Hoe Een Gemeentehuis Van De 'Grote' Berlage in Het 'Verre' Usquert Komt
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Monumenten van daadkrachtig gemeenschapsbestuur Voor invoering van de Gemeentewet van 1851 gers in elke lokale gemeenschap nog over hun vergaderen raadsleden en collegeleden op het eigen nieuws, hun eigen lijst met plaatselijke pro- Hoogeland nog in café's. In de provincie Gronin- blemen, incidenten en successen. gen zijn er dan nog maar twee stadhuizen. Eén aan de Grote Markt in Groningen Stad. In de bouwstijl van deze, rond de vorige eeuw- Het andere stadhuis staat tegenover de grote wisseling opgetrokken, gemeentehuizen kunnen Nicolaaskerk te Appingedam. De gemeenten we soms de lokale verschillen in levensbeschou- - ook die in het Ommeland - krijgen meer taken. wing nog herkennen. De raad van het gerefor- Kantens De wegen moeten worden verhard en onder- meerde Bedum houdt het sober en zakelijk. Het houden. Ook moet de gemeente zorgen dat voor resultaat is een massief, maar markant gemeen- alle kinderen openbaar basisonderwijs beschik- tehuis met als wapen een bijbel met spade: “bidt baar is. Pas heel laat, aan het eind van de ne- gemeentehuis moet voor burgers, die bijvoor- en werkt”. gentiende eeuw gaan de gemeentebesturen op beeld aangifte komen doen van een pasgebo- het Hoogeland over tot de bouw van hun eerste ren kind, toegankelijk zijn. Dus komen er een gemeentehuis. hal en een balie. Sommige gemeentehuizen hebben een klein torentje. Maar de gemeente- In de grasgroene driehoek tussen Reitdiep, torentjes zijn minder hoog dan de oude kerkto- Damsterdiep en Waddendijk verrijzen op pro- rens die de skyline van het Hoogeland blijven minente plekken, midden in de kerndorpen, 21 domineren. gemeentehuizen. Op één uitzondering na (Ul- rum) zijn het heel statige gebouwen geworden. Voor de Eerste Wereldoorlog hebben deze be- Met een raadszaal. Niet zonder reden wordt stuurlijke gemeenschappen op het Hoogeland ook gesproken van Raadhuizen. Het college nog allemaal hun heel eigen sfeer. Wetten, trei- van burgemeester en wethouders beschikt nen en kranten zorgen voor verbindingen, maar Bedum voortaan over een eigen bestuurskamer. Het zonder radio en televisie beschikken de bur- Voorwoord 1 rale en socialistische raadsleden overeenstem- ming over bouwontwerpen die uitblinken door modernisme en zakelijkheid. De raadsleden in Usquert kiezen voor een ontwerp van de voor- uitstrevende architect Berlage. Nog steeds een grote naam. Ook Warffum kiest voor een architect die bekend staat om zijn originaliteit, Van Lingen. Opmerkelijk is de grote invloed van de Stad-Groninger archi- tect Van Wissen. Hij wint in 1907 de prijsvraag voor het beste ontwerp voor een gemeentehuis te Winsum, en tekent enkele jaren later ook voor de ontwerpen te Uithuizen en Uithuizermeeden. Zijn eclectische stijl valt in de smaak. Andere architecten (Kantens, Ten Boer, Groote- gast) volgen zijn voorbeeld. In 1990 vindt op het Hoogeland een samenvoe- Kloosterburen ging van gemeenten plaats. Van de 21 bestuurlij- Ten Boer ke gemeenschappen zijn er zeven overgeble- ven. De meeste monumentale gemeentehuizen krijgen architectuur. In het katholieke Kloosterburen kiest de gemeen- een andere bestemming. Maar of de bestemming Laten we daarom deze trotse symbolen van teraad voor een huis der gemeenschap met een is veranderd in galerie, huisartsenpraktijk, pen- daadkrachtig gemeenschapsbestuur nog optimistische bouwstijl: Jugendstil. sion, kantoor, restaurant, schoonheidssalon of eens wat beter gaan bekijken! woonhuis, het zijn en blijven markante gebou- In Usquert, Eenrum en Warffum bereiken libe- wen die getuigen van eigen identiteit en fraaie Voorwoord 2 De locatiedans van Adorp maar tot in de jaren tachtig van de 19de eeuw doet veel stof opwaaien. Maar twee weken later Als gemeente ontstaat Adorp op 21 broodbakker was. Het college van burgemeester wordt al over de kwestie gestemd. Met vier stem- oktober 1811. In de gemeente liggen en wethouders bestaat uit burgemeester G. Rook- men voor en twee tegen neemt de raad het besluit de dorpen: Adorp, Sauwerd, Wetsin- maker en de raadsleden W.K. Brands en J. van “tot het bouwen van een eigen gemeentehuis te ge, Harssens en Wierum ten oosten Weerden als wethouder. Sauwerd”. Raadsleden Oosterhuis en Van Weer- van het Reitdiep. Aanvankelijk ver- Wanneer het plan voor het eigen gemeentehuis den stemmen tegen. Raadslid Veldman is ook te- gadert het gemeentebestuur in een ter tafel komt, vergadert het gemeentebestuur nog gen, maar kon niet aanwezig zijn. De tegenstan- herberg aan de Zuiderstraat te in herberg “Het Witte Hoes” te Adorp. Met het ini- ders zijn niet tegen het eigen gemeentehuis, maar Adorp. Na enkele malen van locatie tiatief tot een eigen gemeentehuis gaan in de raad tegen de verplaatsing naar Sauwerd. te zijn gewisseld, besluit het ge- ook stemmen op de bestuurszetel te verplaatsen meentebestuur in 1878 over te gaan naar Sauwerd. Want - zo stellen de voorstanders LOCATIE, LOCATIE, LOCATIE naar de eveneens in Adorp gevestig- - Sauwerd ligt centraler. Tijdens de mededelin- Het vinden van een geschikt bouwterrein in de herberg “Het Witte Hoes”. In die genronde op 5 februari 1904 doet raadslid J. Boer Sauwerd gaat niet vanzelf. Het gemeentebe- tijd telt de gemeente 1334 inwoners. het voorstel de bestuurszetel te verplaatsen. Dat stuur krijgt het ene, na het andere aanbod. Het bestuur vindt het moeilijk een keuze te maken. Eerst is er twijfel tussen een gratis De raad, die het besluit tot de bouw van het door kastelein G.J. van Zijl aangeboden ter- gemeentehuis neemt, bestaat uit zeven heren: rein en een terrein dat P. Lugtenborg ter ver- J. Boer, T. Boerema, W.K. Brands, W. Hoek- koop aanbiedt. In zijn vergadering van 11 sema, G. Oosterhuis, F. Veldman en J. van maart besluit de raad het aanbod van kaste- Weerden. Over de raadsleden is weinig be- lein Van Zijl af te wijzen. Raadslid Veldman kend. Maar we weten wel dat raadslid J. Boer stelt voor een terrein in overweging te nemen antirevolutionair is en raadslid F. Veldman een dat door K. Smit wordt aangeboden. “progressief” politicus is. Alle raadsleden zijn Aan het begin van de vergadering op 28 maart landbouwer, behalve J. Boer die zonder werk zit, Herberg het Witte Hoes vertelt de burgemeester dat de uitbater van het Adorp 4 ‘Witte Hoes’ te Adorp zijn gehele café te koop aan- missie goed en de andere keurde die af”. Na deze biedt voor ƒ 1800,-. De raad vindt dat dit voorstel discussie wordt zonder hoofdelijke stemming be- te laat komt. In de begroting is al vastgelegd dat sloten alsnog het kavel op de hoek van de Winsu- het gemeentehuis in Sauwerd komt. In de race merstraatweg-Stationsweg te kopen. tussen het terrein van K. Smit en dat van P. Lug- tenborg, valt de keuze op de laatstgenoemde. De DRIE ARCHITECTEN raad wil echter een ander terrein van Lugtenborg Het college vraagt de voormalige gemeente- kopen. Als dat andere terrein te koop is, zal de architect L. Drewes een plan met tekening voor gemeente tot aankoop overgaan. De raad wijst uit het gemeentehuis te maken. Raadslid Veldman haar midden drie leden aan die met Lugtenberg maakt in de vergadering van 11 maart bezwaren moeten onderhandelen. Burgemeester Dr. J.H.A.J.S. Bruins Slot (1933- tegen Drewes. In een latere vergadering op 20 Op 20 april meldt de commissie dat het “heeft aan- 1942) en de gemeenteraad van Adorp. april stelt Veldman voor om voor het ontwerp van gekocht vijf are terrein van de heer P. Lugtenborg het gemeentehuis een tweede architect uit te nodi- te Sauwerd, gelegen op de hoek van de Winsu- raad bedenkt zich onder het motto “beter ten hal- gen. Nu weet hij de meerderheid van de raad wel merstraatweg-Stationsweg te Sauwerd”. De raad ve gekeerd dan geheel gedwaald”. Er wordt op- te overtuigen dat het beter is uit twee ontwerpen te bekrachtigt de aankoop. De rust lijkt weergekeerd. nieuw gestemd. Met drie stemmen voor en twee kunnen kiezen. R. Zeeff uit Eenrum en L. Drewes Maar aan het eind van de vergadering stelt de tegen besluit de raad het eerder door Lugtenborg zullen worden gevraagd om (opnieuw) tekenin- burgemeester dat het college zich opnieuw heeft aangeboden terrein naast het kavel van Van der gen te maken. Op 18 mei presenteren beide ar- gebogen over het gratis aangeboden terrein van Laan aan te kopen. chitecten hun tekeningen. Het ontwerp van Dre- kastelijn Van Zijl. Daarmee is de kous niet af. Op 21 mei moet op- wes valt het meest in de smaak. Vooral de Een maand later, op 18 mei, wordt duidelijk dat het nieuw over de locatie worden gestemd. Bij de inwendige verdeling van het gebouw spreekt de raadsbesluit van 20 april niet definitief was. Er ligt vorige stemming had raadslid Brands meegestemd raad aan. een nieuw voorstel om niet het terrein op de hoek terwijl de aankoop een familielid in de derde graad Nadat Drewes het bestek en de aanbestedings- Winsumerstraatweg-Stationsweg, maar het eer- aanging. Weer ontbrandt de discussie over de voorwaarden heeft opgemaakt, wordt hij vervan- der door eigenaar Lugtenborg aangeboden ter- locatie. De notulist raakt kennelijk vermoeid, hij gen door architect Y. van der Veen. Drewes is rein te kopen. Over deze wijziging ontstaat een schrijft: “over dit punt ontspon zich een heftige dis- inmiddels in Groningen gemeenteopzichter gewor- heftige woordenwisseling. Raadslid J. Boer ver- cussie waaraan door alle leden werd deelgeno- den en mag daarom het werk te Sauwerd niet wijt de aankoopcommissie ondeugdelijk werk. De men. De één keurde de handelingen van de com- leiden. Adorp 5 Op de openbare aanbesteding ontvangt de ge- meente dertig reacties. Aannemer H. Bijmolt uit LUCAS DREWES Westeremden is met ƒ 4700,- de laagste inschrij- ver. Enkele maanden later wordt het gemeente- Wanneer Adorp Lucas Drewes vraagt het huis feestelijk geopend. De eerste gemeenteraads- ontwerp te maken, is hij nog niet zo be- vergadering is op 25 november 1904. Het kend als hij twintig jaren later zal zijn. Aan gemeentehuis doet tot 1 januari 1990 dienst.