NL ONTDEK STAD EN PROVINCIE van de gebaande paden U C L S I N E I F ! D S R E I T E U 3 M O O R O E I NAAR MAKERS OP DORPSE DE DIJK HET LAND IDYLLE Ruimtereizen begint hier Streekproducten In het ommeland 35⁰ 12’ 56” N 6⁰ 48’ 34” E 2 INHOUD GRONINGEN Provinciekaart IS EEN GOED 10 78 De Ontdekkers: Streekproducten: BEWAARD stedelingen op makers op het land het Hogeland Spijsmakers aan de � Oosterhouw waddendijk GEHEIM � Enne Jans Heerd 84 22 Met trots gemaakt Hier gaat de tomeloze energie van musea, Het landschap in Groningen festivals en winkels samen met de rust van als podium: Puur, eerlijk en duurzaam verborgen hofjes en tuinen. Hier wandel je Hongerige Wolf over de bodem van de zee of loop je binnen in de onneembare vesting Bourtange. Een 86 landschap voor fijnproevers. Waar nog zo 34 Ontdek veel te ontdekken valt. Van de de borgen gebaande We nemen je mee op ontdekkingsreis. paden Met highlights, routes en omwegen. Langs In en rond de stad Met een de hoogtepunten van de stad. Maar ook omweg door de onontdekte parels, net even om het Groningen hoekje. Naar de allermooiste dorpen in het 42 > Langs de kerken p.18 ommeland. Plekken waar het nog echt stil Westerwolde > Langs het Reitdiep p.54 > Door de Veenkoloniën p.70 is en waar je de drukte uit je hoofd kunt Een Drents landschap laten waaien. En naar Groningse makers. verdwaald in Groningen Die hun producten maken met trots en liefde voor het land. Soms moet je wel net Coördinaten even wat verder fietsen. Maar met een Vijf iconische plekken in 48 Groningen. Wij geven je de beetje geluk heb je wind mee. Naar de dijk coördinaten. De ontdekking � Nieuwe Statenzijl is aan jou. � Bokum Tips > 11 x ruimte p.8 62 > 11 x stad p.28 Dorpse idylle > 11 x natuur p.40 > 11 x erfgoed p.60 > 11 x streekproducten p.76 34 STAD 1 1 2 3 7 2 1 16 5 2 31 1 2 3 5 10 3 GRID GRID GR 6 5 12 ZO DONKER DAT JE ALLES ZIET 53° 24’ 25.4” N, 6° 11’ 5 1.6” E groningen 11 x ruimte — — — ‘T ROEGWOLD Op het water In de stad Donkerte Fluisterboot Hofjes Dark Sky Park Huur een fluisterboot en vaar Vroeger boden de Groningse Het echte donker ervaren? 11 KEER in alle stilte door de natuur. Je hofjes in de stad onderdak Het Nationaal Park hoort kleine vogeltjes in het aan armen, weduwen en Lauwersmeer is een heus riet en kabbelend water terwijl zieken. Tegenwoordig wordt Dark Sky Park. Ver weg van RUIMTE je geniet van het Groninger er ‘gewoon’ gewoond in kunstmatige lichtbronnen is landschap. ­ marenland.nl deze oases van rust. Bij een het hier ’s nachts zo donker, — handvol hofjes kun je zo even dat je alles ziet. Stap binnen in de ruimte van Groningen. Je hoeft niet lang Slapen in de buitenlucht binnenlopen voor een moment - visitgroningen.nl/dark-sky te zoeken, het is overal. Achter een poortje in de stad. Op Avond-uren van stilte. Sommige bomen een bankje in een klooster. Of met je voeten in de klei van Niets is beter dan slapen in de bloemrijke tuinen zijn de uitgestrekte polders. Hier stroomt de drukte uit je hoofd onder de sterrenhemel en zo oud, dat ze de bewoners om plaats te maken voor nieuwe ideeën. midden in de natuur. Dat moet van vroeger nog hebben je echt ervaren. Avond­uren meegemaakt. Routeboekjes is een initiatief van ervaren met wandelingen langs de buitensportinstructeurs. Het is hofjes zijn te koop bij de laagdrempelig, maar zeker ook Groningen Store (VVV) in het NOORDPOLDERZIJL — — — avontuurlijk! - avond-uren.nl Forum. - groningenstore.nl Wandelen Doen Uitwaaien AVOND-UREN ‘t Roegwold Yoga op het wad Noordpolderzijl Het is een van de meest De boottocht naar de wadplaat Dit is de perfecte plek voor gefotografeerde plekken van en de yogales brengen je een fikse dijkwandeling, een Groningen: het Knuppelpad in contact met jezelf en de zwerftocht over de kwelders in ’t Roegwold bij Schildwolde. elementen. Als het meezit, zie je of gewoon een kijkje over het In dit ruige moerasbos loop onderweg zeehonden uitrusten wad. Na afloop is het goed je over een houten vlonder in de zon. - meergroningen.nl toeven in ’t Zielhoes. Buiten van 750 meter dwars door de — op het terras of op koude gure natuur. - staatsbosbeheer.nl Terug in de tijd dagen ouderwets gezellig — Klooster Ter Apel rond de warme potkachel in Creativiteit Zo’n groot gebouw van dit markante bruine café. Kunsterf Warempel rode baksteen midden in de - zielhoes.nl De ruimte om je heen maakt de loofbossen maakt indruk. In — kunstenaar in je los. Dat merk het Klooster van Ter Apel is Fietsen KLOOSTER je tijdens de workshops en cre­ eeuwenlang met bezieling Noordoostelijke polders TER APEL atieve vakanties van Kunsterf gewerkt, gebeden en geleefd. Een groot deel van Groningen Warempel in Grootegast. En dat kun je nog steeds was vroeger water of over­ HOFJES IN - kunsterfwarempel.nl zien en ervaren. Het is een stroomde zo vaak dat de DE STAD — magische plek. Van de 34 Groningers er niet veel mee Spa middeleeuwse kloosters konden. De oplossing: handen Bad Nieuweschans in Groningen werd het als uit de mouwen, droogleggen en Zeker als het buiten koud en laatste gesticht. En nu is het omringen met dijken. Fietsend guur is, is het heerlijk om te re­ als enige over als herkenbaar door de noordoostelijke YOGA laxen in het thermaalbad of de klooster. Rond het klooster polders van Groningen ervaar OP HET sauna’s van Bad Nieuweschans. kun je heerlijk wandelen in de je de uitgestrekte horizon van WAD Lekker warm en ontspannend. rustieke bossen. dit platte platteland. - thermenbadnieuweschans.nl - kloosterterapel.nl - visitgroningen.nl/polders 8 9 groningen de ontdekkers DE ONTDEKKERS Tekst: Chris Zwart STEDELINGEN OP HET HOGELAND Groningen lijkt vaak ver weg en onbe- En Mayke Zandstra, die samen met kend. Maar eenmaal hier worden velen haar partner op de prachtige boerderij smoorverliefd op het landschap en de Enne Jans Heerd woont. Wat maakt dorpen. Tal van Randstedelingen en Groningen nou zo bijzonder? En wat stad-Groningers gingen al voor de bijl. moeten bezoekers zeker zien, proeven, Wilbert van de Kamp bijvoorbeeld, die ervaren en beleven? Wilbert en Mayke z’n hart verpandde aan het Hogeland. vertellen elk hun verhaal. 10 11 groningen de ontdekkers HET HOGELAND MOET JE ZELF ONTDEKKEN Als Wilbert van de Kamp (31) in 2016 “Oosterhouw is een bijzonder huis. In het RUIMTE OM GEDACHTEN DOOR de kans krijgt een jaar lang in het jaar dat ik er woonde, organiseerde ik veel JE HOOFD TE LATEN WAAIEN monumentale huis Oosterhouw in activiteiten. Er kwamen zo’n twee duizend “Het Hogeland doet in de zomer niet Leens te gaan wonen, grijpt hij die bezoekers naar de monumentale villa onder voor Toscane. Dat golvende graan, meteen. Hij woonde in Amsterdam – mensen die hier anders nooit zouden dat is echt heel mooi. En er is ruimte en was klaar met de drukte van de zijn geweest. Er zijn boeken geschreven, in overvloed. Er kunnen honderden grote stad. Het Hogeland was voor videoclips opgenomen, toneelstukken mensen zijn en dan nog heb je niet hem geen onbekend gebied, maar hij gemaakt en er zijn mensen getrouwd. het gevoel dat het er druk is. Je hebt leerde het door Oosterhouw wel veel We hielden er ook het Zwarte Zielen er letterlijk de ruimte om gedachten beter kennen. En werd er verliefd op. Festival, een festival voor depressieve door je hoofd te laten waaien.” mensen. Dat paste heel goed bij Oosterhouw, het is best een beetje HET BEGIN VAN NEDERLAND een spookhuis. De sfeer was alleen wel “Op de dijk bij Kloosterburen zie je de opperbest. Na afloop stonden er alleen prachtige kwelders. Wat je niet beseft is maar lachende mensen op de foto.” dat het hele Hogeland ooit zee was. Ik sta weleens met Ale Havenga van boerderij Landgoud op de “BEKLIM DE dijk, met een groep mensen. Hij vraagt ze naar de zee te kijken KERKTOREN VAN en te omschrijven waar ze staan. Mensen zeggen dingen als: “Het einde van Nederland.” Ale zegt dan: “Draai je nu eens om. HORNHUIZEN, VANAF Kijk, dit is het begin van Nederland.” DAAR KUN JE HET HELE HOGELAND EN VEELZIJDIG GEBIED “Ik ga graag naar de boerderij van WaddenMax in Hornhuizen, DE ZEE ZIEN” die hebben bizar goede zuivel. En ze hebben een heel klein, koud vennetje waar je in kunt zwemmen. Dat weet niemand, maar als je het aan ze vraagt mag je erin. De kerktoren van je aan mensen vragen: waar moet ik nu heen? Op die manier Hornhuizen is ook een aanrader. Vanaf daar kun je het hele ontdek je veel meer. Ga bij een boer langs en vraag even door, Hogeland en de zee zien. En ga daarna appeltaart eten bij dan geeft hij je met plezier een rondleiding. En als je een Wongema, dat zit ernaast. Ik kom ook vaak in Lauwersoog, beetje geluk hebt, mag je nog blijven eten ook.” waar Jan en Barbara van ‘t Ailand de vis zo uit de zee slepen en op je bord gooien. Het gebied is zo veelzijdig.” KIJKEN ZO VER JE WILT “Zo gauw ik de stad Groningen uitrij denk ik: yes. Ik kan weer TOERIST ZONDER KAART kijken, zo ver als ik wil. Ik heb m’n hart wel verloren aan het “Het Hogeland is echt een gebied om samen met anderen te Hogeland. Het is het leukste gebied van Nederland.