Eindrapportage StadsLab Landtong Nieuwe Meer

1. Inleiding In het kader van de Open oproep Stadslab heeft het Stimuleringsfonds creatieve industrie een subsidie toegekend aan het voorstel van de Stichting Nieuw en Meer voor het Stadslab Landtong Nieuwe Meer in het jaar 2017. Voor het jaar 2018 is een tweede subsidie toegekend aan de intussen opgerichte Stichting Landtong Nieuwe Meer. Dit verslag heeft alleen betrekking op de subsidie voor het jaar 2017. Het verslag heeft alleen betrekking op de voortgang van het Stadslab in dat jaar. Het verslag begint met de vraag in hoeverre de doelstellingen, die voor deze periode waren gesteld, intussen bereikt zijn? De voorgenomen doelstellingen waren: - Het creëren van een platform voor samenwerking met partners in de omgeving van de Landtong Nieuwe Meer - Ontwikkelen van een visie op het stadspark Landtong - Ontwerpen van projecten die aan deze visie invulling kunnen geven - Verbinden van partners aan de projecten

2. Verandering van context In de context van StadsLab, de omgeving, de opstelling van de gemeente en de hotelplannen, zijn in het jaar 2017 grote veranderingen opgetreden. Het hotelplan van de voor de Kop van de Landtong is definitief van de baan. De woningbouwcorporatie Rochedale heeft zich teruggetrokken uit het de ontwikkelingsmaatschappij voor het gebied. Fortaleza is nu de enige eigenaar. Van de kant van de gemeente Amsterdam is er meer duidelijkheid ontstaan over de richting van het programma 2025 en de gevolgen voor de Noordoever Nieuwe Meer. In verband daarmee wordt door de RVE Ruimte & Duurzaamheid van de gemeente een startnotitie opgesteld voor een onderzoek naar de haalbaarheid en wenselijkheid van een Groot Amsterdams Bos inclusief de Noordoever van de Nieuwe Meer tot aan de A4. Wat deze veranderingen in de context kunnen betekenen voor dit gebied wordt momenteel in het Tweede StadsLab Landtong onderzocht. Dit verslag beperkt zich tot de ontwikkelingen in 2017 en geeft een doorkijk naar de verwachtingen voor 2018 en de periode daarna tot 2025.

3. Wat is er bereikt? De contacten die in 2016 gelegd waren door de Landtong groep met het Stadsdeel Nieuw- West, de gemeente Amsterdam Ruimte & Duurzaamheid, de provincie Noord-Holland, het Hoogheemraadschap Rijnland, Waternet, Rijkswaterstaat, Amsterdamse Bos, Mycelco en de bewoners van Nieuw-West, met name rond de Bospont hebben zich in het Stadslab verder verbreed naar andere onderwerpen en verdiept. Er zijn tussen maart en juli zes Stadslab bijeenkomsten gehouden met deelnemers uit het Nieuwe en Meer complex en belanghebbenden in de omgeving 1. Startbijeenkomst vrijdag 10 maart 2017, 2. Presentatie en proefvaart BosPont 3. workshop Thema: stad-water-ecologie 4. workshop Thema: Recreatie en beleving 5. workshop: Thema techniek/kunst 6. workshop: conclusies over ontwikkelingsrichting

1

De bijeenkomsten zijn wisselend bezocht, variërend van enkele experts zoals bij het thema recreatie en horeca, tot enkele tientallen deelnemers zoals bij de thema’s water, duurzaamheid, materialen en innovatie. De workshops hebben gezorgd voor verbetering van de plannen en versterking van de contacten. De bijeenkomst over Horeca was minder goed bezocht, maar wel spannend omdat de kwestie van het verdienmodel gesteld werd. De centrale vraag was of er een model denkbaar zou zijn waarin de tekorten van de niet renderende programmaonderdelen zouden kunnen worden gecompenseerd/gedekt door de opbrengsten van bijvoorbeeld de Horeca. Tijdens de workshop over innovatie kwamen voorstellen op tafel voor een HUB met Tiny Houses. Hier werd een start gemaakt met de vorming van een community die sociale innovatie koppelt aan technologie en cultuur. De Landtong zou het experimenteerterrein voor deze community kunnen zijn. Deze plannen zullen in 2019 leiden tot een festival.

Er hebben zich ook verrassingsbijeenkomsten voorgedaan, zoals de bijeenkomst met de buurtbewoners die onder leiding van Norbert Daemen een maquette hebben gebouwd van de Landtong als circulair recreatiepark. Samen bouwen blijkt zowel jong als oud te inspireren tot grensverleggende recreatie concepten die zeker verdere uitwerking behoeven. Met meerdere scholen zowel in Amstelveen als in Nieuw-west zijn contacten gelegd voor samen bouwen aan onderdelen van het plan.

Tijdens de slotbijeenkomst van het Stadslab bleek hoe groot de belangstelling in de omgeving was en hoeveel binding er was ontstaan. Bijna alle genodigde partijen waren aanwezig en veel nieuwe. Het bleek wel lastig om in een paar maanden de betrokkenen zover mee te nemen dat er eenduidige conclusies zouden kunnen worden getrokken. Belangrijke stappen vooruit werden gezet door de aanwezigheid van Marjo van Schaik (FabCity) die ook in de toekomst een belangrijke bijdrage kan leveren aan de innovatie en van Pim Evers die de illusie van een horecamodel als drager van de kosten doorprikte.

De werkwijze met meerdere sessies en verschillende accenten heeft er zeker toe bijgedragen dat de verschillende deelprojecten zich door de feedback konden verbeteren en ook synergie kon ontstaan tussen projecten, zoals de Evolutiekoepel en de Bospont, of de Tiny Houses, de HUB, expositie, horeca en gast-ateliers.

Voor een overall visie is het nog te vroeg. Door een presentatie geven in de Zwijger bij de voorbereiding van het programma voor 750 jarig bestaan van Amsterdam (in 2025) en door de inbreng van de gemeente op de slotbijeenkomst is de context van de Landtong Nieuwe Meer verbreed naar de hele Nieuwe Meer en het Amsterdamse Bos. In vergelijking met de voorstellen uit het boekje Landtong Schiereiland van mogelijkheden uit voorjaar 2016 die nog in een embryonaal stadium verkeerden, is dankzij het StadsLab grote sprong vooruit gedaan.

De nieuwe plannen en projecten in Stadslab opnieuw getest en onderzocht op hun haalbaarheid en draagvlak. Door de beproefde methodiek van de ‘Opwerkingsfabriek’

2 worden in Stadslab2 kansrijke ideeen omgezet in verrijkte projecten. De onderlinge interactie zorgt voor steeds meer samenhang waardoor het programma en de visie sterker worden. Terugkijkend naar de vier doelstellingen kunnen we concluderen dat dankzij het StadsLab op elk van de vier doelstellingen flinke vooruitgang is geboekt. Van echt partnerschap kan pas gesproken worden als er ook geïnvesteerd gaat worden in tijd en geld. Daarover gaat de volgende fase.

4. De verhoudingen gaan schuiven

De context eind 2017 is grondig veranderd ten opzichte van twee jaar terug. Deels door het optreden vanuit Nieuw en Meer, deels door externe oorzaken. In 2015 werd Nieuw en Meer opgeschrikt door het voorstel tot bestemmingsplan wijziging ten behoeve van het Hotelplan van Rochedale samen met Fortaleza (samen aandeelhouders van de ontwikkelingsmaatschappij Kop Landtong). In het concept bestemmingsplan waren de belangen van het Kunstenaarscomplex totaal veronachtzaamd. Er was een wandelroute en fietsroute over het terrein opgenomen. De ecologische en natuurwaarden waren veronachtzaamd en de verkeersfunctie zou zeker tot overlast gaan leiden. De Stichting maakte bezwaar, ook tegen het feit dat de bestemmingsplan-wijziging geheel buiten de Stichting Nieuw en Meer om tot stand was gekomen, maar het werd toch in procedure gebracht door het Stadsdeel. Vanuit de kunstenaars van Nieuw en Meer werd het initiatief genomen tot de werkgroep Landtong om de plannen tegen te houden. Het plan voor de Bospont (Erik Hobijn) werd uit de kast gehaald, aangevuld met nieuwe voorstellen voor een culturele en ecologische inrichting van de Landtong en het boekje Scheiland van mogelijkheden werd uitgebracht. Er werd ingesproken bij de bestuurscommissie met steun van vele huurders. Ondertussen was in 2016 ook de verkenning van de woningbouwopgave 2025 uitgebracht door de gemeente waarin op het gebied ten zuiden van de A4 een rode stip staat als mogelijke locatie voor woningen. Bij de behandeling in de bestuurscommissie Nieuw West voorjaar 2016 wordt ingesproken door Jeroen Saris die als adviseur is aangetrokken. In de bestuurscommissie Nieuw-West slaat de twijfel toe. Rochedale wordt gevraagd de plannen te wijzigen en met de Stichting Nieuw en Meer in overleg te treden. Het overleg levert niets op en het DB vraagt de indieners opnieuw wijzigingen aan te brengen. Zij blijken daar niet toe bereid. Medio 2016 neemt Elsbeth Pluimers het initiatief voor de oprichting van een Raad van Advies waarin Dirk Sijmons (voormalig Rijksbouwmeester Landschap), Fred Martin (voormalig Stadsdeelbestuurder en Ivan Nio (expert in Naoorlogse stadsontwikkeling). Zij adviseren de bredere context niet uit het oog te verliezen (schaal Schiphol ---Zuidas) en de positieve lijn van het boekje door te zetten in de communicatie. Er wordt met succes een aanvraag ingediend bij het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie voor een StadsLab rond de Landtong Nieuwe Meer (participatieve stadsontwikkeling van onderop). De aanvraag wordt gehonoreerd met € 20.000,- subsidie, waar de Stichting N+M € 10.000 bij doet zodat het StadsLab professioneel kan worden ondersteund door Edwin Raap (Landschap Noord-Holland en twee stagiaires Renske Nieuwboer en Eise-Rhoode van Sitteren. Intussen wordt in 2016 de hotelstop voor nieuwe hotels afgekondigd door B&W. Enige maanden later in voorjaar 2017 blijkt het hotel op de Landtong niet op de lijst te staan van

3 de hotelprojecten die wel zouden mogen doorgaan. Het hotel is van de baan. Rochedale verkoopt zijn aandeel in de ontwikkelingsmaatschappij aan partner Fortaleza. Tijdens een workshop in de Zwijger van het comité 750 presenteert de Nieuw en Meer de Landtong als een cadeautje aan de stad voor haar 750 jarig bestaan in 2025. Het voorstel krijgt veel bijval van de organisatoren (waaronder Zef hemel en Paul Scheffer) die vooral erop aan dringen het Stadspark in een grotere context (Amsterdamse Bos, Zuidas, A4 en Schiphol) te plaatsen. Wethouder Erik van de Burg pleit tijdens Groen-bijeenkomst van de Gemeente voor een nieuwe verbinding tussen de Noordoever van de Nieuwe Meer en het Amsterdamse Bos om het Rondje Nieuwe Meer mogelijk te maken. Tijdens de afsluitende bijeenkomst van het eerste deel van het StadsLab is de gemeente ruim vertegenwoordigd. Maurits de Hoog, die de opdracht heeft om voor de jaarwisseling 2017/18 met een Startnotitie te komen voor de Noordelijk oever van Nieuwe Meer in de context van 2025, roept de aanwezigen op het gehele gebied tussen de Bovenkerkerpolder en oude Sloterweg op te vatten als een Bois de Boulogne van Amsterdam met twee snelwegen er doorheen (A4, A9). Kort daarna geeft de gemeente opdracht voor een viertal onderzoeken naar Cultuur, Natuur, Sport en recreatie en gebiedsontwikkeling voor de gehele Noordelijke oever van de Nieuwe Meer in het kader van een Groot Amsterdams Bos. Het Landtong project is middels het Stadslab de inspirator geworden voor een nieuwe visie op het gebied.

Om kort te gaan: de verhoudingen zijn volledig op hun kop gezet. In december 2017 worden Nieuw en Meer en het StadsLab uitgenodigd om de volgende zet te doen op het schaakbord van 2025. Het StadsLab 2 biedt zich aan als het platform waar met alle belanghebbenden Circulaire, Innovatieve en Culturele Stadspark van Amsterdam kan worden ontworpen.

5. Het perspectief van Het Schiereiland van mogelijkheden

De Landtong kan de bezielende kracht worden achter een nieuwe type landschapsontwikkeling dat zich oriënteert op een nieuwe verhouding tussen mens en planeet. Door de werkgroep Cultuur, een van de adviesgroepen van de gemeente, is over dit onderwerp een notitie uitgebracht onder de titel het Antropocene Bos. Uit het Stadslab kunnen de volgende thema’s voor de vervolgontwikkeling worden aangedragen.

1. Thema Nieuwe verbindingen in de stad De groei naar een metropool van 1 miljoen inwoners en een metropoolregio (incl. Almere- Haarlem, Zaanstad – Hoofddorp) van drie miljoen, vraagt om een nieuwe kijk op kwaliteit van landschap, met grotere eenheden groen en water, met verbindingen tussen deze gebieden over land en over water en nieuwe vormen van vervoer: - de Bospont is daarvan de icoon: een autonoom varend eiland aangedreven door de zonne-energie en zich voegend in de natuur en het water door het gebruik van natuurlijke materialen, de verbinding tussen de Noordoever en het Amsterdamse Bos - het Schimmel- en paddenstoelen pad van Café Oostoever aan de Sloterplas naar de Landtong legt de natuurlijke verbinding tussen twee grote recreatiegebieden in West en wijst de richting aan van nieuwe recreatieve vormen - het elektrisch oplaadpunt op de Landtong is een schakel in de recreatieve route voor de pleziervaart van het IJ naar de Zuid-Hollandse meren

4

2. Thema: Nieuwe circulaire materialen De toekomst is aan nieuwe materialen die afbreekbaar zijn, circulair en die geen belasting opleveren voor toekomstige generaties. Tot nu zadelde elke generatie de volgende op met het afval van de vooruitgang. De Landtong laat zien dat er ook vooruitgang kan zijn zonder belasting. Dat geldt voor materialen en ook voor voedsel. - Het materiaal van de drijvende horeca bestaat uit Mycelium, Bio-foam of recyclede plastic uit de zee. - het restaurant presenteert voedsel dat voortkomt uit de directe omgeving. Op de kaart staan het ongewenste dier, schimmels en paddenstoelen, kreeften uit de Nieuwe Meer - er wordt een lichtroute gemaakt met bacteriën die de weg wijzen naar de Landtong

3. Thema: Nieuwe leefstijlen Wonen, werken en ontspannen worden iet langer gescheiden. Er worden andere vormen van wonen onderzocht dan stapelen of kavelen. Er zijn mogelijkheden om flexibel te wonen en gemeenschappen op te bouwen waarin de dienstverlening zo georganiseerd dat er verband ontstaat en de deelnemers meer tijd hebben zich te bekwamen in waar ze goed in zijn. - Een dorp van tijdelijke ateliers op de Landtong kan een vorm zijn om deze flexibele leefstijl uit te proberen en open te stellen voor mensen uit de alle windstreken die zich daaraan al dan niet tijdelijk willen verbinden - Amsterdam haalt daarmee een nieuwe groep talentvolle jongeren binnen die deze nieuwe vormen van wonen, werken en leven willen verkennen - gezamenlijk vormen zij ook een community die nieuwe culturele initiatieven neemt en daardoor de Landtong mede programmeert - het produceren wordt niet afgezonderd in ‘industrieterreinen’ maar weer opgenomen in de stad en het dagelijks leven

4. Thema: de Kracht van de verbeelding Verbeelding is de grote kracht van de Landtong. Het verzamelde talent van Nieuw + Meer kan benut worden voor een Atelier van de Permanente Tijdelijkheid. De Landtong kan een doorlopende tentoonstellingsruimte worden die een internationale reputatie opbouwt. De verbeelding richt zich op de Antropocene opgave.

Evolutie - een koepel van Mycelium (Elsbeth Pluimers) is niet alleen een wachthuisje met buffet, maar tegelijk een tempel van de Evolutie van miljoenen jaren - de ontmoeting van Tiktaalik de eerste vis die aan het land ging en de Salamanders (Elsbeth Pluimers) is een speltoestel voor kinderen, maar ook een verbeelding van de betekenis van deze evolutionaire stap van het ‘aan land gaan' van het dierlijke leven Cultuurhistorie - de Riekermolen keert als lichtproject terug op de Nieuwe Meer - Stelling van Amsterdam Schimmels en paddestoelen

5 Belevingswaarde Het programmatisch ontwikkelen van deze thema’s kunnen zal zorgen voor grote aantrekkingskracht op Amsterdammers, scholieren, bezoekers van de stad en cultureel publiek. De toenemende bevolking van West zal gastvrij en speels worden ontvangen in diverse horecagelegenheden en in de verrassende vormen van verblijf. Bezoekers vinden op de Landtong een onverwachte Amsterdamse ervaring met onder andere - drijvende terrassen - kleine intieme strandjes - drijfeilanden met iglo’s om te verblijven - aanlegbomen voor pleziervaart

Kansenkaart Deze hoofdthema’s worden beeldbepalend voor de toekomst en geven richting aan de Kansenkaart. De ontwikkeling krijgt eerder een projectmatige dan planmatige aanpak. Elk project krijgt zijn eigen dynamiek en vorm. We streven ernaar dat de projecten gedragen worden door ondernemende initiatiefnemers. Voor de coördinatie en de koers wordt een stichting opgericht met als doelstelling de ontwikkeling van de Landtong Nieuwe Meer tot een Circulair, Ecologisch, Innovatief en Artistiek Stadspark. Er zal nauw worden samengewerkt met de gemeente Amsterdam en betrokkenen in en bij de Noordoever van Nieuwe Meer.

Voor Amsterdam is deze Kansenkaart een cadeautje, een initiatief van onderop dat in de komende 7 jaar kan rijpen naar een definitieve vorm voor een Stadspark waar de hele stad voordeel bij heef. De beide oevers van de nieuwe Meer, het Amsterdamse Bos, de jachthavens aan de Oostzijde, Ons Buiten en de Oeverlanden worden in een duurzame samenhang gebracht.

5. Strategische lijnen voor de periode 2018 - 2025

De huidige werkgroep heeft veel werk verzet om N+M in een sleutelrol te brengen voor het Stadspark Nieuwe Meer. Het StadsLab heeft in de omgeving veel losgemaakt. Om de Landtong te transformeren tot een innovatieterrein is de creativiteit van de huurders op N+M hard nodig. Er ligt hier een gouden kans voor een positionering van N+M als de Culturele inspirator van het Stadspark voor Groot-Amsterdam.

Middels een beperkt aantal strategische projecten op de langere termijn kan door Stadslab2 de richting van de ontwikkeling van het Groot Amsterdamse Bos worden aangegeven. Door tactisch in te spelen op de wens om een groot park te creëren kan een meerjarig innovatie en expositie programma worden opgebouwd. Hieronder volgen een aantal voorstellen voor de komende jaren.

1. De Tafel van het Stadspark Het StadsLab biedt aan het gesprek te organiseren met de partners in de omgeving over het groot Amsterdamse Bos voor de gemeente Amsterdam. In de maanden november/december is een plan opgesteld voor StadsLab 2 dat intussen is gehonoreerd

6 door het Stimuleringsfonds voor 2018. De gemeente heeft zich daarbij aangesloten met een opdracht voor een Cultuuradvies dat inmiddels voltooid is (Het Antropocene Bos). De Tafel van het Stadspark wordt de plaats waar alle partijen betrokken bij het Stadspark van Amstelveen tot Sloten elkaar ontmoeten en samen een visie ontwikkelen. Het StadsLab maakt een nieuw boekje met innovatieve visie op de toekomst. Er wordt een beeld geschetst van een Innovatief, Circulair en Artistiek Park voor de metropool. Ter voorbereiding worden 2 werkateliers met buitenlandse gasten en Nederlandse topontwerpers georganiseerd

2. De Bospont

De Bospont wordt beeldbepalend voor het karakter van het nieuwe Stadspark. Er is een begroting ingediend bij de gemeente voor de realisatie in twee à drie jaar van een autonoom varende Bospont. Er wordt een werkorganisatie gevormd en een financieringsvorm gekozen die in de omgeving voor veel betrokkenheid gaat zorgen. De Bospont zorgt voor een groeiende stroom publiek naar de Landtong die ook mogelijk maakt dat er andere functies gaan ontstaan. Er kan een café/restaurant worden gevestigd. Er kunnen speelvoorzieningen voor kinderen komen. Het Myceliumkoepeltje kan al snel worden toegevoegd als wachthuisje en snackbar van het ongewenste dier.

3. De Dome

De Dome op het Buytenland is het derde strategische project. De bestaande Dome wordt getransformeerd tot creatieve werkplaats en experimenteerterrein. Daaraan worden kleine festivals, exposities en events gekoppeld die hopelijk snel uitgroeien tot events met een reputatie die ver buiten de eigen kring reikt.

4. De ontsluiting

Het vierde strategische project betreft de ontsluiting. De markering van de fietsroute van de Sloterplas naar de Landtong met schimmels en paddenstoelen langs het Christoffel Platijnpad wijst de weg naar de Nieuwe Meer en het nieuwe programma. Het isolement van N+M wordt doorbroken en de bewoners wordt de weg gewezen naar de Landtong op een wijze die past bij de Schimmelmethode: vanzelfsprekend en ecologisch. Het laatste deel wordt ook nog versterkt met een lichtgevend pad naar de Landtong.

Bijlagen

Het Antropocene Bos, advies van de Werkgroep Cultuur

7