućnosti za organsku proizvodnju - Neuređeni vodotokovi kroz naseljena mjesta - Izrađen i usvojen LEAP - Ne postoji trtman otpadnih voda - Bogato kulturno istorijsko nasleđe - Neadekvatno upravljanje čvrstim otpadom -Postojanje zaštićenih područja - Postojanje rijetkih i endemskih vrsta

M O G U Ć N O S T I P R I J E T NJ E

- Pristup fondovima za povlačenje sredstava za - Politička nestabilnost BiH izgradnju neizgrađene infrastrukture - Nesigurnost investitora za ulaganja u - Završetak Regionalne deponije. infrastrukturu opštine - Sporo donošenje zakona iz ove oblasti i neadekvatna primjena istih - Nedostatak kadra na lokalnom nivou za provođenje ekoloških propisa - Mogućnost zagađenja voda i poljoprivrednog zemljišta

4. Izgradnja infrastrukture, zdrava životna sredina, efikasnije korištenje prirodnih resursa, kvalitetnije upravljanje čvrstim otpadom, obnovljivim izvorima energije i energetska efikasnost

Sadržajna lokalna infrastruktura i zdrava životna sredina direktno utiču na kvalitet života stanovništva jedne organizacione cjeline.

U savremenim uslovima življenja, zaštita životne sredine, korištenje otpada u proizvodne i enegetske svrhe, efikasnije korištenje obnovljivih izvora energije i energetska efikasnost predstavljaju ključne strateške fokuse i viziju budućeg razvoja svake zajednice.

Otvorene su i mogućnosti da se zaštita životne sredine i razvoj ruralnog dijela Opštine unapredi kroz projekte prekogranične saradnje i IPA projekte.

Strateški cilj 4. Uspostavljen integrisani pristup zaštiti životne sredine u skladu sa efektivnim korištenjem prirodnih resursa, energetske efikasnosti i obnovljivih izvora energije i strateški pristup izgradnji infrastrukture

Ovaj strateški cilj postavlja visoke standarde u oblasti zaštite životne sredine, korištenju prirodnih resursa i obnovljivih izvora energije, u oblasti energetske efikasnosti i izgradnji nedostajuće infrastrukture, što sve skupa predstavlja osnovu za brži i efikasniji razvoj lokalne zajednice.

Zaštita životne sredine, izvorišta pitke vode i adekvatno upravljanje čvrstim otpadom su neizbježni preduslovi za proizvodnju zdrave hrane i razvoj turizma, za šta na području opštine Milići postoje realni uslovi.

Izgradnjom nedostajuće infrastrukture iz oblasti vodosnabdijevanja, modernizacijom putne mreže, izgradnjom kanalizacije i postrojenja za prečišćavanje otpadnih i fekalnih voda, zaokružio bi se infrastrukturni ciklus i stvorili uslovi za realizaciju ostalih strateških ciljeva, tj. za brži i efikasniji razvoj privrede i društvene nadgradnje.

Prostorno-planska dokumentacija nije u potpunosti urađena i u narednom strateškom periodu kod izrade iste, mora se voditi računa o pozicioniranju faktičkog stanja gradnje, definisanju novih lokacija za gradnju sa posebnim akcentom na izgradnju industrijske zone.

Razvoj bazirati na način da se sačuvaju prirodne i kulturno –istorijske vrijednosti koje opština Milići posijeduje .

U svrhu ostvarenja ovako kompleksnog cilja postavljno je više operativnih ciljeva :

OC1 Do kraja 2021. Godine rješiti problem kvaliteta vode na centralnom i važnim seoskim vodovodima i predavanje 4 nova vodovoda na upravljanje komunalnom preduzeću .

OC2. Poboljšana energetska efikasnost kroz sanaciju najmanje 4 javna objekta i zamjeni energetske efikasnije rasvjete u gradskom području do 2020 godie.

OC3. Uspostavljen adekvatan sistem zaštite prirodnih i kulturnih vrijednosti uz obezbjeđivanje pristupačnosti korištenja ovih resursa u turizmu do kraja 2021. godine .

OC4. Izrađena infrastruktura za unapređenje životne sredine (regulacija vodotokova, prečistači voda, kanalizacione mreže, putna infrastruktura, centralno grijanje) kroz realizaciju najmanje 5 projekata do 2021. godine .

OC5. Unapređen sistem upravljanja otpadom kroz povećanje podučja sakupljanja i selekcije otpada do kraja 2021 u odnosu na postojeće stanje kroz pokrivanje 70 % stanovništva uslugom i povećanjm korištenja sekundarnih sirovina za 200 %

Programi projekti i mjere :

Program 1. Unapređenje vodosnabdjevanja kroz popravljanje kvaliteta vode

Projekat 1 : Realizacija aktivnosti na izgradnji objekata za tretman vode na gradskom vodovodu . Projekat 2. Ispunjavanje uslova za dobijanje upotrebne dozvole za vodovode Jama – Derventa, Alpro – Vukovići, i još 4seoska vodovoda . Projekat 3. Rekonstrukcija distributivne vodovodne mreže od bazena do Kaldrmice Projekat 4. Rješavanje problema vodosnabdjevanja naseljenih mjesta Vukšić Polje i Nova Kasaba uz smanjenje gubitaka na distributivnoj mreži Projekat 5 . Ugradnja vodomjera na vodovodnim sistemima kojima upravlja komunalno preduzeće Izrada katastra izvorišta u opštini Milići

Program 2. Poboljšanje energetske efikasnosti

 Zamjena postojeće rasvijete led rasvjetom u gradskom području  Poboljšanje energetske efikasnosti zgrade opštine  Promocija i korištenje obnovljivih izvora energije  Studija izvodljivosti za adekvatan sistem centralnog grijanja za gradsko područje  Uspostava adekvatnog centralnog grijanja za gradsko područje

Program 3. Teretman otpadnih i fekalnih voda uz unapređenje kanalizacione mreže

 Izrada elaborata o mogćnostima tretmana fekalnih voda za Miliće, Podgoru, Lukić Polje i Mišiće  Izrada projektne dokumentacije za izgradnju sistema za tretman otpadnih voda  Izrada projektnog prijedloga za apliciranje prema donatorima za sistem za tretman otpadnih voda  Uspostava modela saradnje sa privredom radi smanjenja disperzije čvrstih čestica u Zeleni Jadar  Izgradnja kanalizacione mreže u prigradskim naseljima

Program 4. Regulcije vodotokova

 Regulacija obale Zelenog Jadra od crkvenog mosta do ušća  Završetak regulacije obale Studenog Jadra od SŠC do ušća  Regulacija obale Zelenog Jadra U Derventi (pijaca, Ivanpolje), Mišići (Preprano)

Program 5. Upravljanje otpadom  Izrada kompostera za potrebe grada na dvije lokacije uz promociju kompostiranja zelenog otpada u domaćinstvima  Uspostava dva zelena ostrva u gradu uz postavljanje kontejnera za sakupljanje plastike i papira na širem području opštine .  Nabavka manjeg vozila (traktor) za sakupljanje otpada iz teže dostupnih djelova grada i prigradskih naselja .

Proram 6 . Zaštita i korištenje prirodnih i kulturno-istorijskih vrijednosti

 Istraživanja o prisutnosti i staništima endemskih i rijetkih vrsta biljnih i životinjskih vrsta na opštini Milići  Elaborat evidencije svih kulturno istorijskih lokaliteta  Poribljavanje vodotokova  Izrada putne infrastrukture za pristup prirodnim I istorijskim vrijednostima  Izrada planinarskih I pješačkih staza do srednjovjekovnog grada Komića I Tisovljaka .  Promocija prirodnih I isorijskih vrijednosti

Plan aktivnosti

Plan zaštite životne sredine 2016-2021 Projekat/mjera Program Veza sa Orijentacioni period realizacije Nosilac Ciljne grupe strateškim i 2017 2018 2019 2020 2021 aktivnosti (Korisnici) operativnim ciljem Realizacija aktivnosti na izgradnji P1 SC4, OC1 x x x x x Odjeljenje za Građani objekata za tretman vode na prosrorno gradskom vodovodu . uređenje, Komunalno Ispunjavanje uslova za dobijanje P1 SC4, OC1 x x x Odjeljenje za Građani upotrebne dozvole za vodovode Jama prosrorno – Derventa, Alpro – Vukovići, i još uređenje, 4seoska vodovoda . Komunalno Rekonstrukcija distributivne P1 SC4, OC1 x x x x Odjeljenje za Građani vodovodne mreže od bazena do prosrorno Kaldrmice uređenje, Komunalno Rješavanje problema P1 SC4, OC1 x x x x Odjeljenje za Građani vodosnabdjevanja naseljenih mjesta prosrorno Vukšić Polje i Nova Kasaba uz uređenje, smanjenje gubitaka na distributivnoj Komunalno mreži Ugradnja vodomjera na vodovodnim P1 SC4, OC1 x x x Odjeljenje za Građani sistemima kojima upravlja komunalno prosrorno preduzeće uređenje, Komunalno Izrada katastra izvorišta u opštini Milići P1 SC4, OC1 x x Odjeljenje za Građani prosrorno uređenje, Komunalno Zamjena postojeće rasvijete led P2 SC4, OC2 x x x x Odjeljenje za Građani rasvjetom u gradskom području prosrorno uređenje Poboljšanje energetske efikasnosti P2 SC4, OC2 x Odjeljenje za Građani zgrade opštine prosrorno uređenje Promocija i korištenje obnovljivih P2 SC4, OC2 x x x x Odjeljenje za Građani izvora energije prosrorno uređenje Studija izvodljivosti za adekvatan P2 SC4, OC2 X Odjeljenje za Građani sistem centralnog grijanja za gradsko prosrorno područje uređenje Uspostava adekvatnog centralnog P2 SC4, OC2 x x x x Odjeljenje za Građani grijanja za gradsko područje prosrorno uređenje Izrada elaborata o mogćnostima P3 SC4, OC4 x x Odjeljenje za Građani tretmana fekalnih voda za Miliće, prosrorno Podgoru, Lukić Polje i Mišiće uređenje

Izrada projektne dokumentacije za P3 SC4, OC4 x x Odjeljenje za Građani izgradnju sistema za tretman otpadnih prosrorno voda uređenje

Izrada projektnog prijedloga za P3 SC4, OC4 x x Odjeljenje za Građani apliciranje prema donatorima za prosrorno sistem za tretman otpadnih voda uređenje

Uspostava modela saradnje sa P3 SC4, OC4 x x Odjeljenje za Građani privredom radi smanjenja disperzije prosrorno čvrstih čestica u Zeleni Jadar uređenje, Privredni subjekti Izgradnja kanalizacione mreže u P3 SC4, OC4 x x Odjeljenje za Građani prigradskim naseljima prosrorno uređenje Regulacija obale Zelenog Jadra od P4 SC4, OC4 x x x x x Odjeljenje za Građani crkvenog mosta do ušća prosrorno uređenje Završetak regulacije obale Studenog P4 SC4, OC4 x x x x x Odjeljenje za Građani Jadra od SŠC do ušća prosrorno uređenje Regulacija obale Zelenog Jadra U P4 SC4, OC4 x x Odjeljenje za Građani Derventi (pijaca, Ivanpolje), Mišići prosrorno (Preprano) uređenje Izrada kompostera za potrebe grada P5 SC4, OC5 X Odjeljenje za Građani na dvije lokacije uz promociju prosrorno kompostiranja zelenog otpada u uređenje, domaćinstvima Komunalno

Uspostava dva zelena ostrva u gradu P5 SC4, OC5 x x Odjeljenje za Građani uz postavljanje kontejnera za prosrorno sakupljanje plastike i papira na širem uređenje, području opštine . Komunalno Nabavka manjeg vozila (traktor) za P5 SC4, OC5 x Odjeljenje za Građani sakupljanje otpada iz teže dostupnih prosrorno djelova grada i prigradskih naselja uređenje, Komunalno Istraživanja o prisutnosti i staništima P6 SC4, OC3 x x x Odjeljenje za Građani endemskih i rijetkih vrsta biljnih i prosrorno životinjskih vrsta na opštini Milići uređenje

Elaborat evidencije svih kulturno P6 SC4, OC3 x x Odjeljenje za Građani istorijskih lokaliteta prosrorno uređenje Poribljavanje vodotokova P6 SC4, OC3 x x x x x Odjeljenje za Građani prosrorno uređenje Izrada putne infrastrukture za pristup P6 SC4, OC3 x x x x x Odjeljenje za Građani prirodnim I istorijskim vrijednostima prosrorno uređenje Izrada planinarskih I pješačkih staza P6 SC4, OC3 x x x Odjeljenje za Građani do srednjovjekovnog grada Komića I prosrorno Tisovljaka uređenje

Procjena očekivanih ishoda sa indikatorima

Sektorski/operativni ciljevi Indikatori na nivou Indikatori na cilja programsko/projektnom nivou Do kraja 2021. Godine rješiti Do kraja 2021. godine Urađena adekvatna projektna problem kvaliteta vode na rješen problem kvalitetnog dokumentacija i rješen problem centralnom i važnim seoskim snabdjevanja vodom kako kvaliteta vode na gradskom vodovodima i predavanje 4 nova na gradskom tako i na bar 4 vodovodu. vodovoda na upravljanje važnija seoska vodovoda Rekonstruisan veodovodni sistem od komunalnom preduzeću kojima upravlja komunalno Milića do Nove Kasabe sa preduzeće rekonstrukcijo bazena na Kiku Ugradnja vodomjera za potrošnju vode na gradskom i važnim seoskim vodovodima Poboljšana energetska efikasnost Poboljšana energetska Rekonstruisana javna rasvjeta kroz kroz sanaciju najmanje 4 javna efikasnost do kraja 2020 enegetski efikasniju led rasvjetu . objekta i zamjeni energetske godnine kroz rekonstrukciju Poboljšanje energetske efikasnosti efikasnije rasvjete u gradskom javne rasvjete, poboljšanja objekata opštine i obdaništa području do 2020 godie. energetske efikasnosti Izrađena studija opravdanosti javnih objekata i rekonstrukcije sistema centralnog rekonstrukcije sistema grijanja za gradsko područje . daljinskog grijanja Uspostavljen adekvatan sistem Omogućena pristupačnost Izgrađeno 10 km puteva koji zaštite prirodnih i kulturnih prirodnim i kulturnim olakšavaju pristup prirodnim i vrijednosti uz obezbjeđivanje vrijednostima opštine kulturnim vrijednostima. pristupačnosti korištenja ovih njihova zaštita i promocija Provedena i publikovana naučna resursa u turizmu do kraja 2021. do kraja 2021 godine istraživanja o prirodnim i kulturnim godine . vrijednostima opštine Milići Izgrađeno i uređeno 20 km staza za pristup prirodnim i kulturni lokalitetima . Izrađena infrastruktura za Izgrađena moderna Regulisani vodotokovi Studenog i unapređenje životne sredine infrastruktura u svrhu Zelenog Jadra kroz gradski dio kao i (regulacija vodotokova, prečistači zaštite životne sredine kroz mjetimično u naeljima Derventa i voda, kanalizacione mreže, putna realizaciju najmanje 5 Mišići infrastruktura, centralno grijanje) projekata do kraja 2021. Pokrenute aktivnosti na uspostavi kroz realizaciju najmanje 5 godine sistema tretmana otpadnih voda . projekata do 2021. godine . Uapređena putna infrastruktura asfaltiranjem 13 km puteva do 2021. godine

Unapređen sistem upravljanja Unapređen sistem Pokrivenost uslugom odvoza otpada otpadom kroz povećanje podučja upravljanja otpadom kroz na kopletnog gradskom, svim sakupljanja i selekcije otpada do povećanje područja prigradskim i većim seoskim kraja 2021 u odnosu na postojeće sakupljanja na 70 % sredinama . stanje kroz pokrivanje 70 % stanovništva obuhvaćenog Razdvajanje otpada i korištenje stanovništva uslugom i povećanjm uslugom i povećanjem vrijednosti sirovina (papir, metal, korištenja sekundarnih sirovina za korištenja sekundarnih plastika, staklo, zeleni organski otpad, 200 % sirovina za 200 % u odnosu tehnički otpad) na sadašnje stanje

Akcioni plan za projekte koji će se implementirati u prvoj godini realizacije

Ekonomski razvoj

Osnovne informacije za praćenje Veza sa Veza sa Nositelji Projekti / mjere vrijednost programom ciljevima Indikatori Trajanje (od do ) implementacije Formiranje baze podataka o P1. SC1; OC1. Mart-jun privrednim subjektima Odsjek za privredu opštine Izrađena baza podataka i društvene 800,00 KM dijelatnosti

Podrška razvoju novih MSPiP P1. SC1; OC1. Mart-oktobra Odsjek za privredu i društvene Pružena podrška za 8 dijelatnosti, 20.000,00 KM subjekata Odjeljenje za finansije Podrška pokretanju početnog P1. SC1; OC1. Maj -novembra Odsjek za privredu 10.000,00 KM biznisa (Start – UP) i društvene dijelatnosti, Podržano 5 novih startapa Odjeljenje za finansije

Jačanje klastera u P1. SC1; OC1. Urđena kancelarija, Januar-novembar Nabavljn najveći dio opreme drvopreradi Odsjek za privredu za uspostavu centra za i društvene dokvalifikaciju 270.000,00 KM dijelatnosti, Osjek /prekvalifikaciju zajedničkih poslova Posjeta najmanje dva sajma ili klastera u inostranstvu Podrška razvoju MSP iz P1. SC1; OC1. Januar-jul Odsjek za privredu i društvene oblasti energetike Napravljene i pružene u rad dijelatnosti, 0,00 KM najmanje dvije mni-elektrane (minihidroelektrane); Odjeljenje za prostorno uređenje Izrada programa za učešće P1. SC1; OC1. April-maj Odsjek za privredu Izrađen program i društvene 0,00 KM dijelatnosti, Osjek privrednika na sajmovima; zajedničkih poslova

Formiranje baze podataka o P2. SC2; OC2. Mart-jun poljoprivrednim Odsjek za privredu i društvene Napravljena baza 500,00 KM gazdinstvima i vrsti dijelatnosti, Služba proizvodnje; za poljoprivredu

Izrada programa za P2. SC2; OC2. Februar- mart subvencije u poljoprivrednoj proizvodnji (stočarstvo, Odsjek za privredu i društvene Izrađen program podsticaja 60.000,00 KM voćarstvo, ratarstvo, dijelatnosti, Služba proizvodnja povrća u za poljoprivredu zatvorenom prostoru);

Program realizacije ciljeva iz P3. SC1; OC3. Februar - Decembar Odsjek za privredu Strategije razvoja turizma Realizovana najmanje 2 i društvene 2.000,00 KM projekta opštine do 2021. godine dijelatnosti

Društveni razvoj

Osnovne informacije za praćenje Veza sa Veza sa Nositelji Projekti / mjere vrijednost programom ciljevima Indikatori Trajanje (od do ) implementacije Budžetska podrška P1. SC3; OC4. Januar-decembar Odjeljenje za Obezbeđene budžetske finansije, privredu i obrazovnim ustanovama 242.200,00 KM pozicije za pomoć u radu društvene djelatnosti Poboljšanje energetske P1. SC3; OC1. Mart-oktobar Odjeljenje za finansije, privredu i efiksnosti objekta obdaništa Rekonstruisan objekat društvene 100.000,00 KM obdaništa djelatnosti, Obdanište Opremanje kabineta P1. SC3; OC4. Opremljeno najmanje 2 April- Septembar Odsjek za privredu nastavnim sredstvima kabineta u školskim i društvene 15.000,00 KM ustanovama djelatnosti, škole

Sanacija aktivnih područnih P1. SC3; OC4. April- Septembar Odsjek za privredu 6.000,00 KM Djelimična sanacija bar škola i društvene jednog objekta područne škole djelatnosti, škole

Mart- Novembar Ograđivanje školskog P1. SC3; OC1. Odsjek za privredu dvorišta centralne osnovne Uređeno školsko dvorište i društvene 200.000,00 škole centralne osnovne škole djelatnosti, Osnovna škola Mart- Novembar Odsjek za privredu Sanacija pristupa centralnoj P1. SC3; OC1. Asfaltirana pristupna ulica za i društvene osnovnoj školi školu i otvoren pristup školi 9.000,00 KM djelatnosti, od šumarstva Osnovna škola Budžetska podrška radu P3. SC3; OC2. Obezbeđene budžetske Januar-decembar Odjeljenje za 147.790,00 KM centra za socjalni rad pozicije za pomoć u radu finansije, privredu i društvene djelatnosti

Uvođenje softvera sa P3. SC3; OC2. Februar - april umrežavanjem relevantnih Odsjek za privredu i društvene Instaliran softver 2.500,00 KM subjekata koji se bave djelatnosti, Centar socijalnom zaštitom za socijalni rad

Podrška i razvoj kapaciteta P3. SC3; OC4. Februar- septembar Odsjek za privredu NVO koje pomažu ranjivim Najmanje tri organizacije i društvene prošle edukacije , pružena djelatnosti, Centar grupama 11.000,00 KM podrška za realizaciju dva za socijalni rad, projekta Odsjek za zajedničke poslove Finansiska podrška P4. SC3; OC. Pružena podrška za Mart - Decembar Odsjek za privredu aktivnostima iz oblasti kulture najmanje tri aktivnosti u toku i društvene 10.000,00 KM godine djelatnosti, Aktiviranje rada savjeta za P4. SC3; OC. April-maj Odsjek za privredu kulturu Aktivan savjet za kulturu i društvene 300,00 KM djelatnosti, Sanacija domova kulture u P4. SC3; OC. Mart-oktobar Odsjek za privredu Derventi i Novoj Kasabi i društvene Djelimična sanacija objekata djelatnosti, Odsjek 25.000,00 KM za zajedničke poslove Uspostava budžeta za mlade P5. SC3; OC4. Januar- Decembar Odsjek za Obezbeđena budžetska zajedničke poslove, 4.000,00 KM pozicija Odijeljenje za finansije Sanacija i izgradnja igrališta P5. Februar - Oktobar Odsjek za SC3; OC1. Obnovljeno ili izgrađeno zajedničke poslove, za najmlađe na otvorenom najmanje dva igrališta za 12.000,00 KM Odijeljenje za najmlađe finansije Asfaltiranje ulica i lokalnih P6. April- Novembar Odjeljenje za SC3; OC1. Izgrađeno najmanje 2 km prostorno 200.000,00 KM puteva asfaltnog puta planiranje Izgradnja ulične rasvijete P6. April - Novembar Odjeljenje za SC3; OC1. Rekonstruisano najmanje 30 prostorno 15.000,00 KM stubova sa led rasvijetom planiranje Uklanjanje arhiktektonskih P6. SC3; OC1. April - Novembar Odjeljenje za barijera za pristup važnim Obezbeđen pristup najmanje prostorno javnim objektima 7.000,00 KM za 4 važna javna objekta planiranje

Zaštita životne sredine

Osnovne informacije za praćenje Veza sa Veza sa Nositelji Projekti / mjere vrijednost programom ciljevima Indikatori Trajanje (od do ) implementacije Realizacija aktivnosti na P1 SC4, OC1 Januar-jun Odjeljenje za izgradnji objekata za tretman prostorno Urađena projektana vode na gradskom vodovodu 75.000,00 KM dokumentacija planiranje, Komunalno

Ugradnja vodomjera na P1 SC4, OC1 Odjeljenje za Ugrađeno novih 100 Mart-oktobar vodovodnim sistemima prostorno 3.000,00 kojima upravlja komunalno vodomjera planiranje, preduzeće Komunalno

Zamjena postojeće rasvijete P2 SC4, OC2 April - Novembar Odjeljenje za led rasvjetom u gradskom Rekonstruisano najmanje 30 prostorno 15.000,00 KM stubova sa led rasvijetom području planiranje Studija izvodljivosti za P2 SC4, OC2 April-jun Odjeljenje za adekvatan sistem centralnog Izrađena studija izvodljivosti prostorno 3.000,00 KM grijanja za gradsko područje planiranje Izrada elaborata o P3 SC4, OC4 Marta-jul mogćnostima tretmana Odjeljenje za fekalnih voda za Miliće, Izrađena dokumentacija prostorno 5.000,00 Podgoru, Lukić Polje i Mišiće planiranje

Uspostava modela saradnje P3 SC4, OC4 Mart-maj sa privredom radi smanjenja Odjeljenje za disperzije čvrstih čestica u Postignut dogovor prostorno 0,00 KM Zeleni Jadar planiranje

Regulacija obale Zelenog P4 SC4, OC4 April-septembar Odjeljenje za Jadra od crkvenog mosta do Završena prva faza u prostorno 270.000,00 KM dužiniod najmanje 200 m ušća planiranje Završetak regulacije obale P4 SC4, OC4 April-septembar Odjeljenje za Studenog Jadra od SŠC do Uređeno najmanje 50 m prostorno 50.000,00 KM ušća planiranje Izrada kompostera za P5 SC4, OC5 April-maj Odjeljenje za potrebe grada na dvije prostorno lokacije uz promociju Izgrađena dva kompostera planiranje, 4.000,00 KM kompostiranja zelenog otpada u domaćinstvima Komunalno

Uspostava dva zelena ostrva P5 SC4, OC5 Formirana dva zelena ostrva April-maj Odjeljenje za u gradu uz postavljanje i postavljeno novih 4 žičana prostorno 600,00 KM kontejnera za pet otpad kontejnera za sakupljanje planiranje, plastike i papira na širem Komunalno području opštine .

Poribljavanje vodotokova SC4, OC3 Mart-jun Odjeljenje za P6 Poribljeni vodotokovi sa 200 prostorno 3.000,00 KM kg mlađi ribe planiranje, SRD Izrada putne infrastrukture za P6 SC4, OC3 April- Novembar Odjeljenje za pristup prirodnim I istorijskim Izgrađeno najmanje 2 km prostorno 200.000,00 KM asfaltnog puta vrijednostima planiranje

Detaljan finansijski plan za projekte koji se implementiraju u 2017. godini

R/br Projekti/mjere Finansiranje iz Finansiranje iz ostalih izvora Ukupni budžeta orijentacioni opštine Kredit Entitet Država Javna Privatni IPA Donatori Ostali troškovi preduzeć izvori izvori

a

Ekonomski razvoj

Formiranje baze podataka o 800,00 privrednim subjektima 1 800,00 KM opštine

Podrška razvoju novih 2 MSPiP 20.000,00 KM 20.000,00

Podrška pokretanju 10.000,00 KM početnog biznisa (Start – 3 10.000,00 UP)

Jačanje klastera u 4 drvopreradi 270.000,0KM 270.000,0

Podrška razvoju MSP iz oblasti energetike 5 0,00 KM (minihidroelektrane);

Izrada programa za učešće 6 privrednika na sajmovima; 0,00 KM

Formiranje baze podataka o poljoprivrednim 7 gazdinstvima i vrsti 500,00 KM 500,00 proizvodnje; Izrada I realizacija programa za subvencije u poljoprivrednoj proizvodnji (stočarstvo, voćarstvo, 8 60.000,00 KM 60.000,00 ratarstvo, proizvodnja povrća u zatvorenom prostoru);

Program realizacije ciljeva iz Strategije razvoja turizma 9 2.000,00 KM 2.000,00 opštine do 2021. godine

Društveni razvoj

Budžetska podrška 242.200,00 10 obrazovnim ustanovama 242.200,00

Poboljšanje energetske 80.000, 11 100.000,00 20.000,00 efiksnosti objekta obdaništa 00

Opremanje kabineta 12 nastavnim sredstvima 15.000,00 5.000,00 10.000

Sanacija aktivnih područnih 6.000,00 13 škola 6.000,00

Ograđivanje školskog dvorišta centralne osnovne 14 200.000,00 30.000,00 170.000,0 škole

Sanacija pristupa centralnoj 15 osnovnoj školi 9.000,00 9.000,00 Budžetska podrška radu 147.790,00 16 centra za socjalni rad 147.790,00

Uvođenje softvera sa umrežavanjem relevantnih 17 subjekata koji se bave 2.500,00 2.500,00 socijalnom zaštitom

Podrška i razvoj kapaciteta NVO koje pomažu ranjivim 18 11.000,00 11.000,00 grupama

Finansiska podrška aktivnostima iz oblasti 19 10.000,00 10.000,00 kulture

Aktiviranje rada savjeta za 20 kulturu 300,00 300,00

Sanacija domova kulture u 21 Derventi i Novoj Kasabi 25.000,00 4.000,00 21.000,00

Uspostava budžeta za 22 mlade 4.000,00 1.000,00 3.000,00

Sanacija i izgradnja igrališta 23 za najmlađe na otvorenom 12.000,00 2.000,00 10.000,00

Asfaltiranje ulica i lokalnih 170.000,0 24 200.000,00 30.000,00 puteva 0 Izgradnja ulične rasvijete 25 15.000,00 15.000,00 Uklanjanje arhiktektonskih barijera za pristup važnim 26 7.000,00 2.000,00 5.000,00 javnim objektima Zaštita životne sredine

Realizacija aktivnosti na 20.000,00 izgradnji objekata za 27 tretman vode na gradskom 75.000,00 15.000,0 40.000,00 vodovodu

Ugradnja vodomjera na vodovodnim sistemima 28 kojima upravlja komunalno 3.000,00 3.000,00 preduzeće

Zamjena postojeće rasvijete led rasvjetom u gradskom 29 15.000,00 15.000,00 području

Studija izvodljivosti za adekvatan sistem 30 centralnog grijanja za 3.000,00 3.000,00 gradsko područje

Izrada elaborata o mogćnostima tretmana fekalnih voda za Miliće, 31 5.000,00 5.000,00 Podgoru, Lukić Polje i Mišiće

Uspostava modela saradnje sa privredom radi smanjenja 32 disperzije čvrstih čestica u 0,00 Zeleni Jadar

Regulacija obale Zelenog Jadra od crkvenog mosta do 250.000, 33 270.000,00 20.000,00 ušća 00

34 Završetak regulacije obale 50.000,00 15.000,00 35.000,00 Studenog Jadra od SŠC do ušća

Izrada kompostera za potrebe grada na dvije lokacije uz promociju 35 4.000,00 2.000,00 2.000,00 kompostiranja zelenog otpada u domaćinstvima

Uspostava dva zelena ostrva u gradu uz postavljanje kontejnera za 36 600,00 600,00 sakupljanje plastike i papira na širem području opštine .

Poribljavanje vodotokova 37 3.000,00 3.000,00 Izrada putne infrastrukture za pristup prirodnim I 38 200.000,00 30.000,00 170.000,0 istorijskim vrijednostima Plan razvoja organizacijskih kapaciteta i ljudskih potencijala

Implementacija Strategije razvoja opštine Milići u periodu 2017-2026. god. je najveći izazov za opštinu Milići. Realizacija Strategije i broj relizovanih projekata će na kraju svake godine davati tačne podatke o tome koliko je opština bliže postavljenoj viziji razvoja opštine Milići. Kako bi se Strategija razvoja uspješno implementirala potrebno je obezbjediti odgovarajuće ljudske resurse. Najbitniji mehanizam za uspješnu realizaciju Strategije je svakodnevno praćenje aktivnosti na realizaciji projekata iz Strategije, koordinacija svih aktera na implementaciji Strategiji, te izvještavanje koje može biti inicijator ažuriranja strategije. Izradom Strategije po metodologiji za integrisano planiranje loklanog razvoja (MiPRO) objedinjuju se svi sektori na lokalnom nivou, akteri i zainteresovane strane čije djelovanje mora biti koordinirano. Uz uspješno funkcionisanje struktura za planiranje razvoja i stuktura koje će pratiti provođenje strateških dokumenata, veoma je bitna koordinacija unutar Administrativne službe u implementaciji Strategije. Da bi se Strategija uspješno implementirala veoma je važno da bude podržana od strane socio-ekonomskih partnera u opštini.

Postojeće stanje i organizacijske pretpostavke za implementaciju Strategije

Načelnik opštine ima najbitniju ulogu u operacionalizaciji i implementaciji Strategije kroz jasno uspostavljanje mehanizama i definisanja odgovornosti odsjeka, odjeljenja u pogledu implementacije dijelova Strategije iz njihove nadležnosti, te obezbjeđivanja njihove koordinacije.

Skupština opštine ima ključnu ulogu u razmatranju izveštaja o realizaciji strateških dokumenata Opštine, uključujući i Strategiju razvoja kao vodećeg strateškog dokumenta opštine koji je osnova za kreiranje i usvajanje svih ostalih razvojnih politika Opštine.

Administrativna služba Opštine kroz svoje službe (Odjeljenja i odsjeke) priprema program razvoja opštine, prostorne i urbanisitčke planove, usvaja budžet. Administrativna služba se stara o zadovoljenju potreba građana u oblsti komunalnih djelatnosti, kulture, sporta, socijalne zaštite. Administrativna služba opštine Milići sastoji se od: - Načelnikakao nosioca izvršne vlasti - Odjeljenja za privredu, finansije i društvne djelatnosti u okviru kojeg je odsjek za privredu i društvene djelatnosti - Odjeljenja za opštu upravu u okviru kojeg su Odsjek za zajedničke poslove i zaštitu i spašavanje i Odjeljenja za prostorno uređenje stambeno komunalne poslove i ekologiju.

Načelnik opštine

Odjeljenje za opštu upravu Odjeljenje za privredu Odjeljenje za prostorno finansije i društvene uređenje stambeno- Odsjek za zajedničke poslove djelatnosti komunalne poslove i i poslova zaštite i spašavanja ekologiju Odsjek za privredu i društvene djelatnosti

Analiza raskoraka između raspoloživih i nužnih resursa i potrebe za prilagođvanjem

Analiza pokazuje da unutar opštinske administracije postoji osnova za organizovanje planske funkcije. S druge strane, ova funkcija treba biti jasno elaborirana a postojeći kapaciteti moraju biti dograđeni. Nadalje, od ključnog je značaja unapređenje funkcije prikupljanja i pohranjivanja podataka, te s tim u vezi formiranja i vođenja opštinske baze podataka relevantnih za razvoj, kao i angažovanje potrebnog osoblja.

• U opštini ne postoji dovoljno razvijena kultura ušeća građana u izradi lokalnih politika. Postoji potreba za jačanjem učešća mjesnih zajednica, nevladinog i poslovnog sektora u ovim procesima.

• Pravilnik o unutrašnjoj organizaciji i sistematizaciji predstavlja solidnu osnovu za organiziranje razvojne funkcije, ali isti treba biti dorađen u smislu još jasnijeg definisanja odgovornosti. Pravilnik definiše uloge i odgovornosti u oblasti razvoja ali nedovoljno prostora posvećuje planskoj funkciji. Pozicija samostalnog stručnog saradnika za razvoj definisana u sistematizaciji predstavlja solidnu osnovu za daljnje unapređenje funkcije planiranja u opštini.

• Opština ne posjeduje sveobuhvatnu bazu podataka, već je samo jedan dio podataka u elektronskoj formi, te je stoga pitanje baze podataka neophodnih za planiranje i upravljanje razvojem definisano kao jedno od kritičnih pitanja koje će zahtijev posebnu pažnju u predstojećem procesu planiranja. Pravilnikom o unutrašnjoj organizaciji i sistematizaciji predviđeno je da više uposlenika bude zaduženo za prikupljanje, obradu i ažuriranje podataka, svako u svojoj oblasti.

• U opštinskoj upravi nema niko zadužen za izradu akcionog plana za implementaciju strategije i njeno praćenje. Obzirom na poseban značaj ove funkcije za operacionalizaciju strategije razvoja, nužno je definisati dalje načine jačanja ove funkcije i ljudskih kapaciteta.

Uloge i odgovornosti

Osnovne uloge i odgovornosti u procesu implementacije strategije

Uloga Nadležnost

Definisanje odgovornosti, pokretanje aktivnosti, Načelnik opštine koordinacija implementacije strategije razvoja Definisanje nadležnosti pojedinačnih odijeljenja za Načelnik opštine, Načelnici odjeljenja pripremu projektnih prijedloga i implementaciju projekata iz akcionog plana za 2017. godinu Razrada projektnih prijedloga i osiguravanje izvora Odsijek za zajedničke poslove i poslove zaštite i finansiranja spašavanja, Odijeljenje za prostorno uređenje stambeno konunalne poslove i ekologiju, Odijeljenje za finansije privredu i društvene djelatnosti i Načenik opštine Provođenje javnih nabavki Službenik za javne nabavke

Praćenje implementacije strategije i redovno Načelnici odjeljenja izvještavanje Razrada i usvajanje operativnih i finansijskih Odijeljenje za privredu finansije i društvene planova za naredne godine dijelatnosti , Skupština opštine Ažuriranje i revizija sektorskih planova i strategije Načelnici odijeljenja i Načelnik opštine

Definisanje ključnih potreba za izgradnjom Načelnik opštine, Načelnici odjeljenja kapaciteta lica uključenih u implementaciju strategije

Sveukupna komunikacija u pogledu imlementacije Načelnik opštine, Načelnici odjeljenja, Šefovi strategije razvoja sa akterima van opštinske uprave odsijeka . (NVO, Privreda, predstavnici viših nivoa vlasti, donatori...)

Praćenje, vrednovanje i ažuriranje strategije razvoja

Stvarni rezultati razvoja, koji proizilaze iz implementacije integrirane strategije lokalnog razvoja, mogu biti vidljivi i mjerljivi jedino ukoliko opština Milići, kao najodgovornija za implementaciju strategije, bude sistematski provodila praćenje i vrednovanje realizacije strategije.

Stoga, sistematsko praćenje i vrednovanje (monitoring i evaluacija) realizacije strategije omogućava mjerenje stepena ostvarenja postavljenih ciljeva, dajući takođe mogućnost za preduzimanje pravovremenih mjera u cilju eventualnih korekcija, te ocjenjivanje sveukupne uspješnosti realizacije strategije.

Nakon usvajanja strategije od strane skupštine najsvrsishodinije bi bilo uspostaviti tim za praćenje i implementaciju realizacije plana . Tim će plan pratiti i pripremati kvartalne izvještaje o implementaciji plana . Izvještaje će podnositi Skupštini . Pored praćenja realizacije tim će imati zadatak da predlaže ažuriranje plana u smislu zamjene ne učinkovitih aktivnosti ili nerealno postavljenih rezultata i ciljeva .

Monitoring podrazumijeva formiranje tijela u Opštini koje će pratiti indikatore i realizaciju plana, na kvartalnom nivou.Praćenje implementacije streteškog plana u svim njegovim segmentima, prema utvrđenoj dinamici i rokovima za realizaciju vršiti će imenovani tim .

Sinteza strategije

Vizija razvoja

Ekonomski razvijena, privlačna i atraktivna sredina za domaće i strane investitore, sredina sa razvijenim ljudskim resursima, efikasnom administracijom, sa značajno unapređenim zdravstvom i socijalnom zaštitom, obrazovanjem, kulturno-sportskim aktivnostima, izgrađenom infrastrukturom, izrađenom prostorno-planskom dokumentacijom, ekološki čista i zaštićena u skladu sa evropskim standardima, atraktivna turistička destinacija.

Strateški ciljevi

Izgrađena jaka i konkurentna Razvijena poljoprivredna Uređena i privlačna lokalna Uspostavljen integrisani pristup privreda koja optimalno koristi proizvodnja zasnovana na zajednica sa kvalitetnom zaštiti životne sredine u skladu sa prirodne, društvene, najnovijim standardima i društvenom infrastrukturom, efektivnim korištenjem prirodnih infrastrukturne i ljudske resurse. mogućnostima proizvodnje kvalitetnim javnim uslugama, resursa, energetske efikasnosti zdravstveno bezbjedne hrane. unapređenom socijalno- i obnovljivih izvora energije i zdravstvenom zaštitom, razvijenim strateški pristup izgradnji obrazovnim sistemom i jednakim infrastrukture mogućnostima za sve Operativni ciljevi

Ekonomski razvoj Društveni razvoj Zaštita životne sredine

Programi

1. Razvoj Privrede 1. Podrška razvoju obrazovanja 1. Unapređenje vodosnabdjevanja kroz 2. Razvoj Poljoprivrede 2. Podrška razvoju sporta popravljanje kvaliteta vode 3. Razvoj Turizma 3. Podrška unapređenju socijalne zaštite 2. Poboljšanje energetske efikasnosti 4. Izrada dokumentacije za razvoj privredne 4. Podrška aktivnostima u oblasti kulture 3. Teretman otpadnih i fekalnih voda uz infrastrukture 5. Podrška dijeci i mladim unapređenje kanalizacione mreže 5. Edukacija kadrova 6. Uređenje naselja 4. Regulcije vodotokova 5. Upravljanje otpadom 6 . Zaštita i korištenje prirodnih i kulturno- istorijskih vrijednosti Prijekti i mjere

1.1. Formiranje baze podataka o privrednim 1.1. Budžetska podrška radu obrazovnih ustanova 1.1. Realizacija aktivnosti na izgradnji subjektima opštine; 1.2. Prepokrivanje SŠC objekata za tretman vode na gradskom 1.2. Podrška pokretanju početnog biznisa 1.3. Prepokrivanje objekta centralne osnovne vodovodu . (Start – UP); škole 1.2. Ispunjavanje uslova za dobijanje 1.3. Podrška razvoju novih MSPiP; 1.4. Sanacija fiskulture sale u centralnoj osnovnoj upotrebne dozvole za vodovode Jama – 1.4. Jačanje klastera u drvopreradi; školi Derventa, Alpro – Vukovići, i još 4seoska 1.5. Podrška uvođenju novih tehnolobija i 1.5. Poboljšanje energetske efiksnosti objekta vodovoda . novih standarda kvaliteta u MSPiP; obdaništa 1.3. Rekonstrukcija distributivne vodovodne 1.6. Jačanje prekogranične saradnje i 1.6. Opremanje kabineta nastavnim sredstvima mreže od bazena do Kaldrmice povezivanje MSPiP; 1.7. Sanacija aktivnih područnih škola 1.4. Rješavanje problema vodosnabdjevanja 1.7. Mjere podsticaja za razvoj postojećih 1.8. Ograđivanje i uređenje školskog dvorišta naseljenih mjesta Vukšić Polje i Nova MSPiP; centralne osnovne škole Kasaba uz smanjenje gubitaka na 1.8. Podrška razvoju MSP iz oblasti 1.9. Sanacija pristupa centralnoj osnovnoj školi distributivnoj mreži energetike (minihidroelektrane); 1.10. Ograđivanje i izrada sadržaja za aktivnosti 1.5 . Ugradnja vodomjera na vodovodnim 1.9. Izrada programa za učešće privrednika dijece u dvorištu obdaništa sistemima kojima upravlja komunalno na sajmovima; 1.11. Nabavka didaktičkog materijala za potrebe preduzeće obdaništa . 1.6. Izrada katastra izvorišta u opštini Milići 2.1. Formiranje baze podataka o poljoprivrednim gazdinstvima i vrsti 2.1. Finansijska podrška radu klubova i sekcija 2.1. Zamjena postojeće rasvijete led proizvodnje; preko sportskog društava rasvjetom u gradskom području 2.2. Izrada programa za subvencije u 2.2. Sanacija krova sportske dvorane 2.2. Poboljšanje energetske efikasnosti poljoprivrednoj proizvodnji (stočarstvo, 2.3. Sanacija i opremenje postojećih sportskih zgrade opštine voćarstvo, ratarstvo, proizvodnja povrća u terena 2.3. Promocija i korištenje obnovljivih izvora zatvorenom prostoru); 2.4. Izrada programa razvoja sorta energije 2.3. Izrada studije o mogućnostima 2.5. Izgradnja sportskih terena u MZ. 2.4. Studija izvodljivosti za adekvatan sistem proizvodnje zdrave hrane; 2.6. Izrgradnja trim staze oko SŠC centralnog grijanja za gradsko područje 2.4. Podrška uvođenju sistema 2.7. Postavljanje sprava za motorički i fizički 2.5. Uspostava adekvatnog centralnog navodnjavanja; razvoj u sportskom centru grijanja za gradsko područje 2.5. Podrška investitorima za izgradnju hladnjača za voće; 3.1. Budžetska podrška radu centra za socjalni 3.1. Izrada elaborata o mogćnostima 2.6. Podrška poljoprivrednim proizvođačima rad tretmana fekalnih voda za Miliće, Podgoru, za izgradnju malih pogona za preradu voća i 3.2. Opremanje dnevnog centra sa boravak djece Lukić Polje i Mišiće povrća (kućna radinost); sa posebnim potrebama 3.2. Izrada projektne dokumentacije za 2.7. Otvaranje zelene i stočne pijace; 3.3. Kadrovsko jačanje centra za socijalni rad izgradnju sistema za tretman otpadnih voda 2.8. Podrška uvođenju standarda kvaliteta u (psiholog i defektolog) 3.3. Izrada projektnog prijedloga za poljoprivrednu proizvodnju i certifikacija 3.4. Uvođenje softvera sa umrežavanjem apliciranje prema donatorima za sistem za proizvoda. relevantnih subjekata koji se bave socijalnom tretman otpadnih voda zaštitom 3.4. Uspostava modela saradnje sa 3.1. Program realizacije ciljeva iz Strategije 3.5. Podrška i razvoj kapaciteta NVO koje pomažu privredom radi smanjenja disperzije čvrstih razvoja turizma opštine do 2021. godine; ranjivim grupama . čestica u Zeleni Jadar 3.2. Podrška razvoju preduzetništva u oblasti 3.5. Izgradnja kanalizacione mreže u turizma. 4.1. Finansiska podrška aktivnostima iz oblasti prigradskim naseljima kulture (pozorišne prestave, kulturene 4.1. Izrada Studije izvodljivosti o izgradnji manifestacije, razvoj vještina iz oblasti kulture kod 4.1. Regulacija obale Zelenog Jadra od inudstrijske zone; dijece i mladih...) crkvenog mosta do ušća 4.2. Izrada programa za izgradnju 4.2. Aktiviranje rada savjeta za kulturu 4.2. Završetak regulacije obale Studenog saobraćajne 4.3. Sanacija domova kulture u Derventi i Novoj Jadra od SŠC do ušća infrastrukture u industrijskoj zoni; Kasabi 4.3. Regulacija obale Zelenog Jadra U 4.3. Izrada programa za izgradnju Derventi (pijaca, Ivanpolje), Mišići (Preprano) infrastrukture za vodosnabdijevanje i 5.1. Uspostava budžeta za mlade odvodnju otpadnih voda unutar industrijske 5.2. Sanacija objekta omladinskog centra 5.1. Izrada kompostera za potrebe grada na zone; (ispunjavanje uslova propisanih za OC) dvije lokacije uz promociju kompostiranja 4.4. Izrada programa za izgradnju 5.3. Izgradnja sankališta zelenog otpada u domaćinstvima elektroenergetske infrastrukture unutar 5.4. Nabavka klizališta 5.2. Uspostava dva zelena ostrva u gradu uz industrijske zone; 5.5. Sanacija i izgradnja igrališta za najmlađe na postavljanje kontejnera za sakupljanje 4.5. Izrada nedostajuće prostorno-planske otvorenom plastike i papira na širem području opštine . dokumentacije. 5.3. Nabavka manjeg vozila (traktor) za 6.1. Asfaltiranje ulica i lokalnih puteva sakupljanje otpada iz teže dostupnih djelova 5.1. Izrad aprograma edukacije kadrova u 6.2. Rekonsrukcija mosta na Studenom Jadru na grada i prigradskih naselja . sektoru MSPiP; ulazu u Miliće 5.2. Izrada programa edukacija kadrova u 6.3. Završetak izgradnje trotoara Milići – Transport 6.1. Istraživanja o prisutnosti i staništima oblasti poljoprivrede i turizma; 6.4. Izgradnja trotoara Milići – Podgora endemskih i rijetkih vrsta biljnih i životinjskih 5.3. Izrada programa prekvalifikacije i 6.5. Izgradnja ulične led rasvijete vrsta na opštini Milići dokvalifikacije kadrova za potrebe 6.6. Izgradnja autobuskih stajališta u prigrdskim 6.2. Elaborat evidencije svih kulturno preduzetništva. naseljima istorijskih lokaliteta 6.7. Uklanjanje arhiktektonskih barijera za pristup 6.3. Poribljavanje vodotokova važnim javnim objektima 6.4. Izrada putne infrastrukture za pristup 6.8. Rekonstrukcija zgrade opštine prirodnim I istorijskim vrijednostima 6.9. Izgradnja trotoara Dubnički Most-Vukšić Polje 6.5. Izrada planinarskih I pješačkih staza do srednjovjekovnog grada Komića I Tisovljaka 7.1. Nabavka opreme za poboljšanje pružanja 6.6. Promocija prirodnih I isorijskih vrijednosti zdravstvenih usluga 7.2. Nabavka novog sanitetskog vozila