Houwerzijl: een ondernemend dorp

Corien Kingma 1Inleiding

Hoofdstuk: Hoofdstuk:

1

Titelblad

Auteur : Corien Kingma

Studentnummer : 237038

Instituut : Hanzehogeschool Groningen

Opleiding : Facility Management

Opdrachtgever : Vereniging Dorpsbelangen Houwerzijl

Gemeente De Marne

Begeleiders : Mw. Drs. J. Rozema

Mw. Drs. O. Buiter

Datum : 03-01-2011

Plaats : Burum

Atelier Mens & Omgeving, Hanzehogeschool Groningen 2 Samenvatting

Provincie Groningen heeft te maken met bevolkingsdaling en ook de bevolkingsopbouw verandert. Een gevolg hiervan is dat voorzieningen moeilijker in stand zijn te houden en langzaam verdwijnen. Uiteindelijk komt de leefbaarheid van de gebieden in de knel. De bevolking van gemeente De Marne zal naar verwachting in 2040 zijn uitgedund met 25% (Provincie Groningen, 2010).

Gemeente De Marne heeft het Atelier Mens & Omgeving van de Hanzehogeschool Groningen gevraagd onderzoek te doen naar de kwaliteit van leefomgeving in Houwerzijl, een dorp in gemeente De Marne. Het dorp Houwerzijl telt 258 inwoners en heeft nauwelijks nog voorzieningen. Vier studenten van de Hanzehogeschool met verschillende opleidingsachtergronden hebben het onderzoek uitgevoerd en hebben zich gericht op vier onderwerpen: de zelfredzaamheid, de zorgzaamheid, de binding en het ondernemerschap in Houwerzijl. Dit onderzoeksrapport gaat over het ondernemerschap in Houwerzijl.

Het doel van het onderzoek is inzicht te krijgen in welke mate het ondernemerschap bijdraagt aan de leefbaarheid in het dorp en in hoeverre er behoefte is naar meer ondernemerschap. Voor het uitvoeren van het onderzoek is de volgende onderzoeksvraag geformuleerd:

“Welke nieuwe bedrijvigheid willen inwoners van Houwerzijl beginnen? Welke bijdrage levert (nieuw) ondernemerschap aan de leefbaarheid en identiteit van het dorp?”

Het dorp Houwerzijl is bekend geworden door De Theefabriek, die in de loop der jaren tot een toeristische trekpleister is uitgegroeid. Er komen jaarlijks zo’n 50.000 bezoekers. Naast De Theefabriek zijn er nog vele eenmansbedrijfjes in het dorp. Zo is er een tweedehands boekwinkel, een tweedehands kledingwinkel, een atelier, een galerie en een DJ die zichzelf verhuurt. Er zijn bij de Kamer van Koophandel 48 inschrijvingen van ondernemingen in Houwerzijl.

Er is kwantitatief onderzoek gedaan door middel van een leefbaarheidscan. In deze enquête stonden 7 vragen en 6 stellingen met betrekking tot het ondernemerschap in het dorp. De leefbaarheidscan is ingevuld door 133 dorpsbewoners, dat is een respons van 58%. De leefbaarheidscan is door 27 ondernemers ingevuld en 22 inwoners willen een onderneming beginnen. Meer dan de helft van de huidige ondernemers heeft zijn/haar onderneming in het weekend open en slechts een klein deel van de ondernemers heeft meer klandizie door De Theefabriek. De bedrijvigheid van Houwerzijl wordt door de meerderheid van de inwoners beoordeeld met een 7. Dit is in overeenstemming met de vraag of Houwerzijl een ondernemend dorp is, waar de meeste inwoners het mee eens zijn. 41% vindt dat Houwerzijl kansen voor meer toerisme onbenut laat, tegen 38% die dat niet vindt. De zondagsrust wordt niet te veel verstoord zegt meer dan de helft en de bedrijvigheid in het dorp wordt door het merendeel als positief voor de naamsbekendheid van Houwerzijl ervaren. Slechts 11% heeft belangstelling voor kinderopvang in het dorp. Tot slot zegt de meerderheid dat dorpsbewoners moeten samenwerken voor nieuwe bedrijvigheid.

Aan de hand van de leefbaarheidscan is er kwalitatief onderzoek gedaan door het afnemen van interviews. Er is gesproken met een beleidsmedewerker van gemeente De Marne, de melkboer van het dorp, vier huidige ondernemers, vijf potentiële ondernemers en nog drie inwoners van het dorp die over het thema ondernemerschap wilden praten maar geen (potentieel) ondernemer zijn. Uit de

Atelier Mens & Omgeving, Hanzehogeschool Groningen 3 interviews blijkt dat de inwoners van Houwerzijl de kleinschaligheid van het ondernemerschap in het dorp erg op prijs stellen. Ten behoeve van de rust willen ze dit graag zo houden. Meer bedrijvigheid in het dorp vinden de bewoners prima zolang het maar kleinschalig blijft. De huidige ondernemers hebben nauwelijks klanten uit eigen dorp: de bezoekers komen voornamelijk van buitenaf. De potentiële ondernemers willen voornamelijk iets beginnen in de toeristische en recreatieve sector. Er is behoefte aan een ontmoetingsplek in het dorp, hoewel vooral de ondernemers twijfelen aan de haalbaarheid daarvan. Dorpshuis gerelateerde activiteiten zijn voor de meeste inwoners een goed alternatief. Hierbij kan gedacht worden aan een borrel op de vrijdagmiddag of een muziekavond. De website van het dorp wordt erg gewaardeerd. Een aantal dorpsbewoners hebben hier nog ideeën over.

Geconcludeerd kan worden dat het ondernemerschap in Houwerzijl, met uitzondering van De Theefabriek, weinig invloed heeft op de leefbaarheid in het dorp. Uit de interviews met de inwoners van Houwerzijl is gebleken dat de bedrijvigheid, zoals die nu is, gewaardeerd wordt. Nieuw ondernemerschap is mogelijk, mits kleinschalig. Grootschalig ondernemerschap is echter ook niet haalbaar in het dorp. Voor wat betreft een dorpshuis moeten de inwoners roeien met de riemen die ze hebben: er moet naar de mogelijkheden worden gekeken die er nu zijn. Opnieuw een dorpshuis opzetten is niet haalbaar. Een duidelijk effect van bedrijvigheid in Houwerzijl zal er in de toekomst hoogstwaarschijnlijk niet komen, omdat er van grootschalige bedrijvigheid in het dorp geen sprake is en de huidige bedrijvigheid geen sterk effect op het dorp heeft vanwege het kleinschalige karakter.

Ten behoeve van de leefbaarheid in het dorp is voor nu het behouden van Vereniging Dorpsbelangen, de melkboer en de website heel belangrijk en voor de toekomst een prikbord in het dorp, samenwerking tussen dorpsbewoners en hieruit volgende dorpshuisgerelateerde activiteiten voor en door alle inwoners van Houwerzijl. Het is aan te bevelen de functie van de website te versterken door er te ontvangen en aan te bieden diensten op te plaatsen. Op deze wijze kunnen de dorpsbewoners elkaar eenvoudig hulp geven. In het kader van bevolkingskrimp in gemeente De Marne is het aan te bevelen dit rapport en het hierop volgende adviesrapport te gebruiken voor nader onderzoek met betrekking tot bevolkingsdaling. In de handleiding Het Ondernemende Dorp staan de ingrediënten voor een ondernemend dorp. Het is aan te bevelen deze handleiding te bestuderen. In hoofdstuk 6 staat waar de handleiding is te vinden. Daarnaast kunnen ondernemende dorpen bij veranderingen in het dorp van begin tot eind begeleiding krijgen van CMO Groningen. Indien de startende ondernemers van Houwerzijl willen weten of zij een subsidie kunnen krijgen voor hun onderneming, is het aan te bevelen je als startende ondernemer eerst aan te melden bij de Kamer van Koophandel. Zij zijn op de hoogte van de subsidiestromen en kunnen de ondernemer doorverwijzen naar de provincie Groningen. Het MKB-Going project, een initiatief van gemeente De Marne en de provincie Groningen, biedt startende ondernemers een reikende hand. Hier zitten medewerkers die gespecialiseerd zijn in verschillende branches. Voor de inwoners van Houwerzijl die toch graag de oude dorpshuisfunctie of dorpshuisgerelateerde activiteiten terug zien in het dorp, is het aan te bevelen informatie op te doen bij Vereniging Groninger Dorpen. Zij beschikken over kennis en ervaring met betrekking tot dorpshuizen van dorpen op het Groninger platteland en hebben wellicht alternatieven voor Houwerzijl. Voor de ondernemende vrouwen van Houwerzijl kan het project Franchise4Women een duwtje in de rug zijn een onderneming te starten. Het Franchise4Women project bestaat uit ondernemende vrouwen van het Groningse platteland die samen iets willen ondernemen omdat er nog maar weinig voorzieningen in de kleine dorpen zijn.

Atelier Mens & Omgeving, Hanzehogeschool Groningen 4 Voorwoord

In het kader van bevolkingskrimp heeft gemeente De Marne het Atelier Mens & Omgeving van de Hanzehogeschool te Groningen de opdracht gegeven onderzoek te doen naar de kwaliteit van leefomgeving in Houwerzijl. Het onderzoeksrapport dat voor u ligt maakt deel uit van dit onderzoek en gaat over het ondernemerschap in Houwerzijl.

Omdat ik zelf in een klein dorp woon waar langzamerhand voorzieningen verdwijnen, heb ik bewust gekozen door dit onderzoek. Ik wilde meer weten over de bevolkingskrimp in de noordelijke provinciën en het effect daarvan op kleine dorpen. Om die reden voelde ik me betrokken bij het onderzoek en heb ik met drie andere studenten met plezier aan het onderzoek gewerkt.

Mijn dank gaat uit naar de inwoners van Houwerzijl die een bijdrage hebben geleverd aan het onderzoek door de leefbaarheidscan in te vullen en interviews af te geven. Daarnaast wil ik Gert Noordhoff en Petra de Vries van gemeente De Marne bedanken voor hun inbreng en informatieverstrekking over gemeente De Marne en Houwerzijl. Tot slot wil ik Jannie Rozema en Olga Buiter bedanken voor de begeleiding en de motivering die ik heb mogen ontvangen tijdens het uitvoeren van het onderzoek.

Burum, 3 januari 2011

Corien Kingma

Atelier Mens & Omgeving, Hanzehogeschool Groningen 5 Inhoudsopgave

1 Inleiding ...... 8 1.1 Gemeente De Marne ...... 8 1.2 Houwerzijl ...... 8 1.3 Aanleiding ...... 9 1.4 Doelstelling ...... 9 1.5 Opbouw onderzoeksrapport...... 9 2. Ondernemerschap ...... 10 2.1 Literatuurverkenning ...... 10 2.1.1 Houwerzijl ...... 10 2.1.2 Vooronderzoek ...... 11 2.1.3 Handleiding Het Ondernemende Dorp ...... 11 2.1.4 Vereniging Groninger Dorpen ...... 12 2.1.5 Franchise4Women...... 12 2.1.5 Provincie Groningen ...... 12 2.2 Onderzoeksvraag ...... 13 2.3 Begripsafbakening ...... 13 3. Methode van onderzoek ...... 14 3.1 Onderzoeksontwerp ...... 14 3.1.1 Kwantitatief onderzoek ...... 14 3.1.2 Kwalitatief onderzoek ...... 14 3.1.3 Bewonersbijeenkomsten ...... 14 3.2 Populatie en respons ...... 15 3.3 Onderzoeksinstrumenten ...... 17 3.4 Ervaringen bij de dataverzameling ...... 17 3.5 Gegevensverwerking ...... 18 4. Resultaten ...... 19 4.1 Kwantitatief onderzoek ...... 19 4.2 Kwalitatief onderzoek ...... 21 Interview met Petra de Vries, beleidsmedewerker gemeente De Marne ...... 21

Atelier Mens & Omgeving, Hanzehogeschool Groningen 6 Interviews met de potentiële ondernemers...... 21 Interviews met de huidige ondernemers ...... 22 Interview met de melkboer van Houwerzijl ...... 22 De website ...... 23 5. Conclusies en discussie ...... 24 5.1 Huidig ondernemerschap ...... 24 5.2 Nieuw ondernemerschap ...... 24 6. Aanbevelingen ...... 26 6.1 Leefbaarheid nu en in de toekomst ...... 26 6.2 De functie van de website versterken ...... 26 6.3 Nader onderzoek...... 26 6.4 Een ondernemend dorp: de ingrediënten ...... 26 6.5 Begeleiding voor ondernemende dorpen ...... 27 6.6 Subsidiestromen voor startende ondernemers ...... 27 6.7 Een reikende hand voor startende ondernemers ...... 27 6.8 De functie van het dorpshuis hervatten; hoe en wat? ...... 27 6.9 Ondernemende vrouwen in Houwerzijl ...... 28 Literatuurlijst ...... 29 Bijlagen ...... 31 1. Lijst met ingeschreven ondernemers Kamer van Koophandel ...... 32 2. Vragenlijst huidige ondernemers...... 34 3. Vragenlijst voor De Theefabriek ...... 35 4. Topiclijst potentiële ondernemers ...... 36 5. Uitwerking interview Petra de Vries, beleidsmedewerker gemeente De Marne...... 37

Atelier Mens & Omgeving, Hanzehogeschool Groningen 7 1 Inleiding Krimp is meer dan alleen bevolkingsdaling. Ook de bevolkingsopbouw verandert. Jonge mensen en gezinnen trekken weg uit bepaalde gebieden in Nederland. De mensen die er blijven, worden ouder. In gebieden met krimp zien we leegstaande of onverkochte huizen. Voorzieningen zoals winkels, sportclubs en scholen zijn steeds moeilijker in stand te houden. Uiteindelijk komt de leefbaarheid van de gebieden in de knel. In de provincie Groningen is de krimp in drie gebieden merkbaar en zichtbaar: Noord-Oost Groningen (Eemsdelta), Oost-Groningen en gemeente De Marne. Naar verwachting zal in 2040 de bevolking in gemeente De Marne zijn uitgedund met 25% (Provincie Groningen, 2010).

1.1 Gemeente De Marne De gemeente De Marne is gelegen in het Noordwesten van de provincie Groningen. De gemeente De Marne is een samenvoeging van de vroegere gemeenten Leens, Ulrum, Eenrum en Kloosterburen. Gemeente De Marne bestaat uit 21 kernen, waarvan de dorpen Eenrum, Leens, Kloosterburen, Ulrum en Zoutkamp veel basisvoorzieningen bieden.

De Marne is een gemeente omringd door water: de Waddenzee, het Lauwersmeer en het Reitdiep. In de gemeente nemen landbouw en visserij en de verwerkingsindustrieën daarbij een belangrijke plaats in. Naast rust en ruimte zijn er veel culturele bezienswaardigheden (gemeente De Marne, 2010)

1.2 Houwerzijl Houwerzijl is een klein dorp ten oosten van Zoutkamp (nabij het Lauwersmeer). De meeste mensen kennen Houwerzijl van De Theefabriek, waarover in de volgende hoofdstuk meer wordt verteld. Houwerzijl is gegroeid rond een niet meer bestaande zijl. Het dorp telde in september 2010 258 inwoners. De bevolkingssamenstelling is in de onderstaande tabel weergegeven (Gemeente De Marne, 2010).

Tabel 1 Bevolkingssamenstelling Houwerzijl

Leeftijdscategorieën

0-10 11-20 21-30 31-40 41-50 51-60 61-70 71-80 81-90 Totaal

Mannen 10 27 12 10 20 29 18 9 2 137

% man 3,8% 10,4% 4,6% 3,8% 7,7% 11,2% 6,9% 3,4% 0,7% 59,4

Vrouwen 15 10 9 12 24 22 23 6 0 121

% vrouw 5,8% 3,8% 3,4% 4,6% 9,3% 8,5% 8,9% 2,3% 0% 40,6%

Totaal 25 37 21 22 44 51 41 15 2 258

% totaal 9,6% 14,2% 8,0% 8,4% 17,0% 19,7% 15,8% 5,7% 0,7% 100%

Atelier Mens & Omgeving, Hanzehogeschool Groningen 8 1.3 Aanleiding Gemeente De Marne realiseert zich dat het onmogelijk is om te proberen de krimp te keren. Ze accepteert dat de bevolking afneemt en verandert en heeft daarom een aantal belangrijke strategische keuzes gemaakt: de kwaliteit is belangrijker dan de nabijheid en ze wil de sociale samenhang in de dorpen en de eigen inzet van bewoners versterken (De Marne, 2010).

In tegenstelling tot de 19e eeuw, toen er veel voorzieningen in Houwerzijl waren zoals een bakker, een slager, een kruidenier, een aantal kerken en een school, zijn er nu geen voorzieningen meer. Om er achter te komen wat de visie van de dorpsbewoners van Houwerzijl is ten opzichte van de krimp en de daardoor gematigde leefbaarheid, ziet de gemeente graag een dorpsvisie van Houwerzijl. Om deze reden heeft gemeente De Marne het Atelier Mens & Omgeving van de Hanzehogeschool te Groningen de opdracht gegeven onderzoek te doen naar de kwaliteit van leefomgeving in dit dorp. Vier studenten van de opleidingen Verpleegkunde, Maatschappelijke en Culture Vorming en Facility Management, hebben in een projectteam aan dit onderzoek gewerkt. In verband met de verschillende disciplines van de studenten en het ruime begrip leefbaarheid is het onderzoek afgebakend in vier onderzoeksonderwerpen: zelfredzaamheid, zorgzaamheid, binding en ondernemerschap. Dit onderzoek gaat in op het onderwerp ondernemerschap.

1.4 Doelstelling Het onderzoek naar ondernemerschap in Houwerzijl is gericht op het huidige ondernemerschap en op nieuw ondernemerschap. Het doel hiervan is om in kaart te brengen in welke mate het ondernemerschap bijdraagt aan de leefbaarheid in het dorp en in hoeverre er behoefte is naar meer ondernemerschap. Hierbij is onder andere gekeken naar de waardering van dorpsbewoners van de ondernemers en andersom en onderlinge versterking en samenwerking tussen de huidige ondernemers. Daarnaast is onderzocht of er potentiële ondernemers in Houwerzijl wonen en of zij eventueel samen iets kunnen ondernemen wat een bijdrage zou kunnen leveren aan de leefbaarheid in het dorp.

1.5 Opbouw onderzoeksrapport Voorafgaand aan het uitvoeren van het onderzoek is er literatuur over Houwerzijl en het ondernemerschap in het dorp bestudeert, maar ook informatie over eerder uitgevoerde dorpsonderzoeken is opgezocht. De relevante informatie voor dit onderzoek wordt in het volgende hoofdstuk toegelicht. Daarnaast is de onderzoeksvraag en een afbakening van de begrippen die in dit rapport worden genoemd in dit hoofdstuk te vinden. Het derde hoofdstuk gaat in op de methode van onderzoek: het onderzoeksontwerp, populatie en steekproef, onderzoeksinstrumenten, ervaringen bij de dataverzameling en de gegevensverwerking worden hier toegelicht. In het vijfde hoofdstuk worden de resultaten toegelicht. De conclusies die uit het onderzoek zijn voortgekomen worden in het zesde hoofdstuk genoemd, waar tevens een discussie aan is gekoppeld. In de discussie worden de in hoofdstuk vijf benoemde resultaten in het licht van de doelstelling en de onderzoeksvraag ter discussie gesteld. In het laatste hoofdstuk worden de aanbevelingen gegeven. In hoofdstuk 3.1, 3.2, 4 en 6 staat de meest essentiële informatie uit het onderzoek.

Atelier Mens & Omgeving, Hanzehogeschool Groningen 9 2. Ondernemerschap

2.1 Literatuurverkenning In 1937 was er volop ondernemerschap in Houwerzijl. Het dorp had veel winkels, waaronder een kapper, een bakker, een slager, een garage, een melkboer, een visboer, een meubelmakerij, een huisschilder, een telefoonkantoor en een kleermaker. Er waren veel combinatiewinkels zoals bakkerij en café ‘Hoogeveen’ die bestond uit een bakkerij, een kruidenierszaak en een café. Voorzieningen werden veel in combinaties aangeboden. Mede door terugloop van de bevolking nam het draagvlak voor voorzieningen af. Eerst verdwenen de winkels, daarna de school en daarna de kerk. Door de economische groei stelden de bewoners steeds hogere eisen aan het voorzieningsniveau. Ze wilden meer keuze en zelfbediening. De grote spreiding van kleine winkeltjes en scholen over een groot aantal dorpen paste niet meer in de nieuwe tijd. De gemeente vond dat huizenbouw zoveel mogelijk in Zoutkamp en Ulrum moest plaatsvinden, daar nam de bevolking dus toe. Vanaf 1959 werd er niets meer bijgebouwd. In Houwerzijl staan ongeveer 100 woningen. In 1997 was op slechts 29 adressen de hoofdbewoner geboren in Houwerzijl, 25 huizen waren bewoond door mensen uit de stad Groningen en 22 huizen door gezinshoofden afkomstig uit het westen van het land (Houwerzijl, 1997).

2.1.1 Houwerzijl Tien jaar geleden waren de bewoners van Houwerzijl actief in onder andere de verenigingen: een schietvereniging, een sjoel- en kaartvereniging en Stichting Dorpshuis. Daarnaast werden er veel activiteiten georganiseerd waar de bewoners enthousiast aan deelnamen, zoals de intocht van Sinterklaas, een rommel- en kerstmarkt, paaseieren verven en zoeken, klaverjasavonden, een mosselavond, een toneelavond en een midzomernachtfeest. Deze activiteiten vonden meestal plaats in het dorpshuis. Vanwege te weinig klanten is het dorpshuis enkele jaren geleden gesloten. Het was financieel niet haalbaar om het dorpshuis langer in stand te houden (Enquête Houwerzijl, Vereniging Dorpsbelangen, 2001).

Begin 1990 heeft De Theefabriek in Houwerzijl voor het eerst haar deuren geopend, en met succes. De Theefabriek trekt jaarlijks zo’n 50.000 bezoekers en is daarmee een grote toeristische trekpleister in het dorp Houwerzijl. Slechts voor het drinken van een kopje thee komen er bezoekers uit de provincie Groningen, Friesland en Drenthe. In de zomerperiode komen er toeristen van heinde en ver om De Theefabriek te bezoeken. Voor de Engelse theetafel, die bestaat uit drie gangen, komen de mensen zelfs uit Rotterdam en Den Haag. Af en toe komt er een dorpsbewoner een kopje thee drinken (Johan Lange, eigenaar van De Theefabriek, november 2010).

De huidige ondernemers hebben in de meeste gevallen naast hun onderneming nog een ander inkomen en kunnen dus niet bestaan van hun onderneming in Houwerzijl. Dit omdat de ondernemingen veelal kleinschalig zijn en er relatief weinig bezoekers komen. De ondernemers hebben hun onderneming vaak aan huis. Er zijn 48 inschrijvingen bij de Kamer van Koophandel van ondernemers in Houwerzijl. Deze bestaan uit onder andere een tiental agrarische ondernemers, een tweedehands kledingwinkel, een klussenbedrijf, een DJ die zichzelf verhuurt, een paardenstalling, een galerie, een producent podiumkunst, een autorijschool, een tweedehands boekwinkel en een kleine uitgeverij (Kamer van Koophandel, oktober 2010).

Atelier Mens & Omgeving, Hanzehogeschool Groningen 10 2.1.2 Vooronderzoek Het dorpsonderzoek in Houwerzijl is een vervolg op eerder uitgevoerde dorpsonderzoeken in gemeente De Marne. Deze onderzoeken zijn tevens uitgevoerd door studenten van Atelier Mens & Omgeving van de Hanzehogeschool te Groningen. Zo is in het voorjaar van 2010 onderzoek gedaan naar de kwaliteit van de leefomgeving in Ulrum. Omdat gemeente De Marne een centrumdorp wil realiseren in Leens en van de omliggende dorpen woondorpen wil maken, bestaat de kans dat de voorzieningen in Ulrum, voor zover die er nog zijn, grotendeels verdwijnen. De vraag die in dit onderzoek is onderzocht is: hoe creëert men een goede leefomgeving in een dorp dat onderhevig is aan de gevolgen van bevolkingsdaling? Bij dit onderzoek is ook de bedrijvigheid van Ulrum onder de loep genomen. Er is onderzocht hoe de bedrijvigheid in de toekomst betekenis heeft voor de kwaliteit van de leefomgeving. De onderzoeksvraag hierbij was: op welke manier draagt de bedrijvigheid in Ulrum bij aan de leefomgeving? Het antwoord luidt als volgt:

Een klein deel van de ondernemers uit Ulrum heeft deelgenomen aan het dorpsonderzoek. Redenen die ondernemers geven om een bedrijf te vestigen in Ulrum hebben vooral te maken met de lage grondprijs. Veel bedrijven zitten van oudsher al in Ulrum. Sterke punten van Ulrum voor bedrijven zijn onder andere de goede bereikbaarheid van het dorp en de aanwezigheid van toeristen. Ook lijkt er een rol te zijn voor bedrijven met een zogenaamde regiofunctie, een voorbeeld hiervan is de speelgoedwinkel waar ook mensen van buiten Ulrum naar toe komen. Ditzelfde geldt voor de wekelijkse markt. De bedrijvigheid heeft een belangrijke rol voor de leefomgeving van Ulrum in de vorm van sponsoring, zowel in geld als in natura (Eindrapport dorpsonderzoek Ulrum, juni 2010).

Naast het dorpsonderzoek in Ulrum is in het voorjaar van 2010 ook een dorpsonderzoek uitgevoerd naar de kwaliteit van leefomgeving in Westernieland. De onderzoeksvraag hierbij was: welke waardering geven inwoners van Westernieland aan hun leefomgeving? Hoe denken de inwoners van Westernieland hun leefomgeving te kunnen versterken? Het doel van dit onderzoek was een bijdrage geven aan de maatschappelijke opgave om de identiteit en aantrekkelijkheid van Westernieland te behouden en te versterken. Ook dit onderzoek is opgedeeld in vier deelonderzoeken: deelonderzoek ouderen (zorg, sociale netwerken, huisvesting, verkeer en mobiliteit), deelonderzoek kinderen (opleiding, vrije tijd, verkeer en groepsrelaties), deelonderzoek woningbezitters (huisvesting en sociale netwerken) en deelonderzoek landschap (landschap, groen, werk, nevenactiviteiten en recreatie). In Westernieland is er dus geen onderzoek gedaan naar het ondernemerschap/de bedrijvigheid wat vergelijkbaar is met de dorpsonderzoeken in Ulrum en Houwerzijl (Eindrapport dorpsonderzoek Westernieland, juni 2010).

2.1.3 Handleiding Het Ondernemende Dorp “In ons dorp is alles verdwenen”, een veelgehoorde uitspraak als je een rondje Nederlands platteland doet. Het Nederlands Platform Ouderen en Europa (NPOE) startte met dat idee in 2004 het project “Ouderencoöperaties op het Platteland”. Het doel van dit project was om op lokaal niveau te bekijken of ouderen, via een coöperatie, voorzieningen in hun eigen dorp konden opzetten of in stand konden houden; voorzieningen om mensen met dagindelingsproblemen te helpen. De Commissie Dagindeling van het Ministerie van Sociale Zaken stelde geld beschikbaar, vanuit het Europees Sociaal Fonds. De Landelijke Vereniging van Kleine Kernen voorzag het NPOE van inhoudelijk advies tijdens de projectperiode. Het NPOE heeft Handleiding Het Ondernemende Dorp geschreven, waar in staat hoe dorpen zelf voorzieningen kunnen realiseren in coöperatief verband.

Atelier Mens & Omgeving, Hanzehogeschool Groningen 11 In de handleiding staat verder nog hoe je een dorpsonderzoek uitvoert, hoe je voor de juiste voorziening kiest, hoe je meet of de voorziening echt haalbaar is, hoe je de voorziening opzet en hoe je de nazorg organiseert. In hoofdstuk 6 worden aanbevelingen gegeven aan de hand van deze handleiding (Handleiding Het Ondernemende Dorp, 2010).

2.1.4 Vereniging Groninger Dorpen De Vereniging Groninger Dorpen (VGD) zet zich in voor een leefbaar platteland en behartigt de belangen van de bewoners van de Groninger dorpen. De kerntaken van de vereniging zijn informatieverstrekking en voorlichting, ondersteuning van individuele ledendorpen en dorpshuisbesturen, belangenbehartiging en onderzoek. De VGD organiseert thema-avonden over het maken van dorpsvisies of ondernemingsplannen (voor dorpshuizen), het vinden en binden van vrijwilligers, recreatie, wet- en regelgeving, het ontwikkelen van bestemmingsplannen etc. Dorps(huis)organisaties kunnen bij de VGD terecht met al hun vragen. Ook geeft de VGD vier keer per jaar een gedrukte nieuwsbrief uit en circa zes keer per jaar een digitale nieuwsbrief (www.groningerdorpen.nl, 2010).

2.1.5 Franchise4Women Franchise4Women (F4W) is een netwerk van vrouwelijke ondernemers die een diversiteit aan dienstverlening voor zowel de particuliere als zakelijke markt gaan leveren. Daarbij richten ze zich vooral op het platteland aan beide zijden van de grens. Ze bieden dienstverlening die kan variëren van stoelmassages geven tot schoonmaken en van kinderopvang tot belastingadvies. Out of the box denkend, biedt dit kansen voor logische maar nu nog ongebruikelijke samenwerkingverbanden. Bijvoorbeeld een Beauty Bus waarin schoonheidsspecialiste, kapper en pedicure gaan samenwerken. Als dan ook nog een kledinghersteller aansluit bij deze vrouwelijke ondernemers die gezamenlijk bejaardencentra, verzorgingstehuizen of zelfs – kleine – dorpen gaan bedienen, is er samenwerking en synergie. Zoeken naar de geschikte bedrijfsvorm – een coöperatie – die grensoverschrijdend kan werken, is stap één. De betrokkenheid van individuele ondernemers is veelal groter omdat men medeaandeelhouder is. Het aantal vrouwelijke ondernemers groeit – ook op het platteland – en dat is goed. Want vrouwen doen het doorgaans beter dan mannen, blijkt uit het boek ‘Vrouw in zaken’ van Robert Blom (2003). Vrouwen die een onderneming willen starten op het platteland in een krimpgebied; hoe groot zijn de kansen op succes? In 2006 is onderzocht in de gemeente Reiderland hoe het zat met het ondernemende platteland. Conclusie: op het platteland zijn net zoveel bedrijven per 1000 inwoners als in de gehele provincie Groningen. Dit beeld sluit heel goed aan bij het grensoverschrijdende project F4W van CMO Groningen. Het biedt perspectief voor alle geïnteresseerde vrouwen aan beide zijden van de grens om in de persoonlijke en zakelijke dienstverlening actief te worden, economisch zelfstandig en zo ook het landelijke gebied levendig te houden.

2.1.5 Provincie Groningen Is krimp een kans of een bedreiging? Hoe kunnen we blijven zorgen voor leefbaarheid? Wat moeten we gaan doen, nu en in de toekomst? Dit zijn belangrijke vragen waar de provincie een antwoord op wil vinden. De provincie maakt nu met vertegenwoordigers uit de drie krimpgebieden een actieplan. Dit plan in wording heet ‘Provinciaal Actieplan Bevolkingsdaling 2010 - 2013 Kijk op Krimp'. Het levert de uitgangspunten voor (nieuw) beleid, maar wil ook acties en experimenten beschrijven (Provincie Groningen, 2010).

Atelier Mens & Omgeving, Hanzehogeschool Groningen 12 2.2 Onderzoeksvraag De onderzoeksvraag die voor dit onderzoek is geformuleerd luidt als volgt:

“Welke nieuwe bedrijvigheid willen inwoners van Houwerzijl beginnen? Welke bijdrage levert (nieuw) ondernemerschap aan de leefbaarheid en identiteit van het dorp?”

Refererend aan de doelstelling bij 1.2 is ook het huidige ondernemerschap onderzocht, maar hiervoor is geen onderzoeksvraag geformuleerd. De onderzoeksmethodiek die hiervoor gebruikt is, wordt toegelicht in het volgende hoofdstuk.

2.3 Begripsafbakening Zoals in hoofdstuk 1 staat beschreven is er onderzoek gedaan naar de kwaliteit van leefomgeving in Houwerzijl. De leefbaarheid in dit dorp is onder de loep genomen. Dit onderzoek richt zich op het ondernemerschap in het dorp, wat ook wel bedrijvigheid genoemd wordt. Ter verduidelijking van de begrippen die tijdens het onderzoek naar voren zijn gekomen, wordt in onderstaande tekst toegelicht wat er precies met de begrippen wordt bedoeld.

Leefbaarheid: 1. “Geschikt om erin of ermee te kunnen leven” (Van Dale, 1997). 2. Met het begrip leefbaarheid wordt aangegeven hoe aantrekkelijk en/of geschikt een gebied of gemeenschap is om er te wonen of te werken (Wikipedia, 2010).

Ondernemerschap/bedrijvigheid: deze begrippen betekenen beide hetzelfde en hiermee worden de ondernemingen in Houwerzijl bedoeld en de aanloop van mensen die ze veroorzaken.

Atelier Mens & Omgeving, Hanzehogeschool Groningen 13 3. Methode van onderzoek

3.1 Onderzoeksontwerp Om het ondernemerschap in Houwerzijl te onderzoeken is zowel een kwantitatief als een kwalitatief onderzoek uitgevoerd. Dit omdat het kwantitatieve onderzoek niet voldoende inzicht kon bieden in het onderwerp ondernemerschap.

3.1.1 Kwantitatief onderzoek Er is kwantitatief onderzoek gedaan door middel van een leefbaarheidscan die, na het invullen door de dorpsbewoners, iets vertelt over de huidige situatie. Om het (nieuwe) ondernemerschap optimaal te onderzoeken was het van belang dieper op antwoorden in te gaan door middel van kwalitatief onderzoek. De leefbaarheidscan bestond in zijn totaliteit uit 42 vragen waarbij de mening van de dorpsbewoners werd gevraagd en is uitgedeeld aan alle inwoners van Houwerzijl vanaf 12 jaar. Voor de kinderen van 6 tot 12 jaar is een aparte enquête opgesteld en uitgedeeld, maar die is niet relevant voor dit onderzoek. In de leefbaarheidscan zijn 13 vragen gesteld met betrekking tot de bedrijvigheid in het dorp. Deze bestonden uit 7 vragen en 6 stellingen. Aan het einde van de leefbaarheidscan zijn de bewoners gevraagd hun ideeën of opmerkingen over het dorp op te schrijven. Daarnaast werd gevraagd of ze over één van de vier onderzoeksonderwerpen in gesprek wilden gaan. Er zijn in totaal 260 enquêtes in het dorp verspreid. Hierbij heeft Vereniging Dorpsbelangen Houwerzijl haar medewerking verleend. Na het invullen konden de dorpsbewoners de enquête bij zes adressen in het dorp afleveren. De dorpsbewoners hebben een week de tijd gehad om de enquête in te vullen. De antwoorden van de leefbaarheidscan zijn anoniem verwerkt.

3.1.2 Kwalitatief onderzoek Na het verwerken van de gegevens uit de leefbaarheidscan is kwalitatief onderzoek gedaan door middel van interviews met huidige ondernemers en potentiële ondernemers. De bewoners die op de leefbaarheidscan hadden ingevuld te willen praten over ondernemerschap zijn benaderd voor een gesprek. Voor de interviews zijn verschillende vragenlijsten opgesteld: aan de huidige ondernemers zijn andere vragen gesteld dan aan de potentiële ondernemers. Naast de interviews met de dorpsbewoners is er ook een interview afgenomen met een beleidsmedewerker economische zaken, recreatie en toerisme van Gemeente De Marne. Tijdens dit interview is gesproken over het huidige ondernemerschap in Houwerzijl, de rol van gemeente De Marne bij het ondersteunen van plannen voor nieuw ondernemerschap, de tegemoetkoming van de gemeente naar startende ondernemers en een ontmoetingsplek in het dorp. De SRV-man van Houwerzijl, die twee keer per week door Houwerzijl rijdt met een SRV-wagen, is tevens geïnterviewd. Omdat de inwoners van Houwerzijl de SRV-man “de melkboer” noemen, wordt in dit rapport verder ook “de melkboer” aangehouden.

3.1.3 Bewonersbijeenkomsten Ter aankondiging van het dorpsonderzoek in Houwerzijl is eind september 2010 een nieuwsbrief in het dorp verspreid. In deze nieuwsbrief zijn de bewoners kort geïnformeerd over het dorpsonderzoek en uitgenodigd voor de eerste bewonersbijeenkomst. Deze bijeenkomst vond plaats op 6 oktober jl. in De Theefabriek in Houwerzijl. Hierbij waren de docenten en studenten van de Hanzehogeschool, Vereniging Dorpsbelangen Houwerzijl en zo’n 20 dorpsbewoners aanwezig. Aan de hand van een PowerPoint-presentatie hebben de studenten de opdrachtgevers (Vereniging Dorpsbelangen Houwerzijl en gemeente De Marne), de aanleiding, de doelstelling en de inhoud van

Atelier Mens & Omgeving, Hanzehogeschool Groningen 14 het onderzoek toegelicht. Ook werd verteld wat de dorpsbewoners van de studenten konden verwachten. Aan het einde van de avond konden de bewoners vragen stellen en hun ideeën over het onderzoek kenbaar maken. Tegen het einde van het onderzoek is er een tweede bewonersbijeenkomst georganiseerd om de onderzoeksresultaten te presenteren. Deze bijeenkomst vond plaats op 10 december jl. in de Ruimtela in Houwerzijl. De studenten hebben elk hun eigen onderzoek en de bijbehorende resultaten gepresenteerd. Na de pauze werden de bewoners verzocht in groepen de volgende vier vragen te beantwoorden:

1. Wat heeft het dorp Houwerzijl in de (nabije) toekomst nodig? 2. Welke bijdragen kunnen dorpsbewoners leveren? 3. Met welke organisaties kunnen we samenwerken? 4. Welke bijzondere inbreng heb ik als bewoner?

De resultaten die deze bewonersbijeenkomst hebben opgeleverd zijn verwerkt in het uiteindelijke adviesrapport van het dorpsonderzoek in Houwerzijl (Rozema, 2011).

3.2 Populatie en respons De populatie van dit onderzoek bestaat uit alle inwoners van Houwerzijl van 12 jaar en ouder. Waar in dit rapport gesproken wordt over de gehele populatie, worden dus alle 258 inwoners van Houwerzijl bedoeld. Van de 260 verspreide enquêtes hebben 133 dorpsbewoners de enquête ingevuld, dat is een respons van 58%. Hiermee kan gezegd worden dat de onderzoeksresultaten betrouwbaar zijn. Echter, niet alle vragen zijn door de 133 dorpsbewoners ingevuld. In onderstaand overzicht wordt per vraag en per stelling aangegeven hoeveel respondenten de vraag of stelling hebben ingevuld en hoeveel niet. In deze tabel staan enkel de voor dit deelonderzoek relevante vragen en stellingen uit de leefbaarheidscan.

Tabel 2 Respons leefbaarheidscan

Vraag: Ingevuld Niet ingevuld 1. Heeft u een eigen onderneming in Houwerzijl? 125 8 2. Heeft u meer klanten door De Theefabriek? 26 107 3. Is uw onderneming in het weekend open? 23 110 4. Zou u iets voor uzelf willen beginnen in Houwerzijl? 89 44 5. Hoe heeft u de kinderopvang geregeld? 88 45 6. Heeft u belangstelling voor kinderopvang in het dorp? 118 15 7. Welk cijfer geeft u de bedrijvigheid in Houwerzijl? 123 10 Stelling: 1. Houwerzijl is een ondernemend dorp 130 3 2. De Theefabriek is een inspirerend voorbeeld van ondernemerschap 126 7 3. Houwerzijl laat kansen voor toerisme onbenut 124 9 4. De zondagsrust wordt teveel verstoord 130 3 5. De bedrijvigheid is positief voor de naamsbekendheid van 128 5 Houwerzijl 6. De dorpsbewoners moeten samenwerken voor nieuwe 129 4 bedrijvigheid

Atelier Mens & Omgeving, Hanzehogeschool Groningen 15 Voor een aantal vragen is te verklaren waarom de vraag niet is ingevuld. Zo staat er bij vraag 1 de volgende zin: Zo nee, ga door naar vraag d. Vraag d in de leefbaarheidscan is vraag 4 in bovenstaand overzicht. Vraag 2 en 3 hoefden dus alleen ingevuld te worden door de respondenten die bij de eerste vraag ‘ja’ hebben ingevuld. Dit verklaart waarom de tweede en de derde vraag door een groot deel niet is ingevuld. Er blijven dan nog een aantal respondenten over. Het is niet vast te stellen waarom deze respondenten vraag 2 en 3 niet hebben ingevuld. Hetzelfde geldt voor de vierde vraag, die door een elftal respondenten niet is ingevuld, terwijl ze bij de eerste vraag wel ‘nee’ hebben ingevuld.

Bij vraag 5 staat nog voor de vraag ‘hoe heeft u de kinderopvang geregeld’ de opmerking: indien u thuiswonende kinderen heeft. De vraag hoefde dus alleen ingevuld te worden door respondenten die nog thuiswonende kinderen hebben. Omdat de enquête per individu is ingevuld, is het moeilijk om precies vast te stellen hoeveel van de 133 inwoners thuiswonende kinderen heeft. Per gezin hebben de beide ouders en wellicht ook de kinderen ingevuld dat er sprake is van een gezin met thuiswonende kinderen. Bovendien is deze vraag niet beantwoord met ‘ja’ of ‘nee’, maar met het invullen van de leeftijd van de kinderen. Om er achter te komen hoeveel van de 133 respondenten thuiswonende kinderen heeft, kan het beste gekeken worden naar de 88 respondenten die vraag 5 in bovenstaande overzicht hebben ingevuld. Hierbij moet dus wel rekening gehouden worden met ‘dubbele antwoorden’: zowel de vader als de moeder heeft de vraag ingevuld. Daarnaast zijn de 88 ingevulde antwoorden niet volledig betrouwbaar als het gaat om de respons: bij deze vraag stond namelijk de opmerking meerdere antwoorden mogelijk. Bij de volgende vraag, vraag 6 in bovenstaand overzicht, hebben ook respondenten die geen thuiswonende kinderen hebben de vraag ingevuld. Dit was ook te verwachten, want er staat niet bij indien u thuiswonende kinderen heeft. Slechts 15 respondenten hebben deze vraag niet ingevuld. De oorzaak daarvan kan zijn dat ze geen thuiswonende kinderen hebben of de vraag niet op hen van toepassing vinden. De exacte oorzaak is niet vast te stellen.

Bij de stellingen zijn geen zinnen toegevoegd die doorverwijzen naar een andere vraag. Er is hierbij dus geen sprake van respondenten die stellingen moesten overslaan. Waarom de stellingen door sommige respondenten niet zijn beantwoord, is niet vast te stellen.

Het kwalitatieve onderzoek heeft betrekking op 14 interviews, waarvan 12 dorpsbewoners van Houwerzijl. De overige twee interviews zijn afgenomen met een beleidsmedewerker van Gemeente De Marne en met Bert Schaap, de melkboer van Houwerzijl die twee keer per week met een SRV- wagen door Houwerzijl rijdt. De afgenomen interviews zijn op te delen in drie categorieën: vijf potentiële ondernemers, vier huidige ondernemers en drie overige dorpsbewoners, waarmee de mensen worden bedoeld die wel een gesprek wilden over bedrijvigheid maar geen (potentiële) ondernemer zijn.

Aan de hand van bovenstaande gegevens wordt duidelijk dat de gehele populatie is betrokken in het onderzoek. Waar in de volgende hoofdstukken ‘dorpsbewoners’ wordt genoemd, wordt bedoeld de 133 respondenten van de leefbaarheidscan. Waar in de volgende hoofdstukken over de huidige ondernemers wordt gesproken, worden de vier geïnterviewde ondernemers bedoeld. Waar in de volgende hoofdstukken over de potentiële ondernemers wordt gesproken, worden de vijf geïnterviewde potentiële ondernemers bedoeld. Wanneer een onderzoek gericht is op een heel grote groep mensen, bijvoorbeeld op de gehele Nederlandse bevolking, ligt het meer voor de hand

Atelier Mens & Omgeving, Hanzehogeschool Groningen 16 een steekproef te trekken. Bovenstaande informatie maakt duidelijk dat er bij dit onderzoek geen sprake is van een steekproef.

3.3 Onderzoeksinstrumenten De volgende opsomming laat zien welke onderzoeksinstrumenten er zijn gebruikt ten behoeve van dataverzameling.

- Literatuuronderzoek → zie hoofdstuk 2 - Leefbaarheidscan - Interviews → vragenlijst huidige ondernemers en topiclijst potentiële ondernemers

Na de verwerking van de resultaten van de leefbaarheidscan is verder onderzoek gedaan. Door middel van de vragenlijst en de topiclijst is er tijdens de interviews dieper op de vragen van de leefbaarheidscan ingegaan. Zo werd er aan de potentiële ondernemers gevraagd wat voor plan zij hebben en of en welke ondersteuning ze daar bij nodig hebben. Daarnaast werd er gesproken over de haalbaarheid van het hervatten van een ontmoetingsplek, georganiseerde dienstenruil, de website Houwerzijl-online.nl en Vereniging Dorpsbelangen. Aan het einde van de interviews met de potentiële ondernemers werd iets verteld over Wongema (hoe een oud pand een nieuwe functie krijgt in Hornhuizen (Gemeente De Marne) door een initiatiefnemer in het dorp) en Stichting DBF die initiatiefnemers op gang helpt met het geven van een nieuwe functie aan een oud pand. Ook werden ze geattendeerd op de handleiding “Het ondernemende Dorp” waar veel tips en ideeën in staan die van belang kunnen zijn voor de potentiële ondernemers van Houwerzijl. Aan de huidige ondernemers werd gevraagd iets te vertellen over hun onderneming, het draagvlak vanuit het dorp en de bezoekers. Hun mening werd gevraagd over de haalbaarheid van het hervatten van een ontmoetingsplek, het stimuleren van de bedrijvigheid in het dorp, ideeën over de bedrijvigheid, de website Houwerzijl-online.nl en Vereniging Dorpsbelangen. De vragenlijst en de topiclijst zijn te vinden in de bijlagen 2, 3 en 4.

Met ‘het hervatten van een ontmoetingsplek’ wordt de oude dorpshuisfunctie bedoeld. Zoals in de literatuurverkenning wordt genoemd, was er vroeger een dorpshuis in Houwerzijl. Ondanks dat het dorpshuis niet langer kon bestaan omdat er te weinig bezoekers kwamen, missen de dorpsbewoners toch een ontmoetingsplek in het dorp. Dit is uit de leefbaarheidscan gebleken. Vanwege die reden is er tijdens de interviews dieper op dit onderwerp ingegaan.

Vereniging Dorpsbelangen is als onderwerp in de vragenlijst en topiclijst opgenomen omdat het belangrijk is dat er vanuit de dorpsbewoners draagvlak is voor de vereniging. De onderzoekers van dorpsonderzoek Houwerzijl zijn onafhankelijk en daarom kan het voor de dorpsbewoners makkelijker zijn hun mening hierover te geven.

De website Houwerzijl-online is niet als onderwerp meegenomen in de leefbaarheidscan. Dit bleek een gemiste kans te zijn en om die reden is dit onderwerp meegenomen in de interviews. De bewoners van Houwerzijl zullen steeds meer gebruik maken van Internet omdat er geen voorzieningen in het dorp zijn.

3.4 Ervaringen bij de dataverzameling 11 van de 12 afgenomen interviews zijn bij de dorpsbewoners thuis afgenomen. Het andere interview vond plaats op de Hanzehogeschool te Groningen. Er is bewust gekozen voor interviews bij

Atelier Mens & Omgeving, Hanzehogeschool Groningen 17 de bewoners thuis, omdat mensen zich thuis het meest op hun gemak voelen. Dit heeft ertoe geleid dat de afgenomen interviews van goede kwaliteit zijn. Er is bijvoorbeeld buiten de vragen om nog meer, essentiële informatie verteld. Eén dorpsbewoner wilde liever niet dat het gesprek werd opgenomen met een voicerecorder, de anderen hadden er geen problemen mee. De interviews duurden gemiddeld een uur tot anderhalf uur.

3.5 Gegevensverwerking De gegevens uit de leefbaarheidscan zijn verwerkt in het statistisch computerprogramma SPSS. De interviews zijn uitgewerkt in het tekstverwerkingsprogramma Microsoft Word. De onderzoeksresultaten zijn aan de dorpsbewoners gepresenteerd middels een presentatie gemaakt in het computerprogramma Microsoft PowerPoint. De informatie uit dit onderzoeksrapport en de andere drie onderzoeksrapporten met de onderwerpen zelfredzaamheid, zorgzaamheid en binding is de input geweest voor het uiteindelijke adviesrapport aan de Vereniging Dorpsbelangen en de gemeente De Marne.

Atelier Mens & Omgeving, Hanzehogeschool Groningen 18 4. Resultaten In onderstaande tekst worden eerst de resultaten van de leefbaarheidscan toegelicht door middel van tabellen. Onder de tabellen wordt een korte toelichting gegeven op de inhoud van de tabel. Vervolgens worden de resultaten van de interviews per categorie toegelicht.

4.1 Kwantitatief onderzoek In onderstaande tabellen worden de resultaten van de leefbaarheidscan weergegeven. In de kolommen met de antwoordmogelijkheden wordt het aantal respondenten aangegeven die dat antwoord heeft ingevuld en in de kolom ‘%’ wordt de aantallen in percentages aangegeven. De percentages in tabel 4 zijn afgerond op hele getallen. In hoofdstuk 3.2 werd al genoemd dat niet alle vragen door alle respondenten zijn ingevuld. Daarom komen ook niet de aantallen bij elkaar opgeteld op 133 uit en de percentages bij elkaar opgeteld niet op 100% uit.

Tabel 3 Resultaten vragen leefbaarheidscan

Ja % Nee % Heeft u een eigen onderneming in Houwerzijl? 27 21,6 98 78,4 Heeft u meer klanten door De Theefabriek? 5 19,2 21 80,8 Is uw onderneming in het weekend open? 13 56,5 10 43,5 Zou u iets voor uzelf willen beginnen in Houwerzijl? 22 24,7 67 75,3

Er zijn 27 huidige ondernemers en 22 potentiële ondernemers. Slechts vijf ondernemers hebben meer klanten door de theefabriek. Ongeveer de helft van de ondernemers heeft zijn/haar onderneming in het weekend open.

Tabel 4 Resultaten stellingen leefbaarheidscan

Eens % eens Beetje % oneens Beetje % O % mening Geen %

neens

Houwerzijl is een 17 14% 39 31% 17 14% 37 30% 15 12 ondernemend dorp De Theefabriek is een 65 52% 28 22% 6 5% 13 10% 14 11% inspirerend voorbeeld van ondernemerschap Houwerzijl laat kansen onbenut 25 20% 26 21% 21 17% 36 29 16 13% voor toerisme De zondagsrust wordt te veel 15 12% 22 17% 15 12% 74 57% 4 3% verstoord De bedrijvigheid is positief voor 68 53% 34 27% 5 4% 9 7 12 9% de naamsbekendheid van Houwerzijl De dorpsbewoners moeten 27 21% 33 26% 17 13% 27 21% 25 19% samenwerken voor nieuwe bedrijvigheid

Atelier Mens & Omgeving, Hanzehogeschool Groningen 19

Wat opvalt in deze tabel is dat de meeste inwoners De Theefabriek een inspirerend voorbeeld vinden. De zondagsrust wordt niet te veel verstoord en de inwoners vinden de bedrijvigheid positief voor de naamsbekendheid van het dorp.

Tabel 5 Resultaten vraag 37 leefbaarheidscan

kinderen op Ik vang de kinderen vangt de Mijn partner De crèche grootouders Met gastouders Met schoolMet N.v.t.

op

Indien u thuiswonende kinderen heeft en u 10 9 6 7 4 3 88 en uw partner werken: hoe heeft u de kinderopvang geregeld? Meerdere antwoorden mogelijk.

Het merendeel van de ouders met thuiswonende kinderen heeft de kinderopvang zelf geregeld. Dat wil zeggen dat of de vader of de moeder op de kinderen past. Naast de ouders zelf wordt de kinderopvang het meest via grootouders of de crèche geregeld.

Tabel 6 Resultaten vraag 38 leefbaarheidscan

Ja, nu Ja, in de Nee toekomst Heeft u belangstelling voor kinderopvang in het 4 9 105 dorp? Percentages 3,4% 7,6% 89%

Er is nauwelijks belangstelling voor kinderopvang in het dorp. De meeste inwoners die er wel belangstelling voor hebben, hebben dit voor de toekomst.

Tabel 7 Resultaten vraag 39 leefbaarheidscan

1 2 3 4 5 6 7 8 Welk cijfer geeft u de bedrijvigheid in 3 3 7 8 20 28 42 12 Houwerzijl? Percentages 2,4% 2,4% 5,7% 6,5% 16,3% 22,8% 34,1% 9,8%

De cijfers 9 en 10 zijn niet gegeven. De meeste inwoners hebben de bedrijvigheid beoordeeld met een 7. Het gemiddelde cijfer is een 5,8.

Om de resultaten nog representatiever te maken zijn er zogenaamde kruistabellen in SPSS gemaakt. Deze geven nog meer informatie over de dorpsbewoners/ondernemers omdat ze verschillende vragen en antwoorden uit de leefbaarheidscan met elkaar vergelijken. De volgende informatie is hieruit voortgekomen:

De 22 potentiële ondernemers bestaan uit 14 mannen en 8 vrouwen. De potentiële ondernemers zitten voornamelijk in de leeftijdscategorie van 28 t/m 44 jaar. Een enkeling valt in de

Atelier Mens & Omgeving, Hanzehogeschool Groningen 20 leeftijdscategorie daarbuiten. Er zijn 28 ondernemers die de leefbaarheidscan hebben ingevuld, waarvan 18 mannen en 10 vrouwen. 32 mannen en 24 vrouwen vinden Houwerzijl een ondernemend dorp (zij hebben bij deze stelling de antwoorden ‘eens’ en ‘beetje eens’ ingevuld). 28 mannen en 25 vrouwen vinden Houwerzijl geen ondernemend dorp (zij hebben bij deze stelling de antwoorden ‘beetje oneens’ en ‘oneens’ ingevuld).

4.2 Kwalitatief onderzoek In de volgende tekst worden de belangrijkste resultaten met betrekking tot de afgenomen interviews toegelicht met de beleidsmedewerker van gemeente De Marne, de potentiële ondernemers, de huidige ondernemers, de overige dorpsbewoners en de melkboer van Houwerzijl.

Interview met Petra de Vries, beleidsmedewerker gemeente De Marne Gemeente De Marne is een ondernemende gemeente. Er zit een enorme stijging in de eenmansbedrijfjes en de inschrijvingen bij de Kamer van Koophandel zijn hoog. Het toeristische ondernemerschap is een groeiende markt in gemeente De Marne en ook de kunst en cultuur is aan het groeien. Volgens mevrouw De Vries is Houwerzijl een woondorp met weinig voorzieningen, maar met veel eenmansbedrijfjes aan huis. Op de vraag hoe ondernemerschap ondersteund en gefaciliteerd wordt door de gemeente wordt geantwoord dat ondernemers via het ondernemersplatform worden gefaciliteerd, mits de onderneming lid is van ondernemingsvereniging De Marne of een handelsvereniging. Startende ondernemers worden geadviseerd zich eerst te melden bij de Kamer van Koophandel. Zij kunnen de ondernemers het beste op weg helpen. Ze hebben branchegerichte informatie en zijn op de hoogte van de subsidiestromen. Vanuit Provincie Groningen worden er tegenwoordig subsidies verleent aan ondernemers die met hun onderneming iets doen tegen de krimp in de provincie Groningen, maar over het ‘hoe en wat’ kan een ondernemer het beste contact opnemen met de provincie. Mevrouw de Vries denkt dat een dorp als Houwerzijl het moet doen met de mogelijkheden die er zijn. Dat wil zeggen, het is niet voor niets dat het dorpshuis is dichtgegaan en dat er geen bestemmingsplannen meer zijn in Houwerzijl. Het opnieuw opzetten van een dorpshuis is om die reden niet haalbaar. Willen de dorpsbewoners een ontmoetingsplek om samen te komen, dan moeten ze eerst inventariseren wat ze precies willen en daar vervolgens een bestaande mogelijkheid bij zoeken. Ze noemt als voorbeeld een landbouwschuur of bij een bewoner thuis. Potentiële ondernemers moeten volgens haar geen onderneming in Houwerzijl beginnen omdat ze verwachten dat ze door de aanwezigheid van De Theefabriek meer klandizie krijgen. Voor zover zij weet, gaan de bezoekers heel gericht naar De Theefabriek. Er zijn nauwelijks bezoekers die door Houwerzijl wandelen om een bezoekje te brengen aan andere ondernemers.

Interviews met de potentiële ondernemers De vijf potentiële ondernemers van Houwerzijl willen voornamelijk iets beginnen in de toeristische en recreatieve sector. Zo is het opzetten van een Bed & Breakfast met een winkeltje genoemd, maar ook het beginnen van een dorpscafé en een zogenaamde “transitiontown”, waarmee een zelfvoorziening van energie maar ook een stuk land met groenten en fruit voor de dorpsbewoners wordt bedoeld. Daarnaast wil een bewoner een architecten- en/of DTP-bureau beginnen. De potentiële ondernemers zijn het er over eens dat de bewoners met elkaar meer kunnen bereiken. Als iemand een initiatief neemt, zijn er volgens hen velen die volgen en willen helpen. Voor de potentiële ondernemers in de toeristische en recreatieve sector is er één probleem: een pand of een ruimte. Vier van de vijf geïnterviewde potentiële ondernemers zegt ondersteuning nodig te hebben van

Atelier Mens & Omgeving, Hanzehogeschool Groningen 21 dorpsbewoners voor het realiseren van hun plan. De potentiële ondernemers vinden allen dat er meer bedrijvigheid mogelijk is in het dorp, mits dit kleinschalig is. Zo is zelfgemaakte jam bij de weg verkopen en een prikbord midden in het dorp waarop activiteiten kunnen worden geplaatst genoemd.

Interviews met de huidige ondernemers Drie van de vier huidige ondernemers hebben naast hun inkomen van de onderneming nog een ander inkomen. Ze kunnen dus niet bestaan van hun onderneming. De ondernemers hebben in het verleden wel eens samengewerkt om elkaar te versterken en om te proberen daar meer klandizie uit te halen, maar dit was geen succes. Toch maken ze nog wel een soort van promotie voor elkaar. Bij De Theefabriek wordt bijvoorbeeld een kop thee drinken aangeboden in combinatie met de workshop bloemen maken van crêpepapier bij de tweedehands boekwinkel. De ondernemers zeggen niet tot nauwelijks meer klandizie te hebben door De Theefabriek en vinden dat je ook niet afhankelijk moet (willen) zijn van een plaatselijke ondernemer. De bezoekers van De Theefabriek combineren volgens hen vaak bezoekjes op het Groningse platteland. Ze drinken dan bijvoorbeeld een kopje thee bij De Theefabriek, gaan vervolgens naar de zeehondencrèche in Pieterburen en sluiten af met een visje in Lauwersoog. Om die reden hebben ze in Houwerzijl geen oog voor andere ondernemers. Zelfs atelier “Christoffel”, een onderneming die zich naast De Theefabriek bevindt, heeft volgens een geïnterviewde ondernemer (niet de eigenaar van Christoffel) niet tot nauwelijks meer klanten door De Theefabriek. Geen van de ondernemers zegt het gevoel te hebben dat de dorpsbewoners trots zijn op hun onderneming. Af en toe komen er dorpsbewoners langs, maar niet veel. De ondernemers hebben wel het gevoel dat de dorpsbewoners het leuk vinden dat er door hun onderneming wat bedrijvigheid in het dorp is. Bijna alle ondernemers vinden de kleinschaligheid van het ondernemerschap in het dorp belangrijk. Grootschalig ondernemerschap is niet haalbaar en past bovendien niet in het dorp, zo zeggen ze. De dorpsbewoners vinden het belangrijk dat ondernemerschap de rust in het dorp niet aantast. Wat opvallend is, is dat de huidige ondernemers allen zeggen dat een dorpshuis niet haalbaar is omdat het dicht is gegaan, terwijl de potentiële ondernemers dit wel zouden willen. Een alternatief voor een dorpshuisfunctie vinden de ondernemers wel haalbaar. Zo is een muziekavond, een avond waarop dorpsbewoners met elkaar eten of een borrel op de vrijdagmiddag genoemd.

Interview met de melkboer van Houwerzijl De melkboer van Houwerzijl ziet de verschillen tussen oud- en nieuwbewoners heel duidelijk. In Houwerzijl heeft hij nog zes vaste klanten die bestaan uit oudbewoners. Het zijn vrienden van hem geworden. Een heel enkele keer komt er een nieuwe bewoner langs in de rijdende winkel. Dat vindt hij jammer, omdat hij daardoor niet de kans krijgt zich te presenteren aan de nieuwbewoners. Ondanks weinig klandizie, komt de melkboer twee keer per week in het dorp. De klanten die bij hem boodschappen doen vinden het belangrijk dat ze aan huis de boodschappen kunnen halen, vooral als ze wat ouder worden. Het baart de melkboer zorgen dat de voorzieningen in gemeente De Marne worden gecentraliseerd in Leens, omdat alle omliggende dorpen daardoor de weinige voorzieningen die ze nog hebben kwijtraken. Als dat gebeurt kan ook de rijdende winkel van de melkboer niet meer bestaan. De melkboer van Houwerzijl voelt zich betrokken met het dorp en hoopt dat hij de rijdende winkel nog lang kan voortzetten.

Atelier Mens & Omgeving, Hanzehogeschool Groningen 22 De website Omdat de website Houwerzijl-online.nl niet is opgenomen als onderwerp in de leefbaarheidscan, is tijdens de interviews ingegaan op dit onderwerp. Alle geïnterviewden hebben wel eens op de website gekeken en de meerderheid kijkt er regelmatig op. De foto’s en filmpjes van het dorp en de inwoners worden het meest gewaardeerd. Een aantal geïnterviewden geeft aan zelf ook graag op de website te willen als bewoner. Ook zijn er ideeën voor de website: een e-mail verzenden aan de dorpsbewoners wanneer er nieuwe berichten op de website zijn geplaatst, diensten aanbieden op de website zoals boodschappen halen (een soort forum voor aan te bieden en graag te ontvangen diensten) en meerdere mensen toegang geven tot de website om dingen te wijzigen en te plaatsen. Alle geïnterviewden vinden de website een leuk initiatief.

Geconcludeerd kan worden dat het huidige ondernemerschap, met uitzondering van De Theefabriek, weinig invloed heeft op de leefomgeving in het dorp. De bedrijvigheid wordt, zoals die nu is, gewaardeerd. Nieuw ondernemerschap is mogelijk, mits dit kleinschalig is. In het volgende hoofdstuk wordt uitgebreider op de gevonden resultaten in gegaan.

Atelier Mens & Omgeving, Hanzehogeschool Groningen 23 5. Conclusies en discussie

5.1 Huidig ondernemerschap Het ondernemerschap in Houwerzijl is, met uitzondering van De Theefabriek, kleinschalig van karakter en heeft hierdoor weinig invloed op de leefomgeving in het dorp. Er is veel bedrijvigheid aan huis. De Theefabriek daarentegen maakt het dorp Houwerzijl herkenbaar en dat vinden de dorpsbewoners leuk, maar trots zijn ze niet. De Theefabriek levert door de bezoekers drukte in het dorp op. Er zijn inwoners die dit prettig vinden, maar er zijn ook inwoners die de rust erg op prijs stellen en de drukte van De Theefabriek als storend ervaren. Er zijn nauwelijks inwoners die regelmatig een kopje thee drinken bij De Theefabriek. Ook de andere ondernemers in het dorp hebben weinig klandizie van dorpsbewoners. Alleen de buurvrouw of de buurman komt wel eens langs. De Theefabriek levert niet meer klandizie op voor de ondernemers in het dorp. De meeste inwoners van Houwerzijl vinden de bedrijvigheid in dorp prima zoals die nu is. Een dorpshuis of een ontmoetingsplek hervatten in het dorp wordt niet haalbaar geacht, maar de meeste inwoners staan wel in voor een alternatief. Samenwerking tussen de ondernemers is in het verleden wel gebeurd, maar met weinig succes. De ondernemers staan wel open voor versterking van elkaars onderneming, maar omdat het in Houwerzijl weinig oplevert wordt het nauwelijks gedaan. Sommige inwoners vinden dat er meer geprofiteerd kan worden van het mooie landschap van het Lauwersmeergebied en de omliggende toeristische dorpen rondom Houwerzijl.

5.2 Nieuw ondernemerschap Nieuw ondernemerschap is mogelijk, mits dit kleinschalig is en het de rust niet verstoord. Er is geen ondernemer die kan bestaan van een onderneming in Houwerzijl. Een bedrijf aan huis beginnen is bijna altijd wel mogelijk, maar wanneer er een pand aan te pas moet komen, wordt het lastiger. Dit omdat er geen bestemmingsplannen meer zijn voor Houwerzijl en er geen bedrijfspanden te koop staan in het dorp. Er zijn 22 inwoners die een onderneming willen beginnen in Houwerzijl, voornamelijk in de toeristische en recreatieve sector. Veel inwoners staan in voor dorpshuisgerelateerde activiteiten zoals een borrel op de vrijdagmiddag of een muziekavond. Er wordt nauwelijks initiatief genomen voor iets dergelijks, inwoners wachten op initiatief van andere inwoners. De inwoners van Houwerzijl vinden samenwerking belangrijk als het gaat om het organiseren van activiteiten. De oude herberg “De Houwerziel” is door de meeste geïnterviewden genoemd als de juiste plek voor een dorpscafé of ontmoetingsplek. Echter, dit pand is in het bezit van de eigenaar van De Theefabriek die een andere bestemming voor het pand heeft.

Met behulp van de verzamelde data is de onderzoeksvraag te beantwoorden. De nieuwe bedrijvigheid die de inwoners van Houwerzijl willen beginnen zijn kleinschalig en toeristisch van karakter met uitzondering van een architectenbureau. Nieuw ondernemerschap zal een kleine maar positieve bijdrage leveren aan de leefbaarheid en de identiteit van het dorp. De dorpsbewoners waarderen de kleinschalige bedrijvigheid in het dorp en zullen dus ook nieuwe kleinschalige ondernemers waarderen. Omdat het gaat om kleinschalig ondernemerschap, zal de leefbaarheid hierdoor niet sterk veranderd worden. De identiteit van woondorp kan wel veranderen in een ondernemend dorp met ondernemende inwoners wanneer er meer ondernemingen komen in Houwerzijl. Echter, dan zullen er meer dan twee of drie ondernemingen moeten komen.

Atelier Mens & Omgeving, Hanzehogeschool Groningen 24 Uit het interview met Petra de Vries, beleidsmedewerker van gemeente De Marne, kan geconcludeerd worden dat de Gemeente pas iets kan betekenen voor startende ondernemers als er gerichte plannen zijn. Een startende ondernemer kan zich het beste eerst bij de Kamer van Koophandel melden. Gemeente De Marne heeft in samenwerking met Provincie Groningen een project opgericht dat een reikende hand biedt voor startende ondernemers. Deze informatie, en informatie over de subsidiestromen, wordt in hoofdstuk 6 bij de aanbevelingen gegeven.

Grootschalig ondernemerschap is in Houwerzijl niet mogelijk om de simpele reden dat dit niet haalbaar is in het dorp. De voorzieningen die er tot twintig jaar geleden nog waren zijn dichtgegaan omdat het financieel niet meer haalbaar was. Toen ook het dorpshuis dicht ging om financiële redenen vanwege te weinig klandizie, zijn veel verenigingen opgeheven. De ondernemende inwoners van Houwerzijl zullen daardoor nu moeten roeien met de riemen die ze hebben, waarbij initiatief nemen, creativiteit en vrijwilligheid belangrijk is.

Refererend aan de resultaten van het dorpsonderzoek in Ulrum (zie hoofdstuk 2.1 literatuurverkenning) en deze resultaten, zijn er een aantal raakvlakken. In Ulrum vestigen bedrijven zich vanwege de lage grondprijs en omdat ze van oudsher in het dorp wonen, maar dat is in Houwerzijl niet aan de orde. De ondernemers waar mee is gesproken wonen niet van oudsher in het dorp en hebben een goedkope grondprijs niet genoemd. Het is bekend dat De Theefabriek toentertijd voor een gulden is gekocht, dat is één van de redenen geweest om iets in Houwerzijl te beginnen. De aanwezigheid van toeristen wordt in Ulrum ook genoemd als reden voor het vestigen van een bedrijf. In Houwerzijl komen ook veel toeristen vanwege De Theefabriek. Ook al levert dat niet meer klanten op voor de andere ondernemers, de bewoners denken wel dat hier meer mee gedaan kan worden. Wat dat betreft is dit een raakvlak met het dorpsonderzoek in Ulrum. Het effect dat de bedrijvigheid in Ulrum heeft op de leefomgeving is voornamelijk de sponsoring, zowel in geld als in natura. Hier is in Houwerzijl geen sprake van. In Houwerzijl heeft de bedrijvigheid als effect dat er wat meer aanloop is in het dorp, met name rondom De Theefabriek. Dit veroorzaakt soms parkeeroverlast. Verder heeft de bedrijvigheid een kleinschalig karakter en dit wordt gewaardeerd door de dorpsbewoners. Een duidelijk effect van bedrijvigheid in Houwerzijl zal er in de toekomst hoogstwaarschijnlijk niet komen, omdat er van grootschalige bedrijvigheid in het dorp, met uitzondering van De Theefabriek, geen sprake is en de huidige bedrijvigheid geen sterk effect op het dorp heeft vanwege het kleinschalige karakter.

Atelier Mens & Omgeving, Hanzehogeschool Groningen 25 6. Aanbevelingen

6.1 Leefbaarheid nu en in de toekomst Ten behoeve van de leefbaarheid in het dorp is voor nu het behouden van de Vereniging Dorpsbelangen, de melkboer en de website heel belangrijk en voor de toekomst een prikbord in het dorp, samenwerking tussen dorpsbewoners en hieruit volgende dorpshuisgerelateerde activiteiten voor en door alle inwoners van Houwerzijl.

6.2 De functie van de website versterken Regelmatig kijken er inwoners van Houwerzijl op de website van het dorp. Veel werkende inwoners van Houwerzijl rijden dagelijks naar de stad. Om de functie van de website van het dorp te versterken en daarnaast iets voor elkaar te kunnen betekenen, is het een aanbeveling om op de website een soort forum te maken waar inwoners diensten kunnen vragen en aanbieden. Een oude buurvrouw kan op die manier aan haar boodschappen komen en in ruil daarvoor een appeltaart bakken. Dit kan ook iets bijdragen aan de belangstelling voor elkaar. Niet alle dorpsbewoners hebben contact met elkaar. Wanneer zij op dit forum zetten dat ze bijvoorbeeld elke dag voor hun werk naar Groningen rijden, komen de inwoners ook meer met elkaar in contact. Wanneer er een nieuwe dienst geplaatst is, kunnen de inwoners op de hoogte gesteld worden door middel van een zogenaamde “annoucement”. Dit kan in de vorm van een e-mail. De website moet dan overigens wel voor iedereen toegankelijk worden gemaakt.

6.3 Nader onderzoek In het kader van bevolkingskrimp in gemeente De Marne is het aan te bevelen dit rapport en het hierop volgende adviesrapport te gebruiken voor nader onderzoek in dorpen in gemeente De Marne. Voor dit onderzoek zijn ook voorgaande vergelijkbare onderzoeken bestudeerd en dit is een belangrijke informatiebron geweest.

6.4 Een ondernemend dorp: de ingrediënten Tijdens de interviews is naar voren gekomen dat alle inwoners van Houwerzijl bereid zijn om te helpen met een evenement of een activiteit. Heeft Vereniging Dorpsbelangen hulp nodig, dan moet dat geen probleem zijn. Voor de ondernemende inwoners van Houwerzijl die iets voor het dorp willen betekenen, wellicht in coöperatief verband, is het aan te bevelen de volgende ingrediënten voor verbetering van de leefbaarheid in het dorp aan te houden:

 De kunst is om alle expertise te verzamelen, ook die van kinderen  Iedereen doet iets wat hij of zij leuk vindt  Mensen moeten bereid zijn om samen iets op poten te zetten en belangeloos hun expertise te bundelen  Van het één komt het ander

De activiteiten stap voor stap die worden gehanteerd door de Nederlandse plattelandsdorpen en de Landelijke Vereniging voor Kleine Kernen, die in samenwerking de handleiding Het Ondernemende Dorp hebben geschreven, zien er als volgt uit:

1. Samenstellen van een groep inwoners

Atelier Mens & Omgeving, Hanzehogeschool Groningen 26 2. Uitvoeren van een dorpsonderzoek 3. Selecteren van een voorziening 4. Bepalen van de haalbaarheid van de voorziening 5. Opzetten van de voorziening 6. Nazorg

Bovenstaande informatie is nog maar een klein deel van de informatie die in Handleiding Het Ondernemende Dorp staat. Het Ondernemende Dorp is een handleiding waarmee dorpsbewoners zelf hun voorzieningen kunnen opzetten. Stap voor stap laat het boek zien hoe je problemen en wensen in het dorp inventariseert, op basis waarvan je een goed doortimmerd plan kunt maken. Dat plan helpt vervolgens om een voorziening op te zetten, waar het hele dorp van kan profiteren. Het is voor de ondernemende inwoners en Vereniging Dorpsbelangen van Houwerzijl, aan te bevelen deze handleiding te bestuderen. De handleiding is te vinden onder ISBN-nummer: 90-76299-10-2.

6.5 Begeleiding voor ondernemende dorpen In Provincie Groningen is er een Centrum voor Maatschappelijke Ontwikkeling, ook wel CMO genoemd. Zij kunnen ondernemende dorpen van begin tot eind ondersteunen bij de veranderingen in een dorp. Sommige CMO’s verzorgen trainingen voor vrijwilligers die procesbegeleiding na de training zelf kunnen uitvoeren in eigen dorp. CMO Groningen is te vinden op de website www.cmogroningen.nl (Handleiding Het Ondernemende Dorp, 2010).

6.6 Subsidiestromen voor startende ondernemers In het interview met Petra de Vries, beleidsmedewerker bij gemeente De Marne, kwam naar voren dat startende ondernemers die met hun onderneming iets doen tegen de krimp in Provincie Groningen, een subsidie kunnen krijgen. Hiervoor kan een ondernemer terecht bij de Provincie Groningen. Het is echter een aanbeveling voor de startende ondernemers zich eerst aan te melden bij de Kamer van Koophandel. Zij zijn goed op de hoogte van de subsidiestromen en kunnen de ondernemers, indien zij in aanmerking komen voor een subsidie, doorverwijzen naar de Provincie Groningen.

6.7 Een reikende hand voor startende ondernemers Gemeente De Marne heeft in samenwerking met de Provincie Groningen het MKB-Going project opgericht. Bij het MKB-Going project zitten medewerkers die gespecialiseerd zijn in verschillende branches en die ondernemers een reikende hand bieden. Daarnaast kunnen ondernemers hier terecht als er knelpunten zijn in hun onderneming. Via gemeente De Marne kan een ondernemer zich aansluiten bij het MKB-Going project.

6.8 De functie van het dorpshuis hervatten; hoe en wat? Zoals in de conclusies vermeld staat, wordt het niet haalbaar geacht het oude dorpshuis in Houwerzijl te hervatten. Er is geen ruimte voor en het is financieel niet haalbaar. Echter, de activiteiten die gehouden werden in het dorpshuis, kunnen wel hervat worden. Uit de interviews is gebleken dat er inwoners van Houwerzijl zijn die zich graag zouden willen inzetten voor dergelijke activiteiten. Maar hoe moet dit dan georganiseerd worden? Het is een aanbeveling om daarvoor contact op te nemen met Vereniging Groninger Dorpen. Zij zijn gespecialiseerd in dit onderwerp en hebben wellicht suggesties voor samenwerking met andere dorpen met betrekking tot dorpshuisgerelateerde activiteiten. De VGD is gevestigd in Ten Boer en is te vinden op de website www.groningerdorpen.nl.

Atelier Mens & Omgeving, Hanzehogeschool Groningen 27 6.9 Ondernemende vrouwen in Houwerzijl Zoals in de literatuurverkenning is genoemd, is er een project opgericht voor ondernemende vrouwen op het platteland. Dit project heet Franchise4Women en is een initiatief van Centrum voor Maatschappelijke Ontwikkeling Groningen (CMO). Uit de leefbaarheidscan is gebleken dat 8 vrouwen een onderneming zouden willen beginnen in Houwerzijl. Een onderneming voor haarzelf, maar wie weet ook in samenwerking met andere vrouwen van het platteland. Het is voor deze ondernemende vrouwen dan ook aan te bevelen kennis te nemen van het project Franchise4Women. De ondernemende vrouwen die er nu bij zijn aangesloten, hebben al één ding gemeen met potentiële vrouwelijke ondernemers uit Houwerzijl: ze wonen op het platteland. Wellicht is het een duwtje in de rug…

Atelier Mens & Omgeving, Hanzehogeschool Groningen 28 Literatuurlijst Boeken Renkema, A., Scholtens J. en Zijlstra, Y. (1997) Houwerzijl, een dorp in De Marne. Bedum, Profiel Uitgeverij.

Internet Vereniging Groninger Dorpen (2010) Geraadpleegd op 5 januari 2010 http://www.groningerdorpen.nl/index.php?option=com_content&task=view&id=15&Itemid=48

De Marne (2010) Bevolkingskrimp Geraadpleegd op 16 december 2010 http://www.demarne.nl/

Wikipedia (2010) Leefbaarheid Geraadpleegd op 16 december 2010 http://nl.wikipedia.org/wiki/Leefbaarheid

Encyclo (2010) Leefbaarheid Geraadpleegd op 16 december 2010 http://www.encyclo.nl/begrip/Leefbaarheid

Provincie Groningen (2010) Krimp Geraadpleegd op 16 december 2010 http://www.provinciegroningen.nl/actueel/dossiers/krimp/

Houwerzijl (2010) Geraadpleegd op 16 december 2010 http://www.houwerzijl-online.nl/houwerzijlondern.html

Wongema (2010) Geraadpleegd op 16 december 2010 http://www.wongema.nl/wongema.html

Stichting DBF (2010) Geraadpleegd op 16 december 2010 http://www.stichtingdbf.nl/bedrijfsprofiel.php

Rapporten Buiter, O. (2010) Dorpsonderzoek Ulrum. Groningen, Hanzehogeschool Geraadpleegd op 16 december 2010

Dijk van, J.A. (2010) Ulrum leefbaar door middel van bedrijvigheid? Groningen, Hanzehogeschool Geraadpleegd op 16 december 2010

Atelier Mens & Omgeving, Hanzehogeschool Groningen 29 Klumper, D.J. (2010) Het ondernemende dorp. Hoe dorpen zélf voorzieningen kunnen realiseren, in coöperatief verband Geraadpleegd op 16 oktober 2010

Rozema, J. (2010) Het kán in Westernieland! Groningen, Hanzehogeschool Geraadpleegd op 16 december 2010

Rozema, J., Buiter, O. en Van den Berg, A. (2011). Samen mooi wonen in Houwerzijl. Adviezen voor Houwerzijl 2025. Kenniscentrum Gebiedsontwikkeling NoorderRuimte, Hanzehogeschool Groningen.

Kranten Leeuwarder Courant (oktober 2010) Leefbaarheidonderzoek Friesland, dorpen tot 6000 inwoners Geraadpleegd op 15 oktober 2010

Leeuwarder Courant (november 2010) Krimp, hypotheken en kansen Geraadpleegd op 1 november 2010

Atelier Mens & Omgeving, Hanzehogeschool Groningen 30 Bijlagen 1. Lijst met ingeschreven ondernemers Kamer van Koophandel 2. Vragenlijst huidige ondernemers 3. Vragenlijst voor De Theefabriek 4. Topiclijst potentiële ondernemers 5. Uitwerking interview Petra de Vries, beleidsmedewerker gemeente De Marne

Atelier Mens & Omgeving, Hanzehogeschool Groningen 31 1. Lijst met ingeschreven ondernemers Kamer van Koophandel

 Woonvereniging "Kerk aan huis"  J.A.L. de Keijzer  Lawn Tennis Club Lydensee (tennisschool de Ommelanden te Ulrum)  Sensi Dogcare (honden uitlaatservice)  De Theefabriek  Leutje Jan (klussenbedrijf)  D.B. van den Brink (ecologie & milieu website: vandenbrinkmilieu.nl)  Stichting Hogeland in Beeld (website hogelandinbeeld.nl)  Vereniging van Eigenaars Gedempte Boterdiep 57, 57a, 57b, 57c, G  Melkveehouderijbedrijf Mulder V.O.F.  Stichting Gronings Goed Route (autoroutes door Groningen website groningsgoedroute.nl)  Frouw Couture (tweedehands kledingwinkel, website frouwcouture.nl)  Poppedeine (babykleertjes, website poppedeine.nl)  Jeroen Mars (een DJ die zichzelf verhuurt)  Meiring Pedicure-Manicure  Design Ink  SERET HOLDING B.V. (financiële instelling)  Stichting The Amsterdam Tattoomuseum  Triona Pers (een kleine uitgeverij, poëzie en typografische publicaties, website zolderman.nl)  Vereniging Dorpsbelangen Houwerzijl  Stichting het Middeleeuwse Orgel  Stichting NAHID (vrouwenhuis Afghanistan)  Jongsma-Fokkema (paardenstalling Hollemaheerd)  RUIMTELA (kunstenaar, website ruimtela.nl)  De Zandbank (arrangementen zeilen op de Waddenzee, website zandbankzeilcharters.com)  Dirk Steenwijk (schilder)  Stichting De Nacht van Electra (website nachtvanelectra.nl)  Peppie Wiersma (organiseert projecten, website peppiewiersma.nl)  Jouw Eigen Film (Sarah Stilles, filmmaker, website jouweigenfilm.nl)  Engelharda Produkties (producent podiumkunst)  Autorijschool Haan  Stephen Beale Beeldhouwer  Maatschap M.D. Rietema, J. Rietema-van der Spek en A.J. Rietema (boerenbedrijf)  Groninger Christelijke Plattelands Jongeren Bond  Begrafenisvereniging "Houwerzijl"  Maatschap A. van der Spek, M.C. van der Spek, K.C. van der Spek (boerenbedrijf)  E.R.J. Feitsma (boerenbedrijf)

Atelier Mens & Omgeving, Hanzehogeschool Groningen 32  Maatschap C.A. Gaaikema en C.F. Gaaikema-Olsder (boerenbedrijf)  Maatschap A.J. van 't Klooster en H.G. van 't Klooster-Smink (boerenbedrijf)  A.A. v.d. Griend (boerenbedrijf)  Mts de Boer-Groenenboom (boerenbedrijf)  Maatschap S.K. Tromp - A.C. Tromp (boerenbedrijf)  Pia Spriensma  J. Spriensma  J. van der Lei (boerenbedrijf)  Maatschap K. van der Lei (boerenbedrijf)  Mulder Strohandel  Mts. S.J. & G. Mulder-Bremer (boerenbedrijf)

Er zijn in totaal 48 ondernemers in Houwerzijl.

Link: http://www.kvk.nl/handelsregister/zoekenframeset.asp?url=https://server.db.kvk.nl/wwwsrvu /html/zoekpc.htm.

Geraadpleegd op 25 oktober 2010.

Atelier Mens & Omgeving, Hanzehogeschool Groningen 33 2. Vragenlijst huidige ondernemers

1. U hebt op de leefbaarheidscan ingevuld te willen praten over bedrijvigheid, waarom? 2. Kunt u iets vertellen over uw onderneming? 3. Waarom bent u een onderneming begonnen in Houwerzijl? 4. Waarom is een onderneming in een dorp als Houwerzijl een succes? 5. Vindt u dat er meer ondernemerschap mogelijk is in Houwerzijl? 6. Denkt u dat het haalbaar is om opnieuw een dorpshuis op te zetten? 7. Hoe denken jullie u over het organiseren van een evenement in samenwerking met de overige ondernemers in het dorp, in het kader van het stimuleren van de bedrijvigheid? 8. Hebt u hier ideeën over? 9. Hebt u het gevoel dat de dorpsbewoners van Houwerzijl trots zijn op uw onderneming? 10. Kunt u iets vertellen over uw bezoekers? Komen die voornamelijk uit het dorp, of ook wel van buitenaf? 11. Komen er bezoekers op zondag? 12. Hebt u verder nog ideeën over de bedrijvigheid in Houwerzijl? 13. Kijkt u wel eens op de website houwerzijl-online.nl?

Atelier Mens & Omgeving, Hanzehogeschool Groningen 34 3. Vragenlijst voor De Theefabriek

1. Hoe kan het dat De Theefabriek in een dorp als Houwerzijl een succes is? 2. Komen de dorpsbewoners wel eens een kopje thee drinken? 3. Hebt u het gevoel dat de dorpsbewoners trots zijn op De Theefabriek? 4. Is er ook een soort “vriendenprijs” voor de dorpsbewoners wanneer ze een zaal van De Theefabriek willen gebruiken m.b.t. zaalhuur en consumpties? 5. U bent de eigenaar van het pand dat vroeger Herberg “de Houwerziel” was. Wat zijn uw plannen met dit pand? 6. De dorpsbewoners van Houwerzijl geven aan dat ze een dorpshuis willen hervatten. Op de vraag op welke plek deze dan moet komen, wordt vaak geantwoord: de oude herberg. Hoe staat u hier tegenover? 7. Weet u nog een alternatief voor een dorpshuis? 8. Er is geen speeltuin voor de kinderen in het dorp. Toch zou dit wel een mooie voorziening zijn. Het oude speelveldje bevond zich achter De Theefabriek, maar die is er nu niet meer. Want vindt u ervan om achter De Theefabriek een aantal speeltoestellen te plaatsen, zodat de bezoekers van De Theefabriek maar ook de kinderen van het dorp hier kunnen spelen? 9. Denkt u dat er meer bedrijvigheid mogelijk is in Houwerzijl? 10. Hebt u nog ideeën met betrekking tot de bedrijvigheid in het dorp? 11. Kijkt u wel eens op de website houwerzijl-online.nl?

Atelier Mens & Omgeving, Hanzehogeschool Groningen 35 4. Topiclijst potentiële ondernemers Topics:

1. Wat is uw plan? 2. Heeft u ondersteuning nodig? 3. Bent u bereid samen met dorpsbewoners iets te beginnen? 4. Hoe denkt u over een dorpshuis in het dorp? 5. Heeft u ideeën over een alternatief voor een dorpshuis? (Bijv. in een landbouwschuur) 6. Hoe denkt u over georganiseerde dienstenruil? 7. Wat vindt u van Vereniging Dorpsbelangen? Hebt u tips voor hen? 8. Kijkt u wel eens op de website houwerzijl-online.nl? 9. Zou u wel als dorpsbewoner op de website willen?

Voorbeelden:

1. Wongema (wongema.nl, oud pand nieuwe functie gekregen) 2. Stichting DBF (zodra er een initiatiefnemer is) 3. Handleiding “Het Ondernemende Dorp” (de tweede optie bij Google)

Atelier Mens & Omgeving, Hanzehogeschool Groningen 36 5. Uitwerking interview Petra de Vries, beleidsmedewerker gemeente De Marne

1. Kunt u iets vertellen over de inhoud van uw functie binnen gemeente De Marne? “Dat is eigenlijk niet in vijf minuten uit te leggen. Mijn functie is beleidsmedewerkster economische zaken en recreatie en toerisme. Ik ben de contactpersoon voor al het ondernemerschap in de gemeente De Marne. Dit is weer opgesplitst in verschillende onderdelen: de toeristische ondernemers (overleg met VVV) , LTO De Marne, dat zijn de agrarische ondernemers, de vissers en ondernemersplatform De Marne, dit zijn alle overige ondernemers. Bijvoorbeeld in de detailhandel: de bakker en de garage. Het ondernemersplatform De Marne bestaat ook weer uit de Kamer van Koophandel en MKB Noord, daar is regelmatig overleg mee. Je kunt mij zien als bedrijvencontactfunctionaris. De complexe vraagstukken vanuit de ondernemers neem ik op mij en ik probeer ze wegwijs te maken.” Doet u dat allemaal alleen? “Ja, op dit moment wel. We deden het altijd met z’n tweeën, maar helaas is de formatie gehalveerd. Dus voor nu is het: ‘roeien met de riemen die je hebt’.”

2. Kunt u iets over het ondernemerschap in de gemeente De Marne vertellen? Vindt u het een ondernemende gemeente wat betreft inwoners? Is er veel ondernemerschap? “Ja, ontzettend veel en er is ook ontzettend veel creativiteit bij de mensen. Mensen zoeken iets op om het inkomen aan te vullen of gewoon zelf actie te ondernemen op het moment dat ze werkloos worden. Ze gaan niet bij de pakken neer zitten. Het aan huis gebonden ondernemerschap neemt behoorlijk toe. De inschrijvingen bij de Kamer van Koophandel zijn hoog. Het zijn wel ontzettend veel eenmansbedrijfjes. Als je al die eenmanszaakjes bij elkaar optelt dan hebben we hier een ontzettend grote onderneming.”

3. Kent u het dorp Houwerzijl goed? Welke visie heeft u op het dorp? “Goed is teveel gezegd maar ik ken het dorp wel. Ik weet ook dat er wat kleine bedrijfjes zitten. De Theefabriek en veel agrarische bedrijven rondom het dorp . Voor mijn gevoel is het een woondorp, er zijn weinig tot geen voorzieningen meer maar bedrijvigheid vanuit huis kan daar natuurlijk heel goed. Een grootschalige fabriek zullen we daar niet aantreffen en dat zal de dorpskern niet aan kunnen. Maar de kleine bedrijvigheid is een aanvulling op het dorp en de leefbaarheid.”

4. Vindt u het dorp Houwerzijl ondernemend? “Ja, zoals ik al zei: er is veel bedrijvigheid aan huis.” Denkt u ook dat De Theefabriek de mensen stimuleert om iets te ondernemen? Dat er veel toeristen op af komen? “Ik denk het wel. Doordat je daar een aanloop richting De Theefabriek hebt, kijken de mensen toch altijd een stukje verder. Ik moet wel eerlijk bekennen dat ik denk dat de meeste mensen heel gericht naar De Theefabriek gaan. Over het algemeen zie ik de auto’s zo de

Atelier Mens & Omgeving, Hanzehogeschool Groningen 37 parkeerplaats op gaan. Als die vol is kunnen ze natuurlijk wel een graantje meepikken van de rest. Maar volgens mij komt het merendeel echt voor De Theefabriek en dat komt ook omdat De Theefabriek in heel veel landelijke bladen staat. Je ziet mensen zoeken die naar De Theefabriek gaan, ook in Zoutkamp. Door De Theefabriek is er bedrijvigheid in Houwerzijl.”

5. Hoe wordt ondernemerschap in de kleine dorpen ondersteunt en gefaciliteerd en door wie? “Een startende ondernemer moet een weg zien te vinden. Wij als gemeente hebben geen zak met geld om mee te helpen bij het starten. Via sociale zaken kan er soms wel een starterlening worden afgegeven. Wij adviseren starters met name eerst contact op te nemen met de Kamer van Koophandel. Wanneer ze gerichte plannen hebben, kunnen wij proberen dit te faciliteren. We kijken dan of de ideeën of plannen passen binnen een bestemmingsplan. Daarnaast heeft de gemeente samen met andere gemeenten in de provincie Groningen het MKB-Going project. Hier kunnen ondernemers terecht als er knelpunten zijn in hun onderneming. Bij het MKB-Going zitten mensen die gespecialiseerd zijn in verschillende branches en die ondernemers een reikende hand kunnen bieden. Verder faciliteren wij de ondernemers via het ondernemersplatform, maar dan moeten de ondernemers wel lid zijn van ondernemersvereniging De Marne of een handelsvereniging. Iets beginnen vanuit huis is vrijwel altijd mogelijk, maar zodra er een pand of iets dergelijks moet komen wordt het lastiger. Bij het beoordelen van een startende ondernemer in de vorm van een pand kijken we naar de milieubelasting, de verkeersbelasting en de bestemmingsplannen.”

6. Wat zou de rol van gemeente De Marne kunnen zijn bij het ondersteunen van plannen over nieuw ondernemerschap? “Wij kunnen best faciliteren, maar wij zijn niet gespecialiseerd zoals de kamer van koophandel. Die heeft veel meer branche-gerichtere informatie als wij en die zijn op de hoogte van subsidiestroom. De subsidiestroom is erg gedaald, er wordt nog maar weinig subsidie gegeven. Voor toeristische en duurzame ondernemers wordt nog wel eens een subsidie gegeven, maar verder niet.” Toeristisch ondernemerschap zie je hier wel veel? “Dat is wel een groei in de markt hier, ja. En waar moet ik dan aan denken? Boerderijen met een bed & breakfast? “Ja. En campings, meer horeca, boot- en kanoverhuur, maar ook zorg. In Leens heb je een zorgboerderij en in Kleine Huisje een geitenboerderij. Kunst en cultuur is hier ook aan het groeien.

Het is bekend dat er in Houwerzijl niet meer gebouwd zal worden. Er is dus ook geen mogelijkheid om een bedrijfspand te bouwen. Mensen die iets voor zichzelf willen beginnen, moeten dit daarom vanuit huis organiseren.

7. Hoe kan de gemeente de startende ondernemers / zzp’ers hierbij tegemoet komen? “Dat ligt aan de situatie. Als je vanuit de AOW voor jezelf zou willen beginnen, dan zijn er mogelijkheden maar die kun je niet bij de gemeente halen. Dan moet je naar je uitkerende instantie. Hetzelfde geldt voor als je in de bijstand zit. Je kunt dan soms met behoud van uitkering iets beginnen, maar hierbij verwijzen we altijd door naar de instantie. Dus als bewoners iets willen opstarten, hoeven ze niet bij de gemeente te beginnen. De gemeente kan ze alleen wegwijs maken.”

Atelier Mens & Omgeving, Hanzehogeschool Groningen 38 Een bewoner kan vast niet zomaar een ruimte in zijn eigen huis gebruiken voor een onderneming. Moet een dergelijke ruimte niet eerst worden goedgekeurd door de gemeente? Komt er dan iemand langs? “We hebben tegenwoordig een omgevingsvergunning. Twee maanden geleden hadden we nog gewoon een bouwvergunning. Als je gaat bouwen of verbouwen heb je daar vaak een vergunning voor nodig. Bewoners kunnen op de website van de gemeente zien of ze daadwerkelijk een vergunning nodig hebben. En als je geen vergunning nodig hebt? “Dan hoef je eigenlijk niet naar de gemeente. Wij vinden het wel leuk om te weten dat er een onderneming begint, maar het is geen verplichting. Maar als je iets in de horeca wilt beginnen, heb je een horecavergunning nodig. Wil je iets beginnen waarbij veel mensen in één ruimte zijn, dan heb je een brandvergunning nodig. Het is dus heel afhankelijk van wat je precies wilt gaan doen.”

In de enquête geven de dorpsbewoners van Houwerzijl aan dat zij een dorpshuis, een plek om samen te komen, erg missen in het dorp.

8. Hoe kan de gemeente de dorpsbewoners tegemoet komen bij deze wens/behoefte? “Dit zijn altijd lastige dingen. Het draait met name om de groep vrijwilligers die zoiets moet oppakken. Ik weet wel, soms kan het vanuit ondernemerschap en dat gebeurt ook af en toe wel, maar het dorp moet ook willen. Er moet behoefte zijn. Als het dorp aangeeft dat ze een dorpshuis willen, dan zeggen wij: wat wil je precies? Zou dat bijvoorbeeld niet bij een ondernemer kunnen of in een landbouwschuur? Moet je daar een specifiek een pand voor in stand houden? In Houwerzijl was “neut’n schait’n” altijd een belangrijk evenement en dat werd dan bij het kerkje georganiseerd. Dat zou ook in een landbouwschuur kunnen. Als het om het klaverjassen gaat, dan kun je dat ook bij mensen thuis organiseren. De vraag is altijd: in hoeverre wordt een pand gebruikt? Voor één uur per week kan dat niet uit, denk aan vaste lasten, onderhoud, energie etc. Bij dit soort vraagstukken moet het dorp goed op papier zetten wat ze precies willen. Vanuit de provincie wordt hiervoor een subsidie verstrekt. En stel, er ligt een plan? Wordt dit dan vanuit de gemeente gestimuleerd door middel van bijvoorbeeld een subsidie of een vergoeding? “Onze gemeente verkeert in een vervelende financiële positie dus ik doe daar geen toezeggingen over.” Maar hebben ze hier in de buurt een dorpshuis, zoals in Leens of Winsum, waar de gemeente aan bijdraagt? “Dat durf ik niet te zeggen. Volgens mij zit er in Westernieland een dorpshuis maar ik weet niet wat de bemoeienissen van de gemeente hierbij zijn. Misschien dat Gert Noordhoff dat weet. Maar als je een actief verenigingsleven hebt, is de behoefte naar een dorpshuis natuurlijk minder. Hier in Leens heb je een heel actief verenigingsleven. Je kunt naar volleybal en naar voetbal als je dat wilt en de kerk heeft hier een heel prominente rol dus de behoefte naar een dorpshuis is minder.” Het hangt er eigenlijk een beetje vanaf hoe actief de mensen zelf zijn? “Ja. Als je naar de kroeg wilt: hier is een kroeg waar je mensen kunt ontmoeten als je dat wilt.” Dus als een dorpshuis een prominente behoefte is in Houwerzijl, dan moeten ze eerst inventariseren wat de mogelijkheden zijn voor een locatie? Zelf iets opzoeken?

Atelier Mens & Omgeving, Hanzehogeschool Groningen 39 “Ja, een pand in stand houden voor een dorpshuis voor een paar uur is het niet realistisch. Ik weet niet of er in Houwerzijl überhaupt een ruimte is waar zij een plek om samen te komen kunnen realiseren. In het kader van krimp is er wel wat mogelijk, maar hier weet Gert meer van.” Het pand van het oude dorpshuis is nu de Ruimtela geworden, een galerie. “Oké. Nou misschien kunnen ze iets regelen met een ruimte in De Theefabriek, ik noem maar iets. Maar dat moet vanuit het dorp en de ondernemers zelf komen. Ze moeten eerst inventariseren welke wensen er zijn en dan kunnen ze gezamenlijk een oplossing bedenken.”

9. Denkt u dat het haalbaar is om opnieuw een dorpshuis op te starten? Waarom wel/niet? “Hangt er vanaf hoe ze het willen. Het is heel erg afhankelijk van de wensen.” Dus voor een wekelijkse zaterdagavond wordt er vanuit de gemeente niets gestimuleerd? “Daar kan ik vanuit mijn functie geen uitspraak over doen.”

10. Welke alternatieven zijn er voor een dorpshuis? “Afhankelijk van wat ze willen en wat een geschikte locatie kan zijn.” Ziet u dat hier wel in de omgeving? Dat een dorp bijvoorbeeld een landbouwschuur gebruikt voor iets dergelijks? “Ja, zeker. Bewoners vragen wel eens of ze de kerk mogen gebruiken voor een evenement. Maar dat heeft Houwerzijl ook niet meer. Creativiteit is belangrijk. Ik zit zelf in de vereniging ‘Slag om Zoutkamp’ en dan zitten we om de beurt bij elkaar thuis, maar ook wel in het vissersrestaurantje waar we dan vragen of de koffie gratis geschonken kan worden. Het hangt van je eigen creativiteit en inzet af.”

11. Welke eisen zou u stellen aan een alternatief? “Vind ik lastig om te beantwoorden omdat ik niet waar het om gaat. Maar veiligheid vind ik in het algemeen heel belangrijk. Als je 200 inwoners van Houwerzijl in een schuur stopt is dat heel belangrijk, maar daarbij komt een evenementenvergunning ook aan bod.”

12. Hebt u nog tips of ideeën voor de (potentiële) ondernemers van Houwerzijl? “Wees creatief! En maak gebruik van de mogelijkheden die je worden aangeboden.”

Tot slot noemt Petra de Vries nog dat mensen er vaak snel vanuit gaan dat alles voor hen georganiseerd wordt. Tegenwoordig kan dat niet meer. Willen ze in Houwerzijl de leefbaarheid optimaliseren, dan moeten ze eigen inzet tonen. Er zijn in Houwerzijl natuurlijk mensen die niet zitten te wachten op meer bedrijvigheid of leefbaarheid, maar daar moet je doorheen prikken. De meerderheid vindt het wel leuk!

Atelier Mens & Omgeving, Hanzehogeschool Groningen 40