Program Ochrony Środowiska Dla Powiatu Bytowskiego Na Lata 2018

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA

POWIATU BYTOWSKIEGO NA LATA 2018-2021

Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2025

Zamawiający

Powiat Bytowski

Wykonawca

Ekolog Sp. z o.o. ul. Świętowidzka 6/4 61-058 Poznań

Autorzy opracowania: inż. Katarzyna Walkowiak mgr Aleksandra Woźnicka mgr inż. Dorota Krzemińska mgr Jakub Smakulski mgr Paulina Celebias

2 1. Spis treści

1. Spis treści ...... 3 2. Wykaz skrótów ...... 5 3. Streszczenie ...... 6 4. Wstęp ...... 7 4.1 Cel i zakres opracowania ...... 7 4.2 Struktura programu i metodyka prac ...... 8 4.3 Podstawa prawna...... 9 5. Ocena stanu środowiska ...... 11 5.1. Charakterystyka powiatu bytowskiego ...... 11 5.1.1 Położenie administracyjne i geograficzne ...... 11 5.1.2. Demografia...... 14 5.1.3. Uwarunkowania gospodarcze ...... 16 5.1.4. Charakterystyka gmin powiatu bytowskiego ...... 19 5.2 Ochrona klimatu i jakości powietrza ...... 24 5.2.1 Analiza stanu powietrza ...... 24 5.2.2 Efekty realizacji poprzedniego Programu Ochrony Środowiska dla powiatu bytowskiego w zakresie ochrony klimatu i jakości powietrza...... 34 5.2.3 Analiza SWOT ...... 34 5.3 Zagrożenia hałasem ...... 36 5.3.1 Analiza stanu wyjściowego ...... 36 5.3.3 Analiza SWOT ...... 37 5.4 Pola elektromagnetyczne ...... 37 5.4.1 Analiza stanu wyjściowego ...... 37 5.4.2 Efekty realizacji poprzedniego Programu Ochrony Środowiska dla powiatu bytowskiego w zakresie pól elektromagnetycznych ...... 39 5.4.3 Analiza SWOT ...... 39 5.5 Gospodarowanie wodami...... 40 5.5.2 Efekty realizacji poprzedniego Programu Ochrony Środowiska dla powiatu bytowskiego w zakresie gospodarowania wodami ...... 48 5.5.3 Analiza SWOT ...... 48 5.6 Gospodarka wodno-ściekowa ...... 49 5.6.1 Analiza stanu wyjściowego ...... 49 5.6.2 Efekty realizacji poprzedniego Programu Ochrony Środowiska dla powiatu bytowskiego w zakresie gospodarki wodno-ściekowej ...... 54 5.6.3 Analiza SWOT ...... 54 5.7 Zasoby geologiczne ...... 55 5.7.1 Analiza stanu wyjściowego ...... 55 5.7.2 Efekty realizacji poprzedniego Programu Ochrony Środowiska dla powiatu bytowskiego w zakresie zasobów geologicznych ...... 59 5.7.3 Analiza SWOT ...... 59

3 5.8 Gleby ...... 60 5.8.1 Analiza stanu wyjściowego ...... 60 5.8.2 Efekty realizacji poprzedniego Programu Ochrony Środowiska dla powiatu bytowskiego w zakresie ochrony gleb ...... 63 5.8.3 Analiza SWOT ...... 63 5.9 Gospodarka odpadami i zapobieganie powstawaniu odpadów ...... 64 5.9.1 Analiza stanu wyjściowego ...... 64 5.9.2 Efekty realizacji poprzedniego Programu Ochrony Środowiska dla powiatu bytowskiego w zakresie gospodarki odpadami i zapobiegania powstawaniu odpadów ...... 68 5.9.3 Analiza SWOT ...... 68 5.10 Zasoby przyrodnicze ...... 69 5.10.1 Analiza stanu wyjściowego ...... 69 5.10.2 Efekty realizacji poprzedniego Programu Ochrony Środowiska dla powiatu bytowskiego w zakresie zasobów przyrodniczych ...... 83 5.10.3 Analiza SWOT ...... 83 5.11 Zagrożenie poważnymi awariami ...... 84 5.11.1 Analiza stanu wyjściowego ...... 84 5.11.2 Efekty realizacji poprzedniego Programu Ochrony Środowiska dla powiatu bytowskiego w zakresie zagrożenia poważnymi awariami ...... 85 5.11.3 Analiza SWOT ...... 85 5.12. Działania edukacyjne ...... 86 5.13 Monitoring środowiska ...... 87 5.14 Nadzwyczajne zagrożenia środowiska i adaptacja do zmian klimatu ...... 88 6. Cele Programu Ochrony Środowiska, zadania oraz ich finansowanie ...... 90 7. System realizacji programu ochrony środowiska ...... 120 8. Spis tabel ...... 122 9. Spis rycin ...... 123 10. Załączniki do programu ochrony środowiska ...... 124

2. Wykaz skrótów

Nazwa skrótu Wyjaśnienie Analiza SWOT jest jedną z najczęściej stosowanych metod analizy strategicznej.Polega na analizie silnych i słabych stron organizacji oraz szans i Analiza SWOT zagrożeń które się przed nią pojawiają.SWOT, to skrót od: strengths (mocne strony), weaknesses (słabe strony), opportunities (szanse), threats (zagrożenia). GDDKiA Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad GIOŚ Główny Inspektorat Ochrony Środowiska GUS Główny Urząd Statystyczny JCWP Jednolite Części Wód Powierzchniowych JCWPd Jednolite Części Wód Podziemnych JST Jednostka Samorządu Terytorialnego KPGO Krajowy Plan Gospodarki Odpadami KPOŚK Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych WPGO Wojewódzki Plan Gospodarki Odpadami KZGW Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej NFOŚiGW Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej OZE Odnawialne Źródła Energii PEM Pola elektromagnetyczne PGWWP Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie PM2,5 Pył zawieszony o granulacji do 2,5 μm PM10 Pył zawieszony o granulacji do 10 μm PMŚ Państwowy Monitoring Środowiska POKzA Program Oczyszczania Kraju z Azbestu POP Program Ochrony Powietrza POŚ Program Ochrony Środowiska PROW Program Rozwoju Obszarów Wiejskich RDLP Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych RDOŚ Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska RZGW Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej SOOŚ Strategiczna ocena oddziaływania na środowisko UE Unia Europejska WFOŚiGW Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej WIOŚ Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska ZDR Zakłady Dużego Ryzyka ODR Ośrodek Doradztwa Rolniczego ZDW Zarząd Dróg Wojewódzkich ZZR Zakłady Zwiększonego Ryzyka

5 3. Streszczenie

„Program Ochrony Środowiska dla powiatu bytowskiego na lata 2018-2021 z perspektywa do roku 2025” zawiera podstawowe informacje na temat aktualnego stanu poszczególnych komponentów środowiska przyrodniczego na terenie powiatu, a także występujących w jej granicach zagrożeń i problemów. Opracowany dokument jest zgodny z dokumentami strategicznymi na poziomie krajowym i wojewódzkim. Nadrzędnym celem programu jest prowadzenie na terenie powiatu działań zgodnych z ideą zrównoważonego rozwoju oraz utrzymanie jego cennych wartości przyrodniczych. Powiat bytowski położony jest w północnej Polsce, w południowo-zachodniej części województwa pomorskiego. Jego powierzchnia wynosi 2 192 km2, natomiast liczba ludności wynosi prawie 79 tysięcy osób. Powiat terytorialnie obejmuje 8 gmin wiejskich: Borzytuchom, Czarna Dąbrówka, Kołczygłowy, Lipnica, Parchowo, Studzienice, Trzebielino, Tuchomie i 2 gminy miejsko-wiejskie: Bytów i Miastko. Ze względu na dynamiczny rozwój gospodarczy analizowanego obszaru oraz zachodzące w nim na przestrzeni lat zmiany strukturalne, powiat zmaga się obecnie z różnego rodzaju zagrożeniami środowiska przyrodniczego. Głównym problemem w zakresie ochrony klimatu oraz powietrza jest emisja zanieczyszczeń, pochodzących z indywidualnych systemów grzewczych oraz transportu drogowego. Zadania przedstawione w niniejszym dokumencie skupiają się przede wszystkim na ograniczeniu ilości zanieczyszczeń i poprawie jakości powietrza atmosferycznego, poprzez modernizację nawierzchni dróg. Na terenie powiatu bytowskiego nie występują drogi o dużym natężeniu ruchu. W powiecie nie ma informacji na temat uciążliwości hałasu przemysłowego. Do głównych emitorów hałasu w granicach powiatu, możemy zaliczyć np. tartaki, zakłady przemysłu drzewnego, zakłady produkcji kruszywa i warsztaty mechaniczne. Na terenie powiatu znajdują się przesyłowe linie elektroenergetyczne oraz stacje bazowe telefonii komórkowej. Obecność, emitorów nie powoduje jednak przekroczenia dopuszczalnego poziomu natężenia pól elektromagnetycznych. Zadaniem powiatu jest bieżące monitorowanie źródeł promieniowania oraz ograniczenie powstawania nowych emitorów promieniowania na terenach gęstej zabudowy mieszkaniowej na etapie planowania przestrzennego. Przez teren powiatu bytowskiego przepływają rzeki: Słupia, Bytowa, Kamienica , Łupawa , Wieprza, Studnica. Powiat bytowski cechuje bardzo wysoka jeziorność. We własności Starosty Bytowskiego znajdują się łącznie 73 jeziora. Powiat bytowski, odznacza się dobrze rozbudowanym systemem wodociągowym, który obejmuje praktycznie cały analizowany teren. Według danych, pochodzących z Głównego Urzędu Statystycznego z 2015 roku, na terenie powiatu z instalacji wodociągowej korzystało około 92,8% społeczeństwa , natomiast z sieci kanalizacyjnej 75,4%. Na obszarze powiatu, zaleca się jednak rozbudowę oraz modernizację omawianych sieci. Na terenie powiatu bytowskiego wstępują złoża kredy, piasków, żwirów, piasków kwarcowych, surowców ilastych ceramiki budowlanej oraz torfów. Obecny stan złóż geologicznych nie wskazuje na drastyczne zmniejszenie czy zwiększenie w kolejnych latach wydobycia kruszyw naturalnych na terenie powiatu bytowskiego. Nie można natomiast wykluczyć wykrycia w perspektywie do 2024 roku kolejnych złóż kruszyw naturalnych lub złóż innych kopalin. Obszar powiatu bytowskiego pokryty jest plejstoceńskimi osadami lodowcowymi

6 i wodnolodowcowymi, takimi jak piaski, gliny i iły, oraz osadami holoceńskimi. Geologiczne zróżnicowanie tych osadów wpłynęło na słabe wysycenie zasadami, a także na niewielką ilość przyswajalnych przez rośliny składników pokarmowych. Na takich osadach wykształciły się gleby brunatne (w większości wyługowane i kwaśne), gleby bielicowe i gleby pseudobielicowe. Na terenie powiatu znajdują się również niewielkie obszary gleb torfowych. Lesistość analizowanego terenu wynosi 52,5%. W granicach powiatu występują m.in. parki krajobrazowe, obszary specjalnej ochrony siedlisk i ptaków, rezerwaty przyrody, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo krajobrazowe, itd. Ze względu na wyjątkowe bogactwo przyrodnicze oraz rosnącą liczbę odwiedzających, omawiany teren wymaga szczególnej ochrony przed dewastacją oraz ciągłego monitorowania zachodzących na nim zmian. Dla wyznaczonych zadań opracowano harmonogram realizacji. Zakres wykonania i wdrażania programu będzie podlegał monitoringowi – co dwa lata będzie sporządzany raport z programu ochrony środowiska. 4. Wstęp

4.1 Cel i zakres opracowania

Przedmiotem niniejszego opracowania jest dokument pt. „Program Ochrony Środowiska dla powiatu bytowskiego na lata 2018 – 2021 z perspektywą do roku 2025”.

Obowiązek sporządzenia Programu ochrony środowiska wynika z ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku – Prawo ochrony środowiska (Dz.U. 2017 poz. 519 z późn. zm.). Zgodnie z art. 17 ustawy, organ powiatu opracowuje program ochrony środowiska. Z wykonania programu organ wykonawczy sporządza co dwa lata raporty, które następnie przedstawia radzie powiatu. Głównym celem sporządzenia, uchwalenia i wdrażania Programu ochrony środowiska jest realizacja przez jednostki samorządu terytorialnego polityki ochrony środowiska. Program ochrony środowiska powinien stanowić podstawę funkcjonowania systemu zarządzania środowiskiem, łączącą wszystkie działania oraz dokumenty dotyczące ochrony środowiska oraz przyrody. Program ochrony środowiska winien spełniać wymagania określone w art. 14, art. 17 i art. 18 ustawy Prawo ochrony środowiska. Zasady i tryb udziału społeczeństwa w postępowaniu, którego przedmiotem jest sporządzenie Programu ochrony środowiska określa ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.U. 2017 poz. 1405). Program ochrony środowiska zgodnie z art. 13 i art. 14 ustawy Prawo ochrony środowiska ma określać przede wszystkim zespół działań mających na celu stworzenie warunków niezbędnych do realizacji ochrony środowiska, zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju. W związku z tym, że polityka ochrony środowiska jest prowadzona na podstawie strategii rozwoju, programów i dokumentów programowych, o których mowa w ustawie z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. z 2017 r. poz.1376), program ochrony środowiska powinien być spójny z strategiami i programami strategicznymi obowiązującymi na terenie analizowanego obszaru. „Program Ochrony Środowiska dla powiatu bytowskiego na lata 2018 – 2021 z perspektywa do roku 2025” jest kontynuacją zadań określonych w poprzednim Programie Ochrony Środowiska dla powiatu bytowskiego.

7 Program spełnia wymagania zawarte w opracowanym przez Ministerstwo Środowiska dokumencie „Wytyczne do opracowania wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska”. Oznacza to, że w przygotowanym programie:  została przeprowadzona ocena stanu środowiska z uwzględnieniem obszarów przyszłej interwencji;  w ramach opisu stanu środowiska uwzględnione zostały zagadnienia horyzontalne: adaptacja do zmian klimatu, nadzwyczajne zagrożenia środowiska, działania edukacyjne oraz monitoring środowiska,  uwzględnione zostały cele, kierunki interwencji i zadania wynikające z oceny stanu środowiska;  określony został harmonogram rzeczowo – finansowy dla zadań własnych samorządu oraz zadań monitorowanych. Ponadto, podczas tworzenia programu uwzględniono założenia zawarte w wojewódzkim programie ochrony środowiska oraz programach sektorowych, strategiach i istniejących planach rozwoju.

4.2 Struktura programu i metodyka prac

Program Ochrony Środowiska dla powiatu bytowskiego składa się z 7 rozdziałów, w których przedstawiono zagadnienia wstępne, ocenę stanu środowiska, cele, zadania i sposoby ich finansowania oraz system realizacji programu. Tok pracy w ramach opracowania „Programu Ochrony Środowiska dla powiatu bytowskiego na lata 20178– 2021 z perspektywą do roku 2025” składał się z kilku etapów. W pierwszej kolejności przeprowadzono prace przygotowawcze, które opierały się na zebraniu materiałów źródłowych oraz danych dotyczących aktualnego stanu środowiska na terenie powiatu. Po zebraniu danych wyjściowych opracowano charakterystykę oraz diagnozę stanu środowiska przyrodniczego z uwzględnieniem dziesięciu obszarów interwencji: ochrona klimatu i jakości powietrza, zagrożenia hałasem, pola elektromagnetyczne, gospodarowanie wodami, gospodarka wodno – ściekowa, zasoby geologiczne, gleby, gospodarka odpadami, zasoby przyrodnicze oraz zagrożenia poważnymi awariami. W dokumencie uwzględniono także adaptacje do zmian klimatu oraz nadzwyczajne zagrożenia środowiska, działania edukacyjne i monitoring środowiska. Ponadto, opisano efekty realizacji dotychczas obowiązującego programu ochrony środowiska, dokonano analizy SWOT, na podstawie której określono najpoważniejsze zagrożenia dla miasta z zakresu analizowanych obszarów interwencji. Dane pozyskano z Urzędu Gminy w Tuchomiu, Urzędu Miejskiego w Bytowie, Urzędu Gminy Czarna Dąbrówka, Urzędu Gminy Kołczygłowy, Urzędu Gminy w Lipnicy, Urzędu Gminy w Parchowie, Urzędu Gminy w Studzienicach, Urzędu Gminy Trzebielino, Urzędu Miejskiego w Miastku, Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego, Nadleśnictwa Bytów, Nadleśnictwa Cewice, Nadleśnictwa Łupawa, Nadleśnictwa Leśny Dwór, Nadleśnictwa Trzebielino, Nadleśnictwa Dretyń, Nadleśnictwa Miastko, Nadleśnictwa Osusznica, Nadleśnictwa Lipusz, Pomorskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Lubaniu, Komendy Powiatowej Straży Pożarnej w Bytowie, Zarządu Dróg Powiatowych w Bytowie, Zarządu Dróg Wojewódzkich w Gdańsku, Pomorskiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych w Gdańsku, Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Gdańsku, Starostwa Powiatowego w Bytowie, Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Gdańsku Dane o stanie środowiska naturalnego opisywano na podstawie aktualnych informacji. W dokonanej ocenie i analizie stanu środowiska przyrodniczego określono cele, kierunki i zadania, a następnie opracowano harmonogram rzeczowo – finansowy z uwzględnieniem formy finansowania,

8 osobno dla zadań własnych powiatu bytowskiego oraz osobno dla zadań monitorowanych.

4.3 Podstawa prawna

Niniejszy dokument sporządzono zgodnie z wymogami obowiązujących przepisów prawnych, dotyczących zagadnień ochrony środowiska. Podstawę prawną Programu stanowią wymienione niżej ustawy oraz akty wykonawcze do tych ustaw:  Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. 2017 poz.519 z późn. zm.),  Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.U. 2017 poz. 1405 z późn. zm.),  Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. 2018 poz. 142),  Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz. U. 2017 poz.788 ),  Ustawa z dnia 20 lipca 2017 roku Prawo wodne (Dz.U.2017 poz.1566),  Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz.U.2017 poz. 328 z późn. zm.),  Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 roku o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz.U.2014 poz.1789 z późn. zm.),  Ustawa z dnia 17 lipca 2009 roku o systemie zarządzania emisjami gazów cieplarnianych i innych substancji (Dz.U. 2017 poz. 286 z późn. zm.),  Ustawa z dnia 13 września 1996 roku o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz.U.2017 poz.1289),  Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz.U.2017 poz.1226),  Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz.U.2016 poz.1987 z późn zm.),  Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz.U.2017 poz.1161),  Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz.U.2017 poz.1332 z późn. zm.),  Ustawa z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu (Dz.U. 2017 poz. 668 z późn. zm.),  Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U.2017 poz.1073 z późn. zm.),  Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (Dz.U.2017 poz. 1840).

4.4 Spójność z dokumentami nadrzędnymi

„Program Ochrony Środowiska dla powiatu bytowskiego na lata 2018 – 2021 z perspektywą do roku 2025” uwzględnia założenia zawarte w dokumentach nadrzędnych wyższego szczebla:

 nadrzędne dokumenty strategiczne:

 Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju. Polska 2030. Trzecia Fala Nowoczesności,  Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju 2020,  Strategia „Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko”,  Strategia innowacyjności i efektywności gospodarki „Dynamiczna Polska 2020”,  Strategia rozwoju transportu do 2020 roku (z perspektywą do 2030 roku),  Strategia zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa na lata 2012 – 2020,

9  Polityka energetyczna Polski do 2030 roku,

 dokumenty sektorowe:

 Krajowy Program Ochrony Powietrza do roku 2020,  Aktualizacja Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych,  Krajowy plan gospodarki odpadami 2022,  Krajowy program zapobiegania powstawaniu odpadów,  Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2014 – 2020,  Regionalny Program Operacyjny Województwa Pomorskiego na lata 2014 – 2020,  Program ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej oraz Plan działań na lata 2015 – 2020,  Strategiczny Plan Adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektywa do roku 2030,  Program wodno – środowiskowy kraju,  Plan Gospodarowania Wodami na obszarze dorzecza Wisły,  Plan zarządzania ryzykiem powodziowym,

 dokumenty o charakterze programowym/wdrożeniowym:

 Strategia Rozwoju Województwa Pomorskiego do roku 2020,  Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego, 2017,  Plan Gospodarki Odpadami dla Województwa Pomorskiego 2022,  Program ochrony powietrza dla strefy pomorskiej na lata 1015-2020,  Program Ochrony Środowiska Województwa Pomorskiego na lata 2018-2021 z perspektywą do roku 2025,

 dokumenty szczebla lokalnego:

 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego w latach 2015-2022.

10 5. Ocena stanu środowiska

5.1. Charakterystyka powiatu bytowskiego

5.1.1 Położenie administracyjne i geograficzne

Powiat bytowski położony jest w północnej Polsce, w południowo-zachodniej części województwa pomorskiego. Jego powierzchnia wynosi 2 192 km2, natomiast liczba ludności wynosi prawie79 tysięcy osób. Graniczy on łącznie z ośmioma powiatami. W województwie pomorskim od północy z powiatem słupskimi lęborskim, od wschodu z powiatem kartuskim i kościerskim, a od południa z powiatem chojnickim i człuchowskim. Zachodnia granica powiatu wyznacza także granice z województwem zachodniopomorskim i sąsiaduje z powiatem szczecińskim i koszalińskim. Położenie powiatu bytowskiego w województwie pomorskim przedstawia rycina poniżej.

Rycina 1: Położenie powiatu bytowskiego na tle województwa Źródło: Opracowanie własne

Powiat terytorialnie obejmuje:  8 gmin wiejskich: Borzytuchom, Czarna Dąbrówka, Kołczygłowy, Lipnica, Parchowo, Studzienice, Trzebielino, Tuchomie,  2 gminy miejsko-wiejskie: Bytów i Miastko.

Rycina 2: Gminy zlokalizowane w granicach powiatu bytowskiego Źródło: Opracowanie własne

Tabela 1: Charakterystyka gmin powiatu bytow skiego

Liczba Powierzchnia Liczba Lp. Gmina Rodzaj gminy sołectw [km²] mieszkańców 1. Borzytuchom Wiejska 8 109 3 153 2. Bytów Miejsko-wiejska 15 197 25 346 3. Czarna Dąbrówka Wiejska 24 298 5 864 4. Kołczygłowy Wiejska 16 170 4 243 5. Lipnica Wiejska 15 308 5 154 6. Miastko Wiejsko-miejska 30 466 19 752 7. Parchowo Wiejska 11 131 3 738 8. Studzienice Wiejska 11 176 3 650 9. Trzebielino Wiejska 11 226 3 713 10. Tuchomie Wiejska 13 111 4 221 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Powiat bytowski według podziału na regiony fizycznogeograficzne Kondrackiego położony jest w prowincji Niż Środkowoeuropejski, podprowincji Pojezierzy Południowobałtyckich, w makroregionach Pojezierze Zachodniopomorskie i Pojezierze Południowopomorskie.

12 Pojezierze Zachodniopomorskie stanowi północną część podprowincji i zajmuje 9,7 tys. km2. Od północy sąsiaduje z Pobrzeżem Szczecińskim i Pobrzeżem Koszalińskim, od południa z Pojezierzem Południowobałtyckim, natomiast od wschodu z Pojezierzem Wschodniopomorskim. Obszar obejmuje ciąg moren czołowych powstałych w czasie zlodowacenia północnopolskiego. Gleby w większości wykształciły się na osadach polodowcowych, takich jak materiał pływowy wód roztopowych, gliny, piaskii żwiry. Najwyższym wzniesieniem jest Siemierzycka Góra, położona na wysokości 256,5m npm. Pojezierze Zachodniopomorskie ma dobrze rozwiniętą sieć rzeczną, w tym z dużymi rzekami Przymorza takimi jak Słupia, Rega i Parsęta, oraz rzekami równin sandrowych Pojezierza Południowopomorskiego, Brdą, Gwdą i Drawą. Cechą makroregiony jest wysoka jeziorność, która w niektórych mezoregionach przekracza 10%. Pojezierze Zachodniopomorskie dzieli się na 7 mezoregionów, z czego powiat bytowskich leży na terenie dwóch z nich. Są to: Wysoczyzna Polanowska i Pojezierze Bytowskie. Wysoczyzna Polanowska (314.46) - region, którego krajobraz ukształtowany jest przez moreny, a najwyższym wzniesieniem jest Barania Góra położona 217m n.p.m. Największe deniwelacje terenu występują w okolicy Polanowa, gdzie różnice wzniesień dochodzą do 100m. Przez mezoregion przepływają rzeki Łupawa, Grabowa, Słupia i Wieprza. Pojezierze Bytowskie (314.47) - region charakteryzujący się bardzo dużą lesistością oraz licznym występowaniem małych i średniej wielkości jezior. Znajduje się na obszarze wododziału oddzielającym dorzecza rzek bezpośrednio wpływających do Morza Bałtyckiego (Parsęta, Wieprza, Słupia, Łupawa) od dorzeczy Gwdy, Brdy i Wdy, które płyną na południe. Jest to najwyżej położona część Pojezierza Zachodniopomorskiego, z najwyższym wzniesieniem na wysokości 256,5m n.p.m. (Siemierzycka Góra). Pojezierze Południowopomorskie razem z Pojezierzem Zachodniopomorskim stanowi północną część podprowincji i obejmuje powierzchnię 17 789 km2. Od wschodu graniczy z Pojezierzem Wschodniopomorskim oraz z Doliną Dolnej Wisły, a od południa z Pradoliną Toruńsko- Eberswaldzką. Obszar cechuje się krajobrazem młodoglacjalnym ze wzgórzami morenowymi i znajduje się na szlaku odpływu lodowcowo-rzecznego, który spowodował powstanie piaszczystych równin w dorzeczach dopływu Noteci (Drawy) oraz dopływów Wisły (Brdy i Wdy), na których przeważają bory sosnowe. Pomiędzy dolinami tych rzek znajdują się jeziora wytopiskowe. Na terenie makroregionu znajduje się rezerwat archeologicznych „Kręgi Kamienne”. Pojezierze Południowopomorskie dzieli się na 13 mezoregionów, z czego powiat bytowski leży na terenie jednego z nich – Równiny Charzykowskiej. Równina Charzykowska – region charakteryzujący się wysokim zalesieniem, znajduje się tutaj kompleks leśny Borów Tucholskich, Zaborski Park Krajobrazowy i Wdzydzki Park Krajobrazowy. W zagłębieniach wytopiskowych znajdują się liczne jeziora, z których największym jest jezioro Wielimie o powierzchni 19 km2. Obszar położony jest na sandrach, powstałych z piasków rzecznolodowcowych. Na terenie powiatu bytowskiego leży przecięcie pięciu dróg wojewódzkich:  nr 206 – Koszalin – Nacław – aleja bukowa z Jacinek do Nacławia – Jacinki – Polanów – Świerzenko – Miastko,

13  nr 209 – Warszkowo – Tychowo – Korzybie – Barcino – Bronowo – Miszewo – Suchorze – Kołczygłowy – Jutrzenka – Borzytuchom – Świątkowo – Bytów,  nr 210 – Słupsk – Głobino – Dębnica Kaszubska – Niemczewo – Motarzyno – Budowo Unichowo,  nr 211 – Żukowo – Borkowo – Borowo – Dzierżążno – Kartuzy – Łaplice – Garcz – Cieszenie – Miechucino – Mojusz – Sierakowice – Puzdrowo – Gowidlino – Rokity – Otnoga – Czarna Dąbrówka – Pokomorzyce – Łupawa – Malczkowo – Nowa Dąbrowa,  212 – Bytów – Lipnica - Konarzyny –Chojnice kierunek północny: Bytów – Dąbie –Unichowo – Czarna Dąbrówka – Cewice – Lębork. Przez powiat przebiegają również dwie drogi krajowe:  nr 21 – Miastko – Dretyń – Trzebielino – Kobylnica – Słupsk – Ustka,  nr 20 – Bytów – Mokrzyn – Półczno – Kościerzyna kierunek zachodni: Bytów - Niezabyszewo – Tuchomie – Kramarzyny – Miastko.

5.1.2. Demografia

Liczba ludności w powiecie bytowskim na koniec 2016 roku wynosiła 78 834 osoby. W porównaniu do roku 2015 nastąpił jej wzrost o 54 osoby. Zmiany w liczbie ludności powiatu w latach 2013-2016 oraz informację o liczbie kobiet i mężczyzn znajdują się w tabeli poniżej.

Tabela 2: Liczba ludności w powiecie bytowskim według płci Liczba Liczba mieszkańców Rok Liczba kobiet mężczyzn ogółem 2013 39 250 39 057 78 307 2014 39 462 39 169 78 631 2015 39 539 39 241 78 780 2016 39 563 39 271 78 834 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Rycina 3: Wykres zmiany liczby ludności w powiecie bytowskim w latach 2013-2016

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

14 W kształtowaniu wielkości zaludnienia zasadnicze znaczenie odgrywają takie czynniki, jak: przyrost naturalny, saldo migracji, współczynnik feminizacji oraz struktura wiekowa ludności. Dane statystyczne w zakresie podstawowych czynników kształtujących lokalną sytuację demograficzną przedstawiono w poniższych zestawieniach. Zagęszczenie ludności w roku 2016 wyniosło ok. 36 osób na 1 km2. Przyrost naturalny na 1000 osób w powiecie zmalał od 2015 roku o 0,54. Liczba żywych urodzeń na 1000 mieszkańców w roku 2016 wyniosła 11,51, jest to wzrost do roku poprzedniego. Liczba zgonów na 1000 mieszkańców wzrasta i w 2016 roku wynosiła 8,69. Tabela 3: Podstawowe dane demograficzne ludności powiatu bytowskiego Wyszczególnienie: Jednostka 2012 2013 2014 2015 2016 Gęstość zaludnienia osoba/km2 36 36 36 36 36

Urodzenia żywe na - 11,65 11,85 12,16 11,26 11,51 1000 ludności Zgony na 1000 - 7,66 7,70 7,28 7,91 8,69 ludności przyrost naturalny na - 3,99 4,15 4,87 3,36 2,82 1000 ludności przyrost naturalny - 312 325 382 264 222 ogółem zameldowania osoba 823 820 843 b.d. 864 wymeldowania osoba 1030 1139 1128 b.d. 982 saldo migracji osoba -207 -319 -285 b.d. -118 współczynnik osoba 101 100 101 101 101 feminizacji Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Liczba kobiet w roku 2016 przewyższała liczbę mężczyzn o 292 osoby. Powiat bytowski charakteryzuje się współczynnikiem feminizacji równym 101, który jest niższy w porównaniu do średniej krajowej, wynoszącej 107. Saldo migracji w każdym analizowanym roku było ujemne, co oznacza, że większość osób jest wymeldowanych. Jednakże tendencja wartości salda migracji jest rosnąca. Strukturę ludności powiatu według ekonomicznej grupy wieku oraz liczbę bezrobotnych zarejestrowanych i udziału bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym przedstawia poniższa tabela. Tabela 4: Grupy wieku ekonomicznego oraz struktura bezrobocia w latach 2012-2016

Wiek przedprodukcyjny Wiek produkcyjny Wiek poprodukcyjny Bezrobocie Rok (0-17 lat) [osoby] [%] [osoby] [%] [osoby] [%] [osoby] [%] 2012 17 076 21,8 50525 64,5 10730 13,7 7 130 23,6 2013 16 772 21,4 50280 64,2 11255 14,4 7 206 23,4 2014 16 636 21,2 50166 63,8 11829 15,0 6 312 20,7 2015 16 481 20,9 49889 63,3 12410 15,8 5 302 17,6 2016 16 372 20,8 49651 63,0 12811 16,3 4 317 14,6 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

15 Struktura ludności powiatu bytowskiego pod względem wieku (według danych GUS) w 2016 roku przedstawia się następująco: 20,8% ogółu mieszkańców stanowią osoby w wieku przedprodukcyjnym (0-17 lat), 63% osoby w wieku produkcyjnym oraz 16,3 % stanowią osoby w wieku poprodukcyjnym. Na przestrzeni lat 2012–2016 widoczny jest spadek liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym, spadek ludności wieku produkcyjnego oraz wzrost ludności w wieku poprodukcyjnym. Bezrobocie w powiecie w latach 2012-2013 utrzymywało się na podobnym poziomie, a później systematycznie spadało, by 2016 roku osiągnąć wartość 14,6%. Udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym wynosił w 2016 roku 14,6%. W analogicznym czasie w województwie podkarpackim stopa bezrobocia wyniosła 7,3%.

5.1.3. Uwarunkowania gospodarcze

Siła gospodarcza powiatu bytowskiego opiera się głównie na produkcji rolnej, przemysłowej, leśnictwie, dobrze rozwiniętym handlu oraz usługach. Większość gmin powiatu to gminy typowo rolnicze, w których dominuje wielokierunkowa produkcja rolna. W powiecie bytowskim w 2016 roku zarejestrowanych było 6 624 podmiotów gospodarczych (wg. rejestru regon). Porównując dane dotyczące ilości podmiotów gospodarczych w latach wcześniejszych, można zauważać znaczny wzrost ich liczby. Tabela 5: Zmiany liczby podmiotów gospodarczych na terenie powiatu bytowskiego w latach 2014-2016 Lata 2014 2015 2016 Powiat bytowski 6 405 6 502 6 624 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Biorąc pod uwagę dane dotyczące podmiotów gospodarczych według ich rodzajów działalności, na terenie powiatu bytowskiego przeważają podmioty z sektora działalności pozostałej (szeroko pojęte usługi). Najmniej jest podmiotów gospodarczych z sektora rolniczego. Poniższa tabela przedstawia podmioty gospodarcze według rodzajów działalności w poszczególnych gminach powiatu bytowskiego w 2016 roku.

Tabela 6: Podmioty gospodarcze według rodzajów działalności na terenie powiatu bytowskiego w 2016 roku rolnictwo, Podmioty Jednostka leśnictwo, przemysł pozostała gospodarcze administracyjna łowiectwo i budownictwo działalność ogółem i rybactwo Powiat bytowski 6 624 407 2 028 4 189 gm. Borzytuchom 228 18 102 108 m. Bytów 2 495 46 684 1 765 gm. Czarna 393 40 141 212 Dąbrówka gm. Kołczygłowy 265 30 94 141 gm. Lipnica 346 41 127 178 m. Miastko 1 801 119 478 1 204 gm. Parchowo 254 25 95 134 gm. Studzienice 280 28 93 159

16 rolnictwo, Podmioty Jednostka leśnictwo, przemysł pozostała gospodarcze administracyjna łowiectwo i budownictwo działalność ogółem i rybactwo gm. Trzebielino 282 37 99 146 gm. Tuchomie 280 23 115 142 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Rycina 4: Procentowy rozkład podmiotów gospodarczych według rodzajów działalności Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

W liczbie podmiotów gospodarczych przeważają podmioty z sektora prywatnego. W roku 2016 było ich 6387. W tym sektorze przeważają osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą - 4960 podmiotów. W sektorze publicznym przeważają państwowe i samorządowe jednostki prawa budżetowego – 168 podmiotów. Poniższa tabela szczegółowo przedstawia podmioty gospodarcze na terenie powiatu bytowskiego według sektora własnościowego w 2016 roku.

Tabela 7: Podmioty gospodarcze według sektora własnościowego Sektory własnościowe Liczba podmiotów sektor publiczny - ogółem 223 sektor publiczny - państwowe i samorządowe jednostki 168 prawa budżetowego sektor publiczny - przedsiębiorstwa państwowe 0 sektor publiczny - spółki handlowe 13 sektor publiczny - spółki handlowe z udziałem kapitału 0 zagranicznego sektor prywatny - ogółem 6387 sektor prywatny - osoby fizyczne prowadzące 4960 działalność gospodarczą sektor prywatny - spółki handlowe 307 sektor prywatny - spółki handlowe z udziałem kapitału 69 zagranicznego sektor prywatny - spółdzielnie 33

17 Sektory własnościowe Liczba podmiotów sektor prywatny - fundacje 15 sektor prywatny - stowarzyszenia i organizacje 302 społeczne Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Zgodnie z podziałem PKD 2007 w powiecie największy udział mają podmioty z sekcji G (handel hurtowy i detaliczny pojazdami samochodowymi, naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle) 19,6%, następnie podmioty zarejestrowane w sekcji F – budownictwo (17,5%), a przetwórstwo przemysłowe 12,1%. Głównym centrum gospodarczym powiatu jest miasto Bytów oraz Miastko, w których zarejestrowanych jest odpowiednio37,6 i 27,2% wszystkich podmiotów z terenu powiatu. Najmniej podmiotów zarejestrowanych jest w gminach Borzytuchom, Parchowo, Kołczygłowy, Tuchomie oraz Trzebielino. Liczbę podmiotów z poszczególnych sekcji zarejestrowanych w powiecie bytowskim poszczególnych gminach przedstawia tabela poniżej.

Tabela 8: Liczba podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w 2015 roku wg. numeru regon

w powiecie bytowskim oraz w poszczególnych gminach z podziałem na sekcje PKD 2007

Podmioty

gospodarcze

Bytów

Czarna

Lipnica

Miastko

Tuchomie

Dąbrówka Parchowo

Trzebielino

Studzienice

Kołczygłowy

Borzytuchom Powiatbytowski

Ogółem 6624 228 2495 393 265 346 1801 254 280 282 280

Sekcja A – Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo 407 18 46 40 30 41 119 25 28 37 23 i rybactwo Sekcja B – Górnictwo i wydobywanie 6 0 1 1 0 4 0 0 0 0 0

Sekcja C – Przetwórstwo 801 51 286 26 40 36 225 28 27 31 51 przemysłowe

Sekcja D – Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę 27 0 2 5 3 1 12 4 0 0 0 i powietrze do układów klimatyzacyjnych

Sekcja E – Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz 33 1 7 4 1 3 6 4 2 3 2 działalność związana z rekultywacją Sekcja F – Budownictwo 1161 50 388 105 50 83 235 59 64 65 62

Sekcja G – Handel hurtowy i detaliczny pojazdami samochodowymi, naprawa 1301 34 505 72 39 60 406 38 44 61 42 pojazdów samochodowych, włączając motocykle

Sekcja H – Transport i gospodarka magazynowa 355 10 110 18 15 15 126 17 12 16 16

Podmioty

gospodarcze

Bytów

Czarna

Lipnica

Miastko

Tuchomie

Dąbrówka Parchowo

Trzebielino

Studzienice

Kołczygłowy

Borzytuchom Powiatbytowski Sekcja I – Działalność związana z zakwaterowaniem 151 1 51 13 4 11 40 6 11 8 6 i usługami gastronomicznymi Sekcja J – Informacja i komunikacja 69 2 35 3 2 5 17 1 1 2 1 Sekcja K – Działalność finansowa 121 2 49 6 5 3 39 2 4 4 4 i ubezpieczeniowa

Sekcja L – Działalność związana z obsługą rynku 404 1 260 4 5 1 121 1 5 0 6 nieruchomości

Sekcja M – Działalność profesjonalna, naukowa 384 11 212 7 12 12 93 9 13 8 7 i techniczna

Sekcja N – Działalność w zakresie usług administrowania 124 9 41 7 3 7 35 6 6 6 4 i działalność wspierająca

Sekcja O – Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe 94 7 17 8 8 11 10 9 8 4 12 zabezpieczenie społeczne

Sekcja P – Edukacja 247 6 107 14 7 16 59 8 11 7 12 Sekcja Q – Opieka zdrowotna i pomoc 363 5 158 15 9 13 120 11 20 10 2 społeczna Sekcja R – Działalność związana z kulturą, 147 6 56 13 11 7 30 6 7 5 6 rozrywką i rekreacją

Sekcja S - Pozostała działalność usługowa i T – Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; 423 14 161 29 21 17 107 19 16 15 24 gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

5.1.4. Charakterystyka gmin powiatu bytowskiego

Powiat bytowski składa się z 10 gmin – dwóch gmin miejsko-wiejskich oraz ośmiu wiejskich. Poniżej przedstawiono krótką charakterystykę gmin powiatu bytowskiego.

19 Gmina Borzytuchom

Gmina Borzytuchom jest gminą wiejską, w której skład wchodzi 9 sołectw: Borzytuchom, Krosnowo, Osieki, Niedarzyno, Jutrzenka, Struszewo, Chotkowo i Dąbrówka. Gmina znajduje się w centralnej części powiatu bytowskiego i zamieszkuje ją 2800 osób. Znajduje się na obszarze 109 km2, co stanowi niecałe 5% powierzchni powiatu bytowskiego. Gmina cechuje się bardzo dużym zalesieniem, które znajdują się na aż 50,3% gruntów. Drugą dominującą formą użytkowania gruntów są użytki rolne, znajdujące się na 41,1% powierzchni. Na terenie gminy znajduje się wiele jezior i oczek wodnych, spośród których na szczególną uwagę zasługują jeziora Moczydło, które służą mieszkańcom okolicznych miejscowości jako kąpieliska. Liczne zbiorniki wodne, duża lesistość oraz urozmaicona rzeźba terenu są tworzą dogodne warunki dla wielu gatunków roślin i zwierząt, w tym dla bobrów i danieli. Główny udział w zatrudnieniu mieszkańców ma działalność produkcyjna, handel, rolnictwo i leśnictwo oraz działalność usługowa. Przeważają gleby z piasków gliniastych zalegających w glinie, brunatne, wyługowane i bielicowe. Obszary wzgórz i pagórków morenowych budują głównie gliny zwałowe oraz piaski, żwiry i głazy. W gminie znajduje się wiele gruntów pod budownictwo letniskowe oraz obsługę ruchu turystycznego. Z systemu kanalizacji sanitarnej korzysta 2619 mieszkańców gminy, co stanowi 85,4% ogółu ludności. Ścieki bytowe odprowadzane są do zmodernizowanej i rozbudowanej w 2013 roku oczyszczalni ścieków w miejscowości Borzytuchom 3 o przepustowości Qśr.d = 338 m /d. Brak jest sieci gazowniczej.

Gmina Bytów

Gmina Bytów jest gminą miejsko-wiejską i składa się z 15 sołectw: Dąbie, Gostkowo, Grzmiąca, Mądrzechowo, Mokrzyn, Niezabyszewo, Płotowo, Pomysk Mały, Pomysk Wielki, Rekowo, Rzepnica, Sierzno, Świątkowo, Udorpie, Ząbinowice. Gmina zajmuje powierzchnię 198 km2 (w tym 9 km2 miasto Bytów) i znajduje się pomiędzy dwoma rozległymi równinami: dennomorenową Równiną Polanowską od północy oraz sandrową Równiną Charzykowską od południa. Charakterystyczne ukształtowanie terenu jest wynikiem ostatniego zlodowacenia. Występują tu liczne wzniesienia moren czołowych oraz bezodpływowe zagłębienia, przecięte doliną rzeki Bytowy, a od południowego zachodu wyniesiony w postaci Góry Siemierzyckiej (256,5m npm), będącej najwyższym wzniesieniem Pojezierza Zachodniopomorskiego. Niezwykle cennymi elementami środowiska przyrodniczego są jeziora lobeliowe i torfowiska kotłowe. Wody powierzchniowe z północnej części gminy spływają do Morza Bałtyckiego, natomiast z jej południowej części do dorzecza Wisły. Bytów posiada walory miasta historycznego, gdzie prawdopodobnie już w XII wieku istniał drewniany gród. Miasto stanowi lokalny węzeł drogowy, przebiega przez nie droga krajowa nr 20 oraz drogi wojewódzkie nr 209, 212 i 228. Dominuje tutaj przemysł elektrotechniczny, spożywczy, drzewny i metalowy. Gmina Bytów ma dobrze rozwiniętą sieć wodociągową i sieć kanalizacji sanitarnej. Gospodarką wodno-ściekową, w tym poborem, uzdatnianiem i dostarczaniem wody oraz odprowadzaniem i oczyszczaniem ścieków zarządzają Wodociągi Miejskie Bytów Sp. z o.o. w ciepło systemowe poprzez miejską sieć zaopatrywane jest 47% gminy. Sieć gazowa obejmuje 1661 budynków. Większość gleb gminy należy do IV i V klasy.

20 Gmina Czarna Dąbrówka

Gmina Czarna Dąbrówka jest gminą wiejską, położoną w północnej części powiatu bytowskiego. Składa się z 24 sołectw: Dęby, Rokity, Jasień, Kłosy, Mydlita, Podkomorzyce, Przylaski, Rokiciny, Rokitki, Bochowo, Bochówko, Ontoga, Jerzkowice, Karwno, Unichowo, Kartkowo, Nożyno, Nożynko, Kleszczyniec, Wargowo, Kozy, Mikorowo oraz Kotuszewo. Obejmuje powierzchnię 300 km2, co stanowi prawie 14% powierzchni całego powiatu. Przeważającą część gruntów zajmują lasy (62,2%), użytki rolne (35,2%) i grunty pod wodami (4,1%). W lasach przeważają drzewostany sosnowe z domieszką brzozy, dębu, świerku i buku. Obszar gminy położony jest na terenie zlewni dużych rzek przymorskich: Łupawy, Słupi i Łeby oraz ich dopływów. Znajdują się tu liczne jeziora, wśród których przeważają polodowcowe, głównie rynnowe i wytopiskowe. Południowa część obszaru gminy wchodzi w skład krajowej sieci ekologicznej ECONET-Polska w ramach europejskiego programu Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody - IWCN. Gleby są tu bardzo zróżnicowane, a większość z nich należy do III i IV klasy bonitacyjnej. Przez gminę przebiegają trzy drogi wojewódzkie: nr 210, nr 211 oraz nr 212, które mają bardzo dobre powiązanie z drogami krajowymi nr 6 i nr 20. Ponadto znajdują się tu drogi powiatowe i gminne, tworzące dobrą sieć dróg wewnętrznych. Czarna Dąbrówka jest jedną z najsłabiej skanalizowanych gmin w powiecie, jednak posiada dość dużą ilość przydomowych oczyszczalni ścieków.

Gmina Kołczygłowy

Gmina Kołczygłowy jest gminą wiejską, w skład której wchodzi 16 sołectw: Barkocin, Barnowiec, Barnowo, Darżkowo, Gałąźnia Wielka, Jezierze, Kołczygłowy, Kołczygłówki, Łobzowo, Łubno, Podgórze, Radusz, Wierszyno, Witanowo, Gałąźnia Mała oraz Zagony. Zajmuje powierzchnię 173 km2 i znajduje się na obrzeżach Parku Krajobrazowego Dolina Słupi. Charakterystyczne ukształtowanie terenu powstało na skutek erozji rzek i strumieni. Strumień Huczek i rzeka Kamienica płyną tu jarem o głębokości 25-30m. W Parku znajdują się 4 rezerwaty przyrody: leśno - historyczny "Grodzisko Borzytuchom", krajobrazowo - leśny "Gniazda Orła Bielika". Na terenie gminy znajduje się również kilka jezior, z których największym jest Konradowo. Dzięki swoim walorom przyrodniczym, przez teren gminy przebiegają liczne szlaki do uprawiania turystyki: pieszej, kajakowej, rowerowej oraz liczne ścieżki przyrodnicze. Na terenie wsi brak jest jakichkolwiek systemów zaopatrzenia w ciepło, w miejscowości nie ma sieci gazowej.

Gmina Lipnica

Gmina Lipnica jest gminą wiejską położoną w południowej części powiatu bytowskiego, w skład której wchodzi 15 sołectw: Borowy Młyn, Borzyszkowy, Brzeźno Szlacheckie, Brzozowo, Gliśno Wielkie, Kiedrowice, Lipnica, Luboń, Łąkie, Mielno, Ostrowite, Osusznica, Prądzona, Wojsk oraz Zapceń. Gmina znajduje się na obszarze 310 km2 i charakteryzuje się dużymi, zwartymi kompleksami leśnymi. Znajduje się tu dużo jezior, w tym aż 22 jeziora o powierzchni przekraczającej 10 ha. Gmina ma charakter rolniczo-turystyczny, a ludność utrzymuje się głównie z rolnictwa, leśnictwa, handlu i produkcji z drewna. Na terenie gminy przeważają gleby rdzawe, w tymi bielicowo rdzawe. Jest jedną ze słabiej skanalizowanych gmin w powiecie, nie posiada również zakładu komunalnego. Jest tu wysoki poziom recyklingu, zwłaszcza innych niż niebezpieczne materiały

21 budowlane i rozbiórkowe.

Gmina Miastko

Gmina Miastko jest gminą miejsko-wiejską, która obejmuje powierzchnię 467km2 i jest jedną z największych gmin w kraju. Składa się z 30 sołectw. Rzeźba terenu jest tu bardzo zróżnicowana i obejmuje znaczne deniwelacje terenu, wzgórza morenowe (najwyższym wzniesieniem o wysokości 237,5 m n.p.m. są Rozwaliny w Szybskich Górach) i jeziora polodowcowe o bardzo czystej wodzie. Lasy stanowią ok. 50% powierzchni całej gminy i są pozostałością prastarej puszczy pomorskiej. Znaczna część gminy została objęta prawnymi formami ochrony przyrody. Obszarami krajobrazu chronionego są “Jezioro Bobięcińskie Wielkie ze Skibką Górą” i “Źródliskowy obszar rzek Brdy i Wieprzy na wschód od Miastka” charakteryzujące się dużą lesistością i gęstą siecią wód powierzchniowych. Ich wartość podnoszą naturalne rezerwaty przyrody, liczne pomniki przyrody ożywionej i nieożywionej (stare drzewa i głazy narzutowe) oraz inne osobliwości przyrodnicze, a także cenne pamiątki historyczne i kulturowe Gmina Miastko jest przede wszystkim gminą rolniczą, jednak tylko 40% gospodarstw zajmuje się produkcją rolną. Przeważają tu gleby słabe, V i VI klasy. Przemysł składa się głównie z przemysłu rolno-spożywczego opartego na miejscowych surowcach, rozwiniętych na bazie występujących zasobów drewna przemysł drzewny, przemysł metalowy, przedsiębiorstwa spedycyjno-transportowe, gospodarstwa rybackie, oraz około 118 prywatnych drobnych podmiotów gospodarczych.

Gmina Parchowo

Gmina Parchowo jest gminą wiejską położoną na północno-wschodniej części Pojezierza Bytowskiego. Składa się z 11 sołectw: Chośnica, Gołczewo, Grabowo Parchowskie, Jamno, Jeleńcz, Nakla, Nowa Wieś, Parchowo, Soszyca, Sylczno, Żukówko. Obejmuje powierzchnię 131 km2, a teren został ukształtowany przez lądolód skandynawski. Przez okolice Parchowa biegnie najwyższe na Pomorzu pasmo wzgórz morenowych o wysokości 210-230 m n.p.m. Ok 50% obszaru gminy stanowią lasy, będące w większości borami sosnowymi, występują tu również jeziora lobeliowe. Prawie cały obszar gminy Parchowo znajduje się w strefie otuliny Parku Krajobrazowego "Dolina Słupi'. Jest tu także rezerwat przyrody "Jeziorka Chośnickie". Jest to gmina głównie rolnicza. Gleby klasy IV a i b stanowią niewielkie kompleksy wokół Parchowa, przeważają natomiast gleby klasy V i VI. Parchowo jest gminą dwujęzyczną, w której przed organami gminy można używać języka kaszubskiego jako języka pomocniczego. Językiem kaszubskim posługuje się tutaj 22,6% ludności. Jest to najsłabiej skanalizowana gmina w powiecie bytowskim, znajduje się tu jedna oczyszczalnia ścieków. Większość mieszkańców ma przydomowe zbiorniki bezodpływowe.

Gmina Studzienice

Gmina Studzienice to gmina wiejska składająca się z 11 sołectw: Czarna Dąbrowa, Kłączno, Łąkie, Osława Dąbrowa, Półczno, Przewóz, Rabacino, Skwierawy, Sominy, Studzienice oraz Ugoszcz. Obejmuje powierzchnię 180 km2 z czego 65% stanowią lasy. Obszar ten cechuje bardzo duża jeziorność, znajduje się tu ponad 50 zbiorników o powierzchni ponad 1 ha, a ich łączna powierzchnia wynosi 726,6 ha, z czego największe jest jezioro Studzienickie (powyżej 200 ha). Gmina znajduje się

22 na terenie dwóch znacznie różnych regionów fizycznogeograficznch – Pojezierza Bytowskiego i Równiny Charzykowskiej. Są one rozdzielone pasmem wzgórz głównego wododziału pomorskiego oraz istniejącą struktura użytkowania, co warunkuje możliwość rozwoju przestrzennego na jej terytorium. Pod względem gospodarczym najważniejszą rolę odgrywa tu turystyka oraz rolnictwo. Pola uprawne stanowią ponad 23% powierzchni całej gminy, jednak wśród gleb przeważają gleby słabe V, VI i VI RZ klasy. System zaopatrzenia w wodę na terenie gminy 28 jest oparty o 8 ujęć i stacji uzdatniania wody o łącznej zdolności produkcyjnej sięgającej 4 890 m3/dobę. Na terenie gminy nie ma sieci gazowej, a z centralnego ogrzewania korzysta 59,07% mieszkańców.

Gmina Trzebielino

Gmina Trzebielino jest gminą wiejską, składającą się z 11 sołectw: Bożanka, Cetyń, Dolno, Gumieniec, Miszewo, Objezierze, Poborowo, Starkowo, Suchorze, Trzebielino, oraz Zielin. Gmina obejmuje obszar 225 km2 i leży w otulinie parku krajobrazowego „Dolina Słupi”. Podobnie jak pozostałe gminy powiatu bytowskiego, Trzebielino cechuje się bardzo dużym zalesieniem, sięgającym 62% całego obszaru. Przez teren gminy przepływa jedna z największych rzek Pomorza – Wieprza oraz jej bezpośrednie dopływy: Pokrzywna, Bystrzenica, Rybiec, Ślizień, Kunica, Korzyca, Bożanka i Broczynka. Znajduje się tu stosunkowo niewiele jezior, a największe z nich – Trzebielińskie, jest zbiornikiem silnie zarastającym. Gospodarka gminy opiera się na leśnictwie, rolnictwie i przemyśle rolno-spożywczym. Najżyźniejsze gleby brunatne występują w północnym fragmencie gminy, w północno-wschodnim występują gleby lżejsze, zaliczane do klasy bonitacyjnej IVa, b, natomiast pozostałe gleby są mało urodzajne i ubogie w składniki pokarmowe, zaliczane do klasy V i VI, zaliczane do słabego szóstego i najsłabszego siódmego kompleksu żytniego. Sieć kanalizacji jest jedną z lepiej rozwiniętych w powiecie. Na terenie gminy istnieją dwie oczyszczalnie ścieków typu mechaniczno-biologicznego, w Zielinie i w Trzebielinie o maksymalnej wydajności 230 m3 /dobę – Zielin oraz 250 m3 /dobę - Trzebielino. Jako pierwsza gmina w Polsce, Trzebielino w całości zmodernizowało oświetlenie uliczne na energooszczędne oprawy LED-owe. Brak jest tu sieci gazowniczej.

Gmina Tuchomie

Gmina Tuchomie jest gminą miejską, położoną w centralnej części powiatu bytowskiego. Składa się z 13 sołectw Ciemno, Kramarzyny, Masłowice Trzebiatkowskie, Masłowice Tuchomskie, Masłowiczki, Modrzejewo, Nowe Huty, Piaszno, Tągowie, Trzebiatkowa, Tuchomie, Tuchomko oraz Zagony. Obejmuje obszar 106 km2 i znajduje się w granicach otuliny parku krajobrazowego „Dolina Słupi”. Gmina cechuje się bardzo urozmaiconą rzeźbą terenu, wskaźnik lesistości jest tu najniższy w powiecie i wynosi 21,8%. Dominującą część powierzchni gminy zajmują użytki rolne, które stanowią 67,1% całego obszaru. Gleby są tu słabe, V i VI klasy, a częste spadki wód gruntowych w okresie wegetacji pogarszają i obniżają plony. W Gminie Tuchomie nie ma centralnej kotłowni, są jednak kotłownie zasilające kilka gospodarstw domowych.

23 5.2 Ochrona klimatu i jakości powietrza

5.2.1 Analiza stanu powietrza

Klimat

Stan sanitarny powietrza zależy od wielu powiązanych ze sobą czynników, m.in. od rodzaju źródeł zanieczyszczenia, warunków terenowych – ukształtowania terenu, warunków meteorologicznych oraz czynników antropogenicznych. Warunki meteorologiczne są jednymi z głównych czynników wpływających na poziom zanieczyszczeń, a na wielkość emisji zanieczyszczeń mogą oddziaływać temperatura powietrza, prędkość wiatru, natężenie promieniowania słonecznego, a także wilgotność. Prędkość i kierunki wiatrów wpływają natomiast na rozprzestrzenianie się substancji zanieczyszczających. Stężenie zanieczyszczeń wyraźnie wzrasta przy braku wiatrów lub gdy są one słabe, co pogarsza wentylację powietrza. Prędkość wiatru wpływa na tempo przemieszczania się powietrza z zanieczyszczeniami, natomiast o trasie migracji znad obszarów ich emisji decyduje kierunek wiatru. Zanieczyszczenia mogą ulec przemianom fizyko-chemicznym w wyniku ekspozycji na opady atmosferyczne, wilgotność oraz natężenie promieniowania atmosferycznego. O poziomie zanieczyszczeń decydują również takie czynniki fizyczne jak stopień zróżnicowania ukształtowania tereny, gdzie mogą występować obszary o specyficznym mikroklimacie i warunkach pogodowych. Zanieczyszczenia najłatwiej rozprzestrzeniają się na obszarach płaskich, gdzie występuje duża liczba dni słonecznych, dobre warunki termiczne oraz wysokie prędkości mas powietrza. W dolinach i nieckach, gdzie wentylacja jest słaba, wymiana powietrza jest utrudniona. Województwo pomorskie znajduje się w strefie klimatu umiarkowanego zimnego i cechuje się dużą zmiennością. Na terenie województwa ścierają się wpływy klimatu kontynentalnego oraz morskiego, kształtowanego przez wpływ Morza Bałtyckiego, który jest tu dominujący. Dzięki niemu pogoda jest dość łagodna, wilgotna i pozbawiona ostrych wahań temperatury. Temperatura jest jednym z czynników wpływających na jakość powietrza, przy jej niskich wartościach emisja wzrasta zanieczyszczeń związanych ze spalaniem paliw w instalacjach grzewczych. Roczne wahania temperatury powietrza oraz średniej rocznej amplitudy temperatury układają się niemal równolegle do linii brzegowej. Najniższe wahania temperatur występują w wąskim pasie strefy brzegowej, natomiast najwyższe w południowo-wschodnich krańcach obszaru. Średnia roczna temperatura waha się od +6oC do +8oC. Średnia temperatura w lecie wynosi +16oC, natomiast w zimie +2oC. Okres wegetacyjny waha się od 190 do 210 dni. Średnie roczne opady wahają się od 600 do 700 mm. Największe zachmurzenie odnotowano na początku listopada i pod koniec stycznia, natomiast najmniejsze zachmurzenie było w maju.

Rycina 5: Róża wiatrów dla powiatu bytowskiego

Źródło: meteoblue.com

Na poniższych rycinach przedstawiono mapy średnich rocznych wartości temperatur, opadów i usłonecznienia na terenie Polski.

25 Rycina 6: Średnie roczne wartości temperatur powietrza w 2016 roku na terenie kraju Źródło: IMWG

Rycina 7: Suma opadów na terenie Polski w 2016 roku Źródło: IMWG

26 Rycina 8: Średnie roczne usłonecznienie na terenie Polski w 2016 roku Źródło: IMGW

Jakość powietrza

Jakość powietrza uzależniona jest od zawartości w nim różnych substancji, których stężenie jest wyższe niż normalnie. Na ich stężenie wpływa wielkość emisji zanieczyszczeń do atmosfery, a także warunki pogodowe. Oprócz tego duży wpływ mają również napływające z sąsiadujących obszarów zanieczyszczenia transgeniczne i atmosferyczne przemiany fizyko-chemiczne. Wyżej wymienione procesy wpływają zarówno na kształtowanie tzw. tła zanieczyszczeń, będącego wynikiem ustalania się stanu równowagi dynamicznej w dalszej odległości od źródła emisji i na zasięg podwyższonych stężeń w rejonie bezpośredniego oddziaływania źródeł emisji zanieczyszczeń. Wyróżnia się trzy główne źródła emisji zanieczyszczeń do atmosfery: Emisja punktowa (przemysłowa) – jest emisją pochodzenia antropogenicznego o charakterze punktowym. W powiecie bytowskim główne źródła emisji przemysłowej zlokalizowane są w dwóch dużych miastach powiatu: Bytowie i Miastku. Największy wpływ mają tutaj zakłady produkcyjne, skupiane wokół branży metalowej oraz przetwórstwa drewna, które stanowią aż 10% produkcji całego Województwa Pomorskiego. Prognozy dotyczące emisji przemysłowej dla powiatu bytowskiego przewidują spadek emisji wynikający z założenia dyrektyw i międzynarodowych zobowiązań Polski, a także związany z wykorzystaniem nowych, niskoemisyjnych technologii i odnawialnych źródeł energii. Jednocześnie przewiduje się wzrost zużycia energii ze względu na bardzo duże zapotrzebowanie. Poniżej przedstawiono roczne wielkości emisji pyłów i gazów z terenu całego powiatu.

27 Tabela 9: Wielkość emisji do powietrza z zanieczyszczeń gazowych przez podmioty gospodarcze w latach 2012-2016 Ogółem Niezorga- Wyszczególnienie j.m. Ogółem SO2 NOX CO CO2 CH4 N2O (bez CO2) nizowane 2012 t/r 23 524 221 0 79 35 123 23 303 0 0

2014 t/r 40 934 272 0 95 40 142 40 662 0 0

2016 t/r 38 914 323 0 137 40 146 38 591 0 0 Źródło: GUS, 2016

Tabela 10: Wielkość emisji do powietrza z zanieczyszczeń pyłowych przez podmioty gospodarcze w 2016 roku

Wyszczególnienie j.m Ogółem Ze spalania paliw Węglowo-grafitowe, sadza

2012 t/r 44 43 1 2014 t/r 51 43 1 2016 t/r 53 45 1 Źródło: GUS, 2016

Według wyżej przedstawionych danych, emisja do powietrza zanieczyszczeń gazowych w roku 2016 znacząco wzrosła w stosunku do lat poprzednich. W latach 2012-2016 wzrost ten wynosił 15360 ton. Emisja pyłów od 2014 roku wzrosła o 2 tony. Wzrost ilości zanieczyszczeń pyłowych i gazowych świadczył o wzroście produkcji przemysłowej i powstaniu nowych przedsiębiorstw. Emisja powierzchniowa – pochodzi głównie z sektora bytowego i związana jest z indywidualnym ogrzewaniem domów i małych obiektów. Emisja ta stanowi szczególnie poważny problem w sezonie grzewczym, w szczególności w zwartej zabudowie, gdzie przemieszczanie się zanieczyszczeń jest utrudnione. Na terenie powiatu domy ogrzewane są najczęściej indywidualnymi piecami węglowymi, ciepłem z miejskiej sieci, piecami na drewno, olejem opałowym, gazem z butli, gazem z sieci oraz innymi odnawialnymi źródłami energii (pompy ciepła, kolektory słoneczne). Wśród zanieczyszczeń związanych z tym rodzajem emisji dominuje pył zawieszony PM10, a także tlenek węgla, dwutlenek siarki i tlenki azotu. Powodem może być stosowanie złej jakości paliw oraz spalanie odpadów z gospodarstwa domowego, w tym tworzyw sztucznych, które spalane są w nieprzystosowanych do tego piecach. Sprawia to, że emitowane są również substancje toksyczne, stanowiące zagrożenie dla zdrowia. Zagrożenie to nie występuje przy kotłach opalanych olejem lub gazem, ponieważ ich budowa uniemożliwia spalanie odpadów stałych. Planowana redukcja emisji powierzchniowej zakłada dofinansowanie na wymianę źródeł ciepła dla indywidualnych mieszkańców, termomodernizację budynków oraz likwidację ogrzewania węglowego w budynkach użyteczności publicznej. Tabela 11: Sieć gazowa na terenie powiatu bytowskiego w latach 2011-2015

Wyszczególnienie jednostka 2011 2013 2015

Długość czynnej sieci ogółem m 167 605 169 216 169 980 Długość czynnej sieci przesyłowej m 67 227 67 227 67 227

28 Wyszczególnienie jednostka 2011 2013 2015

Długość czynnej sieci rozdzielczej m 100 378 101 989 102 753 Czynne przyłącza do budynków szt. 1 929 2 000 2 037 mieszkalnych i niemieszkalnych Odbiorcy gazu Gosp. domowe 4 809 4 853 5 039 Odbiorcy gazu ogrzewający Gosp. domowe 1 632 1 755 2 094 mieszkania gazem Zużycie gazu Tys. m3 2 223,70 2 109,1 1 992,8

Ludność korzystająca z sieci gazowej osoba 15 543 15 667 15 887

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Całkowita długość sieci gazowej w powiecie bytowskim w roku 2015 wynosiła 169 980m i systematycznie wzrastała. Od roku 2011 jej całkowita długość zwiększyła się o 2 375m. Związane jest to ze zwiększającą się ilością gospodarstw domowych, będących odbiorcami gazu. Mimo to, zużycie gazu spada.

Tabela 12: Siec ciepłownicza na terenie powiatu bytowskiego w latach 2011-2015

Wyszczególnienie jednostka 2011 2013 2015

Kotłownie szt. 16 11 37 Długość sieci cieplnej przesyłowej km 5,8 12,6 20,5 Długość sieci cieplnej przyłączy do km 3,5 17,7 5,9 budynków i innych obiektów Sprzedaż energii cieplnej GJ 61 453,0 172 454,0 159 907,0

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

W roku 2011 funkcjonowało 16 kotłowni. Liczba ta zmalała do 11 kotłowni w roku 2013, a następnie wzrosła do aż 37 kotłowni w roku 2015. Znacząco wzrosła również długość sieci cieplnej. Ilość sprzedanej energii cieplnej na w latach 2011-2015 ulegała znacznym wahaniom. Emisja liniowa (komunikacyjna) – emisja generowana przez transport prywatny i publiczny, głównie na drogach o dużym natężeniu kołowym. Powstaje w wyniku procesów spalania paliw w pojazdach, ścierania nawierzchni dróg, opon, okładzin oraz w wyniku unoszenia się pyłów z powierzchni dróg. Do powietrza przedostają się wtedy m.in. tlenki azotu, pyły, węglowodory aromatyczne, tlenek węgla, dwutlenek węgla oraz metale ciężkie, które znacząco pogarszają jakość powietrza. Stężenie tych substancji zależy od wielu czynników, w tym od natężenia i płynności ruchu, stanu technicznego i konstrukcji silnika, stosowania filtrów, parametrów technicznych samochodu, a także stanu drogi. Na emisję liniową najbardziej narażone są obszary położone w sąsiedztwie ciągów komunikacyjnych. Negatywny wpływ tej emisji szczególnie dostrzegany jest na obszarach rolniczych, z powodu wpływu tych substancji na uprawy polowe. Zanieczyszczenia przedostają się nie tylko do powietrza, ale również do gleby, a poprzez jej wymywanie, także do wody. Z tego powodu zaleca się w sąsiedztwie dróg prowadzenia upraw nasiennych, ponieważ metale ciężkie i inne zanieczyszczenia nie akumulują się w nasionach.

29 Roczna ocena jakości powietrza

Ocena jakości powietrza została przeprowadzona pod kątem kryteriów ustanowionych dla ochrony zdrowia ludzi i uwzględnia 12 substancji:  dwutlenek siarki – SO2,  dwutlenek azotu – NO2,  tlenek węgla – CO,  benzen – C6H6,  ozon – O3,  pył PM10,  pył PM2,5,  ołów - Pb w PM10,  arsen - As w PM10,  kadm - Cd w PM10,  nikiel - Ni w PM10b,  enzo(a)piren - BaP w pyle PM10 .

Oceny dokonywane pod kątem spełnienia kryteriów dla roślin objęły 3 substancje:

 dwutlenek siarki SO2,

 tlenki azotu – Nox,

 ozon – O3.

Zgodnie z art. 89 ustawy Prawo ochrony środowiska, w ocenie jakości powietrza w strefie pomorskiej posłużono się następującymi kryteriami: Poziom dopuszczalny – jest to ustalony na podstawie wiedzy naukowej poziom substancji zawartych w powietrzu, który ma na celu ograniczenie ich szkodliwego działania na zdrowie. Powinien być osiągnięty w określonym terminie i później nie powinien zostać przekroczony. Poziom docelowy – jest to poziom substancji zawartych w powietrzu, ustalony, aby uniknąć ich szkodliwego oddziaływania na ludzkie zdrowie lub na środowisko. Powinien być osiągnięty w określonym terminie tam, gdzie to możliwe. Poziom krytyczny – jest to poziom ustalony na podstawie wiedzy naukowej, który odnosi się do roślin. Przekroczenie poziomu krytycznego może mieć negatywny efekt na organizmy roślinne lub ekosystemy naturalne, ale nie na człowieka. Poziom celu długoterminowego – jest to poziom substancji w powietrzu, osiąganego w dłuższym czasie, z wyłączeniem przypadków, kiedy niemożliwe jest zapewnienie skutecznej ochrony zdrowia ludzkiego i środowiska. Klasy stref wyróżnione ze względu na stężenia zanieczyszczeń:  W zależności od stężenia zanieczyszczeń uzyskanych na postawie rocznej oceny jakości powietrza, gdy określony jest poziom dopuszczalny i nie jest określony margines tolerancji lub jego wartość wynosi zero:

30 A – nie przekraczający poziomu dopuszczalnego, C – powyżej poziomu dopuszczalnego. 2. W zależności od poziomu przypadków, gdy dla zanieczyszczeń określone jest stężenie uzyskane na podstawie rocznej oceny jakości powietrza dla poziomów docelowych: A – nie przekraczający poziomu docelowego, C -powyżej poziomu docelowego. 3. W zależności od poziomu stężeń ozonu z uwzględnieniem poziomu celu długoterminowego: D1 – nie przekraczający poziomu celu długoterminowego, D2 – powyżej poziomu celu długoterminowego. Tabela 13: Ocena jakości powietrza w strefie pomorskiej według kryteriów dotyczących ochrony zdrowia w roku 2016

SO2 NO2 CO C6H6 PM10 PM2,5 Pb As Cd Ni B(a)P O3 A A A A C A A A A A C A (D2)

Źródło: Roczna ocena jakości powietrza w województwie pomorskim, raport za rok 2016, WIOŚ Gdańsk

W rocznej ocenie jakości powietrza w województwie pomorskim według kryteriów ochrony zdrowia, przekroczone zostały poziomy pyłu PM10, benzo(a)pirenu oraz ozonu. Ich źródłem jest ruch komunikacyjny i spalanie paliw w celach grzewczych. Stężenie to jest znacznie wyższe w okresie zimy. Ozon natomiast powstaje z tlenków azotu oraz węglowodorów i jest zanieczyszczeniem pochodzenia fotochemicznego. Jego stężenie zależne jest od takich czynników jak temperatura, usłonecznienie, wilgotność względna oraz prędkość wiatru. Podwyższony poziom ozonu dla poziomu długoterminowego może być spowodowany przez warunki pogodowe, ruch komunikacyjny, a także przez napływ zanieczyszczeń z dużych miast powiatu i z sąsiadujących województw. Poziom pozostałych zanieczyszczeń: dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, tlenku węgla, benzenu, pyłu PM2,5, ołowiu, arsenu, kadmu, niklu oraz ozonu nie przekracza poziomu docelowego, a więc normy są spełnione. Na tej podstawie strefa pomorska została zaliczona do klasy A. Według analizy jakości powietrza przeprowadzonej przez WIOŚ w latach 2015 i 2014 dla strefy pomorskiej, poprawie uległa jedynie zawartość pyłu PM2,5, która w poprzednich latach była klasyfikowana odpowiednia jako C1 i C. Żadne inne parametry nie uległy zmianie. Według Programu Ochrony Powietrza dla strefy pomorskiej istotne znacznie dla obniżenia wartości pyłu PM10 oraz bezno(a)pirenu ma wymiana źródeł ciepła dla indywidualnych mieszkańców, termomodernizacja budynków oraz likwidacja ogrzewania węglowego dla budynków użyteczności publicznej, na które przewidziano dofinansowanie. Redukcja emisji komunikacyjnej może zostać osiągnięta również poprzez wprowadzenie na rynek pojazdów spełniających standardy Euro 4 i wyższych, poprawa stanu dróg, a także utwardzenie poboczy w celu zmniejszenia wtórnego unoszenia się pyłu. Obniżenie emisji napływowej zostanie osiągnięte dzięki zaostrzającym się przepisom wynikającym z dyrektywy IED i IPPC, które dotyczą redukcji emisji z dużych instalacji przemysłowych oraz realizacji Programów Ochrony Powietrza na obszarze znajdującym się w pasie od strefy pomorskiej. W rocznej ocenie jakości powietrza w województwie pomorskim według kryterium ochrony roślin, w roku 2016 nie stwierdzono przekroczeń dla dwutlenku siarki ani dla tlenków azotu oraz dla

31 wartości docelowej ozonu. Dla celu długoterminowego jest jednak przekroczona wartość ozonu. Parametry te nie zmieniły się w latach 2014-2015. Tabela 14: Ocena jakości powietrza w strefie pomorskiej według kryteriów dotyczących ochrony roślin w latach 2014-2016

Rok SO2 NOx O3

2014 A A D2

2015 A A D2

2016 A A A (D2)

Źródło: Roczna ocena jakości powietrza w województwie pomorskim, raporty za lata 2014, 2015 i 2016, WIOŚ Gdańsk

Stan jakości powietrza w znaczący sposób wpływa na zdrowie ludzi i roślin, a jego zły stan może również negatywnie oddziaływać na życie gospodarcze powiatu. Stąd, ze względu na przekroczenie norm stężeń niektórych substancji w powietrzu, przy planach zagospodarowania przestrzennego powinny zostać uwzględnione pewne ograniczenia. Konieczne jest zaopatrywanie mieszkań w ciepło przez nośniki o ograniczonej emisji zanieczyszczeń, a także projektowanie linii zabudowy umożliwiające wymianę mas powietrza. Długoterminowe prognozy Generalnego Inspektora Ochrony Środowiska zakładają obniżenie poziomu pyłów PM10 i PM2,5.Przewidywane zmiany stanu jakości powietrza przedstawiono na rycinach poniżej.

Rycina 9: Mapa stanu jakości powietrza 2015 roku- pył PM 2,5 Źródło: www.gios.gov.pl

Rycina 10: Mapa stanu jakości powietrza w 2015 roku- pył PM 10 Źródło: www.gios.gov.pl Odnawialne źródła energii

Polska podlega obowiązkowi uzyskania 15% udziału energii z OZE w bilansie zużycia energii finalnej w 2020 roku, na mocy dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 roku. Zwiększenie i rozwój produkcji energii z materiałów odnawialnych. Rozwój technologii i produkcji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych ma znaczący wpływ na ochronę środowiska i zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego. Celem tych działań jest zarówno wspieranie tego rozwoju i innowacji, jak i zwiększenie produkcji energii ze źródeł odnawialnych. Powstaną możliwości rozwoju regionalnego, zwiększone zostanie również bezpieczeństwo dostaw energii, szczególnie w skali lokalnej. Na terenie powiatu bytowskiego panują korzystne warunki klimatyczne do rozwoju sektora odnawialnych źródeł energii. Średnia roczna temperatura waha się od +6oC do +8oC, natomiast okres wegetacyjny od 190 do 210 dni. Średnia roczna suma opadów waha się od 600 do 700mm. Średnia roczna prędkość wiatru na wysokości 50m nad poziomem gruntu wynosi w województwie pomorskim 4,5-6,5 m/s, natomiast na podstawie rejonizacji Polski autorstwa H. Lorenca powiat bytowski znajduje się w II strefie, korzystnej pod względem zasobów energii wiatru. W powiecie znajduje się jedna elektrownia wiatrowa „Wałdowo” w miejscowości Miastko, o całkowitej mocy 1,1MW. Zainstalowanych jest 883 kolektorów słonecznych, zajmujących łączną powierzchnię 7681,6m2 i o mocy ekwiwalentnej 6124,5kW, co stanowi największą ilość w całym województwie pomorskim. W trzech miejscowościach znajdują się kotłownie na biomasę drzewną.

33 Planowana lub w trakcie jest budowa pięciu instalacji biogazowych. Na terenie powiatu znajdują się 3 pompy ciepła i 12 obiektów małej energetyki wodnej.

5.2.2 Efekty realizacji poprzedniego Programu Ochrony Środowiska dla powiatu bytowskiego w zakresie ochrony klimatu i jakości powietrza

Zadania zaplanowane w poprzednim Programie Ochrony Środowiska zostały zrealizowane częściowo. Wykonano szereg modernizacji w budynkach gminnych budynkach i obiektach użyteczności publicznej, dokonano również przeglądu źródeł i sieci przesyłu ciepła. Nie wszystkie zaplanowane w poprzednim Programie Ochrony Środowiska zadania zostały zrealizowane, co mogło mieć wpływ na brak poprawy jakości powietrza w strefie pomorskiej. Nie zostały zrealizowane zadania mające na celu zmianę sposobu ogrzewania oraz ograniczające zapotrzebowanie na energię cieplną. Ponadto, w poprzednich latach realizowano zadania z zakresu usuwania azbestu i wyrobów azbestowych. Zadania te podjęto na poziomie powiatowym. Jednak w związku z koniecznością usunięcia całego azbestu z terenu Polski do 2032 roku konieczna jest kontynuacja tych zadań.

5.2.3 Analiza SWOT

W celu wyszczególnienia najważniejszych zagrożeń i problemów powiatu bytowskiego w kwestii ochrony powietrza atmosferycznego, przeprowadzono analizę SWOT.

34 Tabela 15: Analiza SWOT- obszar interwencji: ochrona klimatu i jakości powietrza MOCNE STRONY SŁABE STRONY  Niewielkie wykorzystanie energii odnawialnej  Znaczna emisja zanieczyszczeń z procesu  Polepszenie stanu dróg spalania paliw grzewczych  Modernizacja budynków użyteczności  Nadmierna strata ciepła będąca wynikiem publicznej niedostatecznej izolacji termicznej większości  Rozwój sieci ciepłowniczej budynków  Rozwój sieci gazowej  Emisja zanieczyszczeń powstających w wyniku spalania paliw w środkach transportu drogowego

SZANSE ZAGROŻENIA  Ochrona powietrza poprzez dalszą termomodernizację budynków  Nieprawidłowe wykorzystanie pieców  Zwiększenie wykorzystania energii centralnego ogrzewania, spalanie złej jakości pozyskiwanej ze źródeł odnawialnych paliw, w tym tworzyw sztucznych  Prowadzenie akcji uświadamiających  Stosowanie w gospodarstwach niesprawnych korzyści z wykorzystania odnawialnych oraz przestarzałych konstrukcyjnie urządzeń źródeł energii grzewczych  Szerzenie informacji o możliwościach  Napływ zanieczyszczeń spoza granic powiatu pozyskania dotacji na OZE i województwa  Stosowanie urządzeń grzewczych  Wzrost zanieczyszczeń gazowych realizujących technologię „czystego emitowanych przez podmioty gospodarcze spalania węgla”, np. kotłów nowej zlokalizowane na terenie województwa generacji

Źródło: Opracowanie własne

Największym problemem powiatu bytowskiego w kwestii zanieczyszczenia powietrza jest znaczne zanieczyszczenie spowodowane niską emisją. Szansą na poprawę jakości powietrza jest termomodernizacja budynków mieszkalnych, wymiana indywidualnych systemów grzewczych, podłączanie kolejnych budynków do sieci cieplnej oraz wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii. Zadania te są jednak realizowane na poziomie gmin oraz są zależne od możliwości finansowych mieszkańców. Powiat ma ograniczone możliwości podjęcia działań w tym zakresie. Wsparcie powiatu polega w dużej mierze na poparciu przedsięwzięć prowadzonych przez gminy i współuczestnictwo w akcjach edukacyjnych. W kwestii poprawy jakości powietrza priorytetem jest edukacja ekologiczna mieszkańców gminy, w celu uświadomienia negatywnego wpływu nieodpowiedniej eksploatacji urządzeń grzewczych na środowisko.

35 5.3 Zagrożenia hałasem

5.3.1 Analiza stanu wyjściowego

Według definicji z ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo Ochrony Środowiska, hałasem są dźwięki o częstotliwości 16 Hz do 16 000 Hz. Hałas generowany w środowisku naturalnym w środowisku można podzielić na: hałas komunikacyjny oraz na hałas przemysłowy (instalacyjny). Klimat akustyczny oceniany jest ilościowo przy pomocy równoważnego poziomu dźwięku A (LAeq), wyrażonego w decybelach [dB], który jest poziomem uśrednionym w funkcji czasu. W Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz.U.2014 poz. 112) zawarte są dopuszczalne poziomy hałasu dla poszczególnych rodzajów źródeł (dróg i linii kolejowych, linii elektroenergetycznych, startów, przelotów i lądowań statków powietrznych oraz pozostałych obiektów działalności będących źródłami hałasu), w odniesieniu do rodzaju terenów podlegających ochronie wyróżnionych ze względu na sposób zagospodarowania i pełnione funkcje. Wskaźnikami oceny hałasu stosowanymi w polityce długookresowej, w szczególności przy sporządzaniu map akustycznych, są:  LDWN–długookresowy średni poziom dźwięku A wyrażony w decybelach (dB),wyznaczony w ciągu wszystkich dób w roku, z uwzględnieniem pory dnia (6.00-18.00), pory wieczoru (1800-2200) i pory nocy (2200-0600),  LN–długookresowy średni poziom dźwięku A wyrażony w dB wyznaczony w ciągu wszystkich pór nocy (2200-0600). W ramach czynności kontrolnych stosowanym wskaźnikiem oceny hałasu jest poziom równoważny LAeqD dla pory dnia (godz. 600-2200) oraz poziom równoważny LAeqN dla pory nocy (godz. 2200-600). Hałas jest czynnikiem stresogennym, który przy długim czasie ekspozycji może mieć negatywne skutki na zdrowie człowieka, może wpłynąć na zaburzenia snu, rozwinięcie się chorób układu krążenia i chorób psychicznych. Stąd, część terenów podlega ochronie akustycznej. Należą do nich tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej, wielorodzinnej, zagrodowej, szpitale, szkoły, domy opieki społecznej, uzdrowiska i tereny rekreacyjno-wypoczynkowe. Na terenie powiatu bytowskiego nie występują drogi o dużym natężeniu ruchu, w związku z czym Wojewódzki Inspektorat Ochrony środowiska w Gdańsku nie prowadził tam badań hałasu komunikacyjnego. Ponadto, w powiecie nie ma informacji na temat uciążliwości hałasu przemysłowego. Do głównych emitorów hałasu w granicach powiatu, możemy jednak zaliczyć tartaki, zakłady przemysłu drzewnego, zakłady produkcji kruszywa i warsztaty mechaniczne.

5.3.2 Efekty realizacji poprzedniego Programu Ochrony Środowiska dla powiatu bytowskiego w zakresie zagrożenia hałasem

W ramach realizacji zadań z poprzedniego Programu Ochrony Środowiska dla powiatu bytowskiego w zakresie zagrożenia hałasem, skupiono się przede wszystkim na modernizacji nawierzchni dróg oraz wprowadzeniu pasów zieleni wzdłuż ciągów komunikacyjnych. Ponadto, w powiecie integrowano opracowania planistyczne z problemami zagrożenia hałasem, np. poprzez

36 przestrzeganie odległości obiektów mieszkaniowych od pasa drogowego.

5.3.3 Analiza SWOT

Przeprowadzono analizę SWOT, która ma na celu wyszczególnienie najważniejszych problemów i zagrożeń dla powiatu bytowskiego w kwestii zagrożenia hałasem.

Tabela 16: Analiza SWOT- obszar interwencji: zagrożenie hałasem MOCNE STRONY SŁABE STRONY

 Brak zakładów przemysłowych,  Brak punktów pomiarowych natężenia hałasu stanowiących uciążliwe źródło hałasu na terenie powiatu

SZANSE ZAGROŻENIA

 Modernizacja nawierzchni dróg  Coraz większa liczba środków transportu  Wprowadzenie punktów pomiarów hałasu  Powstawanie nowych zakładów w powiecie przemysłowych

Źródło: Opracowanie własne

Największym problemem w zakresie zagrożenia hałasem jest brak na terenie powiatu bytowskiego stałego monitoringu hałasu. Na terenie powiatu nie występują zakłady przemysłowe, charakteryzujące się znaczną uciążliwością, co niewątpliwie stanowi mocną stronę niniejszej analizy. W najbliższym czasie na terenie powiatu powinno się wprowadzić punkty pomiarowe oraz wykonać modernizację i remont nawierzchni dróg.

5.4 Pola elektromagnetyczne

5.4.1 Analiza stanu wyjściowego

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. 2017 r. poz. 519 z późn. zm.), definiuje pola elektromagnetyczne jako pola elektryczne, magnetyczne oraz elektromagnetyczne o częstotliwościach z zakresu od 0 Hz do 300 GHz, które tworzą zakres promieniowania elektromagnetycznego niejonizującego. Ochrona przed polami elektromagnetycznymi opiera się na zagwarantowaniu jak najlepszego stanu środowiska przyrodniczego, poprzez utrzymanie poziomów pól elektromagnetycznych poniżej dopuszczalnych bądź na poziomach stałych, a także na skutek zmniejszania poziomów pól elektromagnetycznych do wartości dopuszczalnych, w sytuacji, gdy ustalone normy nie są dotrzymane. Zgodnie z art. 122a Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. z 2017 r. poz. 519 z późn. zm.), prowadzący instalację oraz użytkownik urządzenia emitującego pola elektromagnetyczne, które są stacjami elektroenergetycznymi lub napowietrznymi liniami elektroenergetycznymi o napięciu znamionowym wynoszącym nie mniej niż 110 kV, lub instalacjami radiokomunikacyjnymi, radionawigacyjnymi oraz radiolokacyjnymi, z wyłączeniem radiolinii, emitujące pola elektromagnetyczne o częstotliwościach od 0,03 MHz do 300 000 MHz, których równoważna moc

37 promieniowania izotopowego, określona dla jednej anteny, wynosi nie mniej niż 15 W, są zobowiązani do wykonania pomiarów poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku: 1) bezpośrednio po rozpoczęciu użytkowania instalacji lub urządzenia, 2) każdorazowo w przypadku zmiany warunków pracy instalacji lub urządzenia, w tym zmiany spowodowanej zmianami w wyposażeniu instalacji lub urządzenia, o ile zmiany te mogą mieć wpływ na zmianę poziomów pól elektromagnetycznych, których źródłem jest instalacja lub urządzenie. Wyniki pomiarów użytkownik urządzenia przekazuje Wojewódzkiemu Inspektorowi Ochrony Środowiska i Państwowemu Wojewódzkiemu Inspektorowi Sanitarnemu. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 2 lipca 2010 r. w sprawie rodzajów instalacji, których eksploatacja wymaga zgłoszenia (Dz. U. 2010 nr 130 poz. 880), użytkownicy: 1) stacji elektroenergetycznych lub napowietrznych linii elektroenergetycznych o napięciu znamionowym nie niższym niż 110 kV, 2) instalacji radiokomunikacyjnych, radionawigacyjnych lub radiolokacyjnych, emitujących pola elektromagnetyczne, których równoważna moc promieniowania izotopowego wynosi nie mniej niż 15 W, emitujących pola elektromagnetyczne o częstotliwościach od 30 kHz do 300 GHz, zobowiązani są dokonać zgłoszenia do Starosty właściwego ze względu na lokalizację tych urządzeń. Baza instalacji emitujących pola elektromagnetyczne jest na bieżąco aktualizowana przez władze. Na poniższej rycinie, przedstawiono lokalizacje stacji bazowych telefonii komórkowej na terenie powiatu bytowskiego.

Rycina 11: Lokalizacja stacji bazowych sieci komórkowych na terenie powiatu Źródło: www.beta.btsearch.pl

W roku 2015, na terenie powiatu bytowskiego wykonano pomiary natężenia pól elektromagnetycznych w ramach funkcjonowania Państwowego Monitoringu Środowiska. Miejsce

38 pomiaru, stanowiły dwa punkty – w Miastku i Lipnicy. Punkty te, zostały wyznaczone w odległości większej niż 100 m od źródeł, by eliminować bezpośredni wpływ urządzeń wytwarzających promieniowanie elektromagnetyczne. Wyniki omawianych pomiarów przedstawiono w poniższej tabeli.

Tabela 17: Wyniki promieniowania elektromagnetycznego w powiecie bytowskim Współrzędne punktu- Miejsce pomiaru długość, szerokość Natężenie pola [V/m] geograficzna [WGS 84] Miastko 16o 58’ 34’’; 53o 59’ 56’’ 0,36

Lipnica 17o 24’ 28’’; 53o 59’ 59’’ 0,1

Źródło: Opracowanie własne

Zgodnie z uzyskanymi wynikami, stwierdza się, że na terenie powiatu bytowskiego w 2015 roku nie odnotowano przekroczenia dopuszczalnych poziomów promieniowania elektromagnetycznego dla którego poziom dopuszczalny wynosi 7 V/m. Ponadto, na przestrzeni ostatnich kilku lat nie obserwuje się znaczących zmian średnich poziomów pól elektromagnetycznych w pobliżu analizowanego terenu. Warto jednak zaznaczyć, że z powodu dynamicznego rozwoju branży telekomunikacyjnej, liczba sztucznych źródeł pól elektromagnetycznych w środowisku będzie wzrastać.

5.4.2 Efekty realizacji poprzedniego Programu Ochrony Środowiska dla powiatu bytowskiego w zakresie pól elektromagnetycznych

Niniejszy cel realizowano poprzez uwzględnienie w MPZP zagadnień pola elektromagnetycznego, a także budowę i modernizację sieci elektromagnetycznych powiatu.

5.4.3 Analiza SWOT

W celu wyszczególnienia najważniejszych problemów i zagrożeń z zakresu pól elektromagnetycznych dla powiatu bytowskiego, przeprowadzono analizę SWOT.

39 Tabela 18: Analiza SWOT- obszar interwencji: pola elektromagnetyczne MOCNE STRONY SŁABE STRONY  Brak przekroczeń dopuszczalnych poziomów natężenia pola  Bliskość dużych miast elektromagnetycznego w powiecie bytowskim

SZANSE ZAGROŻENIA  Wyrównany, niski poziom natężenia pól elektromagnetycznych w ostatnich latach  Brak planów budowy nowych, dużych  Mała świadomość społeczeństwa na temat źródeł energii na terenie powiatu zagrożenia zanieczyszczenia polami bytowskiego elektromagnetycznymi  Plany rozbudowy, podniesienia sprawności  Stały wzrost małych źródeł pól technicznej źródeł i sieci przesyłowych elektromagnetycznych oraz ich dostosowania do norm europejskich

Źródło: Opracowanie własne

Na terenie powiatu bytowskiego nie zaobserwowano żadnych znaczących zagrożeń w zakresie pól elektromagnetycznych. Mimo wzrastającej liczby źródeł pól elektromagnetycznych, ich obecne poziomy nie przekraczają dopuszczalnej wartości. Cały czas należy jednak dążyć do podniesienia sprawności technicznej obecnych źródeł i sieci przesyłowych w granicach powiatu.

5.5 Gospodarowanie wodami

Przez teren powiatu bytowskiego przepływają rzeki:  Słupia – rzeka o zlewni obejmującej powierzchnię 1620 km². Wypływa z torfowisk koło Sierakowskiej Huty. Na rzece na początku XX wieku zbudowano cztery elektrownie wodne, później powstały również dwa jeziora retencyjne: Konradowo i Krzynia.  Bytowa – lewostronny dopływ Słupi o długości 27,74km. Rzeka przepływa przez wschodni obszar Pojezierza Bytowskiego i południowo-wschodni obszar Wysoczyzny Polanowskiej.  Kamienica – lewostronny dopływ Słupi, o całkowitej długości 30,38 km. Wypływa z jeziora Kamieniczno.  Łupawa – jej źródłowy ciek- Obrówka, wypływa z jeziora Gogolinko, natomiast sama Łupawa z jeziora Jasień. Łącznie ma długość 98,7km. Rzeka w górnym biegu przecina pofałdowany teren moreny czołowej, wykorzystuje doliny rynnowe, w dolnym odcinku przebiega przez tereny o podłożu bagiennym i torfowiskowym. W końcowym odcinku przyjmuje formę kanału i uchodzi do Bałtyku w Rowach.  Wieprza – rzeka o łącznej długości 140,3km. Źródło rzeki znajduje się w jeziorze Kołoleż, a uchodzi do Bałtyku w Darłówku. Ujściowy odcinek Wieprzy stanowi akwatorium portu

40 morskiego Darłowo.  Studnica – dopływ Wieprzy, biorący swój początek w Jeziorze Studzieniczno Małe. Ma całkowitą długość 315mk2.W miejscu ujścia Studnica jest szersza od Wieprzy, do której wpada. Powiat bytowski cechuje bardzo wysoka jeziorność. We własności Starosty Bytowskiego znajdują się łącznie 73 jeziora. Ich szczegółowy wykaz zamieszczony jest poniżej. Tabela 19 : Wykaz jezior, znajdujacych sie we własności Skarbu Państwa- Starosty Bytowskiego Lp. Nr działki Pow. [ha] Obręb Gmina Nazwa Jeziora 1. 313 12,87 Jutrzenka Borzytuchom Ogrodowe 2. 62 5,88 Niedarzyno Borzytuchom Graniczne 3. 233 5,75 Niedarzyno Borzytuchom Stradne 3 4. 84,5440 Bytów-98 Bytów Jeleń 8 5. 220 14,56 Mądrzechowo Bytów Gubisz 6. 216 63,58 Płotowo Bytów Duży Borek 7. 137 8,20 Płotowo Bytów bez nazwy 8. 3 2,67 Płotowo Bytów Płotowo 9. 422 14,54 Rekowo Bytów Rekowskie 10. 239 8,21 Rekowo Bytów bez nazwy, Rekówek - pot 11. 405 7,08 Rekowo Bytów Płoczyca (Płocica) 12. 320 3,14 Sierzno Bytów Wokuny 13. 322 11,52 Sierzno Bytów Pyszne 14. 318 3,73 Sierzno Bytów Kępa 15. 321 4,56 Sierzno Bytów Czarne 16. 49/36 6,05 Udorpie Bytów Udorpie 17. 7/7 7,1366 Bochowo Czarna Dąbrówka bez nazwy Czarna 18. 1/6 10,04 Czarna Dąbrówka Kopieniec Średni Dąbrówka Czarna 19. 1/8 11,16 Czarna Dąbrówka Kopieniec Duży Dąbrowa Czarna 20. 1/7 3,88 Czarna Dąbrówka Kopieniec Mały Dąbrówka Czarna 21. 124/9 5,1097 Czarna Dąbrówka Wiejskie Dąbrówka 22. 4 6,41 Kartkowo Czarna Dąbrówka Piasno 23. 121 14,81 Kłosy Czarna Dąbrówka Otnoga 24. 94 2,68 Kłosy Czarna Dąbrówka Bez nazwy 25. 9 9,8 Łupawsko Czarna Dąbrówka Pomyskie, Pomysko 26. 7 10,1 Łupawsko Czarna Dąbrówka Obrowo Małe 27. 433 2,83 Łupawsko Czarna Dąbrówka Żabie 28. 3/1 4,58 Łupawsko Czarna Dąbrówka Modre Mikorowo 29. 4 7,5 Czarna Dąbrówka Karwno Małe Leśnictwo Mikorowo 30. 2 34,94 Czarna Dąbrówka Karwańskie Duże Leśnictwo 31. 103 6,41 Nożyno Czarna Dąbrówka Nożynko (Stawisz) 32. 73/32 4,9436 Nożynko Czarna Dąbrówka bez nazwy 33. 153 4,76 Rokity Czarna Dąbrówka Rokity 34. 179 9,45 Rokity Czarna Dąbrówka Małe Czarne 35. 6/1 18,94 Unichowo Czarna Dąbrówka (Czarnowie) 36. 595 15,07 Unichowo Czarna Dąbrówka Długie Plasno 37. 44/2 17,88 Krępnica Kołczygłowy (Piaszno)

41 Lp. Nr działki Pow. [ha] Obręb Gmina Nazwa Jeziora 38. 1152/1 8,45 Borowy Młyn Lipnica Trzcinne 39. 967/4 2,02 Borowy Młyn Lipnica Odstawa 40. 97 9,33 Luboń Lipnica Luboszka 41. 433/1 9,18 Kiedrowice Lipnica Czarne 42. 19 1,79 Kwisno Miastko bez nazwy 43. 501 11,99 Kwisno Miastko Kwiśnieńskie (Kwisno) Kwiśnieńskie Małe 44. 502 7,33 Kwisno Miastko (Kwisno Małe) 45. 1 8,62 Okunino Miastko Okunino 46. 913 14,92 Pasieka Miastko Lipczyńskie 47. 436 3,8 Pasieka Miastko Miastko 1 48. 116 2,73 Trzcinno Miastko Trzcinno Duże 49. 118 1,96 Trzcinno Miastko Sęki 50. 2 3,02 Tursko Miastko Bliskie 51. 103 6,71 Tursko Miastko Tursko 52. 366 4,26 Wałdowo Miastko Czarnica 53. 1 17,20 Węgorzyno Miastko Byczyńskie 54. 51 7,32 Nowa Wieś Parchowo Nowowiejskie Czarna 55. 2/1 5,62, Studzienice Wiejskie Dąbrowa Czarna Czarna Dąbrowa (Czarne 56. 1 34,05 Studzienice Dąbrowa Dąbrówno) 57. 91 6,13 Łąkie Studzienice Duży Łubieniec 58. 102/5 1,54 Łąkie Studzienice bez nazwy 59. 115 25,2 Łąkie Studzienice Łąkie 60. 94 5,94 Półczno Studzienice Dyk 61. 143 11,14 Półczno Studzienice Czeruch 62. 166/1 2,85 Prądzonka Studzienice Kaniewko 63. 196/1 1,7 Prądzonka Studzienice Bukówki małe 64. 126/1 0,42 Prądzonka Studzienice bez nazwy 65. 1 1,76 Przewóz Studzienice Lubaszki 66. 2/1 8,8 Przewóz Studzienice Lubaszki Wielkie 67. 155 1,36 Sominy Studzienice bez nazwy 68. 1 8,9 Bożanka Trzebielino Świętno 69. 2 3,13 Bożanka Trzebielino Czarnkowo 70. 21/29 4,2733 Suchorze Trzebielino bez nazwy 71. 299/2 4,57 Modrzejewo Tuchomie Borowe 72. 297/2 6,1 Modrzejewo Tuchomie Borowo Duże 73. 127 5,77 Trzebiatkowa Tuchomie bez nazwy Źródło: Starostwo Powiatowe w Bytowie

Jakość wód powierzchniowych

Powiat bytowski charakteryzuje się mocno rozwiniętą siecią hydrograficzną, a czystość wód jest większa niż na pozostałym obszarze środkowej Polski. W roku 2015, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Gdańsku prowadził, na terenie powiatu bytowskiego badania wód powierzchniowych rzecznych w 6 reprezentatywnych punktach pomiarowo-kontrolnych oraz w 4 reprezentatywnych punktach pomiarowo-kontrolnych wód powierzchniowych jeziornych. Wykaz zbadanych i ocenionych JCWP rzecznych w roku 2015 na terenie powiatu, zaprezentowano w poniższej tabeli.

42 Tabela 20: Opis zbadanych w roku 2015 punktów kontrolnych JCWP w powiecie bytowskim Nazwa reprezentatywnego Kod reprezentatywnego Nazwa ocenianej JCW Kod ocenianej JCW punktu pomiarowo- PPK kontrolnego Słupia od dopływu z Słupia- Gałęźnia Mała PLS01S0201_0810 jeziora Głębokiego do PLRW200019472255 wpływu do jez. Zalewy Słupia od wyp. Z jez. Słupia- Gołębia Góra PL01S0201_0866 Żukówko do oddielenia PLRW200020472191 kanału do jez. Głębokiego Wieprza do Pokrzywny Wieprza-Bożanka PL02S0201_0582 PLRW6000174619 bez Pokrzywny Łupawa od dopływu z Łupawa-Kozin PL01S0201_0845 Mydlity, z dopływem z PLRW20001847419 Mydlity do Bukowiny Kamienica od Poleśnicy Kamienica-Krępnica PL01S0201-0861 PLRW20002047249 do ujścia Broczynka-Broczyna PL01S0201_3340 Broczynka PLRW60001746349

Źródło: WIOŚ Gdańsk

Rycina 12: Rozmieszczenie punktów kontrolnych na terenie powiatu Źródło: WIOŚ Gdańsk

Ocenę stanu wód powierzchniowych wykonuje się w odniesieniu do jednolitych części wód (JCW), w oparciu o wyniki państwowego monitoringu środowiska. Stan JCWP określa się

43 uwzględniając wyniki klasyfikacji stanu/potencjału ekologicznego oraz stanu chemicznego. Ocenę wód typu naturalnego wykonuje się na podstawie ich stanu ekologicznego, natomiast dla wód uznanych za sztuczne bądź silnie zmienione przy pomocy potencjału ekologicznego. Na ocenę stanu/potencjału ekologicznego JCWP składają się elementy biologiczne, wspierające ich ocenę wskaźniki fizykochemiczne wraz z grupą substancji specyficznych, oraz hydromorfologiczne. Klasyfikuje się je w oparciu o kryteria wyrażone jako wartości graniczne wskaźników jakości wód, z uwzględnieniem typów wód powierzchniowych. Stan ekologiczny JCWP określa się przez przypisanie jej jednej z pięciu klas jakości, natomiast potencjał ekologiczny klasyfikuje się poprzez przypisanie JCWP czterech klas jakości. Osobnym elementem oceny JCWP jest stan chemiczny, opisywany na podstawie wyników badań obecności substancji priorytetowych oraz innych zanieczyszczeń. Środowiskowe normy jakości dla substancji priorytetowych i innych zanieczyszczeń nie uwzględniają jednak typologii wód. Są to stężenia pojedynczego wskaźnika grupy wskaźników w wodzie, osadach wodnych bądź w organizmach wodnych, które nie powinny być przekroczone ze względu na ochronę środowiska i zdrowia ludzi. Wyniki przeprowadzonych pomiarów przedstawiono w poniższej tabeli. Tabela 21: Wyniki pomiarów stanu wód rzecznych w powiecie bytowskim

Źródło: WIOŚ Gdańsk

Zgodnie z rozporządzeniem klasyfikacyjnym, podczas oceny wyników JCWP, zastosowano zasadę przypisującą stan bardzo dobry (I klasa) naturalnym częściom wód, natomiast sztucznym oraz silnie zmienionym potencjał dobry (II klasa). Na terenie powiatu bytowskiego, wszystkie badane w 2015 roku JCWP rzecznych, osiągnęły II klasę elementów hydromorfologicznych. W przypadku stanu biologicznego, dla wszystkich JCWP, prócz Wieprzy do Pokrzywny bez Pokrzywny dla której przyjęto potencjał umiarkowany, przyjęto potencjał ekologiczny co najmniej dobry. Elementy fizykochemiczne z

44 grupy 3.1-3.5 JCW Słupia od dopływu z jeziora Głębokiego do wypływu do jez. Zalewy oraz JCW Broczynka uzyskały II klasę, z kolei pozostałe I klasę. Elementy fizykochemiczne – specyficznych zanieczyszczeń syntetycznych i niesyntetycznych wszystkie elementy uzyskał klasę dobrą, podobnie jak w przypadku stanu chemicznego JCWP. Klasyfikacje ogólną stanu wód, przeprowadzono w oparciu o oceny stanu/potencjału ekologicznego oraz stanu chemicznego, weryfikując ją w przypadku wód zlokalizowanych na terenach chronionych o spełnienie dodatkowych celów środowiskowych. W efekcie, wszystkie JCWP otrzymały stan dobry, za wyjątkiem Wieprzy od Pokrzywny bez Pokrzywny, która z uwagi na umiarkowany stan ekologiczny otrzymała stan zły.

Jeziora na terenie powiatu bytowskiego cechują się zróżnicowanym stopniem czystości, który jest zależny od lokalnej gospodarki i zanieczyszczenia wód dopływowych. Na stan środowiska mają także wpływ wody opadowe, które w powiecie bytowskim mają bardzo niekorzystne parametry i posiadają największy ładunek substancji szkodliwych w całym województwie pomorskim.

W poniższej tabeli przedstawiono wykaz zbadanych i ocenianych JCWP jeziornych.

Tabela 22: Opis punktów kontrolnych JCWP jeziornych z roku 2015 dla powiatu bytowskiego Nazwa JCWP, na której Nazwa punktu Kod punktu Kod ocenianej JCW PPK jest zlokalizowany Jez. Głębokie Głębokie (Pietrzykowskie (Pietrzykowskie Duże)- PLS01S0202_0088 LW20257 Duże) na N od Ostrówek Jez. Kozie (Kozy)- na W PL01S0202_3359 Kozie (Kozy) LW21043 od m. Kozin Jez. Jasień Północny- na PL02S0202_0061 Jasień Północny LW21009 NW od m. Jasień Jez. Jasień Południowy- PL01S0202_0057 Jasień Południowy LW21008 na E od m. Łupawsko Źródło: WIOŚ Gdańsk

Wyniki przeprowadzonych w 2015 roku badań zaprezentowano w poniższej tabeli.

Tabela 23: Wyniki pomiarów JCWP jeziornych z roku 2015 dla powiatu bytowskiego

Źródło: WIOŚ Gdańsk

Na podstawie przeprowadzonych badań, stwierdza się, że jez. Jasień Południowy otrzymało III klasę elementów biologicznych, natomiast pozostałe jeziora przyporządkowano do klasy II. W ocenie stanu ekologicznego wszystkich jezior uwzględniono zestaw elementów biologicznych oraz wspierających je parametrów fizykochemicznych. Ocenę stanu ekologicznego jez. Jasień Południowy przyporządkowano jako umiarkowaną, z kolei dla pozostałych jezior jako dobrą. W przypadku stanu

45 chemicznego, dla wszystkich jezior określono go jako dobry, w związku z czym jez. Kozie, jez. Głębokie, jez. Jasień Północny otrzymały stan dobry, natomiast Jasień Południowy stan zły.

Wody podziemne

Wody podziemne są jedynym źródłem zasilania rzek i jezior w czasie, gdy nie ma opadów deszczu lub śniegu. Szacuje się, że około 49,4% średniego odpływu rzecznego z obszaru Polski pochodzi z zasilania wodami podziemnymi. Na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008 roku w sprawie kryteriów i sposobu oceny wód podziemnych, wyróżnia się pięć klas czystości wody:  klasa I – wody bardzo dobrej jakości, których wartości elementów fizykochemicznych nie wykazują wpływu działalności człowieka i są kształtowany jedynie w wyniku procesów zachodzących naturalnie w wodach podziemnych.  Klasa II – wody dobrej jakości, których wartości elementów fizykochemicznych nie wykazują wpływu działalności człowieka lub wpływ ten jest bardzo słaby, a wartości niektórych elementów fizykochemicznych są podwyższone w wyniku procesów zachodzących naturalnie w wodach podziemnych.  Klasa III – woda zadowalającej jakości, w których wartości elementów fizykochemicznych są podwyższone w wyniku naturalnych procesów lub w wyniku słabej działalności człowieka.  Klasa IV – wody niezadowalającej jakości, w których wartości elementów fizykochemicznych są podwyższone w wyniku naturalnych procesów oraz w wyniku wyraźnego wpływu działalności człowieka.  Klasa V – wody złej jakości, w których wartości elementów fizykochemicznych potwierdzają znaczący wpływ działalności człowieka.

Rycina 13: Lokalizacja głównych zbiorników wód podziemnych na terenie województwa pomorskiego Źródło: WIOŚ Gdańsk

Rycina 14: Klasyfikacja wód podziemnych wg PGI w województwie pomorskim w roku 2016

Źródło: WIOŚ Gdańsk

Zdecydowana większość wód podziemnych w województwie pomorskim zaliczana jest do klasy II, niepokojący jest jednak bardzo duży udział wód III i IV klasy. Wody klasy I stanowią niewielki udział wszystkich wód podziemnych w województwie.

47 Zagrożenie powodzią

Na terenie województwa pomorskiego mogą wystąpić wszystkie rodzaje powodzi (opadowe, roztopowe, zatorowe, sztormowe i wewnątrzpolderowe). W powiecie bytowskim nie ma bezpośredniego zagrożenia powodziowego. Najbardziej narażone tereny to obszary w bezpośrednim sąsiedztwie rzek oraz w obniżeniach terenu.

Rycina 15: Mapa obszarów, na których występuje prawdopodobieństwo zagrożenia powodzią Źródło: WIOŚ Gdańsk

5.5.2 Efekty realizacji poprzedniego Programu Ochrony Środowiska dla powiatu bytowskiego w zakresie gospodarowania wodami

Głównym celem wyszczególnionym w poprzednim Programie Ochrony Środowiska było osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu wód powierzchniowych. Jakość wód ulegała znacznemu pogorszeniu przez nadmierną eksploatację zasobów wodnych, nieprawidłową gospodarkę ściekami wprowadzanymi do wód, zrzuty niedostatecznie oczyszczonych ścieków przemysłowych i komunalnych.

5.5.3 Analiza SWOT

W celu wyszczególnienia najważniejszych problemów i zagrożeń z zakresu gospodarowania wodami dla powiatu bytowskiego, przeprowadzono analizę SWOT.

48 Tabela 24: Analiza SWOT- obszar interwencji: gospodarowanie wodami MOCNE STRONY SŁABE STRONY  Dobry/umiarkowany stan ekologiczny wód  Duży ładunek substancji szkodliwych powierzchniowych i podziemnych w wodach opadowych  Większość obszaru powiatu nie jest  Coraz większy pobór wód podziemnych zagrożona powodzią

SZANSE ZAGROŻENIA  Ryzyko pogorszenia się jakości wód  Ograniczenie zanieczyszczenia wód podziemnych powierzchniowych  Nadmierne stosowanie nawozów  Edukacja społeczeństwa w zakresie i pestycydów w rolnictwie wykorzystywania wód  Możliwe lokalne podtopienia w czasie roztopów i nawalnych deszczy

Źródło: Opracowanie własne

Największym zagrożeniem w zakresie gospodarowania wodami w powiecie bytowskim jest pogorszenie się jakości wód powierzchniowych i podziemnych, spowodowanych nawozami stosowanymi w rolnictwie oraz zanieczyszczeniami chemicznymi. Obecnie, wody podziemne oraz powierzchniowe analizowanego terenu odznaczają się w znacznej części przypadków dobrym stanem. W celu utrzymania aktualnego poziomu wymaga się wprowadzenia na terenie powiatu działań z zakresu edukacji społeczeństwa na temat wykorzystywania wód oraz ograniczenia ich zanieczyszczenia.

5.6 Gospodarka wodno-ściekowa

5.6.1 Analiza stanu wyjściowego

Ramowa Dyrektywa Wodna 2000/60/WE (RDW) z dnia 23 października 2000 r. jest dokumentem ustanawiającym ramy działania Unii Europejskiej w dziedzinie polityki wodnej. Transpozycja przepisów dyrektywy na grunt prawa polskiego została dokonana ustawą z dnia 18 lipca 2001 r., Prawo wodne (Dz.U. z 2015 poz. 469 z późn. zm), ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r., Prawo ochrony środowiska (Dz. U.2017 poz. 519 z późn, zm.) oraz Ustawą z dnia 7 czerwca 2001 r., o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz.U. 2017 poz. 328 z późn. zm). Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi ma służyć przede wszystkim:  zaspokojeniu zapotrzebowania na wodę ludności, rolnictwa i przemysłu,  ochronie wód i ekosystemów znajdujących się w dobrym stanie ekologicznym,  poprawie jakości wód i stanu ekosystemów zdegradowanych działalnością człowieka,  zmniejszeniu zanieczyszczenia wód podziemnych,  zmniejszeniu skutków powodzi i suszy.

49 Gospodarka wodna

Zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego, zużycie wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności w 2016 r. na terenie powiatu bytowskiego wynosiło 3 348,7 dam3, a w 2015 r. 3266,6 dam3. Długość sieci wodociągowej rozdzielczej na terenie powiatu bytowskiego wynosiła w 2015 roku 1 079,0km, a w 2016 r. 1 085,0 km. Ilość połączeń prowadzących do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania wynosiła w 2015 roku 11 859szt., a w 2016 r. ilość przyłączy zwiększyła się o 150 sztuk i wynosiła 12 009 sztuk. W powiecie bytowskim w 2015 r. z sieci wodociągowej korzystało 92,78% mieszkańców powiatu, podczas gdy w 2012 roku wartość ta wynosiła 86,63 %. W 2012 roku gospodarstwom domowym dostarczono 2 034,8 tys. m3 wody, a w 2016 r. 2 116,9 tys. m3. Ponadto, zużycie wody w gospodarstwach domowych na 1 osobę w 2016 roku wynosiło 26,9 m3, podczas gdy w 2012 roku wynosiło 26,0 m3. Najmniejszym udziałem ludności korzystającej z sieci wodociągowej charakteryzuje się gmina Studzienice. Najważniejsze informacje o sieci wodociągowej na terenie powiatu bytowskiego przedstawione zostały w tabelach poniżej. Tabela 25: Charakterystyka sieci wodociągowej na terenie powiatu bytowskim w latach 2012-2016

Lp. Wskaźnik Jednostka 2012 2013 2014 2015 2016 Długość czynnej sieci 1. km 1 018,3 1 029,9 1 053,5 1 079,0 1 085,0 rozdzielczej Przyłącza prowadzące do budynków mieszkalnych 2. szt. 10 715 10 885 11 282 11 859 12 009 i zbiorowego zamieszkania Woda dostarczona 3. gospodarstwom dam3 2 034,8 2 090,3 2 097,6 2 106,0 2 116,9 domowym Ludność korzystająca 4. osoba 67 855 67 927 72 316 73 092 - z sieci wodociągowej Procent ludności 5. % 86,63 86,74 91,97 92,78 - korzystający z wodociągu

Zużycie wody na jednego 3 6. m 26,0 26,7 26,8 26,8 26,9 mieszkańca Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Tabela 26: Charakterystyka sieci wodociągowej poszczególnych gmin powiatu bytowskiego w roku 2015 Połączenia Udział Długość prowadzące Ludność Zużycie mieszkańców czynnej do budynków korzystająca wody na Jednostka korzystających sieci mieszkalnych z sieci jednego administracyjna z sieci rozdzielczej i zbiorowego wodociągowej mieszkańca wodociągowej 3 [km] zamieszkania [os.] [m ] [%] [szt.] g. Borzytuchom 53,8 517 94,47 2 950 27,3

m. Bytów 173,5 2 956 94,06 23 700 29,3

50 Połączenia Udział Długość prowadzące Ludność Zużycie mieszkańców czynnej do budynków korzystająca wody na Jednostka korzystających sieci mieszkalnych z sieci jednego administracyjna z sieci rozdzielczej i zbiorowego wodociągowej mieszkańca wodociągowej 3 [km] zamieszkania [os.] [m ] [%] [szt.] g. Czarna 117,5 997 94,11 5 516 27,2 Dąbrówka g. Kołczygłowy 93,3 848 93,30 3 963 29,3

g. Lipnica 168,1 1 169 86,78 4 459 24,7

m. Miastko 193,1 1 937 92,37 18 427 23,8

g. Parchowo 66,8 893 100 3 692 27,4

g. Studzienice 45,6 603 78,96 2 882 27,7

g. Trzebielino 52,7 913 79,20 3 505 21,4

g. Tuchomie 114,6 1 026 94,8 3 998 28,3 Powiat 1 079,0 11 859 92,78 73 092 26,8 bytowski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Gospodarka ściekowa

 Ścieki komunalne

Całkowita długość sieci kanalizacyjnej w powiecie bytowskim wynosiła w 2012r.- 562,1 km, a w roku 2016-638,6 km. W latach 2012–2016 odnotowano wzrost długości sieci kanalizacyjnej o 12%. Z sieci kanalizacyjnej w 2015 roku korzystało 75,19% mieszkańców powiatu, w stosunku do roku 2012 r. udział ten zwiększył się o 9,77%. Gmina miejsko-wiejska Bytów jest skanalizowana w 88,07%, natomiast najmniejszym udziałem ludności korzystającej z sieci kanalizacyjnej charakteryzuje się gmina Parchowo. W tabeli poniżej przedstawiono szczegółowe informacje dotyczące sieci kanalizacyjnej na terenie powiatu bytowskiego w latach 2012–2016 oraz dane dotyczące sieci kanalizacyjnej w podziale na poszczególne gminy powiatu bytowskiego. Tabela 27:Sieć kanalizacyjna na terenie powiatu bytowskiego w latach 2012-2016 Rok Wyszczególnienie Jedn. 2012 2013 2014 2015 2016 Długość czynnej sieci km 562,1 601,2 612,4 634,3 638,6 kanalizacyjnej Przyłącza prowadzące do budynków mieszkalnych szt. 8 244 8 475 8 635 9 268 9 436 i zbiorowego zamieszkania Ścieki odprowadzone dam3 1 813 1 835,0 1 870,0 1 898,0 -

51 Rok Wyszczególnienie Jedn. 2012 2013 2014 2015 2016

Ludność korzystająca os. 51 441 51 733 57 552 59 428 - z sieci kanalizacyjnej

Procent ludności korzystającej z % 65,67 66,06 73,19 75,44 - kanalizacji

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Tabela 28:Charakterystyka sieci kanalizacyjnej poszczególnych gmin na terenie powiatu bytowskiego w roku 2015 Udział Długość Przyłącza Ludność mieszkańców Ścieki Jednostka czynnej sieci prowadzące do korzystająca korzystający odprowadzone administracyjna kanalizacyjnej budynków z sieci 3 z kanalizacji [dam ] [km] [szt.] [os.] [%] g. Borzytuchom 49,0 355 2 123 68,15 85,0 m. Bytów 108,9 2 684 22 192 88,07 797,0 g. Czarna Dąbrówka 74,0 683 3 780 64,49 102,0 g. Kołczygłowy 45,9 533 2 662 62,66 90,0 g. Lipnica 92,9 806 3 145 61,20 81,0 m. Miastko 121,6 1 814 15 358 76,98 506,0 g. Parchowo 27,3 432 1 949 52,79 44,0 g. Studzienice 39,9 546 2429 66,75 64,0 g. Trzebielino 23,1 703 2 985 80,22 57,0 g. Tuchomie 51,7 712 2 805 66,52 72,0 Powiat bytowski 634,3 9 268 59 428 75,44 1 898,0

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

W tabeli poniżej przedstawiono ładunki zanieczyszczeń w ściekach komunalnych w powiecie bytowskim w latach 2012-2015.

Tabela 29: Ładunki zanieczyszczeń w ściekach komunalnych po oczyszczeniu 2012 2013 2014 2015 Wskaźniki [kg/rok] [kg/rok] [kg/rok] [kg/rok]

BZT5 10 517 11 981 10 282 11 735 ChZT 86 926 90 949 81 835 97 508 Zawiesina ogólna 12 763 11 957 10 470 13 617 azot ogólny 18 976 24 902 16 408 17 609 fosfor ogólny 953 812 1 067 864 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

W gminach słabo skanalizowanych występuje dużo zbiorników bezodpływowe na ścieki oraz przydomowych oczyszczalni ścieków. Odprowadzanie ścieków do zbiorników bezodpływowych powoduje ryzyko przedostawania się ścieków komunalnych do wód powierzchniowych i podziemnych.

52 Zbiorniki bezodpływowe mogą być nieszczelne, dlatego gminy powinny przeprowadzać systematyczną inwentaryzację zbiorników bezodpływowych i kontrolę ich szczelności, w celu wyeliminowania ryzyka nielegalnego zrzutu ścieków do środowiska. Drugim sposobem na ograniczenie zanieczyszczeń pochodzących ze ścieków komunalnych jest rozbudowa sieci kanalizacyjnej, co umożliwia większej ilości mieszkańców na korzystanie ze zbiorczego systemu usuwania ścieków.

Tabela 30:Przydomowe oczyszczalnie ścieków oraz zbiorniki bezodpływowe na nieczystości ciekłe na terenie powiatu bytowskiego w roku 2015

Liczba zbiorników Liczba przydomowych Jednostka administracyjna bezodpływowych [szt.] oczyszczalni ścieków [szt.]

g. Borzytuchom 72 2 m. Bytów 356 37 g. Czarna Dąbrówka 99 105 g. Kołczygłowy 452 10 g. Lipnica 510 77 m. Miastko 543 36 g. Parchowo 270 81 g. Studzienice 63 97 g. Trzebielino 218 14 g. Tuchomie 11 209 Powiat bytowski 2594 668

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

W latach 2012-2015 zwiększyła się zarówno liczba zbiorników bezodpływowych jak i liczba przydomowych oczyszczalni ścieków. W 2012 roku na terenie powiatu zlokalizowanych było 2 478 zbiorników bezodpływowych i liczba ta wzrosła do 2 594 w roku 2015. Niemal dwukrotnie wzrosła liczba przydomowych oczyszczalni ścieków, których w roku 2012 wynosiła 339, a w 2015 roku aż 668.

 Ścieki przemysłowe

W całym powiecie bytowskim funkcjonują 24 komunalne i przemysłowe oczyszczalnie ścieków. W tabeli poniżej przedstawiono ładunki zanieczyszczeń w ściekach przemysłowych w latach 2012-2015. Tabela 31: Ładunki zanieczyszczeń w ściekach przemysłowych po oczyszczeniu w latach 2012-2015 Wskaźniki 2012 [kg/rok] 2013 [kg/rok] 2014 [kg/rok] 2015 [kg/rok]

BZT5 358 169 - - ChZT 3 846 3 682 - - Zawiesina ogólna 1 380 192 - - Suma chlorków - - - - i siarczanów azot ogólny 319 141 - - fosfor ogólny 8 6 - - Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

53 Stan gospodarki wodno-ściekowej znacząco oddziałuje na jakość życia mieszkańców. Na terenie powiatu bytowskiego sieć wodociągowa jest bardzo dobrze rozwinięta, 92,78 % mieszkańców korzysta z wodociągu. Mniej rozwinięta jest natomiast sieć kanalizacyjna, z której korzysta tylko 75,44% mieszkańców. Niedostateczne wyposażenie obszaru powiatu bytowskiego, a szczególnie obszarów wiejskich, w infrastrukturę ściekową hamuje rozwój przedsiębiorczości oraz wpływa negatywnie na poziom życia mieszkańców, stanowi również zagrożenie dla środowiska. Rozbudowa sieci wodno-kanalizacyjnej ma wpływ na podniesienie konkurencyjności i atrakcyjności inwestycyjnej obszaru, stwarzający tym samym możliwość rozwoju w wielu kierunkach. Na lata 2018-2020 planowana jest modernizacja i rozbudowa oczyszczalni ścieków w Przyborzycach, która finansowana będzie ze środków WFOSiGW i NFOiGW.

5.6.2 Efekty realizacji poprzedniego Programu Ochrony Środowiska dla powiatu bytowskiego w zakresie gospodarki wodno-ściekowej

Na terenie powiatu bytowskiego wykonano szereg inwestycji za zakresu gospodarki wodno- ściekowej. W roku 2016 zbudowano łącznie 52,64km sieci wodociągowej z 983 przyłączami prowadzącymi do budynków lub gospodarstw. Powstało również 23,73km zbiorczej sieci kanalizacji sanitarnej wraz z 752 przyłączami do budynków lub gospodarstw. Wybudowano dwie stacje uzdatniania wody oraz dwie oczyszczalnie ścieków o łącznej przepustowości 347 m3/dobę. Powstało także 16 indywidualnych wiejskich oczyszczalni ścieków.

5.6.3 Analiza SWOT

W celu wyszczególnienia problemów i zagrożeń powiatu bytowskiego w zakresie gospodarki wodno-ściekowej, wykonano analizę SWOT.

54 Tabela 32: Analiza SWOT-obszar interwencji: gospodarka wodno-ściekowa MOCNE STRONY SŁABE STRONY  Wzrost wartości wskaźników w ładunkach zanieczyszczeń w ściekach komunalnych  Coraz większa liczba mieszkańców  Dość niski udział procentowy mieszkańców korzystająca z sieci wodociągowej korzystających z sieci kanalizacyjnej (75,44%) i kanalizacyjnej  Mała świadomość społeczna o skutkach

nielegalnego zrzutu ścieków komunalnych, rolniczych i przemysłowych

SZANSE ZAGROŻENIA  Dalsza rozbudowa sieci wodociągowej i kanalizacyjnej  Akumulacja zanieczyszczeń rolniczych  Modernizacja oczyszczalni ścieków, która w wodach podziemnych i powierzchniowych, umożliwiłaby zmniejszenie ładunków azotu  Brak egzekwowania zakazów związanych z ogólnego oraz BZT5w ściekach nielegalnym zrzutem ścieków  Inwentaryzacja zbiorników bezodpływowych

Źródło: Opracowanie własne

Głównym problemem powiatu bytowskiego są wzrastające ładunki zanieczyszczeń w ściekach komunalnych oraz mała świadomość społeczeństwa o skutkach nielegalnego zrzutu ścieków komunalnych, rolniczych oraz przemysłowych. Szansą na poprawę obecnej sytuacji może okazać się dalsza rozbudowa sieci wodociągowej w granicach powiatu, modernizacja oczyszczalni oraz prowadzenie inwentaryzacji zbiorników bezodpływowych.

5.7 Zasoby geologiczne

5.7.1 Analiza stanu wyjściowego

Na terenie powiatu bytowskiego wstępują złoża kredy, piasków, żwirów, piasków kwarcowych, surowców ilastych ceramiki budowlanej oraz torfów. Wydobywanie złóż na podstawie ważnej koncesji na wydobycie kopalin nie będzie w negatywny sposób oddziaływać na życie społeczne na terenie powiatu. Niebezpieczeństwo może powodować niewłaściwe, niezgodne z koncesją wydobycie kopalin lub wydobycie kopalin bez koncesji.

Tabela 33: Złoża zlokalizowane w granicach powiatu Zasoby [tys. t] Stan Nazwa złoża Wydobycie zagospodarowania geologiczne przemysłowe Kreda Grabówko Z 720 - - Zapceń - pole A Z 995 - -

55 Zasoby [tys. t] Stan Nazwa złoża Wydobycie zagospodarowania geologiczne przemysłowe

Zapceń - pole B Z 807 - - Piaski i Żwiry Barnowiec IV T 177 - -

Barnowiec V E 1 644 1 644 66

Barnowiec VI* R 572 - -

Barnowiec VII* R 1 325 - -

Borowy Młyn R 564 - -

Borzyszkowy* Z 2 960 - -

Borzyszkowy II* E 1 884 1 645 66

Borzyszkowy III* T 804 720 542

Borzyszkowy IV R 5 811 - -

Borzyszkowy V* R 4 133 - - Brzozowo R 5 319 - - Chotkowo* E 32 - 31 Ciemno* P 2 155 Dęby* P 4 773 - - Gliśno* Z 3 290 - - Gliśno 2* T 208 1 185 - Gliśno 3* E 24 845 10 155 2 030 Gliśno 6* R 2 009 - - Gliśno IV* E 402 402 139 Gliśno V* R 5 017 5 017 - Głodowo T 674 - - Grzmiąca III E 153 - 0 Gumieniec* Z 676 - - Jamno R 256 - - Jasień* R 3 852 - - Jezierze R 405 - - Jezierze II R 320 - - Kotuszewo Z 100 - - Kozin* P 27 988 - - Kozin II T 210 210 - Kozin III R 6 747 - - Lipnica IV* R 1 423 - - Lipnica V* R 2 516 - - Lipnica VI R 5 203 - -

56 Zasoby [tys. t] Stan Nazwa złoża Wydobycie zagospodarowania geologiczne przemysłowe

Lipnica VII R 4 470 - - Łąkie-Siedlecka P 1 660 - - Góra* Łubno p. B-C-D* R 65 - - Miłocice R 3 515 - - Osowo* P 1 582 - - Ostrowite* E 6 285 4 283 2 502 Ostrowite II* R 893 - - Przewóz* R 3 429 - - Rabacino R 297 - - Słosinko T 476 - - Słosinko 2 R 821 - - Sylczno* P 2 856 - - Świątkowo E 230 - 7 Trzebielsk* T 6 929 - -

Trzebielsk I* R 11 474 - - Trzebielsk R 21 544 - - Wschód* Wojsk R 8 050 - - Żukówko E 163 - 5 Piaski kwarcowe Studzienice E 11 913.14 6 686.18 157.64 Surowce ilaste ceramiki budowlanej Niezabyszewo Z 139 - - Torfy Witanowo R 198 - -

Witanowo II E 383 207 0 Legenda: * - stosowane jako surowiec niski do produkcji cementu E – złoże eksploatowane M – złoże skreślone z bilansu zasobów w roku sprawozdawczym P – złoże o zasobach rozpoznanych wstępnie (w kat. C2 + D, a w przypadku ropy i gazu – w kat.C) R – złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo (w kat. A + B + C1) Z – złoże, z którego wydobycie zostało zaniechane T – złoże zagospodarowane, eksploatowane okresowo Źródło: Bilans Zasobów Złóż Kopalin w Polsce wg stanu na 31 XII 2015

Według danych z 2015 roku na terenie powiatu bytowskiego znajduje się 11 czynnych kopalni oraz 7 złóż eksploatowanych okresowo.

Rycina 16: Rozmieszczenie złóż geologicznych na terenie powiatu bytowskiego Źródło: Opracowanie własne na podstawie www.geoportal.pgi.gov.pl

Na terenie powiatu bytowskiego Starosta Bytowski do 2017 roku wydał 7 koncesji na wydobycie kopalin. Wykaz obowiązujących koncesji wydanych przez Starostę Bytowskiego przedstawiono w tabeli poniżej.

Tabela 34: Wykaz obowiązujących koncesji wydanych przez Starostę Bytowskiego na terenie powiatu bytowskiego Okres Numer koncesji Inne szczególne Lp. Adres obowiązywania Typ kopaliny Nazwa przedsiębiorcy warunki i uwagi koncesji OŚ.6522.23.9.2011.G z dnia 07.12.2011 ul. Osiedle Leśne 1, Barnowiec IV – 1. Przedsiębiorstwo Instalacyjno- do 31.12.2017 piasek 77-143 Studzienice dz. 9/2 Budowlane „EKO-INSTAL” Piotr Kuczkowski

OŚ.RG.7530-2/8-9/2008/09 z dnia 17.03.2009 przeniesienie Zielona Huta 36, Głodowo – dz. 2. OŚ.6522.5.1.2013.VI z dnia do 31.12.2018 piasek 89-607 Konarzyny 191/2 30.04.2013 r. Krzysztof Stanisławski Firma Usługowo – Handlowa „Żwirek”

58 Okres Numer koncesji Inne szczególne Lp. Adres obowiązywania Typ kopaliny Nazwa przedsiębiorcy warunki i uwagi koncesji OŚ.RG.7530-2/3-10/2008 z dnia 13.06.2008 Przedsiębiorstwo Usługowo- Dolno 3a, 77-235 piasek ze Słosinko – dz. 3. do 31.12.2019 Produkcyjno-Handlowe Trzebielino żwirem 107/2i 107/3 „DOLNOSTAL” – Krzysztof Wołczyński

OŚ.G.7530-7/3-1/2010 z dnia 11.06.2010 Pomysk Wielki 46A, Żukówko – dz. 4. Przedsiębiorstwo Eksploatacji 77-121 Pomysk do 31.12.2020 piasek 250/6 Kruszywa Naturalnego Wielki „MICHAŁ” Michał Treder

OŚ.6522.23.6.2014.VI z dnia 09.03.2015 Grzmiąca 13, 77- Świątkowo A – dz. 5. Usługi Transportowe, Roboty do 31.01.2025 piasek 100 Bytów 30/1 Ziemne i Drogowe – Piotr Zielonka

OŚ.RG.7530-I/5-12/06 z dnia 12.09.2006 Grzmiąca 13, 77- Grzmiąca III – dz. 6. Usługi Transportowe, Roboty do 31.08.2026 piasek 100 Bytów 17 Ziemne i Drogowe – Piotr Zielonka OŚ.6522.2.6.2016.VI AKMA – Przedsiębiorstwo Zaleskie 40a, 76- piaski i piaski ze 7. do 31.12.2036 r. JEZIERZE II Wielobranżowe Bogdan 270 Ustka żwirami Kordasiński

Źródło: Starostwo Powiatowe w Bytowie

Występowanie zasobów geologicznych na ternie powiatu ma pozytywny wpływ na gospodarkę. Wydobycie ze złóż piasków, żwirów oraz surowców ilastych ceramiki budowlanej umożliwia zaspokojenie lokalnych potrzeb mieszkańców do celów budownictwa mieszkaniowego i drogownictwa. Obecny stan złóż geologicznych nie wskazuje na drastyczne zmniejszenie czy zwiększenie w kolejnych latach wydobycia kruszyw naturalnych na terenie powiatu bytowskiego. Nie można natomiast wykluczyć wykrycia w perspektywie do 2024 roku kolejnych złóż kruszyw naturalnych lub złóż innych kopalin.

5.7.2 Efekty realizacji poprzedniego Programu Ochrony Środowiska dla powiatu bytowskiego w zakresie zasobów geologicznych

W ramach realizacji zadań z poprzedniego Programu Ochrony Środowiska, na terenie powiatu bytowskiego zajmowano się m.in. ochroną gleb przed degradacją, a także prowadzeniem ich systematycznej rekultywacji. Ponadto, w powiecie wydawano koncesje na wydobycie kopalin oraz prowadzono inwentaryzację miejsc nielegalnej eksploatacji.

5.7.3 Analiza SWOT

W celu wyszczególnienia najważniejszych problemów i zagrożeń powiatu bytowskiego w zakresie zasobów geologicznych, przeprowadzono analizę SWOT.

59 Tabela 35: Analiza SWOT-obszar interwencji: zasoby geologiczne MOCNE STRONY SŁABE STRONY  Wielkość i przestrzenne rozmieszczenie surowców na terenie województwa pomorskiego umożliwia zaspokojenie  Brak eksploatacji znacznej ilości złóż lokalnych potrzeb mieszkańców do celów budownictwa mieszkaniowego

SZANSE ZAGROŻENIA  Inwentaryzacja miejsc nielegalnej eksploatacji złóż  Kontrola sposobu eksploatacji złóż  Rekultywacja terenów poeksploatacyjnych  Eksploatacja złóż bez ważnej koncesji  Zabezpieczenie obszarów udokumentowanych zasobów dla późniejszej eksploatacji

Źródło: Opracowanie własne

Na terenie powiatu nie stwierdzono poważnych problemów związanych z eksploatacją zasobów geologicznych. Wielkość i przestrzenne rozmieszczenie surowców na terenie całego województwa pomorskiego umożliwia zaspokojenie lokalnych potrzeb mieszkańców do celów budownictwa mieszkaniowego i drogownictwa.

5.8 Gleby

5.8.1 Analiza stanu wyjściowego

Obszar powiatu bytowskiego pokryty jest plejstoceńskimi osadami lodowcowymi i wodnolodowcowymi, takimi jak piaski, gliny i iły, oraz osadami holoceńskimi. Geologiczne zróżnicowanie tych osadów wpłynęło na słabe wysycenie zasadami, a także na niewielką ilość przyswajalnych przez rośliny składników pokarmowych. Na takich osadach wykształciły się gleby brunatne (w większości wyługowane i kwaśne), gleby bielicowe i gleby pseudobielicowe. Na terenie powiatu znajdują się również niewielkie obszary gleb torfowych. Procesy bielicowania zachodzą w glebach lekkich i ubogich w wapń, cechujących się kwaśnym odczynem glebowym i znajdującymi się głównie pod lasami iglastymi. Gleby występujące w powiecie bytowskim są kwaśne lub bardzo kwaśne, wymagające regularnego wapnowania, co sprawia, że ich wartość produkcyjna jest niska. Mocno zróżnicowane są również pod względem zasobności w składniki mineralne, takie jak fosfor, magnez i potas. Zdecydowana większość gleb należy do klas bonitacyjnych od III do V co sprawia, że znaczną część obszaru przeznaczonego na produkcję rolną zajmują gleby słabe. Bardzo ważną rolę odgrywają gleby bagienne i pobagienne, powstałe w wyniku silnego oddziaływania wody gruntowej. W użytku rolniczym są to najczęściej torfy niskie, gleby torfowo-mułowe i murszowo-torfowe, głównie zlokalizowane w dolinach i obniżeniach terenu. Znajdują się na nich naturalne kompleksy trwałych

60 użytków zielonych. Istotną rolę odgrywają również czarne ziemie, które występują w rozproszeniu na terenie całego województwa pomorskiego.

Monitoring gleb

Monitoring chemizmu gleb prowadzony jest od 1995 roku na 216 stałych stanowiskach w całej Polsce i jest częścią Państwowego Monitoringu Środowiska, który obejmuje badania z zakresu jakości gleb i ziemi. Obowiązek prowadzenia takich badań wynika z zapisów krajowych aktów prawnych, w tym z Ustawy Prawo Ochrony Środowiska (Dz.U.2017 poz.519 z późn. zm.). Na terenie powiatu bytowskiego znajduje się jeden punkt pomiarowy w miejscowości Zielin na terenie gmin Trzebielino, a ostatnie badania miały miejsce w roku 2015. Są to gleby rdzawe, należące do klasy bonitacyjnej V oraz kompleksu 6 – żytniego słabego. Odczyn gleb w zawiesinie KCl malał do 2005 roku do wartości pH=5,0, a następnie w roku 2010 wzrósł do 6,5 i utrzymał się na takim poziomie. Optymalny dla procesów biologicznych, związanych z metabolizmem większości gatunków roślin i mikroorganizmów, mieści się w przedziale wartości pH od 5,5 do 7,2, więc uzyskane w Zielinie wyniki mieszczą się wyznaczonej normie. Tabela 36: Odczyn gleb ornych w punkcie pomiarowym w Zielinie Rok Odczyn Jednostka 1995 2000 2005 2010 2015 Odczyn pH w zawiesinie H2O pH 6,2 6,3 6,2 7,2 7,0 Odczyn pH w zawiesinie KCl pH 5,5 5,1 5,0 6,5 6,5

Źródło: www.gios.gov.pl, Monitoring chemizmu gleb ornych Polski

W zestawieniu zawartości substancji organicznych w poszczególnych latach można zauważyć trend wzrostu zawartości próchnicy oraz węgla kamiennego. Jest to trend korzystny, ponieważ większa zawartość próchnicy świadczy o większej żyzności oraz o zwiększonych możliwościach produkcyjnych gleb.

Tabela 37: Zawartość substancji organicznej w glebach ornych w punkcie pomiarowym w Zielinie

Źródło: www.gios.gov.pl, Monitoring chemizmu gleb ornych Polski

W przedziale czasowym objętym monitoringiem kwasowość hydrolityczna rosła do 2005 roku, kiedy osiągnęła wartość 2,73 cmol (+)kg-1, a następnie spadała do wartości 1,88 cmol (+)kg-1 w 2015 roku. Na podstawie parametru jakim jest kwasowość hydrolityczna określana jest dawka wapna równoważna dawce czystego CaO w t/ha, potrzebnej do zneutralizowania kwasowości skorelowanej z występowaniem jonów wodoru obecnych w roztworze glebowym jak i w kompleksie sorpcyjnym. Przyjęte jest, że wapnowanie gleb jest wymagane, gdy dawka wapna CaO wyliczona na podstawie kwasowości hydrolitycznej przekracza 1 t/ha-1. Wartość pojemności sorpcyjnej gleby na przestrzeni lat ulegała dość dużym zmianom, co może być związane ze zmianą sposobu nawożenia.

61 Tabela 38: Wartości sorpcyjne gleb ornych w punkcie pomiarowym w Zielinie

Źródło: www.gios.gov.pl, Monitoring chemizmu gleb ornych Polski

Gleby w punkcie pomiarowym w Zielinie charakteryzowały się stosunkowo wysokim poziomem fosforu przyswajalnego, aż do roku 2005, kiedy nastąpił jego gwałtowny spadek z wartości 77,5 notowanej w 2000 roku, do wartości 23,5. Niedobór fosforu może mieć niekorzystny wpływ na rośliny, ponieważ ogranicza ich wzrost, obniża wysokość i jakość plonu. Znaczny spadek odnotowano również dla poziomu magnezu przyswajalnego oraz dla potasu przyswajalnego, względem poprzedniego pomiaru.

Tabela 39: Zawartość pierwiastków przyswajalnych dla roślin w gleb ornych w punkcie pomiarowym w Zielinie

Źródło: www.gios.gov.pl, Monitoring chemizmu gleb ornych Polski

Zawartość metali śladowych została oceniona zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 roku (Dz.U. Nr 165, poz. 1359) w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi, w którym wprowadzone zostały poziomy graniczne zawartości metali, oraz wytycznych IUNG (1993), opartych na całkowitych zawartościach metali i właściwościach gleby, takich jak odczyn, zawartość części spławialnych i zawartość próchnicy. W rozporządzeniu zostały określone wartości progowe zawartości pierwiastków śladowych dla gleb użytkowanych rolniczo w jednostce mg*kg-1:

 kadm - 4  miedź - 150  chrom - 150  nikiel - 100  ołów - 100  cynk - 300

W punkcie pomiarowym w Zielinie nie odnotowano przekroczenia dopuszczonej zawartości pierwiastków śladowych w glebie.

62 Tabela 40: Całkowita zawartość pierwiastków śladowych w glebach ornych w punkcie pomiarowym w Zielinie

Całkowita zawartość pierwiastków Rok Jednostka śladowych 1995 2000 2005 2010 2015 Kadm mg*kg-1 0,7 0,64 0,63 0,2 0,17 Miedź mg*kg-1 6,0 5,8 4,3 4,3 4,1 Chrom mg*kg-1 7,8 6,4 6,9 6,8 5,9 Nikiel mg*kg-1 4,7 3,3 3,0 3,7 3,3 Ołów mg*kg-1 28,0 29,9 24,7 16,4 13,2 Cynk mg*kg-1 100,8 101,3 126,2 47,9 29,6

Źródło: www.gios.gov.pl, Monitoring chemizmu gleb ornych Polski

5.8.2 Efekty realizacji poprzedniego Programu Ochrony Środowiska dla powiatu bytowskiego w zakresie ochrony gleb

Zaplanowane w poprzednim Programie Ochrony Środowiska działania realizowane były w sposób ciągły. Miały one na celu zachowanie wysokich walorów ekologicznych gruntów. Grunty cechujące się najniższą przydatnością rolniczą, wyłączane są z użytkowania rolniczego i mają być przeznaczone m.in. pod szkółki roślin ozdobnych. Niezwykle ważnym kierunkiem działań było upowszechnianie oraz stosowanie się do Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej (KDPR). Istotna jest bowiem popularyzacja Dobrej Praktyki Rolniczej, a także zwrócenie uwagi na konieczność ochrony środowiska naturalnego oraz potrzebę stosowania rolnictwa ekologicznego. Zachowywane mają być zadrzewienia śródpolne, kompleksy leśne oraz nieużytki podmokłe.

5.8.3 Analiza SWOT

W celu wyszczególnienia najważniejszych problemów i zagrożeń w zakresie gleb w powiecie bytowskim, przeprowadzono analizę SWOT.

63 Tabela 41: Analiza SWOT-obszar interwencji: gleby MOCNE STRONY SŁABE STRONY  Punktowe zanieczyszczenia gleb  Duża kwasowość gleb  Stosunkowo mała ilość związków  Zwiększona zasobność gleb organicznych w glebach  Występowanie średnio dobrych gleb (III  Niezadowalający stan urządzeń klasa) melioracyjnych  Niedostosowanie rodzaju i intensywności nawożenia do warunków glebowych

SZANSE ZAGROŻENIA  Wdrażanie i upowszechnianie Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej  Ograniczanie zmiany przeznaczenia  Wprowadzanie ścieków do gruntu gruntów rolnych na grunty budowlane  Złe dobranie produkcji rolnej do warunków  zalesianie gruntów o małej przydatności glebowych rolniczej  Wypalanie łąk i ściernisk  Racjonalne użytkowanie środków ochrony roślin oraz nawozów

Źródło: Opracowanie własne

Największym problemem w zakresie gleb na terenie powiatu bytowskiego jest mała żyzność gleb oraz niezadowalający stan urządzeń melioracyjnych. Uwagę należy też zwrócić na odpowiednie dobranie rodzaju i intensywności nawożenia do warunków glebowych.

5.9 Gospodarka odpadami i zapobieganie powstawaniu odpadów

5.9.1 Analiza stanu wyjściowego

Na mocy uchwały Nr 321/XXX/16 Sejmiku Województwa Pomorskiego z dnia 29 grudnia 2016 roku przyjęty został Plan Gospodarki Odpadami dla Województwa Pomorskiego 2022. W Planie Gospodarki Odpadami dla Województwa Pomorskiego 2022 – załącznik nr 1 do Uchwały Nr 321/XXX/16 SWP z dnia 29.12.2016 r. wyznaczono cztery regiony gospodarki odpadami w województwie. Powiat bytowski leży głównie w Regionie Zachodnim (gminy: Miastko, Lipnica, Tuchomie, Studzienice, Trzebielino, Kołczygłowy, Bytów, Borzytuchom i Parchowo) oraz w Regionie Północnym (gmina Czarna Dąbrówka)

Rycina 17:Podział województwa pomorskiego na regiony gospodarki odpadami Źródło: Plan Gospodarki Odpadami dla Województwa Pomorskiego 2022

Odpady komunalne są odpadami powstającymi w gospodarstwach domowych (z wyjątkiem wycofanych z użytku pojazdów), a także odpady niezawierające odpadów niebezpiecznych, które pod względem składu są podobne do odpadów wytwarzanych w gospodarstwie domowym, które pochodzą od innych wytwórców odpadów. Odpady komunalne są więc wytwarzane w gospodarstwach domowych oraz w obiektach infrastruktury, np. powiązanych z handlem, usługami, rzemiosłem i szkolnictwem. Poszczególne regiony gospodarki odpadami komunalnymi obsługiwane są przez regionalne instalacje do przetwarzania odpadów komunalnych (RIPOK).

65 Tabela 42: Ilość zmieszanych odpadów komunalnych wytworzonych w ciągu poszczególnych lat na terenie powiatu bytowskiego odpady z gospodarstw Ogółem na 1 z gospodarstw Ogółem [Mg] domowych mieszkańca domowych [Mg] Obszar przypadające na 1 mieszkańca [kg] 2014 2015 2014 2015 2014 2015 2014 2015 Powiat bytowski 10 933,78 11 205,25 139,5 142,4 7 485,14 6 980,01 95,5 88,7 Gm. 261,61 289,60 84,6 93,7 196,74 212,60 63,6 68,8 Borzytuchom m. Bytów 5 076,54 5 159,40 204,2 205,2 3 569,15 2 798,26 143,6 111,3 Gm. Czarna 563,10 543,81 96,5 93,0 442,60 430,41 75,8 73,6 Dąbrówka Gm. Kołczygowy 362,20 362,36 84,6 85,1 289,10 271,70 67,6 63,8 Gm. Lipnica 470,90 515,16 91,6 100,2 354,45 361,96 68,9 70,4 m. Miastko 2 934,90 3 021,22 146,4 151,2 1 630,87 1 861,52 81,4 93,2 Gm. Parchowo 330,36 342,94 91,0 93,5 276,11 274,94 76,0 74,9 Gm. Studzienice 354,28 346,93 98,5 96,3 268,90 269,13 74,8 74,7

Gm. Trzebielino 263,16 308,36 70,4 82,5 220,72 237,68 59,1 63,6

Gm. Tuchomie 316,73 315,47 75,8 75,2 236,50 261,81 56,6 62,4

Źródło: GUS

Unieszkodliwianie odpadów komunalnych w województwie pomorskim wciąż polega głównie na ich deponowaniu na składowiskach odpadów. W powiecie bytowskim funkcjonuje obecnie jedno składowisko odpadów stałych, w miejscowości Sierzno (Zakład Zagospodarowanie Odpadów Sierzno Sp. z o.o.). Dla składowiska wydano pozwolenie zintegrowane dla instalacji do składowania odpadów, z wyłączeniem odpadów obojętnych, o zdolności przyjmowania ponad 10 ton odpadów na dobę. Instalacje do odzysku odpadów komunalnych również znajduje się w Sierznie. Znajduje się tam sortownia odpadów zmieszanych selektywnie zebranych, instalacja do przetwarzania odpadów zielonych i innych bioodpadów, będących częścią instalacji MBP, instalacja mechaniczno- biologicznego przetwarzania odpadów komunalnych oraz instalacja do recyklingu organicznego odpadów papieru i drewna. Odpowiednia gospodarka odpadami jest bardzo ważna ze względu na pozytywny wpływ zarówno na życie społeczne jak i gospodarkę. Redukcja odpadów przekazywanych na składowiska prowadzi do zmniejszenia zanieczyszczenia środowiska, a w związku z tym do poprawy jakości życia mieszkańców. Wtórne wykorzystanie odpadów zmniejsza również straty gospodarcze, ponieważ niewykorzystane oznaczają marnowanie nakładów pracy i energii potrzebnych do wydobycia surowców, produkcji i dystrybucji. Zgodnie z Dyrektywą Ramową w sprawie Odpadów 2008/98/WE uchwaloną przez Unię Europejską, każda jednostka podejmująca działalność generującą odpady powinna w pierwszej kolejności zapobiegać ich powstawaniu, jeśli jest to niemożliwe, ograniczyć ich powstawanie, wykorzystać je ponownie, poddać je recyklingowi a na końcu unieszkodliwić.

66 Usuwanie azbestu

W Polsce obowiązuje zakaz wprowadzania na teren kraju azbestu oraz wyrobów zawierających azbest, a także obrót tym surowcem i wyrobami z jego zawartością. Zakaz ten regulowany jest przez ustawę z dnia 18 grudnia 2003 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. z 2004 r. nr 3 poz. 20 ze zm.). Na zlecenie Ministra Gospodarki, od 14 lipca 2009 roku obowiązuje „Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009 – 2032” (POKzA), który zakłada eliminację z terenu kraju wyrobów azbestowych do końca roku 2032. Prowadzony jest rejestr ilości oraz rodzaju wyrobów azbestowych, który jest dostępny za pośrednictwem strony www.bazaazbestowa.gov.pl. Zawarta jest tam inwentaryzacja wyrobów azbestowych na terenie województwa pomorskiego, a baza aktualizowana jest co roku zarówno przez marszałka województwa jak i przez wójtów, burmistrzów lub prezydentów miast. W powiecie bytowskim jedynie gmina Czarna Dąbrówka nie wywiązuje się z obowiązku prawnego dotyczącego wprowadzenia danych z inwentaryzacji azbestu do bazy. Na terenie województwa pomorskiego występują wszystkie rodzaje wyrobów azbestowych, a najliczniejsze z nich są płyty azbestowo-cementowe płaskie, wykorzystywane w budownictwie oraz płyty azbestowo-cementowe faliste, potocznie nazywane „eternitem”, które stosowane są jako pokrycia dachowe. Tabela 43: Zinwentaryzowane i unieszkodliwione wyroby zawierające azbest Pozostałe do Zinwentaryzowane [kg] Unieszkodliwione [kg] Jednostka unieszkodliwienia [kg] terytorialna os. os. os. os. os. os. Razem razem razem

fizyczne prawne fizyczne prawne fizyczne prawne

93 93

Polska

87 211 604 87211

596 268 757 642 452 541 555 848 329 509 664 545

5925947336

51 705933 5741163291 4077618781

woj.

pomorskie

4397784

35 350 419 19 070 349 14 673 564 30 953 634

187 024 707 152 674 287 168 954 357 137 001 723

powiat

bytowski

118 899 899 118

833 042 646814 527915 714143

9759622 9987808 9844094 10801 455

Źródło: www.bazaazbestowa.gov.pl

Według Bazy Azbestowej w 2016 roku w powiecie bytowskim unieszkodliwionych było łącznie 646 814 kg wyrobów zawierających azbest. Z racji, że nie wszystkie gminy powiatu na bieżąco aktualizują dane dotyczące usuwania wyrobów zawierających azbest, liczba ta w rzeczywistości jest o wiele większa. Zgodnie z danymi przekazanymi przez Powiat liczba wyrobów usuniętych wynosi obecnie 2 294 877 kg.

67 5.9.2 Efekty realizacji poprzedniego Programu Ochrony Środowiska dla powiatu bytowskiego w zakresie gospodarki odpadami i zapobiegania powstawaniu odpadów

Zadania z zakresu gospodarki odpadami i zapobiegania powstawania odpadów zostały ujęte w Planie Gospodarki Odpadami dla Województwa Pomorskiego 2022. Obecnie większość działań z zakresu gospodarki odpadami realizowana jest na poziomie gminnym, stąd, rola powiatu jest niewielka. Gminy we własnym zakresie realizują zadania związane z wypełnieniem obowiązków wynikających z ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminie, wspierają także osoby fizyczne w utylizacji odpadów niebezpiecznych zawierających azbest. Starostwo Powiatowe i Urząd Marszałkowski wydają pozwolenia dla podmiotów gospodarczych na gospodarowanie odpadami. W powiecie bytowskim zredukowano ilość odpadów powstających w gospodarstwach domowych, jednak ogólna liczba odpadów komunalnych wzrosła. Należy zwiększyć świadomość społeczeństwa na temat piramidy postępowania z odpadami oraz upowszechnić ponowne użycie produktów np. poprzez tworzenie punktów wymiany rzeczy używanych i punktów napraw. Wciąż prowadzone są również działania z zakresu inwentaryzacji i unieszkodliwiania azbestu. Należy jednak zwrócić uwagę na dokładną inwentaryzację dokonywaną nie tylko przez gminy, ale także przez osoby fizyczne będące właścicielami lub użytkownikami wyrobów azbestowych. Ważne jest także stałe zwiększanie świadomości społeczeństwa odnośnie szkodliwości wyrobów azbestowych.

5.9.3 Analiza SWOT

W celu wyszczególnienia najważniejszych problemów i zagrożeń w zakresie gospodarki odpadami i zapobieganiu powstawania odpadów w powiecie bytowskim, przeprowadzono analizę SWOT.

Tabela 44: Analiza SWOT-obszar interwencji: gospodarka odpadami i zapobieganie powstawania odpadów MOCNE STRONY SŁABE STRONY  Niski poziom świadomości społeczeństwa na  Zmniejszenie ilości zebranych odpadów temat piramidy postępowania z odpadami  Działania z zakresu inwentaryzacji  Główną metodą unieszkodliwiania odpadów i unieszkodliwiania azbestu jest ich składowanie  Brak publikowania informacji w bazie azbestowej przez wszystkie gminy powiatu

SZANSE ZAGROŻENIA  Zwiększenie poziomu recyklingu odpadów  Powstawanie dzikich wysypisk  Ograniczenie ilości wytwarzanych  Nielegalne pozbywanie się odpadów, np. odpadów poprzez ich spalanie

Źródło: Opracowanie własne

68 Głównym problemem powiatu bytowskiego w zakresie gospodarki odpadami jest sposób ich unieszkodliwiania, jakim jest składowanie. Wpływa to negatywnie zarówno na środowisko jak i na jakość życia mieszkańców, dlatego bardzo ważne jest ograniczenie ilości odpadów przeznaczonych do składowania. Problemem jest również brak aktualizacji danych w bazie azbestowej przez gminę Czarna Dąbrówka. Należy również położyć większy nacisk na zwiększenie świadomości mieszkańców o konieczności ograniczania ilości odpadów.

5.10 Zasoby przyrodnicze

5.10.1 Analiza stanu wyjściowego

Zgodnie z art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. 2016 poz. 2134 z późn.zm.) elementami środowiska objętymi ochroną na podstawie w/w ustawy są następujące formy ochrony przyrody:  parki narodowe;  rezerwaty przyrody;  parki krajobrazowe;  obszary chronionego krajobrazu;  obszary Natura 2000;  pomniki przyrody;  stanowiska dokumentacyjne;  użytki ekologiczne;  zespoły przyrodniczo – krajobrazowe;  ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów.

Powierzchnia obszarów prawnie chronionych na terenie powiatu bytowskiego wynosi 45 665,41 ha, co stanowi około 20,8 % całkowitej powierzchni powiatu.

Rezerwaty przyrody:

 Rezerwat Jezioro Smołowe - rezerwat zajmuje powierzchnię 37,08 ha i znajduje się na terenie Nadleśnictwa Dretyń. Celem ochrony rezerwatu jest przepływowe jezioro lobeliowe wraz z jego charakterystycznymi biocenozami, w szczególności z populacjami cennych gatunków zwierząt oraz roślin charakterystycznych dla jezior lobeliowych, takich jak brzeżyca jednokwiatowa (Litorella uniflora), lobelia jeziorna (Lobelia dortamnna) i poryblin jeziorny (Isoëtes lacustris).  Rezerwat Jezioro Głęboczko – rezerwat zajmuje powierzchnię 27,59 ha na terenie nadleśnictwa Bytów. Celem ochrony jest zachowanie jeziora lobeliowego wraz z cennymi gatunkami zwierząt i roślin, charakterystycznych dla tego typu ekosystemów, takich jak brzeżyca jednokwiatowa (Litorella uniflora), lobelia jeziorna (Lobelia dortamnna) i poryblin jeziorny (Isoëtes lacustris), a także elisma wodna (Luronim natans). W ichtiofaunie jeziora można wyróżnić dziewięć gatunków ryb, w tym objęta ścisłą ochroną koza (Cobitis taenia), ujętą także w Konwencji Berneńskiej razem z sielawą (Coregonus albula). Większą część

69 zlewni jeziora stanowią grunty leśne, będące w przeważającej części acydofilnymi lasami liściastymi, najczęściej mieszanymi na siedliskach buczyny i olsu.  Rezerwat Jezioro Laska– rezerwat zajmuje powierzchnię 70,40 ha i znajduje się na granicy gminy Lipnica powiatu bytowskiego i gminy Brusy powiatu chojnickiego. Przez jezioro przepływa rzeka Zbrzyca. Celem ochrony jest zachowanie płytkiego, przepływowego jeziora eutroficznego, wraz z charakterystycznymi dla niego biotopami i biocenozami. Dzięki szerokiej strefie szuwarowej oraz zanurzonej roślinności wodnej, zbiornik ten stanowi doskonałe miejsce do gniazdownia wielu gatunków ptaków wodnych i błotnych, w tym łabędzia krzykliwego (Cygnus cygus).  Rezerwat Torfowisko Zieliń Miastecki- rezerwat zajmuje powierzchnię 46,50 ha i znajduje się na terenie gminy Trzebielino. Celem ochrony jest zachowanie topogenicznego torfowiska przejściowego z zarastającymi jeziorkami dystroficznymi, wraz z naturalnymi procesami jego dynamiki.  Rezerwat Grodzisko Borzytuchom – rezerwat zajmuje powierzchnię 27,03 ha i znajduje się na terenie Nadleśnictwa Bytów. Usytuowany jest na terenie moreny czołowej, o bardzo zróżnicowanej rzeźbie terenu. Celem ochrony jest zachowanie fragmentów buczyny pomorskiego oraz obszaru śródleśnego dystroficznego jeziorka Diabelskie, wokół którego wykształciło się torfowisko przejściowe, budowane głównie przez mchy torfowce Sphagnum i zbiorowiska turzyc.  Rezerwat Gołębia Góra – rezerwat zajmuje powierzchnię 6,95 ha i znajduje się na terenie Nadleśnictwa Bytów. Celem ochrony jest zachowanie swoistych cech krajobrazu środkowego biegu rzeki Słupi. Rezerwat obejmuje skarpę rzeki Słupi porośniętą dwustuletnim starodrzewiem sosnowym, znajdują się tu także stanowiska roślin rzadkich i chronionych, takich jak barzyna czarna (Empetrum nigrum), widłak goździsty (Lycopodium clavatum) oraz paprotka zwyczajna (Polypodium vulgare).  Rezerwat Gniazda orła bielika – rezerwat zajmuje powierzchnię 10,40 ha i znajduje się na terenie Nadleśictwa Bytów. Celem ochrony jest zachowanie fragmentu starodrzewu sosnowego, stanowiącego ostoję orła bielika (Haliaetus albicilla). Występują tu stanowiska roślin chronionych bagna zwyczajnego (Ledum palustre) oraz widłaka jałowcowatego (Lycopodium annotinum).  Rezerwat Bukowa Góra nad Pysznem – rezerwat zajmuje powierzchnię 6,27 ha i znajduje się na terenie Nadleśnictwa Osusznica. Celem ochrony przyrody w rezerwacie jest zachowanie ekosystemu kwaśnej buczyny pomorskiej wraz ze starodrzewem bukowym. Na terenie rezerwatu znajdują się stanowiska roślin rzadkich, takich jak Perłówka jednokwiatowa (Melica uniflora) czy Groszek skrzydlasty (Lathyrus montanus).  Rezerwat Jezioro Kamień – rezerwat zajmuje powierzchnię 50,57 ha i znajduje się na terenie Nadleśnictwa Miastko. Celem ochrony jest zachowanie jeziora lobeliowego wraz z jego charakterystyczną roślinnością oraz populacjami cennych gatunków roślin i zwierząt. Występuje tu chroniony gatunek rośliny charakterystycznej dla ekosystemu jezior lobeliowych – elisma wodna (Luronim natans).

70  Rezerwat Jezioro Cechyńskie Małe – rezerwat zajmuje powierzchnię 56,17 ha i znajduje się na terenie Nadleśnictwa Bytów. Celem ochrony jest zachowanie jeziora lobeliowego wraz z jego charakterystycznymi biocenozami, w szczególności z populacjami cennych gatunków zwierząt oraz roślin. Jezioro Cechyńskie Małe jest dobrze zachowanym jeziorem lobeliowym, w którym występują gatunki charakterystyczne dla takiego ekosystemu,takie jak brzeżyca jednokwiatowa (Litorella uniflora), lobelia jeziorna (Lobelia dortamnna) i poryblin jeziorny (Isoëtes lacustris), czy elisma wodna (Luronim natans). Występuje tu chroniony gatunek ryby – sielawa (Coregonus albula). Jezioro jest udostępnione do celów edukacyjnych.  Rezerwat Jeziorka Chośnickie – rezerwat zajmuje powierzchnię 213,59 ha i znajduje się na terenie Nadleśnictwa Lipusz. Celem ochrony jest zachowanie w naturalnym stanie siedmiu jezior znajdujących się w różnych stadiach zarastania, torfowisk, zróżnicowanych borowych zbiorowisk leśnych o charakterze naturalnym oraz lęgowych stanowisk żurawia i innych gatunków ptaków chronionych takich jak orzechówka (Nucifraga caryocatactes) oraz dzięcioł czarny (Dryocopus martius).  Rezerwat Ostrów Trzebielski – rezerwat zajmuje powierzchnię 8,29 ha i znajduje się na terenie Nadleśnictwa Osusznica. Celem ochrony przyrody w rezerwacie jest zachowanie awifauny, jej miejsc lęgowych, żerowisk oraz ostoi ptaków przelotnych. Miejsca lęgowe mają tu takie gatunki, jak mewa srebrzysta (Larus argentatus), rybitwa rzeczna (Sterna hirundo) oraz mewa śmieszka (Chroicocephalus ridibundus).  Rezerwat Las nad Jeziorem Mądrzechowskim – rezerwat zajmuje powierzchnię 25,34 ha i znajduje się na terenie Nadleśnictwa Bytów. Celem ochrony jest zachowanie ze względów naukowych, dydaktycznych i krajobrazowych zbiorowisk grądowych i łęgowych o cechach naturalnych, porastających zbocza i zagłębienia licznych jarów i wąwozów. Na terenie rezerwatu znajdują się stanowiska chronionego skrzypu olbrzymiego (Equisetum telmateia).  Rezerwat Jeziora Małe i Duże Sitno – rezerwat zajmuje powierzchnię 40,66 ha i znajduje się na terenie Nadleśnictwa Bytów. Celem ochrony jest zachowanie dwóch zarastających jezior i tworzącego się torfowiska, stanowisk wielu rzadkich gatunków roślin torfowiskowych, wodnych i bagiennych oraz ostoi wielu gatunków ptaków. Jezioro Duże Sitno jest jeziorem lobeliowym z licznie występującą lobelią jeziorną (Lobelia dortamnna), oba jeziora otoczone są torfowiskiem przejściowym z wieloma gatunkami rzadkimi i chronionymi m. in. z widłakiem jałowcowatym (Lycopodium annotinum) i wronicem widlastym (Huperzia selago).  Rezerwat Jezioro Orle- rezerwat zajmuje powierzchnię 12,03 ha i znajduje się na terenie Nadleśnictwa Miastko. Celem ochrony przyrody w rezerwacie jest zachowanie jeziora lobeliowego wraz z jego charakterystyczną roślinnością oraz populacjami cennych gatunków roślin i zwierząt. Występuje tu wiele roślin charakterystycznych dla tego typu ekosystemów, m.in. lobelia jeziorna (Lobelia Dortmanna), poryblin jeziorny (Isoëtes lacustris), wywłócznik skrętoległy (Myrrophyllum alternifolium), elisma wodna (Elisma natans), grążel drobny (Nuphar pumilum) i jeżogłówka pokrewna (Sparganium affine). Rezerwat jest też cenny ze względów naukowych i dydaktycznych.  Rezerwat Dolina Huczka- rezerwat zajmuje powierzchnię 11,95 ha i znajduje się na terenie

71 Nadleśnictwa Leśny Dwór. Celem ochrony przyrody w rezerwacie jest zachowanie elementów przyrody nieożywionej - zróżnicowanych form rzeźby terenu z ostrogą erozyjną Huczka wraz z procesami erozyjnymi zachodzącymi w niszach źródliskowych oraz w dolinach Huczka i Słupi, zachowanie cennych biocenoz leśnych i źródliskowych oraz związanych z nimi stanowisk ginących, rzadkich i chronionych gatunków lądowej i wodnej flory i fauny, a także zachowanie stanowiska archeologicznego.  Rezerwat Dolina Kulawy – rezerwat zajmuje powierzchnię 155,41 ha i znajduje się na terenie Nadleśnictw Osusznica i Przymuszewo. Celem ochrony jest zachowanie kompleksu torfowisk soligenicznych, źródlisk, jezior mezotroficznych oraz leśnych i nieleśnych ekosystemów lądowych z charakterystycznymi dla tych ekosystemów biocenozami. Rezerwat jest cenny ze względów naukowych i dydaktycznych, na jego terenie znajduje się także ścieżka przyrodnicza „Dolina rzeki Kulawy”.  Rezerwat Mechowisko Radość – rezerwat zajmuje powierzchnię 9,59 ha i znajduje się na terenie Nadleśnictwa Osusznica. Celem ochrony jest zachowanie ekosystemu torfowiska alkalicznego z unikatową florą mchów i roślin naczyniowych. Znajdują się tu stanowiska chronionych i rzadkich gatunków roślin, w tym lipiennika Loesela (Liparis loeselii), skalnicy torfowiskowej (Saxifraga hirculus) oraz sierpowca błyszczącego (Drepanocladus vernicosus).  Rezerwat Skotawskie Łąki - rezerwat zajmuje powierzchnię 54,78 ha i znajduje się na terenie Nadleśnictwa Bytów. Położony jest w źródliskowym odcinku rzeki Skotawy i obejmuje jeziora Lipieniec Duży i Mały i Spokojne. Celem ochrony przyrody w rezerwacie jest zachowanie zespołu torfowisk soligenicznych i topogenicznych w obszarze źródliskowym rzeki Skotawy oraz cennych ekosystemów wodnych, łąkowych i leśnych.  Rezerwat Mechowiska Czaple – rezerwat zajmuje powierzchnię 9,7 ha i znajduje się na terenie Nadleśnictwa Bytów. Celem ochrony przyrody w rezerwacie jest zachowanie zespołu torfowisk soligenicznych w dolinie niewielkiego cieku oraz cennych ekosystemów wodnych, bagiennych, łąkowych i leśnych. Na terenie rezerwatu znajdują się stanowiska wielu gatunków roślin objętych ochroną oraz gatunki zagrożone wyginięciem, m.in. storczyk Fuscha (Dactylorhiza fuschii), storczyk szerokolistny (Dactylorhiza majalis) listera jajowata (Listera ovata) i wawrzynek wilczełyko (Daphne mezereum).

Parki krajobrazowe:

 Park Krajobrazowy Dolina Słupi – park zajmuje powierzchnię 37 040 ha, a wraz ze swoją otuliną - 83 170 ha i obejmuje obszar środkowego i dolnego biegu rzeki Słupi oraz jej zlewni od miejscowości Soszyca do drogi Krępa-Łosino. Znajduje się na obszarze siedmiu gmin (Kołczygłowy, Borzytuchom, Bytów, Czarna Dąbrówka, Słupsk, Kobylnica, Dębnica Kaszubska) i dwóch powiatów (bytowskiego i słupskiego). Zaobserwować tu można bardzo duże zróżnicowanie terenu, powstałe w wyniku topnienia lądolodu. Park charakteryzuje bardzo duża lesistość, sięgająca 72% a lasy reprezentowane są przez kilka typów zbiorowisk z których największe powierzchnie zajmują buczyny niżowe: kwaśna i żyzna, w dolinach

72 rzecznych występują grądy oraz łęgi i zarośla wierzbowe. W parku powszechne są torfowiska niskie, znajdują się tu również torfowiska soligeniczne, w miejscach, gdzie wypływają wody podziemne. Ważnym elementem krajobrazu są także liczne jeziora o różnym pochodzeniu, będące siedliskiem wielu cennych i chronionych gatunków roślin i zwierząt. Szczególnie cenne są jeziora lobeliowe, na terenie których występują gatunki roślin reliktowych.

Obszary chronionego krajobrazu:

 Gowidliński Obszar Chronionego Krajobrazu – obszar o powierzchni 14736 ha i obejmujący tereny rolniczo-leśne położone na zachód od kompleksu lasów mirachowskich aż do granicy województwa w okolicach jeziora Mausz. Podstawowym walorem krajobrazowym obszaru jest silnie rozbudowana sieć hydrograficzna z licznymi jeziorami, z których Gowidlińskie (393 ha) należy do największych w zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa Kartuzy. Zaobserwować tu można duży udział powierzchniowy lasów, porozrzucanych po licznych kompleksach śródpolnych.  Obszar Chronionego Krajobrazu Fragment Borów Tucholskich – obszar zajmuje powierzchnię 16632 ha. Charakterystyczna dla tego obszaru jest duża lesistość, zróżnicowana rzeźba terenu oraz zasobność w wody powierzchniowe. Głównym gatunkiem lasotwórczym jest sosna, ale występują również buk i dąb. W zachodniej części obszaru znajdują się jeziora rynnowe Gwiździniec, Gwiazdy i Lipczyno, a także jezioro lobeliowe Krasne, będące wodnym rezerwatem przyrody z roślinnością reliktową, natomiast we wschodniej części znajdują się jeziora Długie, Księże, Parszczenica, Śluza, Mały i Wielki Boryń i Nierzostowo. Między rzekami Prądzoną i Osusznicą ciągną się duże kompleksy łąk.  Obszar Chronionego Krajobrazu Jezioro Bobięcińskie ze Skibską Górą – obszar zajmuje powierzchnię 3328 ha. Położony jest na terenie morenowym i znajduje się tam lobeliowe jezioro Bobięcińskie Wielkie o powierzchni 524,5 ha, w którym występuje roślinność reliktowa. Drzewa w lesie są zróżnicowane wiekowo, zbliżone są wyglądem do naturalnych z sosną, świerkiem, bukiem, dębem, olszą czarną i brzozą. W południowej części obszaru znajdują się stanowiska archeologiczne.  Obszar Chronionego Krajobrazu Źródliskowy Obszar Brdy i Wieprzy na Wschód od Miastka - obszar zajmuje 11776 ha i położony jest na pagórkowatym terenie, którego wysokość nad poziomem morza waha się od 100 do 180 metrów. Między wzgórzami znajdują się jeziora rynnowe. W części centralnej obszaru znajduje się kompleks trzech śródleśnych jezior lobeliowych: Smołowo, Kamień i Orle. Jest to również obszar wododziałowy między zlewnią Przymorza i Wisły. Występują tutaj lasy mieszane z udziałem sosny, buka i dębu, znajdują się też tu trzy pomniki przyrody: dwa głazy narzutowe w miejscowościach Lubkowo i Kwisno, oraz jarzębina o oryginalnych kształtach korony.  Lipuski Oszar Chronionego Krajobrazu – obszar zajmuje powierzchnię 17148 ha, zajmuje tereny leśne oraz dolinę rzeki Wda. Obszar charakteryzuje się zróżnicowaną rzeźbą terenu z licznymi morenami czołowymi i dennymi oraz układem rynien w rejonie Lipusza. Występuje tu dużo jezior rynnowych i wytopiskowych, a większość powierzchni zajmują pola sandrowe porośnięte lasem sosnowym. Rzeka Wda oraz jej dopływ Trzebiocha, ze względu na czystą

73 wodę, są miejscami tarła troci wdzydzkiej.

Na terenie powiatu bytowskiego występują 24 specjalne obszary ochrony Natura 2000 i są to:  Jezioro Piasek (obszar siedliskowy) PLH220013 - obszar obejmuje powierzchnię 54,83 ha i znajduje się na terenie dwóch powiatów: bytowskiego i człuchowskiego. Znajduje się tam doskonale zachowane jezioro lobeliowe we wczesnym stadium rozwojowym, przy którego południowo-wschodnim krańcu rozwinęły się płaty pła torfowcowego. Jezioro otoczone jest przez kompleks leśny. Stwierdzono występowanie 3 rodzajów siedlisk z załącznika I Dyrektywy Siedliskowej i 2 gatunków z załącznika II Dyrektywy. Ważnymi siedliskami przyrodniczymi są jeziora lobeliowe, torfowiska przejściowe i trzęsawiska oraz kwaśne buczyny. Na terenie obszaru znajdują się stanowiska elismy wodnej (Luronium natans) oraz bobra europejskiego (Castor fiber).  Bytowskie Jeziora Lobeliowe (obszar siedliskowy) PLH220005- obszar obejmuje powierzchnię 2490,3 ha i znajduje się na Pojezierzu Bytowskim. Krajobraz ukształtowany został przez lądolód, który pozostawił po sobie liczne moreny. Na terenie obszaru znajduje się unikatowy kompleks 12 jezior lobeliowych, które są rzadkie na terenie Polski i mają duże znaczenie dla zachowania zasobów przyrodniczych w skali Europy. Jeziora te charakteryzują się kwaśnym odczynem, bardzo przejrzystą wodą oraz piaszczystym dnem. Rośnie tam wiele rzadkich roślin, takich jak brzeżyca jednokwiatowa (Litorella uniflora), poryblin jeziorny (Isoëtes lacustris), elisma wodna (Luronim natans) czy lobelia jeziorna (Lobelia dortamnna), od której pochodzi nazwa tych jezior. Wśród nich występują nieliczne torfowiska, fragmenty borów bagiennych oraz łąki. Znajdują się tutaj stanowiska żurawia (Grus grus).  Studzienickie Torfowiska (obszar siedliskowy) PLH220028 – obszar obejmuje powierzchnię 175,27 ha i znajduje się na terenie Pojezierza Bytowskiego. Znajduje się tutaj dobrze zachowany zespół torfowisk wysokich i przejściowych. Na obszarze torfowisk znajdują się liczne oczka wodne o charakterze dystroficznym, a na obrzeżach występują bory bagienne. Stwierdzono tu pięć rodzajów siedlisk cennych z europejskiego punktu widzenia (torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą, torfowiska wysokie zdegradowane, lecz zdolne do naturalnej i stymulowanej regeneracji, torfowiska przejściowe i trzęsawiska, kwaśne buczyny oraz bory i lasy bagienne), które zajmują w sumie około 35% powierzchni ostoi. Na terenie obszaru znajdują się stanowiska rzadkich gatunków związanych z torfowiskami wysokimi, takie jak bagnica torfowa (Scheuchzeria palustris), turzyca bagienna (Carex limosa) i przygiełka biała (Rhynchospora alba), a także gatunki objęte ochroną, np. bagno zwyczajne (Ledum palustre), widłak jałowcowaty (Lycopodium annotinum) i dwa gatunki rosiczek.  Jeziora Lobeliowe koło Soszycy (obszar siedliskowy) PLH220039 – obszar obejmuje 132,4 ha i znajduje się na terenie borów sosnowych, na północ od Soczycy. Znajdują się tam cztery jeziora, z tego trzy lobeliowe, które zajmują 30% obszaru i są najlepiej zachowanymi jeziorami lobeliowymi w Polsce. Na terenie obszaru występują starorzecza oraz wodne zbiorniki eutroficzne. Można tu zaobserwować liczne gatunki chronione, w tym rosiczkę okrągłolistną (Drosera rotundifolia), poryblin jeziorny (Isoëtes lacustris), lobelia jeziorna (Lobelia

74 dortmanna), wywłócznik skrętoległy (Myriophyllum alterniflorum).  Jeziorka Chośnickie (obszar siedliskowy) PLH220012 - obszar obejmuje 214,31 ha i znajduje się na terenie powiatów bytowskiego i kartuskiego. W krajobrazie zdecydowanie dominują lasy iglaste, natomiast siedliska rolnicze są tu nieliczne. Znajduje się tam siedem zbiorników wodnych o charakterze dystroficznym z mineralnymi wyniesieniami, które porastają kwaśne buczyny, kwaśne dąbrowy i bory sosnowe oraz torfowiska wysokie typu bałtyckiego, porośnięte borami i brzezinami bagiennymi. Na obszarach tych stwierdzono wiele gatunków chronionych, w tym rosiczkę okrągłolistną (Drosera rotundifolia), poryblin jeziorny (Isoëtes lacustris), kilkusetletnie dęby, oraz rzadkich, np. puchacz (Bubo bubo) i żuraw (Grus grus).  Dolina Grabowej (obszar siedliskowy) PLH320003 – obszar obejmuje 8255,34 ha i znajduje się w dolinie rzeki Grabowej, ciągnie się od źródliska aż po pradolinę i jej południowy skraj w okolicy Sulechówka. Źródliska znajdują się w dobrze zachowanej, półnaturalnej mozaice torfowisk, natomiast krajobraz doliny jest ukształtowany przez moreny polodowcowe. Przy rzece występują grądy i wilgotne łąki, natomiast na zboczach doliny buczyny. Bardzo dobrze wykształcone i intensywne są zjawiska źródliskowe, wiele jest tu źródlisk niewapiennych i torfowisk źródliskowych oraz mechowych. Występują tu łąki z licznymi populacjami storczyków, wykształcone na wysiękach wód źródliskowych, a na krawędzi pradoliny, w północnej części obszaru, występują również źródliska z trawertynami. Rzeka jest zachowana w stanie zbliżonym do naturalnego i ma charakter pstrągowy. Ważnymi gatunkami zwierząt dla Europy występującymi na tym obszarze są czerwończyk nieparek (Lycaena dispar ), wydra (Lutra lutra), muchołówka mała (Ficedula parva), dzięcioł czarny(Dryocopus martius), derkacz (Crex crex), bielik (Haliaeetus albicilla), traszka grzebieniasta (Triturus cristatus), kumak nizinny (Bombina bombina), skójka gruboskorupowa (Unio crassus), minóg strumieniowy (Lampetra planeri) oraz głowacz białopłetwy (Cottus gobio).  Pływające wyspy pod Rekowem (obszar siedliskowy) PLH220022 - obejmuje 107,94 ha. Większość obszaru leży na wysokości 160m npm i obejmuje dwa torfowiska mszarne przy śródleśnych jeziorach, które sąsiadują z bezodpływowymi zagłębieniami. Na jednym z oczek wodnych, oderwane fragmenty pła tworzą swobodnie pływające wyspy. Na znacznej części obszaru występują bory bagienne ze 100-letnim drzewostanem. Na terenie torfowisk wyróżnić można pięć dobrze zachowanych, rzadkich rodzajów siedlisk z załącznika I Dyrektywy Siedliskowej, zajmujących 47% obszaru. Widoczna jest zonacja roślinności wokół jezior, zaobserwować można też cenne gatunki torfowiskowe. Na terenie obszaru gniazdują i bytują żurawie (Grus grus).  Dolina Łupawy (obszar siedliskowy) PLH220036 - obszar obejmuje 5508,63 ha na terenie rzek Łupawy i Bukowiny od wypływu z jeziora Jasień. Granice obszaru znajdują się w trzech powiatach\: bytowskim, słupskim i lęborskim. Znajduje się tu jedno z największych skupisk źródlisk na Pomorzu, podmokłe łąki, torfowiska przejściowe i wysokie oraz jeziora dystroficzne, zlokalizowane na bezodpływowych obszarach. Występują tu duże kompleksy łęgów, które podobnie jak rzeki, mają podgórski charakter. Rzeki cechują się naturalnym, głębokim korytem. Swoje stanowiska ma tutaj wiele gatunków zwierząt ważnych dla Europy,

75 m.in. bocian czarny (Ciconia nigra), bielik (Haliaeetus albicilla), bóbr europejski (Castor fiber), wydra (Lutra lutra), traszka grzebieniasta (Triturus cristatus), minóg rzeczny (Lampetra fluviatilis) i łosoś atlantycki (Salmo salar).  Dolina Wieprzy i Studnicy (obszar siedliskowy) PLH220038 – obszar obejmuje 14349,03 ha i zlokalizowany jest na terenie czterech powiatów: bytowskiego, sławieńskiego, człuchowskiego i słupskiego. Rozciąga się od źródeł koło Wałdowa i Miastka, aż po Staniewice, obejmując duże fragmenty tych rzek. Krajobraz ukształtowany jest przez wzniesienia morenowe, które osiągają wysokość do ponad 200m npm. Rzeki są naturalne, w niewielkim stopniu przekształcony przez człowieka, a w odcinkach przełomowych mają podgórski charakter, najbardziej wyeksponowany ze wszystkich przymorskich rzek. W dolinach rzek występują starorzecza, mezotroficzne i dystroficzne jeziora, niektóre otoczone torfowiskami i podmokłymi oraz świeżymi łąkami. Znajduje się tu także jezioro lobeliowe (jezioro Byczyńskie). Cały obszar cechuje bardzo duża lesistość, z grądami oraz żyznymi i kwaśnymi buczynami na stromych zboczach i w wąwozach oraz olsami źródliskowymi i podgórskimi łęgami w obszarach źródliskowych. Znajduje się tu wiele ważnych dla Europy gatunków zwierząt, m.in. wydra (Lutra lutra), bielik (Haliaeetus albicilla), żółw błotny (Emys orbicularis), kumak nizinny (Bombina bombina) i łosoś atlantycki (Salmo salar).  Dolina Stropnej (obszar siedliskowy) PLH220037 – obejmuje powierzchnię 963,39 ha od źródeł koło Półczna aż po strefę ujściową koło Jamna. Krajobraz ukształtowany jest przez rynny polodowcowez rozległymi obszarami wytopiskowymi, występują tu różne typy jezior, będące biotopem dla wielu cennych gatunków ptaków wodno-błotnych. Cenne są również bardzo dobrze zachowanei użytkowane do dziś łąki w pełnym spektrum zróżnicowania, z liczną populacją storczyków. Występują tu ważne dla Europy gatunki zwierząt, takie jak wydra (Lutra lutra), bocian czarny (Ciconia nigra), żuraw (Grus grus), traszka grzebieniasta (Triturus cristatus) oraz minóg strumieniowy (Lampetra planeri).  Jezioro Bobięcińskie (obszar siedliskowy) PLH320040 – obejmuje powierzchnię 3383,26 ha na terenie trzech powiatów: bytowskiego, szczecineckiego i koszalińskiego. Na obszarze dominuje krajobraz morenowy, zawierający kompleks pięciu jezior lobeliowych, w tym Jezioro Bobięcińskie, będące największym jeziorem lobeliowym w Polsce. Oprócz gatunków charakterystycznych dla tego typu ekosystemów, takich jak poryblin jeziorny (Isoëtes lacustris), lobelia jeziorna (Lobelia dortmanna) i brzeżyca jednokwiatowa (Litorella uniflora) występuje tu jedna z największych w Polsce populacji elismy wodnej (Luronium natans).Na obszarze występują również zbioniki dystroficzne i nachodzące na taflę wody pła mszarne, torfowiska przejściowe, dywanowe mszary, wilgotne i świeże łąki oraz bory i brzeziny bagienne. Na tym obszarze mają swoje siedliska liczne gatunki ważne dla Europy, w tym traszka grzebieniasta (Triturus cristatus), kumak nizinny (Bombina bombina), wydra (Lutra lutra) oraz orlik krzykliwy (Clanga pomarina).  Miasteckie Jeziora Lobeliowe (obszar siedliskowy) PLH220041 – obejmuje obszar 1372,46 ha i znajduje się na terenie Puszczy Słupskiej. Znajdują się tam cztery dobrze zachowane jeziora

76 lobeliowe, w których występuje charakterystyczna dla nich flora, w tym takie gatunki jak poryblin jeziorny (Isoëtes lacustris), brzeżyca jednokwiatowa (Litorella uniflora) i elisma wodna (Luronium natans). Swoje stanowiska mają tu żuraw (Grus grus), dzięcioł czarny (Dryocopus martius) oraz muchołówka mała (Ficedula parva).  Ostoja Masłowiczki (obszar siedliskowy) PLH220062 – obejmuje powierzchnię 1679,99 ha o krajobrazie morenowym tworzonym przez mozaikę zbiorowisk zastępczych, buczyn, grądów, brzezin bagiennych, borów bagiennych, torfowisk przejściowych i jezior eutroficznych lub dystroficznych. Teren ten jest słabo zasiedlony. Znajduje się tu fragment bytowskiego skupienia „torfowisk kotłowych”, powstałych poprzez pojawienie się torfowisk lub brzezin bagiennych w zagłębieniach wytopiskowych. Na tym obszarze występuje bóbr europejski (Castor fiber) oraz traszka grzebieniasta (Triturus cristatus).  Ostoja Zapceńska (obszar siedliskowy) PLH220057 – obejmuje powierzchnię 3804,86 ha i znajduje się na terenie dwóch powiatów: bytowskiego i chojnickiego. Mieści się na równinach sandrowych poprzecinanych rynnami polodowcowymi, zawiera także północno-zachodni skraj kompleksu leśnego Borów Tucholskich. Znajdują się tutaj trzy jeziora lobeliowe, z czego dwa są dobrze zachowane i zawierają stanowiska elismy wodnej (Luronium natans), co najmniej trzy jeziora ramienicowe, kilkanaście zbiorników eutroficznych i ponad 20 jeziorek dystroficznych. Zaobserwować również można duże zróżnicowanie torfowisk, w tym torfowiska soligeniczne. Na obszarze znajduje się znaczna część biegu rzeki Kłoniecznica, która w dolnym biegu przjeawia górski charakter. Cenne siedliska są rozproszone w krajobrazie obszaru tworząc „wyspy” pośród borów sosnowych i pól gryki. Na terenie ostoi znajdują się stanowiska bobra europejskiego (Castor fiber), wydry (Lutra lutra) oraz kumaka nizinnego (Bombina bombina).  Lasy Rekowskie (obszar siedliskowy) PLH220098 – zajmuje powierzchnię 2288,54 ha i obejmuje kompleks buczyn, borów bagiennych, torfowisk kotłowych, jeziorek dystroficznych, jezior lobeliowych, cechujących się doskonałym stanem zachowania i zajmujących prawie 3/4 obszaru. Występuje to wiele cennych gatunków zwierząt, w tym żuraw (Grus grus), dzięcioł czarny (Dryocopus martius), muchołówka mała (Ficedula parva), traszka grzebieniasta (Triturus cristatus) oraz zalotka większa (Leucorrhinia pectoralis).  Nowa Brda (obszar siedliskowy) PLH220078 – obejmuje powierzchnię 10020,88 ha i znajduje się na terenie trzech powiatów: bytowskiego, człuchowskiego i chojnickiego, na obszarze sandrowej Równiny Charzykowskiej. Rzeźba terenu jest niezwykle urozmaicona, gdzie obok licznych pagórków występują zagłębienia terenu w których są torfowiska lub niezarośnięte oczka wodne. Przebiega tu dział wodny dorzecza Wisły. Głównym ciekiem wodnym jest rzeka Brda, będąca dopływem Wisły, dzielącym obszar na dwie części. Znajdują się tutaj liczne jeziora, w tym jeziora lobeliowe, ramienicowe, eutroficzne i dystroficzne. Zdecydowanie większą część obszaru zajmują lasy, w tym drzewostany sosnowe, w zagłębieniach terenu występują bory bagienne, a w dolinach cieków i w okolicy źródlisk łęgi. W południowej części obszaru wyróżniony został mały fragment boru chrobotkowego.  Torfowisko Trzebielino (obszar siedliskowy) PLH220085 – zajmuje powierzchnię 99,87 ha

77 i obejmuje pozostałość po wyeksploatowanym dawnym torfowisku typu bałtyckiego. Obecnie większą część torfowiska porastają drzewostany z przewagą sosny i brzozy. Niedostępność tego terenu wpłynęła na to, że widoczny jest tu udział martwego drewna. Na terenie torfowiska widoczne są ślady intensywnej eksploatacji torfu w przeszłości oraz sieć głębokich, czynnych rowów odwadniających, które sprawiają, że obszar ten jest przesuszony lub silnie przesuszony. W granicach ostoi występuje dość liczna populacja storczyka kukułki Fuchsa (Dactylorhiza fuchsii).  Jeziora Kistowskie (obszar siedliskowy) PLH220097 – obejmuje obszar 367,45 na terenie dwóch powiatów: bytowskiego i kartuskiego. Na terenie ostoi znajdują się trzy jeziora lobeliowe (Chojnackie, Warleńskie i Ostrowskie) i w każdym z nich są stanowiska elismy wodnej (Luronium natans. Roślinność podwodna jest tu słabo wykształcona. Występują tu dwa stanowiska poryblinu kolczastego (Isoëtes echinospora), natomiast w jeziorach Chojnacki i Warleńskim występują zbiorowiska poryblinu jeziornego (Isoëtes lacustris) oraz lobelii jeziornej (Lobelia dortmanna).  Ostoja Borzyszkowska (obszar siedliskowy) PLH220079 – zajmuje obszar 6454,19 ha i znajduje się na ternie równin sandrowych, poprzecinanych rynnami jezior twardowodnych oraz zagłębieniami wytopisk wypełnionymi wodą lub torfowiskami. Skupia modelowe, najlepiej zachowane siedliska podwodnych łąk ramienic w województwie pomorskim, między innymi w jeziorze Gwiazdy, Piaszno, Borzyszkowskie i Trzebielsk. Ponadto na terenie ostoi znajdują się cztery doskonale lub dobrze zachowane jeziora lobeliowe. Znajdują się tutaj stanowiska takich gatunków zwierząt jak bóbr europejski (Castor fiber), puchacz (Bubo bubo), lerka (Lullula arborea), dzięcioł czarny (Dryocopus martius), żuraw (Grus grus) czy trzmieloajd (Pernis apivorus).  Sandr Brdy (obszar siedliskowy) PLH220026 – zajmuje powierzchnię 7492,59 ha na terenie powiatów bytowskiego i chojnickiego. Obejmuje zachodni fragment Borów Tucholskich. Krajobraz tworzy młodo glacjalna rzeźba terenu z rynnami rzecznymi i zagłębieniami wytopiskowymi. Sieć hydrograficzna jest silnie rozwinięta i obejmuje rzekę Brdę z dopływami, a także liczne jeziora, w tym jeziora dystroficzne i lobeliowe, których nagromadzenie jest tu największe w skali regionu. Większość jezior ma charakter przepływowy. Większość obszaru porastają lasy. Na piaszczystych glebach bielicoziemnych występują bory świeże i bory mieszane, na zboczach dolin rzek i jezior wykształcił się grąd subatlantycki, natomiast na dnie dolin fragmenty łęgów. W zagłębieniach wytopiskowych często znajdują się torfowiska wysokie i przejściowe, otoczone przez brzeziny i bory bagienne. Występują tu również torfowisko soligeniczne wraz z mezotroficznym zbiornikiem wodnym i torfowiskami mechowiskowymi. Są tu stanowiska wielu cennych dla Europy gatunków roślin m.in. sasanki otwartej (Pulsatilla patens), skalnicy torfowiskowej (Saxifraga hirculus), elismy wodnej (Luronium natans) i sierpowca błyszczącego (Drepanocladus vernicosus), oraz gatunków zwierząt, m.in. wydry (Lutra lutra), nocka dużego (Myotis myotis), nocka łydkowłosego (Myotis dasycneme), bobra europejskiego (Castor fiber), lelka (Caprimulgus europaeus), kani czarnej (Milvus migrans), kumaka nizinnego (Bombina bombina), traszki grzebieniastej (Triturus

78 cristatus), minoga rzecznego (Lampetra fluviatilis), minoga strumieniowego (Lampetra planeri) oraz różanki (Rhodeus sericeus).  Dolina Słupi (obszar siedliskowy) PLH220052 – zajmuje powierzchnię 6991,48 ha i znajduje się na terenie trzech powiatów: bytowskiego, słupskiego i kartuskiego. Obejmuje rzekę Słupię od Sulęczyna do jej ujścia do morza w Ustce oraz większość jej dopływów. Obecne są tu duże obszary olsów źródliskowych i podgórskich łęgów, a na stromych zboczach i w wąwozach grądy oraz kwaśne i żyzne buczyny, Obszar zawiera kompleks dziewięciu jezior oligotroficznych z zachowaną, reliktową roślinnością. Występują tu torfowiska niskie, przejściowe i soligeniczne, mechowiska oraz łąki storczykowe. Swoje tarliska mają tu głowacz białopłetwy (Cottus gobio) oraz minóg strumieniowy (Lampetra planeri). Ponadto znajduje się tutaj stanowisko żółwia błotnego (Emys orbicularis).  Dolina Słupi (obszar ptasi) PLB220002 -zajmuje powierzchnię 37471,84 ha i znajduje się na terenie dwóch powiatów: bytowskiego i słupskiego. Obszar obejmuje środkowy odcinek rzeki Słupi oraz jej dopływy Bytowę, Jutrzenkę i Skotawę. Charakteryzuje się krajobrazem polodowcowym z typowymi formami, jakimi są jeziora rynnowe, wytopiska, równiny sandrowe oraz moreny, których wzgórza sięgają 160m npm. Występują tu liczne jeziora, w tym jeziora lobeliowe. Lasy są głównie lasami iglastymi z sosną oraz lasami mieszanymi z bukiem i dębem. Występują tu co najmniej 22 gatunki ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej. W okresie lęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej następujących gatunków ptaków: kania ruda (Milvus milvus), lelek (Caprimulgus europaeus), rybołów (Pandion haliaetus), brodziec piskliwy (Actitis hypoleucos), nurogęś (Mergus merganser); natomiast w dość dużej liczbie występują: bocian czarny (Ciconia nigra), gąsiorek (Lanius collurio), lerka (Lullula arborea), żuraw (Grus grus). Ponadto występują tu takie gatunki zwierząt jak wydra (Lutra lutra), traszka grzebieniasta (Triturus cristatus), łosoś atlantycki (Salmo salar), minóg strumieniowy (Lampetra planeri), różanka (Rhodeus sericeus) oraz skójka gruboskorupowa (Unio crassus).  Bory Tucholskie (obszar ptasi) PLB220009 – zajmuje powierzchnię 322535,9 ha, na terenie dwóch województw (pomorskiego i kujawsko-pomorskiego) oraz sześciu powiatów (bytowski, starogardzki, chojnicki, kościerski, świecki, tucholski). Jest równina sandrowa, poprzecinana dolinami Brdy i Wdy i zdominowana przez lasy, w większości przez bory świeże, ale również bagienne i suche, są też grądy, lasy bukowo-dębowe, łęgi oraz olsy. Znajduje się tu największe w skali regionu skupisko jezior lobeliowych, występują tu także liczne torfowiska. Sieć wodna jest mocno rozwinięta i zajmuje 14% powierzchni całego obszaru. Składają się na nią rzeki wraz z dopływami, charakteryzujące się znacznym spadkiem i silnym prądem oraz ok 60 jezior, a wiele z nich jest przepływowych i łączy się z systemem Brdy. Występuje to co najmniej 28 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej oraz 6 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK), gniazduje natomiast 107 gatunków ptaków. W okresie lęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej bielika (Haliaeetus albicilla), kani czarnej (Milvus migrans), kani rudej (Milvus milvus), podgorzałki (Milvus migrans), puchacza (Bubo bubo), rybitwy czarnej (Chlidonias niger), rybitwy rzecznej (Sterna hirundo), zimorodka

79 (Alcedo atthis), żurawia (Grus grus), gągoła (Bucephala clangula), nurogęsi (Mergus merganser), tracza długodziobego (Mergus serrator). Występuje tu też duża populacja błotniaka stawowego (Circus aeruginosus). W okresie wędrówek występuje na tym obszarze co najmniej 1% populacji szlaku wędrówkowego łabędzia krzykliwego (Cygnus cygnus) (do 400 osobników) i żurawia (Grus grus) (do 1800 osobników na noclegowisku).  Wielki Sandr Brdy (obszar ptasi) PLB220001 – zajmuje powierzchnię 37106,25 ha i znajduje się na terenie dwóch powiatów: bytowskiego i chojnickiego. Jest fragmentem Wielkiego Sandru Tucholskiego, leży w większości w granicach Zaborskiego Parku Krajobrazowego, a od południowego wchodu w granicach Parku Narodowego Bory Tucholskie. Obszar cechuje duża lesistość, osiągająca wartość 70%. Przeważają bory sosnowe: świeże na płaszczyznach sandrowych, wilgotne w obniżeniach terenu, suche porastają pagórki, a bagienne obejmują torfowiska wysokie i obrzeża jeziorek dystroficznych. Jest to dużo jezior oligrotroficzncyh i mezotroficznych oraz niewielka liczba jezior eutroficznych. Na obszarze występuje ponad 100 gatunków ptaków z czego co najmniej 22 gatunki z załącznika I Dyrektywy Ptasiej. W okresie lęgowym obszar zasiedla powyżej 2% lęgowej populacji krajowej takich gatunków jak: nurogęś (Mergus merganser) i puchacz (Bubo bubo) oraz co najmniej 1% populacji krajowej: kania ruda (Milvus milvus) i brodziec piskliwy (Actitis hypoleucos). Stosunkowo dużo jest przedstawicieli gatunków: bielik (Haliaeetus albicilla), samotnik (Tringa ochropus), dzięcioł czarny (Dryocopus martius), zimorodek (Alcedo atthis) i dudek (Upupa epops). Ponadto występują tu takie gatunki zwierząt jak nocek dużey (Myotis myotis), nocek łydkowłosy (Myotis dasycneme), bóbr europejski (Castor fiber), wydra (Lutra lutra), kójka gruboskorupowa (Unio crassus), różanka (Rhodeus sericeus) i kumak nizinny (Bombina bombina)

Użytki ekologiczne

W powiecie bytowskim użytki ekologiczne występują w gminie Bytów, Czarna Dąbrówka, Lipnica, Miastko, Parchowo oraz w gminie Trzebielino. Ich łączna powierzchnia wynosi 1 225,57 ha, są to głównie naturalne zbiorniki wodne, torfowiska, bagna, siedliska przyrodnicze i stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków, kępy drzew i krzewów, płaty nieużytkowanej roślinności oraz kamieńce.

Pomniki przyrody

Na terenie powiatu bytowskiego znajduje się 310 pomników przyrody, z czego znaczną większość stanowią drzewa.

Lasy

Lasy na terenie powiatu bytowskiego pod względem regionalizacji przyrodniczo-leśnej należą do krainy Bałtyckiej. Lasy Państwowe na obszarze powiatu bytowskiego są w zarządzie 9 nadleśnictw: Bytów, Dretyń, Miastko, Osusznica, Łupawa, Trzebielino, Leśny Dwór, Lipusz, Trzebielino i Cewice. Według informacji uzyskanych od nadleśnictw powierzchnia leśna na obszarze powiatu wynosi 101 899,90 ha. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego powierzchnia lasów ogółem na terenie

80 powiatu bytowskiego wynosi 114 995,82 ha. Tabela 45:Powierzchnia lasów na terenie powiatu bytowskiego Lasy publiczne Lasy publiczne Lasy prywatne Lasy ogółem Lasy publiczne ogółem gminne ogółem [ha] Skarbu Państwa [ha] [ha] [ha] [ha] 114995,82 102 160,52 101 899,90 205,30 12 835,30 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Wskaźnik lesistości dla powiatu wynosi 52,5%. Gminami o najwyższych wskaźnikach lesistości są: gmina Studzienice (65,7%) oraz gmina Trzebielino (62,6%). Z wyjątkiem gmin: Tuchomie (24,6%) i Bytów (39,2%) wszystkie pozostałe gminy mają wskaźnik lesistości większy lub równy 50,0%. W składzie gatunkowym lasów na terenie powiatu przeważa sosna. W domieszkach najczęściej występują buk, brzoza i dąb. Najczęściej występującym typem siedliska jest bór mieszany w różnych odmianach. Przewaga drzewostanu w wieku 60-80 lat. W tabeli poniżej przedstawiono strukturę składu gatunkowego, typów siedliskowych oraz struktury wiekowej w poszczególnych nadleśnictwach. Tabela 46: Skład gatunkowy, siedliskowy oraz struktura wiekowa drzewostanów na terenie powiatu bytowskiego Struktura Nadleśnictwo Skład gatunkowy Typ siedliskowy wiekowa Dominacja lasów sosnowych Bytów (80%), buczyny z niemal b.d. b.d. 100% udziałem buka.

Przewaga sosny (82%), duży Dretyń b.d. b.d. udział buka i brzozy

Główne typy siedliskowe to bór bagienny, bór mieszany bagienny, bór mieszany wilgotny, bór Przewaga Przewaga sosny (53%), mieszany świeży, las mieszany bagienny, las drzewostanu Miastko zauważalny jest też duży mieszany wilgotny, las mieszany świeży, las w wieku 41-80 udział buka i brzozy. wilgotny, las łęgowy, las świeży, ols oraz ols i poniżej 40 lat. jesionowy.

Przewaga Główne typy siedliskowe to bór mieszany świeży, drzewostanu Przewaga sosny – 81%. duży bór świeży, las mieszany świeży, las świeży, bór w wieku powyżej Łupawa udział buka, brzozy, dębu, mieszany bagienny, ols, bór mieszany wilgotny, bór 80 lat, duży udział świerka i olszy. wilgotny, las mieszany bagienny, las wilgotny, bór drzew w wieku 41- bagienny. 60 lat i 61-80 lat. Przewaga sosny (85,53%), Główne typy siedliskowe to bór świeży, bór Trzebielino duży udział buka, brzozy, b.d. mieszany świeży i lasy mieszane świeże. świerku, olszy i dębu. Przewaga sosny (71%), duży Leśny Dwór udział buka, brzozy, świerku, b.d. b.d. dębu, olszy i modrzewia. Przewaga Przewaga sosny, duży udział Główne typy siedliskowe to bór mieszany świeży i drzewostanu Lipusz buka, dębu i brzozy. bór świeży. w wieku 21-40lat i powyżej 80 lat.

Sosna 90% buk i brzoza Główne typy siedliskowe to bór świeży i bór Osusznica b.d. niewielki mieszany świeży.

81 Struktura Nadleśnictwo Skład gatunkowy Typ siedliskowy wiekowa Główne typy siedliskowe to las mieszany świeży, Przewaga sosny (68,37%), bór mieszany świeży, las świeży, bór świeży, ols, Przewaga duży udział buka, dębu, Cewice bór mieszany bagienny, bór bagienny, las mieszany drzewostanu brzozy, modrzewia, świerku, bagienny, ols jesionowy, las wilgotny, las mieszany w wieku 56-62 lata. olszy. wilgotny, las łęgowy i bór wilgotny.

Przewaga sosny pospolitej (73%). Poza tym świerk, Warcino Przewaga siedlisk borowych (ok. 61,3%). b.d. modrzew, buk, dąb, brzoza, olsza. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z nadleśnictw

Lasy na terenie powiatu bytowskiego spełniają trzy funkcje:  ochronne – funkcja pozaprodukcyjna lasu, związana z ochroną gruntów, wód, infrastruktury oraz terenów zamieszkanych przez człowieka i zagrożonych skutkami zjawisk żywiołowych, np. powodzią,  produkcyjne – materialne świadczenia lasu, czyli produkcja drewna,  społeczne – kształtowanie korzystnych warunków zdrowotnych i rekreacyjnych dla społeczeństwa.

Według danych pozyskanych z rejestru prowadzonego przez Komendę Powiatową Państwowej Straży Pożarnej w Bytowie w latach 2014-2016 na terenie powiatu bytowskiego wystąpiło 38 pożarów lasów. W roku 2016 do KSR-G należało 19 jednostek OSP, natomiast w 2017 roku -20.

Zieleń urządzona

Na terenach zurbanizowanych duże znaczenie ma zieleń urządzona. Są to przede wszystkim obiekty przyrodnicze o formach naturalnych, półnaturalnych i przetworzonych oraz rozmaite założenia ogrodowe istniejące samoistnie lub towarzyszące obiektom budowlanym. Tereny te pełnić mogą różne funkcje na przykład rekreacyjne, ekologiczne i zdrowotne. Wpływają pozytywnie na złagodzenie lub eliminację uciążliwości życia w miastach, mogą służyć jako naturalne ekrany wyciszające hałas, kształtują układ urbanistyczny, wprowadzają ład przestrzenny oraz nadają specyficzny i indywidualny charakter miastu. Tabela poniżej przedstawia tereny zieleni urządzonej na obszarze powiatu bytowskiego w roku 2015. W całym powiecie znajdują się cmentarze, natomiast tylko w kilku przypadkach występują parki, zieleńce oraz zieleń uliczna. Związane jest to z występowaniem zieleni urządzonej głównie na terenach miejskich. Tabela 47: Zieleń urządzona w powiecie bytowskim w roku 2015 tereny parki spacerowo zieleń zieleńce zieleni cmentarze Jednostka - wypoczynkowe uliczna terytorialna osiedlowej szt. ha szt. ha ha ha szt. ha Powiat bytowski 14 45,9 55 40 5,8 10,76 80 89,65 gm. Borzytuchom 1 2 0 0 0 0 2 1,7 Miasto Bytów 2 5,5 27 13,2 3,8 5,46 16 14,2

82 tereny Jednostka parki spacerowo zieleń zieleńce zieleni cmentarze terytorialna - wypoczynkowe uliczna osiedlowej gm. Czarna 5 16,5 0 0 0 0 5 3,53 Dąbrówka gm. Kołczygłowy 0 0 0 0 0 0 1 2,2 gm. Lipnica 0 0 2 0,8 0 0 6 4,6 Miasto Miasto 3 9,8 24 25 2 5,3 26 46 gm. Parchowo 0 0 1 0,3 0 0 3 2,72 gm. Studzienice 0 0 0 0 0 0 3 1,7 gm. Trzebielino 2 8,1 1 0,7 0 0 3 2,3 gm. Tuchomie 1 4 0 0 0 0 15 10,7 Źródło: Główny Urząd Statystyczny

5.10.2 Efekty realizacji poprzedniego Programu Ochrony Środowiska dla powiatu bytowskiego w zakresie zasobów przyrodniczych

Zadania zaplanowane w poprzednim Programie Ochrony Środowiska realizowane były w sposób ciągły. Opierały się one przede wszystkim na ochronie oraz rozwoju systemu obszarów chronionych, poprzez utrzymanie m.in. czystości na omawianych terenach. Ponadto, w granicach powiatu prowadzono ochronę gatunkowa roślin i zwierząt, a także edukowano społeczeństwo w zakresie ochrony przyrody, tworzono ścieżki dydaktyczne oraz rowerowe, itd.

5.10.3 Analiza SWOT

W celu wyszczególnienia najważniejszych problemów i zagrożeń w zakresie zasobów przyrodniczych dla powiatu bytowskiego, przeprowadzono analizę SWOT.

Tabela 48: Analiza SWOT-obszar interwencji: zasoby przyrodnicze MOCNE STRONY SŁABE STRONY  Duża ilość obszarów chronionych na terenie powiatu  Różnorodne ukształtowanie terenu i dobre  Podatność zasobów przyrody ożywionej na warunki naturalne zanieczyszczenia środowiska.  Duża ilość szlaków turystycznych, promujących przyrodę powiatu

SZANSE ZAGROŻENIA  Edukacja ekologiczna społeczeństwa  Wdrażanie i stosowanie Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej  Dewastacja obszarów cennych przyrodniczo.  Monitoring obszarów chronionych  Promocja rolnictwa ekologicznego

Źródło: Opracowanie własne

83 Zgodnie z analizą SWOT, do mocnych stron powiatu w zakresie zasobów przyrodniczych należy zaliczyć dużą ilość terenów chronionych, różnorodność ukształtowania obszarów powiatu i stale rosnącą ilość szlaków turystycznych. W przypadku terenów chronionych głównym zagrożeniem jest dewastacja obszarów cennych przyrodniczo.

5.11 Zagrożenie poważnymi awariami

5.11.1 Analiza stanu wyjściowego

Według ustawy Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz. U. 2017 r. poz. 519 z późn. zm) za poważną awarię uznaje się zdarzenie zaistniałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, najczęściej emisję, eksplozję lub pożar. W takim zdarzeniu występuje najczęściej jedna lub więcej niebezpiecznych substancji. Poważne awarie prowadzą do natychmiastowego zagrożenia życia lub zdrowia ludzi, stanowią zagrożenie dla środowiska lub mogą takie zagrożenie stanowić z opóźnieniem. Poważna awaria przemysłowa jest natomiast definiowana jako poważna awaria w zakładzie przemysłowym. Podstawowym aktem prawnym w zakresie poważnych awarii jest ustawa Prawo ochrony środowiska, w której zawarte są przepisy ogólne, instrumenty prawne służące przeciwdziałaniu poważnej awarii przemysłowej, obowiązki prowadzącego zakład stwarzający zagrożenie wystąpienia poważnej awarii przemysłowej, obowiązki organów administracji związane z awarią przemysłową oraz zagadnienie współpracy międzynarodowej w przypadku wystąpienia awarii przemysłowej o charakterze transgranicznym. Wystąpienie poważnej awarii przemysłowej wiąże się z bezpośrednim zagrożeniem środowiska naturalnego i zdrowia ludzi. Zgodnie z art. 246 ustawy Prawo ochrony środowiska, w przypadku wystąpienia poważnej awarii Wojewoda, poprzez Komendanta Wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej i Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska, podejmuje działania niezbędne do usunięcia awarii i jej skutków. O podjętych działaniach informowany jest Marszałek Województwa. Aby nie dopuścić do wystąpienia poważnej awarii, organy Inspekcji Ochrony Środowiska prowadzą:  kontrole podmiotów, których działalność może stanowić przyczynę powstania poważnej awarii  szkolenia dla organów administracji oraz podmiotów, których działalność może stanowić przyczynę powstania poważnej awarii  prowadzą rejestr zakładów o zwiększonym i dużym ryzyku  prowadzą rejestr poważnych awarii a także badają przyczyny powstawania oraz sposoby likwidacji skutków poważnych awarii dla środowiska.

Na terenie powiatu bytowskiego znajdują się dwa zakłady o zwiększonym ryzyku:  Operator Logistyczny Paliw Płynnych Sp. z o.o., Baza Paliw Nr 20 Ugoszcz  Polski Gaz S.A., Rozlewnia Gazu Płynnego, Polski Gaz S.A. w Ugoszczy W 2014 roku zostało przeprowadzonych 39 kontroli na obszarze całego powiatu bytowskiego

84 z zakresu przestrzegania decyzji ustalających warunki korzystania ze środowiska, w tym 12 w ramach kontroli interwencyjnych. Naruszenia wymagań ochrony środowiska zostały stwierdzone w 25 przypadkach. Większość z tych naruszeń nie była związana z bezpośrednim oddziaływaniem na środowisko. Dotyczyły one braku realizacji lub naruszenia obowiązków wynikających z mocy prawa i decyzji administracyjnych (np. przekroczenia warunków pozwoleń w zakresie ilości zużywanych surowców i mediów, brak ewidencji, brak przekazywania wyników pomiarów, brak wykonywania pomiarów, nieterminowe przekazywanie sprawozdań, oraz braku uregulowań formalno-prawnych w zakresie wytwarzania odpadów czy emisji do powietrza).

5.11.2 Efekty realizacji poprzedniego Programu Ochrony Środowiska dla powiatu bytowskiego w zakresie zagrożenia poważnymi awariami

Na terenie powiatu w poprzednim Programie Ochrony Środowiska kontynuowano zadania z zakresu rozwoju aktualizacji informacji o zakładach o zwiększonym i dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii. Istotnym elementem prewencji zagrożeniom poważnymi awariami były szkolenia oraz okresowe ćwiczenie scenariuszy awaryjnych. W przyszłości, należy w dalszym ciągu badać przyczyny powstawania oraz sposoby likwidacji skutków poważnych awarii dla środowiska oraz kontrolować przestrzegania europejskiej umowy „ADR” o przewozie substancji i materiałów niebezpiecznych.

5.11.3 Analiza SWOT

W celu wyszczególnienia najważniejszych problemów i zagrożeń z zakresu zagrożenia poważnymi awariami dla powiatu bytowskiego, przeprowadzono analizę SWOT.

85 Tabela 49: Analiza SWOT-obszar interwencji: zagrożenia poważnymi awariami MOCNE STRONY SŁABE STRONY  Wiele nieprawidłowości wykrytych w zakładach przemysłowych  Brak poważnych awarii przemysłowych  Występowanie na terenie powiatu stacji w ciągu kilku ostatnich lat benzynowych, stwarzających potencjalne niebezpieczeństwo awarii

SZANSE ZAGROŻENIA  Informowanie społeczeństwa o sposobach postępowania w przypadku wystąpienia zagrożenia  Możliwość wystąpienia wypadku podczas  Działania kontrolne, dotyczące transportu, przeciwdziałania substancji niebezpiecznych przez teren poważnym awariom, np. kontrole powiatu podmiotów gospodarczych  Możliwość wystąpienia pożarów w lasach  Wprowadzenie systemu ostrzegania przed zjawiskami katastrofalnymi w powiecie.

Źródło: Opracowanie własne

Na terenie powiatu za mocną stronę uznano fakt, iż w ciągu ostatnich lat nie wystąpiła tam żadna poważna awaria przemysłowa. Wśród słabych stron można natomiast wyróżnić obecność stacji benzynowych w granicach powiatu, które mogą stwarzać potencjalne zagrożenie i niebezpieczeństwo awarii oraz szereg nieprawidłowości wykrytych w zakładach przemysłowych.

5.12. Działania edukacyjne

Edukacja ekologiczna jest niezwykle ważnym zagadnieniem, dotyczącym wszystkich obszarów ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Według Strategii Edukacji Ekologicznej Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na lata 2013 – 2016 z perspektywą do 2020 roku, dla zrównoważonego rozwoju kraju istotne są zarówno inwestycje w nowoczesne, proekologiczne technologie i racjonalna gospodarka zasobami naturalnymi, jak i wysoka świadomość ekologiczna społeczeństwa. Działania edukacyjne prowadzone w sposób uporządkowany i systematyczny mogą w istotny, pozytywny sposób wpłynąć na rozwój gospodarczy z poszanowaniem konstytucyjnej zasady zrównoważonego rozwoju. Głównym celem Narodowego Funduszu jest poprawa stanu środowiska i zrównoważone gospodarowanie jego zasobami poprzez stabilne, skuteczne i efektywne wspieranie przedsięwzięć i inicjatyw służących środowisku, a cel ten realizowany będzie między innymi poprzez podnoszenie świadomości ekologicznej, zmiana postaw i zachowań społeczeństwa, w tym dzieci i młodzieży. Kształtowanie świadomości ekologicznej mieszkańców jest ważnym zadaniem realizowanym zarówno w formalnym systemie kształcenia obejmującym wychowanie przedszkolne, szkolnictwo podstawowe, ponadpodstawowe oraz szkolnictwo wyższe jak również poprzez organizowanie imprez, konkursów,

86 wycieczek, czyli edukację nieformalną. Kwestia edukacji ekologicznej została poruszona podczas Konferencji Narodów Zjednoczonych „Środowisko i Rozwój” w Rio de Janeiro w 1992 roku. Podczas tej konferencji została opracowana m.in. Agenda 21, w której wiele miejsca poświęcono edukacji ekologicznej. Realizując zalecenia Agendy 21 Ministerstwo Edukacji Narodowej oraz Ministerstwo Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa podpisały w kwietniu 1995 roku porozumienie o współpracy w zakresie edukacji ekologicznej. Najważniejszym punktem tego porozumienia jest zapis dotyczący rozpoczęcia prac nad wspólnym przygotowaniem Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej, w której szczególny nacisk kładziony jest na wdrożenie edukacji ekologicznej jako edukacji interdyscyplinarnej na wszystkich stopniach edukacji formalnej i nieformalnej. W strategii tej zajęto się również kwestią planowania i realizowania działań w zakresie edukacji ekologicznej na szczeblu lokalnym, w szczególności gminnym, mających na celu ukształtowanie świadomości mieszkańców przejawiającej się w ich konkretnych działaniach związanych z troską o otaczające ich najbliższe środowisko. W Strategii Edukacji Ekologicznej opracowano następujące działania priorytetowe:  zapewnienie źródeł finansowania i poprawa efektywności procesu dofinansowania przedsięwzięć z zakresu edukacji ekologicznej,  współpracę z WFOŚiGW i realizacja Wspólnej Strategii działania,  inicjowanie i prowadzenie szerokich konsultacji dla uzyskania nowoczesnych rozwiązań w zakresie edukacji ekologicznej

5.13 Monitoring środowiska

Monitoring środowiska jest jednym z najważniejszych źródeł informacji o środowisku. Utworzono go na mocy ustawy z dnia 10 lipca 1991 roku o Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz.U. 2016 poz. 1688 z późn. zm.) aby dostarczyć wiarygodne informacje o stanie środowiska. Monitoring jest realizowany na podstawie:  opracowanych przez Głównego Inspektora Środowiska i zatwierdzonych przez ministra właściwego do spraw środowiska wieloletnich programów państwowego monitoringu środowiska,  opracowanych przez wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska i zatwierdzonych przez GIOŚ wojewódzkich programów monitoringu środowiska. Opracowany przez GIOŚ Program Państwowego Monitoringu Środowiska na lata 2016-2020 został zatwierdzony w dniu 1 października 2015 roku i zawiera opis zadań realizowanych na poziomie centralnym oraz wskazuje zadania, które będą wykonywane na poziomie województwa przez wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska. W oparciu o ten dokument opracowano Program Państwowego Monitoringu Środowiska Województwa Pomorskiego na lata 2016-2020. Na podstawie Programu prowadzone są badania monitoringowe obejmujące:  wody powierzchniowe, w tym rzeki, jeziora, wody przybrzeżne i przejściowe,  powietrze atmosferyczne w sieciach dla strefy pomorskiej oraz dla aglomeracji trójmiejskiej,

87  hałas drogowy, lotniczy i kolejowy,  promieniowanie elektromagnetyczne. Planowane są badania wód powierzchniowych, które zostaną zrealizowane w ramach trzeciego cyklu gospodarowania wodami oraz w ramach obecnego programu. Prowadzony będzie monitoring diagnostyczny, operacyjny, badawczy (realizowany w punktach intensywnego monitorowania), a także monitoring obszarów chronionych. Częstotliwość i zakres badań będą zależne od rodzaju punktu oraz wyznaczonego dla danego punku celu. Niezwykle istotne znaczenie będą miały punkty pomiarowo-kontrolne, dla których zaplanowana jest realizacja monitoringu badawczego intensywnego monitorowania. Będą tam badane węglowodory ropopochodne, metale, substancje biogenne oraz wskaźniki charakteryzujące warunki tlenowe. Zakłada się częstotliwość pomiarów wynoszącą 12 razy do roku. Wyniki badań realizowanych w tych punktach posłużą m.in. do oceny ładunków biogenów i metali ciężkich odprowadzanych rzekami z Polski do Morza Bałtyckiego. Podczas monitoringu powietrza wykorzystywane będą głównie metody referencyjne, przy założeniu coraz wyższej jakości pomiarów. Planuje się odstąpienie od metod wskaźnikowych, należących do grupy pomiarów pasywnych. Ze względu na stałe zanieczyszczenie powietrza pyłem, w nowym cyklu pomiarowym, metodyka została rozszerzona o pomiary automatyczne. Umożliwią one np. bezpośrednią obserwację pomiarów zanieczyszczeń, a także ułatwią społeczeństwu do nich dostęp za pośrednictwem stron internetowych takich jak portal czystości powietrza GIOŚ lub na AIRPOMERANIA. W obecnym monitoringu hałasu, największy nacisk zostanie położony na hałas komunikacyjny. Oprócz badań dotyczących hałasu pochodzącego od komunikacji samochodowej, uwzględniony zostanie także hałas kolejowy oraz lotniczy. Planowana jest kontynuacja prac w ramach podsystemu monitoringu PEM w zakresie obserwacji poziomów sztucznie wytwarzanych pól elektromagnetycznych w zakresie poziomów sztucznie wytwarzanych pól elektromagnetycznych w środowisku. Prace te mają także uwzględnić zmiany zachodzące na przestrzeni lat objętych monitoringiem. Na terenie całego województwa pomorskiego wyznaczone zostanie 135 punktów pomiarowych dla trzyletniego cyklu pomiarowego. W każdym roku znajdzie się 45 takich punktów. Zostaną one rozmieszczone w dostępnych dla ludności miejscach, po 15 punktów na trzech typach terenu. Będą one obejmowały centralne dzielnice lub osiedla miast o liczbie mieszkańców przekraczającej 50tys., pozostałe miasta oraz tereny wiejskie.

5.14 Nadzwyczajne zagrożenia środowiska i adaptacja do zmian klimatu

W czasie ostatnich kilku dekad coraz bardziej odczuwalne stają się zjawiska związane ze zmianami klimatu, takie jak wzrost temperatury czy występowanie zjawisk ekstremalnych. Badania wykazują, że zmiany te mogą stanowić zagrożenie dla społecznego i gospodarczego rozwoju wielu krajów na świecie, również dla Polski. W związku z niebezpieczeństwami, jakie te zmiany niosą, zmiany klimatyczne stały się przedmiotem licznych debat na arenie międzynarodowej. Aby przeciwdziałać ekstremalnym zjawiskom będącym następstwem tych zmian, postuluje się prowadzenie adaptacji do zmian klimatu i nadzwyczajnych zagrożeń środowiska na poziomie

88 powiatów i gmin. Adaptacja do zmian klimatu jest procesem polegającym na realizowaniu inicjatyw i działań na rzecz zmniejszenia podatności systemów przyrodniczych i ludzkich na faktyczne oraz na spodziewane skutki klimatu. Odpowiednio dobrane działania mogą obniżyć wrażliwość kraju na zmiany klimatyczne, a także będą tworzyć ważny czynnik stymulujący wzrost efektywności i innowacyjności polskiej gospodarki. Składająca się na działania adaptacyjne inwestycja w infrastrukturę i technologię, oraz realizowanie polityki umożliwią uniknięcie ryzyka oraz wykorzystanie szans. Opublikowany w 2012 roku „Strategiczny Plan Adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020, z perspektywą do roku 2030” wskazuje, że zmiany klimatu nalży traktować jako potencjalne ryzyko, które należy uwzględniać podczas m.in. podczas tworzenia mechanizmów regulacyjnych i planów inwestycyjnych, tak samo jak uwzględniane jest ryzyko makroekonomiczne i geopolityczne. Na obszarze powiatu bytowskiego głównymi zagrożeniami środowiska są głownie zjawiska spowodowane ekstremalnymi temperaturami i opadami, np. powodzie, pożary, susze oraz silne wiatry. Globalne ocieplenie w ostatnich latach doprowadziło do coraz częstszych i intensywniejszych fal upałów. Stanowią one zagrożenie dla zdrowia, w szczególności dla zdrowia dzieci, osób w podeszłym wieku oraz osób przewlekle chorych. Takie wysokie temperatury mogą prowadzić do zaburzeń układu krążenia, pracy nerek, układu oddechowego, a także do zaburzeń metabolizmu. Ostrzeżenia przed upałami, podobnie jak przed mrozami, publikowane są przez Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej. W czasie upałów zalecane jest aby pozostać w budynkach, w szczególności w godzinach szacowanych skrajnych temperatur. Fale upałów często generują susze, które mogą stanowić zagrożenie w lasach, ponieważ przesuszona ściółka jest bardziej podatna na zapalenie. W okresie podwyższonego ryzyka zagrożenia pożarem Lasy Państwowe wprowadzają zakaz wstępu do lasu. W powiecie bytowskim w latach 2014-2016 Komenda Powiatowej Państwowej Straży Pożarnej odnotowała 38 pożarów. Długotrwałe utrzymywanie się wysokich temperatur i związane z nimi susze oddziałują w sposób negatywny na różnorodność biologiczną na terenie powiatu. Gatunki cechujące się mniejszą zdolnością adaptacyjną do zmian warunków środowiska mogą wyginąć lub wyemigrować z danego terenu. Upały mogą także wpłynąć na straty w uprawach, również zmniejszając ilość pożywienia dla zwierząt hodowlanych. Może także powodować zwiększoną śmiertelność zwierząt w stadzie. Wysokie temperatury niszczą także nawierzchnie dróg , tory kolejowe oraz linie energetyczne. Zmiany klimatu mogą być także widoczny poprzez zmiany bilansu wodnego: w szczególności wzmożonego odpływu, zwiększonego parowania, pogorszenia jakościowego wód śródlądowych, a także wzrostu częstotliwości występowania ekstremalnych sytuacji hydrologicznych, np. susz i powodzi. Susza powstaje w wyniku długotrwałego okresu bez opadów atmosferycznych oraz upałów, kiedy maksymalna temperatura dobowa przekracza 30oC. Susze mogą powodować zmiany w stosunkach wodnych na obszarze powiatu, a w skrajnych przypadkach do problemów z zaopatrzeniem w wodę. Wysoka temperatura przyczynia się również do powstawania silnego wiatru i trąb powietrznych. Powodują one znaczne straty gospodarcze takie jak powalone drzewa oraz zniszczone budynki. Zwiększona prędkość wiatru przyspiesza także erozję wierzchniej warstwy gleb.

89 Przeprowadzone prognozy wykazują, że w nadchodzących latach ocieplanie klimatu będzie stawało się coraz intensywniejsze. W związku z tym, częstotliwość występowania gwałtownych zjawisk pogodowych takich jak powodzie, sucze i huragany również będzie się zwiększać. Należy więc jak najszybciej podjąć działania przystosowujące d \o zmian klimatu. W celu ograniczenia społecznego i gospodarczego ryzyka związanego ze zmianami klimatycznymi, rząd polski opracował „Strategiczny Plan Adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020” (SPA 2020). Wyznacza on cele i kierunki działań adaptacyjnych, jakie należy podjąć w najwrażliwszych sektorach i obszarach do roku 2020:  gospodarce wodnej,  rolnictwie,  leśnictwie,  różnorodności biologicznej i obszarach prawnie chronionych,  zdrowiu,  energetyce,  transporcie,  obszarach górskich,  strefie wybrzeża,  gospodarce przestrzennej,  obszarach zurbanizowanych.

Głównym celem działań adaptacyjnych do zmian klimatu w zakresie gospodarki wodnej na obszarze powiatu bytowskiego jest zapewnienie pełnego zaopatrzenia w wodę ludności, przemysłu i rolnictwa. Zadanie to jest realizowane poprzez rozbudowę sieci wodociągowej i kanalizacyjnej przez gminy powiatu bytowskiego. Prowadzone są także kampanie propagujące oszczędzanie wody i jej racjonalne wykorzystanie. Aby zminimalizować niekorzystny wpływ zmian klimatu na rolnictwo prowadzone są akcje mające na celu zwiększenie wiedzy rolników tak, aby mogli dostosować produkcję rolniczą oraz terminy zabiegów agrotechnicznych do nowych warunków klimatycznych. 6. Cele Programu Ochrony Środowiska, zadania oraz ich finansowanie

W wyniku przeprowadzonej analizy SWOT dla każdego z analizowanych obszarów interwencji zidentyfikowano główne problemy środowiskowe. Przeprowadzona analiza SWOT ukazała potencjalne zagrożenia w dziedzinie ochrony środowiska i kierunki działań, jakie powinny być podejmowane w celu poprawy stanu środowiska przyrodniczego i towarzyszącej mu infrastruktury technicznej. Perspektywa osiągnięcia zaplanowanych celów będzie możliwa dzięki realizacji zaproponowanych zadań, która przyczyni się w przyszłości do poprawy stanu środowiska na terenie powiatu bytowskiego. W celu realizacji zadań utworzono harmonogram rzeczowo – finansowy dla zadań własnych oraz dla zadań monitorowanych.

Tabela 50. Strategia polityki ochrony środowiska powiatu bytowskiego- cele, kierunki oraz zadania

Wskaźnik Obszar Kierunek Lp. Cel Zadania Podmiot odpowiedzialny Ryzyka interwencji Nazwa Wartość Wartość interwencji (źródło) bazowa docelowa

Monitoring stanu jakości powietrza na stacjach Niedokładność 1. WIOŚ Gdańsk pomiarowych na terenie powiatu pomiarów I.1.1.Monitoring Starosta, stanu jakości Wydawanie pozwoleń na wprowadzanie pyłów lub Marszałek Nieprzestrzeganie 2. powietrza gazów do powietrza (zgodnie z ustawą prawo Województwa zezwoleń ochrony środowiska) Pomorskiego Samorządy, władający Modernizacja systemów infrastruktury cieplnej, budynkami, Wysokie koszty 3. rozwój scentralizowanych systemów grzewczych dla Przedsiębiorstwa inwestycji ograniczania liczby źródeł niskiej emisji Ciepłownicze

Samorząd Wspieranie w procesach produkcji energii Województwa, Wysokie koszty

4. wysokosprawnych i niskoemisyjnych technologii Pomorskie Instytucje inwestycji I.1.2.Poprawa energetycznych Ilość efektywności Otoczenia Biznesu energetycznej substancji Gminy, Powiat, i zmniejszenie Realizacja kompleksowych przedsięwzięć z Spółdzielnie Wysokie koszty 5. emisji termomodernizacyjnych, w szczególności przekrocze mieszkaniowe, inwestycji zanieczyszczeń w zabudowie mieszkaniowej niami 2 0 Deweloperzy poziomu z systemów średnioroc grzewczych Wspieranie zmian technologicznych Wysokie koszty 6. Dystrybutorzy energii znego oraz ograniczających straty energii na przesyle inwestycji dobowego Przebudowa budynku gospodarczego w L. Wysokie koszty 7. Nadleśnictwo Miastko

I.1.powietrza jakości Poprawa Wołcza/Bukowisko inwestycji

I. Ochrona klimatu i jakości powietrza klimatu I. i Ochrona jakości Przebudowa konstrukcji dachowej w budynku nr 29 Wysokie koszty 8. Nadleśnictwo Miastko w L. Wołcza inwestycji

Samorząd Promowanie i wspieranie rozwiązań pozwalających Województwa, Wysokie koszty 9. I.1.3.Zmniejszenie na ograniczenie wielkości emisji pochodzącej z Starostwo, Gminy, inwestycji, brak emisji transportu oraz hałasu komunikacyjnego Zarządcy infrastruktury zainteresowania zanieczyszczeń transportowej. pochodzących Spółki PKP, inni z emisji liniowej Rewitalizacja i rozwój infrastruktury transportu przewoźnicy, Wysokie koszty 10. kolejowego i wodnego; Samorząd inwestycji Województwa

Wskaźnik Obszar Kierunek Lp. Cel Zadania Podmiot odpowiedzialny Ryzyka interwencji Nazwa Wartość Wartość interwencji (źródło) bazowa docelowa ZDW, ZDP, Samorządy Wysokie koszty 11. Zadania z zakresu budowy i modernizacji dróg Wojewódzkie, Powiat, inwestycji Gminy Modernizacja instalacji technologicznych oraz Wysokie koszty 12. Przedsiębiorcy I.1.4.Ograniczanie instalacji spalania paliw do celów technologicznych inwestycji emisji Inwentaryzacja i aktualizacja źródeł emisji substancji 13. przemysłowej Urząd Marszałkowski Niedokładność do powietrza i stworzenie bazy danych na ten temat

Wytwarzanie i dystrybucja energii elektrycznej i Gminy, osoby fizyczne, Wysokie koszty 14. cieplnej pochodzącej ze wszystkich źródeł zarządcy, inwestycji odnawialnych przedsiębiorstwa Brak zainteresowania Upowszechnianie stosowania OZE w 15. Gminy mieszkańców, indywidualnych i lokalnych źródłach energii I.1.5.Wzrost ograniczone udziału środki finansowe odnawialnych Wspieranie budowy urządzeń i instalacji służących źródeł energii Samorząd Wysokie koszty 16. do wytwarzania i przesyłania energii ze źródeł Województwa, Gminy inwestycji odnawialnych (…)

Ochrona powietrza poprzez montaż odnawialnych Wysokie koszty 17. źródeł energii u mieszkańców gmin Lipnica i Gmina Lipnica inwestycji Studzienice I.1.6.Wzrost udziału Promowanie ekologicznych źródeł transportu Powiat, Gminy, Wysokie koszty 18. ekologicznych (rowerowy, zbiorowy) organizacje inwestycji środków

transportu

Wysokie koszty 19. Rozbudowa drogi nr 10 (4) w Leśnictwie Słosinko Nadleśnictwo Miastko inwestycji

II.1.1.Zmniejszeni 20. Poziom e emisji hałasu hałasu LAeqN = LAeqN = mniejszenie z transportu Z L - dB 56 dB Wysokie koszty AeqN drogowego 21. Budowa dróg Nadleśnictwo Łupawa inwestycji

II.1.

mieszkańcówpowiatu II. 1.

22. dlauciążliwości hałasu II.hałasem Zagrożenia

Wskaźnik Obszar Kierunek Lp. Cel Zadania Podmiot odpowiedzialny Ryzyka interwencji Nazwa Wartość Wartość interwencji (źródło) bazowa docelowa Przebudowa drogi powiatowej nr 1193G na odcinku ZDP, Gmina Czarna Wysokie koszty 23. Chlewnica-Mikorowo-Kozin Dąbrówka inwestycji Wysokie koszty 24. Przebudowa drogi nr 1729G Tuchomie-Lipnica ZDP, Gmina Tuchomie inwestycji ZDP, Gmina Przebudowa drogi nr 1767G Borzytuchom- Wysokie koszty 25. Borzytuchom, Gmina Tuchomie inwestycji Tuchomie Przebudowa drogi powiatowej nr 1334G Oskowo- Wysokie koszty 26. ZDP, Gmina Bytów Pomysk Wielki inwestycji

Przebudowa skrzyżowania ulicy Przemysłowej, Wysokie koszty 27. ZDP, Gmina Bytów Ceynowy i Wybickiego w Bytowie inwestycji

Budowa połączenia drogi powiatowej 1796G z ulicą Wysokie koszty 28. ZDP, Gmina Bytów Prostą z DW nr 209 inwestycji

Poprawa bezpieczeństwa komunikacyjnego poprzez ZDP, Gmina Wysokie koszty 29. przebudowę drogi powiatowej nr 1705G na terenie Trzebielino, Gmina inwestycji gmin Trzebielino i Kołczygłowy Kołczygłowy

Przebudowa drogi powiatowej nr 1779G DK nr 20- Udorpie- Poprawa bezpieczeństwa Wysokie koszty 30. ZDP, Gmina Bytów komunikacyjnego poprzez modernizacje dróg inwestycji powiatowych na terenie Gminy Bytów Poprawa bezpieczeństwa komunikacyjnego poprzez ZDP, Gmina Wysokie koszty 31. remont dróg na terenie Gminy Kołczygłowy Kołczygłowy inwestycji Wysokie koszty 32. Budowa drogi- Rezerwat Nadleśnictwo Lipusz inwestycji

Wysokie koszty 33. Budowa drogi Parchowo- Nowe Pole Nadleśnictwo Lipusz inwestycji

Wysokie koszty 34. Budowa drogi Glinowo- Cybel Nadleśnictwo Lipusz inwestycji Wysokie koszty 35. Budowa drogi Grabowo- Cybel Nadleśnictwo Lipusz

inwestycji

Wskaźnik Obszar Kierunek Lp. Cel Zadania Podmiot odpowiedzialny Ryzyka interwencji Nazwa Wartość Wartość interwencji (źródło) bazowa docelowa

Tworzenie obszarów ograniczonego użytkowania w otoczeniu obiektów, instalacji i infrastruktury transportowej, gdzie mimo zastosowania Nieefektywny Samorząd 36. dostępnych rozwiązań technicznych, system Województwa, Powiat technologicznych i organizacyjnych nie mogą być zarządzania dotrzymane standardy jakości środowiska w zakresie uciążliwości akustycznej; II.1.2.Przeciwdział anie powstawaniu Nieefektywny

hałasu Wprowadzanie do mpzp zapisów sprzyjających system 37. instalacyjnego ograniczeniu zagrożenia hałasem i egzekwowanie Gminy planowania tych zapisów przestrzennego w gminach Prowadzenie monitoringu poziomu hałasu w Niedokładność 38. WIOŚ Gdańsk środowisku pomiarów

Bieżąca kontrola zakładów pracy w zakresie emisji Niedokładność 39. WIOŚ Gdańsk

hałasu pomiarów

Niedokładność 40. Monitoring pól elektromagnetycznych WIOŚ Gdańsk III.1.1.Stała kontrola pomiarów potencjalnych źródeł Natężenie pól pola elektroenergetyczny elektromagn >0,23 Państwowy Monitoring PEM w środowisku na <7 (V/m) ch oraz Niedokładność 41. etycznego (V/m) terenach przeznaczonych pod zabudowę WIOŚ Gdańsk III. Pola minimalizacja ich pomiarów (WIOŚ mieszkaniową oraz miejsc dostępnych dla ludzi

oddziaływania na oddziaływania pól pól oddziaływania

III. 1. Ograniczenie III.Ograniczenie 1. Gdańsk)

zdrowie człowieka i

człowieka i środowisko i człowieka elektromagnetyczne elektromagnetycznych na elektromagnetycznych środowisko Prowadzenie ewidencji źródeł wytwarzających pola 42. Powiat, Gminy Niedokładność elektromagnetyczne

Budowa i modernizacja systemu urządzeń

i polderów przeciwpowodziowych, poprawa stanu PGW Wody Polskie, Liczba IV.1.1.Minimalizac technicznego i przepustowości koryt rzek oraz Urząd Morski w Gdyni, cieków ja zagrożenia zabezpieczenie infrastruktury przyległej do rzek, Wysokie koszty 43. zagrożonych 0 0 Urząd Morski w

wodami klęskami powodzi w zlewniach rzek Przymorza, i na obszarach inwestycji powodzią Słupsku, RZGW i suszy narażonych na niebezpieczeństwo powodzi, (KZGW) Gdańsk, Szczecin

wyznaczonych we wstępnej ocenie ryzyka

powodzią ipowodziąsuszą IV.Gospodarowanie

IV. 1. Ochrona przed IV.1. Ochrona powodziowego

Wskaźnik Obszar Kierunek Lp. Cel Zadania Podmiot odpowiedzialny Ryzyka interwencji Nazwa Wartość Wartość interwencji (źródło) bazowa docelowa Przeciwdziałanie zabudowie terenów zagrożonych Samorząd gminny powodzią lub masowymi ruchami ziemi oraz Wysokie koszty 44. i powiatowy, Urzędy nadmiernemu uszczelnianiu obszarów retencji inwestycji Morskie wodnej; budowa zbiorników retencyjnych; Budowa jazu na rzece Boruja w km 8+355, gm. Wysokie koszty 45. PGW Wody Polskie Bytów, pow. Bytowski inwestycji

Modernizacja rzeki Kątnik w km 3+570-5+420, Wysokie koszty 46. PGW Wody Polskie miejscowość Przęsin, gm. Miastko, pow. Bytowski inwestycji Nieefektywny Wprowadzanie do mpzp ograniczeń wynikających system 47. z występowania na terenie powiatu terenów Gminy planowania zalewowych przestrzennego w powiecie Niedokładność Prowadzenie monitoringu jakości wód pomiarów, brak 48. powierzchniowych i podziemnych w ramach WIOŚ Gdańsk

punktów IV.2.1.Ograniczen Państwowego Monitoringu Środowiska pomiarowych ie emisji zanieczyszczeń Starosta Powiatu, Wydawanie pozwoleń na wprowadzanie ścieków do nieprzestrzeganie 49. ze ścieków Marszałek wód lub ziemi zezwoleń komunalnych Województwa, RZGW Liczba i przemysłowych JCWP, Prowadzenie kontroli przestrzegania przez podmioty 50. których stan warunków wprowadzania ścieków do wód lub do WIOŚ Gdańsk, Powiat Niedokładność podczas ziemi badań 5 6

stanuwód oceniono Prowadzenie rejestru i kontroli zbiorników 51. jako dobry bezodpływowych oraz przydomowych oczyszczalni Gminy Niedokładność (KZGW) ścieków IV.2.2.Utrzymanie dobrego stanu Organy wydające V. 2. Dążenie do osiągnięcia dobrego V. osiągnięcia 2.do Dążenie wód I powierzchniowych Racjonalne korzystanie z wód podziemnych, pozwolenia - prawne na Nieprzestrzeganie 52. i podziemnych zapewniające zachowanie równowagi pomiędzy pobór wód (Samorządy warunków poborem i zasilaniem powiatowe, Samorząd

województwa), RZGW

Wskaźnik Obszar Kierunek Lp. Cel Zadania Podmiot odpowiedzialny Ryzyka interwencji Nazwa Wartość Wartość interwencji (źródło) bazowa docelowa

Tworzenie i weryfikacja stref ochronnych dla ujęć Wysokie koszty wód podziemnych, wdrażanie zasad ich ochrony, w inwestycji, 53. Właściciele ujęć wody tym zapobieganie i ograniczanie dopływu nieprzestrzeganie zanieczyszczeń warunków

54. Konserwacja bieżąca i gruntowna rzek PGW Wody Polskie Niedokładność

Konserwacja bieżąca i gruntowna ciekówinnych, nie 55. istotnych dla regulowania stosunków wodnych na PGW Wody Polskie Niedokładność potrzeby rolnictwa

56. Liczba Konserwacja bieżąca i gruntowna kanałów PGW Wody Polskie Niedokładność JCWPd,

których stan

57. Konserwacja stacji pomp PGW Wody Polskie Niedokładność podczas

badań 3 4 oceniono Określanie wielkości emisji i stężeń substancji jako dobry priorytetowych oraz innych zanieczyszczeń, dla 58. RZGW Gdańsk Niedokładność (KZGW) których zostały określone środowiskowe normy jakości w regionie wodnym Dolnej Wisły

Wyznaczenie ekosystemów wodnych i od wód zależnych zdegradowanych przez eksploatację 59. zasobów wodnych w regionie Dolnej Wisły wraz z RZGW Gdańsk Niedokładność określeniem niezbędnych działań zmierzających do poprawy ich stanu ETAP I

PGW Wody Polskie, Zwiększania naturalnej retencji wód, renaturyzacja RZGW Gdańsk, Wysokie koszty 60. zniszczonych niewłaściwymi regulacjami terenów Szczecin, Poznań, PGL inwestycji wodno-błotnych i cieków wodnych;

Wskaźnik Obszar Kierunek Lp. Cel Zadania Podmiot odpowiedzialny Ryzyka interwencji Nazwa Wartość Wartość interwencji (źródło) bazowa docelowa

Propagowanie zachowań sprzyjających

Brak cja cja V.1.1.Ograniczeni oszczędzaniu wody przez działania edukacyjno – Powiat, Gminy, 61. Zmniejsz zainteresowania Zużycie e wykorzystywa- promocyjne (akcje, kampanie skierowane przedsiębiorstwa

enie mieszkańców wody na 1 3 nia zasobów wód do wszystkich grup społecznych) 26,9 m zużycia mieszkańca podziemnych wody (GUS) 3 i powierzchnio- Ograniczanie ilości zużywanej wody poprzez Brak ograniczania w m

62. zużyciawody wych recyrkulację wody w zakładach przemysłowych Przedsiębiorstwa ilości zużywanej ściekowa

- i zamykanie obiegów wody wody V. V. 1. Optymaliza

Rozbudowa kanalizacji ściekowej w miejscowości V.2.1. Stworzenie Zapoceń- modernizacja sieci kanalizacyjnych wraz z Wysokie koszty 63. kompleksowego Gmina Lipnica infrastrukturą towarzyszącą na terenie Gminy inwestycji Odsetek systemu Lipnica mieszkańcó gospodarki w ściekami socjalno korzystający Modernizacja i rozbudowa oczyszczalni ścieków Wysokie koszty 64. 75,4% 100% Gmina Bytów ch z sieci – bytowymi oraz w Przyborzycach inwestycji

kanalizacyjn poprawa V. V. wodno Gospodarka

V. V. 2. Racjonalna ej (GUS) skuteczności

gospodarka ściekowa gospodarka Modernizacja i rozbudowa sieci kanalizacyjnej Wysokie koszty 65. zaopatrzenia Powiat, Gminy w wodę i wodociągowej w powiecie inwestycji

Liczba Kontrola uprawnień przedsiębiorców w zakresie Możliwość Starosta, Okręgowy 66. wydanych przestrzegania wydanych koncesji na wydobycie pominięcia Urząd Górniczy koncesji na kopalin podmiotów

wydobycie

kopalin 7 -

owanie (Starostwo Starosta, Marszałek Nieprzestrzeganie 67. Powiatowe, Wydawanie koncesji na wydobywanie kopalin UM) Województwa zezwoleń VI.1.1.Nadzór nad zasobami kopalin Liczba miejsc nielegalnego Możliwość wydobycia Inwentaryzacja miejsc nielegalnego wydobycia

68. 0 0 Gminy pominięcia VI.Zasoby geologiczne zasobami kopalinzłóż ze zasobami kopalin kopalin (Gminy, podmiotów

VI.1. gospodar Racjonalne Starostwo Powiatowe)

Wskaźnik Obszar Kierunek Lp. Cel Zadania Podmiot odpowiedzialny Ryzyka interwencji Nazwa Wartość Wartość interwencji (źródło) bazowa docelowa

Niedokładność Monitoring chemizmu gleb ornych na terenie pomiarów, mała 69. GIOŚ powiatu liczba punktów pomiarowych Liczba VII.1.1.Ochrona 70. badań gleb Promocja rolnictwa ekologicznego Gminy, Powiat, ODR Brak dotacji gleb wykorzysty - - użytkowanych wanych rolniczo Szkolenia i kursy z zakresu chemizacji, rolniczo

integrowanej ochrony roślin, Kodeksu Dobrej Praktyki, zasad ubiegania się o płatności 71. ODR Brak dotacji bezpośrednie, obowiązków rolnika wynikających z korzystania z funduszy UE, oddziaływania

VII. Gleby gospodarstw rolnych na środowisko

użytkowania powierzchni ziemi użytkowaniapowierzchni VII.1.2.Zapobiega Inwentaryzacja terenów zdegradowanych Niezinwentaryzow - -

72. tywacji nie degradacji i wymagających rekultywacji oraz opracowywanie Powiat anie 100%

powierzchni ziemi programów ich rekultywacji terenów

rekul

wymagających wymagających

(Gminy, Powiat) (Gminy,

VII. 1. Ochrona gleb i zapewnienie sposobu gleb VII.i właściwego 1. Ochrona Powierzchnia gruntów gruntów Powierzchnia

Starosta, Marszałek Nieprzestrzeganie

73. Wydawanie pozwoleń na wytwarzanie odpadów Zmniejsze Województwa pozwoleń

nie ilości

wytwarzan Starosta, Marszałek adami i adami i

ych Kontrola podmiotów prowadzących działalność działalności działalności

Województwa,

z gospodarczej

odpadów

10933,78 Mg 10933,78 wytworzonych wytworzonych 74. odpadów Ilość w zakresie wytwarzania odpadów odbierania, Niedokładność Wojewódzki Inspektor zbierania, transportu, odzysku i unieszkodliwiania VIII.1.1.Uporządkow Ochrony Środowiska anie systemu gospodarowania Działania w zakresie selektywnej zbiórki odpadów Brak odpadami odpadami na terenie

75. zapobieganie powiatu segregowanych, obwoźnej zbiórki odpadów Gminy zainteresowania Wzrost Ilość ilości wielkogabarytowych mieszkańców zebranych powstawaniu odpadów odpadów

selektywnie - VIII.Gospodarka odp

VIII. 1. Racjonalna gospodarka gospodarka VIII. 1. Racjonalna selektywni odpadów e Tworzenie corocznych sprawozdań z zakresu Niewykonanie 76. (Gminy) Gminy zbieranych gospodarki odpadami komunalnymi sprawozdania

Wskaźnik Obszar Kierunek Lp. Cel Zadania Podmiot odpowiedzialny Ryzyka interwencji Nazwa Wartość Wartość interwencji (źródło) bazowa docelowa Brak Edukacja ekologiczna w zakresie właściwego 77. Powiat, Gminy zainteresowania postępowania z odpadami komunalnymi mieszkańców Ponowne 78. Likwidacja dzikich wysypisk odpadów Gminy zaśmiecanie Budowa, rozbudowa i modernizacja punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych Wysokie koszty 79. Gmina Lipnica (PSZOK) wraz z ich wyposażeniem na terenie Gmin inwestycji Miastko, Dziemiany, Lipnica i Tuchomie

Usuwanie wyrobów zawierających azbest z terenu Wysokie koszty 80. Gminy gmin powiatu inwestycji

)

Sukcesywne usuwanie i unieszkodliwianie odpadów Wysokie koszty 81. Gminy kg VIII.1.2.Usunięcie zawierających azbest inwestycji

wyrobów 877 877

0 kg Prowadzenie działań informacyjnych w zakresie azbestowych Brak szkodliwości azbestu oraz o sposobach

82. 294 z terenu powiatu Gminy zainteresowania

azbestowych postępowania z nim (spotkania, materiały 2 usuniętych wyrobów wyrobów usuniętych mieszkańców

informacyjne)

Starostwo Powiatowe Starostwo ( Ilość Dofinansowanie działań związanych z usuwaniem Powiat, Ograniczone 83.

azbestu WFOŚiGW środki finansowe

Wykonanie inwentaryzacji przyrodniczej, w celu Wysokie koszty 84. określenia ochrony gatunkowej roślin, zwierząt Gminy inwestycji i grzybów IX.1.1.Zachowani e systemu ok. 45 % - obszarów

(GUS) cennych przyrodniczo Gminy, Powiat, Edukacja ekologiczna dzieci i dorosłych w zakresie Brak instytucje

85. biologicznej różnorodności chowanie ochrony i zachowania walorów krajobrazu i przyrody zainteresowania IXZ. Zasobyprzyrodnicze

walorów przyrodniczych powiatu przyrodniczych walorów zarządzające, oraz promocja tych walorów mieszkańców

Nadleśnictwa

jej racjonalne użytkowanie oraz zachowanie zachowanie oraz użytkowanie jej racjonalne

IX. 1. Za IX. 1. Powierzchnia obszarów prawnie chronionych chronionych prawnie obszarów Powierzchnia

Wskaźnik Obszar Kierunek Lp. Cel Zadania Podmiot odpowiedzialny Ryzyka interwencji Nazwa Wartość Wartość interwencji (źródło) bazowa docelowa

Zachowanie siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk Wysokie koszty gatunków na terenach podmokłych, w dolinach inwestycji, 86. PGL LP, RZGW, RDOŚ rzecznych, zbiornikach wodnych oraz na terenach degradacja zmeliorowanych w stanie niepogorszonym obszarów Współpraca z instytucjami zarządzającymi Powiat, Gminy, Wysokie koszty obszarami Natura 2000 i innymi obszarami jednostki zarządzające inwestycji, 87. chronionymi na mocy ustawy o ochronie przyrody obszarami ochrony degradacja położonych na terenie powiatu, w zakresie przyrody obszarów utrzymania walorów tych obszarów

IX.1.2.Ochrona Tworzenie nowych i utrzymanie istniejących 88. Nasadzenia Zwiększenie i utrzymanie obszarów zieleni urządzonej na terenach gmin Gminy Niszczenie zieleni drzew i ilości i miast krzewów - nasadzeń zieleni na (GUS) w szt. terenach Prowadzenie nasadzeń drzew i krzewów na 89. Starosta Niszczenie zieleni zurbanizowanych gruntach należących do powiatu Planowe zalesienia nieprzydatnych rolniczo gruntów porolnych oraz gruntów „odzyskanych” na skutek

Powiat, Lasy Nieefektywność 90. rekultywacji, szczególnie w obszarach korytarzy IX.2.1.Ochrona Państwowe działań Wskaźnik ekologicznych i stref wododziałowych oraz i prowadzenie lesistości 52,5 % >% wodochronnych obszarów leśnych właściwej lesistości (GUS) gospodarki leśnej Współdziałanie administracji leśnej i samorządów

X . 2. Zwiększenie . X 2. Zwiększenie dla zwiększenia społecznej roli lasów i ich Lasy Państwowe, 91. I Brak współpracy dostępności, w zgodzie z funkcjami ochronnymi Gminy i produkcyjnymi

Niewyciągnięcie Współpraca powiatu z gminami i jednostkami Gminy, Powiat, Straż wniosków z 92. X.1.1.Zminimalizowa bezpieczeństwa w ramach gminnych planów Pożarna, Policja, Straż Liczba poprzednich nie ryzyka zarządzania kryzysowego Miejska zdarzeń awarii wystąpienia zdarzeń mogących mogących powodować powodować poważną 0 0 poważną awarię awarię Nieefektywny

awariami oraz ograniczenie jej (WIOŚ system skutków dla ludzi i Uwzględnienie zagadnień zagrożenia poważnymi 93. Gdańsk) Starosta planowania

wystąpienia poważnychwystąpienia środowiska awariami w MPZP oraz wydawanych decyzjach X.1. Zapobieganie ryzyku X.1. ryzyku Zapobieganie

minimalizacja ich skutków minimalizacjaich przestrzennego awariioraz przemysłowych

X. X. poważnymi Zagrożenia w gminie

100

Wskaźnik Obszar Kierunek Lp. Cel Zadania Podmiot odpowiedzialny Ryzyka interwencji Nazwa Wartość Wartość interwencji (źródło) bazowa docelowa

Współpraca ze służbami bezpieczeństwa Niewystarczające 94. w gminach, głównie z jednostkami OSP Starosta doposażenie w poszczególnych miejscowościach jednostek

Budowa systemu powiadamiania i alarmowania Nieefektywność ludności oraz zintegrowanej łączności w powiecie Starosta, Gminy, OSP, w działaniach, 95. bytowskim w warunkach zagrożenia, szczególnie Policja brak środków powodziowego- budowa systemu powiadamiania finansowania powodziowego Prowadzenie działań edukacyjno – informacyjnych dla mieszkańców powiatu o możliwościach Brak Starosta, Gminy, OSP, 96. zapobiegania i zasadach postępowania zainteresowania Policja, w przypadku wystąpienia poważnej awarii lub klęski mieszkańców żywiołowej Źródło: opracowanie własne na podstawie danych uzyskanych z ankietyzacji jednostek

101

Tabela 51. Harmonogram realizacji zadań własnych powiatu bytowskiego wraz z ich finansowaniem

Szacunkowe koszty realizacji zadania [w tys. zł] Dodatkowe Obszar Podmiot Źródło Lp. Zadanie 2022 - informacje interwencji odpowiedzialny 2018 2019 2020 2021 Razem finansowania 2025 o zadaniu Wydawanie pozwoleń na Starosta, 1. wprowadzanie pyłów lub gazów Marszałek Budżet Koszty w ramach zadań statutowych urzędu - do powietrza (zgodnie z ustawą Województwa powiatu prawo ochrony środowiska) Pomorskiego Samorząd

Województw, Realizacja kompleksowych Fundusze Gminy, Powiat, przedsięwzięć Ochrony 2. Spółdzielnie termomodernizacyjnych, b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. Środowiska i - mieszkaniowe, w szczególności w zabudowie Gospodarki Deweloperzy mieszkaniowej Wodnej, Fundusze norweskie Wyższe uczelnie Samorząd Promowanie i wspieranie techniczne, Województwa, rozwiązań pozwalających na Placówki 3. Starostwo, Gminy, ograniczenie wielkości emisji b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. badawczo – - Zarządcy pochodzącej z transportu oraz rozwojowe, infrastruktury hałasu komunikacyjnego Policja, transportowej… Stowarzyszen I. Ochrona klimatu i jakości powietrza klimatu I. i Ochrona jakości ia cyklistów, Budżet gminy, ZDW, ZDP, Unijne i 4. Zadania z zakresu budowy i Samorządy b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. krajowe - modernizacji dróg Wojewódzkie, instrumenty Powiat, Gminy Finansowe

Budżet Promowanie ekologicznych powiatu, 5. Powiat, Gminy, źródeł transportu (rowerowy, b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. budżet gmin, - organizacje zbiorowy) środki własne organizacji

102

otoczeniu obiektów, instalacji i

infrastruktury transportowej, Budżet gdzie mimo zastosowania Samorząd powiatu, 6. dostępnych rozwiązań Województwa, Koszty w ramach zadań statutowych urzędu - budżet technicznych, technologicznych i Powiat hałasem Państwa organizacyjnych nie mogą być II. Zagrożenie dotrzymane standardy jakości środowiska w zakresie

uciążliwości akustycznej;

Prowadzenie ewidencji źródeł Budżet 7. wytwarzających pola Powiat, Gminy Koszty w ramach zadań statutowych urzędu - powiatu

elektromagnetyczne

III. Pola

elektroma gnetyczne

Przeciwdziałanie zabudowie terenów zagrożonych powodzią lub masowymi ruchami ziemi Samorząd gminny i KZGW, 8. oraz nadmiernemu powiatowy, Urzędy b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. - RZGW uszczelnianiu obszarów retencji Morskie wodnej; budowa zbiorników

retencyjnych

Starosta Powiatu, Wydawanie pozwoleń na Budżet Marszałek 9. wprowadzanie ścieków do wód Koszty w ramach zadań statutowych powiatu, -

Województwa, lub ziemi budżet UM RZGW

Prowadzenie kontroli Budżet wodami przestrzegania przez podmioty WIOŚ Gdańsk, powiatu, 10. Koszty w ramach zadań statutowych - warunków wprowadzania Powiat budżet

IV.Gospodarowanie ścieków do wód lub do ziemi Państwa

Organy wydające pozwolenia - Podmioty Racjonalne korzystanie z wód prawne na pobór eksploatujące podziemnych, zapewniające wód (Samorządy 11. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. zasoby - zachowanie równowagi powiatowe, wodne, pomiędzy poborem i zasilaniem Samorząd RDOŚ województwa), RZGW

103

Szacunkowe koszty realizacji zadania [w tys. zł] Dodatkowe Obszar Podmiot Źródło Lp. Zadanie 2022 - informacje interwencji odpowiedzialny 2018 2019 2020 2021 Razem finansowania 2025 o zadaniu

Propagowanie zachowań

- sprzyjających oszczędzaniu Budżet wody przez działania powiatu, Powiat, Gminy, 12. edukacyjno – promocyjne b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. budżet gmin, - przedsiębiorstwa (akcje, kampanie skierowane środki własne do wszystkich grup organizacji

społecznych) ściekowa Modernizacja i rozbudowa sieci Budżet 13. kanalizacyjnej i wodociągowej w Powiat, Gminy Koszty w ramach zadań statutowych powiatu, -

V. V. wodno Gospodarka powiecie środki własne

Kontrola uprawnień Budżet

przedsiębiorców w zakresie Starosta, Okręgowy 14. Koszty w ramach zadań statutowych powiatu, - przestrzegania wydanych Urząd Górniczy środki własne koncesji na wydobycie kopalin

. . Zasoby Budżet VI

geologiczne Wydawanie koncesji na Starosta, Marszałek 15. Koszty w ramach zadań statutowych powiatu, - wydobywanie kopalin Województwa budżet UM

Budżet gmin, budżet Promocja rolnictwa Gminy, Powiat, 16. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. powiatu, -

ekologicznego ODR środki własne ODR Inwentaryzacja terenów

VII. Gleby zdegradowanych Budżet 17. i wymagających rekultywacji Powiat Koszty w ramach zadań statutowych urzędu - powiatu oraz opracowywanie programów

ich rekultywacji

Budżet Wydawanie pozwoleń na Starosta, Marszałek 18. Koszty w ramach zadań statutowych powiatu, -

VIII. wytwarzanie odpadów Województwa

budżet UM

odpadami Gospodarka

104

Szacunkowe koszty realizacji zadania [w tys. zł] Dodatkowe Obszar Podmiot Źródło Lp. Zadanie 2022 - informacje interwencji odpowiedzialny 2018 2019 2020 2021 Razem finansowania 2025 o zadaniu Kontrola podmiotów Starosta, Marszałek Budżet prowadzących działalność Województwa, powiatu, w zakresie wytwarzania Koszty w ramach zadań statutowych 19. Wojewódzki budżet UM, - odpadów odbierania, zbierania, Inspektor Ochrony budżet transportu, odzysku Środowiska Państwa i unieszkodliwiania Edukacja ekologiczna Budżet w zakresie właściwego 20. Powiat, Gminy b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. powiatu, - postępowania z odpadami budżet gmin komunalnymi Budżet Dofinansowanie działań Powiat, powiatu, 21. związanych z usuwaniem b.d. b.d. b.d. b.d. - WFOŚiGW środki azbestu UE Edukacja ekologiczna dzieci Gminy, Powiat, Budżet i dorosłych w zakresie ochrony 22. instytucje powiatu, i zachowania walorów b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. - zarządzające, budżet gmin,

krajobrazu i przyrody oraz Nadleśnictwa jednostek promocja tych walorów

Współpraca z instytucjami zarządzającymi obszarami Powiat, Gminy, Natura 2000 i innymi obszarami Budżet jednostki chronionymi na mocy ustawy o powiatu, 23. zarządzające b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. - ochronie przyrody położonych budżet gmin, obszarami ochrony na terenie powiatu, w zakresie środki UE przyrody utrzymania walorów tych

obszarów IX.Zasoby przyrodnicze

Prowadzenie nasadzeń drzew Budżet 24. i krzewów na gruntach Starosta b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. - powiatu

należących do powiatu

Współpraca powiatu z gminami Gminy, Powiat, Budżet i jednostkami bezpieczeństwa Straż Pożarna, powiatu, 25. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. - w ramach gminnych planów Policja, Straż budżet gmin,

awariami zarządzania kryzysowego Miejska jednostek

poważnymi X. X. Zagrożenia

105

Szacunkowe koszty realizacji zadania [w tys. zł] Dodatkowe Obszar Podmiot Źródło Lp. Zadanie 2022 - informacje interwencji odpowiedzialny 2018 2019 2020 2021 Razem finansowania 2025 o zadaniu Uwzględnienie zagadnień zagrożenia poważnymi awariami Budżet 26. Starosta b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. - w MPZP oraz wydawanych powiatu decyzjach Współpraca ze służbami Budżet bezpieczeństwa w gminach, powiatu, 27. głównie z jednostkami OSP Starosta b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. - budżet gmin, w poszczególnych jednostek miejscowościach Budowa systemu powiadamiania i alarmowania ludności oraz zintegrowanej Starosta, Gminy, łączności w powiecie bytowskim Budżet 28. OSP, Policja 70690 - - - - 70690 - w warunkach zagrożenia, powiatu szczególnie powodziowego- budowa systemu powiadamiania powodziowego Prowadzenie działań edukacyjno – informacyjnych dla mieszkańców powiatu Budżet o możliwościach zapobiegania Starosta, Gminy, powiatu, 29. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. - i zasadach postępowania OSP, Policja, budżet gmin, w przypadku wystąpienia jednostek poważnej awarii lub klęski żywiołowej

Źródło: opracowanie własne

106

Tabela 52. Harmonogram realizacji zadań monitorowanych wraz z ich finansowaniem

Podmioty Dodatkowe Obszar Szacunkowe koszty realizacji zadania [w tys. zł] Źródła Lp. Zadanie odpowiedzialne informacje interwencji finansowania za realizację 2018 2019 2020 2021 2022-2025 razem o zadaniu Monitoring stanu jakości 1. powietrza na stacjach WIOŚ Gdańsk Koszty w ramach PMŚ Budżet państwa - pomiarowych na terenie powiatu Wydawanie pozwoleń na Starosta, wprowadzanie pyłów lub gazów Marszałek 2. Koszty w ramach zadań statutowych urzędu Budżet powiatu - do powietrza (zgodnie z ustawą Województwa prawo ochrony środowiska) Pomorskiego Samorząd Województwa, Przedsiębiorstwa energetyki cieplnej, Modernizacja systemów Samorządy, Fundusze infrastruktury cieplnej, rozwój władający Ochrony 3. scentralizowanych systemów budynkami, b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. - Środowiska i grzewczych dla ograniczania Przedsiębiorstw Gospodarki liczby źródeł niskiej emisji a Ciepłownicze Wodnej, Środki Europejskie (np. FS, EFRR), Instytucje finansowe Fundusze Samorząd Wspieranie w procesach Ochrony Województwa, produkcji energii Środowiska i Pomorskie 4. wysokosprawnych i b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. Gospodarki -

I. Ochrona klimatu i jakości powietrza klimatu I. i Ochrona jakości Instytucje niskoemisyjnych technologii Wodnej, Środki Otoczenia energetycznych Europejskie (np. Biznesu FS, EFRR) Samorząd Województw, Realizacja kompleksowych Fundusze Gminy, Powiat, przedsięwzięć Ochrony Spółdzielnie 5. termomodernizacyjnych, w b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. Środowiska i - mieszkaniowe, szczególności w zabudowie Gospodarki Deweloperzy mieszkaniowej Wodnej, Fundusze norweskie

107

Podmioty Dodatkowe Obszar Szacunkowe koszty realizacji zadania [w tys. zł] Źródła Lp. Zadanie odpowiedzialne informacje interwencji finansowania za realizację 2018 2019 2020 2021 2022-2025 razem o zadaniu Pomorska Wspieranie zmian Platforma technologicznych Dystrybutorzy Technologiczna 6. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. - ograniczających straty energii energii Energetyki, na przesyle Instytuty badawcze

Przebudowa budynku Nadleśnictwo 7. gospodarczego w L. 55 - - - - 55 Środki własne - Miastko Wołcza/Bukowisko

Przebudowa konstrukcji Nadleśnictwo 8. dachowej w budynku nr 29 w L. 90 - - - - 90 Środki własne - Miastko Wołcza Wyższe uczelnie Samorząd techniczne, Promowanie i wspieranie Województwa, Placówki rozwiązań pozwalających na Starostwo, badawczo – 9. ograniczenie wielkości emisji Gminy, b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. - rozwojowe, pochodzącej z transportu oraz Zarządcy Policja, hałasu komunikacyjnego infrastruktury Stowarzyszenia transportowej… cyklistów, Minister właściwy Spółki PKP, inni Rewitalizacja i rozwój ds. infrastruktury, przewoźnicy, 10. infrastruktury transportu b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. Samorządy - Samorząd kolejowego i wodnego powiatowe i Województwa gminne ZDW, ZDP, Budżet gminy, Zadania z zakresu budowy Samorządy Unijne i krajowe 11. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. - i modernizacji dróg Wojewódzkie, instrumenty Powiat, Gminy Finansowe

Modernizacja instalacji technologicznych oraz instalacji 12. Przedsiębiorcy b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. Środki własne - spalania paliw do celów technologicznych

Inwentaryzacja i aktualizacja źródeł emisji substancji do Urząd Budżet powiatu, 13. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. - powietrza i stworzenie bazy Marszałkowski budżet UM danych na ten temat

108

Podmioty Dodatkowe Obszar Szacunkowe koszty realizacji zadania [w tys. zł] Źródła Lp. Zadanie odpowiedzialne informacje interwencji finansowania za realizację 2018 2019 2020 2021 2022-2025 razem o zadaniu Gminy, osoby Wytwarzanie i dystrybucja fizyczne, energii elektrycznej i cieplnej Budżet miasta, 14. zarządcy, b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. - pochodzącej ze wszystkich środki zewnętrzne przedsiębiorstw źródeł odnawialnych a Bałtycki Klaster Ekoenergetyczny, Bałtycka Agencja Upowszechnianie stosowania Poszanowania 15. OZE w indywidualnych Gminy b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. Energii, Placówki - i lokalnych źródłach energii naukowo – badawcze; Energa SA, PGNiG,

Wspieranie budowy urządzeń Samorząd ENERGA SA, i instalacji służących do 16. Województwa, b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. PSE, Fundusze - wytwarzania i przesyłania Gminy ekologiczne… energii ze źródeł odnawialnych

Całkowita RPO WP na lata Ochrona powietrza poprzez Gmina Lipnica, wartość 2014-2020, wkład montaż odnawialnych źródeł 7150146,6 17. Gmina - - - - zadania: własny, wkład - energii u mieszkańców gmin 2 Studzienice 7150146,6 właścicieli Lipnica i Studzienice 0 nieruchomości Budżet powiatu, Promowanie ekologicznych Powiat, Gminy, budżet gmin, 18. źródeł transportu (rowerowy, b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. - organizacje środki własne zbiorowy) organizacji

Rozbudowa drogi nr 10 (4) Nadleśnictwo 19. 185 215 - - - 300 Środki własne - w Leśnictwie Słosinko Miastko

Nadleśnictwo 20. Budowa drogi 400 400 - - - 800 Środki własne -

Łupawa enie hałasem enie Kosztorys Nadleśnictwo 21. Budowa drogi w trakcie - - 500 - 500 Środki własne - Łupawa

realizacji II. Zagroż

109

Kosztorys Nadleśnictwo Realizacja: 22. Budowa drogi w trakcie - - - 900 900 Środki własne Łupawa 2023-2024 realizacji

Budżet Przebudowa drogi powiatowej ZDP, Gmina Wojewódzki, 23. nr 1193G na odcinku Czarna - 3000000 3000000 - - 6000000 budżet powiatowy, - Chlewnica-Mikorowo-Kozin Dąbrówka dofinansowania z Unii Budżet Wojewódzki, Przebudowa drogi nr 1729G ZDP, Gmina 24. 350000 5000000 5000000 - - 10350000 budżet powiatowy, - Tuchomie-Lipnica Tuchomie dofinansowania z Unii Budżet ZDP, Gmina Wojewódzki, Przebudowa drogi nr 1767G Borzytuchom, 25. - 5000000 5000000 - - 10000000 budżet powiatowy, - Borzytuchom-Tuchomie Gmina dofinansowania Tuchomie z Unii Budżet Przebudowa drogi powiatowej Wojewódzki, ZDP, Gmina 26. nr 1334G Oskowo-Pomysk - - - 1550000 - 1550000 budżet powiatowy, - Bytów, Wielki dofinansowania z Unii Budżet Przebudowa skrzyżowania ulicy Wojewódzki, ZDP, Gmina 27. Przemysłowej, Ceynowy i 2645750 - - - - 3645750 budżet powiatowy, - Bytów Wybickiego w Bytowie dofinansowania z Unii

Budżet Budowa połączenia drogi Wojewódzki, ZDP, Gmina 28. powiatowej 1796G z ulicą - 5125000 2500000 1500000 - 9125000 budżet powiatowy, - Bytów Prostą z DW nr 209 dofinansowania z Unii

Poprawa bezpieczeństwa Budżet ZDP, Gmina komunikacyjnego poprzez Wojewódzki, Trzebielino, 29. przebudowę drogi powiatowej nr 5000 30000 145000 - 0 180000 budżet powiatowy, - Gmina 1705G na terenie gmin dofinansowania Kołczygłowy

Trzebielino i Kołczygłowy z Unii

110

Podmioty Dodatkowe Obszar Szacunkowe koszty realizacji zadania [w tys. zł] Źródła Lp. Zadanie odpowiedzialne informacje interwencji finansowania za realizację 2018 2019 2020 2021 2022-2025 razem o zadaniu Przebudowa drogi powiatowej Budżet nr 1779G DK nr 20- Udorpie- Wojewódzki, Poprawa bezpieczeństwa ZDP, Gmina 30. 1000000 - - - - 1000000 budżet powiatowy, - komunikacyjnego poprzez Bytów dofinansowania modernizacje dróg powiatowych z Unii na terenie Gminy Bytów

Budżet Poprawa bezpieczeństwa Wojewódzki, komunikacyjnego poprzez ZDP, Gmina 31. 4600000 - - - - 4600000 budżet powiatowy, - remont dróg na terenie Gminy Kołczygłowy dofinansowania Kołczygłowy z Unii

Tworzenie obszarów ograniczonego użytkowania w otoczeniu obiektów, instalacji i infrastruktury transportowej, gdzie mimo zastosowania Samorząd Budżet powiatu, 32. dostępnych rozwiązań Województwa, Koszty w ramach zadań statutowych urzędu - budżet Państwa technicznych, technologicznych Powiat i organizacyjnych nie mogą być dotrzymane standardy jakości środowiska w zakresie uciążliwości akustycznej Wprowadzanie do mpzp zapisów sprzyjających 33. ograniczeniu zagrożenia Gminy Koszty w ramach zadań statutowych Budżet gmin - hałasem i egzekwowanie tych zapisów

Prowadzenie monitoringu 34. WIOŚ Gdańsk Koszty w ramach PMŚ Budżet Państwa - poziomu hałasu w środowisku

Bieżąca kontrola zakładów 35. WIOŚ Gdańsk Koszty w ramach zadań statutowych Budżet Państwa - pracy w zakresie emisji hałasu Nadleśnictwo 36. Budowa drogi- Rezerwat - 350 - - - 350 Środki własne - Lipusz Budowa drogi Parchowo- Nowe Nadleśnictwo 37. - - 220 - - 220 Środki własne - Pole Lipusz

111

Podmioty Dodatkowe Obszar Szacunkowe koszty realizacji zadania [w tys. zł] Źródła Lp. Zadanie odpowiedzialne informacje interwencji finansowania za realizację 2018 2019 2020 2021 2022-2025 razem o zadaniu Nadleśnictwo 38. Budowa drogi Glinowo- Cybel - - 130 - - 130 Środki własne - Lipusz Nadleśnictwo 39. Budowa drogi Grabowo- Cybel - - 250 - - 250 Środki własne - Lipusz

Monitoring pól Budżet powiatu, 40. WIOŚ Gdańsk Koszty w ramach zadań statutowych - elektromagnetycznych budżet Państwa

Państwowy Monitoring PEM w

gnetyczne środowisku na terenach 41. przeznaczonych pod zabudowę WIOŚ Gdańsk Koszty w ramach PMŚ Budżet Państwa - mieszkaniową oraz miejsc dostępnych dla ludzi

Prowadzenie ewidencji źródeł Budżet powiatu, 42. wytwarzających pola Powiat, Gminy Koszty w ramach zadań statutowych - budżet gmin III.elektroma Pola elektromagnetyczne

Budowa i modernizacja systemu Samorząd urządzeń i polderów Województwa, przeciwpowodziowych, poprawa Fundusze PGW Wody stanu technicznego i Ochrony

Polskie, Urząd przepustowości koryt rzek oraz Środowiska i Morski w Gdyni, zabezpieczenie infrastruktury Gospodarki 43. Urząd Morski w b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. - przyległej do rzek, w zlewniach Wodnej, Minister Słupsku, RZGW rzek Przymorza, i na obszarach właściwy ds. Gdańsk, narażonych na infrastruktury, Szczecin niebezpieczeństwo powodzi, Samorządy wyznaczonych we wstępnej powiatowe i ocenie ryzyka powodziowego gminne

Przeciwdziałanie zabudowie terenów zagrożonych powodzią Samorząd lub masowymi ruchami ziemi IV.Gospodarowanie wodami gminny i 44. oraz nadmiernemu b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. KZGW, RZGW - powiatowy, uszczelnianiu obszarów retencji Urzędy Morskie wodnej; budowa zbiorników retencyjnych

112

Budowa jazu na rzece Boruja w Budżet państwa, PGW Wody 45. km 8+355, gm. Bytów, pow. - - - 1000000 - 1000000 środki Unii - Polskie Bytowski Europejskiej

Modernizacja rzeki Kątnik w km Budżet państwa, 3+570-5+420, miejscowość PGW Wody 46. - - - 460000 - 460000 środki Unii - Przęsin, gm. Miastko, pow. Polskie Europejskiej Bytowski

Wprowadzanie do mpzp ograniczeń wynikających 47. Gminy Koszty w ramach zadań statutowych Budżet gmin - z występowania na terenie powiatu terenów zalewowych Prowadzenie monitoringu jakości wód powierzchniowych i 48. podziemnych w ramach WIOŚ Gdańsk Koszty w ramach PMŚ Budżet Państwa - Państwowego Monitoringu Środowiska Starosta Wydawanie pozwoleń na Powiatu, Budżet powiatu, 49. wprowadzanie ścieków do wód Marszałek Koszty w ramach zadań statutowych - budżet UM lub ziemi Województwa, RZGW

Prowadzenie kontroli przestrzegania przez podmioty WIOŚ Gdańsk, Budżet powiatu, 50. Koszty w ramach zadań statutowych - warunków wprowadzania Powiat budżet Państwa ścieków do wód lub do ziemi

Prowadzenie rejestru i kontroli zbiorników bezodpływowych 51. Gminy b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. Budżet gmin - oraz przydomowych oczyszczalni ścieków Organy wydające Racjonalne korzystanie z wód pozwolenia - Podmioty podziemnych, zapewniające prawne na eksploatujące 52. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. - zachowanie równowagi pobór wód zasoby wodne, pomiędzy poborem i zasilaniem (Samorządy RDOŚ powiatowe, Samorząd

113

Podmioty Dodatkowe Obszar Szacunkowe koszty realizacji zadania [w tys. zł] Źródła Lp. Zadanie odpowiedzialne informacje interwencji finansowania za realizację 2018 2019 2020 2021 2022-2025 razem o zadaniu województwa), RZGW Tworzenie i weryfikacja stref ochronnych dla ujęć wód RZGW, podziemnych, wdrażanie zasad Właściciele ujęć 53. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. Samorządy - ich ochrony, w tym wody powiatowe zapobieganie i ograniczanie dopływu zanieczyszczeń Konserwacja bieżąca PGW Wody 54. 1186,9 1 200 1429,1 1186,4 8 400 5002,4 Budżet Państwa - i gruntowna rzek Polskie Konserwacja bieżąca i gruntowna cieków innych, nie PGW Wody 55. istotnych dla regulowania 34 33 36 - 137,30 240,30 Budżet Państwa - Polskie stosunków wodnych na potrzeby rolnictwa Konserwacja bieżąca PGW Wody Nie 56. - - - - - Budżet Państwa - i gruntowna kanałów Polskie wymaga PGW Wody 57. Konserwacja stacji pomp - - 53,5 - 62,8 1156,30 Budżet Państwa - Polskie Określanie wielkości emisji i stężeń substancji priorytetowych oraz innych 58. zanieczyszczeń, dla których RZGW Gdańsk 85 - - - - 85 NFOŚiGW - zostały określone środowiskowe normy jakości w regionie wodnym Dolnej Wisły

Wyznaczenie ekosystemów wodnych i od wód zależnych zdegradowanych przez eksploatację zasobów wodnych WFOŚiGW, środki 59. RZGW Gdańsk 130 - - - - 130 - w regionie Dolnej Wisły wraz własne z określeniem niezbędnych działań zmierzających do poprawy ich stanu ETAP I Zwiększania naturalnej retencji PGW Wody Lasy Państwowe, wód, renaturyzacja Polskie, RZGW Pomorski Zarząd 60. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. - zniszczonych niewłaściwymi Gdańsk, Parków regulacjami terenów wodno- Szczecin, Krajobrazowych

114

Propagowanie zachowań sprzyjających oszczędzaniu Budżet powiatu, wody przez działania Powiat, Gminy, budżet gmin, 61. edukacyjno – promocyjne przedsiębiorstw b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. - środki własne (akcje, kampanie skierowane a organizacji do wszystkich grup

społecznych)

Ograniczanie ilości zużywanej wody poprzez recyrkulację Przedsiębiorstw

62. ściekowa wody w zakładach b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. Środki własne -

- a przemysłowych i zamykanie obiegów wody

Rozbudowa kanalizacji ściekowej w miejscowości RPO WP 2014- Zapoceń- modernizacja sieci 63. Gmina Lipnica 3500000 - - 3500000 2020, środki - kanalizacyjnych wraz z własne gminy infrastrukturą towarzyszącą na

terenie Gminy Lipnica V. V. wodno Gospodarka Modernizacja i rozbudowa WFOŚiGW, 64. oczyszczalni ścieków Gmina Bytów 250 5000 7479 - - 12729 - NFOŚiGW w Przyborzycach Modernizacja i rozbudowa sieci Budżet powiatu, 65. kanalizacyjnej i wodociągowej w Powiat, Gminy Koszty w ramach zadań statutowych - środki własne powiecie

Kontrola uprawnień Starosta,

przedsiębiorców w zakresie Budżet powiatu, 66. Okręgowy Urząd Koszty w ramach zadań statutowych - przestrzegania wydanych środki własne Górniczy koncesji na wydobycie kopalin

Starosta, VI.Zasoby

geologiczne Wydawanie koncesji na Budżet powiatu, 67. Marszałek Koszty w ramach zadań statutowych - wydobywanie kopalin budżet UM Województwa

115

Inwentaryzacja miejsc Budżet powiatu, 68. Gminy Koszty w ramach zadań statutowych - nielegalnego wydobycia kopalin budżet gmin

Monitoring chemizmu gleb 69. GIOŚ Koszty w ramach PMŚ Budżet państwa - ornych na terenie powiatu Budżet gmin, Promocja rolnictwa Gminy, Powiat, budżet powiatu, 70. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. - ekologicznego ODR środki własne ODR Szkolenia i kursy z zakresu

chemizacji, integrowanej ochrony roślin, Kodeksu Dobrej Praktyki, zasad ubiegania się o płatności bezpośrednie, Środki własne 71. ODR b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. - VII. Gleby obowiązków rolnika ODR wynikających z korzystania z funduszy UE, oddziaływania gospodarstw rolnych na środowisko

Starosta, Wydawanie pozwoleń na Budżet powiatu, 72. Marszałek Koszty w ramach zadań statutowych - wytwarzanie odpadów budżet UM Województwa

Starosta, Kontrola podmiotów Marszałek

prowadzących działalność Województwa, Budżet powiatu, w zakresie wytwarzania 73. Wojewódzki Koszty w ramach zadań statutowych budżet UM, - odpadów odbierania, zbierania, Inspektor budżet Państwa transportu, odzysku Ochrony

a odpadami aodpadami i unieszkodliwiania

Środowiska

zapobieganie Działania w zakresie

i selektywnej zbiórki odpadów

74. segregowanych, obwoźnej Gminy b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. Budżet gmin - powstawaniu odpadów

VIII.Gospodark zbiórki odpadów wielkogabarytowych

116

Tworzenie corocznych sprawozdań z zakresu 75. Gminy Koszty w ramach zadań statutowych Budżet gmin - gospodarki odpadami komunalnymi

Edukacja ekologiczna w zakresie właściwego Budżet powiatu, 76. Powiat, Gminy b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. - postępowania z odpadami budżet gmin komunalnymi

Likwidacja dzikich wysypisk 77. Gminy b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. Budżet gmin - odpadów

Budowa, rozbudowa i modernizacja punktów selektywnego zbierania RPO WP na lata

odpadów komunalnych

78. Gmina Lipnica 549590 - - - - - 2014-2020, wkład - (PSZOK) wraz z ich własny wyposażeniem na terenie Gmin Miastko, Dziemiany, Lipnica i Tuchomie

Usuwanie wyrobów 79. zawierających azbest z terenu Gminy b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. Środki własne - gmin powiatu

Budżet gmin, Sukcesywne usuwanie RPO WP 2014- 80. i unieszkodliwianie odpadów Gminy b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. - 2020, WFOŚiGW, zawierających azbest NFOŚiGW

Prowadzenie działań informacyjnych w zakresie Budżet gmin, szkodliwości azbestu oraz o 81. Gminy b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. budżet powiatu, - sposobach postępowania z nim środki UE (spotkania, materiały

informacyjne)

117

Dofinansowanie działań

Powiat, Budżet powiatu, 82. związanych z usuwaniem b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. - WFOŚiGW środki UE

azbestu

Wykonanie inwentaryzacji przyrodniczej, w celu określenia 83. Gminy b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. Budżet gmin - ochrony gatunkowej roślin, zwierząt i grzybów

Edukacja ekologiczna dzieci Gminy, Powiat, i dorosłych w zakresie ochrony Budżet powiatu, instytucje 84. i zachowania walorów b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. budżet gmin, - zarządzające, krajobrazu i przyrody oraz jednostek Nadleśnictwa

promocja tych walorów

Zachowanie siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk gatunków na terenach Środki własne podmokłych, w dolinach PGL LP, RZGW, 85. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. instytucji, budżet - rzecznych, zbiornikach wodnych RDOŚ Państwa oraz na terenach zmeliorowanych w stanie niepogorszonym

IX.Zasoby przyrodnicze Współpraca z instytucjami zarządzającymi obszarami Powiat, Gminy, Natura 2000 i innymi obszarami jednostki Budżet powiatu, chronionymi na mocy ustawy o zarządzające 86. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. budżet gmin, - ochronie przyrody położonych obszarami środki UE na terenie powiatu, w zakresie ochrony utrzymania walorów tych przyrody obszarów

Tworzenie nowych i utrzymanie istniejących obszarów zieleni 87. Gminy b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. Budżet gmin - urządzonej na terenach gmin i miast

118

Podmioty Dodatkowe Obszar Szacunkowe koszty realizacji zadania [w tys. zł] Źródła Lp. Zadanie odpowiedzialne informacje interwencji finansowania za realizację 2018 2019 2020 2021 2022-2025 razem o zadaniu Planowe zalesienia nieprzydatnych rolniczo gruntów porolnych oraz gruntów „odzyskanych” na skutek Samorząd rekultywacji, szczególnie Powiat, Lasy Województwa, 88. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. - w obszarach korytarzy Państwowe PZPK, Samorządy ekologicznych i stref gminne wododziałowych oraz wodochronnych obszarów leśnych Współdziałanie administracji leśnej i samorządów dla Lasy zwiększenia społecznej roli 89. Państwowe, ------lasów i ich dostępności, w Gminy zgodzie z funkcjami ochronnymi

i produkcyjnymi

Współpraca powiatu z gminami Gminy, Powiat, Budżet powiatu, i jednostkami bezpieczeństwa Straż Pożarna, 90. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. budżet gmin, - w ramach gminnych planów Policja, Straż jednostek

zarządzania kryzysowego Miejska

Budowa systemu powiadamiania i alarmowania ludności oraz zintegrowanej łączności w powiecie bytowskim Starosta, Gminy, 91. 70690 - - - - 70690 Budżet powiatu - w warunkach zagrożenia, OSP, Policja szczególnie powodziowego- budowa systemu powiadamiania powodziowego

Prowadzenie działań edukacyjno – informacyjnych dla mieszkańców powiatu Budżet powiatu, o możliwościach zapobiegania i Starosta, Gminy,

92. awariami X. poważnymi Zagrożenie b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. budżet gmin, - zasadach postępowania OSP, Policja, jednostek w przypadku wystąpienia poważnej awarii lub klęski żywiołowej Źródło: opracowanie własne

119

7. System realizacji programu ochrony środowiska

Państwowa polityka ochrony środowiska, zgodnie z Ustawą Prawo Ochrony Środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r (Dz.U. 2017 poz.519 z późn. zm.), prowadzona jest na podstawie dokumentów strategicznych kraju, takich jak:  Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju. Polska 2030. Trzecia fala nowoczesności.,  Strategia Rozwoju Kraju 2020,  Strategia „Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko”,  Strategia innowacyjności i efektywności gospodarki „Dynamiczna Polska”,  Strategia „Sprawne Państwo 2020”,  Strategia rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej 2022,  Strategia Rozwoju Kapitału Ludzkiego 2020,  Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego 2020,  Polityka energetyczna Polski do 2030 roku. Jednostki, w celu realizacji tejże polityki opracowują programy ochrony środowiska. Programy te, muszą przyczyniać się do osiągnięcia celów środowiskowych zawartych w wyżej wymienionych dokumentach strategicznych. W odniesieniu do niniejszego Programu Ochrony Środowiska dla powiatu bytowskiego na lata 2018- 2021 z perspektywa do roku 2025, jednostką, na której spoczywać będą główne zadania zarządzania będzie Powiat Bytowski. Mimo to całościowe zarządzanie środowiskiem w powiecie będzie odbywać się na kilku szczeblach. Oprócz szczebla powiatowego jest to szczebel wojewódzki oraz jednostek organizacyjnych, kontrolujących działania podejmowane przez podmioty gospodarcze, korzystające ze środowiska. Podczas wdrażania programu ochrony środowiska, ważna jest kontrola przebiegu realizacji przyjętych w nim zadań oraz osiągnięcia postawionych celów. W związku z powyższym, należy opracować system monitoringu, który będzie wykonywany w dwóch zakresach- monitoring środowiskowy oraz monitoring programowy. Monitoring środowiskowy, dostarcza informacji o efektach działań w zakresie wszystkich komponentów środowiska na terenie powiatu i powinien być traktowany jako podstawa do oceny całej polityki ochrony środowiska realizowanej na jego terenie. Będzie on jednym z najważniejszych kryteriów, na podstawie których zostanie utworzona aktualizacja programu. Monitoring, będzie prowadzony w głównej mierze w ramach Programu Państwowego Monitoringu Środowiska Województwa Pomorskiego, opracowanego przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Gdańsku. Na podstawie wyników tego monitoringu, WIOŚ publikuje co roku raport o stanie środowiska w województwie oraz roczną ocenę jakości powietrza. Dane z tych dokumentów, pozwolą określić zmiany stanu środowiska na terenie powiatu. Monitoring programowy, opierać będzie się na monitorowaniu realizacji poszczególnych zadań i poziomie osiągnięcia wyznaczonych celów. Zgodnie z art. 18 Ustawy Prawo Ochrony Środowiska (Dz.U. 2017 poz. 519 z późn. zm.), po dwóch latach obowiązywania programu zostanie sporządzony raport stanu realizacji programu, który następnie zostanie przedstawiony radzie powiatu. W raporcie zostanie dokonana ewaluacja realizowanych zadań i poziomu osiągnięcia przyjętych wskaźników. W przypadku nie wykonania zaplanowanych zadań zostanie dokonana analiza sytuacji, umożliwiająca poznanie przyczyny takiej sytuacji i dokonanie ewaluacji celów i zadań. Kolejny raport

120 zostanie wykonany na koniec obowiązywania dokumentu. Przed końcem obowiązywania programu ochrony środowiska wymagane jest opracowanie aktualizacji. Aktualizacja programu ochrony środowiska nie może następować po upływie okresu jego obowiązywania. W tabeli poniżej przedstawiono harmonogram monitoringu realizacji programu.

Tabela 53. Harmonogram monitoringu realizacji Programu Ochrony Środowiska dla powiatu bytowskiego Podejmowane działania 2018 2019 2020 2021 Monitoring stanu środowiska + + + +

Monitoring programowy – raport z realizacji programu + +

Aktualizacja programu + Źródło: Opracowanie własne

121

8. Spis tabel

Tabela 1: Charakterystyka gmin powiatu bytow skiego ...... 12 Tabela 2: Liczba ludności w powiecie bytowskim według płci ...... 14 Tabela 3: Podstawowe dane demograficzne ludności powiatu bytowskiego ...... 15 Tabela 4: Grupy wieku ekonomicznego oraz struktura bezrobocia w latach 2012-2016 ...... 15 Tabela 5: Zmiany liczby podmiotów gospodarczych na terenie powiatu bytowskiego w latach 2014-2016 .. 16 Tabela 6: Podmioty gospodarcze według rodzajów działalności na terenie powiatu bytowskiego w 2016 roku ...... 16 Tabela 7: Podmioty gospodarcze według sektora własnościowego ...... 17 Tabela 8: Liczba podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w 2015 roku wg. numeru regon w powiecie bytowskim oraz w poszczególnych gminach z podziałem na sekcje PKD 2007 ...... 18 Tabela 9: Wielkość emisji do powietrza z zanieczyszczeń gazowych przez podmioty gospodarcze w latach 2012-2016 ...... 28 Tabela 10: Wielkość emisji do powietrza z zanieczyszczeń pyłowych przez podmioty gospodarcze w 2016 roku ...... 28 Tabela 11: Sieć gazowa na terenie powiatu bytowskiego w latach 2011-2015 ...... 28 Tabela 12: Siec ciepłownicza na terenie powiatu bytowskiego w latach 2011-2015...... 29 Tabela 13: Ocena jakości powietrza w strefie pomorskiej według kryteriów dotyczących ochrony zdrowia w roku 2016 ...... 31 Tabela 14: Ocena jakości powietrza w strefie pomorskiej według kryteriów dotyczących ochrony roślin w latach 2014-2016 ...... 32 Tabela 15: Analiza SWOT- obszar interwencji: ochrona klimatu i jakości powietrza ...... 35 Tabela 16: Analiza SWOT- obszar interwencji: zagrożenie hałasem ...... 37 Tabela 17: Wyniki promieniowania elektromagnetycznego w powiecie bytowskim ...... 39 Tabela 18: Analiza SWOT- obszar interwencji: pola elektromagnetyczne ...... 40 Tabela 19 : Wykaz jezior, znajdujacych sie we własności Skarbu Państwa- Starosty Bytowskiego ...... 41 Tabela 20: Opis zbadanych w roku 2015 punktów kontrolnych JCWP w powiecie bytowskim ...... 43 Tabela 21: Wyniki pomiarów stanu wód rzecznych w powiecie bytowskim ...... 44 Tabela 22: Opis punktów kontrolnych JCWP jeziornych z roku 2015 dla powiatu bytowskiego ...... 45 Tabela 23: Wyniki pomiarów JCWP jeziornych z roku 2015 dla powiatu bytowskiego ...... 45 Tabela 24: Analiza SWOT- obszar interwencji: gospodarowanie wodami ...... 49 Tabela 25: Charakterystyka sieci wodociągowej na terenie powiatu bytowskim w latach 2012-2016 ...... 50 Tabela 26: Charakterystyka sieci wodociągowej poszczególnych gmin powiatu bytowskiego w roku 2015 . 50 Tabela 27:Sieć kanalizacyjna na terenie powiatu bytowskiego w latach 2012-2016 ...... 51 Tabela 28:Charakterystyka sieci kanalizacyjnej poszczególnych gmin na terenie powiatu bytowskiego w roku 2015 ...... 52 Tabela 29: Ładunki zanieczyszczeń w ściekach komunalnych po oczyszczeniu...... 52 Tabela 30:Przydomowe oczyszczalnie ścieków oraz zbiorniki bezodpływowe na nieczystości ciekłe na terenie powiatu bytowskiego w roku 2015 ...... 53 Tabela 31: Ładunki zanieczyszczeń w ściekach przemysłowych po oczyszczeniu w latach 2012-2015...... 53 Tabela 32: Analiza SWOT-obszar interwencji: gospodarka wodno-ściekowa ...... 55

122

Tabela 33: Złoża zlokalizowane w granicach powiatu ...... 55 Tabela 34: Wykaz obowiązujących koncesji wydanych przez Starostę Bytowskiego na terenie powiatu bytowskiego ...... 58 Tabela 35: Analiza SWOT-obszar interwencji: zasoby geologiczne ...... 60 Tabela 36: Odczyn gleb ornych w punkcie pomiarowym w Zielinie...... 61 Tabela 37: Zawartość substancji organicznej w glebach ornych w punkcie pomiarowym w Zielinie ...... 61 Tabela 38: Wartości sorpcyjne gleb ornych w punkcie pomiarowym w Zielinie ...... 62 Tabela 39: Zawartość pierwiastków przyswajalnych dla roślin w gleb ornych w punkcie pomiarowym w Zielinie ...... 62 Tabela 40: Całkowita zawartość pierwiastków śladowych w glebach ornych w punkcie pomiarowym w Zielinie ...... 63 Tabela 41: Analiza SWOT-obszar interwencji: gleby ...... 64 Tabela 42: Ilość zmieszanych odpadów komunalnych wytworzonych w ciągu poszczególnych lat na terenie powiatu bytowskiego ...... 66 Tabela 43: Zinwentaryzowane i unieszkodliwione wyroby zawierające azbest ...... 67 Tabela 44: Analiza SWOT-obszar interwencji: gospodarka odpadami i zapobieganie powstawania odpadów ...... 68 Tabela 45:Powierzchnia lasów na terenie powiatu bytowskiego ...... 81 Tabela 46: Skład gatunkowy, siedliskowy oraz struktura wiekowa drzewostanów na terenie powiatu bytowskiego ...... 81 Tabela 47: Zieleń urządzona w powiecie bytowskim w roku 2015 ...... 82 Tabela 48: Analiza SWOT-obszar interwencji: zasoby przyrodnicze ...... 83 Tabela 49: Analiza SWOT-obszar interwencji: zagrożenia poważnymi awariami ...... 86 Tabela 50. Strategia polityki ochrony środowiska powiatu bytowskiego- cele, kierunki oraz zadania ...... 91 Tabela 51. Harmonogram realizacji zadań własnych powiatu bytowskiego wraz z ich finansowaniem ...... 102 Tabela 52. Harmonogram realizacji zadań monitorowanych wraz z ich finansowaniem ...... 107 Tabela 53. Harmonogram monitoringu realizacji Programu Ochrony Środowiska dla powiatu bytowskiego ...... 121

9. Spis rycin

Rycina 1: Położenie powiatu bytowskiego na tle województwa Źródło: Opracowanie własne ...... 11 Rycina 2: Gminy zlokalizowane w granicach powiatu bytowskiego...... 12 Rycina 3: Wykres zmiany liczby ludności w powiecie bytowskim w latach 2013-2016 ...... 14 Rycina 4: Procentowy rozkład podmiotów gospodarczych według rodzajów działalności ...... 17 Rycina 5: Róża wiatrów dla powiatu bytowskiego ...... 25 Rycina 6: Średnie roczne wartości temperatur powietrza w 2016 roku na terenie kraju ...... 26 Rycina 7: Suma opadów na terenie Polski w 2016 roku ...... 26 Rycina 8: Średnie roczne usłonecznienie na terenie Polski w 2016 roku ...... 27 Rycina 9: Mapa stanu jakości powietrza 2015 roku- pył PM 2,5 ...... 32 Rycina 10: Mapa stanu jakości powietrza w 2015 roku- pył PM 10 ...... 33

123

10. Załączniki do programu ochrony środowiska

1) Załącznik nr 1 – zgodność z dokumentami nadrzędnymi

124