Oktober 2005 Infographics for Information Leaflet Diabetes Fonds Copyright Design by KR July 2007 Infographics for Intermezzo De Volkskrant

Oktober 2005 Infographics for information leaflet Diabetes Fonds copyright design by KR July 2007 Infographics for Intermezzo De Volkskrant

Ontdekking nieuwe planten diersoorten Natuurbehoud In expedities heeft natuurbeschermingsorganisatie Conserva- Conservation International onderscheidt twee soorten natuurgebieden: De negen belangrijkste hotspots tion International sinds 2000 zeker 313 nieuwe planten Hotspots (34 gebieden) Uitgestrekte wildernis (5 gebieden) Deze hotspots bevatten gezamelijk 29,5% van alle diersoorten ontdekt. Waarschijnlijk zijn het er meer omdat Gebieden met een grote Gebieden met een grote biodiversiteit die plantensoorten en 24,9% van alle inheemse gewervelde nog niet alle ontdekkingen zijn erkend als een nieuw soort. biodiversiteit die onder relatief ongerept zijn. dieren op aarde. De gezamenlijke grootte van de constante druk staan Conservation International wil de menselijke gebieden is slechts 0,73 % van de aardoppervlakte. Dit Nieuwe soorten in Zuid-Amerika Nieuwe soorten in Afrika van menselijke activiteit. invloed hier tot een minimum beperken. betreft slechts landgebieden, geen zeegebieden. a Guatemala, expeditie in 2000 a Botswana, expeditie in 2003 1 Tropical Andes Nieuwe planten en dieren 7 Nieuwe planten en dieren 1 6,7 b Brazilië, expeditie in 2000 b Zuidoost Guinee, expeditie in 2004 5,7 Nieuwe planten en dieren 40 Nieuwe planten en dieren Minimaal 8* 7 2 Sundaland c Peru, expeditie in 2001 c Ivoorkust, expeditie in 2005 5,0 Nieuwe planten en dieren 37 Nieuwe planten en dieren 3 2,6 8 3 Madagascar d Paraguay, expeditie in 2001 5 d Ghana, expeditie in 2005 % inheemse Nieuwe planten en dieren 6 Nieuwe planten en dieren 1 3,2 plantensoorten h van totaal Minimaal 3* 2,8 a e 9 aantal op aarde Guinea, expeditie in 2006 f (=300.000) e Venezuela, expeditie in 2003 Nieuwe planten en dieren 8 e 4 Atlantic Forest e f b Nieuwe planten en dieren 11 c d 2,7 f Noordwest Guinee, g i 2,1 f Venezuela, expeditie in 2004 k expeditie in 2006 % inheemse h 2 Nieuwe planten en dieren Minimaal 9* g Nieuwe planten en dieren 2 5 Caribbean gewervelde a d b diersoorten van 2,3 g Liberia, expeditie in 2006 c totaal aantal op g Ecuador en Peru, expeditie in 2005 aarde (=27.298) Nieuwe planten en dieren Waarschijnlijk 48* Nieuwe planten en dieren 6 2,9 c 6 Mesoamerica h Democratische Republiek h Saba Bank Atoll, Bovenwindse Eilanden, 3 b Congo, expeditie in 2006 i 1,7 Caraïben, expeditie in 2006 d a k Nieuwe planten en dieren Waarschijnlijk 14* Nieuwe planten en dieren 3 4,2 1 7 Mediterranean Basin 4 i Madagascar, expeditie in 2002 i Suriname, expeditie in 2006 4,3 Nieuwe planten en dieren 10 Nieuwe planten en dieren 5 en waarschijnlijk 2 extra* 0,9 k Suriname, expeditie in 2006 k 8 Indo-Burma Nieuwe planten en dieren 24 Madagascar, expeditie in 2005 Nieuwe planten en dieren 19 2,3 * Nog niet alle ontdekkingen zijn erkend als nieuw soort * Nog niet alle ontdekkingen zijn erkend als nieuw soort Nieuwe soorten 1,9 in Zuid-Oost Azië 9 Phillippines a Noordwest Irian Jaya, 1,9 Indonesië, expeditie in 2000 Nieuwe planten en dieren 94 1,9

100807© de Volkskrant- Kim Raad. b Papua New Guinea, Bron: Conservation International, Beeld: NASA expeditie in 2001 Nieuwe planten en dieren 9

c Irian Jaya, Indonesië, expeditie in 2002 Nieuwe planten en dieren 18 en waarschijnlijk 13 extra*

d Mamberano-Foja gebergte, Irian Jaya, Indonesië, expeditie in 2005 Nieuwe planten en dieren Waarschijnlijk 30* * Nog niet alle ontdekkingen zijn erkend als een nieuw soort copyright de volkskrant Olie winnen in het poolgebied Voor het winnen van olie en gas in het Noordpoolgebied zijn speciale installaties nodig. Op het ondiepe continentaal July 2007 plat kan gebruik worden gemaakt van boor- en productie- platforms op een ijsbestendig eiland. Voor oliewinning in diepere zee worden geautomatiseerde installaties ontwik- keld voor op de zeebodem. Aan het oppervlak is dan alleen Infographics for Intermezzo een drijvende haven te zien is.

Haveneiland Drijvend haveneiland waar tankschepen Boorinstallatie Booreiland in het ondiepe De Volkskrant kunnen aanmeren om de gewonnen ruwe olie die tot op deel van de poolzee, gefun- te laden voor transport naar het vasteland. 100 meter deerd op ijsbestendige Doordat het haveneiland verplaatsbaar is, kan diep is te Olietanker kunstmatige eilanden op de drijvend ijs ontweken worden. gebruiken zeebodem. Boorinstallatie <100m die tot op 4000 meter Kunstmatig eiland diep is te gebruiken <4000m

Diepteverschillen in de Noordelijke IJszee 0 tot 200 meter 200 tot 2000 meter Poo lcirkel 2000 tot 3000 meter VS 3000 tot 4000 meter Grenzen territoriale wateren Meer dan 4000 meter

Zomergrens poolijs Onderzees productieplatform voor winning van aardolie of gas. De put is vanaf een schip aan het wateroppervlak geboord, productie van CANADA de olie is daarna geheel RUSLAND geautomatiseerd.

Diepzee Continentaal plat Opgepompte olie en Productieplatform gas worden op de zeebodem ontdaan van water en zand, Onderhoud en GROENLAND en daarna naar het reparatie gebeurt met

copyright de volkskrant oppervlak gepompt. onbemande duikboten die vanaf schepen worden neergelaten en bediend. Reinigingssysteem

180807© de Volkskrant - Kim Raad. Bron: FMC Technologie, Boskalis Juli 2007 Infographics for Intermezzo De Volkskrant

Geologische tijdschaal Het huidige Zuid-Limburg was aan het einde van de Era Periode Tijdvak Krijt-periode, zo’n 70 miljoen jaar geleden, een ondiepe Van levend dier tot fossiel 2 Als de zeeschildpad sterft, zakt het lijk Kwartair Holoceen Ouderdom in tropische zee. De Limburgse kalksteenlaag zit vol met naar de zeebodem. Aasetende haaien miljoen jaar Pleistoceen fossielen van de zeebewoners uit die tijd. nemen er misschien happen van en laten Tertiair Plioceen hun tandafdrukken achter op de botten. 5 ïcum Kenozo Mioceen Neogeen

23 Oligoceen 37 Eoceen Allopleuron hofmanni Paleogeen At vooral zeegras. 53 Paleoceen Plesiosaurus Haai Fossielen van de Viseter, aan einde Krijt 65 Jager en aaseter, diverse reuzenzeeschildpad zijn Krijt Boven-Krijt Maastrichtien uitgestorven. Fossiele resten soorten. Haaien komen al in Zuid-Limburg te 100 (71-65) worden in Zuid-Limburg 1 Het skelet in PadLab is van de Onder-Krijt zo’n 100 miljoen jaar voor in vinden. nauwelijks aangetroffen. reuzenzeeschildpad Allopleuron 145 alle wereldzeeën.

Mesozoïcum hofmanni. Die zwom zo'n 66 Jura Malm 160 miljoen jaar geleden rond in de Dogger 176 Zuid-Limburgse Krijtzee. Lias 200 Trias 250 Perm Doorsnede van het huidige Zuid-Limburg tijdens Zuid-Limburgse landschap het laat-Maastrichtien 299 Carboon Boven-Carboon Leisteen (Carboon) DUITSLAND

Paleozoïcum Krijtzee 315 Kalksteen (Krijt) Land Onder-Carboon laag met fossielen Roerplaat 4 Het skelet raakt bedolven 359 NEDERLAND onder bezinksel en kalkmodder. Devoon Löss (Pleistoceen) Maastricht Mosasaurus hoffmanni Die laag sediment verhardt in 3 Op de zeebodem ontfermen de loop van miljoenen jaren tot vissen, wormen, zeeëgels 416 Aken Vleeseter. Fossielen van Siluur dit 15 meter lange kalksteen. Daarin zijn de resten en bacteriën zich over het 444 van de schildpad gefossiliseerd. lijk. Alleen de botten blijven Ordovicium ‘zeemonster’, worden Luik over, al dan niet verspreid. Rivierzand en -grind regelmatig in Zuid- (Pleistoceen) Limburg gevonden. 488 Cambrium BELGIË Ardennen

542 0 30 km Eifel

re u z e n z e e s c h i l d p a d Fossiele resten van de schildpad worden Een verzamelaar ontdekte vorig jaar in een Zuid-Limburgse groeve een bijzonder fossiel: 5 een reuzenzeeschildpad van 66 miljoen jaar oud. In Maastricht is nu te zien hoe het beest onder meer gevonden in het Maastrichtse stukje bij beetje uit het kalksteen wordt bevrijd. Door Ben van Raaij Krijt. Hier een composiet in het Natuurhis- Geologische tijdschaal Het huidige Zuid-Limburg was aan het einde van de kort Dijbeen uit 't Rooth dat Krijt-periode, zo’n 70 miljoen jaar geleden, een ondiepe torisch Museum Maastricht. Era Periode Tijdvak Van levend dier tot fossiel 2 Als de zeeschildpad sterft, zakt het lijk Karkas van mammoetkalf Ouderdom in tropische zee. De Limburgse kalksteenlaag zit vol met naar de zeebodem. Aasetende haaien miljoen jaar fossielen van de zeebewoners uit die tijd. nemen er misschien happen van en laten gevonden in Siberië in PadLab in een model hun tandafdrukken achter op de botten. In het noorden van Siberië is een tienduizend jaar oud karkas van een van de schildpad wordt mammoetkalf gevonden dat zeer goed bewaard is gebleven doordat het bevroren was . Het jong mist zijn gemonteerd. staart en een oor, maar de slurf en Allopleuron hofmanni ogen zijn nog vrijwel intact en er is At vooral zeegras. zelfs een stuk vel overgebleven. Het Plesiosaurus Haai Fossielen van de 1,2 meter grote karkas werd ontdekt Viseter, aan einde Krijt Jager en aaseter, diverse reuzenzeeschildpad zijn in de regio Jamal-Nenets. Het zal uitgestorven. Fossiele resten soorten. Haaien komen al in Zuid-Limburg te voor nader onderzoek naar Japan worden in Zuid-Limburg zo’n 100 miljoen jaar voor in vinden. 1 Het skelet in PadLab is van de worden gestuurd. Mammoeten leef- den van 4,8 miljoen jaar tot onge- nauwelijks aangetroffen. alle wereldzeeën. reuzenzeeschildpad Allopleuron hofmanni. Die zwom zo'n 66 veer vierduizend jaar geleden. Stu- miljoen jaar geleden rond in de dies doen vermoeden dat de dieren Zuid-Limburgse Krijtzee. zijn uitgestorven door klimaatveran- dering of overbejaging door mensen.

Doorsnede van het huidige Zuid-Limburg tijdens Pessarium biedt geen extra Zuid-Limburgse landschap het laat-Maastrichtien bescherming tegen hiv Een pessarium, als extra fysieke bar- Leisteen (Carboon) DUITSLAND Krijtzee rière tegen het hiv-virus naast een Kalksteen (Krijt) Land condoom, reduceert het aantal hiv- laag met fossielen Roerplaat 4 Het skelet raakt bedolven NEDERLAND onder bezinksel en kalkmodder. geïnfecteerde vrouwen na twee jaar niet, blijkt uit een artikel van Ameri- Löss (Pleistoceen) Maastricht Mosasaurus hoffmanni Die laag sediment verhardt in 3 Op de zeebodem ontfermen Vleeseter. Fossielen van de loop van miljoenen jaren tot vissen, wormen, zeeëgels kaanse epidemiologen in The Lancet Aken van zaterdag, vandaag. Ze volgden dit 15 meter lange kalksteen. Daarin zijn de resten en bacteriën zich over het van de schildpad gefossiliseerd. lijk. Alleen de botten blijven meer dan vijfduizend vrouwen in ‘zeemonster’, worden Zuid-Afrika en Zimbabwe bijna drie Luik over, al dan niet verspreid. Rivierzand en -grind regelmatig in Zuid- jaar. In die landen is 20 procent van (Pleistoceen) Limburg gevonden. de volwassenen besmet met hiv. De BELGIË Ardennen vrouwen kregen condooms mee en een hiv-pakket met twee hiv-testen. Eifel De helft van de vrouwen, bepaald door het lot, kreeg een extra pessarium, de andere helft niet. Na gemid- deld twee jaar waren er onder de pessarium-dragende vrouwen even- 5 Fossiele resten van de schildpad worden veel vrouwen met hiv besmet als in onder meer gevonden in het Maastrichtse de controlegroep. Krijt. Hier een composiet in het Natuurhis- torisch Museum Maastricht. Dijbeen uit 't Rooth dat Diameter aarde is volgens Een prehistorische biobak in PadLab in een model van de schildpad wordt meting 5 millimeter kleiner gemonteerd. De diameter van de aarde is 5 millimeter kleiner dan vijf jaar geleden. Niet omdat de aarde in die vijf jaar is gekrompen maar omdat de diameter indelijk hebben we waarschijnlijk geen kop, maar dat naar Maastricht overgebracht. er zwommen ook enorme mon- voor de paleontologie, zegt Schulp Pa d L a b koopjes jagen in de Stokstraat, wat weg te blazen. Héél voorzichtig. nauwelijks vuursteen erin.’ Dan van de aarde preciezer is gemeten, nu een fatsoenlijk dij- geeft niet, die kennen we al. Een Hier in ‘PadLab’, een tijdelijke sters rond, waarvan de ‘verschrik - – zelf ooit ook zo begonnen. is het verschil? Het is ook vaak een ‘Het gaat bij fossielen zoeken gaan ze weg, vliegtuigen spotten. melden geodeten van onder meer been in huis. Hier goeie achterpoot is veel leuker.’ werkplaats annex expositie in het kelijke maashagedis’, Mosasaurus ‘Het woord amateur heeft een De fossiele reuzen- postzegelmentaliteit: je wilt series niet om de grootte’, zegt hij dan. ‘Je Schulp is erg tevreden over Pad- de universiteit van Bonn in het J o u r- worden we natuurlijk De ontdekker van de schildpad museum, wordt de schildpad nu hof fmanni, de bekendste is. wat verdrietige bijsmaak, maar zeeschildpad van completeren. Bij fossielen zijn se- zoekt naar dingen die je nog niet Lab, zegt hij, terwijl hij met een nal of Geodesy. De meetonder- enorm blij van’, glimt glimt al net zo als Schulp. Ama- voor het oog van het publiek ‘uit - Wat doodging, zakte naar de bo- het zijn echte liefhebbers. Een ’t Rooth wordt uit het ries alleen nooit compleet. Maar hebt. De kaak van een mosasaurus, kwastje een stuk bot impregneert. zoekers baseren zich op ‘AnnEe Schulp, conservator verte- teur-paleontoloog Hein Lemmens geprepareerd’, ofwel uit zijn kalk- dem en werd er bedekt met kalk- deeltjesversneller hebben de kalksteen vrijge- op een gegeven moment komt de flipper van een schildpad. An- ‘De mensen zijn nieuwsgierig, ver- nieuwe radarmetin- bratenpaleontologie van Natuur- (66), oud-directeur van een kwas- stenen corset bevrijd. Aan het pla- modder. Al dat sediment verhard- meeste mensen natuurlijk niet in maakt in PadLab, een toch de interesse voor het vak.’ ders was ik liever lui dan moe. baasd dat het vrijprepareren van gen van zeventig ra- historisch Museum Maastricht. tenfabriek uit Klimmen, graaft fond hangt, ter inspiratie, een de in de loop van miljoenen jaren hun schuur staan, maar fossielen tijdelijke werkplaats Lemmens bezit vast een enorme ‘En weet u, ik heb ook altijd een een fossiel zo’n monnikenwerk is. diotelescopen ver- We staren naar een fors bot dat elke zaterdag in ’t Rooth, als de composietmodel, gebaseerd op tot een 70 meter dikke laag kalk- verzamelen is bij uitstek een bezig- in het Natuurhisto- collectie. ‘Neu’, zegt hij zonder eni- ruilobject bij me, een mooie gave Het beeld is toch dat van de ope- spreid over de half uit een stuk kalksteen steekt. groeve voor verzamelaars is open- het achterpootloze Allopleuron-fos - steen (vaak abusievelijk mergel ge- heid waarmee je als amateur wel risch Museum Maas- ge ironie, ‘één schappenwand in zee-egel. Voor een passant die iets ningsscène van de film Jurassic aarde. De Duitse Het oogt als de kluif van Pluto, Dis- gesteld. Hij heeft er zijn eigen stek- siel dat het museum al bezit. Een noemd). Dit Maastrichtse Krijt, het een belangrijke bijdrage aan de tricht. Tot en met de garage.’ Is de schildpad dan wel bijzonders vindt, maar daar niet Park: even wat stof wegborstelen geodeten verge- ney’s striphond. Maar het behoor- kie, 15 vierkante meter die hij syste- gevaarte van bijna twee meter. Maastrichtien, is rijk aan fossielen. wetenschap kunt leveren.’ 22 juli kun je daar zijn mooiste vondst? ‘Neu, maar meteen de waarde van ziet. Ruil ik en je hebt een compleet dinoske- leken meetresul- de ooit toe aan Allopleuron hofman- matisch afgraaft. Na vijftien maan- Schulp en Lemmens werken aan Kleine dieren zoals zee-egels, ko- De meeste nieuwe fossiele soor- elke middag het pre- die kwam wél van ’t Rooth. Ik had hem meteen om – dat lukt nogal let. Nou, zo gaat dat bijna nooit.’ taten uit 2005 met ni, een 66 miljoen jaar oude reu- den is hij nu al zeven meter diep, een grote werktafel met een grote kerwormen en brachiopoden zijn ten in Zuid-Limburg worden ont- cisiewerkje van de hele morgen gezocht en zag na eens. Een minuscuul slakje dat ik Als de schildpadresten geheel vergelijkbare data zenzeeschildpad uit het Krijt. wat een puinkegel van zo’n 150 bouwlamp ernaast. Ze hebben een vaak perfect bewaard gebleven. dekt als amateurs iets geks gevon- dichtbij volgen. Ook de pauze ineens iets zwarts in de nog niet heb, maakt niet uit, dat uit de kalksteen zijn gepeld, zegt van vijf jaar daarvoor. Het fossiel is vorig jaar ontdekt kuub heeft opgeleverd. ‘Zo kom je luchtdrukbeiteltje met een com- Grotere dieren, zoals de schildpad, den hebben en dat in het museum zijn er andere schild- puinkegel. Bleek het een half gebit wil ik dan hebben. Want ik wil een Schulp, zal preparateur Hans Brin- Die data-analyse kostte in de kalksteengroeve ’t Rooth, op verschillende horizonten tegen, pressor en een stereomicroscoop waren zoals gezegd vaak minder komen laten zien. Soms een schelp padfossielen te zien. van een papegaaivis, een 32-delige zo compleet mogelijke verzame- kerink op basis van de nieuwe bot- twee jaar. De aarde blijkt het Plateau van Margraten, niet ver elk met zijn eigen fossielen. Ik heb voor de fijne details. Met tandarts- gelukkig. Ze werden doorgaans of een zee-egel, soms iets veel gro- Alles over zelf fossie- kauwplaat, nog in de kaak. Heel ling van het Maastrichtien.’ ten en losse botten die het muse- een diameter te hebben van van Maastricht. Een prachtvondst, op één zaterdag ooit eens vijftien krabbers en satéprikkers maken ze aangevreten voordat ze werden ters. Zo vond Rudi Dortangs in len verzamelen is te zeldzaam, er zijn er in Nederland ‘Je moet zoiets altijd omfloerst um al bezit, het composietmodel 12756,274 meter. Het was vindt Schulp. Weliswaar niet com- puntgave zee-egels gevonden.’ elk botje korrel voor korrel vrij uit bedekt, en bleven dus niet intact. 1998 de 12 meter lange mosasaurus vinden in Anne maar zes of zeven van gevonden.’ brengen’, knikt een man die met aan het plafond completeren, zo- 12756,279 meter in 2000. pleet, maar mét het dijbeen en Het dijbeen ontdekte Lemmens het gesteente. ‘Gewoon rustig naar Prognathodon saturator, beter be- Schulp, Praktijkgids Kwestie van geluk dus? ‘Vo o r a l zijn zoontje al een tijdje staat toe te dat Allopleuron hofmanni straks in stukjes flipper, de yummy bits van in september 2006. Hij zag dat het het fossiel toewerken’, zegt Schulp. ijken we in PadLab ook te- kend als Bèr, wiens imposante ka- Fossielen, KNNV Uit- van veel kubieke meters verzet- kijken. ‘En toch eerlijk blijven.’ volle glorie op zaal kan hangen. Vulkaanexplosies Stromboli een dode schildpad die aaseters als iets bijzonders was, maar wist niet Straks een beetje afkwasten en dan gen de resten van zo’n kement nu in een glazen kapel- geverij, ISBN 90 5011 ten’, zegt Lemmens. Hoewel soms Dat wilde ik net toevoegen, zegt En wat gebeurt er met Lemmens’ eerste oppeuzelen en die dus bij wat. ‘Onze dierenarts in Klimmen ter versterking impregneren, met schransmaal aan? ‘Klopt, letje op de binnenplaats van het 203 X. Natuurhisto- wel degelijk geluk in het spel is. Lemmens. ‘Ik zeg dan gewoon: dat fossiel? ‘Ik stel het ter beschikking komen diep uit de aarde een fossiel meestal ontbreken. zag wel meteen dat het een reu- methylmethacrylaat, want zo’n zegt Schulp. ‘Dit is een museum te bewonderen valt. risch Museum Maas- Laatst vond een gezin dat toevallig heb ik nog niet in mijn collectie.’ van het museum’, zegt hij. Het dij- Het gas dat de gevaarlijke explosies ‘Kijk’, wijst Schulp, ‘hier zijn die zenzeeschildpad was.’ Toen er later bot is zo mogelijk nog fragieler half gesloopt kadaver, we Lemmens vindt het moeilijk uit tricht, De Bosquet- kwam kijken, twee schildpadbot- been komt in de grote schildpadvi- van de Stromboli-vulkaan veroor- aaseters bezig geweest.’ Op het dij- meer botten tevoorschijn kwa- dan de toch al zachte kalksteen. Kzijn toch een prehistorische bio- te leggen wat er nu leuk is aan fos- plein 7, ma-vr 10-17, ten, 12 en 18 centimeter lang. Die e bezoeker vertelt dat trine, beaamt Schulp. ‘De rest, dat zaakt, komt van dieper dan tot nu been zijn krassen van tanden te men, is het museum ingeseind. Allopleuron hofmanni leefde in bak aan het uitmesten.’ Vlakbij op sielen zoeken. ‘Het is de invulling za-zo 14-17 uur. Pad- hadden heel goed van ons beest hij een mooie haaien- moeten we nog zien.’ Nou, vindt toe werd aangenomen. Dit staat in zien. ‘We hebben al een mooie Met vereende krachten zijn de een bizarre wereld, vertelt Schulp. de expositie ligt een stuk kalksteen van de tijd. De auto inladen met Lab dagelijks 14-17 kunnen zijn, aldus Lemmens. tand heeft gevonden, Lemmens, ‘als het in het magazijn het tijdschrift Science deze week. schildpad, maar die mist de ach- stukken kalksteen met de schild- De wereld van het Krijt was een ex- met het schild van een andere het idee: ik ga vandaag zoeken. In uur. Info: 043 - 350 Toch denkt hij dat hij alle restan- Synechodus lerichei, uit terechtkomt, kan het beter bij mij Onderzoekers hebben met infra- terpoten en de flippers. Deze heeft padresten erin toen uitgezaagd en treem hete broeikas, met mogelijk schildpad. Met een mooie zee-egel de groeve is het altijd mooi en ja, 5490, www.nhm- ten wel compleet heeft. Dat mag je de Romontbos-horizon, thuis in de werkplaats liggen.’ rood-technieken op afstand de sa- zes keer meer kooldioxide in de at- ernaast, die samen met zijn feest- het is ook een sociaal gebeuren. Ik maastricht.nl. na vijftien maanden graven ook Dook Maastrichtien, over de grens We kijken naar het dijbeen. Der- menstelling van het vulkanische gas mosfeer dan nu. De polen waren maal is gefossiliseerd. ‘Die heeft ga elke zaterdag. En eenmaal per wel hopen, al is het best mogelijk bij Eben-Emael. Even eerder had tig uur werk heeft Lemmens erin geanalyseerd. Hieruit blijkt dat het ‘Onze dierenarts in Klimmen zag ijsvrij en de zeespiegel was hoog. zich wat overeten’, aldus Schulp. maand naar de ENCI-groeve in dat die kop nog ergens ligt. Hij hij er al een tand kapotgeslagen. zitten. Hij wijst waar hij een po- gas ongeveer drie kilometer onder Zuid-Limburg stond onder water. Een oudere dame wandelt bin- Maastricht. Dat kan tot 1 uur. Daar- gaat dus door met graven. ‘Ja, die Jaja, zegt Lemmens, dat kan ge- reus stuk heeft gelijmd. ‘Dat is de de krater zijn origine heeft. De gas- wel meteen dat het Zo’n 40 meter water, om precies te nen met haar kleindochter en haar na ga ik snel weer naar ’t Rooth. Ja, kop zou mooi zijn. Maar ik zou lie- beuren, dat je ineens zo’n rijke gekte van de liefhebber: elk stukje bellen stijgen sneller dan het omrin- zijn. Het dichtstbijzijnde land lag kleinzoon. Het jongetje laat Lem- die zaterdag moet het Krijt zijn!’ ver flippers vinden dan een kop.’ laag aanboort. ‘Helemaal mooi is wil je behouden. Dus dat is draai- gende magma en komen vervolgens een reuzenzeeschildpad was.’ 50 km verderop, eilanden die nu mens iets zwarts zien wat hij in de Bij veel fossielenverzamelaars Lemmens krabt met een mesje het als je een lens vindt, een kuil in en, kijken, poetsen. Knap dat de met kracht naar buiten. Het Zuid-Ita- de Ardennen en de Eifel heten. tuin heeft gevonden. ‘We dachten begint het vaak ‘voor de heb’, zegt intussen rustig door aan het fos- de zeebodem! Dan is het bingo!’ wetenschap er nu wat mee kan, liaanse vulkaaneiland Stromboli De Zuid-Limburgse Krijtzee was dat het misschien steenkool was’, Schulp terwijl hij aan een stuk siel. De steen is zacht, maar er kan Zoonlief heeft vorige week zijn zo’n heel skelet completeren.’ staat vanouds bekend om zijn vulka- een tropische zee, met koraalriffen zegt oma. Lemmens kijkt even en schildrand peutert. ‘Glimmende zomaar vuursteen in voorkomen, eerste zee-egel gevonden, zegt va- Nou, zegt Schulp, dat gaan we nische bommen, oftewel afgekoelde en vol van leven. ‘Denk aan je duik- beslist dan: ‘Geen steenkool.’ dingen die je naar je nest sleept, als oppassen dus. Na enkele minuten der trots. Een Echinocorys, in Lixhe misschien dit weekend proberen. lavabrokken die kilometers verderop vakantie op Bonaire, maar dan Amateur-fossielenzoekers zoals een ekster. Een heel basaal soort schrapen pakt hij een limonade- bij Eijsden, bovenste plateau. Ja, dan krijgt de reuzenzee- kunnen neerkomen. met een twist’, aldus Schulp. Want Lemmens zijn enorm belangrijk genot. Fossielen zoeken of op rietje, om wat gruis rond het botje ‘Gaaf, wat groen uitgeslagen, maar schildpad een poot ingedraaid. ■

(26) ZATERDAG 14 JULI 2007 DE VOLKSKRANT DE VOLKSKRANT ZATERDAG 14 JULI 2007 (27) 2008 Infographics for De Volkskrant news section

Zijaanzicht situatie Garnalenvissers boos over stenen in Noordzee n op zeebodem: e d Sylt

Garnalenkotter (15-20 meter lang) n

Wanneer de garnalenvangst Als een net blijft hangen achter a

begint, laat de visser zijn een obstakel, kan het schip E

Houten bollen

fijnmazige netten kapseizen. Bij golfslag neemt de Noordzee e

zakken tot op de instabiliteit toe. Visnet i

r zeebodem, terwijl de F

Gebied met - d

kotter doorvaart. r

stenen o Visnet o

Granieten blok riese N West-F en Houten bollen aan Eiland netranden rollen n Granieten nde over zeebodem en addeneila doen de garnalen blokken op W DUITSLAND uit het zand zeebodem omhoog komen. gedumpt. NEDERLAND 0 50 km Zeebodem 020808 © de Volkskrant - Kim Raad

Internationaal actieve Nederlandse coureurs in 2008 Andere Nederlanders Carrières van rijders die in 2008 actief zijn en die vroeger in de Formule 1 reden plus eventuele eindklassering in de autosport in 2008

Robert Doornbos 2004 F1, 2005 F1, 2006 F1, Red Bull Racing A1GP Jeroen Bleekemolen (eerste rijder), Jordan Ford, Minardi en (3 races), Formule 3 (F3) Arie Luyendijk jr. (reserve) F3000 (3de) Jordan (8 races) testrijder Red Bull Racing GP2-series (voormalig F3000) Ho-Pin Tung , Yelmer Buurman 2001 F3 2002 F3 Masters, 2003 F3 Masters (18de) Formule 1 (F1) Duitsland F3 Macau (6de), F3 Macau (16de), F3 Euro (9de), Atlantic Championship F3 Duitsland (11de), F3 British (17de), F3 Italië (16de) 2007 Champ Cars (3de) Dominick Muermans, Junior Strous F3 Italië (11de) 2008 GA-Rolex Indy Lights Arie Luyendijk jr. Andere Nederlanders in GA-Rolex (GT) in 2008 (GT), testrijder ChampCars Patrick Huisman Red Bull Racing World Series Renault Giedo van der Garde Christijan Albers (ook testrijder F1, Team Force India)

1998 F3 Masters, 1999 F3 Masters, 2005 2006 2007 Formule 3 Euro Series Renger van der Zande, F3 Duitsland (5de F3 Macau, F3 British F1 Minardi F1 Spyker F1 Spyker Henkie Waldschmidt in eindklassement) (21ste), F3 Duitsland F3000 Deutsche Tourenwagen Masters (DTM) (19de) (9 races0 (kampioen) Formule 3 Duitsland Shirley van der Lof, Dennis Swart Formule 3 (F3) 2000 2001 F1 2002 2003 2004 Formule 1 (F1) F3000 test voor F1 test, DTM DTM Formule Renault NEC, Minardi, DTM (2de) (3de) GB, Italië, Zwitserland, Azië DTM (14de) (12de) Stef Dusseldorp, Bart en Thomas 2008 DTM Hylkema, Kelvin Snoeks, Thomas Knopper, Nigel Melker, Daniel de Jong,

copyright de Volkskrant Jos Verstappen Nicky Catsburg, Frank Suntjens, 1994 1995 1996 F1, 1997 1998 F1, 1999 2000 2001 2003 Francis Tjia F1, Benetton F1, MTV Footwork F1, Steward Testrijder F1, F1, F1, Formule BMW Europa Formule 3 (F3) Ford (10de) Simtek Ford Hart (16de) Tyrrell Ford Benson and Arrows Arrows Minardi Mathijs Harkema (4 races) (9 races) Hedges Jordan (12de) (18de) UK Formule Ford Championship 1993 F3 Masters Formule 1 (F1) Rogier de Wit, Chris Maliepaard (winnaar), F3 FIA GT Championship Duitsland (kampioen) Andere Nederlanders in Le Mans Series in 2008 A1 Grand Prix Peter Kox, Peter Kutemann, Jan Lammers, Xavier Maassen, Peter Kox, Peter van Merksteijn, Michael Vergers 2008 Le Mans Series Peter Kutemann, Mike Hezemans 2005 A1GP International GT Open Cor Euser Jan Lammers Andere Nederlanders die World Touring Car Championship Formule 1 gereden hebben Tom Coronel, Olivier Tielemans Michael Bleekemolen Porsche Mobil1 Supercup 1978 Europese 1979 F1, 1980 F1, ATS 1981 1982 F1, Jan Flinterman Jeroen en Sebastiaan Bleekemolen, kampioenschap Samson en Unipart F1, ATS Theodore Carel Godin de Beaufort Tim Buijs, Simon Frederiks, F3 (kampioen) Shadow Racing Team (2 races) Racing Team Boy Hayje Patrick Huisman, Paul v. Splunteren, (6 races) (1 race) Gijs van Lennep Jaap v. Lagen Formule 3 (F3) Formule 1 (F1) Dries van der Lof Porsche Carrera Cup Duitsland 1986 1985 F3 Macau Ben Pon Tim Buijs, Jeroen Bleekemolen, Huub Rothengatter Patrick Huisman, Mike Verschuur 1991 F3000 F3 Macau (3de), Champ Roelof Wunderink Formule 1 (11de) Le Mans 24h (3de), Champ Cars (26ste) Porsche Carrera Cup Azië Cars (22ste) Danny Chu

1992 F1 March F1 F3000 1988 Le Mans 1987 F3 Macau (2de), Le Formule 3 (F3) 2008 Seat Leon Supercopa Duitsland (2 races) 24 u (winnaar) Mans 24 u (5de), F3000 (8ste) Le Mans Dillon Koster F3000 Series 1994 BTCC (15de) 2002 2003 2004 Le Mans Series (LMS) ALMS (32ste) ALMS ALMS (10de), 1993 F3000 (15de) American Le GA-Rolex (36ste) (20ste) GA-Rolex (26ste) 2005 2006 2007 260408 © de Volkskrant - Kim Raad. Bron: Autosport.com, Imar de Vries, foto’s: ANP Mans Series (ALMS) LMS (23ste) LMS (14de) LMS (23ste) August 2008 Infographic for Dick Bruna: ‘Op de fiets zie je altijd nieuwe Vormberichten dingen, ook al neem je dezelfde routes, heel inspirererend.’ Translation of a interview with Dick Bruna on his life and work into a infographic. Carriëre Dick Bruna

Werk van Dick Bruna is tegenwoordig niet alleen Ik hoop dat er weer een tijd komt Dick Bruna: 2-dimensionaal te bekijken. Gemaakt door anderen, dat het naar het platte vlak gaat Met de computer had ik niks. heeft Nijntje haar eigen musical en ook animatiefilms. Dick Bruna over de animatiefilms van Nijntje: De lijnen hebben niet dezelfde bibber als Dick had daar zeker in het begin moeite mee. Anders wanneer ik het met de hand doe. Ik ben dan 2-dimensionaal heeft hij niet in eigen hand. met de jaren handmatiger geworden De huidige technische ontwikkelingen hebben weinig invloed op de werkmethode van Dick Bruna. In de loop der jaren heeft hij een manier van werken ontwikkelt waar hij niet meer van afwijkt. Dick Bruna: Ik dacht altijd: later als ik heel veel gedaan Ondanks het succes van zijn werk voor de Zwarte heb, dan weet ik het wel. Dat is absoluut Beertjes en zijn kinderboeken, blijft autodidact Dick niet zo. Meer zeker wordt ik zeker niet Bruna altijd zoekend naar verbetering. Zijn werk wordt van weliswaar van steeds grotere eenvoud ‘Ik wil het vandaag beter doen dan gister’ en met duidelijke restricties in uitvoering en kleur, maar uitgeleerd raakt hij nooit. ‘Wat bij mij uit het atelier komt, moet 100% zijn van wat ik dan kan’ Dick maakt geen gebruik van een beeldbank, alles tekent hij elke Affiches Boomfeestdag keer opnieuw, ook Nijntje.

Ontwerp kinderpostzegels In de loop der jaren stopt Dick met het ontwerpen voor Uitgeverij A.W. Bruna. In opdracht van vaak sociaal maatschappelijke organisaties zet hij zijn vormgeefwerkzaamheden voort naast het kinderboeken schrijven en illustreren.

1000ste Zwarte Beertje

500ste Zwarte Beertje Dick Bruna: Ontwerpt in loop van de jaren zo’n tweeduizend ‘Ik heb het heel goed bij Bruna gehad’ boekomslagen voor uitgeverij Bruna. Daarnaast Verkoopkoopcijfers zijn niet van ontwerpt hij tal van affiches voor de Zwarte Beertjes. belang in zijn vormgeefkeuzes voor boekomslagen, aan de Nijntje in de Dierentuin Eerste Nijntjeboek mening van de auteur hecht Dick meer belang. Gelukkig verkeert de Appel hij in de positie om zich deze vrijheid te veroorloven. Al snel pakt hij ook een andere liefde op: het kinderboek. Beginnend met de Appel schrijft en illustreert hij vele kinderboeken, waarvan Nijntje veruit het bekenste serie is.

Komt wel in dienst van de uitgeverij, maar als vormgever. Gaat aan de slag met boekomslagen voor de Zwarte Beertjes-serie van Bruna. Personages als Havank en de Saint krijgen hun eigen herkenbare serie boekomslagen.

Dick Bruna is eigenlijk meer geïnteresseerd in tekenen en vormgeven dan in het leiden van een uitgeverij. Dick Bruna over een mogelijk zakelijke positie in de uitgeverij

Vader Bruna’s wens voor de carriere van zijn zoon Als je wil dat het einde van de uitgeverij nabij is.... De uitgeverij is altijd in handen van de familie geweest en dat moet zo blijven

Als hij een jaar naar Parijs wordt gestuurd om ervaring op te doen in het uitgeversvak, maakt hij kennis met het werk van Legér en Matisse. Zij zijn van blijvende invloed op zijn eigen werk.

Met stage in Utrecht, werkperiodes in Londen en Parijs, wordt Dick klaargestoomd voor een zakelijke functie in de uitgeverij A. W. Bruna en Zonen.

Tijdens zijn onderduikperiode in de oorlog, ontdekt en verkent Dick Bruna zijn tekenen vormgeeftalent. Boeken met werk van Van Gogh en Rembrandt bestudeert hij uitvoerig.

Definitie vakantie De Volkskrant Vervolg Volgens het CBS kun je spreken van een vakantie wanneer een persoon Minstens een periode verblijft buiten de eigen D woning voor ontspanning of plezier, 540 uitse 8. rs v met ten minste één overnachting. 0 erw Logeren bij familie, vrienden of 4 ac ht kennissen in het buitenland valt ook in N e onder het begrip vakantie (tot 2002 d d e Nederlanders telden deze vakanties niet mee). n r a la l n Een verblijf bij familie, vrienden of s 2.900.000 deze zomer t d i kennissen in Nederland telt niet i u n op vakantie j mee, tenzij de bewoners de hele tijd D u

In 1970 l i in eigen land n of de meeste dagen afwezig waren. i e

652.000 vakanties n

a e van Nederlanders In 1970 werden er u

in Duitsland u o

4,8 miljoen vakanties s

in 2007

u s

in eigen land gevierd, e 1.738.000 vakanties z

in 2007 waren dat e

7,5 miljoen vakanties. r

0 7 0 . 5 0

Deze zomer zijn 8,6 miljoen Nederlanders op vakantie in het buitenland

29.80 0 Ita lia ne n v ië e l r ta w I a n c i h r t rs deze e nde zo i rla m n e e m d r N e in o N S z e In 1970 p d a e 392.000 vakanties e n z j r 0 e e l van Nederlanders a d n

d 0 s in Italië

i n

e in 2007

d 0 j

1 884.000 vakanties u n

. In 1970 l

. a

6 l e

478.000 vakanties r

3 n

0 d

van Nederlanders 0 a

S g

in Spanje, N

p u

5 s

in 2007 a t

n u 0

s j

1.513.000 vakanties a

a 0

e 0

n . 0 v 0

e 7

a 5

c Frankr

h r in ijk 9

t e .

8 i m

n o

z 0

N e

e z 0 d

e e F

l d

a r

n a

d s

i n

n r

u u t

l s i s

u e e g n

u a d e n n

la v r e 114.62 e r 0 B w e d lg a e e n c v N In 1970 h e r

t w 326.000 vakanties a i

n c h van Nederlanders ë

N i t 0

050708 © de Volkskrant - Kim Raad. Bron: ANWB, CBS, CVO, Recron, NBTC lg i e n in Frankrijk, e d B N

in 2007 e e 0

r in d l

2.094.000 vakanties a r e

n r

e l

d a

m n

. n o d

j z

u In 1970

i e

e z 346.000 vakanties u

0 e l

a van Nederlanders

d 5 e u .

1 g n

s in België en Luxemburg, u

s a

u in 2007 u

n 1.055.000 vakanties u

t r

0 7 2 copyright de Volkskrant October 2008 Utrecht vervangt en versterkt werftrappen S t a d s b Plattegrond binnenstad Utrecht met de te vervangen en te versterken werftrappen u De oude Utrechtse werftrappen waren i t Infographic for e n niet bestand tegen een dansende g r a c h menigte. Dit werd pijnlijk duidelijk toen t

De Volkskrant Vervolg St a dsb tijdens een evenement in augustus uite t ngrach 2006 een werftrap instortte. Utrecht Legenda t

h c pakt nu alle werftrappen aan; 29 Bordestrap (vervangen) a

gr n Bordestrap (versterken) e worden er vervangen, 31 verstevigd. r o t Steektrap (vervangen) n Maart volgend jaar moet de klus zijn e p

Steektrap (versterken) m O o geklaard. l

u P

d orstraat

e Vo

r a

c Foto: ANP

h t

Geschiedenis Biltstraat Trapongeluk Het is kenmerkend voor de Utrechtse Op zondagavond 6 augustus 2006 stond tijdens het slotconcert

t f binnenstad: tussen de gracht en de kade zit i van de Muzikale Botenparade de houten werftrap bij de Utrechtse

r nog een verdieping aan het water. Nu zijn er at D Stadhuisbrug vol met dansend publiek. Het was de opmaat naar Lange Viestra La veel restaurants met grote terrassen, nge wat ‘het trapongeluk’ is gaan heten. De trap bezweek op een Jan stra danskelders en bedrijfjes gevestigd aan de at houtverbinding en raakte los van de werfmuur. Een 30-jarige Postkantoor uit de Middeleeuwen stammende werven. Janskerk Utrechter kwam om het leven, twintig personen raakten gewond. In de periode tussen 1300 en 1500 groeven De Stadhuistrap bleek een verborgen constructiefout te bevatten. Utrechtse handelaren op werfniveau tunnels Stads- De gemeente besloot na het ongeluk alle oude trappen aan de schouw- en kelders uit om hun waar op te bergen. De burg Utrechtse grachten, waarvan de meeste dateren uit de jaren tunnels en kelders sloten aan op de kelders zeventig, aan te pakken. Kosten: 400 duizend euro. Stadhuistrap K van de grachtenpanden op straatniveau en ro De nieuwe bordestrappen zijn grotendeels van hetzelfde model. m m liepen dus door onder de openbare weg. e Een belangrijk verschil is dat de kwetsbare houtverbinding is N ie Utrecht wil haar werven graag op de Unesco Stadhuis uw S vervangen door een staalplaat. ‘Deze trap moet het kunnen

eg t r a ac

Werelderfgoedlijst. De Utrechtse werven zijn h d hebben als hij helemaal vol staat met springende mensen’, aldus

t s

al een rijksmonument, de trappen zijn er b projectleider Wouter Akkermans. Maar sinds het trapongeluk wil Werk aan de trappen u i

onderdeel van. De ingenieurs van de e de gemeente de trappen bij evenementen liever zo veel mogelijk

Er zijn standaard twee soorten n

gemeente moesten met hun ontwerp voor ‘leeg’ houden.

houten werftrappen, de steektrappen a

de nieuwe trappen binnen de spelregels van

en de bordestrappen. Beide soorten M Domkerk t

monumentenzorg blijven. Akkermans: a

Domtoren l

trappen moeten versterkt worden. i e Oorspronkelijke situatie bordestrappen Bij het trapongeluk ‘Andere opties waren misschien beter, maar s

Sommige trappen zijn in zo’n slechte n O bleek de breuk die tot

g niet bespreekbaar.’ u e het instorten van de staat dat vervanging de enige d Restlengte bordesbalk

l e g Bovenaanzicht Zijaanzicht trap leidde, ter hoogte oplossing is. De aanpassingen die de r a van de deuvels te c gemeente verricht, zijn aanvankelijk h Muurstijl Deuvels zitten. De kracht van de

t van het soort trap. Deuvels verbinding zit in de lengte van de bordesbalk na de deuvels. In Muurstijl het geval van de stadhuistrap, bleek de Bordesbalken Bordesbalken restlengte te kort.

Aanpassingen voor de steektrappen Versteviging leuningen Aanpassingen voor de bordestrappen Hoewel er geen problemen bekend zijn met de leuningen, is toch besloten ze

te verstevigen door middel van een N Versteviging leuningen i stalen plaat, bevestigd aan trap en e u Ook bij de bordestrappen leuning met vier bouten. Hiermee w e worden de leuningen voldoen de leuningen weer aan de g r versterkt door middel a wettelijke normen voor de maximale c h van stalen platen. belasting. Deze aanpassing geldt voor t alle houten steektrappen. Stalen plaat Bouten Stalen plaat Bouten

el ing gs ee lst To Centraal Museum

a O

d u Bovenaanzicht s Bovenaanzicht

u e

i g t Werfmuur r e a Werfmuur Muurstijl n c g h Slotbout r t Muurstijl

a c T-staal L-staal h

Bordesbalk t h Bordes St c ad a Bordesbalk s gr buiten L-staal T-staal Slotbout Versteviging trapvoet Bij de versterkte en vervangen Muurstijl Muurstijl steektrappen is de trapvoet extra Bordesbalk verstevigd door middel van een Bordesbalk aan de trap bevestigde stalen Bij bordestrappen die Bordestrappen die plaat, verankerd in de natuurst- Werfmuur vervangen zijn, is een Werfmuur versterkt zijn, hebben bij enen trapvoet. Oorspronkelijk Stalen plaat T-staal geplaatst in de beide muurstijlen een was de trap slechts met stalen Toegevoegde stalen pennen pennen verankerd in de muurstijl en de versterkte bevestiging van Oorspronkelijke stalen pennen natuurstenen trapvoet. bordesbalk. Deze de bordesbalken door Natuurstenen trapvoet constructie vervangt de middel van L-stalen. De oorspronkelijke stalen constructie moet de bevestiging met deuvels. oorspronkelijke constuctie met deuvels ondersteunen. 170508 © de Volksrant - Charlotte Huisman, Kim Raad, RJM. Bron: IBU - Stadsingenieurs afdeling bouwtechniek en constructies copyright de Volkskrant June 2009 Infographic for Raboscope (not publiced)

Kerngegevens Medewerkers Marktaandeel in Nederland

2008 Eerste helft 2009 2008 Aantal 60.568 2008 Eerste helft 2009 Balanstotaal 612.120 miljoen euro Tier 1-ratio 12.7%* Medewerkerstevredenheid Totale baten 11.652 miljoen euro 86% 30% Hypotheken --% Bedrijfslasten 7.611 miljoen euro Nettowinst 2.754 miljoen euro Nettowinstgroei 2% 3,8% Ziekteverzuim Rendement eigen vermogen 9,7% 43% Sparen --% Geldautomaten Lokale Rabobanken Kantoren Buitenlandse vestigingen 2008 2009** 2008 2009** 2008 2009** 2008 2009** 3.097 ////// 153 ////// 1.112 ////// 369 //////

Eerste helft 2009 Aantal ------Midden- en 39% --% Medewerkerstevredenheid kleinbedrijf --%

---- Ziekteverzuim

84% Food --% & agri * Vanaf 2008 wordt deze ratio berekend op basis van de Basel II-vereisten rekening houdend met de ** Eerste helft 2009 ondergrens van 90%. Medio 2009 komt de tier 1-ratio op basis van de Basel I-vereisten uit op 10,2%.

Rabobank Groep wereldwijd k G k Groep ban roep ban Euro Legenda bo No bo pa Ra o Ra Rabobankmerk r d -A Finland Groepsonderdelen Rusland m Zweden Rabobankmerk en groepsonderdelen e Polen r i Noorwegen k Slowakije

a Denemarken

Tsjechië

Duitsland Canada

Nederland

Verenigde Staten

Ierland

Roemenië

Groot-Brittannië

Hongarije

Guernsey

Turkije Spanje Frankrijk Oostenrijk Italië Rabob obank België ank ab Gro Zwitserland G R ep Luxemburg r oe La p t ij A n z s i -A ë

Mexico m

e Zuid-Korea Kaaimaneilanden r oep Au i r st G r k Japan Curaçao k a l a n ië

a China Brazilië

India

Argentinië b

Maleisië

Chili R

Australië Singapore

Nieuw-Zeeland Indonesië

Verenigde Arabische Emiraten

Qatar

Bahrein copyright design by KR

Infographic forDeVolkskrant Augustus 2006 copyright de volkskrant Peter de Wit Godfried BomansenCarol Voges Jos Collignon Marten Toonder De eersteillustratiesvan.... WiBo Opland

courantier (Amsterdam, 1993), Joan Hemels: De emancipatie van een dagblad (Baarn, 1981). 1981). (Baarn, dagblad een van emancipatie De Hemels: Joan 1993), (Amsterdam, courantier een van tragiek en triomf - J.M. Lücker Krantebeest. Sommer: Martin 1996), (Amsterdam, dagblad een van metamorfose De van Frank Vree: 1995), (Amsterdam, dagblad een van beeld Een Gessel: van Han Bronnen: Griffioen m.m.v.Paul Tekst:Hubben Hub.

9 1 9

1 1953 watersnood bevat de krant vier vier krant de bevat watersnood minister-president Drees haalt haalt Drees minister-president onder Lückers leiding, tot een een tot leiding, Lückers onder verslaggevers zijn ter plaatse. plaatse. ter zijn verslaggevers herziene editie. editie. herziene geheel vierde, de verscheen Gisteren verkocht. exemplaren 150.000 circa worden editie eerste Vanlicht. de Volkskrant het het van editie eerste De 1992

zijn kennis uit uit kennis zijn pagina’s over de ramp. Zelfs ramp. Zelfs de over pagina’s Verslaggever Carel Enkelaar Enkelaar Carel Verslaggever 1954 1954 Het verslag van de waters de van verslag Het noodramp in Zeeland leidt, leidt, Zeeland in noodramp journalistieke topprestatie. topprestatie. journalistieke chartert een vliegtuig. Nog Nog vliegtuig. een chartert 1990 Stijlboek

Op de eerste dag na de de na dag eerste de Op 1 eens vier vier eens

9 1952 9 2

ziet het het ziet

inmiddels is oplage De gestegen tot 330.000. 330.000. tot gestegen omvang: 180 pagina’s. 180 omvang: éénmalig een record- record- een éénmalig 2 februari1953 De zaterdagkrant van van zaterdagkrant De van van 22 september1990 de de Volkskrant de de Volkskrant

Volkskrant

de de 1955 1955

1989 bereikt bereikt

- 1

. 9 1951

voorpagina zijn eerste grapje. eerste zijn voorpagina 9 krant de van lezen het begint

Hij houdt dit meer dan dertig dertig dan meer dit houdt Hij Cartoonist Wim Boost (WiBo) (WiBo) Boost Wim Cartoonist 3

jaar vol en maakt in totaal totaal in maakt en vol jaar uit. uit. dag de om krant de komt 1920 januari 1 Vanaf donderdag. elke krant de verschijnt Aanvankelijk banier’. deze zegene God Volkskrant ‘ aldus: besluit openingsartikel Het cent. drie kost en pagina’s allereerste De en Werkliedenbonden. Volks- Rooms-Katholieke Diocesane der Federatie de in verenigd bonden, arbeiders katholieke aantal een van Oprichters 2 oktober1919 8888 cartoons. Menigeen Menigeen cartoons. 8888 tekent linksonder op de de op linksonder tekent met een blik op op WiBo. blik een met full-colour illustraties illustraties full-colour eerste zaterdagkrant zaterdagkrant eerste die uit acht katernen katernen acht uit die

bestaat. Een nieuwe nieuwe Een bestaat. 1956 1956 werk. haar begint Verschijning van de de van Verschijning Volkskrant en foto’s mogelijk. mogelijk. foto’s en

15 oktober1988 1988 1 juni1951 drukpers maakt maakt drukpers de de Volkskrant Peter de Wit tekent zijn zijn tekent de Wit Peter eerste Sigmund-strip in in Sigmund-strip eerste Perscombinatie neemt neemt Perscombinatie Meulenhoff & Co over. Co & Meulenhoff Perscombinatie wordt wordt Perscombinatie

1950 omgedoopt tot PCM PCM tot omgedoopt

de top van de KVP. de van top de uit afkomstig doorgaans zijn Genodigden huis. open dikwijls hoofdredactie de houdt verkiezingsavonden Op Volkskrantgebouw. het van gevel de aan uitslagenbord groot een op verkiezingsuitslagen de mensen honderden volgen tijdperk televisieloze het In 14 juni1956 1

telt vier vier telt 9

boekenuitgever boekenuitgever 3 januari1994 9

de de Volkskrant 4 10 juni1994

zijn zijn 1 Uitgevers. Uitgevers.

bekendheid. Zijn politieke politieke Zijn bekendheid. 9 De De gedurende meer dan een een dan meer gedurende 1

Wout maakt zijn entree. entree. zijn maakt Wout 9

1957 1957 gezicht het eeuw halve Onder het pseudoniem pseudoniem het Onder

1987 Opland krijgt hij grote grote hij krijgt Opland Politiek tekenaar Rob Rob tekenaar Politiek van de krant mede mede krant de van tekeningen zullen zullen tekeningen . .

1949 1995 1995

26 juni1948 hoofdredacteur. De krant krant De hoofdredacteur. naar wegen om de krant krant de om wegen naar vernieuwen, zo luidt zijn zijn luidt zo vernieuwen, voor de aanstormende aanstormende de voor Pieter Broertjes wordt wordt Broertjes Pieter gezocht moet worden worden moet gezocht toegankelijk te maken maken te toegankelijk de arbeidersbeweging. arbeidersbeweging. de van kader het op afgestemd vooral is krant de van inhoud De arbeiders. katholieke de van emancipatie de van voorvechter een als op zich Vesters werpt commentaren zijn In Bosch. Den in krant de van kantoor het naar in Vught huis zijn van dag elke loopt journalistiek’ katholieke de in ‘grootmeester Jan Vesters. Deze is hoofdredacteur De Volkskrant 1921 oktober 1 bepalen. bepalen. adagium, waarbij ook ook waarbij adagium, 1920 moet zich blijven blijven zich moet 1 maart1995

zap-generatie. 1958 1958

1986 1996 1996 wordt een dagblad. De eerste eerste De dagblad. een wordt

1948 instinct voor talent talent voor instinct volle strip binnen: binnen: strip volle haalt Lücker een een Lücker haalt Marten Toonder.Marten 10 maart1947 Met zijn feilloos feilloos zijn Met nieuwe succes nieuwe Tom Poes van van TomPoes

vanaf nu ook op op ook nu vanaf De oplage stijgt stijgt oplage De tot 368.400. 368.400. tot 1921 Volkskrant

6 mei1996 1959 1959 internet te te internet 1947 1985 lezen. lezen.

- 1997 1997 De De is is

12 november1945 1922 begint zijn strip Pa Pa strip zijn begint kunstredacteur bij bij kunstredacteur Godfried Bomans, Bomans, Godfried

Pinkelman, met met Pinkelman, tekeningen van van tekeningen 1960 de de Volkskrant 1984

Carol Voges.Carol 1998 1998 1946 columns. columns. hun van schrijven het met beginnen Buchwald en Art Burgerhart Saartje Nooteboom, Cees 1961 , , 8 maart. maart. 8 op verschijnt fotopagina eerste De brengt’. beeld in buitenland en binnen- in gebeurtenissen voornaamste de welke geven, z.g. ‘’photo-pagina’’ een n.l. wij zullen week deze met beginnen Tevoegen. te toe blad dit aan attractie nieuwe een ‘weder De Volkskrant 1924 maart 3 1923 1961

1983 1999 1999 1945 kondigt aan aan kondigt 30-jarige Joop Lücker benoemd. Onder zijn leiding stijgt het het stijgt leiding zijn Onder benoemd. Lücker Joop 30-jarige ‘Na bijna vier jaar gedwongen zwijgen, staat staat zwijgen, gedwongen jaar vier bijna ‘Na hoofdredacteur. Als journalistiek hoofdredacteur wordt de de wordt hoofdredacteur journalistiek Als hoofdredacteur. naoorlogse krant rolt van de pers in Amsterdam, volgens volgens in Amsterdam, pers de van rolt krant naoorlogse ochtenblad. De krant kiest domicilie aan de Nieuwezijds Nieuwezijds de aan domicilie kiest krant De ochtenblad. leiding vinden ingrijpende redactionele redactionele ingrijpende vinden leiding wordt uitgebreid en de zaterdagkrant zaterdagkrant de en uitgebreid wordt de eigenaren de ideale uitvalsbasis voor een landelijk landelijk een voor uitvalsbasis ideale de eigenaren de 250.000 abonnees. Onder Lockefeers Lockefeers Onder abonnees. 250.000 Lockefeer volgt Jan van der Pluijm op op Pluijm der van Jan volgt Lockefeer Voorburgwal, destijds de Fleet Street van Nederland. Nederland. van Street Fleet de destijds Voorburgwal, als hoofdredacteur. De krant telt dan dan telt krant De hoofdredacteur. als Sociaal-economisch redacteur Harry Harry redacteur Sociaal-economisch Katholiek politicus C.P.M. Romme wordt staatkundig C.P.M. staatkundig wordt politicus Romme Katholiek 1982 van buitenlandse correspondenten correspondenten buitenlandse van vernieuwingen plaats. Het netwerk netwerk Het plaats. vernieuwingen weer op’, schrijft de redactie op 8 mei. De eerste eerste De mei. 8 op redactie de schrijft op’, weer aantal abonnees binnen een jaar tot 109.000. 109.000. tot jaar een binnen abonnees aantal wordt steeds omvangrijker. De De omvangrijker. steeds wordt 1962 computer doet zijn intrede. intrede. zijn doet computer magazine van nummer eerste Het 4 september1999 1924 2000 Volkskrant Volkskrant 1944 verschijnt. verschijnt. 1 maart1982 Jonge lezers stromen toe. stromen lezers Jonge veranderingen. culturele en maatschappelijke ingrijpende op in haakt redactie karakter. De progressief ken uitgespro een krant de krijgt leiding zijn Onder Pluijm. der van Jan redacteur economisch sociaal door opgevolgd wordt Hij ontslag. zijn tot leidt Lücker hoofdredacteur van bewind ervaren regentesk als meer steeds Het 18 maart1964 1925 1963

1981 2001 2001 1943 de de Volkskrant 8 mei1945 - 1926 De eerste illustratie illustratie eerste De -

30 oktober1980 1980 verschijnt in in verschijnt

van Collignon Collignon van 2002 2002 1964 1942 Volkskrant de de 1927 . . geen NSB-hoofdredacteur en en NSB-hoofdredacteur geen 1965

nemen gezamenlijk ontslag. ontslag. gezamenlijk nemen 1979 1979 Op 4 oktober verschijnt de de verschijnt oktober 4 Op ’oude’ Onder druk van de Duitse Duitse de van druk Onder aftreden gedwongen. De De gedwongen. aftreden redacteuren accepteren accepteren redacteuren bezetter wordt hoofdre wordt bezetter

dacteur Jan Vesters tot tot Jan Vesters dacteur 2003 2003 1941 Volkskrant 4 oktober1941 krant een nieuw logo. nieuw een krant de krijgt Ook Amsterdam. in Wibautstraat de aan gebouw nieuw een in intrek zijn officieel neemt dag dezelfde Op redactie. de van onafhankelijkheid de onderstreept Het geschrapt. wordt voorpagina de op Nederland’ voor dagblad ‘Katholiek onderkop De 25 september1965 laatste keer. laatste

1928 over kunst en cultuur. en kunst over Met Met voor de de voor de de Volkskrant 11 september 1981 1981 september 11 bevat de krant elke elke krant de bevat 1966 Verleiding Betoog als katernen met gezicht nieuw een krijgt zaterdagkrant De 8 januari2005 vrijdag een katern katern een vrijdag eerste zaterdagse zaterdagse eerste de de Volkskrant

Het Het Vervolg 1978 1978 7 oktober1978 het het Vervolg bijlage. bijlage. Vanaf

- 2004 2004 1940 , , Kennis . . krijgt krijgt zijn zijn , , en en

het het 1929 1929

de de 1967 1967

1977 aandacht voor sport. Het aantal aantal Het sport. voor aandacht van de krant actueler. Vankrant een de van abonnees stijgt met sprongen sprongen met stijgt abonnees Volkskrant journalisten wordt de inhoud inhoud de wordt journalisten Met de komst van een zestal zestal een van komst de Met

1939 krant, met ook toenemende toenemende ook met krant, kranten en internet. internet. en kranten gratis van komst de door druk onder oplage de staat jaren enige Sinds 290.000. Volkskrant van oplage De 1 april2006 2005 jonge en goed schrijvende schrijvende goed en jonge opinie-krant evolueert evolueert opinie-krant tot ruim 27.000 in 1939. in 27.000 ruim tot Eind jarendertig

naar een nieuws een naar 1930 1930

bedraagt bedraagt 1968 1968 de de

1976 2006

1938 de de - Perscombinatie NV. In Perscombinatie De De Volkskrant 1975 treedt ook het het ook treedt 1975 voor voor dagblad dagblad teert de krant een geheel vernieuwde vernieuwde geheel een krant de teert Jan Blokker schrijft schrijft Blokker Jan zijn eerste column column eerste zijn

Volkskrant.nl: vk.tv,nieuwsbulle een Volkskrant.nl: 1931 1931 De De Volkskrant samenwerken in in samenwerken een update van het nieuws van die die van nieuws het van update een redactionele redactionele minuut wordt bijgewerkt vanuit de de vanuit bijgewerkt wordt minuut krant maakt een eigen journaal op op journaal eigen een maakt krant middageditie, de Volkskrant 16:00, 16:00, de Volkskrant middageditie, wordt ververst. Daarnaast presen Daarnaast ververst. wordt website, vk.nl. De focus ligt op het het op ligt focus De vk.nl. website, laatste nieuws dat van minuut tot tot minuut van dat nieuws laatste dag, die belangstellenden kunnen kunnen belangstellenden die dag,

de de Volkskrant 1969 1969 21 juni1968 tin dat gedurende 24 uur steeds steeds uur 24 gedurende dat tin 2 april1968

grote verandering is de digitale digitale de is verandering grote 1975 Parool Trouw crisis. economische de ondanks goed Volkskrant gulden. 61.289,28 jaar dit in bedraagt advertentie-omzet De 1932 2007 en en de 25.000ste Volkskrant verschijnt. verschijnt. Volkskrant 23 augustus2006:25.000ste de

1937 gaan gaan printen op A4-formaat. op A4-formaat. printen toe. Het Het newsroom gaat multimediaal. De De multimediaal. gaat . . doet het het doet

gepasseerd. gepasseerd. wordt abonnees 200.000 van grens De 1970 1932 1932 31 mei2006 . De laatste laatste .De

De De 1970 1970

1974 2008 1936 en Gelderland. Gelderland. en provincies noordelijke de Haag, Den Rotterdam, voor edities volgen later jaar paar Een editie. Westbrabantse een en Oost- een Limburgse, Twentse,een een landelijke, algemeen een edities: verschillende met uit breidt en Utrecht naar Bosch Den van verhuist krant De 1935 januari 14

- -

1933 1933 1971 1971

1973

1935

2009

1934 1934

9 7 2