3URIGU6HDG6(/,029,û Filozofski fakultet Univerziteta u Tuzli E-mail: [email protected]

,]YRUQLQDXþQLUDG2ULJLQDOVFLHQWLILFDUWLFOH UDK/UDC: 94(497.6)"1991/2013" (093) 314:314.1:341.4:343.4:355.4(497.6 Vlasenica)"1991/2013" DOI: https://doi.org/10.52259/historijskipogledi.2021.4.5.188

VLASENICA OD 1991. DO 2013. GODINE: 3520-(1(8(71,ý.2-6758.785,67$1291,â79$ POD UTJECAJEM RATA PROTIV REPUBLIKE BOSNE I HERCEGOVINE

Apstrakt: Prije agresije, u Vlasenici su zajedno živjeli Bošnjaci, Srbi, Hrvati, Jugoslaveni i Ostali. Prema popisu stanovništva iz 1991. godine u Vlasenici je živjelo 33.942 stanovnika: 18.727 Bošnjaka (55,17%), 14.359 Srba (42,30%), 39 Hrvata (0,11%) 340 Jugoslavena (1,00%) i 477 Ostalih (1,24%). U isto vrijeme, u gradu Vlasenica živjelo je 7.909 stanovnika: 4.800 Bošnjaka (60,69%), 2.743 Srba (34,68), 26 Hrvata (0,33%), 242 Jugoslavena (3,06%) i 2VWDOLK  6WDQRYQLãWYR2SüLQHMHåLYMHORXJUDGX9ODVHQLFDLMRã naselja. Vlasenica je, kao strateški važan grad u planovima i ciljevima agresora, ELR PHWD QDSDGD YHü RG  JRGLQH 1D RYDM ERVDQVNL JUDG MH SODQLUDQD SULSUHPDQDLRUJDQL]RYDQDDJUHVLMDLUDWQL]ORþLQLQDG%RãQMDFLPD89ODVHQLFL su organizirani logori za Bošnjake, ubijani su civili a potom „zatrpavani” u masovne grobnice, vršena su masovna i sistematska silovanja i drugi oblici VHNVXDOQRJQDVLOMDFLOMDQRMHXELMDQDLSURJRQMHQDERãQMDþNDHOLWDPDVRYQRVX protjerivani i deportovani civili, uništavana su kulturna dobara i imovine te rušeni vjerski objekti. 3RVOLMHUDWDSRþHRMHSRYUDWDNX9ODVHQLFX0HÿXWLPRYRSRGUXþMH MH GXJRYUHPHQDELORSRGUXþMHQHVLJXUQRJåLYOMHQMD]DERãQMDþNHSRYUDWQLNH7DNR MH MXOD  JRGLQH X 9ODVHQLFL XELMHQDGMHYRMþLFD0HOLKD 'XULü NRMD MH LPDODJRGLQD2YDM]ORþLQQLje riješen. 8 ERVDQVNRKHUFHJRYDþNRP HQWLWHWX 56 QHJLUD VH ERVDQVNL MH]LN =DEUDQMXMH VH L]YRÿHQMH QDVWDYH QD ERVDQVNRP MH]LNX D MH]LN VH LPHQXMH QHSRVWRMHüLPERãQMDþNLPMH]LNRP7LPHVHYUãLGLVNULPLQDFLMDXþHQLNDNRMLåHOH da se njihov jezik imenuje bosanski. Situacija sa upošljavanjem u javnoj upravi nije dobra. Povratnici se, XJODYQRP EDYH SROMRSULYUHGRP L VWRþDUVWYRP QR RYGMH SRVWRML SUREOHP plasmana viška proizvoda. HISTORIJSKI POGLEDI 5 - HISTORICAL VIEWS 5 VIEWS POGLEDI 5 - HISTORICAL HISTORIJSKI

188 Vlasenica od 1991. do 2013. godine: Promjene u etničkoj strukturi stanovništva pod utjecajem rata protiv Republike Bosne i Hercegovine

3URIGU6HDG6(/,029,û Godine 2013. izvršen je popis stanovništva u Bosni i Hercegovini. Bio je Filozofski fakultet Univerziteta u Tuzli to pUYL SRSLV QDNRQ UDWD L DJUHVLMH 8 RSüLQL 9ODVHQLFD þLML MH ]QDþDMDQ GLR E-mail: [email protected] QDVHOMDSULSDRRSüLQL0LOLüLELORMHVWDQRYQLND%RãQMDND 6UED+UYDWOLFDNRMDVHQLVXL]MDVQLODRHWQLþNRMSULSDGQRVWL2VWDOLK ,]YRUQLQDXþQLUDG2ULJLQDOVFLHQWLILFDUWLFOH 14 bez odgovora. UDK/UDC: 94(497.6)"1991/2013" (093) Grad Vlasenica imao je 6.715 stanovnika, što je za 1.194 osobe manje u 314:314.1:341.4:343.4:355.4(497.6 Vlasenica)"1991/2013" odnosu na 1991. godinu. Bošnjaka je bilo 967 ili 3.633 osobe manje u odnosu DOI: https://doi.org/10.52259/historijskipogledi.2021.4.5.188 na 1991. godinu. Srba je bilo 5.679 ili 2.936 više u odnosu na 1991. godinu. 2SüLQD9ODVHQLFDLPDODMHXXNXSQom stanovništvu, 33,82% Bošnjaka što je za 21,35% manje u odnosu na 1991. godinu te 66,18% Srba što je za VLASENICA OD 1991. DO 2013. GODINE: 23,88% više u odnosu na 1991. godinu. U gradu Vlasenica bilo je 14,40% 3520-(1(8(71,ý.2-6758.785,67$1291,â79$ Bošnjaka i 84,50% Srba u ukupnom stanovništvu. Bošnjaka je bilo manje za 46,29%, a Srba više za 49,89%. POD UTJECAJEM RATA PROTIV REPUBLIKE 6WDQRYQLãWYR 9ODVHQLFH MH åLYMHOR X  QDVHOMD RSüLQH ãWR MH ]D  BOSNE I HERCEGOVINE naselja manje u odnosu na 1991. godinu. 8]URFL RYDNYLK SURPMHQD X HWQLþNRM VWUXNWXUL VWDQRYQLãWYD 9ODVHQLFH mogu se tražiti u agresiju na Republiku Bosnu i HercegRYLQXHWQLþNRPþLãüHQMX Apstrakt: Prije agresije, u Vlasenici su zajedno živjeli Bošnjaci, Srbi, i genocidu nad Bošnjacima. Hrvati, Jugoslaveni i Ostali. Prema popisu stanovništva iz 1991. godine u Svakako, ne treba zanemariti ni druge uzroke smanjenja broja Bošnjaka Vlasenici je živjelo 33.942 stanovnika: 18.727 Bošnjaka (55,17%), 14.359 Srba u Vlasenici kao što su sigurnosna situacija, ekonomska položaj, obrazovanje, (42,30%), 39 Hrvata (0,11%) 340 Jugoslavena (1,00%) i 477 Ostalih (1,24%). putna i druga infrastruktura itd. U isto vrijeme, u gradu Vlasenica živjelo je 7.909 stanovnika: 4.800 Bošnjaka )RUPLUDQMH RSüLQH 0LOLüL ]QDþDMQR MH XWMHFDOR QD  VPDQMHQMH EURMD (60,69%), 2.743 Srba (34,68), 26 Hrvata (0,33%), 242 Jugoslavena (3,06%) i VWDQRYQLND 9ODVHQLFH 0LOLüLLPDMX  VWDQRYQLND 6UED  LOL  5 VIEWS POGLEDI 5 - HISTORICAL HISTORIJSKI 2VWDOLK  6WDQRYQLãWYR2SüLQHMHåLYMHORXJUDGX9ODVHQLFDLMRã %RãQMDNDLOLXNXSQRJVWDQRYQLãWYD6WDQRYQLãWYR0LOLüDåLYLX naselja. naselju. Vlasenica je, kao strateški važan grad u planovima i ciljevima agresora, ELR PHWD QDSDGD YHü RG  JRGLQH 1D RYDM ERVDQVNL JUDG MH SODQLUDQD .OMXþQHULMHþL Bosna i Hercegovina, Vlasenica, agresija, rat, genocid, SULSUHPDQDLRUJDQL]RYDQDDJUHVLMDLUDWQL]ORþLQLQDG%RãQMDFLPD89ODVHQLFL HWQLþNRþLãüHQMH%RãQMDFL6UEL+UYDWLSRYUDWDN. su organizirani logori za Bošnjake, ubijani su civili a potom „zatrpavani” u masovne grobnice, vršena su masovna i sistematska silovanja i drugi oblici VHNVXDOQRJQDVLOMDFLOMDQRMHXELMDQDLSURJRQMHQDERãQMDþNDHOLWDPDVRYQRVX VLASENICA FROM 1991 TO 2013: protjerivani i deportovani civili, uništavana su kulturna dobara i imovine te CHANGES IN THE ETHNIC STRUCTURE OF THE POPULATION rušeni vjerski objekti. UNDER THE INFLUENCE OF THE WAR AGAINST THE 3RVOLMHUDWDSRþHRMHSRYUDWDNX9ODVHQLFX0HÿXWLPRYRSRGUXþMH MH REPUBLIC OF BOSNIA AND HERZEGOVINA GXJRYUHPHQDELORSRGUXþMHQHVLJXUQRJåLYOMHQMD]DERãQMDþNHSRYUDWQLNH7DNR MH MXOD  JRGLQH X 9ODVHQLFL XELMHQDGMHYRMþLFD0HOLKD 'XULü NRMD MH Abstract: Before the aggression, Bosniaks, Serbs, Croats, Yugoslavs LPDODJRGLQD2YDM]ORþLQQLje riješen. and Others lived together in Vlasenica. According to the 1991 census, there 8 ERVDQVNRKHUFHJRYDþNRP HQWLWHWX 56 QHJLUD VH ERVDQVNL MH]LN were 33,942 inhabitants in Vlasenica: 18,727 Bosniaks (55.17%), 14,359 Serbs =DEUDQMXMH VH L]YRÿHQMH QDVWDYH QD ERVDQVNRP MH]LNX D MH]LN VH LPHQXMH (42.30%), 39 Croats (0.11%), 340 Yugoslavs (1.00%) and 477 Others (1.24%). QHSRVWRMHüLPERãQMDþNLPMH]LNRP7LPHVHYUãLGLVNULPLQDFLMDXþHQLNDNRMLåHOH At the same time, in the town of Vlasenica lived 7,909 inhabitants: 4,800 da se njihov jezik imenuje bosanski. Bosniaks (60.69%), 2,743 Serbs (34.68), 26 Croats (0.33%), 242 Yugoslavs Situacija sa upošljavanjem u javnoj upravi nije dobra. Povratnici se, (3.06%) and 98 Others. 1.24%). The population of the Municipality lived in the XJODYQRP EDYH SROMRSULYUHGRP L VWRþDUVWYRP QR RYGMH SRVWRML SUREOHP town of Vlasenica and 90 other settlements. plasmana viška proizvoda.

189 Prof. dr. Sead SELIMOVIĆ

Vlasenica, as a strategically important city in the plans and goals of the aggressors, has been the target of attacks since 1991. Aggression and war crimes against Bosniaks were planned, prepared and organized against this Bosnian town. Camps for Bosniaks were organized in Vlasenica, civilians were killed and then “buried” in mass graves, mass and systematic rapes and other forms of sexual violence were committed, the Bosniak elite was targeted and persecuted, civilians were expelled and deported en masse, and cultural goods and property and demolished religious buildings. After the war, he began returning to Vlasenica. However, this area has long been an area of precarious living for Bosniak returnees. Thus, on July 11, 2001, a 16-year-ROGJLUO0HOLKD'XULüZDVNLOOHGLQ9ODVHQLFD7KLVFULPHKDV not been solved. In the Bosnian entity of RS, the Bosnian language is denied. Teaching in the Bosnian language is prohibited, and the language is called the non-existent Bosniak language. This discriminates against students who want their language to be called Bosnian. The situation with employment in public administration is not good. Returnees are mainly engaged in agriculture and animal husbandry, but there is a problem with the placement of surplus products. In 2013, a census was conducted in Bosnia and Herzegovina. It was the first census after the war and aggression. In the municipality of Vlasenica, a significant part of which belonged to the municipality of Milici, there were 11,467 inhabitants: 3,763 Bosniaks, 7,589 Serbs, 31 Croats, 22 persons who did not declare their ethnicity, 15 Others, 14 without answers. The town of Vlasenica had 6,715 inhabitants, which is 1,194 fewer than in 1991. There were 967 or 3,633 fewer Bosniaks than in 1991. There were 5,679 or 2,936 more Serbs than in 1991. The municipality of Vlasenica had, in the total population, 33.82% Bosniaks, which is 21.35% less than in 1991, and 66.18% Serbs, which is 23.88% more than in 1991. In the town of Vlasenica, there were 14.40% Bosniaks and 84.50% Serbs in the total population. There were 46.29% less Bosniaks and 49.89% more Serbs. The population of Vlasenica lived in 36 settlements of the municipality, which is 55 settlements less than in 1991. The causes of such changes in the ethnic structure of the population of Vlasenica can be traced to the aggression against the Republic of Bosnia and Herzegovina, ethnic cleansing and genocide against Bosniaks. Certainly, other causes of the decrease in the number of Bosniaks in Vlasenica should not be neglected, such as the security situation, economic situation, education, road and other infrastructure, etc. 7KH IRUPDWLRQ RI WKH PXQLFLSDOLW\ RI 0LOLüL VLJQLILFDQWO\ DIIHFWHG WKH reduction of the SRSXODWLRQRI9ODVHQLFD0LOLüLKDVLQKDELWDQWV6HUEV 7,180 or 62.76%, Bosniaks 4,199 or 36.70% of the total population. The SRSXODWLRQRI0LOLüOLYHVLQVHWWOHPHQWV HISTORIJSKI POGLEDI 5 - HISTORICAL VIEWS 5 VIEWS POGLEDI 5 - HISTORICAL HISTORIJSKI

190 Vlasenica od 1991. do 2013. godine: Promjene u etničkoj strukturi stanovništva pod utjecajem rata protiv Republike Bosne i Hercegovine

Vlasenica, as a strategically important city in the plans and goals of the Key words: Bosnia and Herzegovina, Vlasenica, aggression, war, aggressors, has been the target of attacks since 1991. Aggression and war genocide, ethnic cleansing, Bosniaks, Serbs, Croats, return. crimes against Bosniaks were planned, prepared and organized against this Bosnian town. Camps for Bosniaks were organized in Vlasenica, civilians were killed and then “buried” in mass graves, mass and systematic rapes and other Uvod forms of sexual violence were committed, the Bosniak elite was targeted and persecuted, civilians were expelled and deported en masse, and cultural goods 'HYHGHVHWLKJRGLQDVWROMHüDSRþHRMHUDWSURWLY5HSXEOLNH%RVQHL and property and demolished religious buildings. Hercegovine. Rat su poveli njezini „susjedi” i „komšije”: Savezna Republika After the war, he began returning to Vlasenica. However, this area has Jugoslavija (Srbija i Crna Gora) i Republika Hrvatska.1 long been an area of precarious living for Bosniak returnees. Thus, on July 11, Savezna Republika Jugoslavija i Republika Hrvatska odredile su 2001, a 16-year-ROGJLUO0HOLKD'XULüZDVNLOOHGLQ9ODVHQLFD7KLVFULPHKDV historijske i strateške ciljeve: zauzimanje i uništenje države Bosne i not been solved. Hercegovine i istrebljenje Bošnjaka.2 In the Bosnian entity of RS, the Bosnian language is denied. Teaching in S tim u vezi, planirano je i organizovano sistemsko izvršenje svih oblika the Bosnian language is prohibited, and the language is called the non-existent ]ORþLQDSURWLYþRYMHþQRVWLLPHÿXQDURGQRJSUDYDDSRVHEQR]ORþLQDSURWLYPLUD Bosniak language. This discriminates against students who want their language L]ORþLQDJHQRFLGDVFLOMHPSRWSXQRJXQLãWHQMD5HSXEOLNH%RVQHL+HUFHJRYLQH to be called Bosnian. kao države i Bošnjaka kao naroda. The situation with employment in public administration is not good. Returnees are mainly engaged in agriculture and animal husbandry, but there is 1 2DJUHVLMLQD5HSXEOLNX%RVQXL+HUFHJRYLQXLJHQRFLGXQDG%RãQMDFLPDVYMHGRþHPQRJREURMQL a problem with the placement of surplus products. KLVWRULMVNL L]YRUL L OLWHUDWXUD9LGL L]PHÿX RVWDORJD $UKLY ,&7< 3UHGPHW EURM ,7-96-21-T, In 2013, a census was conducted in Bosnia and Herzegovina. It was the (Predmet: ýHOHELüL), 3UHVXGD3UHWUHVQRJYLMHüD, Hag, 16. 11. 1998; Arhiv ICTY, Predmet first census after the war and aggression. In the municipality of Vlasenica, a broj IT-94-1-A, (3UHGPHW SURWLY 'XãND 7DGLüD), 3UHVXGD äDOEHQRJ YLMHüD, Hag, 15. 07. 1999; significant part of which belonged to the municipality of Milici, there were Arhiv ICTY, Predmet broj IT-96-21-A, (Predmet: ýHOHELüL), 3UHVXGDäDOEHQRJYLMHüD, Hag, 20. 02. 2001; Arhiv ICTY, Predmet broj IT-99-36-T, (Predmet: 5DGRVODY %UÿDQLQ), Presuda 11,467 inhabitants: 3,763 Bosniaks, 7,589 Serbs, 31 Croats, 22 persons who did äDOEHQRJ YLMHüD, Hag, 01. 09. 2004; 3UHVXGD 0HÿXQDURGQRJ VXGD SUDYGH X +DJX %RVQD L 5 VIEWS POGLEDI 5 - HISTORICAL HISTORIJSKI not declare their ethnicity, 15 Others, 14 without answers. Hercegovina protiv Srbije i Crne Gore, Hag, 26. 02. 2007; Arhiv ICTY, Predmet broj IT-04-74, The town of Vlasenica had 6,715 inhabitants, which is 1,194 fewer than (Predmet: 3UOLü LGUXJL), Presuda Žalbenog YLMHüD, Hag, 29. 11. 2017. Vidi i predmete (ICTY) in 1991. There were 967 or 3,633 fewer Bosniaks than in 1991. There were SURWLY 6ORERGDQD 0LORãHYLüD 5DGRYDQD .DUDGåLüD 5DWND 0ODGLüD /MXELãH %HDUH =GUDYND 5,679 or 2,936 more Serbs than in 1991. 7ROLPLUD 9XMDGLQD 3RSRYLüD 5DGLVODYD .UVWLüD 'UDJH 1LNROLüD 0RPLUD 1LNROLüD 5DGLYRMD 0LOHWLüD'UDJDQD2EUHQRYLüD'UDåHQD(UGHPRYLüD6PDLOýHNLüAgresija na Republiku Bosnu i The municipality of Vlasenica had, in the total population, 33.82% +HUFHJRYLQXSODQLUDQMHSULSUHPDL]YRÿHQMH, ,QVWLWXW]DLVWUDåLYDQMH]ORþLQDSURWLYþRYMHþQRVWLL Bosniaks, which is 21.35% less than in 1991, and 66.18% Serbs, which is PHÿXQDURGQRJ SUDYD 8QLYHU]LWHWD X 6DUDMHYX 6DUDMHYR  6PDLO ýHNLü Genocid i istina o 23.88% more than in 1991. In the town of Vlasenica, there were 14.40% genocidu u Bosni i Hercegovini 8QLYHU]LWHW X 6DUDMHYX L ,QVWLWXW ]D LVWUDåLYDQMH ]ORþLQD SURWLY Bosniaks and 84.50% Serbs in the total population. There were 46.29% less þRYMHþQRVWLLPHÿXQDURGQRJSUDYDX6DUDMHYX6DUDMHYR GDOMH6ýHNLüGenocid i istina o genocidu 6PDLOýHNLüDejtonski (mirovni) sporazum – legalizacija genocida u Republici Bosni i Bosniaks and 49.89% more Serbs. Hercegovini,QVWLWXW]DLVWUDåLYDQMH]ORþLQDSURWLYþRYMHþQRVWLLPHÿXQDURGQRJSUDYDX6DUDMHYX The population of Vlasenica lived in 36 settlements of the municipality, NQMLJD    6DUDMHYR  GDOMH 6 ýHNLü Dejtonski (mirovni) sporazum). Vidi i: Mesud which is 55 settlements less than in 1991. Šadinlija, Historiografija i pitanje karaktera rata u Bosni i Hercegovini 1992-1995, Prilozi o The causes of such changes in the ethnic structure of the population of historiografiji Bosne i Hercegovine (2001-2017), I, Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Vlasenica can be traced to the aggression against the Republic of Bosnia and +HUFHJRYLQH2GMHOMHQMHKXPDQLVWLþNLKQDXNDNQMLJD6DUDMHYR-351; Marko Attila Hoare, Historiografija genocida u Bosni i Hercegovini 1992-XUDGRYLPDVWUDQLKQDXþQLND Herzegovina, ethnic cleansing and genocide against Bosniaks. Prilozi o historiografiji Bosne i Hercegovine (2001-2017), II, Akademija nauka i umjetnosti Certainly, other causes of the decrease in the number of Bosniaks in %RVQHL+HUFHJRYLQH2GMHOMHQMHKXPDQLVWLþNLKQDXNDNQMLJD6DUDMHYR2020, 11-20; Merisa Vlasenica should not be neglected, such as the security situation, economic .DURYLü%DELü+LVWRULRJUDILMDLKLVWRULMVNLL]YRULRJHQRFLGXX6UHEUHQLFLPrilozi o historiografiji situation, education, road and other infrastructure, etc. Bosne i Hercegovine (2001-2017), II, Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine, 7KH IRUPDWLRQ RI WKH PXQLFLSDOLW\ RI 0LOLüL VLJQLILFDQWO\ DIIHFWHG WKH 2GMHOMHQMHKXPDQLVWLþNLKQDXNDNQMLJDSarajevo, 2020, 21-,]HWâDERWLü+LVWRULRJUDILMDR Tuzli i Tuzlanskom kraju, koja se odnosi na novi vijek i savremeno doba, nastala u vremenu 2001- reduction of the SRSXODWLRQRI9ODVHQLFD0LOLüLKDVLQKDELWDQWV6HUEV 2018. godine, Prilozi o historiografiji Bosne i Hercegovine (2001-2017), II, Akademija nauka i 7,180 or 62.76%, Bosniaks 4,199 or 36.70% of the total population. The umjetnosti %RVQH L +HUFHJRYLQH 2GMHOMHQMH KXPDQLVWLþNLK QDXND NQMLJD  6DUDMHYR  SRSXODWLRQRI0LOLüOLYHVLQVHWWOHPHQWV 127-160. 2 Vidi: 6ýHNLüGenocid i istina o genocidu6ýHNLüDejtonski (mirovni) sporazum.

191 Prof. dr. Sead SELIMOVIĆ

Režimi susjednih država QDþHOXVD6ORERGDQRP0LORãHYLüHP)UDQMRP 7XÿPDQRP L QMLKRYLP SRVOXãQLFLPD SODQLUDOL VX SULSUHPDOL L RUJDQL]RYDOL agresiju na Republiku Bosnu i Hercegovinu i genocid nad Bošnjacima, UXNRYRGLOL L NRPDQGRYDOL SURYRÿHQMHP DJUHVLMH RSHUDWLYQR SODQLUDOL pripremali, koordinirali, usmjeravali i preko svojih oficira vodili borbene operacije protiv Republike Bosne i Hercegovine; osiguravali živu silu VWDUMHãLQVNL L YRMQLþNL NDGDU  NRPSOHWQX ORJLVWLþNX SRGUãNX WHQNRYH transportere, helikoptere, artiljerijsko i pješadijsko naoružanje, radarsko- UDþXQDUVNDVUHGVWYDPLQVNR-eksplozivna sredstva, municiju, gorivo i mazivo i druge strateške sirovine; sanitetski materijal; zdravstveno osiguranje i svu drugu YRMQXRSUHPX]DWLPSODWHLSHQ]LMH WHWDNRQHSRVUHGQRXþestvovali u izvršenju JHQRFLGDLGXJLKREOLND]ORþLQDSURWLYþRYMHþQRVWLLPHÿXQDURGQRJSUDYD6DPR u periodu do 31. decembra 1994. godine Savezna Republika Jugoslavija je za L]YRÿHQMH DJUHVLMH RVLJXUDOD  SMHãDGLMVNH  DUWLOMHULMVNH L  protivavionske municije.3 Savezna Republika Jugoslavija je u Republici Bosni i Hercegovini formirala paradržavnu tvorevinu Srpsku Republiku Bosnu i Hercegovinu (Republiku Srpsku), koja je djelovala u ime Savezne Republike Jugoslavije – u svojstvu de iure i de facto organa i/ili agenta Savezne Republike Jugoslavije, odnosno X VYRMVWYX L ]D UDþXQ L NRULVW 6DYH]QH 5HSXEOLNH -XJRVODYLMH Osim toga, Srpska Republika Bosna i Hercegovina (Republika Srpska) bila je samo puki instrument Savezne Republike Jugoslavije, bez ikakve stvarne, SROLWLþNHLYRMQHVDPRVWDOQRVWLDSUHNRNRMHMHSRUHGGUXJLKGUåDYQLKRUJDQD djelovala Savezna Republika Jugoslavija, koja je imala ukupnu i efektivnu NRQWUROXQDGSROLWLþNLPLYRMQLPUXNRYRGVWYRP56-a.4 -HGDQ RG VWUDWHãNLK FLOMHYD VUSVNH QDFLRQDOLVWLþNH LGHRORJLMH SROLWLNH L SUDNVHMH%RVDQVNRSRGULQMHNDRFMHORYLWJHRSROLWLþNLSURVWRUSRNRPHULMHND DrLQDSUHGVWDYOMDNLþPXVSDMDQMDWHULWRULMDLVWRþQH%RVQHV5HSXEOLkom Srbijom, što je i jedan od „strateških ciljeva srpskog naroda u Bosni i Hercegovini'“.5 &LOM RYRJD UDGD MH GD SULNDåH L REMDVQL SURPMHQH X HWQLþNRM strukturi stanovništva Vlasenice u periodu 1991-2013, koje su se desile pod utjecajem rata protiv Republike Bosne i Hercegovine i SRþLQMHQLKUDWQLK]ORþLQD. Vlasenica je, kao strateški važan grad u planovima i ciljevima agresora, ELR PHWD QDSDGD YHü RG  JRGLQH 1D RYDM ERVDQVNL JUDG MH Slanirana,

3 Navedene podatke je pravovremeno, još u toku sudskog procesa, SRVMHGRYDR0HÿXQDURGQLVXG SUDYGH DOL LK QD åDORVW NDR L PQRJH GUXJH NUXFLMDOQH GRND]H R QHSRVUHGQRP XþHãüX L odgovornosti Savezne Republike Jugoslavije u agresiji na Republiku Bosnu i Hercegovinu i genocidu nad Bošnjacima, nije uzeo u obzir. Agresija na R BiH i genocid nad Bošnjacima. (http://www.bosnjaci.net/prilog Preuzeto: 20. decembra 2016). 4 9LGL 6PDLO ýHNLü Genocid i istina o genocidu; ,QWHUYMX DNDGHPLND 6PDLOD ýHNLüD (http://vijesti.ba/clanak/347803/akademik-cekic-naveo-cinjenice-relevantni-dokazi-za-reviziju- presude apsolutno-postoje. Preuzeto: 16. februara 2017); 6PDLO ýHNLü 1DXþQH þLQMHQLFH R genocidu nad Bošnjacima, 14-15. 5 Odluka o strateškim ciljevima srpskog naroda u Bosni i Hercegovini, br. 02-130/92, Banja Luka, 12. maja 1992, „Službeni glasnik Republike Srpske”, br. 22, petak, 26. novembar 1993, 866. HISTORIJSKI POGLEDI 5 - HISTORICAL VIEWS 5 VIEWS POGLEDI 5 - HISTORICAL HISTORIJSKI

192 Vlasenica od 1991. do 2013. godine: Promjene u etničkoj strukturi stanovništva pod utjecajem rata protiv Republike Bosne i Hercegovine

Režimi susjednih država QDþHOXVD6ORERGDQRP0LORãHYLüHP)UDQMRP pripremana i organizovana agresija i ratni ]ORþLQi nad Bošnjacima. U Vlasenici 7XÿPDQRP L QMLKRYLP SRVOXãQLFLPD SODQLUDOL VX SULSUHPDOL L RUJDQL]RYDOL su organizirani logori za Bošnjake, ubijani su civili a potom ''zatrpavani'' u agresiju na Republiku Bosnu i Hercegovinu i genocid nad Bošnjacima, masovne grobnice, vršena su masovna i sistematska silovanja i drugi oblici UXNRYRGLOL L NRPDQGRYDOL SURYRÿHQMHP DJUHVLMH RSHUDWLYQR SODQLUDOL seksualnog nasilja, ciljano MHXELMDQDLSURJRQMHQDERãQMDþNDHOLWD, masovno su pripremali, koordinirali, usmjeravali i preko svojih oficira vodili borbene protjerivani i deportovani civili, uništavana su kulturna dobara i imovine te operacije protiv Republike Bosne i Hercegovine; osiguravali živu silu rušeni vjerski objekti. VWDUMHãLQVNL L YRMQLþNL NDGDU  NRPSOHWQX ORJLVWLþNX SRGUãNX WHQNRYH transportere, helikoptere, artiljerijsko i pješadijsko naoružanje, radarsko- UDþXQDUVNDVUHGVWYDPLQVNR-eksplozivna sredstva, municiju, gorivo i mazivo i (WQLþNDVWUXNWXUDVWDQRYQLãWYD Vlasenice 1991. godine druge strateške sirovine; sanitetski materijal; zdravstveno osiguranje i svu drugu YRMQXRSUHPX]DWLPSODWHLSHQ]LMH WHWDNRQHSRVUHGQRXþestvovali u izvršenju 9ODVHQLFD VH QDOD]L X VMHYHURLVWRþQoj Bosni, na obroncima planine JHQRFLGDLGXJLKREOLND]ORþLQDSURWLYþRYMHþQRVWLLPHÿXQDURGQRJSUDYD6DPR -DYRU7HULWRULMDRSüLQe 9ODVHQLFDVHQDVODQMDQDRSüLQH6UHEUHQLFD%UDWXQDF u periodu do 31. decembra 1994. godine Savezna Republika Jugoslavija je za âHNRYLüL+DQ3LMHVDN=YRUQLNL0LOLüL Vlasenica je i važna strateška raskrsnica L]YRÿHQMH DJUHVLMH RVLJXUDOD  SMHãDGLMVNH  DUWLOMHULMVNH L  preko koje se iz sarajevsko-roPDQLMVNRJSRGUXþMDL]OD]i na rijeku Drinu i dalje protivavionske municije.3 prema Srbiji SXWHPWULUD]OLþita pravcaSUHNRâHNRYLüDSUHPD=YRUQLNX0LOLüDL Savezna Republika Jugoslavija je u Republici Bosni i Hercegovini .RQMHYLü3ROMDSUHPD%UDWXQFXRGQosno Zvorniku i preko Zelenog Jadra prema formirala paradržavnu tvorevinu Srpsku Republiku Bosnu i Hercegovinu Skelanima. S druge strane, pravac iz doline rijeke Drine, prema Sarajevu u (Republiku Srpsku), koja je djelovala u ime Savezne Republike Jugoslavije – u Vlasenici se dijeli u dva kraka, od kojih jedan ide preko Han Pijeska i Sokoca do svojstvu de iure i de facto organa i/ili agenta Savezne Republike Jugoslavije, Sarajeva, a drugi preko Kladnja i Olova do Sarajeva. odnosno X VYRMVWYX L ]D UDþXQ L NRULVW 6DYH]QH 5HSXEOLNH -XJRVODYLMH Osim Geografski i strateški položaj Vlasenice je uvijek bio važan za ostva- toga, Srpska Republika Bosna i Hercegovina (Republika Srpska) bila je renje velikosrpskih planova, ]ERJ þLQMHQLFH GD SUHGVWDYOMD JODYQL PRVW ]D samo puki instrument Savezne Republike Jugoslavije, bez ikakve stvarne, spajanje sarajevsko-romanijske regije sa Srbijom.

SROLWLþNHLYRMQHVDPRVWDOQRVWLDSUHNRNRMHMHSRUHGGUXJLKGUåDYQLKRUJDQD 3RGUXþMH 9ODVHQLFH RELOXMH SULURGQLP UHVXUVLPD SULMH VYHJD UXdom 5 VIEWS POGLEDI 5 - HISTORICAL HISTORIJSKI djelovala Savezna Republika Jugoslavija, koja je imala ukupnu i efektivnu boksita i šumama. Prirodni resursi su RPRJXüLOi razvoj privrede, posebno drvne NRQWUROXQDGSROLWLþNLPLYRMQLPUXNRYRGVWYRP56-a.4 LPHWDORSUHUDÿLYDþNHLQGXVWULMH6 -HGDQ RG VWUDWHãNLK FLOMHYD VUSVNH QDFLRQDOLVWLþNH LGHRORJLMH SROLWLNH L Geografski položaj, razvijena privreda, obrazovanje i zdravstvo utjecali SUDNVHMH%RVDQVNRSRGULQMHNDRFMHORYLWJHRSROLWLþNLSURVWRUSRNRPHULMHND su da Vlasenica EXGHSULYODþQRPMHVWR]DåLYRWOMXGLUD]OLþLWLKNXOWXUDYMHUDL DrLQDSUHGVWDYOMDNLþPXVSDMDQMDWHULWRULMDLVWRþQH%RVQHV5HSXEOLkom Srbijom, naroda. Prije agresije na Republiku Bosnu i Hercegovinu, u Vlasenici su što je i jedan od „strateških ciljeva srpskog naroda u Bosni i Hercegovini'“.5 zajedno živjeli Bošnjaci, Srbi, Hrvati, Jugoslaveni i Ostali. &LOM RYRJD UDGD MH GD SULNDåH L REMDVQL SURPMHQH X HWQLþNRM strukturi (WQLþNDVWUXNWXUDVWDQRYQLãWYa Bosne i Hercegovine i Vlasenice, prema stanovništva Vlasenice u periodu 1991-2013, koje su se desile pod utjecajem popisu stanovništva 1991. godine, izražena u brojevima, predstavljena je u tabeli rata protiv Republike Bosne i Hercegovine i SRþLQMHQLKUDWQLK]ORþLQD. 1.7 Vlasenica je, kao strateški važan grad u planovima i ciljevima agresora, ELR PHWD QDSDGD YHü RG  JRGLQH 1D RYDM ERVDQVNL JUDG MH Slanirana,

3 Navedene podatke je pravovremeno, još u toku sudskog procesa, SRVMHGRYDR0HÿXQDURGQLVXG SUDYGH DOL LK QD åDORVW NDR L PQRJH GUXJH NUXFLMDOQH GRND]H R QHSRVUHGQRP XþHãüX L odgovornosti Savezne Republike Jugoslavije u agresiji na Republiku Bosnu i Hercegovinu i genocidu nad Bošnjacima, nije uzeo u obzir. Agresija na R BiH i genocid nad Bošnjacima. (http://www.bosnjaci.net/prilog Preuzeto: 20. decembra 2016). 4 9LGL 6PDLO ýHNLü Genocid i istina o genocidu; ,QWHUYMX DNDGHPLND 6PDLOD ýHNLüD 6 29ODVHQLFLYLGL+DMUXGLQ0HãLü1HGåDG1RYDOLüVlasenica i njena okolina, Dobra knjiga, (http://vijesti.ba/clanak/347803/akademik-cekic-naveo-cinjenice-relevantni-dokazi-za-reviziju- Sarajevo 2012. presude apsolutno-postoje. Preuzeto: 16. februara 2017); 6PDLO ýHNLü 1DXþQH þLQMHQLFH R 7 3RSLVVWDQRYQLãWYDGRPDüLQVWDYDVWDQRYDLSROMRSULYUHGQLKJD]GLQVWDYDJRGLQHX%RVQLL genocidu nad Bošnjacima, 14-15. Hercegovini. Nacionalni sastav stanovništva, rezultati za Republiku po opštinama i naseljenim 5 Odluka o strateškim ciljevima srpskog naroda u Bosni i Hercegovini, br. 02-130/92, Banja Luka, mjestima, 6WDWLVWLþNL ELOWHQ 234, Državni zavod za statistiku Republike Bosne i Hercegovine, 12. maja 1992, „Službeni glasnik Republike Srpske”, br. 22, petak, 26. novembar 1993, 866. Sarajevo 1993, 7, 122-124.

193 Prof. dr. Sead SELIMOVIĆ

Tabela 1.

Stanovništvo Bosne i Hercegovine i Vlasenice SUHPDHWQLþNRMSULSDGQRVWL po popisu stanovništva 1991. godine, izražena u brojevima Svega Bošnjaci Srbi Hrvati Jugoslaveni Ostali Bosna i 4.377.033 1.902.956 1.366.104 760.852 242.682 104.439 Hercegovina Vlasenica - 33.942 18.727 14.359 39 340 477 RSüLQD Vlasenica - 7.909 4.800 2.743 26 242 98 grad

Prema popisu stanovništva iz 1991. godine u Bosni i Hercegovini je živjelo 4.377.033 stanovnika. Najbrojniji narod bili su Bošnjaci, kojih je bilo 1.902.956, zatim Srbi kojih je bilo 1.366.104, te Hrvati kojih je bilo 760.852. =QDþDMDQ GLR VWDQRYQLãWYD þLQLOL VX -XJRVlaveni, kojih je bilo 242.682, te ''Ostali'', kojih je bilo 104.439. 8RSüLQL9ODVHQLFDJRGLQHåLYMHORMHVWDQRYQLND: 18.727 Bošnjaka, 14.359 Srba, 39 Hrvata 340 Jugoslavena i 477 Ostalih. U isto vrijeme, u gradu Vlasenica živjelo je 7.909 stanovnika: 4.800 Bošnjaka, 2.743 Srba, 26 Hrvata, 242 Jugoslavena i 98 Ostalih. 8 WDEHOL  SUHGVWDYOMHQD MH HWQLþND VWUXNWXUD VWDQRYQLãWYD %RVQH L Hercegovine i Vlasenice, u procentima.8

Tabela 2.

Stanovništvo Bosne i Hercegovine i Vlasenice prema HWQLþNRMSULSDGQRVWL po popisu stanovništva 1991. godine izražena u procentima (%) Svega Bošnjaci Srbi Hrvati Jugoslaveni Ostali Bosna i 100 43,48 31,21 17,38 5,54 2,39 Hercegovina Vlasenica - RSüLQD 100 55,17 42,30 0,11 1,00 1,41 Vlasenica - grad 100 60,69 34,68 0,33 3,06 1,24

Iz podataka u tabeli može se vidjeti da je, prema popisu stanovništva iz 1991. godine, u Bosni i Hercegovini bilo 43,50% Bošnjaka, 31,21% Srba, 17,38% Hrvata, 5,54% Jugoslavena i 2,38% Ostalih u ukupnom stanovništvu Republike. 8 XNXSQRP VWDQRYQLãWYX RSüLQH 9ODVHQLFD ELOR MH 55,17% Bošnjaka, 42,30% Srba, 0,11% Hrvata, 1,00% Jugoslavena i 1,24% Ostalih. U gradu

8 3RSLVVWDQRYQLãWYDGRPDüLQVWDYDVWDQRYDLSROMRSULYUHGQLKJD]GLQVWDYDJRGLQHX%RVQLL Hercegovini. Nacionalni sastav stanovništva, rezultati za Republiku po opštinama i naseljenim mjestima, 6WDWLVWLþNL ELOWHQ 234, Državni zavod za statistiku Republike Bosne i Hercegovine, Sarajevo 1993, 7, 122-124. HISTORIJSKI POGLEDI 5 - HISTORICAL VIEWS 5 VIEWS POGLEDI 5 - HISTORICAL HISTORIJSKI

194 Vlasenica od 1991. do 2013. godine: Promjene u etničkoj strukturi stanovništva pod utjecajem rata protiv Republike Bosne i Hercegovine

Tabela 1. 9ODVHQLFD%RãQMDFLVXþLQLOLXNXSQRJVWDQRYQLãWYD6UEL+UYDWL 0,33%, Jugoslaveni 3,06%, a Ostali 1,24%. Stanovništvo Bosne i Hercegovine i Vlasenice SUHPDHWQLþNRMSULSDGQRVWL 2YDNYDHWQLþNDVWUXNWXUDVWDQRYQLãWYD5HSXEOLNH%RVQHL+HUFHJRYLQH po popisu stanovništva 1991. godine, izražena u brojevima WHRSüLQHLJUDGD9ODVHQLFDELODMHX]URNRYDQRUD]OLþLWLPIDNWRULPDKLVWRULMVNLP Svega Bošnjaci Srbi Hrvati Jugoslaveni Ostali SROLWLþNLP HNRQRPVNLP L GUXJLP 1D SRGUXþMX %RVQH L +HUFHJRYLQH L Bosna i 4.377.033 1.902.956 1.366.104 760.852 242.682 104.439 9ODVHQLFHVWROMHüLPDVX]DMHGQRåLYMHOLOMXGLUD]OLþLWLKYMHUDDNDVQLMHLUD]OLþLWLK Hercegovina QDURGDLNXOWXUD6WDQRYQLFLRYRJDSRGUXþMDELOLVXQDYLNQXWLQD]DMHGQLãWYRNUR] Vlasenica - 33.942 18.727 14.359 39 340 477 obrazovni, privredni, kulturni i sportski život. RSüLQD 6WDQRYQLãWYR 2SüLne je živjelo u gradu Vlasenica i još 91 naseljenih Vlasenica - 7.909 4.800 2.743 26 242 98 9 grad mjesta, što se može vidjeti u tabeli 3.

Prema popisu stanovništva iz 1991. godine u Bosni i Hercegovini je Tabela 3. živjelo 4.377.033 stanovnika. Najbrojniji narod bili su Bošnjaci, kojih je bilo Stanovništvo RSüLQH9ODVHQLFD SRQDVHOMHQLPPMHVWLPDSUHPDHWQLþNRM 1.902.956, zatim Srbi kojih je bilo 1.366.104, te Hrvati kojih je bilo 760.852. pripadnosti, po popisu stanovništva 1991. godine =QDþDMDQ GLR VWDQRYQLãWYD þLQLOL VX -XJRVlaveni, kojih je bilo 242.682, te Svega Bošnjaci Srbi Hrvati Jugoslaveni Ostali ''Ostali'', kojih je bilo 104.439. %DþLüL 502 --- 500 --- 2 --- 8RSüLQL9ODVHQLFDJRGLQHåLYMHORMHVWDQRYQLND: 18.727 %DNLüL 116 --- 116 ------Bošnjaka, 14.359 Srba, 39 Hrvata 340 Jugoslavena i 477 Ostalih. U isto vrijeme, %HãLüL 390 388 ------1 1 u gradu Vlasenica živjelo je 7.909 stanovnika: 4.800 Bošnjaka, 2.743 Srba, 26 Bijelo Polje 25 --- 25 ------Hrvata, 242 Jugoslavena i 98 Ostalih. Bišina 54 --- 54 ------8 WDEHOL  SUHGVWDYOMHQD MH HWQLþND VWUXNWXUD VWDQRYQLãWYD %RVQH L Brda 71 --- 70 ------1 Hercegovine i Vlasenice, u procentima.8 Bukovica Donja 139 30 109 ------Bukovica 5 VIEWS POGLEDI 5 - HISTORICAL HISTORIJSKI 178 178 ------Tabela 2. Gornja %XOMHYLüL 220 43 177 ------Stanovništvo Bosne i Hercegovine i Vlasenice prema HWQLþNRMSULSDGQRVWL Cerska 1.409 1.389 12 --- 6 2 po popisu stanovništva 1991. godine izražena u procentima (%) Derventa 324 1 308 1 5 9 Svega Bošnjaci Srbi Hrvati Jugoslaveni Ostali ĈLOH 288 287 ------1 Bosna i ĈXUÿHYLüL 161 --- 161 ------100 43,48 31,21 17,38 5,54 2,39 Hercegovina Donje Vrsinje 327 262 62 ------3 Vlasenica - RSüLQD 100 55,17 42,30 0,11 1,00 1,41 Dragaševac 239 1 219 ------19 Vlasenica - grad 100 60,69 34,68 0,33 3,06 1,24 Drum 724 589 43 2 5 85 'XEDþNR 81 --- 81 ------Iz podataka u tabeli može se vidjeti da je, prema popisu stanovništva iz Dubnica 195 --- 195 ------1991. godine, u Bosni i Hercegovini bilo 43,50% Bošnjaka, 31,21% Srba, 'XNLüL 48 --- 46 --- 2 --- 17,38% Hrvata, 5,54% Jugoslavena i 2,38% Ostalih u ukupnom stanovništvu 'XUDNRYLüL 119 119 ------Republike. 'XULüL 309 309 ------8 XNXSQRP VWDQRYQLãWYX RSüLQH 9ODVHQLFD ELOR MH 55,17% Bošnjaka, Džemat 351 344 1 ------6 42,30% Srba, 0,11% Hrvata, 1,00% Jugoslavena i 1,24% Ostalih. U gradu Gerovi 262 260 ------2 Glušac 87 --- 87 ------

8 3RSLVVWDQRYQLãWYDGRPDüLQVWDYDVWDQRYDLSROMRSULYUHGQLKJD]GLQVWDYDJRGLQHX%RVQLL 9 3RSLVVWDQRYQLãWYDGRPDüLQVWDYDVWDQRYDLSROMRSULYUHGQLKJD]GLQVWDYDJRGLQHX%RVQLL Hercegovini. Nacionalni sastav stanovništva, rezultati za Republiku po opštinama i naseljenim Hercegovini. Nacionalni sastav stanovništva, rezultati za Republiku po opštinama i naseljenim mjestima, 6WDWLVWLþNL ELOWHQ 234, Državni zavod za statistiku Republike Bosne i Hercegovine, mjestima, 6WDWLVWLþNL ELOWHQ 234, Državni zavod za statistiku Republike Bosne i Hercegovine, Sarajevo 1993, 7, 122-124. Sarajevo 1993, 122-124.

195 Prof. dr. Sead SELIMOVIĆ

Gobelje 227 216 11 ------*ROLüL 84 --- 82 ------2 Gornje Vrsinje 252 233 19 ------Grabovica 537 --- 528 1 3 5 Gradina 755 754 ------1 --- Gunjaci 1 --- 1 ------Jasen 134 --- 134 ------HUHPLüL 50 --- 50 ------Klještani 82 --- 82 ------.RMþHYLQD 171 --- 163 --- 4 4 .RNDQRYLüL 108 --- 107 ------1 Koprivno 169 --- 169 ------.RVWUDþD 82 --- 81 ------1 Kozja Ravan 44 --- 44 ------.UDMþLQRYLüL 196 --- 194 --- 2 --- Kulina 132 --- 132 ------.XOMDQþLüL 249 247 1 ------1 Lukavica 94 --- 94 ------/XNLüL 224 --- 223 ------1 0DþHVL 687 680 5 ------2 0DMVWRURYLüL 125 --- 121 ------4 0LOLüL 2.414 107 2.229 3 28 47 Mišari 232 2 229 --- 1 --- 0LãLüL 247 4 239 1 1 2 0UãLüL 98 98 ------1HÿHOMLãWD 738 618 119 ------1 Nova Kasaba 1.042 814 76 --- 11 141 1XULüL 241 241 ------Odžak 56 --- 55 --- 1 --- 3DYNRYLüL 127 --- 127 ------Peševina 224 126 95 --- 1 2 Pijuke 186 186 ------3ODNDORYLüL 53 --- 53 ------3RGELUDþ 111 --- 110 --- 1 --- Podorkvina 257 --- 255 ------2 Podgora 106 --- 106 ------Pomol 459 458 1 ------Pustoše 552 491 56 --- 1 4 5DþD 104 --- 104 ------5DMLüL 170 --- 170 ------Raševo 464 331 133 ------5DãLüD*DM 218 151 66 ------1 5DãNRYLüL 79 --- 79 ------5LVWLMHYLüL 56 --- 56 ------Rogosija 34 --- 34 ------Rovaši 1.236 1.236 ------HISTORIJSKI POGLEDI 5 - HISTORICAL VIEWS 5 VIEWS POGLEDI 5 - HISTORICAL HISTORIJSKI

196 Vlasenica od 1991. do 2013. godine: Promjene u etničkoj strukturi stanovništva pod utjecajem rata protiv Republike Bosne i Hercegovine

Gobelje 227 216 11 ------Rupovo Brdo 125 8 116 --- 1 --- *ROLüL 84 --- 82 ------2 6HELRþLQD 332 332 ------Gornje Vrsinje 252 233 19 ------6LPLüL 204 --- 200 3 1 --- Grabovica 537 --- 528 1 3 5 6NXJULüL 1.144 1.067 67 --- 1 9 Gradina 755 754 ------1 --- 6XSDþ 132 --- 131 --- 1 --- Gunjaci 1 --- 1 ------âDGLüL'RQML 505 447 58 ------Jasen 134 --- 134 ------âDGLüL*RUQML 236 --- 224 --- 2 10 -HUHPLüL 50 --- 50 ------Štedra 168 168 ------Klještani 82 --- 82 ------7LNYDULüL 165 --- 161 ------4 .RMþHYLQD 171 --- 163 --- 4 4 7ROMHYLüL 93 --- 93 ------.RNDQRYLüL 108 --- 107 ------1 Tugovo 98 3 91 --- 4 --- Koprivno 169 --- 169 ------7XUDOLüL 462 397 65 ------.RVWUDþD 82 --- 81 ------1 Višnjica 79 12 65 ------2 Kozja Ravan 44 --- 44 ------9LWLüL 41 --- 41 ------.UDMþLQRYLüL 196 --- 194 --- 2 --- Vlasenica - 7.909 4.800 2.743 26 242 98 Kulina 132 --- 132 ------grad .XOMDQþLüL 249 247 1 ------1 Vrli Kraj 98 7 91 ------Lukavica 94 --- 94 ------9UWRþH 579 5 561 1 11 1 /XNLüL 224 --- 223 ------1 9XNRYLüL 219 --- 218 --- 1 --- 0DþHVL 687 680 5 ------2 9XNãLüL 218 --- 217 1 ------0DMVWRURYLüL 125 --- 121 ------4 =DEUÿH 83 --- 83 ------0LOLüL 2.414 107 2.229 3 28 47 =DJUDÿH 89 --- 89 ------Mišari 232 2 229 --- 1 --- =DNORSDþD 437 288 146 ------3

0LãLüL 247 4 239 1 1 2 Vlasenica - 5 VIEWS POGLEDI 5 - HISTORICAL HISTORIJSKI 33.942 18.727 14.359 39 340 477 0UãLüL 98 98 ------RSüLQD 1HÿHOMLãWD 738 618 119 ------1 Nova Kasaba 1.042 814 76 --- 11 141 ,] SRGDWDND X WDEHOL PRåH VH YLGMHWL GD MH QDMYLãH VWDQRYQLND RSüLQH 1XULüL 241 241 ------Vlasenica, njih 7.909, živjelo u gradu Vlasenica. Bio je to grad u kojem su Odžak 56 --- 55 --- 1 --- zajedno živjeli Bošnjaci, Srbi, Hrvati, Jugoslaveni i Ostali. Osim Vlasenice 3DYNRYLüL 127 --- 127 ------JUDGDXRSüLQLMHL]QDG2.000 stanovnika, imalo jedno naselje, a iznad 1.000 Peševina 224 126 95 --- 1 2 VWDQRYQLND þHWLUL naselja. 8 0LOLüLPD MH åLYMHOR  VWDQRYQLND &HUVNRM Pijuke 186 186 ------1.409, Rovašima 1.236, 6NXJULüLPD1RYRM.DVDELVWDQRYQLND 3ODNDORYLüL 53 --- 53 ------U 58 QDVHOMDRSüLQH9ODVHQLFDYHüLQXVWDQRYQLãWYDVXþLQLOL6rbi, a u 33 3RGELUDþ 111 --- 110 --- 1 --- Bošnjaci. 6UELVXþLQLOLYHüLQXXQDVHOMLPD%DNLüL%LMHOR3ROMH%LãLQD%UGD Podorkvina 257 --- 255 ------2 %XNRYLFD 'RQMD %XOMHYLüL 'HUYHQWD ĈXUÿHYLüL 'UDJDãHYDF 'XEDþNR Podgora 106 --- 106 ------'XEULüL'XNLüL*OXãDF*ROLüL*UDERYLFD*UXQMDFL-DVHQ-HUHPLüL.OMHãWDQL Pomol 459 458 1 ------.RMþHYLQD.RNDQRYLüL.RSULYQR.RVWUDþD.R]MD5DYDQ.UDMþLQRYLüL.XOLQD Pustoše 552 491 56 --- 1 4 /XNDYLFD /XNLüL 0DMVWRURYLüL 0LOLüL 0LãDUL 0LãLüL 2GåDN 3DYNRYLüL 5DþD 104 --- 104 ------3ODNRYLüL 3RGELUDþ 3RGRUNYLQD 3RGJRUD RDþD 5DMLüL 5DãNRYLüL 5DMLüL 170 --- 170 ------5LVWLYRMHYLüL5RJRVLMD5XSRYR%UGR6LPLüL6XSDþâDGLüL*RUQML7LNYDULüL Raševo 464 331 133 ------7ROMHYLüL 7XJRYR 9LãQMLFD 9LWLüL 9UOL .UDM 9UWRþH 9XNRYLüL 9XNãLüL 5DãLüD*DM 218 151 66 ------1 5DãNRYLüL 79 --- 79 ------=DEUÿHL=DJUDÿH 5LVWLMHYLüL 56 --- 56 ------%RãQMDFLVXELOLYHüLQVNLGLRVWDQRYQLãWYDXQDVHOMLPD%HãLüL%XNRYLFD Rogosija 34 --- 34 ------*RUQMD &HUVND ĈLOH 'RQMH 9UVLQMH 'UXP 'XUDNRYLüL 'XULüL 'åHPDW Rovaši 1.236 1.236 ------*HURYL *REHOMH *RUQMH 9UVLQMH *UDGLQD .XOMDQþLüL 0DþHVL 0UãLüL

197 Prof. dr. Sead SELIMOVIĆ

1HÿHOMLãWD 1RYD .DVDED 1XULüL 3HãHYLQD 3LMXNH 3RPRO 3XVWRãH 5DãHYR 5DãLüD *DM 5RYDãL 6HELRþLQD 6NXJULüL âDGLüL 'RQML âWHGUD 7XUDOLüL 9ODVHQLFDJUDGL=DNORSDþa. 8 XNXSQRPVWDQRYQLãWYXRSüLQH 9ODVHQLFD ELORMH  %RãQMDND L 42,30% Srba, a u gradu Vlasenica, 60,69% Bošnjaka i 34,68% Srba. 2YDNYDHWQLþNDVWUXNWXUDVWDQRYQLãWYD PRåHREMDVQLWLþLQMHQLFRPGDVX %RãQMDFLNUR]KLVWRULMXþLQLOLYHüLQXVWDQRYQLãWYD%RVDQVNRJSRGULQMDSDWDNRL SRGUXþMD 9ODVHQLFH .RG %RãQMDND MH ELR L YHüL SULUDãWDM X RGQRVX QD GUXJH HWQLþNHJUXSH7UHEDLVWDüLLþLQMHQLFXGDMHSHULRGPLUDLSURVSHUiteta od 1945. GR  JRGLQH RPRJXüLR GD VH RQL „razvijaju” kao narod u Bosni i +HUFHJRYLQLLVRFLMDOLVWLþNRM-XJRVODYLML

Pripreme za okupaciju Bosanskog podrinja

%RVDQVNR SRGULQMH L RSüLQD 9ODVHQLFD ELOL VX RG L]QLPQRJ VWUDWHãNRJ ]QDþDMD X YHOLNRVUpskim planovima, jer su predstavljali dio teritorije koja je povezivala srpsko stanovništvo Bosne i Hercegovine sa susjednom državom Srbijom. Rukovodstvo Srpske Demokratske Stranke (SDS) trebalo je da provede u GMHOR SODQRYH 6ORERGDQD 0LORãHYLüD L 6USVke akademije nauka i umjetnosti 6$18 RVWYDUDQMXHWQLþNLþLVWLKSURVWRUDSURVWRUDQDNRMLPDüHåLYMHWLVDPR 6UEL3RãWRMHXRSüLQL9ODVHQLFDELORDXJUDGX%RãQMDNDRQGD je taj prostor kao i cijelo Bosansko podrinje trebalo „HWQLþNLRþLstiti”. Naoružavanje Srba u Bosanskom podrinju bilo je u vrhu prioriteta SDS-a. U aprilu 1991. godine, nakon sjednice Glavnog odbora SDS-a na kojoj je 5DGRYDQ.DUDGåLüSUDNWLþQRREMDYLRUDWX]REUD]ORåHQMHGDMH6UELPDSUHRVWDOD samo „Velika Srbija”, sastanak su održali i trojica SDS-ovaca zaduženih za LVWRþQX%RVQX0LURVODY'HURQMLü*RUDQ=HNLüL5DMNR'XNLü1DWRPVDVWDQNX 5DMNR'XNLüMHUHNDRGDMHSROLWLþNRUXNRYRGVWYR6'6-a u Bosni i Hercegovini donijelo odluku da se Srbi u Bosni i Hercegovini naoružaju. Dalje im je prenio GD MH OLþQR 5DGRYDQ .DUDGåLü XELMHGLR 6ORERGDQD 0LORãHYLüD NRML MH X WR YULMHPHELRSUHGVMHGQLN6)5-GDQDRUXåD6UEHX%RVQLL+HUFHJRYLQL'XNLüMH UHNDR 'HURQMLüX L =HNLüX GD üH RQL ELWL ]DGXåHQL ]D SRGUXþMH 6UHEUHQLFH L Bratunca.10

10 Arhiv ICTY, Predmet IT-02-61 (Predmet: 0LURVODY 'HURQMLü), 3UHVXGD 3UHWUHVQRJYLMHüD, od 30. marta 2004; Arhiv ICTY, Predmet IT-02-54 (Predmet: 6ORERGDQ0LORãHYLü), Izjava svjedoka 0LURVODYD 'HURQMLüD 9LGL 9DKLG .DUDYHOLü $JUHVLMD QD %RVQX L +HUFHJRYLQX 6MHYHURLVWRþQD Bosna 1991. do 1992, ,QVWLWXW ]D LVWUDåLYDQMH ]ORþLQD SURWLY þRYMHþQRVWL L PHÿXQDURGQRJ SUDYD Univerziteta u Sarajevu, 6DUDMHYR GDOMH9.DUDYHOLüAgresija na BiH); (GLQD%HüLUHYLü Na Drini genocid: LVWUDåLYDQMHRUJDQL]LUDQRJ]ORþLQDXLVWRþQRM%RVQLBuybook, Sarajevo, 2009. (dalje: (%HüLUHYLüNa Drini genocid +XVHMLQ2PHURYLüäUWYHJHQRFLGDQDSRGUXþMX9ODVHQLFH 1992-1995, ,QVWLWXW]DLVWUDåLYDQMH]ORþLQDSURWLYþRYMHþQRVWLLPHÿXQDURGQRJSUDYD8QLYHU]LWHWDX 6DUDMHYX 6DUDMHYR  GDOMH + 2PHURYLü ŽrtvH JHQRFLGD QD SRGUXþMX 9ODVHQLFH); Sead 6HOLPRYLü ,]HW âDERWLü Drugi korpus Armije Republike Bosne i Hercegovine 1992-1995, HISTORIJSKI POGLEDI 5 - HISTORICAL VIEWS 5 VIEWS POGLEDI 5 - HISTORICAL HISTORIJSKI

198 Vlasenica od 1991. do 2013. godine: Promjene u etničkoj strukturi stanovništva pod utjecajem rata protiv Republike Bosne i Hercegovine

1HÿHOMLãWD 1RYD .DVDED 1XULüL 3HãHYLQD 3LMXNH 3RPRO 3XVWRãH 5DãHYR 3RþHWNRPPDMDJRGLQH0LURVODY'HURQMLüL*RUDQ=HNLüVDVWDOLVX 5DãLüD *DM 5RYDãL 6HELRþLQD 6NXJULüL âDGLüL 'RQML âWHGUD 7XUDOLüL se s Mihaljem Kertesom u Beogradu i tu je dogovorena prva isporuka oružja za 9ODVHQLFDJUDGL=DNORSDþa. %UDWXQDF0LURVODY'HURQMLüMHOLþQRXþHVWYRYDRXWRMLVSRUXFLRUXåMD.HUWHVMH 8 XNXSQRPVWDQRYQLãWYXRSüLQH 9ODVHQLFD ELORMH  %RãQMDND L na tom sastanku reNDRGDMHSROLWLþNRLGUåDYQRUXNRYRGVWYR6)5-RGOXþLORGD 42,30% Srba, a u gradu Vlasenica, 60,69% Bošnjaka i 34,68% Srba. üHSRGUXþMHNLORPHWDUDRGULMHNH'ULQHELWLVUSVNRU 0LOLüLPDMHIRUPLUDQ 2YDNYDHWQLþNDVWUXNWXUDVWDQRYQLãWYD PRåHREMDVQLWLþLQMHQLFRPGDVX centar za raspodjelu oružja. Uloga Srbije u naoružavanju srpskog stanovništva u %RãQMDFLNUR]KLVWRULMXþLQLOLYHüLQXVWDQRYQLãWYD%RVDQVNRJSRGULQMDSDWDNRL Bosni i Hercegovini kristalno je jasna.11 SRGUXþMD 9ODVHQLFH .RG %RãQMDND MH ELR L YHüL SULUDãWDM X RGQRVX QD GUXJH ýHOQLFL6'6VXXVDUDGQMLVDREDYMHãWDMQR-sigurnosnim organima Srbije i HWQLþNHJUXSH7UHEDLVWDüLLþLQMHQLFXGDMHSHULRGPLUDLSURVSHUiteta od 1945. tzv. JNA, širom Bosne i Hercegovine sijali strah i stvarali haos. Stvarano je GR  JRGLQH RPRJXüLR GD VH RQL „razvijaju” kao narod u Bosni i KDRWLþQR VWDQMHX VYLPVHJPHQWLPD åLYRWD EORNLUDQ MH UDGPQRJLK SUHGX]HüD +HUFHJRYLQLLVRFLMDOLVWLþNRM-XJRVODYLML mnogi rukovodioci su smjenjivani ili otpuštani sa posla, otpuštani su ili smjenjivani rukovodioci organa uprave. Osim toga, vršena su ubistva, posebno Bošnjaka na teritoriji tzv. SAO, a SDS je zabranio bilo kakve istražne aktivnosti Pripreme za okupaciju Bosanskog podrinja QDUDVYMHWOMDYDQMXXELVWDYDLNDåQMDYDQMXSRþLQLlaca.12 Namjera SDS-DL5DGRYDQD.DUDGåLüD13 bila je da se provede genocid nad %RVDQVNR SRGULQMH L RSüLQD 9ODVHQLFD ELOL VX RG L]QLPQRJ VWUDWHãNRJ %RãQMDFLPD 6 WLP X YH]L 5DGRYDQ .DUDGåLü SUHGVMHGQLN 6'6-a, je u u ]QDþDMD X YHOLNRVUpskim planovima, jer su predstavljali dio teritorije koja je WHOHIRQVNRPUD]JRYRUXVD*RMNRPĈRJRPRNWREUDJRGLQHND]DRGDüH povezivala srpsko stanovništvo Bosne i Hercegovine sa susjednom državom %RãQMDFLQHVWDWLGDüHQHVWDWLVDSRYUãLQH]HPOMHGDüHELWL„krvi do koljena”, da Srbijom. üHWRELWL„pokolj krvavi”5DGRYDQ.DUDGåLüMHSRQRYLRVYRMHSULMHWQMHL Rukovodstvo Srpske Demokratske Stranke (SDS) trebalo je da provede u 15. oktobra 1991. godine. „(...) Za dva – WULGDQD6DUDMHYRüHQHVWDWLLELüHSHW GMHOR SODQRYH 6ORERGDQD 0LORãHYLüD L 6USVke akademije nauka i umjetnosti stotina hiljada mrtvih. Za mjesec dana X %RVQL L +HUFHJRYLQL üH QHVWDWL 6$18 RVWYDUDQMXHWQLþNLþLVWLKSURVWRUDSURVWRUDQDNRMLPDüHåLYMHWLVDPR 0XVOLPDQL  UHNDR MH .DUDGåLü 6YRMH SULMHWQMH SRQRYLR MH L X 6NXSãWLQL

6UEL3RãWRMHXRSüLQL9ODVHQLFDELORDXJUDGX%RãQMDNDRQGD 6RFLMDOLVWLþNH5HSXEOLNH%RVQHL+HUFHJRYLQHRNWREUDJRGLQH “(...) 5 VIEWS POGLEDI 5 - HISTORICAL HISTORIJSKI je taj prostor kao i cijelo Bosansko podrinje trebalo „HWQLþNLRþLstiti”. 2YRMHSXWQDNRMLYLKRüHWHGDL]YHGHWH%RVQXL+HUFHJRYLQXLVWDRQDDutostrada Naoružavanje Srba u Bosanskom podrinju bilo je u vrhu prioriteta SDS-a. pakla i stradanja kojom su pošli Slovenija i Hrvatska. Nemojte da mislite, da U aprilu 1991. godine, nakon sjednice Glavnog odbora SDS-a na kojoj je QHüHWH RGYHVWL %RVQX L +HUFHJRYLQX X SDNDR D PXVOLPDQVNL QDURG PRåGD X 5DGRYDQ.DUDGåLüSUDNWLþQRREMDYLRUDWX]REUD]ORåHQMHGDMH6UELPDSUHRVWDOD nestanak, jer muslimanski narod ne može da se odbrani ako bude rat ovdje”, samo „Velika Srbija”, sastanak su održali i trojica SDS-ovaca zaduženih za SULMHWLRMH.DUDGåLü14 LVWRþQX%RVQX0LURVODY'HURQMLü*RUDQ=HNLüL5DMNR'XNLü1DWRPVDVWDQNX 5DMNR'XNLüMHUHNDRGDMHSROLWLþNRUXNRYRGVWYR6'6-a u Bosni i Hercegovini Bosanski kulturni centar, Tuzla, 2017, 415- GDOMH 6 6HOLPRYLü , âDERWLü Drugi korpus donijelo odluku da se Srbi u Bosni i Hercegovini naoružaju. Dalje im je prenio ARBiH). 11 8VOXþDMX+DãNRWXåLODãWYRSURWLY6ORERGDQD0LORãHYLüDL]QLMHWLVXEURMQLGRND]LNDRSRWSRUD GD MH OLþQR 5DGRYDQ .DUDGåLü XELMHGLR 6ORERGDQD 0LORãHYLüD NRML MH X WR RYRM WH]L 1DLPH MHGDQ RG EOLVNLK VDUDGQLND 6ORERGDQD 0LORãHYLüD VYMHGRN NRML MH SURWLY YULMHPHELRSUHGVMHGQLN6)5-GDQDRUXåD6UEHX%RVQLL+HUFHJRYLQL'XNLüMH 0LORãHYLüD VYMHGRþLR SRG ãLIURP %-129, potvrdio je jedinstvo i izvanrednu koordinaciju svih UHNDR 'HURQMLüX L =HNLüX GD üH RQL ELWL ]DGXåHQL ]D SRGUXþMH 6UHEUHQLFH L srpskih snaga u agresiji na Bosnu i Hercegovinu. Svjedok B-129 bio je je prisutan kada je Bratunca.10 6ORERGDQ0LORãHYLüQDJODVLRGD$UNDQPRUDELWLSRGNRQWURORPWHGRGDRÄ6DGVXQDPSRWUHEQL WDNYL OMXGL DOL QLNR QH VPH GD SRPLVOL GD MH MDþL RG GUåDYH” Vidi: „Odluka po prijedlogu za GRQRãHQMHRVOREDÿDMXüHSUHVXGH”7XåLODFSURWLY6ORERGDQD0LORãHYLüD ,7-02-54), par. 306, 109; 10 Arhiv ICTY, Predmet IT-02-61 (Predmet: 0LURVODY 'HURQMLü), 3UHVXGD 3UHWUHVQRJYLMHüD, od Vidi: (%HüLUHYLüNa Drini genocid. 30. marta 2004; Arhiv ICTY, Predmet IT-02-54 (Predmet: 6ORERGDQ0LORãHYLü), Izjava svjedoka 12 6HQLMD0LOLãLü(WQLþNRþLãüHQMHERãQMDþNRJVWDQRYQLãWYD- PHWRGLSUDYFLVWDWLVWLþNL 0LURVODYD 'HURQMLüD 9LGL 9DKLG .DUDYHOLü $JUHVLMD QD %RVQX L +HUFHJRYLQX 6MHYHURLVWRþQD pokazatelji), Historijski pogledi, god. 2, br. 2, Tuzla 2019, 384. Bosna 1991. do 1992, ,QVWLWXW ]D LVWUDåLYDQMH ]ORþLQD SURWLY þRYMHþQRVWL L PHÿXQDURGQRJ SUDYD (https://doi.org/10.52259/historijskipogledi.2019.2.2.375). GDOMH 6 0LOLãLü (WQLþNR þLãüHQMH Univerziteta u Sarajevu, 6DUDMHYR GDOMH9.DUDYHOLüAgresija na BiH); (GLQD%HüLUHYLü ERãQMDþNRJstanovništva). Na Drini genocid: LVWUDåLYDQMHRUJDQL]LUDQRJ]ORþLQDXLVWRþQRM%RVQLBuybook, Sarajevo, 2009. 13 2 UDWQRP ]ORþLQFX 5DGRYDQX .DUDGåLüX YLGL 5REHUW - 'RQLD 5DGRYDQ .DUDGåLü – uzroci, (dalje: (%HüLUHYLüNa Drini genocid +XVHMLQ2PHURYLüäUWYHJHQRFLGDQDSRGUXþMX9ODVHQLFH postanak, i uspon genocida u Bosni i Hercegovini, Sarajevo 2016. 1992-1995, ,QVWLWXW]DLVWUDåLYDQMH]ORþLQDSURWLYþRYMHþQRVWLLPHÿXQDURGQRJSUDYD8QLYHU]LWHWDX 14 Arhiv ICTY, Predmet IT-02-54-T, 3UHG SUHWUHVQLP YLMHüHP ,,, 7XåLODF SURWLY 6ORERGDQD 6DUDMHYX 6DUDMHYR  GDOMH + 2PHURYLü ŽrtvH JHQRFLGD QD SRGUXþMX 9ODVHQLFH); Sead 0LORãHYLüD, drugi pretpretresni podnesak tužilaštva (Optužnice u vezi sa Hrvatskom i Bosnom i 6HOLPRYLü ,]HW âDERWLü Drugi korpus Armije Republike Bosne i Hercegovine 1992-1995, Hercegovinom), 31. maj 2002, paragraf 61 i 200, napomena 400; Vidi i: 0LORãHYLüX GRND]DQ

199 Prof. dr. Sead SELIMOVIĆ

3UHGVMHGQLN6'65DGRYDQ.DUDGåLüELRMHXELMHÿHQGDVH%RãQMDFLXUDWX QH PRJX RGEUDQLWL L GD üH QHVWDWL VD OLFD ]HPOMH 1MHJRYX SROLWLNX VOLMHGLOL VX SUHGVMHGQLFLRSüLQVNLKRGERUD6'6ãLURP%RVQHL+HUFHJRYLQH Poslanici SDS i Srpskog pokreta obnove (SPO) su 24. oktobra 1991. godine u Sarajevu donijeli Odluku o osnivanju Skupštine srpskog naroda u Bosni i Hercegovini.15 1HOHJDOQDRGOXNDELODMHMDVDQ]QDNXNRPHSUDYFXüHLüL politika SDS u Bosni i Hercegovini. Na istoj sjednici donesena je i Odluka o UDVSLVLYDQMXLSURYRÿHQMXSOHELVFLWDVUSVNRJQDURGDX%RVQLL+HUFHJRYLQLL 10. novembra 1991. godine, na kojem se srpski treba da izjasni o pitanju da li je „saglasan sa odlukom Skupštine srpskog naroda u Bosni i Hercegovini, od 24. oktobra 1991. goGLQHGDVUSVNLQDURGRVWDQHX]DMHGQLþNRMGUåDYL-XJRVODYLMLVD Srbijom, Crnom Gorom, SAO Krajina, SAO Slavonija, Baranja i Zapadni Srem, te drugim koji se za taj ostanak izjasne.”16 %LRMHRþLWRLSRWSXQRMDVQRGDVHQD RYDM QDþLQ VWYDUD „Velika Srbija”. Kada je SDS, 26. oktobra 1991. godine u %DQMD/XFLREMHORGDQLRQDUHÿHQMHRQDVLOQRPSUHX]LPDQMXYODVWLL]DGDFLPDX ratnim uslovima, bilo je potpuno jasno da je rat kao opcija neizbježan.17 Nelegalna Skupština srpskog naroda u Bosni i Hercegovini je 21. novembra 1991. godine donijela odluku o verifikaciji proglašenih srpskih DXWRQRPQLK REODVWL X %RVQL L +HUFHJRYLQL þLPH MH SRþHOR ]DRNUXåLYDQMH W]Y „srpskih prostora”.18 Dana 9. januara 1992. godine u Sarajevu je donesena Deklaracija o proglašenju Republike srpskog naroda Bosne i Hercegovine. U WDþNL  'HNODUDFLMH SLãH GD VH „Republika nalazi u sastavu Savezne države Jugoslavije kao njena federalna jedinica”.19 %LR MH WR SRWSXQR QHOHJDODQ þLQ SRãWR WDGD YDåHüL 8VWDY 6RFLMDOLVWLþNH Republike Bosne i Hercegovine to nije dopuštao. Osim toga, Deklaracija je donesena od strane nelegalne tzv. Skupštine srpskog naroda. Iza ove paradržavne tvorevine stajala je u stvari SRFLMDOLVWLþND )HGHUDWLYQD 5HSXEOLND Jugoslavija (SFRJ), koja je bila u procesu raspadanja, odnosno režim Slobodana 0LORãHYLüD

JHQRFLGX%RVQL0HÿXSUHVXGD+DãNRJWULEXQDODRG juna 2004, Institut ]DLVWUDåLYDQMH]ORþLQD SURWLYþRYMHþQRVWLLPHÿXQDURGQRJSUDYD8QLYHU]LWHWDX6DUDMHYX6DUDMHYR 15 AIIZ, Fond SDS, inv. br. 490/4. Odluka o osnivanju Skupštine srpskog naroda u Bosni i Hercegovini, Sarajevo, 24.10.1991; 6ýHNLüDejtonski (mirovni) sporazum, 1700-1702. 16 AIIZ, Fond SDS, inv. br. 490/4. Odluka o osnivanju Skupštine srpskog naroda u Bosni i Hercegovini, Sarajevo, 24.10.1991; 6ýHNLüDejtonski (mirovni) sporazum, 1700-1702; Vidi i: „Vikend za glasanje”, 2VORERÿHQMH br. 15584, Sarajevo, srijeda, 6. novembar 1991, 5; S. 6HOLPRYLü,âDERWLüDrugi korpus ARBiH, 68. 17 AIIZ, Fond SDS, inv. br. 3-1171. Naredba SDS, Sarajevo,  6 ýHNLü Dejtonski (mirovni) sporazum, 1703-1704. 18 AIIZ, Fond SDS, inv.br. 491/5, Odluku o verifikaciji proglašenih srpskih autonomnih oblasti u Bosni i Hercegovini Sarajevo, 6ýHNLüDejtonski (mirovni) sporazum, 1705-1707. 19 „Deklaracija o proglašenju Republike srpskog naroda u Bosni i Hercegovini”, Javnost, list srpskog naroda u Bosni i Hercegovini  6 ýHNLü Dejtonski (mirovni) sporazum, 1718-1720; Sve odluke tzv. Republike srpskog naroda u Bosni i Hercegovini (Republike Srpske) bile su QHOHJDOQH2WRPHYLGL2PHU,EUDKLPDJLüPolitika secesije bosanskih Srba0RQRV*UDþDQLFD 2018. HISTORIJSKI POGLEDI 5 - HISTORICAL VIEWS 5 VIEWS POGLEDI 5 - HISTORICAL HISTORIJSKI

200 Vlasenica od 1991. do 2013. godine: Promjene u etničkoj strukturi stanovništva pod utjecajem rata protiv Republike Bosne i Hercegovine

3UHGVMHGQLN6'65DGRYDQ.DUDGåLüELRMHXELMHÿHQGDVH%RãQMDFLXUDWX 3ROLWLþNHLGUXJHDNWLYQRVWL6'6LERVDQVNLK6UEDSUDWLOHVXLDNWLYQRVWL QH PRJX RGEUDQLWL L GD üH QHVWDWL VD OLFD ]HPOMH 1MHJRYX SROLWLNX VOLMHGLOL VX JNA, a sve to je koordinirano iz centra u Beogradu. JNA je postepeno, pod SUHGVMHGQLFLRSüLQVNLKRGERUD6'6ãLURP%RVQHL+HUFHJRYLQH SODãWRPYRMQLKYMHåEL]DX]LPDODLNRQWUROLUDODVWUDWHãNLYDåQH SUDYFH NOMXþQH Poslanici SDS i Srpskog pokreta obnove (SPO) su 24. oktobra 1991. putne komunikacije, mostove, dominantne objekte, centre veze, televizijske i godine u Sarajevu donijeli Odluku o osnivanju Skupštine srpskog naroda u radio predajnike i repetitore. Ove aktivnosti JNA i raspored jedinica ukazao je Bosni i Hercegovini.15 1HOHJDOQDRGOXNDELODMHMDVDQ]QDNXNRPHSUDYFXüHLüL QDþLQMHQLFXGDMHLSULMH]YDQLþQRJSRþHWNDUDWDLDJUHVLMH%RVQDL+HUFHJRYLQD politika SDS u Bosni i Hercegovini. Na istoj sjednici donesena je i Odluka o ELOD RNXSLUDQD WH GD VX PMHVWD X NRMLPD VX %RãQMDFL þLQLOL YHüLQVNL GLR UDVSLVLYDQMXLSURYRÿHQMXSOHELVFLWDVUSVNRJQDURGDX%RVQLL+HUFHJRYLQLL stanovništva, bila stavljena u okruženje.20 10. novembra 1991. godine, na kojem se srpski treba da izjasni o pitanju da li je -1$MHSRYODþHQMHPL]6ORYHQLMHL+UYDWVNHELOa rasporHÿHQDQDWHULWRULML „saglasan sa odlukom Skupštine srpskog naroda u Bosni i Hercegovini, od 24. %RVQHL+HUFHJRYLQHJGMHMHELORUDVSRUHÿHQRGHYHWNRUSXVD21 Uz sve ovo JNA oktobra 1991. goGLQHGDVUSVNLQDURGRVWDQHX]DMHGQLþNRMGUåDYL-XJRVODYLMLVD je formirala i naoružavala „GREURYROMDþNH MHGLQLFH”, kao i „srpsku TO” i tzv. Srbijom, Crnom Gorom, SAO Krajina, SAO Slavonija, Baranja i Zapadni Srem, „Vojsku republike srpske”. te drugim koji se za taj ostanak izjasne.”16 %LRMHRþLWRLSRWSXQRMDVQRGDVHQD „Za stvaranje države srpskog naroda i njene oružane sile, uloga JNA je RYDM QDþLQ VWYDUD „Velika Srbija”. Kada je SDS, 26. oktobra 1991. godine u QDM]QDþDMQLMD”LVWLFDRMH9HOMNR.DGLMHYLü2QMHWDNRÿHUVPDWUDRGDNRPDQGH %DQMD/XFLREMHORGDQLRQDUHÿHQMHRQDVLOQRPSUHX]LPDQMXYODVWLL]DGDFLPDX LMHGLQLFH-1$þLQHNLþPX]D„VRS” sa kompletnim naoružanjem i opremom.22 ratnim uslovima, bilo je potpuno jasno da je rat kao opcija neizbježan.17 3RþHWNRP  JRGLQH 72 %osne i Hercegovine je stavljena pod Nelegalna Skupština srpskog naroda u Bosni i Hercegovini je 21. komandu GŠ JNA, te jRM MH RGX]HWR QDRUXåDQMH NRMH MH ELOR UDVSRUHÿHQR  QD novembra 1991. godine donijela odluku o verifikaciji proglašenih srpskih SRGUXþMDJGMHVXERVDQVNL6UELELOLYHüLQD2VLPWRJD9LMHüHVLJXUQRVWL81MH DXWRQRPQLK REODVWL X %RVQL L +HUFHJRYLQL þLPH MH SRþHOR ]DRNUXåLYDQMH W]Y donijelo Rezoluciju o embargu na naoružavanje Bosne i Hercegovine. Ove „srpskih prostora”.18 Dana 9. januara 1992. godine u Sarajevu je donesena þLQMHQLFHSRJXEQRVXGMHORYDOHQD%RãQMDNHLRGEUDQX Bosne i Hercegovine.23 Deklaracija o proglašenju Republike srpskog naroda Bosne i Hercegovine. U Nakon referenduma prvoga marta 1992. godine JNA je pokazala svu WDþNL  'HNODUDFLMH SLãH GD VH „Republika nalazi u sastavu Savezne države svoju brutalnost i dodatno ispresijecala komunikacije, zauzela mnoge tvornice, i 19 Jugoslavije kao njena federalna jedinica”. zajedno sa srpskim „dobrovoljcima i paravojskom” postavila barikade. Barikade 5 VIEWS POGLEDI 5 - HISTORICAL HISTORIJSKI %LR MH WR SRWSXQR QHOHJDODQ þLQ SRãWR WDGD YDåHüL 8VWDY 6RFLMDOLVWLþNH su postavili mahom u gradovima u kojima Srbi nisu uspostavili svoju vlast. Republike Bosne i Hercegovine to nije dopuštao. Osim toga, Deklaracija je Širom Bosne i Hercegovine „incidenti” se redaju kao na filmskoj traci, a najviše donesena od strane nelegalne tzv. Skupštine srpskog naroda. Iza ove ih izazivaju pripadnici JNA i „paravojska.” Žele se isprovocirati situacije kako paradržavne tvorevine stajala je u stvari SRFLMDOLVWLþND )HGHUDWLYQD 5HSXEOLND bi došlo do upotrebe vatrenog oružja od strane Bošnjaka.24 Jugoslavija (SFRJ), koja je bila u procesu raspadanja, odnosno režim Slobodana Maltretiranje naroda, ubistva, paljenje i miniranje poslovnih prostora i 0LORãHYLüD UDGQML X YODVQLãWYX QHVUED ELOL VX þHVWD SRMDYD SRþHWNRP  JRGLQH, a

JHQRFLGX%RVQL0HÿXSUHVXGD+DãNRJWULEXQDODRG juna 2004, Institut ]DLVWUDåLYDQMH]ORþLQD 20 9LGL60LOLãLü(WQLþNRþLãüHQMHERãQMDþNRJVWDQRYQLãWYD, 385. SURWLYþRYMHþQRVWLLPHÿXQDURGQRJSUDYD8QLYHU]LWHWDX6DUDMHYX6DUDMHYR 21 Drinski korpus 1992-1995, Vojna ekspertiza. Br. 06-01/6-6.1-328/01, od 14. 02. 2001. 15 AIIZ, Fond SDS, inv. br. 490/4. Odluka o osnivanju Skupštine srpskog naroda u Bosni i 22 9HOMNR .DGLMHYLü 3URWLY XGDU 0RMH YLÿHQMH UDVSDGD -XJRVOavije, Beograd 2010, 148-162. Hercegovini, Sarajevo, 24.10.1991; 6ýHNLüDejtonski (mirovni) sporazum, 1700-1702. GDOMH9.DGLMHYLüProtiv udar). 16 AIIZ, Fond SDS, inv. br. 490/4. Odluka o osnivanju Skupštine srpskog naroda u Bosni i 23 Reorganizacijom OS SFRJ, TO je stavljena pod komandu JNA. Shodno tome GŠ JNA je donio Hercegovini, Sarajevo, 24.10.1991; 6ýHNLüDejtonski (mirovni) sporazum, 1700-1702; Vidi i: 14. 5. 1990. godine naredbu str. pov. br. 19-1, a na osnovu iste komanda 1. VO donosi 15. 5.1990. „Vikend za glasanje”, 2VORERÿHQMH br. 15584, Sarajevo, srijeda, 6. novembar 1991, 5; S. naredbu str. pov. br. 1- ÄNRMRP UHJXOLãH SUHX]LPDQMH VPMHãWDM L þXYDQMH NRPSOHWQRJ 6HOLPRYLü,âDERWLüDrugi korpus ARBiH, 68. naoružanja i municije od TO u magacine JNA,” )DLG+HüRUloga Jugoslovenske narodne armije 17 AIIZ, Fond SDS, inv. br. 3-1171. Naredba SDS, Sarajevo,  6 ýHNLü Dejtonski u agresiji na Bosnu i Hercegovinu, Sarajevo 2005, 285-286. „Nakon intenzivnog angažmana (mirovni) sporazum, 1703-1704. Europske zajednice u prvoj polovini 1991. na pokušaju rješavanja krize u jugoslaviji...i potpunog 18 AIIZ, Fond SDS, inv.br. 491/5, Odluku o verifikaciji proglašenih srpskih autonomnih oblasti u neuspjeha, ista 5. 7. 1991. godine uvodi embargo na uvoz oružja u SFRJ i zamrzava svu Bosni i Hercegovini Sarajevo, 6ýHNLüDejtonski (mirovni) sporazum, 1705-1707. ILQDQVLMVNXSRPRü”. Vlada SAD se pridružuje embargu 8. 7. 1991. gRGLQHD9LMHüHVLJXUQRVWL81 19 „Deklaracija o proglašenju Republike srpskog naroda u Bosni i Hercegovini”, Javnost, list Rezolucijom 713 od 25. 9. 1991. godine uvodi embargo na isporuke oružja i vojne opreme za sve srpskog naroda u Bosni i Hercegovini  6 ýHNLü Dejtonski (mirovni) sporazum, 1718-1720; republike bivše SFRJ. 60LOLãLü(WQLþNRþLãüHQMHERãQMDþNRJVWDQRYQLãWYD, 386. Sve odluke tzv. Republike srpskog naroda u Bosni i Hercegovini (Republike Srpske) bile su 24 *HQHUDO .DGLMHYLü NDåH Ä]DGDWNH WUHED L]YUãDYDWL X RNYLUX VSUHþDYDQMD PHÿXQDFLRQDOQRLK QHOHJDOQH2WRPHYLGL2PHU,EUDKLPDJLüPolitika secesije bosanskih Srba0RQRV*UDþDQLFD sukoba uz svjesno dozvoljavanje da neprijatelj prvi napadne.” 9 .DGLMHYLü Protiv udar, 93. i 2018. 127.

201 Prof. dr. Sead SELIMOVIĆ

QDURþLWRQDNRQSUYRJDPDUWD 1992. godine kada je sve intenzivirano. Stoga su mnogi Bošnjaci i drugi nesrbi napustili svoje domove i otišli u inostranstvo ili u JUDGRYHJGMHMHOHJDOQDYODVWELODGRPLQDQWQD1DRYRVXXWLFDOLLXþHVWDOLSR]LYL za mobilizaciju u rezervni sastav JNA na NRMH VH %RãQMDFL YHüLQRP QLVX odazivali. Neodazivanje pozivu na mobilizaciju podrazumijevalo je gubitak radnog mjesta, a nerijetko i stanarskog prava. Nakon ovako temeljnih priprema, potpuno okupirane zemlje, dogovora L]PHÿX 6UED L +UYDWD SRVHEQR RQRJ X Gracu, te odluke Skupštine srpskog naroda u Bosni i Hercegovini kojom su definirani „strateški ciljevi” HWQLþNR þLãüHQMHLXQLãWDYDQMH%RãQMDNDLVYHJDãWRMHERãQMDþNRELORMHVDPRWHKQLþNR pitanje.25

JNA i lokalne srpske vojne formacije „zauzimaju” Vlasenicu

Nakon objavljivanja Kutiljerovog plana26, JNA i bosanski Srbi više nisu LPDOL ãWD þHNDWL NUHQXOL VX X RWYRUHQX DJUHVLMX =DãWR" .XWLOMHURY SODQ LP MH GDYDRL]YMHVQRSRNULüH72%RVQHL+HUFHJRYLQHMHELODSRWSXQRUD]RUXåDQDL obezglavljena; JNA je od mirnodopske u Sloveniji, preko rata u Hrvatskoj, došla u Bosnu i Hercegovinu kao potpuno spremna za rat, a uveden je i embargo na naoružanje Bosne i Hercegovine od strane UN.27 Dakle, imali su sve pogodnosti. Tako je -1$ MH YHü  PDUWD 1992. napala Bosanski Brod i Derventu i stavila ih pod kontrolu.28 Nakon toga prvoga aprila slijede naSDGLQD%LMHOMLQXL.XSUHVDWUHüHJDDSULOD 1992. i Banja Luka je stavljena pod punu kontrolu.29 Priznanjem Republike Bosne i Hercegovine, kao samostalne i suverene države, od strane SAD i EZ, bosanski Srbi i JNA 6. i 7. aprila 1992. napadaju Sarajevo, a do kraja aprila napadani su i zauzimani jedan za drugim gradovi u Podrinju. Tako su )RþD L =YRUQLN ]DX]HWL  DSULOD Višegrad 13. aprila, Bratunac 17. aprila, Srebrenica 18. aprila 1992. godine. Istovremeno, bosanski Srbi i JNA napadaju i zauzimaju gradove u Posavini: 14. aprila Bosanski Šamac,

25 60LOLãLü(WQLþNRþLãüHQMHERãQMDþNRJVWDQRYQLãWYD, 387. 26 .DUDGåLü %REDQ L ,]HWEHJRYLüSRGSRNURYLWHOMVtvom portugalskog diplomate Hose Kutiljera, NDRL]DVODQLND(=VXX6DUDMHYXVXXVYRMLOLL]MDYXRSULQFLSLPDQRYRJXVWDYQRJXUHÿHQMD Bosni i Hercegovini. Prema toj izjavi, Bosna i Hercegovina treba da bude nezavisna država ÄVDþLQMHQD RG WUL NRQVWLWXWivne jedinice, zasnovane na nacionalnim principima... Taj plan je GHVHWDNGDQDNDVQLMH,]HWEHJRYLüLSDNRGEDFLRDOLRQMHOHJLWLPLUDRQDFLRQDOQRNDROLQLMXSRGHOH NRMRPVXLãOLLVYLVOHGHüLSODQRYL” %UDQND0DJDã,YRäDQLü SULUHGLOL Rat u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini 1991-1995, Zagreb-Sarajevo 1999, 202. Vidi: „Dogovoreno ali ne i potpisano”, 2VORERÿHQMHbr. 15714, godina XLIX, Sarajevo, 19. mart 1992, 1. 27 60LOLãLü(WQLþNRþLãüHQMHERãQMDþNRJVWDQRYQLãWYD, 387. 28 'MHOLPLþQDKURQRORJLMDSUHX]HWDL]Drinski korpus 1992-1995. Vojna ekspertiza, 45. 29 60LOLãLü(WQLþNRþLãüHQMHERãQMDþNRJVWDQRYQLãWYD, 387. HISTORIJSKI POGLEDI 5 - HISTORICAL VIEWS 5 VIEWS POGLEDI 5 - HISTORICAL HISTORIJSKI

202 Vlasenica od 1991. do 2013. godine: Promjene u etničkoj strukturi stanovništva pod utjecajem rata protiv Republike Bosne i Hercegovine

QDURþLWRQDNRQSUYRJDPDUWD 1992. godine kada je sve intenzivirano. Stoga su DDSULODL%UþNR3ULMHGRUMHWDNRÿHQDSDGQXWLVWDYOMHQSRGNRQWUROX mnogi Bošnjaci i drugi nesrbi napustili svoje domove i otišli u inostranstvo ili u 30. aprila 1992. godine.30 JUDGRYHJGMHMHOHJDOQDYODVWELODGRPLQDQWQD1DRYRVXXWLFDOLLXþHVWDOLSR]LYL 1D PHWL MH ELOD L RSüLQD 9ODVHQLFD NRMD je bila u sastavu nelegalno za mobilizaciju u rezervni sastav JNA na NRMH VH %RãQMDFL YHüLQRP QLVX formirane Autonomne regije %LUDþ. Ova regija osnovana je 8. januara 1992. odazivali. Neodazivanje pozivu na mobilizaciju podrazumijevalo je gubitak godine2VLPRSüLQH9ODVHQLFD XVDVWDYRYHUHJLMHXãODMHRSüLQDâHNRYLüLWH radnog mjesta, a nerijetko i stanarskog prava. diMHORYL RSüLQD Kalesija, Živinice, Kladanj, Zvornik, Olovo, Bratunac i Nakon ovako temeljnih priprema, potpuno okupirane zemlje, dogovora Srebrenica. Milorad VukajORYLü L]DEUDQ MH ]D SUHGVMHGQLND $XWRQRPQH UHJLMH L]PHÿX 6UED L +UYDWD SRVHEQR RQRJ X Gracu, te odluke Skupštine srpskog %LUDþ ELRMHSUHGVMHGQLN6NXSãWLQHRSãWLQHâHNRYLüL 0LOHQNR6WDQLüizabran je naroda u Bosni i Hercegovini kojom su definirani „strateški ciljevi” HWQLþNR za mandatara vlade (bio je predsjednik Skupštine opštine Vlasenica), a Tomislav þLãüHQMHLXQLãWDYDQMH%RãQMDNDLVYHJDãWRMHERãQMDþNRELORMHVDPRWHKQLþNR Bobar za sekretara vlade SUDYQLNL]SUHGX]HüD„Boksit” 0LOLüL .31 pitanje.25 3UHGVWDYQLFLERVDQVNLK6UEDVXLQVLVWLUDOLQDSRGMHOLRSüLQH9ODVHQLFDpo HWQLþNRPSULQFLSX S tim u vezi pripremljena je karta o podjeli i ultimativno se zahtijevalo od Bošnjaka da SRWSLãXSRQXÿHQLUDQLMHSULSUemljeni Protokol. Tako JNA i lokalne srpske vojne formacije „zauzimaju” Vlasenicu je 11. aprila 1992. godine, pod prisilom i prijetnjom upotrebe oružane sile, potpisan Protokol sporazuma o podjeli Vlasenice. Nakon objavljivanja Kutiljerovog plana26, JNA i bosanski Srbi više nisu 3URWRNRO VSRUD]XPD R WHULWRULMDOQRP UD]JUDQLþHQMX RSãWLQH 9ODVHQLFD L LPDOL ãWD þHNDWL NUHQXOL VX X RWYRUHQX DJUHVLMX =DãWR" .XWLOMHURY SODQ LP MH konstituisanju novih opština potpisaOLVX0LOHQNR6WDQLü%RåR0LOLü0LORUDG GDYDRL]YMHVQRSRNULüH72%RVQHL+HUFHJRYLQHMHELODSRWSXQRUD]RUXåDQDL /XNLü7RPLVODY6DYNLü0LKDMOR%DMDJLüLýHGR9UåLQDLVSUHGVUSVNHVWUDQHD obezglavljena; JNA je od mirnodopske u Sloveniji, preko rata u Hrvatskoj, došla ,]HW5HGåLü,OLMDV-DãDUHYLü6HMIR6DUDþHYLüL1HGåDGâHKDJLüLVSUHGERãQMDþNH u Bosnu i Hercegovinu kao potpuno spremna za rat, a uveden je i embargo na strane.32 naoružanje Bosne i Hercegovine od strane UN.27 I nakon što su predstavnici Bošnjaka potpisali ovaj Dokument, do Dakle, imali su sve pogodnosti. Tako je -1$ MH YHü  PDUWD 1992. REHüDQRJ SRYODþHQMD YRMQLK VQDJD QLMH GRãOR 5DGLOR VH R ODåQRP REHüDQMX 28 napala Bosanski Brod i Derventu i stavila ih pod kontrolu. Nakon toga prvoga odnosno, o prevari srpske strane. 5 VIEWS POGLEDI 5 - HISTORICAL HISTORIJSKI aprila slijede naSDGLQD%LMHOMLQXL.XSUHVDWUHüHJDDSULOD 1992. i Banja Luka je Vlasenica je bila okuprana 21. aprila 1992. godine. U okupaciji su stavljena pod punu kontrolu.29 XþHVWYRYDOH MHGinice Novosadskog korpusa JNA, specijalnih jedinica MUP-a Priznanjem Republike Bosne i Hercegovine, kao samostalne i suverene Srbije i srpskih oružanih formacija (Arkanovi Tigrovi i dr), te lokalne jedinice države, od strane SAD i EZ, bosanski Srbi i JNA 6. i 7. aprila 1992. napadaju kojim je rukovodio Krizni štab SDS-a Vlasenice. .DRQDMYHüLRUJDQLXIXQNFLML Sarajevo, a do kraja aprila napadani su i zauzimani jedan za drugim gradovi u srpske okupacione vlasti krizni štabovL VX GRQRVLOL NOMXþQH RGOXNH YH]DQH ]D Podrinju. Tako su )RþD L =YRUQLN ]DX]HWL  DSULOD Višegrad 13. aprila, VWYDUDQMHHWQLþNLþLVWLKsrpskih prostora. Tako je i Krizni štab RSüLQH9ODVHQLFD, Bratunac 17. aprila, Srebrenica 18. aprila 1992. godine. Istovremeno, bosanski þLML þODQRYL VX ELOL YLVRNRSR]LFLRQLUDQL SULSDGnici SDS-a, preuzeo kontrolu u Srbi i JNA napadaju i zauzimaju gradove u Posavini: 14. aprila Bosanski Šamac, opüini.33

5DWQL]ORþLQLLHWQLþNRþLãüHQMH

25 60LOLãLü(WQLþNRþLãüHQMHERãQMDþNRJVWDQRYQLãWYD, 387. Krizni štab SDS-a opštine Vlasenica formiran je sredinom aprila 1992. 26 .DUDGåLü %REDQ L ,]HWEHJRYLüSRGSRNURYLWHOMVtvom portugalskog diplomate Hose Kutiljera, NDRL]DVODQLND(=VXX6DUDMHYXVXXVYRMLOLL]MDYXRSULQFLSLPDQRYRJXVWDYQRJXUHÿHQMD godine, a potpuno je preuzeo vlast u opštini nakon okupacije grada i bio je u Bosni i Hercegovini. Prema toj izjavi, Bosna i Hercegovina treba da bude nezavisna država ÄVDþLQMHQD RG WUL NRQVWLWXWivne jedinice, zasnovane na nacionalnim principima... Taj plan je GHVHWDNGDQDNDVQLMH,]HWEHJRYLüLSDNRGEDFLRDOLRQMHOHJLWLPLUDRQDFLRQDOQRNDROLQLMXSRGHOH 30 66HOLPRYLü,âDERWLüDrugi korpus ARBiH, 141-60LOLãLü(WQLþNRþLãüHQMHERãQMDþNRJ NRMRPVXLãOLLVYLVOHGHüLSODQRYL” %UDQND0DJDã,YRäDQLü SULUHGLOL Rat u Hrvatskoj i Bosni stanovništva, 387. i Hercegovini 1991-1995, Zagreb-Sarajevo 1999, 202. Vidi: „Dogovoreno ali ne i potpisano”, 31 =RUDQ 3RSRYLü „$XWRQRPQD UHJLMD %LUDþ HNRQRPVNL L SROLWLþNL LQWHUHV”, Javnost, 18. januar 2VORERÿHQMHbr. 15714, godina XLIX, Sarajevo, 19. mart 1992, 1. 1992, 2. Vidi i: +2PHURYLüäUWYHJHQRFLGDQDSRGUXþMX9ODVHQLFH55. 27 60LOLãLü(WQLþNRþLãüHQMHERãQMDþNRJVWDQRYQLãWYD, 387. 32 +2PHURYLüäUWYHJHQRFLGDQDSRGUXþMX9ODVHQLFH, 80, u fusnoti. 28 'MHOLPLþQDKURQRORJLMDSUHX]HWDL]Drinski korpus 1992-1995. Vojna ekspertiza, 45. 33 AIIZ, inv. br. 9- .RPDQGD  9ODVHQLþNH /3%U SRY EURM -691/94 od 19.12.1994- 29 60LOLãLü(WQLþNRþLãüHQMHERãQMDþNRJVWDQRYQLãWYD, 387. Komandi Drinskog korpusa. Vidi i: +2PHURYLüäUWYHJHQRFLGDQDSRGUXþMX9ODVHQLFH64.

203 Prof. dr. Sead SELIMOVIĆ

IXQNFLML GR YUHPHQD RNXSDFLMH QDMYHüHJ GLMHOD RSãWLQH 9ODsenica na kojem su živjeli Bošnjaci. Polovinom aprila 1992. godine forPLUDQMH9ODVHQLþNLEDWDOMRQ XþLMHPVDVWDYXVXELOHWULþHWH.RPDQGDQWEDWDOMRQDMHELR1HERMãD-RYLüNRMHJ MH ]DPLMHQLR 0LORYDQ -DüLPRYLü X Dugustu 1992. godine. Krizni stab opštine Vlasenica je 19. aprila 1992. godine donio odluku o formiranju štaba TO-a. Zadatak tog Štaba je bio da imenuje i obrazuje jedinice TO-a i da komanduje istim.34 ýODQRYL.UL]QRJãWDEDVXELOLL]YUãQRWLMHOR]DVSURYRÿHQMHXGMHORSODQD NRMHJ VX VDþLQLOL LGHROR]L L SODQHUL L] YUKD SROLWLþNRJ L YRMQRJ UXNRYodstva bosanskih Srba radi uništenja, odnosno prisilnog protjerivanja Bošnjaka sa njihovih vjekovnih ognjišta. Oni su bili odgovorni za sva vojna i civilna pitanja u opštini Vlasenica. Predsjednik Kriznog štaba opštine Vlasenica bio je Milenko StaQLüNRML MH LVWRYUHPHQR ELR L SUHGVMHGQLN 6NXSãWLQH RSãWLQH ýODQRYL .UL]QRJ ãWDED RSãWLQH 9ODVHQLFD ELOL VX 0LUR 'HOLü GLUHNWRU “Šumarstva” 6DYR ýHOLNRYLü NRPDQGDQW 72 UH]HUYQL VDVWDY YRMQLK VQDJD X 9ODVHQLFL  6ODYNR 6WDQLü GLUHNWRU SUHGX]HüD “Polet” ýHGRPLU 3DMLü SUDYREUDQLODF X RSãWLQVNRP VXGX 5DGRPLU %MHODQRYLü QDþHOQLN 683-D %RULVODY 9LGRYLü WHKQLþNL GLUHNWRU SUHGX]HüD “Alpro” 0DQH ĈXULü SULSDGQLN 683-a Vlasenica, (zamijenio %MHODQRYLüDPDMDJRGLQH %RåR6WDQLPLURYLüWHKQLþNLGLUHNWRUUXGQLND “Boksit”7RPLVODY6DYNLüSURIHVRU6UHGQMRãNROVNRJFHQWUD“0LORUDG9ODþLü”, 5DMNR 'XNLü, direktor rudnika “Boksit”, BorislaY 0LOLü GLUHNWRU “Elektro- Vlasenice” %RåR 0LOLü SUHGVMHGQLN ,2 62 %UDQNR 'UDNXOLü SUHGsjednik RSãWLQVNRJVXGD%RãNR1DVWLüNRPDQGDQWâWDED72%REDQ.XNLüRSHUDWLYDF XâWDEX721LNROD3HWURYLüUDGQLNNRPXQDOQRJSUHGX]HüD0LUNR0DMVWRULYLü konREDU0LOHQNR0DMVWRURYLüþODQNRPDQGH9ODVHQLþNHEULJDGH'UDJR/XNLü radio u “Boksitu” i “Alpro”0LORUDG/XNLüGLUHNWRU6UHGQMRãNROVNRJFHQWUDD UDGLR L X 'RPX ]GUDYOMD =YRQNR %DMDJLü ýHGR 9UåLQD 'UDJRPLU 3DQWLü Živojin JuroãHYLü 'UDJDQ /D]DUHYLü 5DGH 3HUHQGLü 5DGH 9LWRURYLü 0LOH .OMHãWDQL0LORYDQ-DüLPRYLü35 Nakon okupacije grada Vlasenice, zatvaranjem velikog broja Bošnjaka u sabirne centre, koji su kasnije dislocirani u logor Sušica, srpske okupacione snage su nastavile sa uništenjem RNROQLK YODVHQLþNLK VHOD nastanjenih Bošnjacima, ubistvima i prisilnim protjerivanjem njihovih stanovnika. U svim YODVHQLþNLPVHOLPDVXSRþLQMHQDPDVRYQDXELVWYDFLYLODDQDMYHüHåUWYHVXELOH XVHOLPDNRMDVXVUSVNHVQDJHRNXSLUDOHEH]RWSRUDERãQMDþNRJstanovništva.36 Nakon okupacije grada Vlasenica „srpske snage” su napale na sela 7XUDOLüL L *REHOMH  DSULOD  JRGLQH37 7RP SULOLNRP VSDOMHQH VX NXüH VWDQRYQLND7XUDOLüDGRNMHVHOR*REHOMHELORSRGNRQWURORP$UPLMH5HSXEOLNH

34 +2PHURYLüäUWYHJHQRFLGDQDSRGUXþMX9ODVHQLFH, 83. 35 Isto, 84. 36 Isto, 86. 37 (OPHGLQ6HOLPRYLüHerojska Cerska, autorsko izdanje, Sarajevo 2015, 16. HISTORIJSKI POGLEDI 5 - HISTORICAL VIEWS 5 VIEWS POGLEDI 5 - HISTORICAL HISTORIJSKI

204 Vlasenica od 1991. do 2013. godine: Promjene u etničkoj strukturi stanovništva pod utjecajem rata protiv Republike Bosne i Hercegovine

IXQNFLML GR YUHPHQD RNXSDFLMH QDMYHüHJ GLMHOD RSãWLQH 9ODsenica na kojem su Bosne i Hercegovine do 2. marta 1993. godine. Toga dana bilo je okupirano i živjeli Bošnjaci. Polovinom aprila 1992. godine forPLUDQMH9ODVHQLþNLEDWDOMRQ spaljeno od strane srpskih snaga.38 XþLMHPVDVWDYXVXELOHWULþHWH.RPDQGDQWEDWDOMRQDMHELR1HERMãD-RYLüNRMHJ 3RþHWNRP PDMD  JRGLQH su napadnXWD VHOD ĈLOH 3RPRO 1XULüL MH ]DPLMHQLR 0LORYDQ -DüLPRYLü X Dugustu 1992. godine. Krizni stab opštine âWHGUD 9UVLQMH %HãLüL, Gerovi. Sela âDGLüL 3HãHYLQD -DURYOMH, 0UãLüL, Pijuci Vlasenica je 19. aprila 1992. godine donio odluku o formiranju štaba TO-a. napadnuta su 8. maja 1992. godine. 8RYLPQDSDGLPDSRþLQMHQLVXPQRJREURMQL Zadatak tog Štaba je bio da imenuje i obrazuje jedinice TO-a i da komanduje UDWQL]ORþLQLQDG%RãQMDFLPDFLYLOLPD5DWQL]ORþLQLQDGFLYLOLPDSRþinjeni su i istim.34 VHOLPD 3LMXFL L =DNORSDþD NRMD MH QDSDGQXWD  PDMD  JRGLQH NDGD MH ýODQRYL.UL]QRJãWDEDVXELOLL]YUãQRWLMHOR]DVSURYRÿHQMHXGMHORSODQD ubijeno 56 civila (staraca, žena, djece). Kasnije je ubijeno još 17 stanovnika NRMHJ VX VDþLQLOL LGHROR]L L SODQHUL L] YUKD SROLWLþNRJ L YRMQRJ UXNRYodstva =DNORSDþHSDMHEURMVWUDGDOLK39 bosanskih Srba radi uništenja, odnosno prisilnog protjerivanja Bošnjaka sa 6HOD3LVNDYLFHL'åDPGåLüLPHWDVXQDSDGDmaja. Scenarij je isti kao njihovih vjekovnih ognjišta. Oni su bili odgovorni za sva vojna i civilna pitanja X VYLP VHOLPD L PMHVWLPD X LVWRþQRM %RVQL 6HOR MH RSNROMHQR SDOH VH NXüH L u opštini Vlasenica. RGUHGDVHXELMDVYHãWRVHNUHüH6WUDWHJLMDMHSR]QDWLMDNDRÄVSDOMHQD]HPOMD”. Predsjednik Kriznog štaba opštine Vlasenica bio je Milenko StaQLüNRML Ubice su ponovno poznatih lica i imena. Ubistvima i istrebljenju Bošnjaka iz MH LVWRYUHPHQR ELR L SUHGVMHGQLN 6NXSãWLQH RSãWLQH ýODQRYL .UL]QRJ ãWDED sela oko Vlasenice prethodilo je razoružavanje ovih sela, koje je obavljeno RSãWLQH 9ODVHQLFD ELOL VX 0LUR 'HOLü GLUHNWRU “Šumarstva” 6DYR ýHOLNRYLü dobrovoljno i bez incidenata.40 NRPDQGDQW 72 UH]HUYQL VDVWDY YRMQLK VQDJD X 9ODVHQLFL  6ODYNR 6WDQLü Nakon što su pobili i protjerali mještane sela oko Vlasenice, srpske GLUHNWRU SUHGX]HüD “Polet” ýHGRPLU 3DMLü SUDYREUDQLODF X RSãWLQVNRP VXGX VQDJH X VHOX 'HUYHQWD IRUPLUDMX 'HUYHQWVNL EDWDOMRQ NRML üH NDVQLMRP 5DGRPLU %MHODQRYLü QDþHOQLN 683-D %RULVODY 9LGRYLü WHKQLþNL GLUHNWRU tranVIRUPDFLMRPGRELWLQD]LY'UXJLEDWDOMRQPLOLüNHEULJDGH2VLPSMHãDGLMVNLK SUHGX]HüD “Alpro” 0DQH ĈXULü SULSDGQLN 683-a Vlasenica, (zamijenio jedinica, ovaj bataljon bio je naoružan tenkovima, transporterima i artiljerijom. %MHODQRYLüDPDMDJRGLQH %RåR6WDQLPLURYLüWHKQLþNLGLUHNWRUUXGQLND 7UDQVSRUWHULLWHQNRYLELOLVXVWDFLRQLUDQLXJODYQRPXSRGUXþMX5XSRYRJEUGD “Boksit”7RPLVODY6DYNLüSURIHVRU6UHGQMRãNROVNRJFHQWUD“0LORUDG9ODþLü”, odakle su imali dobar SUHJOHGLPRJXüQRVWGDWHQNRYLPDLDUWLOMHULMRPJDÿDMX 5DMNR 'XNLü, direktor rudnika “Boksit”, BorislaY 0LOLü GLUHNWRU “Elektro- NXüXSRNXüXXSRGUXþMX6XüHVNHNRMHVUSVNHVQDJHQLVXXVSMHOHRNXSLUDWLMHUVX

Vlasenice” %RåR 0LOLü SUHGVMHGQLN ,2 62 %UDQNR 'UDNXOLü SUHGsjednik Bošnjaci u spontanom otporu uspjeli odbiti prvi val agresije. Akcije 5 VIEWS POGLEDI 5 - HISTORICAL HISTORIJSKI RSãWLQVNRJVXGD%RãNR1DVWLüNRPDQGDQWâWDED72%REDQ.XNLüRSHUDWLYDF UD]RUXåDYDQMD%RãQMDNDSUHGYRGLODMHYODVHQLþND6-B.41 XâWDEX721LNROD3HWURYLüUDGQLNNRPXQDOQRJSUHGX]HüD0LUNR0DMVWRULYLü Dakle, sasvim je jasno da su akcije srpske vojske izvršene s ciljem konREDU0LOHQNR0DMVWRURYLüþODQNRPDQGH9ODVHQLþNHEULJDGH'UDJR/XNLü istrebljenja civilnog stanovništva i da nikako nisu mogle imati vojno radio u “Boksitu” i “Alpro”0LORUDG/XNLüGLUHNWRU6UHGQMRãNROVNRJFHQWUDD RSUDYGDQMH3UHåLYMHOL%RãQMDFLVHNULMXSRYODVHQLþNLPEUGLPD0QRJLRGQMLK UDGLR L X 'RPX ]GUDYOMD =YRQNR %DMDJLü ýHGR 9UåLQD 'UDJRPLU 3DQWLü bježe prema Cerskoj i pridružuju se oružanom otporu. Živojin JuroãHYLü 'UDJDQ /D]DUHYLü 5DGH 3HUHQGLü 5DGH 9LWRURYLü 0LOH 0QRJL FLYLOL %RãQMDFL SULSDGQLFL QDFLRQDOQH HWQLþNH L YMHUVNH JUXSH .OMHãWDQL0LORYDQ-DüLPRYLü35 NDR WDNYH VX XELMHQL 8 QDSDGX L ]DX]LPDQMX HQNODYH &HUVND WH ]ORþLQX Nakon okupacije grada Vlasenice, zatvaranjem velikog broja Bošnjaka genocida su, pored srpskih formacija iz Bosne i Hercegovine, u periodu od u sabirne centre, koji su kasnije dislocirani u logor Sušica, srpske okupacione augusta 1992. do 13. PDUWDXþHVWYRYDOHLYRMQHMHGLQLFHL]GYDNRUSXVDL] snage su nastavile sa uništenjem RNROQLK YODVHQLþNLK VHOD nastanjenih Srbije: Novosadski i Valjevski.42 Bošnjacima, ubistvima i prisilnim protjerivanjem njihovih stanovnika. U svim U Vlasenici su postojali logori za Bošnjake: Stanica javne bezbijednosti YODVHQLþNLPVHOLPDVXSRþLQMHQDPDVRYQDXELVWYDFLYLODDQDMYHüHåUWYHVXELOH 9ODVHQLFD 6-% 2SüLQVNL]DWYRU/RJRU/XNH/RJRU3HOHPLãL/RJRU6XãLFD 36 XVHOLPDNRMDVXVUSVNHVQDJHRNXSLUDOHEH]RWSRUDERãQMDþNRJstanovništva. Nakon okupacije grada Vlasenica „srpske snage” su napale na sela 38 Arhiv ICTY, br. 04267523, Komanda Drinskog korpusa, str. pov. br. 01/4-127, od 02.03.1993. 37 7XUDOLüL L *REHOMH  DSULOD  JRGLQH 7RP SULOLNRP VSDOMHQH VX NXüH JRGLQH5HGRYQLERUEHQLL]YMHãWDMGRVWDYOMHQJODYQRPãWDEX956XNRMHPL]PHÿXRVWDOog, stoji VWDQRYQLND7XUDOLüDGRNMHVHOR*REHOMHELORSRGNRQWURORP$UPLMH5HSXEOLNH da su pripadnici 1. Bpbr “oslobodili” selo Gobelje na frontu u rejonu Cerske; Arhiv ICTY, br. 04539751, .RPDQGD  %LUþDQVNH SMHãDGLMVNH EULJDGH, str. pov. 14-398/93, od 02.03.1993. godine. Vanredni operativni izvještaj komandi Drinskog korpusa. 39 Vidi: (GLQD %HüLUHYLü Na Drini genocid, Buybook, Sarajevo 2009; + 2PHURYLü Žrtve 34 +2PHURYLüäUWYHJHQRFLGDQDSRGUXþMX9ODVHQLFH, 83. JHQRFLGDQDSRGUXþMX9ODVHQLFH 108-126. 35 Isto, 84. 40 (GLQD%HüLUHYLüNa Drini genocid, Buybook, Sarajevo 2009. 36 Isto, 86. 41 $UKLY,&7<3UHGPHW'UDJDQ1LNROLü ,7-94-2), Optužnica, 31. 10. 2003. 37 (OPHGLQ6HOLPRYLüHerojska Cerska, autorsko izdanje, Sarajevo 2015, 16. 42Vidi: (GLQD%HüLUHYLüNa Drini genocid, Buybook, Sarajevo 2009.

205 Prof. dr. Sead SELIMOVIĆ

Mnogi Bošnjaci L]9ODVHQLFHRGYRÿHQLVXLX/RJRU%DWNRYLüNRG%LMHOMLQH8 ORJRULPDVXOMXGLXELMDQLVLORYDQLPXþHQLSRQLåDYDQL43 8 JUDGX 9ODVHQLFLLVYLPQDVHOMLPD RYH RSüLQHNDR LX VLJXUQRM ]RQL UN-a Srebrenica u kojoj su preživjeli Bošnjaci Vlasenice potražili spas, srpske snage su ubile najmanje 2.637 Bošnjaka. Od tog broja u sigurnoj zoni UN-a Srebrenica ubijeno je oko 1.100 Bošnjaka. Od ukupnog broja Bošnjaka Vlasenice, 18.727, srpske snage su prisilno protjerale njih oko 16.000.44 U Vlasenici je uništeno svih 25 vjerskih objekata Muslimana/Bošnjaka koji su predstavljali glavni simbol vjerske i kulturne pripadnosti ove nacionalne grupe. Osim džamija, uništeni su i drugi sakralni objekti: mektebi, mesdžidi, tekije, turbeta, gasulhane.45 5XãHQMH GåDPLMH X 9ODVHQLFL  JRGLQH RSLVDOD MH JUDÿDQND WRJD JUDGD2QDMHL]PHÿXRVWDORJLVWDNOD„-HGQHQRüLXDYJXVWX]DWUHVODVHQDãD NXüD RG MDNH GHWRQDFLMH 6XWUDGDQ VPR VD]QDOL GD MH VUXãHQD VWRWLQMDN JRGLQD stara džamija „Hajrija”. NaredniKGDQDQDNRQUXãHQMDGåDPLMHYDÿHQLVXQMHQL temelji, poslije nišani oko džamije, iz harema. Zatim je sav lokalitet uzoran i SRUDYQDW,QDWRPMHSURVWRUX]DVDÿHQRGUYHüH”.46 U ratu protiv Bosne i Hercegovine stradali su i stanovnici VUSVNHHWQLþNH zajednice iz Vlasenice. Prema dostupnim podacima, u periodu 1992-1995, stradalo je 386 Srba. Od navedenog broja, vojnika je stradalo 358 a civila 28.47 5DW X %RVQL +HUFHJRYLQL MH RNRQþDQ SRWSLVLYDQMHP 'HMWRQVNRJ sporazuma 14. decembra 1995. godine u Parizu. Po mišljenju mnogih LVWUDåLYDþDLQWHOHNWXDODFDUD]OLþLWLKSURILOD6SRUD]XPMHOHJDOL]LUDRJHQRFLGQDG Bošnjacima u Bosni i Hercegovini.48 Prema Dejtonskom sporazumu, u unutrašnjoj strukturi Bosne i Hercegovine postoje dva entiteta (Federacija Bosne i Hercegovine i Republika VUSVND 2VLPGYDHQWLWHWDSRVWRMLL%UþNRGLVWULNW%RVQHL+HUFHJRYLQHNRMLMH QDVWDR 2GOXNRP 0HÿXQDURGQRJ DUELWUDåQRJ VXGD 8VSRVWDYOMHQ MH  PDUWD 2000. godine.49

43 Vidi: +2PHURYLüäUWYHJHQRFLGDQDSRGUXþMX9ODVHQLFH, 193-218. 44 Vidi: + 2PHURYLü äUWYH JHQRFLGD QD SRGUXþMXVlasenice 0LUVDG 7RNDþD Bosanska knjiga mrtvih: ljudski gubici u Bosni i Hercegovini 1991-1995 NQM  ,VWUDåLYDþNR GRNXPHQWDFLRQL FHQWDU6DUDMHYR GDOMH07RNDþDBosanska knjiga mrtvih, knj. 2); 9HOLGâDELüGenocid u srednjem Podrinju, ,QVWLWXW ]D LVWUDåLYDQMH ]ORþLQD SURWLY þRYMHþQRVWL L PHÿXQDURGQRJ SUDYD X 6DUDMHYX 6DUDMHYR  (GLQ 5DPLü Genocid u Vlasenici, (http://www.bosnjaci.net/prilog. Preuzeto: 20.12.2016). 45 Ratni ]ORþLQLQD7X]ODQVNRPRNUXJX -1995), .RPLVLMD]DSULNXSOMDQMHþLQMHQLFDRUDWQLP ]ORþLQLPD7X]OD-52. (dalje: 5DWQL]ORþLQLQD7X]ODQVNRPRNUXJX). 46 5DWQL]ORþLQLQD7X]ODQVNRPRNUXJX, 126-127. 47 + 2PHURYLü Žrtve genocida na SRGUXþMX 9ODVHQLFH, 461- 0 7RNDþD Bosanska knjiga mrtvih, knj. 2, 501-586. 48 9LGL6ýHNLüDejtonski (mirovni) sporazum. 49 Vidi: 6WDWXW %UþNR GLVWULNWD %RVQH L +HUFHJRYLQH SUHþLãüHQL WHNVW EURM -02- %UþNR 14.01.2010. HISTORIJSKI POGLEDI 5 - HISTORICAL VIEWS 5 VIEWS POGLEDI 5 - HISTORICAL HISTORIJSKI

206 Vlasenica od 1991. do 2013. godine: Promjene u etničkoj strukturi stanovništva pod utjecajem rata protiv Republike Bosne i Hercegovine

Mnogi Bošnjaci L]9ODVHQLFHRGYRÿHQLVXLX/RJRU%DWNRYLüNRG%LMHOMLQH8 Povratak prognanih ORJRULPDVXOMXGLXELMDQLVLORYDQLPXþHQLSRQLåDYDQL43 8 JUDGX 9ODVHQLFLLVYLPQDVHOMLPD RYH RSüLQHNDR LX VLJXUQRM ]RQL U periodu od 1992. do 1995. godine, približno 2,3 miliona ljudi u Bosni i UN-a Srebrenica u kojoj su preživjeli Bošnjaci Vlasenice potražili spas, srpske Hercegovini bilo je primorano napustiti svoje domove. Statistike govore, a snage su ubile najmanje 2.637 Bošnjaka. Od tog broja u sigurnoj zoni UN-a SRGDWDN MHVDRSüHQ L QD SUYRP .RQJUHVXL]EMHJOLKLUDVHOMHQLK RVRED %osne i Srebrenica ubijeno je oko 1.100 Bošnjaka. Od ukupnog broja Bošnjaka Hercegovine, održanom 27. juna 2007. godine, da se od potpisivanja Dajtonskog Vlasenice, 18.727, srpske snage su prisilno protjerale njih oko 16.000.44 mirovnog sporazuma do 2007. godine u Bosnu i Hercegovinu vratilo blizu U Vlasenici je uništeno svih 25 vjerskih objekata Muslimana/Bošnjaka PLOLRQRVRED2YRVXSRGDFLYODGLQLK]YDQLþQLND,QWHUHVRYDQMH ]DSRYUDWDNX koji su predstavljali glavni simbol vjerske i kulturne pripadnosti ove nacionalne %RVQX L +HUFHJRYLQX QH RSDGD VXGHüL SR EURMX SRGQHVHQLK ]DKWMHYD ]D grupe. Osim džamija, uništeni su i drugi sakralni objekti: mektebi, mesdžidi, registriranje potencijalnih koULVQLND SRPRüL QD RVQRYX MDYQRJ SR]LYD tekije, turbeta, gasulhane.45 Ministarstva za ljudska prava i L]EMHJOLFH5LMHþMHRYLãHRGSRURGLFD 5XãHQMH GåDPLMH X 9ODVHQLFL  JRGLQH RSLVDOD MH JUDÿDQND WRJD odnosno oko 135.000 osoba koje se žele vratiti u svoje domove. Proces povratka JUDGD2QDMHL]PHÿXRVWDORJLVWDNOD„-HGQHQRüLXDYJXVWX]DWUHVODVHQDãD imovine i stanarskih prava realiziran je u visokom procentu: 99,7%. Prema NXüD RG MDNH GHWRQDFLMH 6XWUDGDQ VPR VD]QDOL GD MH VUXãHQD VWRWLQMDN JRGLQD službenim pokazateljima, u Bosni i Hercegovini je od ukupno blizu 445.000 stara džamija „Hajrija”. NaredniKGDQDQDNRQUXãHQMDGåDPLMHYDÿHQLVXQMHQL potpuno srušenih ili devastiranih stambenih jedinica, obnovljeno blizu 260.000, temelji, poslije nišani oko džamije, iz harema. Zatim je sav lokalitet uzoran i što je oko 45%.50 SRUDYQDW,QDWRPMHSURVWRUX]DVDÿHQRGUYHüH”.46 6WDQMH QD WHUHQX LSDN JRYRUL QHãWR GUXJDþLMH 1H SRVWRML QL SULEOLžno U ratu protiv Bosne i Hercegovine stradali su i stanovnici VUSVNHHWQLþNH WDþQD HYLGHQFLMD SURGDQH LOL ]DPLMHQMHQHLPRYLQH QDNRQ ãWRMH RQD YUDüHQDX zajednice iz Vlasenice. Prema dostupnim podacima, u periodu 1992-1995, posjed ranijim vlasnicima ili nositeljima stanarskog prava. Nemali broj stradalo je 386 Srba. Od navedenog broja, vojnika je stradalo 358 a civila 28.47 povratnika, povratnici su samo na papiru. Dio njih u ranija mjesta prebivališta 5DW X %RVQL +HUFHJRYLQL MH RNRQþDQ SRWSLVLYDQMHP 'HMWRQVNRJ QDYUDüD WHN X YULMHPH OMHWQLK RGPRUD GLR QMLK YULMHPH ERUDYND X UD]OLþLWLP sporazuma 14. decembra 1995. godine u Parizu. Po mišljenju mnogih omjerima, „rDVSRUHÿXMH” XREDERVDQVNRKHUFHJRYDþNDHQWLWHWD

LVWUDåLYDþDLQWHOHNWXDODFDUD]OLþLWLKSURILOD6SRUD]XPMHOHJDOL]LUDRJHQRFLGQDG Kakav je danas položaj povratnika u Bosni i Hercegovini, bez obzira na 5 VIEWS POGLEDI 5 - HISTORICAL HISTORIJSKI Bošnjacima u Bosni i Hercegovini.48 njihovu nacionalnost? Može li se dati generalna ocjena procesa koji je zapravo Prema Dejtonskom sporazumu, u unutrašnjoj strukturi Bosne i NOMXþ UHLQWHJUDFLMH %RVQH L +HUFHJRYLQH" 9ODGLQL L]YMHãWDML QDMþHãüH SUHNR Hercegovine postoje dva entiteta (Federacija Bosne i Hercegovine i Republika UHVRUQLKPLQLVWDUVWDYDGDMXSUHRYODÿXMXüHRSWLPLVWLþQXVOLNXDOLLGHWHNWLUDMX VUSVND 2VLPGYDHQWLWHWDSRVWRMLL%UþNRGLVWULNW%RVQHL+HUFHJRYLQHNRMLMH RGUHÿHQHSUREOHPHREMHNWLYQHLOLVXEMHNWLYQHSULURGHNDGMHSURFHVVSRYUDWNDX QDVWDR 2GOXNRP 0HÿXQDURGQRJ DUELWUDåQRJ VXGD 8VSRVWDYOMHQ MH  PDUWD pitanju. 2000. godine.49 Predstavnik UNHCR-D]D%RVQXL+HUFHJRYLQX-DPHV/\QFKLVWLþHGD je mnogo toga postignuto u oblasti povratka i održivog ostanka u Bosni i Hercegovini, ali i dalje je potrebno ulagati napore u povratak raseljenih osoba, posebno na zbrinjavanju ljudi iz kolektivnih smještaja. S druge strane, izvještaj 43 Vidi: +2PHURYLüäUWYHJHQRFLGDQDSRGUXþMX9ODVHQLFH, 193-218. Helsinškog komiteta za ljudska prava u Bosni i HercegoviniþLMLVH]QDþDMDQGLR 44 Vidi: + 2PHURYLü äUWYH JHQRFLGD QD SRGUXþMXVlasenice 0LUVDG 7RNDþD Bosanska knjiga odnosi na proces povratka u Bosnu i HercegovinuGDMHSULOLþQRGUXJDþLMXVOLNX. mrtvih: ljudski gubici u Bosni i Hercegovini 1991-1995 NQM  ,VWUDåLYDþNR GRNXPHQWDFLRQL U 2006. godini manjinskih povrataka gotovo da nije bilo. Mada se niko zbirno FHQWDU6DUDMHYR GDOMH07RNDþDBosanska knjiga mrtvih, knj. 2); 9HOLGâDELüGenocid u QH EDYL DQDOL]RP EURMD YUDüHQH SD SURGDWH LOL zamijenjene nekretnine, srednjem Podrinju, ,QVWLWXW ]D LVWUDåLYDQMH ]ORþLQD SURWLY þRYMHþQRVWL L PHÿXQDURGQRJ SUDYD X 6DUDMHYX 6DUDMHYR  (GLQ 5DPLü Genocid u Vlasenici, (http://www.bosnjaci.net/prilog. RELODVNRPSRYUDWQLþNLKQDVHOMDL gradova može se ustvrditi kako je više od 50% Preuzeto: 20.12.2016). u vlasništvo YUDüHQLKVWDQRYDNXüDLSRVMHGDQHNRPYUVWRPNXSRSURGDMnih ili 45 Ratni ]ORþLQLQD7X]ODQVNRPRNUXJX -1995), .RPLVLMD]DSULNXSOMDQMHþLQMHQLFDRUDWQLP zamjenskih ugovora promijenilo vlasnika, a barem još 30 posto je u procesu ]ORþLQLPD7X]OD-52. (dalje: 5DWQL]ORþLQLQD7X]ODQVNRPRNUXJX). prodaje ili se koristi samo vikendom. Predmetom prodaje su i neki tek 46 5DWQL]ORþLQLQD7X]ODQVNRPRNUXJX, 126-127. 47 + 2PHURYLü Žrtve genocida na SRGUXþMX 9ODVHQLFH, 461- 0 7RNDþD Bosanska knjiga REQRYOMHQL REMHNWL VUHGVWYLPD SRYUDWQLþNLK IRQGRYD Slabe rezultate provedbe mrtvih, knj. 2, 501-586. 48 9LGL6ýHNLüDejtonski (mirovni) sporazum. 49 Vidi: 6WDWXW %UþNR GLVWULNWD %RVQH L +HUFHJRYLQH SUHþLãüHQL WHNVW EURM -02- %UþNR 50 Vidi: $GQDQ 5RQGLü 3RYUDWDN ,]PHÿX SULYLGD L VWYDUQRVWL, Sarajevo 2007, 6-7. (dalje: A. 14.01.2010. 5RQGLüPovratak).

207 Prof. dr. Sead SELIMOVIĆ

Aneksa 7 u 2006. godini doGDWQRRSWHUHüXMHQHULMHWNDSRMDYDRQLKNRMLVXVH prije godinu ili više vratili, da bi sada, zbog neodrživog povratka, opet krenuli tamo gdje misle da mogu pre/živjeti.51 Uzroke zbog kojih se život povratnika ne razlikuje previše od kraja do kraja, smatramo svojevrsnim faktorima održivosti povratka. 7UHED LVWDüL GD održivost povratka ovisi o najmanje šest faktora: Sigurnost povratnika, Ekonomski status povratnika, Socijalna i zdravstvena zaštita dostupna SRYUDWQLFLPD 0RJXüQRVW REUD]RYDQMD X SRYUDWQLþNLP SRGUXþMLPD 3UDYR L PRJXüQRVWXþHãüDXRUJDQLPDORNDOQHVDPRXSUDYHLMDYQLPSUHGX]HüLPD3UDYR na kulturnu posebnost povratnika. 2YR SRGUXþMH MH GXJR YUHPHQD ELOR SRGUXþMH QHVLJXUQRJ åLYOMHQMD ]D ERãQMDþNH SRYUDWQLNH 7DNR MH 11. jula 2001. godine u Vlasenici ubijena GMHYRMþLFD0HOLKD'XULüNRMDMHLPDODJRGLQD2YDM]ORþLQQLMHULMHãHQ52 8 ERVDQVNRKHUFHJRYDþNRP HQWLWHWX 56 QHJLUD VH bosanski jezik. =DEUDQMXMH VH L]YRÿHQMH QDVWDYH QD ERVDQVNRP MH]LNX D MH]LN VH LPHQXMH QHSRVWRMHüLPERãQMDþNLPMH]LNRP7LPHVHYUãLGLVNULPLQDFLMDXþHQLNDNRMLåHOH da se njihov jezik imenuje bosanski. Situacija sa upošljavanjem u javnoj upravi nije dobra. Povratnici se, XJODYQRP EDYH SROMRSULYUHGRP L VWRþDUVWYRP QR RYGMH SRVWRML SUREOHP plasmana viška proizvoda.

9ODVHQLFDJRGLQH(WQLþNDVWUXNWXUDVWDQRYQLãWYD

Godine 2013. izvršen je popis stanovništva u Bosni i Hercegovini. Bio MH WR SUYL SRSLV QDNRQ UDWD L DJUHVLMH (WQLþND VWUXNWXUD VWDQRYQLãWYD u Bosni Hercegovini i Vlasenici u brojkama može se vidjeti u tabeli 4.53

Tabela 4.

Stanovništvo Bosne i Hercegovine, Federacije Bosne i Hercegovine, 5HSXEOLNHVUSVNH%UþNRGLVWULNWD Bosne i Hercegovine i Vlasenice SUHPDHWQLþNRM pripadnosti po popisu stanovništva 2013. godine u brojkama Ne Bez Svega Bošnjaci Srbi Hrvati izjašnj Ostali odgov -ava se -ora Bosna i 3.531.159 1.769.592 1.086.733 544.780 27.055 96.539 6.460 Hercegovina

51 $5RQGLüPovratak, 8-12. 52 5DPL]6DONLü*RGLQHERUEH]DVORERGXþDVWLGRVWRMDQVWYRBMG, Tuzla 2018, 82. 53 Vidi: 3RSLVVWDQRYQLãWYDGRPDüLQVWDYDi stanova u Bosni i Hercegovini 2013. godine, Agencija za statistiku Bosne i Hercegovine, Sarajevo 2016, 54-56. Za Vlasenicu vidi: Popis stanovništva, GRPDüLQVWDYD L VWDQRYD X %RVQL L +HUFHJRYLQL  JRGLQH HWQLþNDQDFLRQDOQD SULSDGQRVW vjeroispovijest i maternji jezik, Agencija za statistiku Bosne i Hercegovine, Sarajevo 2019, 892- 899. HISTORIJSKI POGLEDI 5 - HISTORICAL VIEWS 5 VIEWS POGLEDI 5 - HISTORICAL HISTORIJSKI

208 Vlasenica od 1991. do 2013. godine: Promjene u etničkoj strukturi stanovništva pod utjecajem rata protiv Republike Bosne i Hercegovine

Federacija Aneksa 7 u 2006. godini doGDWQRRSWHUHüXMHQHULMHWNDSRMDYDRQLKNRMLVXVH 2.219.220 1.562.372 56.550 497.833 18.344 79.838 4.233 prije godinu ili više vratili, da bi sada, zbog neodrživog povratka, opet krenuli BiH Republika 51 1.228.423 171.839 1.001.299 29.645 8.189 15.324 2.127 tamo gdje misle da mogu pre/živjeti. srpska Uzroke zbog kojih se život povratnika ne razlikuje previše od kraja do %UþNRGLVWULNW 83.516 35.381 28.884 17.252 522 1.377 100 kraja, smatramo svojevrsnim faktorima održivosti povratka. 7UHED LVWDüL GD BiH Vlasenica – održivost povratka ovisi o najmanje šest faktora: Sigurnost povratnika, 11.467 3.763 7.589 31 22 30 32 Ekonomski status povratnika, Socijalna i zdravstvena zaštita dostupna RSüLQD Vlasenica – SRYUDWQLFLPD 0RJXüQRVW REUD]RYDQMD X SRYUDWQLþNLP SRGUXþMLPD 3UDYR L 6.715 967 5.679 23 17 15 14 grad PRJXüQRVWXþHãüDXRUJDQLPDORNDOQHVDPRXSUDYHLMDYQLPSUHGX]HüLPD3UDYR na kulturnu posebnost povratnika. Iz podataka u tabeli može se vidjeti da je u Bosni i Hercegovini živjelo 2YR SRGUXþMH MH GXJR YUHPHQD ELOR SRGUXþMH QHVLJXUQRJ åLYOMHQMD ]D 3.531.159 stanovnika, što je bilo 845.874 stanovnika manje u odnosu na 1991. ERãQMDþNH SRYUDWQLNH 7DNR MH 11. jula 2001. godine u Vlasenici ubijena 52 JRGLQX%RãQMDFLVXELOLQDMEURMQLMDHWQLþNDJUXSDLELORLKMHRVREHãWRMH GMHYRMþLFD0HOLKD'XULüNRMDMHLPDODJRGLQD2YDM]ORþLQQLMHULMHãHQ 223.364 osobe manje u odnosu na 1991. Srba je bilo 1.086.733 osobe što je 8 ERVDQVNRKHUFHJRYDþNRP HQWLWHWX 56 QHJLUD VH bosanski jezik. 279.371 osoba manje u odnosu na 1991. Hrvata je bilo 544.780 što je bilo =DEUDQMXMH VH L]YRÿHQMH QDVWDYH QD ERVDQVNRP MH]LNX D MH]LN VH LPHQXMH 216.072 osobe manje u odnosu na 1991. Ostalih, onih koji se nisu izjasnili i onih QHSRVWRMHüLPERãQMDþNLPMH]LNRP7LPHVHYUãLGLVNULPLQDFLMDXþHQLNDNRMLåHOH osoba koji su bili bez odgovora bilo je 130.054 ili 3,68% ukupnog stanovništva da se njihov jezik imenuje bosanski. Bosne i Hercegovine. Situacija sa upošljavanjem u javnoj upravi nije dobra. Povratnici se, 8RSüLQL9ODVHQLFDþLMLMH]QDþDMDQGLRQDVHOMDSULSDRRSüLQL0LOLüLELOR XJODYQRP EDYH SROMRSULYUHGRP L VWRþDUVWYRP QR RYGMH SRVWRML SUREOHP je 11.467 stanovnika: 3.763 Bošnjaka, 7.589 Srba, 31 Hrvat, 22 lica koja se nisu plasmana viška proizvoda. L]MDVQLODRHWQLþNRMSULSDGQRVWL2VWDOLK, 14 bez odgovora. Grad Vlasenica imao je 6.715 stanovnika, što je za 1.194 osobe manje u odnosu na 1991. godinu. Bošnjaka je bilo 967 ili 3.633 osobe manje u odnosu na 9ODVHQLFDJRGLQH(WQLþNDVWUXNWXUDVWDQRYQLãWYD 1991. godinu. Srba je bilo 5.679 ili 2.936 više u odnosu na 1991. godinu. 5 VIEWS POGLEDI 5 - HISTORICAL HISTORIJSKI 8]URFLSURPMHQDXHWQLþNRMVWUXNWXULVWDQRYQLãWYDVXXUDWXNRMLMHYRÿHQ Godine 2013. izvršen je popis stanovništva u Bosni i Hercegovini. Bio protiv Bosne i Hercegovine, masovnim ubistvima, protjerivanju Bošnjaka, ali i MH WR SUYL SRSLV QDNRQ UDWD L DJUHVLMH (WQLþND VWUXNWXUD VWDQRYQLãWYD u Bosni 53 sSUHþDYDQMXQMLKRYRJSRYUDWNDUD]OLþLWLPRSVWUXNFLMDPDHQWLWHWVNHYODVWL Hercegovini i Vlasenici u brojkama može se vidjeti u tabeli 4. (WQLþNDVWUXNWXUDVWDQRYQLãWYDX%RVQL+HUFHJRYLQLL9ODVHQLFL, izražena u procentima, može se vidjeti u tabeli 5.54 Tabela 4. Tabela 5. Stanovništvo Bosne i Hercegovine, Federacije Bosne i Hercegovine, 5HSXEOLNHVUSVNH%UþNRGLVWULNWD Bosne i Hercegovine i Vlasenice SUHPDHWQLþNRM Stanovništvo Bosne i Hercegovine, Federacije Bosne i Hercegovine, pripadnosti po popisu stanovništva 2013. godine u brojkama 5HSXEOLNHVUSVNH%UþNRGLVWULNWD%RVQHL+HUFHJRYLQHL9ODVHQLFHSUHPDHWQLþNRM Ne Bez pripadnosti po popisu stanovništva 2013. godine u procentima (%) Svega Bošnjaci Srbi Hrvati izjašnj Ostali odgov Ne -ava se -ora Bez Bosna i Svega Bošnjaci Srbi Hrvati izjašnjava Ostali 3.531.159 1.769.592 1.086.733 544.780 27.055 96.539 6.460 odgovora Hercegovina se Bosna i 100 50,11 30,77 15,43 0,77 2,73 0,18 Hercegovina 51 $5RQGLüPovratak, 8-12. 52 5DPL]6DONLü*RGLQHERUEH]DVORERGXþDVWLGRVWRMDQVWYRBMG, Tuzla 2018, 82. 53 Vidi: 3RSLVVWDQRYQLãWYDGRPDüLQVWDYDi stanova u Bosni i Hercegovini 2013. godine, Agencija 54 Vidi: 3RSLVVWDQRYQLãWYDGRPDüLQVWDYDLVWDQRYDX%RVQLL+HUFHJRYLQLJRGLQH, Agencija za statistiku Bosne i Hercegovine, Sarajevo 2016, 54-56. Za Vlasenicu vidi: Popis stanovništva, za statistiku Bosne i Hercegovine, Sarajevo 2016, 54-56. Za Vlasenicu vidi: Popis stanovništva, GRPDüLQVWDYD L VWDQRYD X %RVQL L +HUFHJRYLQL  JRGLQH HWQLþNDQDFLRQDOQD SULSDGQRVW GRPDüLQVWDYD L VWDQRYD X  %RVQL L +HUFHJRYLQL  JRGLQH HWQLþNDQDFLRQDOQD SULSDGQRVW vjeroispovijest i maternji jezik, Agencija za statistiku Bosne i Hercegovine, Sarajevo 2019, 892- vjeroispovijest i maternji jezik, Agencija za statistiku Bosne i Hercegovine, Sarajevo 2019, 892- 899. 899.

209 Prof. dr. Sead SELIMOVIĆ

Federacija 100 70,40 2,55 22,43 0,83 3,60 0,19 BiH Republika 100 13,99 81,51 2,41 0,67 1,25 1,17 srpska %UþNR 100 42,36 34,58 20,66 0,63 1,65 0,12 distrikt BiH Vlasenica - 100 33,82 66,18 0,27 0,19 0,26 0,28 RSüLQD Vlasenica - 100 14,40 84,57 0,34 0,25 0,23 0,21 grad

Procentualno je Bošnjaka bilo 50,11%, Srba 30,77%, Hrvata 15,43% u ukupnom stanovništvu Bosne i Hercegovine. U odnosu na 1991. godinu Bošnjaka je u ukupnom procentu stanovnika Bosne i Hercegovine bilo više za 6,61%, Srba manje za 0,43%, a Hrvata manje za 1,97%. 8 ERVDQVNRKHUFHJRYDþNRP HQWLWHWX 5HSXEOLND VUSVND ELOR MH  Bošnjaka, 81,51% Srba, 2,73% Ostalih. 2SüLQD9ODVHQLFDLPDODMHXXNXSQRPVWDQRYQLãWYX, 33,82% Bošnjaka što je za 21,355 manje u odnosu na 1991. godinu te 66,18% Srba što je za 23,88% više u odnosu na 1991. godinu. U gradu Vlasenica bilo je 14,40% Bošnjaka i 84,50% Srba u ukupnom stanovništvu. Bošnjaka je bilo manje za 46,29%, a Srba više za 49,89%. Struktura stanovništva Vlasenice SUHPD HWQLþNRM SULSDGQRVWL SR naseljima može se vidjeti u tabeli 6.55

Tabela 6.

6WDQRYQLãWYRRSüLQH9ODVHQLFD SRQDVHOMLPDSUHPDHWQLþNRMSULSDGQRVWL po popisu stanovništva 2013. godine Ne Bez Svega Bošnjaci Srbi Hrvati izjašnja Ostali odgovora va se %DNLüL 59 --- 58 ------1 Brda 18 --- 18 ------Cerska 732 716 ------16 Dragaševac 69 --- 57 2 2 8 --- Drum 161 140 21 ------'XUDNRYLüL 55 55 ------'XULüL 130 130 ------Džemat 237 236 1 ------Gobelje 157 157 ------Grabovica 346 --- 346 ------

55 Popis stanovništva, GRPDüLQVWDYD L VWDQRYD X %RVQL L +HUFHJRYLQL  JRGLQH HWQLþNDQDFLRQDOQD SULSDGQRVW YMHURLVSRYLMHVW L PDWHUQML MH]LN, Agencija za statistiku Bosne i Hercegovine, Sarajevo 2019, 892-899. HISTORIJSKI POGLEDI 5 - HISTORICAL VIEWS 5 VIEWS POGLEDI 5 - HISTORICAL HISTORIJSKI

210 Vlasenica od 1991. do 2013. godine: Promjene u etničkoj strukturi stanovništva pod utjecajem rata protiv Republike Bosne i Hercegovine

Federacija Gradina 402 395 6 ------1 --- 100 70,40 2,55 22,43 0,83 3,60 0,19 BiH Jasen 104 --- 104 ------Republika 100 13,99 81,51 2,41 0,67 1,25 1,17 Klještani 25 --- 25 ------srpska .RMþHYLQD 80 --- 79 ------1 --- %UþNR 100 42,36 34,58 20,66 0,63 1,65 0,12 Kozja Ravan 46 --- 46 ------distrikt BiH Kulina 85 --- 85 ------Vlasenica - 100 33,82 66,18 0,27 0,19 0,26 0,28 .XOMDQþLüL 103 103 ------RSüLQD 0DMVWRURYLüL 49 --- 49 ------Vlasenica - 100 14,40 84,57 0,34 0,25 0,23 0,21 Mišari 167 --- 165 1 --- 1 --- grad 0UãLüL 69 60 9 ------1HÿHOMLãWD 376 347 26 ------3 --- Procentualno je Bošnjaka bilo 50,11%, Srba 30,77%, Hrvata 15,43% u Odžak 24 --- 24 ------ukupnom stanovništvu Bosne i Hercegovine. U odnosu na 1991. godinu Peševina 46 8 38 ------Bošnjaka je u ukupnom procentu stanovnika Bosne i Hercegovine bilo više za Pijuke 72 72 ------6,61%, Srba manje za 0,43%, a Hrvata manje za 1,97%. 3ODNDORYLüL 35 --- 35 ------8 ERVDQVNRKHUFHJRYDþNRP HQWLWHWX 5HSXEOLND VUSVND ELOR MH  Podcrkvina 134 --- 133 ------1 Bošnjaka, 81,51% Srba, 2,73% Ostalih. Pustoše 286 245 41 ------2SüLQD9ODVHQLFDLPDODMHXXNXSQRPVWDQRYQLãWYX, 33,82% Bošnjaka 5DþD 59 --- 56 3 ------što je za 21,355 manje u odnosu na 1991. godinu te 66,18% Srba što je za 5DãLüD*DM 44 19 23 ------2 --- 23,88% više u odnosu na 1991. godinu. U gradu Vlasenica bilo je 14,40% Rogosija 1 --- 1 ------Bošnjaka i 84,50% Srba u ukupnom stanovništvu. Bošnjaka je bilo manje za 6LPLüL 173 --- 171 2 ------46,29%, a Srba više za 49,89%. âDGLüL'RQML 123 112 11 ------Struktura stanovništva Vlasenice SUHPD HWQLþNRM SULSDGQRVWL SR âDGLüL*RUQML 45 --- 45 ------naseljima može se vidjeti u tabeli 6.55 7LNYDULüL 50 --- 49 ------1 --- 5 VIEWS POGLEDI 5 - HISTORICAL HISTORIJSKI Tugovo 120 1 118 ------1 --- Tabela 6. 7XUDOLüL 17 --- 17 ------Vrli Kraj 27 --- 27 ------Vlasenica - 6WDQRYQLãWYRRSüLQH9ODVHQLFD SRQDVHOMLPDSUHPDHWQLþNRMSULSDGQRVWL 6.715 967 5.679 23 17 15 14 po popisu stanovništva 2013. godine grad Vlasenica - Ne 11.467 3.763 7.589 31 22 30 32 Bez RSüLQD Svega Bošnjaci Srbi Hrvati izjašnja Ostali odgovora va se %DNLüL 59 --- 58 ------1 Podaci u tabeli pokazuju da je na SRGUXþMX RSüLQH 9ODVHQLFD ELOR 6 Brda 18 --- 18 ------naselja. U 24 naselja Srbi VXþLQLOLYHüLQXVWDQRYQLãWYD, DXQDVHOMDYHüLQXVX Cerska 732 716 ------16 þLQLOL%RãQMDFL Dragaševac 69 --- 57 2 2 8 --- 6UEL VX ELOL YHüLQD X QDVHOMLPD %DNLüL %UGD 'UDJDãHYDF *UDERYLFD Drum 161 140 21 ------Jasen, Klještani, .RMþHYLQD.R]MD5DYDQ.XOLQD0DMVWRURYLüL0LãDUL2GåDN 'XUDNRYLüL 55 55 ------3HãHYLQD 3ODNDORYLüL 3RGFUNYLQD 5DþD 5DãLüD *DM 5RJRVLMD 6LPLüL âDGLüL 'XULüL 130 130 ------*RUQML7LNYDULüL7XUDOLüL9UOL.UDML9ODVHQLFD*UDG Džemat 237 236 1 ------Bošnjaci VX þLQLOL YHüLQX VWDQRYQLãWYD X QDVHOMLPD: Cerska, Drum, Gobelje 157 157 ------'XUDNRYLüL 'XULüL 'åHPDW *REHOMH .XOMDQþLüL 0UãLüL 1HÿHOMLãWD 3LMXNH Grabovica 346 --- 346 ------3XVWRãHLâDGLüL'RQML

55 Popis stanovništva, GRPDüLQVWDYD L VWDQRYD X %RVQL L +HUFHJRYLQL  JRGLQH HWQLþNDQDFLRQDOQD SULSDGQRVW YMHURLVSRYLMHVW L PDWHUQML MH]LN, Agencija za statistiku Bosne i Hercegovine, Sarajevo 2019, 892-899.

211 Prof. dr. Sead SELIMOVIĆ

(WQLþNDVWUXNWXUDVWDQRYQLãWYDRSüLQH0LOLüL

2SüLQD 0LOLüL IRUPLUDQD MH  JRGLQH 8 njen sastav ušla su PQRJREURMQDQDVHOMDRSüLQH9ODVHQLFD 6WUXNWXUDVWDQRYQLãWYD0LOLüDSUHPDHWQLþNRMSULSDGQRVWLSRQDVHOMLPD, kojih je bilo 52, može se vidjeti u tabeli 7.56

Tabela 7.

6WDQRYQLãWYRRSüLQH0LOLüLSRQDVHOMLPDSUHPDHWQLþNRMpripadnosti, po popisu stanovništva 2013. godine Ne Bez Svega Bošnjaci Srbi Hrvati izjašnjava Ostali odgovora se %DþLüL 613 --- 610 1 1 --- 1 %HãLüL 226 225 ------1 ------Bijelo Polje 13 --- 13 ------Bišina 18 --- 18 ------Bukovica 16 --- 16 ------Donja Bukovica 50 50 ------Gornja %XOMHYLüL 70 --- 70 ------Derventa 266 --- 266 ------Donje 234 116 117 ------1 Vrsinje 'XEDþNR 28 --- 26 --- 1 1 --- Dubnica 178 --- 176 ------2 --- 'XNLüL 41 --- 41 ------ĈLOH 170 170 ------ĈXUÿHYLüL 243 --- 242 ------1 --- Gerovi 105 105 ------Glušac 54 --- 53 --- 1 ------*ROLüL 45 --- 45 ------Gornje 146 138 7 ------1 Vrsinje Gunjaci ------HUHPLüL 8 --- 8 ------.RNDQRYLüL 127 --- 127 ------Koprivno 86 --- 84 1 ------1 .RVWUDþD 24 --- 24 ------.UDMþLQRYLüL 145 --- 144 1 ------

56 3RSLV VWDQRYQLãWYD GRPDüLQVWDYD L VWDQRYD X %RVQL L +HUFHJRYini 2013. godine, HWQLþNDQDFLRQDOQD SULSDGQRVW YMHURLVSRYLMHVW L PDWHUQML MH]LN, Agencija za statistiku Bosne i Hercegovine, Sarajevo 2019, 688-697. HISTORIJSKI POGLEDI 5 - HISTORICAL VIEWS 5 VIEWS POGLEDI 5 - HISTORICAL HISTORIJSKI

212 Vlasenica od 1991. do 2013. godine: Promjene u etničkoj strukturi stanovništva pod utjecajem rata protiv Republike Bosne i Hercegovine

(WQLþNDVWUXNWXUDVWDQRYQLãWYDRSüLQH0LOLüL Lukavica 94 --- 94 ------/XNLüL 284 --- 283 1 ------2SüLQD 0LOLüL IRUPLUDQD MH  JRGLQH 8 njen sastav ušla su 0DüHVL 507 507 ------0LOLüL- PQRJREURMQDQDVHOMDRSüLQH9ODVHQLFD 2.272 4 2.258 7 1 2 --- 6WUXNWXUDVWDQRYQLãWYD0LOLüDSUHPDHWQLþNRMSULSDGQRVWLSRQDVHOMLPD, grad kojih je bilo 52, može se vidjeti u tabeli 7.56 0LãLüL 342 1 334 4 1 2 --- Nova 558 481 64 1 1 12 --- Tabela 7. Kasaba 1XULüL 130 130 ------6WDQRYQLãWYRRSüLQH0LOLüLSRQDVHOMLPDSUHPDHWQLþNRMpripadnosti, 3DYNRYLüL 58 --- 58 ------po popisu stanovništva 2013. godine 3RGELUDþ 23 --- 23 ------Podgora 102 --- 100 --- 1 1 --- Ne Bez Pomol 323 202 120 ------1 --- Svega Bošnjaci Srbi Hrvati izjašnjava Ostali odgovora se 5DMLüL 161 --- 161 ------%DþLüL 613 --- 610 1 1 --- 1 Raševo 268 232 35 1 ------%HãLüL 226 225 ------1 ------5DãNRYLüL 29 --- 29 ------Bijelo Polje 13 --- 13 ------5LVWLMHYLüL 48 --- 48 ------Bišina 18 --- 18 ------Rovaši 834 833 ------1 Bukovica Rupovo 16 --- 16 ------20 --- 20 ------Donja Brdo Bukovica 6HELRþLQD 124 119 4 1 ------50 50 ------Gornja 6NXJULüL 669 660 9 ------%XOMHYLüL 70 --- 70 ------6XSDþ 137 --- 136 ------1

Derventa 266 --- 266 ------Štedra 82 82 ------5 VIEWS POGLEDI 5 - HISTORICAL HISTORIJSKI Donje 7ROMHYLüL 36 --- 36 ------234 116 117 ------1 Vrsinje Višnjica 22 2 20 ------'XEDþNR 28 --- 26 --- 1 1 --- 9LWLüL 31 --- 30 1 ------Dubnica 178 --- 176 ------2 --- 9UWRþH 664 --- 659 3 2 ------'XNLüL 41 --- 41 ------9XNRYLüL 224 --- 222 1 ------1 ĈLOH 170 170 ------9XNãLüL 184 --- 183 1 ------ĈXUÿHYLüL 243 --- 242 ------1 --- =DEUÿH 12 --- 12 ------Gerovi 105 105 ------=DJUDÿH 17 --- 17 ------Glušac 54 --- 53 --- 1 ------=DNORSDþD 280 142 138 ------0LOLüL- *ROLüL 45 --- 45 ------11.441 4.199 7.180 24 9 21 8 Gornje RSüLQD 146 138 7 ------1 Vrsinje Gunjaci ------Iz podataka u tabeli može se vidjeti GD MH X RSüLQL0LOLüLELOR  -HUHPLüL 8 --- 8 ------VWDQRYQLNQDVWDQMHQXQDVHOMD8RSüLQL0LOLüLQDMEURMQLMLVXELOL6UELNRMLK .RNDQRYLüL 127 --- 127 ------je bilo 7.180 ili 62,76% ukupnog stanovništva. Bošnjaka je bilo 4.199 ili Koprivno 86 --- 84 1 ------1 XNXSQRJVWDQRYQLãWYD0LOLüD .RVWUDþD 24 --- 24 ------1DMYHüHQDVHOMHMHJUDGLü0LOLüLVDVWDQRYQLND,]WDEHOHVHPRåH .UDMþLQRYLüL 145 --- 144 1 ------vidjeti da da preko 500 VWDQRYQLND LPDMX QDVHOMD 5RYDãL 6NXJULüL 9UWRþH %DþLüL1RYDNDVDEDL0DüHVL

56 6UELþLQHYHüLQXXQDVHOMLPD0LOLüL JUDG %DþLüL%LMHOR3ROMH%LãLQD 3RSLV VWDQRYQLãWYD GRPDüLQVWDYD L VWDQRYD X %RVQL L +HUFHJRYini 2013. godine, BukRYLFD 'RQMD %XOMHYLüL 'HUYHQWD 'RQMH 9UVLQMH 'XEDþNR 'XEQLFD HWQLþNDQDFLRQDOQD SULSDGQRVW YMHURLVSRYLMHVW L PDWHUQML MH]LN, Agencija za statistiku Bosne i Hercegovine, Sarajevo 2019, 688-697. 'XNLüL ĈXUÿHYLüL *OXãDF *ROLüL -HUHPLüL .RNDQRYLüL .RSULYQR .RVWUDþD

213 Prof. dr. Sead SELIMOVIĆ

.UDMþLQRYLüL /XNDYLFD /XNLüL 0LãLüL 3DYNRYLüL 3RGELUDþ 3RGJRUD 5DMLüL 5DãNRYLüL5LVWLMHYLüL5XSRYL%UGR6XSDþ7ROMHYLüL9LãQMLFD9LWLüL9UWRþH 9XNRYLüL9XNãLüL=DEUÿHL=DJUDÿH %RãQMDFLVXYHüLQDXQDVHOMLPD%HãLüL%XNRYLFD*RUQMDĈLOH*HURYL *RUQMH 9UVLQMH 0DüHVL 1RYD .DVDED 1XULüL 3RPRO 5DãHYR 5RYDãL 6HELRþLQD6NXJULüLâWHGUDL=DNORSDþD U naselju Gunjaci, prema popisu stanovništva iz 2013. godine, nije živio niti jedan stanovnik (godine 1991. bio je samo jedan žitelj).

=DNOMXþDN

Geografski položaj, razvijena privreda, obrazovanje i zdravstvo utjecali su da Vlasenica bude prLYODþQRPMHVWR]DåLYRWOMXGLUD]OLþLWLKNXOWXUDYMHUDL naroda. Prije agresije, u Vlasenici su zajedno živjeli Bošnjaci, Srbi, Hrvati, Jugoslaveni i Ostali. Prema popisu stanovništva iz 1991. godine u Vlasenici je živjelo 33.942 stanovnika: 18.727 Bošnjaka (55,17%), 14.359 Srba (42,30%), 39 Hrvata (0,11%) 340 Jugoslavena (1,00%) i 477 Ostalih (1,24%). U isto vrijeme, u gradu Vlasenica živjelo je 7.909 stanovnika: 4.800 Bošnjaka (60,69%), 2.743 Srba (34,68%), 26 Hrvata (0,33%), 242 Jugoslavena (3,06%) i 98 Ostalih (1,24%)6WDQRYQLãWYR2SüLQHMHåLYMHORXJUDGX9ODVHQLFDLMRã naselja. Vlasenica je, kao strateški važan grad u planovima i ciljevima agresora, ELR PHWD QDSDGD YHü RG  JRGLQH 1D RYDM ERVDQVNL JUDG MH SODQLUDQD SULSUHPDQDLRUJDQL]RYDQDDJUHVLMDLUDWQL]ORþLQLQDG%RãQMDFLPD89ODVHQLFL su organizirani logori za Bošnjake, ubijani su civili a potom „zatrpavani” u masovne grobnice, vršena su masovna i sistematska silovanja i drugi oblici VHNVXDOQRJQDVLOMDFLOMDQRMHXELMDQDLSURJRQMHQDERãQMDþNDHOLWDPDVRYQRVX protjerivani i deportovani civili, uništavana su kulturna dobara i imovine te rušeni vjerski objekti. 3RVOLMH UDWDSRþHR MH SRYUDWDN X 9ODVHQLFX 0HÿXWLP RYR SRGUXþMH MH GXJRYUHPHQDELORSRGUXþMHQHVLJXUQRJåLYOMHQMD]DERãQMDþNHSRYUDWQLNH7DNR MH  MXOD  JRGLQH X 9ODVHQLFL XELMHQD GMHYRMþLFD 0HOLKD 'XULü NRMD MH LPDODJRGLQD2YDM]ORþLQQLMHULMHãHQ 8 ERVDQVNRKHUFHJRYDþNRP HQWLWHWX 56 QHJLUD VH bosanski jezik. =DEUDQMXMH VH L]YRÿHQMH QDVWDYH QD ERVDQVNRP MH]LNX D MH]LN VH LPHQXMH QHSRVWRMHüLPERãQMDþNLPMH]LNRP7LPHVHYUãLGLVNULPLQDFLMDXþHQLNDNRMLåHOH da se njihov jezik imenuje bosanski. Situacija sa upošljavanjem u javnoj upravi nije dobra. Povratnici se, XJODYQRP EDYH SROMRSULYUHGRP L VWRþDUVWYRP QR RYGMH SRVWRML SUREOHP plasmana viška proizvoda. Godine 2013. izvršen je popis stanovništva u Bosni i Hercegovini. Bio je to prvi popis nakon rata i agresije. 8RSüLQL9ODVHQLFDþLMLMH]QDþDMDQGLR QDVHOMDSULSDRRSüLQL0LOLüLELORMHVWDQRYQLND%RãQMDND HISTORIJSKI POGLEDI 5 - HISTORICAL VIEWS 5 VIEWS POGLEDI 5 - HISTORICAL HISTORIJSKI

214 Vlasenica od 1991. do 2013. godine: Promjene u etničkoj strukturi stanovništva pod utjecajem rata protiv Republike Bosne i Hercegovine

.UDMþLQRYLüL /XNDYLFD /XNLüL 0LãLüL 3DYNRYLüL 3RGELUDþ 3RGJRUD 5DMLüL 6UED+UYDWOLFDNRMDVHQLVXL]MDVQLODRHWQLþNRj pripadnosti, 15 Ostalih, 5DãNRYLüL5LVWLMHYLüL5XSRYL%UGR6XSDþ7ROMHYLüL9LãQMLFD9LWLüL9UWRþH 14 bez odgovora. 9XNRYLüL9XNãLüL=DEUÿHL=DJUDÿH Grad Vlasenica imao je 6.715 stanovnika, što je za 1.194 osobe manje u %RãQMDFLVXYHüLQDXQDVHOMLPD%HãLüL%XNRYLFD*RUQMDĈLOH*HURYL odnosu na 1991. godinu. Bošnjaka je bilo 967 ili 3.633 osobe manje u odnosu na *RUQMH 9UVLQMH 0DüHVL 1RYD .DVDED 1XULüL 3RPRO 5DãHYR 5RYDãL 1991. godinu. Srba je bilo 5.679 ili 2.936 više u odnosu na 1991. godinu. 6HELRþLQD6NXJULüLâWHGUDL=DNORSDþD 2SüLQD9ODVHQLFDLPDODMHXXNXSQRPVWDQRYQLãWYX33,82% Bošnjaka U naselju Gunjaci, prema popisu stanovništva iz 2013. godine, nije živio što je za 21,35% manje u odnosu na 1991. godinu te 66,18% Srba što je za niti jedan stanovnik (godine 1991. bio je samo jedan žitelj). 23,88% više u odnosu na 1991. godinu. U gradu Vlasenica bilo je 14,40% Bošnjaka i 84,50% Srba u ukupnom stanovništvu. Bošnjaka je bilo manje za 46,29%, a Srba više za 49,89%. =DNOMXþDN 6WDQRYQLãWYR 9ODVHQLFH MH åLYMHOR X  QDVHOMD RSüLQH ãWR MH ]D  naselja manje u odnosu na 1991. godinu. Geografski položaj, razvijena privreda, obrazovanje i zdravstvo utjecali 8]URFL RYDNYLK SURPMHQD X HWQLþNRM VWUXNWXUL VWDQRYQLãWYD 9ODVHQLFH su da Vlasenica bude prLYODþQRPMHVWR]DåLYRWOMXGLUD]OLþLWLKNXOWXUDYMHUDL mogu se WUDåLWLXDJUHVLMXQD5HSXEOLNX%RVQXL+HUFHJRYLQXHWQLþNRPþLãüHQMX naroda. Prije agresije, u Vlasenici su zajedno živjeli Bošnjaci, Srbi, Hrvati, i genocidu nad Bošnjacima. Jugoslaveni i Ostali. Prema popisu stanovništva iz 1991. godine u Vlasenici je Svakako, ne treba zanemariti ni druge uzroke smanjenja broja Bošnjaka živjelo 33.942 stanovnika: 18.727 Bošnjaka (55,17%), 14.359 Srba (42,30%), u Vlasenici kao što su sigurnosna situacija, ekonomska položaj, obrazovanje, 39 Hrvata (0,11%) 340 Jugoslavena (1,00%) i 477 Ostalih (1,24%). U isto putna i druga infrastruktura itd. vrijeme, u gradu Vlasenica živjelo je 7.909 stanovnika: 4.800 Bošnjaka )RUPLUDQMH RSüLQH 0LOLüL ]QDþDMQR MH XWMHFDOR QD  VPDQMHQMH EURMD (60,69%), 2.743 Srba (34,68%), 26 Hrvata (0,33%), 242 Jugoslavena (3,06%) i VWDQRYQLND 9ODVHQLFH 0LOLüLLPDMX  VWDQRYQLND 6UED LOL 98 Ostalih (1,24%)6WDQRYQLãWYR2SüLQHMHåLYMHORXJUDGX9ODVHQLFDLMRã BošQMDNDLOLXNXSQRJVWDQRYQLãWYD6WDQRYQLãWYR0LOLüDåLYLX naselja. naselju.

Vlasenica je, kao strateški važan grad u planovima i ciljevima agresora, 5 VIEWS POGLEDI 5 - HISTORICAL HISTORIJSKI ELR PHWD QDSDGD YHü RG  JRGLQH 1D RYDM ERVDQVNL JUDG MH SODQLUDQD SULSUHPDQDLRUJDQL]RYDQDDJUHVLMDLUDWQL]ORþLQLQDG%RãQMDFLPD89ODVHQLFL Summary su organizirani logori za Bošnjake, ubijani su civili a potom „zatrpavani” u masovne grobnice, vršena su masovna i sistematska silovanja i drugi oblici Geographical location, developed economy, education and health have VHNVXDOQRJQDVLOMDFLOMDQRMHXELMDQDLSURJRQMHQDERãQMDþNDHOLWDPDVRYQRVX influenced Vlasenica to be an attractive place for people of different cultures, protjerivani i deportovani civili, uništavana su kulturna dobara i imovine te religions and peoples to live. Before the aggression, Bosniaks, Serbs, Croats, rušeni vjerski objekti. Yugoslavs and Others lived together in Vlasenica. According to the 1991 3RVOLMH UDWDSRþHR MH SRYUDWDN X 9ODVHQLFX 0HÿXWLP RYR SRGUXþMH MH census, there were 33,942 inhabitants in Vlasenica: 18,727 Bosniaks (55.17%), GXJRYUHPHQDELORSRGUXþMHQHVLJXUQRJåLYOMHQMD]DERãQMDþNHSRYUDWQLNH7DNR 14,359 Serbs (42.30%), 39 Croats (0.11%), 340 Yugoslavs (1.00%) and 477 MH  MXOD  JRGLQH X 9ODVHQLFL XELMHQD GMHYRMþLFD 0HOLKD 'XULü NRMD MH Others (1.24%). At the same time, in the town of Vlasenica lived 7,909 LPDODJRGLQD2YDM]ORþLQQLMHULMHãHQ inhabitants: 4,800 Bosniaks (60.69%), 2,743 Serbs (34.68%), 26 Croats 8 ERVDQVNRKHUFHJRYDþNRP HQWLWHWX 56 QHJLUD VH bosanski jezik. (0.33%), 242 Yugoslavs (3.06%) and 98 Others. (1.24%). The population of the =DEUDQMXMH VH L]YRÿHQMH QDVWDYH QD ERVDQVNRP MH]LNX D MH]LN VH LPHQXMH Municipality lived in the town of Vlasenica and 90 other settlements. QHSRVWRMHüLPERãQMDþNLPMH]LNRP7LPHVHYUãLGLVNULPLQDFLMDXþHQLNDNRMLåHOH Vlasenica, as a strategically important city in the plans and goals of the da se njihov jezik imenuje bosanski. aggressors, has been the target of attacks since 1991. Aggression and war crimes Situacija sa upošljavanjem u javnoj upravi nije dobra. Povratnici se, against Bosniaks were planned, prepared and organized against this Bosnian XJODYQRP EDYH SROMRSULYUHGRP L VWRþDUVWYRP QR RYGMH SRVWRML SUREOHP town. Camps for Bosniaks were organized in Vlasenica, civilians were killed plasmana viška proizvoda. and then “buried” in mass graves, mass and systematic rapes and other forms of Godine 2013. izvršen je popis stanovništva u Bosni i Hercegovini. Bio sexual violence were committed, the Bosniak elite was targeted and persecuted, je to prvi popis nakon rata i agresije. 8RSüLQL9ODVHQLFDþLMLMH]QDþDMDQGLR civilians were expelled and deported en masse, and cultural goods and property QDVHOMDSULSDRRSüLQL0LOLüLELORMHVWDQRYQLND%RãQMDND and demolished religious buildings.

215 Prof. dr. Sead SELIMOVIĆ

After the war, he began returning to Vlasenica. However, this area has long been an area of precarious living for Bosniak returnees. Thus, on July 11, 2001, a 16-year-ROGJLUO0HOLKD'XULüZDVNLOOHGLQ9ODVHQLFD7KLVFULPHKDV not been solved. In the Bosnian entity of RS, the Bosnian language is denied. Teaching in the Bosnian language is prohibited, and the language is called the non-existent Bosniak language. This discriminates against students who want their language to be called Bosnian. The situation with employment in public administration is not good. Returnees are mainly engaged in agriculture and animal husbandry, but there is a problem with the placement of surplus products. In 2013, a census was conducted in Bosnia and Herzegovina. It was the first census after the war and aggression. In the municipality of Vlasenica, a significant part of which belonged to the municipality of Milici, there were 11,467 inhabitants: 3,763 Bosniaks, 7,589 Serbs, 31 Croats, 22 persons who did not declare their ethnicity, 15 Others, 14 without answers. The town of Vlasenica had 6,715 inhabitants, which is 1,194 fewer than in 1991. There were 967 or 3,633 fewer Bosniaks than in 1991. There were 5,679 or 2,936 more Serbs than in 1991. The municipality of Vlasenica had, in the total population, 33.82% Bosniaks, which is 21.35% less than in 1991, and 66.18% Serbs, which is 23.88% more than in 1991. In the town of Vlasenica, there were 14.40% Bosniaks and 84.50% Serbs in the total population. There were 46.29% less Bosniaks and 49.89% more Serbs. The population of Vlasenica lived in 36 settlements of the municipality, which is 55 settlements less than in 1991. The causes of such changes in the ethnic structure of the population of Vlasenica can be traced to the aggression against the Republic of Bosnia and Herzegovina, ethnic cleansing and genocide against Bosniaks. Certainly, other causes of the decrease in the number of Bosniaks in Vlasenica should not be neglected, such as the security situation, economic situation, education, road and other infrastructure, etc. 7KH IRUPDWLRQ RI WKH PXQLFLSDOLW\ RI 0LOLüL VLJQLILFDQWO\ DIIHFWHG WKH UHGXFWLRQRIWKHSRSXODWLRQRI9ODVHQLFD0LOLüLKDVLQKDELWDQWV6HUEV 7,180 or 62.76%, Bosniaks 4,199 or 36.70% of the total population. The SRSXODWLRQRI0LOLüOLYHVLQVHWWOHPHQWV HISTORIJSKI POGLEDI 5 - HISTORICAL VIEWS 5 VIEWS POGLEDI 5 - HISTORICAL HISTORIJSKI

216