GGMMIINNNNYY PPRROOGGRRAAMM OOPPIIEEKKII NNAADD ZZAABBYYTTKKAAMMII GGMMIINNYY TTRRZZEEBBIIEELLIINNOO NNAA LLAATTAA 22000099--22001133

Spis tre ści 1. Wst ęp 2. Uwarunkowania prawne Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami 3. Zwi ązek Programu Opieki nad Zabytkami z dokumentami programowymi 3.1. Relacje krajowe 3.2. Relacje regionalne 3.3. Relacje miejscowe 4. Zasoby dziedzictwa kulturowego Gminy 4.1. Rys historyczny Gminy Trzebielino 4.2. Zabytki Gminy Trzebielino wpisane do rejestru zabytków 4.3. Obiekty pod opiek ą konserwatorsk ą 4.4. Wykaz zasobów archeologicznego środowiska kulturowego w Gminie Trzebielino 4.5. Wykaz parków wpisanych do rejestru zabytków i obiektów w ewidencji Konserwatorskiej oraz pozostałych 4.6. Wykaz cmentarzy wpisanych do rejestru zabytków i obiektów b ędących w ewidencji Konserwatorskiej 5. Diagnoza stanu obiektów zabytkowych w Gminie Trzebielino 5.1. Analiza szans i zagro Ŝeń 6. Zało Ŝenia programowe 7. Instrumentarium realizacji Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami 8. Zakres sprawozdania z realizacji Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami 9. Finansowanie programu 10. Zał ączniki- zdj ęcia

2

1. Wst ęp

Program Opieki nad Zabytkami Gminy Trzebielino jest dokumentem słu Ŝą cym podejmowaniu planowanych działa ń dotycz ących inicjowania, wspierania oraz koordynacji prac z dziedziny ochrony zabytków, krajobrazu kulturowego i upowszechniania, promowania dziedzictwa kulturowego przez samorz ąd gminy. Głównym celem programu jest d ąŜ enie do znacznej poprawy stanu zasobów dziedzictwa kulturowego, w szczególno ści w zakresie stanu zachowania i utrzymania obiektów zabytkowych oraz zachowania krajobrazu kulturowego gminy Trzebielino. Wa Ŝne jest, aby realizacja tego celu dokonała si ę przy współpracy mieszka ńców gminy. Dokument ten mo Ŝe słu Ŝyć środowiskom naukowym i badawczym, a tak Ŝe innym podmiotom i osob ą zainteresowanym kultur ą oraz dziedzictwem kulturowym. Program opracowany został na 4 lata. Jest dokumentem, który b ędzie cyklicznie aktualizowany. W trakcie jego realizacji prowadzony b ędzie monitoring dzi ęki któremu mo Ŝliwe b ędzie uwzgl ędnienie nowych uwarunkowa ń prawnych, społecznych i gospodarczych, co pozwoli na sprecyzowanie lub modyfikacje przyj ętych kierunków działania oraz priorytetów. Ilekro ć w niniejszym programie jest mowa o : a) programie – rozumie si ę przez to „Gminny Program Opieki nad Zabytkami Gminy Trzebielino na lata 2009- 2013” b) ustawie – rozumie si ę przez to ustaw ę z dnia 23 lipca 2003r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami ( Dz. U. Nr 162, poz. 1568) c) konserwatorze zabytków- rozumie si ę przez to Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Gda ńsku d) gminie- rozumie si ę przez to Gmin ę Trzebielino e) rejestrze zabytków- rozumie si ę przez to rejestr zabytków prowadzony przez Konserwatora Zabytków w Gda ńsku

2. Uwarunkowania prawne Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami

Ochrona zabytków, dawnych, materialnych i niematerialnych dóbr kultury jest obowi ązkiem konstytucyjnym Pa ństwa. W my śl art.5 Konstytucji RP „Rzeczpospolita Polska (...) strze Ŝe dziedzictwa narodowego (...). Istotnym elementem tego dziedzictwa s ą zabytki, które w swych niematerialnych warto ściach są dobrem wspólnym”. Podstawowym aktem prawnym reguluj ącym zasady ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce jest Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami ( Dz. U. z 2003 r. Nr 162, poz. 1568 z pó źn. zm. ) która nakłada na organy samorz ądowe obowi ązek: - uwzgl ędnienia ochrony zabytków i opieki nad zabytkami przy sporz ądzaniu i aktualizacji strategii rozwoju gmin, studiów uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego - przekazanie wojewódzkiemu konserwatorowi zabytków w terminie nie dłu Ŝszym ni Ŝ 3 dni, przyj ęte zawiadomienie o odkryciu przedmiotu, co do którego istnieje przypuszczenie, i Ŝ jest on zabytkiem.

3 - prowadzenia gminnej ewidencji zabytków w formie zbioru kart adresowych zabytków nieruchomych z terenu gminy, obj ętych wojewódzka ewidencja zabytków. Zadania z zakresu ochrony dziedzictwa kulturowego zawarte s ą równie Ŝ w Ustawie z dnia 8 marca 1990 roku o samorz ądzie gminnym art. 7 pomi ędzy zadaniami własnymi gmin wymienia m.in. sprawy kultury, w tym bibliotek gminnych i innych instytucji kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami.

3. Zwi ązek Programu Opieki nad Zabytkami z dokumentami programowymi

3.1. Relacje krajowe

Ramy dla nowoczesnego mecenatu pa ństwa w sferze kultury, ale przede wszystkim – dla nowocze śnie pojmowanej polityki kulturalnej pa ństwa, funkcjonuj ącej w warunkach rynkowych wyznacza Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004- 2013. Celem strategicznym przyj ętym przez Rad ę Ministrów w dniu 21 wrze śnia 2004 roku dokumentu, jest zrównowa Ŝenie rozwoju kultury w regionach. Jego realizacja b ędzie si ę odbywa ć przez osi ągni ęcie celów cz ąstkowych. Program opieki jest ści śle zwi ązany z Narodow ą Strategi ą Rozwoju Kultury. Cel cz ąstkowy 4. Zachowanie dziedzictwa kulturowego i aktywna ochrona zabytków.

3.2. Relacje regionalne a) Strategia Rozwoju Województwa Pomorskiego Strategia przyj ęta w dniu 18 lipca 2005 roku Uchwał ą nr 587/XXXV/05 Sejmiku Województwa Pomorskiego okre śla sposób realizacji głównych celów rozwoju, wśród nich zachowanie warto ści środowiska kulturowego i przyrodniczego uwzgl ędniaj ąc potrzeby przyszłych pokole ń. Jednocze śnie zawiera cele gospodarcze, kulturowe, społeczne i ekologiczne ujmowane z punktu widzenia ponad pokoleniowego okresu czasu i w kategoriach przestrzennych. Strategia Rozwoju Województwa Pomorskiego wytyczaj ąca kierunki rozwoju województwa pomorskiego do roku 2020 obejmuje 14 celów strategicznych uj ętych w ramach 3 priorytetów. Cele strategiczne maj ą charakter ogólny i okre ślaj ą po Ŝą dane stany lub procesy. S ą one doprecyzowane poprzez opis kierunków działa ń. Program opieki jest zgodny z nast ępuj ącymi priorytetami i celami strategicznymi Priorytet I Konkurencyjno ść , Cel strategiczny 3: Rozwój gospodarki wykorzystuj ącej specyficzne zasoby regionalne. Opis wybranego kierunku działania - ochrona dziedzictwa historycznego, kulturowego i przyrodniczego sprzyjaj ąca jego racjonalnemu wykorzystywaniu w rozwoju społeczno – gospodarczym. Priorytet II Spójno ść Cel strategiczny 3 Rozwój społecze ństwa obywatelskiego. Opis wybranego kierunku działania - promocja postaw obywatelskich i działalno ści prospołecznej

4 Priorytet III Dost ępno ść Cel strategiczny 4 Zachowanie i poprawa środowiska przyrodniczego. Opis wybranego kierunku działania: - ochrona ró Ŝnorodno ści biologicznej w tym realizacja przedsi ęwzi ęć zwi ązanych z usytuowaniem obszarów sieci NATURA 2000. b) Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego W dniu 30 wrze śnia 2002 roku uchwał ą nr 639/XLVI/02 Sejmik Województwa Pomorskiego przyj ął Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego. Dokument ten okre śla zasady kształtowania struktury przestrzennej województwa w długim przedziale czasowym w tym: wymagania w zakresie ochrony środowiska przyrodniczego i ochrony dziedzictwa kulturowego z uwzgl ędnieniem obszarów podlegaj ących szczególnej ochronie. Program Opieki zgodny jest z Planem Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego, który przewiduje mi ędzy innymi: - zachowanie dziedzictwa historycznego - rekultywacj ę, rewaloryzacj ę i restytucj ę elementów przyrodniczych i architektonicznych, słu Ŝą cą podtrzymaniu lub odtworzeniu walorów krajobrazowych.

3.3.Relacje miejscowe a) Strategii Rozwoju Społeczno- Gospodarczego Gminy Trzebielino na lata 2007-2015 W dniu 29 sierpnia 2007r Rada Gminy podj ęła uchwał ę nr 49/X/2007 w sprawie przyj ęcia Strategii Rozwoju Społeczno- Gospodarczego Gminy Trzebielino na lata 2007-2015, która okre śla misj ę, cele i kierunki działania gminy do roku 2015 Cele wraz z kierunkami działania zostały podzielone na obszary strategiczne. Obszary strategiczne s ą najistotniejszymi polami działania gminy, jednocześnie wytyczaj ą kierunki prac na najbli Ŝsze lata. Działalno ść Gminy Trzebielino koncentrowa ć b ędzie si ę na pi ęciu obszarach: infrastruktura, gospodarka, przestrze ń, społeczno ść , ekologia. Program Opieki jest zgodny z celami zawartymi w tym dokumencie. 9.1 Infrastruktura Cel drugorz ędowy; okre ślaj ący działania w kierunku rozwoju infrastruktury sportowej i rekreacyjnej. Kierunek działania; Wyznaczanie i zagospodarowanie rekreacyjnych szlaków turystycznych. 9.3 Przestrze ń Cel drugorz ędowy działania w kierunku wykorzystania walorów turystyczno- krajobrazowych gminy dla jej rozwoju. Kierunek działania; Promocja walorów i osobliwo ści przyrodniczych gminy Trzebielino b) Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Trzebielino Trzebielino na dzie ń opracowania niniejszego programu nie posiada dla terenu całej gminy aktualnego miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Posiada tylko jeden miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dla północnej cz ęś ci Trzebielina.

5 c) Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Trzebielino W dniu 15 lipca 1999r. Rada Gminy Trzebielino przyjęła Uchwał ą Nr / 49 / X /99 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Trzebielino • Uwarunkowania wynikaj ące ze stanu i funkcjonowania środowiska kulturowego – archeologia zawieraj ą: - Charakterystyk ę zasobów archeologicznego środowiska kulturowego - Uwarunkowania w zakresie ochrony archeologicznego środowiska kulturowego - Wykaz zasobów archeologicznych środowiska kulturowego w Gminie Trzebielino • Uwarunkowania wynikaj ące ze stanu i funkcjonowania środowiska kulturowego- archeologia i budownictwo zawieraj ą: - Charakterystyk ę zasobu - Wykaz obiektów architektury i budownictwa w ewidencji konserwatorskiej i w rejestrze zabytków • Uwarunkowania studium obejmuj ą: -Uwarunkowania rozwoju i zagospodarowania w tym cz ęść tekstowa i graficzna Stosowne miejsce w wymienionym dokumencie zajmuj ą kierunki ochrony środowiska kulturowego, w tym: Stanowisk archeologicznych Bezwzgl ędnej i wzgl ędnej ochrony archeologiczno- konserwatorskiej Mo Ŝliwo ści wł ączenia obszarów archeologicznego środowiska kulturowego, do istniej ących i projektowanych tras i szlaków turystycznych. • Oprócz kierunków ochrony środowiska kulturowego zamieszczono równie Ŝ: - obowi ązki wynikaj ące z ustawy o ochronie dóbr kultury - program wykorzystania torowisk nieczynnych linii kolejowych na wydzielone ście Ŝki rowerowe - działania gminy w celu zachowania obiektów historycznych i ich uatrakcyjniania

4. Zasoby dziedzictwa kulturowego Gminy Trzebielino

4.1 Rys historyczny Gminy Trzebielino

Gmina Trzebielino dawniej stanowiła posiadło ść Putkamerów. Trzebielino było centrum zachodniej cz ęś ci ich wło ści. Puttkamerowie władali Trzebielinem do 1945 roku. Wie ś została wymieniona przez pomorskiego geografa Lubiniusa w 1612 roku jako teren zamieszkały przez Wendów ( Słowian). W XVIII wieku mieszkało tutaj 12 kmieci i 6 zagrodników oraz funkcjonowała ku źnia. W 1836 roku przeprowadzono w Trzebielinie uwłaszczenie chłopów. Mimo prowadzonej przez Puttkamerów akcji kolonizacyjnej do ostatniej wojny miejscowa ludno ść u Ŝywała kaszubskich nazw cz ęś ci przysiółków. Po wojnie w śród osadników główny trzon stanowili tak Ŝe Kaszubi z okolic Kartuz, Ko ścierzyny i Chojnic. Dzi ęki Puttkamerom ( w połowie II tysi ąclecia ziemia trzebieli ńska zacz ęła si ę bardzo intensywnie rozwija ć pod wzgl ędem urbanistycznym, gospodarczym i handlowym

6 4.2. Zabytki Gminy Trzebielino wpisane do rejestru zabytków

Poni Ŝej przedstawiono wykaz zabytków, wpisanych do rejestru zabytków Pomorskiego Konserwatora Zabytków w Gda ńsku. a) Ko ściół parafialny p.w. Niepokalanego Serca NMP wraz z otoczeniem w Trzebielinie b) Pałac Trzebielino 34 c) Pałac w Poborowie 16 d) Ko ściół filialny p.w. Naj świ ętszego Zbawiciela wraz z otoczeniem Cety ń 6 e) Zespół dworsko-parkowy w Broczynie

4.3.Obiekty architektoniczne obj ęte opiek ą konserwatorsk ą

W gminie Trzebielino znajduje si ę 68 obiektów w wojewódzkiej ewidencji zabytków. Wi ększo ść z nich to zespoły pofolwarczne.

MIEJSCOWO ŚĆ OBIEKT CZAS POWSTANIA Młyn wodny nr 6 1921r.

Bo Ŝanka Budynek mieszkalny nr 11 1 ćw. XX w. Le śniczówka nr.8 1900r. Podle śniczówka nr 14 1902r.

Cety ń Zespół pofolwarczny : 2 poł. XIX w. a) obora i stajnia b) ciel ętnik c) stodoła z magazynem d) wiata e) czworak stodoła nr 26 k. XIX w. stodoła nr 41 pocz. XXw. Czarnkowo Le śniczówka nr 1 1900r.

Gumieniec Ko ściół fil. p.w. św. Jana Chrzciciela 1929r. Zespół pofolwarczny: 2 poł. XIXw., I.20 Xxw. a) oficyna pałacowa b) rz ądcówka c) chlewnia ze stodoł ą 1922r. d) budynek inwent. z magaz. e) ogrodzenie le śniczówka 1902r.

7 Ko ściół fil. 1864r. Objezierze Zespół pofolwarczny: a) stodoła b) obora c) budynek inwent. d) spichlerz e) stajnia f) budynek mieszk. nr.23

Spichlerz w zespole pofolwarcznym 2 poł. XIX w. Owczary Zespół pofolwarczny: a) budynek wielofunkcyjny (stodoła, spichlerz, stajnia) b) budynek magazynowo- inwent. c) budynek mieszk. d. biuro Starkowo Zespół pofolwarczny: a) owczarnia ob. Obora pocz. XX w. b) stodoła 1936r. Starkówko Zespół pofolwarczny: XIX/XX w. a) stodoła b) stodoła ze stajni ą i wozowni ą c) obora dwór Zespół pofolwarczny: 2 poł. XIX w., pocz.XX a) budynek mieszkalny d. dom w. matki wła ściciela b) spichlerz c) warsztat, gara Ŝ z cz. mieszk. Zespół pofolwarczny: 2 poł. XIX w., pocz. a) rz ądcówka nr 39 XXw.1903r. Zielin b) stodoła c) obora z magazynem d) obora e) gorzelnia Zespół mleczarni nr 1 pocz.XX w.

Trzebielino Młyn wodny nr 29 pocz. XX w.

Zespół pofolwarczny: k. XIX- pocz. XXw. a) gara Ŝ b) ku źnia, stolarnia, warsztat c) obora, spichlerz, chlewnia d) stodoła

8 Budynek mieszkalny nr 10 2 poł. XIX w. Budynek gospodarczy nr 17 k. XIX w. Budynek gospodarczy nr 37 k.XIX w. Budynek mieszk. I gosp. nr 38 2 poł. XIX w. Budynek mieszk. nr 39 XIX/XX w. Budynek mieszk. nr 42 2 poł XIX w. Stodoła nr 47 k. XIXw. Budynek mieszk nr 71a pocz. XXw. Budynek mieszk nr 76 poł. XIX w. Budynek mieszk- gosp. nr 83 XIX/ XXw. Stodoła nr 83 k. XIX w. Budynek mieszk nr .85 k. XIX w. Budynek mieszk nr 86 k. XIX w.

Ponad to na terenie Gminy Trzebielino znajduje si ę 306 stanowisk archeologicznych, z czego tylko 82 umieszczono w Planie opieraj ąc si ę na danych zawartych w Studium z 1998r. Stanowiska te układaj ą si ę kompleksami osadniczymi na stokach i w cz ęś ciach przykraw ędnych dolin.

4.4. Wykaz zasobów archeologicznego środowiska kulturowego w Gminie Trzebielino

Strefa „ W” bezwzgl ędnej ochrony archeologiczno- konserwatorskiej

Nr Nr ewidencji AZP Funkcja, chronologia, kultura archeologiczna strefy 1. 12-29/95 Osada wielokulturowa horyzontu łu Ŝycko pomorskiego k. Objezierze wielbarskiej, wczesno- i pó źno średniowieczna (1800 p.n.e. –XIV w.) 2. 13-29/34 Cmentarzysko kurhanowe k. łu Ŝyckiej (IV-V okres epoki Objezierze br ązu) 3. 13-29/50 Zielin Grodzisko?, osada horyzontu łu Ŝycko-pomorskiego (1800-125 p.n.e.) 4. 13-29/78 Grodzisko , gródek Miszewo

5. Osada schyłkowoneolityczna, horyzontu łu Ŝycko – 14-30/5 Starkowo pomorskiego oksywsko- wielbarskiego (ok.2100 p.n.e. – IV w. n.e.) 6. 14-30/19 Cety ń Cmentarzysko kurhanowe k. łu Ŝyckiej (IV-V okres epoki br ązu)

9 7. 14-33/33 Cety ń Cmentarzysko kurhanowe k. łu Ŝyckiej 8. 15-30/1 Cmentarzysko kurhanowe Trzebielino 9. 15-30/6 Cmentarzysko kurhanowe horyzontu Poborowo łu Ŝycko – pomorskiego 10. 15-30/16 Cmentarzysko kurhanowe Poborowo 11. 15-30/17 Cmentarzysko kurhanowe k. łu Ŝyckiej Poborowo (IV-V okres br ązu) wczesno średniowieczne 12. 15-30/18 Cmentarzysko kurhanowe Poborowo 13. 15-30/19 Cmentarzysko kurhanowe, horyzontu łu Ŝycko- pomorskiego wczesno średniowieczne 14. 15-29/25i26 Dwa cmentarzyska kurhanowe horyzontu łu Ŝycko- Trzebielino pomorskiego 15. 25-29/27 Cmentarzysko kurhanowe Trzebielino

Strefa „OW” wzgl ędnej ochrony archeologiczno –konserwatorskiej

Nr Nr ewidencji AZP Funkcja, chronologia, kultura archeologiczna strefy 16. 12-29/86 Objezierze Osada neolityczna (3500-1800p.n.e.) pó źno średniowieczna i nowo Ŝytna 17. 12-29/92 Objezierze Osada pó źno średniowieczna z elementami wczesno średniowiecznymi 18. 13-29/35 Zielin Osada horyzontu oksywsko- wielbarskiego (125 p.n.e. -375 n.e.) 19. 13-29/36 Zielin j.w. 20. 13-29/38 Zielin j.w. 21. 13-29/39 Zielin j.w. 22. 13-29/22 Objezierze Osada wczesno średniowieczna 23. 13-29/21 Objezierze Osada horyzontu łuŜycko- pomorskiego (1800-125 p.n.e.) 24. 13-29/28 Objezierze j.w. 25. 13-29/30 Objezierze j.w. 26. 13-29/32 Objezierze Obozowisko osada k. pomorskiej (700- 125 p.n.e. 27. 13-29/33 Objezierze j.w. 28. 13-29/31 Objezierze j.w. 29. 13-29/19 Objezoerze Cmentarzysko k. pomorskiej (700-125 p.n.e.) 30. 13-29/68 Miszewo Osada k. wielbarskiej 31. 13-29/69 Miszewo j.w. 32. 13-29/77 Miszewo Osada wczesno- i pó źno średniowieczna 33. 13-29/48 Zielin Osada neolityczna (300-1800 p.n.e.) osada wczesno średniowieczna 34. 13-29/52 Zielin Osada h. łu Ŝycko-pomorskiego (1800-125 p.n.e.) 35. 13-29/55 Zielin j.w. i wczesno średnioweiczna 36. 13-29/57 Zielin Obozowisko neolityczne (3000-1800 p.n.e.) 37. 13-29/59 Zielin Osada neolityczna (3000-1800 p.n.e. ) h. łu Ŝycko-

10 pomorskiego (1800-125 p.n.e.) 38. 13-29/62 Zielin Osada k. wielbarskiej (0-375 n.e.) i wczesno średniowieczna 39. 13-29/63 Zielin Osada h. łu Ŝycko pomorskiego (1800-125 p.n.e.) 40. 13-29/81 Cmentarzysko k. pomorskiej (HaD) 41. 13-29/82 Gumieniec j.w. + popielnica domkowa 42. 13-29/87 Gumieniec Osada wczesno średniowieczna (IX/X w., XI/XIIw.) 43. 13-29/91 Gumieniec Osada k. wielbarskiej (0-375 n.e.) 44. 13-29/100 Gumieniec Osada wielokulturowa: horyzontu łu Ŝycko- pomorskiego i oksywsko-wielbarskiego (1800 p.n.e.- 375 n.e.) 45. 13-29/108 Gumieniec Osada wczesno średniowieczna 46. 13-30/41 Starkowo Osada h. łu Ŝycko-pomorskaiego (1800-125 p.n.e.) wczesno średniowieczna fazy C,D-E 47. 13-30/42 Starkowo Cmentarzysko k. pomorskiej (700-125 p.n.e.) 48. 14-29/1 Zielin j.w. 49. 14-30/1a Cety ń Cmentarzysko k. pomorskiej (700-125 p.n.e.)

50. 14-30/14 Cety ń Osada schyłkowoneolityczna (ok.2100p.n.e.) i k. Łu Ŝyckiej (1800-700 p.n.e.) 51. 14-30/15 Cety ń Cmentarzysko k. wielbarskiej (0-375 n.e.)

52. 14-30/23 Cety ń Cmentarzysko horyzontu łu Ŝycko- pomorskiego i oksywsko-wielbarskie (1800 p.n.e.- 375n.e.) i osada wczesno średniowieczna 53. 14-30/28 Cety ń Osada k. oksysowskiej (PLT) i obozowisko neolityczne (2500-1800 p.n.e.)

54. 14-29/13 Trzebielino Osada horyzontu łu Ŝycko-pomorskiego (1800-125 p.n.e.) 55. 14-29/14 Trzebielino j.w. 56. 14-29/17 Trzebielino j.w. 57. 14-29/18 Trzebielino j.w. 58. 14-29/20 Trzebielino j.w. 59. 14-29/22 Trzebielino j.w. 60. 14-30/37 Poborowo Osada wczesno średniowieczna (D-E) i k. łu Ŝyckiej (1800-700 p.n.e.) 61. 14-30/38 Poborowo Osada schyłkowo neolityczna (ok.2100-1800 p.n.e.) 62. 14-30/43 Poborowo Osada horyzontu łu Ŝycko-pomorskiego (1800-700 p.n.e.) i k. wielbarskiej 63. 14-30/44 Poborowo j.w. 64. 14-30/45 Poborowo Osada horyzontu oksywsko-wielbarskiego (125 p.n.e.- 375 n.e.) 65. 15-30/5 Poborowo Cmentarzysko horyzontu łu Ŝycko -pomorskiego 66. 15-30/7 Poborowo Osada horyzontu łu Ŝycko-pomorskiego 67. 15-30/8 Poborowo Osada wczesno średniowieczna i obozowisko neolityczne 68. 14-30/12 Poborowo Osada horyzontu łu Ŝycko-pomorskiego 69. 14-30/13 Poborowo j.w. 70. 15-30/14 Poborowo j.w.

11 71. 15-30/15 Poborowo Osada z wczesnej epoki br ązu 72. 15-30/2 Poborowo Osada wielokulturowa osadownicza pradziejowego i wczesno średniowiecznego 73. 15-29/1 Trzebielino Cmentarzysko k. pomorskiej (HaD) 74. 15-29/7 Trzebielino Osada schyłkowoneolityczna i horyzontu łu Ŝycko- pomorskiego oraz wczesno średniowieczna 75. 15-29/14 Trzebielino Osada horyzontu łu Ŝycko –pomorskiego (1800-125 p.n.e.) 76. 15-29/17 Trzebielino j.w. oraz osada k. wielbarskiej (0-375 n.e.) 77. 15-29/20 Trzebielino Osada pradziejowa 78. 15-29/19 Trzebielino Osada horyzontu łu Ŝycko- pomorskiego 79. 15-29/21 Trzebielino j.w. 80. 15-29/23 Trzebielino Osada wielokulturowa horyzontu łu Ŝycko- pomorskiego oksywsko-wielbarskiego i wczesno średniowieczna 81. 15-29/21 Trzebielino j.w. 82. 15-29/28 Bo Ŝanka Obozowisko mezolityczne (ok.4500 p.n.e.)

4.5. Wykaz parków.

4.5.1 wpisanych do rejestru zabytków 1. Broczyna - poz.rej.A-236 Powstał prawdopodobnie w ko ńcu XIX w. w oparciu o zasady stylu naturalistycznego. Zniszczony drzewostan i układ przestrzenny nie pozwalaj ą na stwierdzenia czy park podlegał jakim ś przeobra Ŝeniom czy nawarstwianym stylom. Park zajmuje powierzchnie 1 h

4.5.2 wpisanych do ewidencji 1. Cety ń- ewid. park zajmuje niewielki 1,0 hektarowy obszar przy dworze. Przed frontem dworu znajduje si ę przestrze ń trawiasta, pierwotnie podjazd. Stan techniczny drzew –dobry. Czas powstania ocenia si ę na schyłek XIX w. 2. Moczydło - ewid. Powstał ok. XIX w. Zachował si ę układ przestrzenny w ogólnym zarysie. Park poł ączony był z sadem. Aktualnie zachowały si ę tylko jego pozostało ści. Park otaczaj ą dorodne drzewa. 3. Poborowo - ewid. pocz ątki si ęgaj ą ko ńca XVI w. Park powstał w wielu etapach rozwojowych, a Ŝ do osi ągni ęcia ostatecznego kształtu na pocz ątku XIX w. W tym to czasie prawdopodobnie został zało Ŝony park, na historycznej mapie z roku 1963 widoczny jest dokładny zarys granicy parku. Obecny kształt zało Ŝenia w ogólnym zarysie odpowiada jego przestrzennemu układowi historycznemu. Powierzchnia parku to 5,3575 ha 4. Suchorze – ewid. Powstał ok XIX w układ przestrzenny nie zachowany pojedynczo rosn ące stare, dorodne drzewa 5. Trzebielino - ewid. Ogólny układ przestrzenny i zało Ŝenia w wi ększo ści zachowane zatarty w szczegółach czas powstania określa si ę na 1810r. powierzchnia parku to 5,12ha 10. Uliszkowice - ewid. b.d

12 4.5.3 Pozostałe 1. Gumieniec - Powstał prawdopodobnie w XIX w. Zniszczony układ przestrzenny nie pozwalaja na stwierdzenia czy park podlegał jakim ś przeobra Ŝeniom czy nawarstwianym stylom. 2. Starkowo – Powstał prawdopodobnie w ko ńcu XIX w. w oparciu o zasady stylu naturalistycznego. Zniszczony drzewostan i układ przestrzenny nie pozwalaj ą na stwierdzenia czy park podlegał jakim ś przeobra Ŝeniom

4.6 Wykaz cmentarzy wpisanych do rejestru zabytków i obiektów b ędących w ewidencji Konserwatorskiej

Cety ń- przyko ścielny, 2 poł. XIX w. nagrobki wolnostoj ące (2), ziele ń niska i wysoka w dobrym stanie zachowana, ewid.

Cety ń- ewang., 2 poł. XIX w. nagrobki zdewastowane, drzewostan silnie zredukowany, ewid.

Gumieniec –ewang. koniec XIX w. starodrzew w wi ększo ści zachowany, nieliczne samosiejki krzewów i drzew, 5 nagrobków zachowanych

Miszewo ewang., XIX/XX w., brak nagrobków, starodrzew w wi ększo ści zachowany, liczne samosiejki krzewów i drzew. Na miejscu alejki prowadz ącej do cmentarza młody las, ewid.

Objezierze –ewang., 2 poł. XIX w., brak nagrobków, rz ąd drzew wzdłu Ŝ granic cmentarza, poj. brzozy, klony podrost d ębowo- sosnowy, drzewostan zachowany w 40% ewid.

Suchorze- ewang. 1 poł. XX., zachowane fragmenty nagrobków, drzewostan w pełni zachowany, ewid.

Trzebielino –przyko ścielny, poł. XIX w., zachowana grupa drzew, nagrobek, ewid.

Trzebielino- paraf., 2 poł XX w. Nagrobki współczesne brak drzewostanu ewid.

Zielin –ewang. 2 poł. XIX w., nagrobki zdewastowane, starodrzew w wi ększo ści wyci ęty, liczne samosiejki krzewów i drzew. Starodrzew przy granicy cmentarza od strony wschodniej i północnej wyci ęty wiosn ą 2007, ewid.

Poborowo ewang. 2 poł. XIX w. nagrobki wolnostoj ące (5) Starodrzew w cz ęś ci wyci ęty, liczne samosiejki krzewów i drzew oraz złomy drzew.

Broczyna- przyko ścielny od XVII w. brak nagrobków. Cmentarz porasta murawa i samotnie stoj ąca lipa. ewid.

13 Ewidencja konserwatorska została sporz ądzona w połowie lat 80-tych ubiegłego wieku i z uwagi na upływ czasu wymaga weryfikacji. W celu ustalenia zasobów obiektów posiadaj ących warto ść zabytkow ą, nale Ŝałoby przeprowadzi ć weryfikacj ę w terenie. Prace te powinny zosta ć obj ęte działaniami programowymi, dlatego te Ŝ uwzgl ędnione zostały w nast ępnych rozdziałach.

5. Diagnoza stanu obiektów zabytkowych w Gminie Trzebielino

W Gminie Trzebielino znajduje si ę 5 obiektów architektury wpisanych do rejestru zabytków, 68 obiektów wpisanych do ewidencji zabytków. W zdecydowanej wi ększo ści w/w obiekty stanowi ą własno ść prywatn ą lub ko ścieln ą. Wśród wymienionych w rozdziale 4 obiektów zabytkowych w najlepszym stanie s ą obiekty sakralne a wi ęc ko ścioły w: Cetyniu, Trzebielinie, Gumie ńcu, Objezierzu. Obiekty te wymagaj ą remontów. Dotychczasowe prace konserwacyjne wykonywane były ze składek prowadzonych przez mieszka ńców poszczególnych miejscowo ści. Obiekty wpisane do ewidencji zabytków w wi ększo ści stanowi ą własno ść prywatna. Są wyremontowane i przez to został zmieniony ich pierwotny wygl ąd. Pozostałe obiekty zachowały pierwotny wygl ąd lecz cz ęść z nich wymaga pilnego remontu. Stan obiektów znajduj ących si ę w ewidencji zabytków, nie jest dokładnie znany i wymaga szczegółowych bada ń i inwentaryzacji.

5.1 analiza szans i zagro Ŝeń

SZANSE ZAGRO śENIA - rosn ąca rola samorz ądu poprzez -pogarszaj ący si ę stan techniczny tkanki wł ączenie ochrony zabytków w stref ę zabytkowej spowodowany niewła ściwym rozwoju regionalnego, uŜytkowaniem, celowym niszczeniem (w - mo Ŝliwo ść finansowania prac szczególno ści obiektów i zespołów konserwatorskich i remontowanych zabudowy XIX- wiecznej) obiektów zabytkowych ze środków - brak środków na skuteczn ą ochron ę i finansowych pochodz ących z ró Ŝnych zabezpieczenie zabytków źródeł.

- uwzgl ędnienie programu w - dokonywanie wtórnych podziałów i sporz ądzaniu programów planów parcelacji obiektów i zespołów istrategii rozwoju gminy zabytkowych -kl ęski Ŝywiołowe

6. Zało Ŝenia programowe Celem strategicznym programu jest: Zachowanie Dziedzictwa Kulturowego oraz zwi ększenie zainteresowania turystycznego Gminy Trzebielino. Cel ten b ędzie realizowany w ramach 3 priorytetów Priorytet 1 Rewaloryzacja dziedzictwa kulturowego jako element rozwoju społeczno- gospodarczego gminy Priorytet 2 Ochrona i świadome kształtowanie krajobrazu kulturowego

14 Priorytet 3 Badanie i dokumentacja dziedzictwa kulturowego oraz promocja słu Ŝą ca budowaniu to Ŝsamo ści kulturalnej.

W ramach Priorytetu 1

Kierunek działa ń Zadania Zahamowanie -Podejmowanie stara ń o uzyskanie środków zewn ętrznych procesu degradacji na rewaloryzacj ę zabytków b ędących własno ści ą gminy zabytków i - rewaloryzacja zespołów zabytkowej zieleni ( w tym doprowadzenie do gminnych parków, cmentarzy, obszarów nieczynnych poprawy stanu ich cmentarzy) zachowania Podejmowanie - prowadzeni bie Ŝą cych prac porz ądkowych przy działa ń zabytkowych zespołach zieleni: gminnych parkach, zwi ększaj ących cmentarzach, obszarach nieczynnych cmentarzy, dawnych atrakcyjno ść parkach dworskich zabytków na potrzeby społeczne turystyczne i edukacyjne Podejmowanie - współpraca z urz ędami pracy w zakresie prowadzenia działa ń bie Ŝą cych prac piel ęgnacyjnych porz ądkowych i umo Ŝliwiaj ących zabezpieczaj ących na terenach obj ętych ochrona tworzenie miejsc pracy zwi ązanych z opiek ą nad zabytkami

W ramach Priorytetu 2

Kierunek działa ń Zadania Zintegrowana -walka z samowolami budowlanymi ochrona dziedzictwa - konserwatywne egzekwowanie zapisów dotycz ących kulturowego i działalno ści inwestycyjnej na obszarach obj ętych ochron ą środowiska okre ślonych w miejscowych planach zagospodarowania przyrodniczego przestrzennego

W ramach Priorytetu 3

Kierunek działa ń Zadania Szeroki dost ęp do - utworzenie gminnej ewidencji zabytków informacji o - podj ęcie działa ń maj ących na celu wpisanie do rejestru, dziedzictwie zabytków archeologicznych stanowi ących własno ść gmin ą kulturowym gminy - uzupełnienie Programu do roku 2011 o brakuj ące stanowiska archeologiczne

15

- wyst ąpienie z wnioskiem do Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków o wpisanie do rejestru zabytków wymagaj ące bezwzgl ędnej ochrony archeologiczno- konserwatorskiej z ustaleniem wła ścicieli b ądź uŜytkowników terenu - wykona ć ewidencj ę geodezyjn ą z okre śleniem granic zabytku wymagaj ącego bezwzgl ędnej ochrony archeologiczno- konserwatorskiej - wykonanie gminnej ewidencji zabytków archeologicznych - zapobieganie przed dewastacj ą stanowisk archeologicznych w szczególno ści stanowisk wymagaj ących bezwzgl ędnej ochrony archeologiczno - konserwatorskiej. - opracowanie mapy zabytków gminy, jako atrakcyjnej graficznie formy promocji ułatwiaj ącej dotarcie do wszystkich elementów dziedzictwa kulturowego Edukacja i - organizacja i wspieranie realizacji , wystaw i innych popularyzacja działa ń edukacyjnych wiedzy o - wydawanie i wspieranie publikacji ( w tym folderów regionalnym promocyjnych, przewodników) po świ ęconych problematyce dziedzictwie dziedzictwa kulturowego gminy kulturowym - organizacja konkursów na najlepszego u Ŝytkownika obiektu zabytkowego - wprowadzenie i upowszechnianie tematyki ochrony dziedzictwa kulturowego do systemu edukacji przedszkolnej i szkolnej poprzez organizowanie i wspieranie zaj ęć Promocja - opracowanie szlaków turystycznych wykorzystuj ących regionalnego walory dziedzictwa kulturowego dziedzictwa kulturowego słu Ŝą ca kreacji produktów turystyki kulturowej

7. Instrumentarium realizacji Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami

Zakłada si ę, Ŝe zadania okre ślone w gminnym programie opieki nad zabytkami b ędą wykonywane na podstawie poni Ŝszych instrumentów: -instrumentów prawnych- wynikaj ących z przepisów ustawowych tj. uchwalanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, wykonywanie decyzji administracyjnych - instrumentów finansowych tj. korzystanie z programów uwzgl ędniających finansowanie z funduszy unijnych, subwencje, nagrody -instrumentów koordynacji tj. poprzez realizacj ę projektów i programów dotycz ących ochrony dziedzictwa kulturowego zapisanych w wojewódzkich, powiatowych i gminnych strategiach, planach rozwoju lokalnego - instrumentów społecznych poprzez działania edukacyjne promocyjne, współdziałanie z organizacjami społecznymi

16

8. Zakres sprawozdania z realizacji Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami Z realizacji programu Wójt b ędzie sporz ądzał co dwa lata sprawozdanie które przedstawia ć b ędzie Radzie Gminy Trzebielino opieraj ąc si ę na poni Ŝszych kryteriach. W ramach priorytety I Rewaloryzacja dziedzictwa kulturowego jako element rozwoju społeczno- gospodarczego gminy - zakres współpracy z organizacjami pozarz ądowymi działaj ącymi na terenie gminy - warto ść finansowa pracy wykonanych w ramach prac konserwatorskich - poziom w (%) wydatków z bud Ŝetu gminy na ochron ę i opiek ę nad zabytkami -liczba zło Ŝonych wniosków o dofinansowanie renowacje obiektów zabytkowych W ramach priorytetu II Ochrona i świadome kształtowanie krajobrazu kulturowego - Poziom ( w %) obj ęcia terenu gminy wykonanymi miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego W ramach priorytetu III Badanie i dokumentacja dziedzictwa kulturowego oraz promocja słu Ŝą ca budowaniu to Ŝsamo ści. - liczba zrealizowanych konkursów, wystaw, działa ń edukacyjnych na terenie gminy - liczba utworzonych szlaków turystycznych - liczba opracowa ń w postaci folderów promocyjnych

9.Finansowanie programu Finansowanie ochrony i opieki nad zabytkami odbywa ć si ę b ędzie z ró Ŝnych źródeł. Podstawowe to: - źródła publiczne: bud Ŝet gminy, środki Unii Europejskiej - źródła prywatne : osoby fizyczne organizacje pozarz ądowe, organizacje ko ścielne Finansowanie programu b ędzie realizowane z wykorzystaniem środków z wielu źródeł: ze środków bud Ŝetowych gminy, funduszy strukturalnych, oraz ze środków prywatnych.

17