Tarih Boyunca Türk Askeri Müziğinde Kullanilan Sazlar
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
i T.C. SELÇUK ÜNøVERSøTESø SOSYAL Bø/øMLERø ENSTøTÜSÜ MÜZøK ANABø/øM DALI TÜRK SANAT MÜZøöø Bø/øM DALI TARøH BOYUNCA TÜRK ASKERø MÜZøöøNDE KULLANILAN SAZLAR Süleyman YARDIM YÜKSEK LøSANS TEZø DanÕúman Yrd. Doç. Dr. Sema SEVøNÇ Konya – 2010 ii T.C. SELÇUK ÜNøVERSøTESø Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlü÷ü %ø/øMSEL ETøK SAYFASI Bu tezin proje safhasÕndan sonuçlanmasÕna kadarki bütün süreçlerde bilimsel eti÷e ve akademik kurallara özenle riayet edildi÷ini, tez içindeki bütün bilgilerin etik davranÕú ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunuldu÷unu, ayrÕca tez yazÕm kurallarÕna uygun olarak hazÕrlanan bu çalÕúmada baúkalarÕQÕn eserlerinden yararlanÕlmasÕ durumunda bilimsel kurallara uygun olarak atÕf yapÕldÕ÷ÕQÕ bildiririm. Süleyman YARDIM iii T.C. SELÇUK ÜNøVERSøTESø Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlü÷ü YÜKSEK LøSANS TEZø KABUL FORMU Süleyman YARDIM tarafÕndan hazÕrlanan Tarih Boyunca Türk Askeri Müzi÷inde KullanÕlan Sazlar baúOÕklÕ bu çalÕúma, tarihinde yapÕlan savunma sÕnavÕ sonucunda oybirli÷i/oyçoklu÷u ile baúarÕOÕ bulunarak, jürimiz tarafÕndan yüksek lisans tezi olarak kabul edilmiútir. DanÕúman Yrd. Doç. Dr. Sema SEVøNÇ jüri jüri Prof. Yusuf AKBULUT Yrd. Doç. Dr. Serdar ÇAKIRER iv TEùEKKÜR Yüksek lisans e÷itimim boyunca desteklerini hiç esirgemeyen tez danÕúman hocam Yrd. Doç. Dr. Sema SEVøÇ’ e, bu tezin baúlangÕFÕndan bugüne kadar gelemsinde sonsuz deste÷i bulunan sevgili hocam Prof. Yusuf AKBULUT’ a, ilk tez danÕúmanÕm ve konu seçiminde bana yardÕmcÕ olan hocam Yrd. Doç. Hamit ÖNAL’A, tezi hazÕrlamamda büyük yardÕmlarÕQÕ gördü÷üm Kültür ve Turizm BakanlÕ÷Õ Klasik Türk Müzi÷i ses sanatçÕVÕ Timuçin ÇEVøKOöLU beyefendi’ye ve bu tezin son haline gelmesinde bana yardÕmlarÕQÕ hiç esirgemeyen arkadaúÕm Arú. Gör. Murat CAN’ a sonsuz teúekkürlerimi sunarÕm. Süleyman YARDIM v T.C. SELÇUK ÜNøVERSøTESø Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlü÷ü AdÕ SoyadÕ Süleyman YARDIM NumarasÕ: 034251011002 g÷r Ana Bilim / enci Müzik Anabilim DalÕ / Türk Sanat Müzi÷i Bilim DalÕ Bilim DalÕ nin DanÕúmanÕ Yrd. Doç. Dr. Sema SEVøNÇ Tarih Boyunca Türk Askeri Müzi÷inde KullanÕlan Sazlar Tezin AdÕ ÖZET Bu çalÕúmada amaç, Türk askeri Musikimizin geçmiúten günümüze gelinceye kadar ki süreçte nasÕl bir de÷Lúim geçirdi÷ini ve olgunlaúWÕ÷ÕQÕ, OsmanlÕ devleti zamanÕnda baúlangÕFÕndan Cumhuriyetin ilanÕna varÕncaya kadar askeri müzikte ve tabii ki haklÕ olarak batÕ dünyasÕna çok büyük etkiler yapan Mehter ve Mehterhaneyi ve dolayÕVÕyla Mehter musikisini tarihsel bir süreç içerisinde inceleyip, de÷erlendirmektir. Bu amaç do÷rultusunda, Mehter Musikisinde bestelenmiú eserlerin gerek úimdiki mehterhane sazlarÕyla icralarÕ gerekse bu musikiye vakÕf olan müzisyenlerin bizzat eleútirel yaklaúÕmlarÕ do÷rultusunda incelemeye alÕnmÕú, TRT’de belgesel olarak yayÕmlanan Mehter ile ilgili çekimlerden ve söyleúilerden faydalanÕlmÕúWÕr. Öncelikle mehter ve mehterhanenin tanÕPÕna de÷inilmiútir. ArdÕndan Mehter ve Mehterhanenin tarihsel geliúiminden bahsedilmiú daha sonra zaman zaman isimleri de÷Lúkenlik gösteren askeri müzi÷in, Cumhuriyet dönemine kadar ki süreçte hangi isimleri aldÕ÷Õ ve bu sürece varÕncaya kadar geçen zaman içerisinde kullanÕlan sazlarÕn nasÕl de÷Lúim gösterdi÷i anlatÕlmÕúWÕr. AraúWÕrma için gerekli bilgilere kaynak tarama yöntemi úeklinde ulaúÕlmÕúWÕr. vi T.C. SELÇUK ÜNøVERSøTESø Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlü÷ü AdÕ SoyadÕ Süleyman YARDIM NumarasÕ: 034251011002 g÷r Ana Bilim / enci Müzik Anabilim DalÕ / Türk Sanat Müzi÷i Bilim DalÕ Bilim DalÕ nin DanÕúmanÕ Yrd: Doç. Dr. Sema SEVøNÇ The Instruments Used øn The Turkish Military Music From The Tezin øngilizce AdÕ Past To The Present SUMMARY The aim of this study is to analyse and evaluate Mehter and Mehterhane, which had a profound effect on the military music and naturally on the western world from its beginning during the reign of Ottoman Empire till the declaration of Turkish Republic, and thus, the music of Mehter; and to analyse and evaluate in what way the Turkish military music has changed and improved since its beginning. For this aim, composed Mehter music works have been analysed by observing them performed by today's Mehterhane instruments, and through the crtical approach of military music masters. In addition, some discourses and interviews in the documentaries concerning the music of Mehter broadcasted on TRT have been used. First, the definitons of Mehter and Mehterhane have been mentioned. Next, the historical development of Mehter and Mehterhane has been explained; and which titles the military music, whose titles ocassionally changed, was given until the foundation of Turkish Republic has been stated, and finally what way the instruments used in military music changed over time has been explained. The information needed for the research was reached through resource scanning, and interviews with various institutions and performers of this music. vii ødøNDEKøLER %ø/øMSEL ETøK SAYFASI………………………………………………………….…..…...ii YÜKSEK LøSANS KABUL FORMU………………………………………………..……...iii TEùEKKÜR………………………………………………………………………….….…….Õv ÖZET……………………………………………………………………………….….………v SUMMARY……………………………………………………………………….….……….vi ødøNDEKøLER………………………..……………………………………………....….......vii 1. BÖLÜM………………………………………………………………………………..…....1 *ø5øù……………………………………………………………………………….....……….1 1.1. Problem Cümlesi…………………………………………………………...……………5 1.2. Amaç…………………………………………………………………………...………..5 1.3. Önem…………………………………………………………………………………….6 1.4. MEHTER, MEHTERHANE VE ÖNEMø……………………………………….......….6 1.4.1. OsmanlÕ Devletinden Önce Mehter……………………………………………...….12 1.4.2. OsmanlÕ Devletinde Mehter………………………………………………………...17 1.4.3. Cumhuriyet Tarihinde Mehter……………………………………………..…….…22 1.5. Türklerde Nevbet AnlayÕúÕ………………………………………………………….….28 1.6. Mehter TeúkilatÕ………………………………………………………………..………30 1.7. Mehter DuasÕ……………………………………………………………………….…..32 1.8. Mehter Musikisi……………………………………………………………….……….33 2. BÖLÜM……………………………………………………………………………...…….40 MEHTER SAZLARINA GENEL BAKIù………………………………………….……..40 3. BÖLÜM………………………………………………………………………………....…45 TÜRK ASKERø MÜZøK TARø+øNDE KULLANILAN RøTM SAZLARI……………...45 3.1.Kös………………………………………………………………………………..…....45 3.2Davullar…………………………………………………...……………………….…..49 3.3.Nakkareler………………………………………………………………………………57 3.4. Davulbazlar………………………………………………………………..…………..59 3.5. Def……………………………………………………………………………...……...61 3.6. Zil, Çan, CÕngÕrak, ve Çevgan………………………………………………………...62 4. BÖLÜM……………………………………………………………………………….…...67 TÜRK ASKERø MÜZøK TARø+øNDE KULLANILAN NEFESLø SAZLAR…………...67 viii 4.1. Mehter BorularÕ……………………………………………………….…………….....67 4.2. Zurna ………………………………………………………………….………...…….71 4.3. Nefir…………………………………………………………………….……….…….75 4.4. Mehter Düdü÷ü…………………………………………………….……..….………..76 4.5. Mey veya Balaban…………………………………………………..….….…………..76 4.6. Kurrenay ( Kerenay )……………………………………………….………….……...79 4.7. Sipsi ve SÕSÕzgÕ………………………………………………………..……………….80 4.8. Klarnet………………………………………………………………..….…………….85 4.9. TanÕmlar………………………………………………………………..…..………….88 5. BÖLÜM………………………………………………………………………….……… ..90 YÖNTEM…………………………………………………………………………..……...90 5.1. Veri Toplama Yöntemleri………………………………………………………..…....90 6. BÖLÜM………………………………………………………………………………...….91 BULGULAR VE ÖNERøLER………………………………………………………….....91 7.BÖLÜM………………………………………………………………………….…....……93 SONUÇ VE ÖNERøLER…………………………………………………….……………..93 7.1. Sonuç…………………………………………………………………….…………......93 7.2. Öneriler…………………………………………………………………..………….....94 KAYNAKÇA……………………………………………………………….…………........95 EKLER…………………………………………………………………………………….100 ÖZGEÇMøù……………………………………………………………………………….159 1.BÖLÜM *ø5øù Bir toplumu ve devleti var eden unsurlarÕn baúÕnda, o toplumun var oluúundan dünyada saygÕn bir toplum haline gelmesine kadar etken oluúturan temel ögesi kültürüdür. Kültür, o toplumun siyasi ekonomik, toplumsal, yaúayÕúlarÕQÕn bir göstergesi olarak yüzyÕllarca yaúayabilen canlÕ bir unsurudur. Bu unsur dahilinde de kültürü var eden temel ö÷eler mevcuttur ki müzik bu ö÷elerin baúlarÕnda gelir. Müzik bir toplumun, bir milletin ya da bir devletin var oluúundan itibaren sosyal, kültürel, ekonomik ve de askeri alanlardaki temel unsurlarÕndan birini teúkil etmektedir. Müzikteki büyüklük ve zarafet, ihtiúam ve çeúitlilik, o toplumun ne denli büyük ve de güçlü oldu÷unun bir iúareti olmaktadÕr. Mehter musikisi de bu anlamda Türk toplumunun var oluúundan günümüze kadar ki sürecinde, büyüklü÷ü azameti ve de ihtiúamÕyla Türk Milletinin ne kadar güçlü, büyük ve köklü bir millet oldu÷una Lúarettir. Müzik sadece bir toplumda e÷lence aracÕ olmamÕúWÕr ki e÷er böyle olmuú olsa, o toplumun ne kadar zayÕf ve kültürden yoksun, hiyerarúik yapÕ taúlarÕQÕn ne kadar güçsüz ve kesin olarak uzun ömürlü olmayan bir ömre sahip olaca÷Õna iúarettir. Bu yüzdendir ki Türklerde müzik sadece e÷lence aracÕ olamamÕúWÕr. ølk var oluúundan günümüze kadar bazÕ çalgÕlar egemenlik simgesi sayÕlmÕú ve ba÷ÕmsÕzlÕ÷ÕQÕ ilan etmede de kullanÕlmÕúWÕr. Her türlü sosyolojik olgular içerisinde musikiden yararlanÕlmÕúWÕr. Do÷umdan ölüme kadar, ninnilerle baúlayan bu müzik yolculu÷u ölüme kadar hatta ölümde bile devam etmiútir. Her türlü olayda sevinçte, kederde, isyanda ve de aúk da müzik bir araç olmuútur. Türkler iúte böylesine önemli bir unsur 2 olan musikiyi her alana taúÕPÕú ve hatta askeri alanda da bu müzikten çok faydalanmÕúWÕr. Bu musiki sayesinde de savaú alanlarÕnda da dünyaya ün salmÕúWÕr. “Türklerde “Askeri Müzik”in, askerli÷in ilk kuruluú yÕllarÕndan baúladÕ÷Õ en eski Türk Kitabesi olan Orhun (KÖKTÜRK) kitabelerinden anlaúÕlmaktadÕr. KaúgarlÕ Mahmut’un “Divan-u Lügat-it Türk” adlÕ eserinden de Türklerin savaúlarda musiki kullandÕklarÕQÕ, davullar