De archieven in Groningen DE ARCHIEVEN IN GRONINGEN Omslag: brief van burgemeesters en raad van de stad Groningen aan de inge- zetenen van Drenthe met verzoek te helpen bij het wegbreken van de dwang- burcht die op bevel van Alva door Caspar de Robles was opgeworpen vóór de Herepoort te Groningen, 2 maart 1577 (Rijksarchief in Groningen, familie- archief Lewe, nr. 36 d). OVERZICHTEN VAN DE ARCHIEVEN EN VERZAMELINGEN IN DE OPENBARE ARCHIEFBEWAARPLAATSEN IN NEDERLAND uitgegeven onder auspiciën van de Vereniging van Archivarissen in Nederland redactie: L.M.Th.L. Hustinx F.C.J. Ketelaar H.J.H.A.G. Metselaars J.J. Temminck H. Uil DEEL V DE ARCHIEVEN IN GRONINGEN DE ARCHIEVEN IN GRONINGEN redactie: J.F.J. van den Broek O.A.M.W. Hartong A.L. Hempenius J. Meinema Samsom Uitgeverij bv, Alphen aan den Rijn, 1980. Dit overzicht is bijgewerkt tot 31 mei 1979. Voor deze uit gave werd financiële steun verleend door het Ministerie van Cultuur, Recrea- tie en MaatschappelijkPP J Werk. Copyright © 1980 Samsom Uitgeverij,g J The Netherlands. All rightsg reserved. No partp of this publicationP mayY be reproduced,P stored in a retrieval sY stem or transmitted, in anyY form or byany Ymeans, electronic, mechanical,photocopy-P ingg,^ g or otherwise,^ without the priorP permissionP of Samsom Uitgeverij. ISBN 90 14 02925 X INHOUD Kaarten: archiefbewaarplaatsen van de gemeenten en water- schappen 10 Inleiding 12 0 Algemeen 12 1 Archieven 12 1.1 Archieven en verzamelingen 12 1.2 Taak van de archivaris 12 1.3 Openbaarheid 13 2 Archiefvormende instellingen 13 2.1.1 Gewestelijk bestuur vóór 1798 13 2.1.2 Gewestelijk bestuur na 1798 14 2.1.3 Rijksinstellingen in de provincie 15 2.2.1 Plaatselijk bestuur vóór 1795 15 2.2.2 1795-1813 17 2.2.3 Na 1813 17 2.2.4 Gemeentelijke organen 18 2.2.5 Samenwerking tussen gemeenten 19 2.3 Rechtspraak vóór 1811 19 2.4 Rechterlijke organisatie en indeling na 1811 20 2.5 Vrijwillige rechtspraak en notariaat 21 2.6 Waterschappen 22 2.7 Geestelijke instellingen 23 2.8 Overige privaatrechtelijke instellingen, families en personen 25 2.9 Archiefbescheiden buiten Groningen 25 3 Gebruik van het overzicht 26 3.1 Rangschikking van de gegevens 26 3.2 Toelichting op de gegevens per bewaarplaats 29 3.3 Toelichting op de gegevens per archief 29 3.4 Lijst van afkortingen 30 Rijksarchief in de provincie Groningen 31 1 Archieven van de overheid 31 1.1 Gewestelijke besturen en provinciale instellingen en ambtenaren 31 1.2 Rechterlijke instellingen 33 Vóór 1811 33 1811-1838 35 Na 1838 36 1.3 Notarissen 37 1.4 Registers van de burgerlijke stand en retroacta van de burger- lijke stand 37 1.5 Registers van eigendomsovergang 38 1.6 In de provincie werkzame rijksorganen 38 Justitie 38 Financiën 39 Verkeer en waterstaat 40 Volkshuisvesting en ruimtelijke ordening 41 Defen- sie 41 Economische zaken 42 Landbouw 42 5 Sociale en gezondheidszorg 42 Onderwijs en wetenschap 43 1.7 Kerspelen en toerschappen 43 1.8 Gemeenten 43 1.9 Waterschappen 44 1.10 Overige overheidsorganen 45 2 Niet-overheidsarchieven 46 2.1 Instellingen van economische aard 46 Algemeen 46 Ambacht en industrie 46 Handel 48 Bank- en verzekeringswezen 49 Verkeer en vervoer 50 Landbouw 51 2.2 Instellingen van sociale zorg 51 2.3 Vak- en standsorganisaties en -fondsen 52 2.4 Instellingen op het gebied van de volksgezondheid 53 2.5 Instellingen op het gebied van onderwijs, wetenschap en cultuur 54 Onderwijs 54 Wetenschap 54 Cultuur 55 2.6 Instellingen op het gebied van sport, recreatie en evenementen 55 Sport 55 Recreatie 55 Evenementen 56 2.7 Instellingen op politieke en ideële grondslag 56 2.8 Geloofsgemeenschappen en andere instellingen van godsdienstig leven 57 Rooms-katholieke kerk 57 Nederlandse Hervormde kerk 58 Gereformeerde kerken 71 Remonstrantse Broederschap 71 Doopsgezinde Broederschap 71 Evangelisch-Lutherse gemeenten 73 Baptisten gemeenten 73 Israélitisch kerkgenootschap 73 2.9 Huizen en boerderijen 74 Huizen 74 Boerderijen 75 2.10 Families 76 2.11 Personen 84 3 Verzamelingen 85 3.1 Handschriften 85 3.2 Bibliotheek 86 3.3 Kranten 86 3.4 Prenten en kaarten 86 3.5 Zegels en lakafdrukken van zegelstempels 87 3.7 Overige verzamelingen 87 Kaart: de gemeentelijke indeling in de periode 1828-1948 90 Gemeentearchief van Groningen 91 1 Archieven van de overheid 92 1.1 Algemeen plaatselijk bestuur 92 Secretarie 92 Raadscommissies 93 Leden van het col- lege van B. en W. 94 Instellingen ten behoeve van het personeel van de gemeente 94 6 1.2 Plaatselijke instellingen met een specifieke taak 95 Rechtspraak vóór 1811 95 Bevolking 95 Financiën 95 Openbare werken 96 Openbare orde en veiligheid, defensie 96 Economische zaken 96 Sociale zorg 98 Gezondheidszorg 99 Onderwijs en cultuur 100 Sport, recreatie en evenementen 102 1.4 Organen van geannexeerde gemeenten 102 Hoogkerk 102 Noorddijk 102 1.5 Waterschappen 103 1.7 Organen van de centrale overheid 103 2 Niet-overheidsarchieven 104 2.1 Instellingen van economische aard 104 Industrie 104 Handel 104 Bank- en verzekerings- wezen 104 Dienstverlening 105 2.2 Instellingen van sociale zorg 105 Armen- en werklozenzorg 105 Gasthuizen 105 Zorg voor minderjarigen en ongehuwde moeders, maatschap- pelijk werk 106 Volkshuisvesting 107 Voedselverstrek- king 108 Hulpverlening in verband met bijzondere om- standigheden 108 2.3 Vak- en standsorganisaties en -fondsen 108 2.4 Instellingen op het gebied van de volksgezondheid 109 2.5 Instellingen op het gebied van onderwijs en cultuur 110 Onderwijs 110 Cultuur 110 2.6 Instellingen op het gebied van sport, recreatie en evenementen 112 Sport 112 Recreatie 112 Evenementen 113 2.7 Instellingen op politieke en ideële grondslag 113 2.8 Geloofsgemeenschappen en andere instellingen van godsdienstig leven 114 Rooms-katholieke kerk 114 Nederlandse Hervormde kerk 114 Waals Hervormde kerk 115 Gereformeerde kerken 115 Evangelisch-Lutherse gemeenten 115 Andere instellingen van godsdienstige aard 115 2.10 Families 115 2.11 Personen 117 3 Verzamelingen 117 3.1-3.3 Handschriften, bibliotheek en kranten 117 3.4 Prenten en kaarten 117 3.6 Grammofoonplaten 117 Overige gemeenten 118 Adorp 118 Aduard 119 Appingedam 120 Baflo 121 Bedum 121 Beerta 122 Bellingwedde 123 Bierurn 124 Delfzijl 125 Eenrum 126 Ezinge 127 Finsterwolde 128 Grootegast 129 Grijpskerk 129 Haren 130 Hefshuizen 131 Hoogezand-Sappemeer 133 Kantens 135 Kloosterburen 136 Leek 137 Leens 138 Loppersum 139 Marum 139 Meeden 140 Middelstuur 140 Midwolda 141 Muntendam 141 Nieuwe Pekela 142 Nieuwe Schans 143 Nieuwolda 144 Oldehove 145 Oldekerk 145 Oosterbroek 146 Oude Pekela 148 Scheemda 149 Slochteren 150 Stadskanaal 151 Stedum 153 8 Ten Boer 154 Termunten 155 Ulrum 156 Usquert 157 Veendam 158 Vlagtwedde 160 Warffum 162 Winschoten 163 Winsum 164 't Zandt 165 Zuidhorn 166 Waterschappen 167 Duurswold 167 Electra 171 Fiemel 172 Fivelingo 173 Hunsingo 175 Oldambt 179 Reiderzijlvest 183 Westerkwartier 188 Index op namen 191 Index op trefwoorden 206 9 PROVINCIE GRONINGEN GEMEENTEN Archiefbewaarplaatsen PROVINCIE GRONINGEN WATERSCHAPPEN Archiefbewaarplaatsen Archiefbewaarplaats 1 Zuidhorn 2 Onderdendam 3 4 Appingedam 5 Siddeburen 6 Scheemda 7 Wedde 8 0 10 km INLEIDING 0 ALGEMEEN Deze gids geeft de onderzoeker een overzicht van de archieven, die in het rijksarchief in de provincie Groningen worden bewaard en van de archieven die onder berusting zijn van de gemeente- en waterschaps- besturen. Archieven van beide laatste categorieën zijn alleen opge- nomen voor zover ze openbaar zijn in de zin van de Archiefwet 1962. Ten behoeve van de bruikbaarheid van deze gids volgen hier een aantal algemene opmerkingen betreffende archieven (§1). Voorts een kort overzicht van instellingen die in Groningen archief hebben ge- vormd (§2), tenslotte een toelichting op de gegevens, die in deze gids zijn opgenomen (§3). 1 ARCHIEVEN 1.1 Archieven en verzamelingen Een archief is een geheel van bescheiden opgemaakt of ontvangen door een instelling of persoon en naar zijn aard bestemd om door die instel- ling of persoon bewaard te worden. Archieven zijn te verdelen in overheide- en niet-overheidsarchieven. Ten aanzien van de overheidsarchieven gelden de voorschriften van de Archiefwet 1962, vooral wat betreft de punten overdracht, openbaarheid, bewaring en vernietiging. Niet-overheidsarchieven zijn archieven van personen of particuliere instellingen die bij de overheid in bewaring worden gegeven, of aan de overheid geschonken. Een verzameling wordt doelbewust aangelegd. Hieronder vallen b.v. een bi- bliotheek, een fotoverzameling, een kaartenverzameling en een zegel- verzameling. 1.2 Taak van de archivaris De taak van de archivaris omvat het verwerven, beheren en toeganke- lijk maken van archieven en verzamelingen. De verwerving van de overheidsarchieven verloopt vanzelf, daar de overheid door de Archief- wet 1962 verplicht wordt haar bescheiden uiterlijk na 50 jaar over te dragen. Ten aanzien van niet-overheidsarchieven voert de archivaris een actief en selectief verwervingsbeleid. Onder beheer wordt verstaan het in goede en veilige staat bewaren van archieven. Toegankelijk ma- ken bestaat uit het maken van een inventaris, dat is een systematisch ingedeelde beschrijving van de bestanddelen van een archief, voorafge- 12 gaan door een inleiding en een verantwoording van de inventarisatie. Door tijdsgebrek zijn niet alle archieven op bovengenoemde wijze geïn- ventariseerd, maar is soms volstaan met het maken van een magazijn- lijst. Daarnaast worden nader toegangen, indices of klappers, gemaakt op belangrijke archiefbestanddelen. Ter ondersteuning van het histo- risch onderzoek legt de archivaris naast de archieven verzamelingen aan. 1.3 Openbaarheid Op grond van de Archiefwet 1962 heeft iedere burger het recht de archieven, berustende in een archiefbewaarplaats van de overheid, te raadplegen. Ten aanzien van de openbaarheid kunnen echter bij de overdracht beperkende bepalingen gemaakt worden; dit geldt zowel (in bijzondere gevallen) voor overheidsarchieven als voor niet- overheidsarchieven. 2 ARCHIEFVORMENDE INSTELLINGEN 2.1.1 Gewestelijk bestuur vóór 1798 In tegenstelling tot de meeste delen van ons land ontbrak in de late middeleeuwen in de Friese landen, waartoe de huidige provincie Gro- ningen gerekend moet worden, het landsheerlijk gezag.