Załącznik do Uchwały nr IX/65/2015 Rady Powiatu Bytowskiego z dnia 25.06.2015 r.

STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO POWIATU BYTOWSKIEGO NA LATA 2015-2022

Gmina Gmina Gmina Gmina Gmina Gmina Gmina Gmina Gmina Bytów Czarna Kołczygłowy Lipnica Studzienice Tuchomie Dąbrówka

Bytów, 2015 r.

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Wprowadzenie

Szanowni Państwo Oddajemy do Państwa dyspozycji nową Strategię Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego. Jej horyzont czasowy wynosi siedem lat (2015-2022). Jest to okres szalenie ważny dla naszego Powiatu. Obejmuje on bowiem kolejną perspektywę budżetową UE oraz okres programowania polityk makroekonomicznych na poziomie wspólnotowym, krajowym i regionalnym. Tym samym jest to okres, w którym będzie kształtowała się pozycja naszej społeczności w skali Pomorza, Polski i UE. Jednocześnie trzeba pamiętać, iż są to ostatnie lata na wykorzystanie ogromnych środków zewnętrznych (w tym pochodzących z UE). W konsekwencji musimy przygotować się na dostosowanie i przygotowanie naszego Powiatu w zakresie rozwoju społeczno-gospodarczego po 2022 r. w oparciu o własne zasoby. Tych zasobów mamy wiele: środowisko naturalne, wielokulturowość, aktywność, pomysłowość i kreatywność mieszkańców, świetnie funkcjonujące organizacje pozarządowe, silne branże przemysłowe i perspektywy rozwoju turystyki, e-technologii i odnawialnych źródeł energii. Jednak istnieje wiele barier, które nam utrudniają wykorzystanie w pełni naszych przewag. Należy do nich przede wszystkim słaba dostępność transportowa. Okres lat 2015-2022 musimy poświęcić na pokonanie słabych stron Powiatu, z maksymalnym wykorzystaniem szans, jakie przed nami stoją. Przedstawiana Strategia powstała przy pomocy przedstawicieli szeroko rozumianego środowiska społeczno-gospodarczego: instytucji ochrony zdrowia, edukacji, kultury, przedsiębiorców, organizacji społecznych i pozarządowych, pochodzących i działających na terenie wszystkich gmin naszego Powiatu. Dziękuję Im za wysiłek włożony w stworzenie Strategii i jednocześnie pragnę wyrazić nadzieję, iż do jej realizacji przyczyni się jak największa liczba podmiotów, instytucji, organizacji oraz mieszkańców Naszego Powiatu.

Leszek Waszkiewicz – Starosta Powiatu Bytowskiego

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Spis treści Wprowadzenie ...... 2 Spis treści ...... 3 1. Wstęp ...... 5 1.1 Założenia dotyczące stworzenia i wdrażania Strategii Rozwoju Społeczno- Gospodarczego Powiatu Bytowskiego ...... 5 1.2 Proces przygotowania Strategii ...... 6 1.3 Zastosowane narzędzia w procesie przygotowania Strategii ...... 8 1.4 Struktura dokumentu ...... 11 2. Diagnoza społeczno-ekonomiczna Powiatu Bytowskiego ...... 12 2.1 Wstęp ...... 12 2.2 Diagnoza stanu obecnego Powiatu ...... 12 2.2.1 Kapitał przestrzenny i infrastrukturalny ...... 12 2.2.2 Kapitał ludzki i społeczny ...... 58 2.2.3 Kapitał gospodarczy ...... 126 3 Podsumowanie diagnozy i analizy SWOT ...... 146 3.1 Kluczowe wnioski z diagnozy ...... 146 3.1.1 Wnioski z diagnozy kapitału przestrzennego i infrastrukturalnego ...... 146 3.1.2 Wnioski z diagnozy kapitału ludzkiego i społecznego ...... 147 3.1.3 Wnioski z diagnozy kapitału gospodarczego ...... 148 3.2 Analizy SWOT ...... 149 3.2.1 Analiza SWOT dla kapitału przestrzennego i infrastrukturalnego ...... 149 3.2.2 Analiza SWOT dla kapitału ludzkiego ...... 149 3.2.3 Analiza SWOT dla kapitału społecznego ...... 150 3.2.4 Analiza SWOT dla kapitału gospodarczego ...... 150 4 Scenariusze wariantowe dla przyszłości Powiatu Bytowskiego ...... 152 4.1 Wprowadzenie ...... 152 4.2 Scenariusze wariantowe ...... 152 4.3 Analiza PEST ...... 161 4.4 Modele zachowania się kapitałów społeczno-ekonomicznych Powiatu Bytowskiego w poszczególnych scenariuszach ...... 162 4.4.1 Scenariusz pesymistyczny („Zasysanie”) ...... 162 4.4.2 Scenariusz pośredni („Próba zbilansowania”)...... 163 4.4.3 Scenariusz optymistyczny („Równowaga”) ...... 163

4 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

5 Powiat Bytowski w politykach makro-ekonomicznych i przestrzennych na poziomie UE, Polski i Województwa Pomorskiego ...... 165 5.1 Wprowadzenie ...... 165 5.2 Poziom UE ...... 165 5.3 Poziom krajowy ...... 168 5.4 Poziom regionalny ...... 169 5.5 Podsumowanie ...... 171 6 Wizja i misja strategiczna, cel strategiczny i cele operacyjne ...... 173 6.1 Wizja Powiatu Bytowskiego na 2022 r...... 173 6.2 Misja zdefiniowana w Strategii ...... 174 6.3 Cel strategiczny i cele operacyjne Strategii Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego 2015-2022 ...... 174 7.1 Wprowadzenie – wyniki analizy TOWS/SWOT dla poszczególnych priorytetów ... 176 7.2 Priorytety i kierunki działań ...... 177 7.3 Zbiorcza mapa partnerstwa na rzecz wdrażania Strategii ...... 181 8 Miejsce Strategii w dokumentach planistycznych ...... 183 8.1 Spójność z dokumentami na poziomie UE ...... 183 8.2 Spójność z dokumentami na poziomie krajowym ...... 185 8.3 Spójność z dokumentami na poziomie regionalnym ...... 192 8.4 Wdrożone dotychczas dokumenty strategiczne ...... 192 9 System monitorowania, ewaluacji i wdrażania Strategii ...... 194 9.1 Procedury monitoringu i ewaluacji strategii ...... 194 9.1.1 Cel wprowadzenia procedury ...... 194 9.1.2 Opis elementów procedury ...... 194 9.2 Procedura zmian w Strategii ...... 195 9.2.1 Cel wprowadzenia procedury ...... 195 9.2.2 Opis elementów procedury ...... 195 9.3 Procedura ewaluacji Strategii ...... 197 9.4 Wskaźniki osiągania celów Strategii ...... 200 10 Spis tabel, wykresów i rycin ...... 203 10.1 Spis tabel ...... 203 10.2 Spis wykresów ...... 204 10.3 Spis rycin ...... 209

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 5

1. Wstęp 1.1 Założenia dotyczące stworzenia i wdrażania Strategii Rozwoju Społeczno- Gospodarczego Powiatu Bytowskiego Pojęcie i współczesne definicje strategii (ze starogr. strategos, στρατηγος, czyli wojsko rozłożone obozem, obóz wojskowy) jest bardzo szerokie. Dotyczy zarówno sektora publicznego, działania organizacji pozarządowych, jest to ważne zagadnienie dla zarządzania i działania w biznesie oraz gospodarce. W najszerszym rozumieniu strategia to niepisany lub skodyfikowany w danym dokumencie zestaw kierunków i zakres działań, które zamierza się przyjąć i wdrożyć w długim terminie, aby osiągnąć swoje cele i zyskać przewagę w danej dziedzinie, sektorze lub terenie działania. W odniesieniu do strategii publicznych mogą one dotyczyć konkretnego sektora (innowacyjności, rolnictwa, kultury, edukacji, zdrowia etc.), obszaru (kontynentu, kraju, regionu, powiatu, gminy, wspólnoty lub odpowiadającym im jednostkom administracyjnym) oraz mogą odnosić się do funkcjonowania konkretnej instytucji publicznej (działania władz państwowych i samorządowych, agencji, służb socjalnych etc.). Strategia rozwoju powiatu ma posłużyć do zaadoptowania społeczności lokalnej oraz działań władz, instytucji i organizacji, a także przedsiębiorstw do zmian zachodzących w środowisku społeczno-gospodarczym i politycznym powiatu oraz jego otoczeniu w taki sposób, aby zapewnić mu stały rozwój. Starostwo Powiatowe w Bytowie wzięło na siebie odpowiedzialność za przygotowanie nowego dokumentu strategicznego. Wynikało to z kilku przesłanek. Po pierwsze, horyzont czasowy poprzedniej Strategii Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego zamyka się w 2015 r. Po drugie, nastąpiły znaczne zmiany w samym Powiecie Bytowskim i jego otoczeniu, co wymaga weryfikacji kierunków adaptacji i rozwoju. Po trzecie, nastąpił istotny postęp w metodach sporządzania strategii publicznych, w których stosuje się nowe podejścia, narzędzia i sposoby opisywania rzeczywistości oraz prognozowania przyszłości.

W przygotowaniu dokumentu i planowaniu jego wdrożenia przyjęto kilka ważnych założeń: Po pierwsze) przyjęto, iż strategia nie będzie przeznaczona tylko dla władz samorządowych powiatu i jego jednostek organizacyjnych, ale powinna objąć jak najszerszą grupę interesariuszy i aktorów. Punktem wyjścia nie są zatem tylko zadania własne powiatu i działania, które są możliwe do wdrożenia przez Starostwo Powiatowe, ale także realizowane przez inne władze, instytucje i organizacje oraz podmioty z powiatu i spoza niego. Po drugie) przyjęto partycypacyjny model przygotowania dokumentu. Oznacza to, iż w procesie definiowania obszarów tematycznych, misji, wizji, celów i kierunków działań uczestniczyli nie tylko pracownicy Starostwa i konsultanci, lecz także reprezentanci gmin, a także przedstawiciele sektora edukacji, kultury, służby zdrowia, organizacji pozarządowych oraz biznesu w ramach utworzonego Zespołu Strategicznego. W badaniach realizowanych na

6 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

potrzeby przygotowania dokumentu współpracowali także naukowcy i eksperci z zakresu regionalistyki oraz poszczególnych sektorów, które objęto strategią. Partycypacyjny model przygotowania, a potem zarządzania Strategią Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 wynika z wdrażania nowego modelu administracji publicznej. W ostatnich latach, w Polsce nastąpiło istotne przesunięcie akcentów i ewolucja tej administracji od modelu Maksa Webera (opartej na biurokracji i procedurze) poprzez tak zwane Nowe Zarządzanie Publiczne (oparte na podejmowaniu decyzji przez administrację na podstawie danych naukowych) do modelu Współzarządzania (w którym decyzje strategiczne są podejmowane przez administrację wspólnie z partnerami spoza administracji: II i III sektora). Po trzecie) przyjęto, iż Strategia nie może obejmować wszystkich aspektów życia społeczno- gospodarczego Powiatu Bytowskiego. Grozi to bowiem istotnym rozproszeniem wizji i misji, z mnogością celów oraz działań, w których część nie jest przedsięwzięciami nastawionymi na uzyskanie określonych efektów, a wyłącznie powtarzalnymi procedurami i zadaniami do wykonania na bieżąco.

Obszar tematyczny Strategii został podzielony na trzy zakresy, nazwane kapitałami: - Kapitał przestrzenny i infrastrukturalny (obejmujący zasoby naturalne i środowiskowe oraz kulturowe, infrastrukturę transportu, ochrony środowiska, dostaw energii i paliw etc.) - Kapitał ludzki i społeczny (podzielony w trakcie prac nad Strategią na dwa podzakresy: kapitał ludzki i kapitał społeczny, obejmujące takie zagadnienie jak demografia, migracje, bezrobocie, edukację, sport, ochronę zdrowia, działalność organizacji społecznych i pozarządowych). Kapitał ludzki dotyczy kondycji indywidualnych osób, mieszkańców Powiatu Bytowskiego i ich bezpośrednich środowisk (w tym rodzin), zaś kapitał społeczny dotyczy przede wszystkim wymiaru instytucjonalnego oraz działania poszczególnych osób w środowisku lokalnym. - Kapitał gospodarczy (obejmujący działalność biznesową na terenie Powiatu Bytowskiego, w tym liczbę i strukturę podmiotów gospodarczych, obszar ich działalności oraz przedsiębiorczość mieszkańców).

1.2 Proces przygotowania Strategii W trakcie sporządzania dokumentu zastosowano metodę „krok po kroku”, która pozwoliła na systematyczne przechodzenie od fazy rozpoznania bieżącej sytuacji społeczno- gospodarczej Powiatu Bytowskiego (uporządkowanej i opisanej poprzez wspomniane w podrozdziale 1.1 trzy grupy kapitałów) do części strategicznej (obejmującej wizję, misję i cele) oraz wykonawczej. W pierwszej kolejności zadano pytanie o aktualną kondycję Powiatu Bytowskiego. Odpowiedź na nie stanowi obszerna diagnoza, przygotowana przez Fundację Rozwoju Demokracji Lokalnej Oddział w Gdańsku (FRDL) we współpracy ze Starostwem Powiatowym.

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 7

Równocześnie na dwóch pierwszych warsztatach, w których uczestniczyli przedstawiciele Zespołu Strategicznego (odbywały się w Bytowie 9 stycznia i 13 lutego 2015 r.) wypracowali analizy SWOT dla wszystkich kapitałów. Pozwoliło to na zdefiniowanie, jakie są mocne i słabe strony poszczególnych sektorów społeczno-gospodarczych na terenie Powiatu Bytowskiego oraz czynniki zewnętrzne. Kolejnym etapem było zdefiniowanie scenariuszy rozwojowych: negatywnego, pośredniego i optymistycznego dla poszczególnych kapitałów (przygotowanych przez przedstawicieli FRDL). Scenariusze rozwojowe zostały zweryfikowane przez członków Zespołu Strategicznego oraz ekspertów zewnętrznych poprzez ankiety metody delfickiej i metodą PEST, która pozwoliła na zdefiniowanie kluczowych czynników, ich wpływ na rozwój Powiatu oraz prawdopodobieństwo wystąpienia poszczególnych scenariuszy. Daje to odpowiedź na kwestię, co może czekać Powiat w okresie obowiązywania Strategii w okresie 2015-2022. Następnym krokiem było wypracowanie misji i wizji oraz celów (na trzecim spotkaniu strategicznym 27 marca 2015 r.), a także przygotowanie pierwszych kroków do stworzenia kierunków działań (poprzez przygotowanie analiz TOWS/SWOT i wyprowadzenia z niego zasadniczych elementów wykonawczych strategii). Dzięki temu sformułowano tezy dotyczące pożądanego stanu Powiatu w 2022 r. oraz sposoby osiągnięcia tego stanu (ryc. 1).

Rycina 1. Schemat przygotowania dokumentu strategicznego dla Powiatu Bytowskiego.

Źródło: Opracowanie własne.

8 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Na ostatnim spotkaniu strategicznym 17 kwietnia 2015 r. Zespół Strategiczny wypracował i zatwierdził ostateczną wersję wizji, misji, celów oraz kierunków działań. Przychylił się także do propozycji, aby Zespół Strategiczny po zatwierdzeniu dokumentu przez władze wykonawcze i uchwałodawcze Powiatu przekształcił się w Komitet Monitorujący Strategię. Ostatnia faza polegała na eksperckiej analizie i opisie wpływu polityk makroregionalnych na sytuację Powiatu Bytowskiego (tezy z wyników tej analizy były zaprezentowane na ostatnim spotkaniu strategicznym), a także stworzeniu opisu powiązań Strategii z innymi dokumentami planistyczno-strategicznymi na poziomie UE, kraju i regionu oraz doprecyzowany system monitoringu , ewaluacji i wdrażania Strategii. 1.3 Zastosowane narzędzia w procesie przygotowania Strategii W trakcie opracowywania dokumentu zastosowano liczne metody i narzędzia. Ocena stanu obecnego (diagnozy) dokonana została z wykorzystaniem ujęcia selektywnego, jakościowego i dynamicznego, przy pomocy badań desk research. Były one prowadzone na podstawie ogólnie dostępnych danych, znajdujących się m.in. w urzędach, podległych jednostkach organizacyjnych, zawartych w obowiązujących dokumentach planistycznych, publikowanych na stronach Banku Danych Lokalnych GUS, Ministerstwa Finansów. Desk research jest elementem badania wszystkich obszarów i podobszarów badawczych. Analiza przeszłości, obejmująca dziesięcioletni okres (lata 2003/4-2013/14), zaprezentowana została w dwóch ujęciach: - retrospektywnym, poprzez przedstawienie zjawisk społeczno-gospodarczych w ujęciu czasowym (dynamika zjawiska) - umożliwiło to określenie trendów (pozytywnych, negatywnych) oraz jest podstawą do przewidywania kierunku zmian w przyszłości; - terytorialnym, poprzez przedstawienie wybranych zjawisk społeczno-gospodarczych analizowanych jednostek przestrzennych na tle otoczenia, tzn. średniej dla województwa, kraju, średnich dla wybranych powiatów: chojnickiego, człuchowskiego, lęborskiego i słupskiego. Taka prezentacja charakteryzuje zaangażowane jednostki przestrzennej z punktu widzenia terytorialnej analizy porównawczej. W analizie nie ujęto powiatu kościerskiego i kartuskiego, ponieważ ich odległość od Trójmiasta jest na tyle mała, że obszary te znajdują się pod wpływem obszaru metropolitarnego, co wpływa na sytuację społeczno – gospodarczą. W związku z tym porównanie do tych dwóch powiatów było by niemiarodajne. Na potrzeby zdefiniowania potencjałów i deficytów rozwojowych oraz szans i zagrożeń, płynących z otoczenia społeczno-ekonomicznego i prawno-politycznego Powiatu została wypracowana analiza SWOT. SWOT należy do heurystycznych technik analitycznych, służących do porządkowania informacji. Bywa stosowana we wszystkich obszarach planowania strategicznego jako narzędzie etapu analizy. Technika analityczna SWOT polega na posegregowaniu posiadanych informacji o danej organizacji lub sektorze, obszarze na cztery grupy (cztery kategorie czynników strategicznych):

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 9

- S (od ang. Strengths) – mocne strony: wszystko to co stanowi atut, przewagę, zaletę analizowanego obiektu ( podmiotu/ obszaru), wypływające z czynników endogennych (wewnętrznych), - W (od ang. Weaknesses) – słabe strony: wszystko to co stanowi słabość, barierę, wadę analizowanego obiektu w ramach czynników endogennych - O (od ang. Opportunities) – szanse: wszystko to co stwarza dla analizowanego obiektu szansę korzystnej zmiany w czynnikach egzogennych (zewnętrznych), - T (od ang. Threats) – zagrożenia: wszystko to co stwarza dla analizowanego obiektu niebezpieczeństwo zmiany niekorzystnej w ramach czynników egzogennych. Informacja, która nie może być poprawnie zakwalifikowana do żadnej z wymienionych grup, jest w dalszej analizie pomijana jako nieistotna. Hasła i stwierdzenia posegregowane według opisanych kryteriów na cztery grupy, są następnie zapisywane w czterodzielnej macierzy (tabeli), w której lewa połowa zawiera dwie kategorie czynników pozytywnych a prawa – dwie kategorie czynników negatywnych. Ponadto górną część zajmują czynniki wewnętrzne, zaś dół tabeli czynniki zewnętrzne (otoczenia). Z analizy SWOT wyprowadzić można analizę TOWS/SWOT. Służy ona do przełożenia zapisów z analizy SWOT na konkretne działania lub kierunki działań, które przekładają się na uporządkowane wizje, misje i cele zapisane w strategii. TOWS, jest to metoda analizy strategicznej służąca do badania otoczenia organizacji oraz analizy jej wnętrz. Analiza TOWS polega na zderzeniu ze sobą szans i zagrożeń z mocnymi i słabymi stronami danej organizacji, instytucji lub obszaru pozwala na określenie jej pozycji strategicznej. H. Weihrich wyróżnił cztery modelowe sytuacje strategiczne w zależności od przewagi danej grupy czynników (pozytywnych lub negatywnych) w otoczeniu i wewnątrz instytucji, organizacji lub obszaru oraz cztery modelowe typy strategii odpowiadające tym sytuacjom: Sytuacja SO – strategia maxi-maxi sytuacja dotyczy instytucji lub obszaru , wewnątrz którego przeważają mocne strony, w otoczeniu zaś – szanse. Takiej sytuacji odpowiada strategia maxi-maxi: silnej ekspansji i zdywersyfikowanego rozwoju. Sytuacja WO – strategia mini- maxi , która ma przewagę słabych stron, ale sprzyja jej układ warunków zewnętrznych. Strategia powinna polegać na wykorzystaniu tychże szans przy jednoczesnym zmniejszaniu lub poprawianiu słabych stron wewnątrz organizacji i obszaru. Sytuacja ST – strategia maxi- mini to sytuacja, w której źródłem trudności rozwojowych jest niekorzystny układ warunków zewnętrznych (przewaga zagrożeń). Instytucja lub obszar może temu przeciwstawić duży potencjał wewnętrzny i próbować przezwyciężać zagrożenia wykorzystując do maksimum swoje mocne strony. Sytuacja WT – strategia mini-mini Instytucja lub obszar w takiej sytuacji ma niewielkie szanse na szybki, dynamiczny rozwój. Instytucja lub obszar działają w nieprzychylnym otoczeniu, a jej potencjał wewnętrzny jest niewielki. Na potrzeby tworzenia scenariuszy rozwojowych zastosowano metodę PEST oraz scenariusz delficki. W przypadku metody PEST badaniu polegają czynniki polityczne, ekonomiczne, społeczne i techniczne, stąd nazwa metody: P (z ang. political), E (z ang. economical), S (z ang. social),

10 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

T (z ang. technical). W tej metodzie, w pierwszej kolejności w trakcie burzy mózgów ustala się listę czynników w danej grupie, które mogą wpływać na dany podmiot lub obszar. Następnie dla każdego czynnika przypisuje się siłę wpływu na instytucję, organizację lub obszar (w skali od -5 do 5). -5 oznacza bardzo silny wpływ ujemny, 5 oznacza bardzo silny wpływ dodatni. Dopuszczalne jest, aby czynnik miał zarówno wpływ negatywny, jak pozytywny. Ocenia się także prawdopodobieństwo zaistnienia danego czynnika (poprzez przypisania skali 0-3). Następnie zestawia się oddziaływania poszczególnej grupy czynników. Siła oddziaływania jest liczona przez średnią arytmetyczną sum wartości sił wpływu. Ponadto opracowuje się trzy możliwe scenariusze: negatywny (gdzie bierze się pod uwagę tylko czynniki negatywne o odpowiedniej sile oddziaływania i odpowiednim stopniu prawdopodobieństwa), optymistyczny (opracowywany na tych zasadach) i pośredni. Metoda delficka należy do tej grupy naukowych metod badawczych o charakterze heurystycznych (zewnętrznych), w których do podejmowania decyzji wykorzystuje się wiedzę, doświadczenie i opinie ekspertów z danej dziedziny. Wykorzystywana jest do określenia prawdopodobieństwa i znaczenia zajścia przyszłych zdarzeń w odniesieniu do konkretnej instytucji, sektora lub obszaru przestrzennego. Postawioną prognozę uzyskuje się poprzez przeprowadzenie serii ankiet wśród ekspertów. W formułowaniu celów zastosowano modele logiczne. Model logiczny pozwolił na rozstrzygnięcie czy zapisy w Strategii są wewnętrznie spójne, czy cele i kierunki działań są zgodne z diagnozą/potrzebami, czy cele i kierunki działań nie nachodzą na siebie, czy wzajemnie się uzupełniają, czy zachodzi zjawisko synergii między kierunkami. Modele stanowią formę wizualnej prezentacji (za pomocą grafów) powiązań przyczynowo skutkowych logiki interwencji publicznej na poziomie poszczególnych celów oraz priorytetów i kierunków działań. Zasadniczą zaletą zbudowania modelu logicznego jest: możliwość badania i oceny siły między poszczególnymi poziomami diagnozy, konstruowania celów oraz formułowania powiązań między nimi a kierunkami działań. W trakcie formułowania kierunków działań zastosowano także metodę analizy 5 sił Portera, potrzebną do sformułowania listy partnerów, interesariuszy i aktorów Strategii. Analiza ta opiera się na opisie pięciu czynników : - dostawcy – w przypadku Powiatu Bytowskiego będzie to analiza, czy istnieje grupa interesariuszy, którzy wnoszą coś do niego (zasoby finansowe, wiedzę, doświadczenie, czyli czy istnieje lista możliwych stałych współpracowników i partnerów, którzy wspierają społeczno-ekonomiczny i ekologiczny rozwój Powiatu), - potencjalni wchodzący – czy istnieje możliwość pojawienia się konkurencji dla Powiatu, innymi słowy, jaki jest koszt powołania obszaru o podobnych parametrach, które spełniają podobne funkcje i które mogą prowadzić bardziej konkurencyjną działalność, - konkurenci – pytanie o to, czy istnieją już konkurenci dla Powiatu w zwiększaniu zasobów wewnętrznych i w walce o zasoby zewnętrzne ? - substytuty – czy można działalność Powiatu zastąpić innymi formami działań, które przynoszą taki sam rezultat ?

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 11

- odbiorcy – analiza, jak wygląda siła przetargowa potencjalnych odbiorców „produktów” i usług , wytwarzanych na terenie Powiatu, kim są potencjalni odbiorcy i czy są tożsami z partnerami ? 1.4 Struktura dokumentu Struktura wewnętrzna dokumentu odpowiada procesowi jego przygotowania. Po niniejszym rozdziale, obejmującym wprowadzenie dotyczące założeń i metod zastosowanych w przygotowaniu Strategii Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022, została zamieszczona diagnoza obszaru wspomnianego powiatu: czyli opis aktualnej jego kondycji w sferach kapitału przestrzennego i infrastrukturalnego, kapitału ludzkiego i społecznego oraz kapitału gospodarczego. W rozdziale trzecim dokonano podsumowania diagnozy oraz przedstawiono analizy SWOT dla wymienionych kapitałów z uwzględnieniem faktu, iż w trakcie sporządzania dokumentu podzielono kapitał społeczny i ludzki na dwa sektory. W części czwartej dokumentu zawarto scenariusze rozwojowe dla Powiatu Bytowskiego do roku 2022, a także wyniki analizy PEST oraz modele przepływu wspomnianych kapitałów wewnątrz obszaru powiatu, jak i pomiędzy powiatem a otoczeniem zewnętrznym. Rozdział piąty został poświęcony wyzwaniom, jakie zostały postawione przed Powiatem Bytowskim w trakcie realizacji nowej strategii w zestawieniu z wizjami i sposobami wdrażaniem polityk przestrzennych i makro-ekonomicznych i -społecznych na poziomie UE Polski i Województwa Pomorskiego. Część szósta Strategii obejmuje kwestie wizji i misji Powiatu Bytowskiego: punkt dojścia, który będzie charakteryzował powiat w 2022 r. W rozdziale siódmym zawarto cel strategiczny oraz cele operacyjne, a także strukturę wykonawczą Strategii Kolejna, ósma część obejmuje kwestie wykonawcze - zawiera w sobie listę działań przypisanych do poszczególnych celów operacyjnych i priorytetów. Dla każdego z kierunków określono także podmioty i instytucje wdrażające lub koordynujące przedsięwzięcia w ramach danego kierunku oraz potencjalnych partnerów/interesariuszy. W rozdziale dziewiątym zamieszczono matryce przystawalności, które ilustrują powiązania Strategii z dokumentami planistycznymi na poziomie UE, Polski i Województwa Pomorskiego. Pozwala to na szybką weryfikację, które z celów oraz poszczególnych działań wpisują się w dokumenty, takie jak Strategia 2020 na poziomie europejskim, Koncepcja Zagospodarowania Przestrzennego Kraju 2030 i Polska 2030 oraz strategie sektorowe na poziomie kraju, czy też Strategia Pomorskie 2020. Ostatni rozdział poświęcony został mechanizmom wdrażania Strategii, w których mocno akcentuje się partycypację społeczną oraz system monitoringu i ewaluacji.

12 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

2. Diagnoza społeczno-ekonomiczna Powiatu Bytowskiego

2.1 Wstęp Celem diagnozy jest prezentacja dodatnich i ujemnych cech Powiatu Bytowskiego, a na ich tle identyfikacja głównych przewag konkurencyjnych, możliwych do wykorzystania oraz barier utrudniających ich realizację. Składa się na nią ocena przebiegu procesów rozwojowych w przeszłości, uwzględniająca sukcesy i niepowodzenia oraz diagnoza prospektywna, polegająca na ocenie zjawisk i czynników tkwiących w stanie istniejącym, determinujących przyszłość.

2.2 Diagnoza stanu obecnego Powiatu Analizę obecnej sytuacji społeczno – gospodarczej na terenie Powiatu Bytowskiego przeprowadzono zasadniczo w 3 obszarach:  Kapitał przestrzenny i infrastrukturalny;  Kapitał ludzki i społeczny;  Kapitał gospodarczy.

2.2.1 Kapitał przestrzenny i infrastrukturalny Obszar przestrzenny i infrastrukturalny podlega analizie, ponieważ efektywnie funkcjonująca infrastruktura stanowi podstawę mobilności mieszkańców oraz sprawnego przepływu towarów i energii. Długoterminowy rozwój Powiatu musi również uwzględnić zachowanie dotychczasowych walorów środowiskowych i dziedzictwa kulturowego, dlatego diagnoza w tym obszarze jest niezbędna do właściwego określenia celów rozwojowych. Analiza w/w obszaru dotyczy m.in. położenia geograficznego i podziału administracyjnego, transportu i dostępności komunikacyjnej Powiatu oraz istniejącej infrastruktury technicznej i energetycznej, stanu środowiska naturalnego, mieszkalnictwa oraz dziedzictwa historycznego i kulturowego.

2.2.1.1 Położenie geograficzne i podział administracyjny Powiat Bytowski położony jest na południowo-zachodnim skraju województwa pomorskiego , od północy granicząc z powiatami słupskim i lęborskim, od wschodu z kartuskim i kościerskim, od południa z chojnickim i człuchowskim, a od zachodu z należącymi do województwa zachodniopomorskiego powiatem koszalińskim i szczecineckim. W podziale na regiony fizycznogeograficzne (wg. Jerzego Kondrackiego: Regiony fizycznogeograficzne Polski, wydawnictwo "Poznaj świat", kwiecień 1964) powiat bytowski leży w obrębie podprowincji Pojezierzy Południowobałtyckich, przede wszystkim w części Pojezierzy Południowopomorskich - mezoregiony: Wysoczyzny Polanowskiej i Pojezierza Bytowskiego. Południowo-wschodni fragment powiatu należy do Pojezierzy Południowopomorskich – mezoregion Równiny Charzykowskiej1 Powiat Bytowski obejmuje obszar o powierzchni 2 192,07 km2.

1 http://www.powiatbytowski.pl/docs/147

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 13

W skład Powiatu Bytowskiego wchodzi: 10 gmin, 149 sołectw i 324 miejscowości. Są to następujące miasta i gminy:  miasta: Bytów, Miastko;  gminy miejsko-wiejskie: Bytów, Miastko;  gminy wiejskie: Borzytuchom, Czarna Dąbrówka, Kołczygłowy, Lipnica, Parchowo, Studzienice, Trzebielino, Tuchomie. położona jest na zachód od Bytowa, zajmuje powierzchnię 109 km2 i zamieszkuje ją 3.058 osób, w tym mężczyzn 1.558 i kobiet 1.500 (stan wg faktycznego miejsca zamieszkania stan na 31.12.2013). Gęstość zaludnienia wynosi 28 osób/km2. Podział administracyjny 8 sołectw: Borzytuchom, , Osieki, , Jutrzenka – Kamieńc – , , , Dąbrówka. Gmina Borzytuchom jest typowo rolnicza o urozmaiconej rzeźbie terenu, bogatych przyrodniczo lasach, licznych torfowiskach oraz czystych jeziorach, jak np. lobeliowe jeziora Okoniewskie i Osiecko. Jest to najmniejsza pod względem powierzchni gmina Powiatu Bytowskiego. Gmina Czarna Dąbrówka, druga co do wielkości gmina wiejska w Powiecie Bytowskim, położona jest w północnej części Powiatu Bytowskiego, na pograniczu Pojezierza Kaszubskiego i Wysoczyzny Polanowskiej. Obszar gminy wynosi 298 km2 i na koniec roku 2013 zamieszkiwało go 5.836 osób, w tym 2.967 mężczyzn oraz 2.869 kobiet (wg faktycznego miejsca zamieszkania stan na 31.12.2013). Gęstość zaludnienia na koniec 2013 r. wyniosła 20 osób/km2. Podział administracyjny obejmuje 20 sołectw: , Czarna Dąbrówka, Jasień, , , Kartkowo, , Kłosy, , Kozy, , , Nożyno, Nożynko, , Rokiciny, Rokitki, Rokity, , Wargowo. Na terenie gminy znajduje się 26 jezior, z których największe to Jasień, Kozie, Mikorowo, Wielkie, Oborowo Duże oraz przepływają rzeki Łupawa, Słupia i Pogorzelica. Warunki naturalne stwarzają duże możliwości uprawiania sportów wodnych i aktywnego wypoczynku. Gmina Kołczygłowy jest położona w północnej części Powiatu Bytowskiego przy głównym drogowym szlaku łączącym Bytów ze Słupskiem. Obszar gminy o powierzchni 170 km2 zamieszkuje 4.264 osób, w tym 2.128 mężczyzn oraz 2.136 kobiet. (wg faktycznego miejsca zamieszkania stan na 31.12.2013). Gęstość zaludnienia wynosi 25 osób/km2. Podział administracyjny obejmuje 16 sołectw: Barkocin, Barnowiec, Barnowo, Darżkowo, Gałąźnia Mała, Gałąźnia Wielka, , Kołczygłowy, Kołczygłówki, Łobzowo, Podgórze, Radusz, , , Łubno, Wądół. Położona w południowo-wschodniej części Powiatu Bytowskiego obejmuje obszar 308 km2 i jest największą gminą wiejską powiatu. Na koniec roku 2013 liczba ludności zamieszkująca gminę wyniosła 5.123 osoby, w tym mężczyźni stanowili 2.640, a kobiety 2.483 (wg faktycznego miejsca zamieszkania stan na 31.12.2013). Gęstość zaludnienia należy do jednych z najniższych w Powiecie Bytowskim i na koniec 2013 roku wyniosła 17 osób/km2. Krajobraz gminy Lipnica jest zróżnicowany i można tu spotkać zarówno malownicze wzniesienia morenowe i równiny sandrowe, jak i dużą liczbę jezior

14 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

rynnowych i wytopiskowych. Do największych należą: Gwiazdy, Wiejskie, Kielskie, Kamieniczno, Kiedrowickie i Borzyszkowskie. Gmina ma charakter rolniczy i rozciąga się na atrakcyjnych turystycznie terenach. Podział administracyjny obejmuje 15 sołectw: Borowy Młyn, , Brzeźno Szlacheckie, Brzozowo, Gliśno Wielkie, , Lipnica, Luboń, Łąkie, Mielno, Ostrowite, , Prądzona, , Zapceń. zajmuje środkowo-wschodnią część Powiatu Bytowskiego i w dominującej części jest położona na terenie otuliny Parku Krajobrazowego Dolina Słupi. Obszar gminy o wielkości 131 km2 zamieszkuje 3.635 osób, w tym mężczyźni 1.804, kobiety 1.831 (wg faktycznego miejsca zamieszkania stan na 31.12.2013). Gęstość zaludnienia to 28 osób/km2. Krajobraz gminy zdominowany jest przez lasy, z przewagą borów sosnowych. Gmina posiada unikatowe jeziora lobeliowe. Podział administracyjny obejmuje 11 sołectw: Chośnica, Gołczewo, Grabowo, Jamno, Jeleńcz, , Nowa Wieś, Parchowo, , , Żukówko. Położona we wschodniej części Powiatu Bytowskiego charakteryzuje się pojeziernym krajobrazem z dużą ilością jezior rynnowych. Obszar 176 km2 zamieszkuje 3.583 osób, w tym mężczyźni 1.788, kobiety 1.795 (wg faktycznego miejsca zamieszkania stan na 31.12.2013). Gęstość zaludnienia w roku 2013 to 20 osób/km2. Podział administracyjny obejmuje 11 sołectw: Czarna Dąbrowa, Kłączno, Łąkie, Osława Dąbrowa, Półczno, Przewóz, , , , Studzienice, Ugoszcz. Położona w północnowschodniej części Powiatu Bytowskiego obejmuje obszar 226 km2, którego liczba ludności wyniosła na koniec 2013 roku 3.733 osoby, w tym mężczyźni 1.892, kobiety 1.841 (wg faktycznego miejsca zamieszkania stan na 31.12.2013). Gęstość zaludnienia podobnie do gminy Lipnica należy do jednych z najniższych w powiecie i wyniosła 17 osób/km2. Podział administracyjny obejmuje 11 sołectw: Bożanka, Cetyń, , , Miszewo, Objezierze, , Starkowo, , Trzebielino, Zielin. jest jedną z najmniejszych gmin powiatu i zajmuje zaledwie 111 km2, co stanowi 5,06 % powierzchni Powiatu Bytowskiego. Gmina ta położona jest na dawnym pograniczu bytowsko-miasteckim i na koniec roku 2013 zamieszkiwało ją 4.168 osób, w tym 2.136 mężczyzn oraz 2.032 kobiety (wg faktycznego miejsca zamieszkania stan na 31.12.2013). Gęstość zaludnienia wyniosła 38 osób/km2. Podział administracyjny obejmuje 13 sołectw: Ciemno, Kramarzyny, Masłowice Trzebiatkowskie, Masłowice Tuchomskie, Masłowiczki, Modrzejewo, Nowe Huty, Piaszno, Tągowie, Trzebiatkowa, Tuchomie, Tuchomko, Zagony. Miejsko-wiejska gmina Bytów położona jest w środkowej części Powiatu Bytowskiego i zajmuje obszar o powierzchni 197 km2. Liczba ludności gminy wyniosła na koniec 2013 roku 24.830 osób, w tym mężczyźni stanowili 12.198 osób, a kobiety 12.640, z czego w samym Bytowie liczba ludności wyniosła 16.842 osób, w tym mężczyźni stanowili 8.122 osób, zaś kobiety 8.720 (wg faktycznego miejsca zamieszkania stan na 31.12.2013). W samym mieście Bytów Gęstość zaludnienia jest najwyższa w powiecie bytowskim i wyniosła 126 osób/km2 na koniec 2013 roku. Obszar gminy charakteryzują atrakcyjne turystycznie lasy oraz liczne czyste jeziora lobeliowe. Duże powierzchnie leśne porastają wzgórza morenowe, znajdują się

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 15 tu również torfowiska, które podnoszą atrakcyjność przyrodniczą tego obszaru. Podział administracyjny obejmuje 15 sołectw: Dąbie, Gostkowo, Grzmiąca, Mądrzechowo, , , Płotowo, Pomysk Mały, , Rekowo, , , Świątkowo, , Ząbinowice. Miejsko-wiejska znajduje się w zachodniej części Powiatu Bytowskiego i jest położona w obszarach źródliskowych trzech rzek: Wieprzy, Brdy i Studnicy. Dużą część gminy zajmują lasy. Jest to największa pod względem zajmowanego obszaru gmina Powiatu Bytowskiego. Teren o powierzchni 466 km2 stanowi ponad 21% powierzchni powiatu. Liczba ludności gminy Miastko wyniosła na koniec 2013 roku 20.077 osób, w tym 9.954 mężczyzn oraz 10.123 kobiety, z czego w samym mieście liczba ludności wyniosła 10. 926 osób: mężczyzn było 5.314, a kobiet 5.612 (wg faktycznego miejsca zamieszkania stan na 31.12.2013). Gęstość zaludnienia to 43 osób/km2. Podział administracyjny obejmuje 29 sołectw: Biała, Bobięcino, Chlebowo, , Dolsko, Dretyń, -Trzcinno, Głodowo, Kamnica, Kawcze, -, Lubkowo, Miłocice, -Kowalewice, Pasieka, , Popowice, Przęsin-, Role-Żabno, Słosinko, Świeszyno, Świerzenko, Świerzno, Turowo, Tursko, Wałdowo, Węgorzynko, Wołcza Mała, Wołcza Wielka.2

2.2.1.2 Transport i dostępność komunikacyjna Transport Transport Powiatu Bytowskiego i jego infrastruktura został omówiony w zakresie transportu drogowego i kolejowego. Transport drogowy Sieć drogowa na terenie Powiatu obejmuje następujące drogi:  krajowe,  wojewódzkie,  powiatowe,  gminne.

Tabela 1. Wykaz odcinków dróg krajowych nr 20 i 21 administrowanych przez Rejon w Kościerzynie i Słupsku.

Numer Pikietaż Długość L.P Gmina Miasto drogi od do [km] 1. Miastko 0 + 000 1 + 608 11,382 2. Miastko 1 + 608 11 + 382 21 3. Miastko 11,382 12,670 1,288 4. Trzebielino 12,670 37,727 25,057 5. Miastko 171 + 433 180 + 003 20 70,761 6. Miastko 180 + 003 183 + 256

2 Identyfikacja społeczno-gospodarczych poprzez diagnozę wewnętrznych i zewnętrznych zjawisk wpływających na gospodarkę i rynek pracy Powiatu Bytowskiego do 2025, EU Consult, Gdańsk, 2011, s. 9-13

16 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Numer Pikietaż Długość L.P Gmina Miasto drogi od do [km] 7. Miastko 183 + 256 200 + 048 8. Tuchomie 200 + 048 216 + 003 9. Bytów 216 + 003 223 + 286 10. Bytów 223 + 286 226 + 747 11. Bytów 226 + 747 233 + 355 12. Studzienice 233 + 355 238 + 047 13. Parchowo 238 + 047 242 + 631 Źródło: Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad

Tabela 2. Wykaz dróg wojewódzkich w powiecie bytowskim

Nr Długość Nazwa drogi Nazwa odcinka Powiat Kilometraż drogi odcinka 206 Koszalin – Polanów – Miastko Biała - Miastko bytowski 44,522 60,644 16,122 209 Warszkowo – Suchorze - Bytów Gumieniec - Bytów bytowski 25,372 61,400 36,028 gr. powiatów 210 Słupsk – Unichowo Słupsk/Bytów - bytowski 35,364 37,075 1,711 Unichowo Nowa Dąbrowa – Czarna gr. powiatów 211 Dąbrówka – Puzdrowo – Słupsk/Bytów - Czarna bytowski 14,546 20,420 5,874 Sierakowice – Kartuzy – Żukowo Dąbrówka Nowa Dąbrowa – Kartuzy – Czarna Dąbrówka - dol. 211 bytowski 20,420 33,143 12,723 Żukowo Jadwigi gr. powiatów Osowo Lęborskie – Bytów – 212 Lębork/Bytów - Czarna bytowski 13,673 21,007 7,334 Chojnice – Zamarte Dąbrówka Czarna Dąbrówka - 212 Osowo - Lęb. – Bytów – Chojnice bytowski 21,007 74,898 53,891 Jaranty Bytów - Parchowski 228 Bytów – Kartuzy bytowski 0,000 19,029 19,029 Młyn Źródło: Zarząd Dróg Wojewódzkich Gdańsk – Region Dróg Wojewódzkich w Bytowie

Tabela 3. Wykaz dróg powiatowych w powiecie bytowskim

Nowy Stary Długość Lp. numer numer Nazwa drogi [km] drogi drogi

1 1147G 39 166 DW nr 207 - gr. woj.- Osowo-Dretyń 4,733

2 1163G 39 185 Pustowo - Biała 0,488

3 1167G 39 189 Biesowiczki - Trzebielino 5,836

4 1169G 39 193 Darnowo - Bożanka 7,073

5 1175G 39 198 Łysomice - Suchorze 1,681

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 17

Nowy Stary Długość Lp. numer numer Nazwa drogi [km] drogi drogi

6 1176G 39 199 Dębnica Kasz. - Podwilczyn - DP nr 1705G 5,715

7 1703G 39 200 Starkowo – Starkówko 2,912

8 1704G 39 201 Zielin - Starkowo – Cetyn 5,572

9 1705G 39 202 Trzebielino - Kołczygłowy 14,890

10 1177G 39 204 Głobino - Dobieszewo - 2,376

11 1192G 39 330 Grąbkowo -Wargowo - DP nr 1193G 4,839

12 1193G 39 331 Chlewnica - Mikorowo - Kozin 9,361

13 1738G 39 332 Karwno - Podkomorzyce 3,332

14 1739G 39 333 Kozy - Kotuszewo 3,800

15 1334G 39 346 Oskowo - Pomysk Wielki 22,776

16 1741G 39 347 Rokitki - Bochowo 3,130

17 1745G 39 348 Dwór Rokicki - DW nr 211 1,760

18 1747G 39 353 DW nr 212 - Nożynko - DW nr 212 2,970

19 1198G 39 355 Motarzyno - Kołczygłowy 14,691

20 1749G 39 356 Górki - Barnowo 5,250

21 1199G 39 357 Niemczewo - Gałąźnia Wielka 0,492

22 1200G 39 358 Gałąźnia Wielka - DW nr 210 2,000

23 1201G 39 360 Budowo - Krosnowo - Bytów 13,725

24 1752G 39 361 Krosnowo - Borzytuchom 4,350

25 1754G 39 363 Gostkówko - Gostkowo 1,624

26 1755G 39 364 Czarna Dąbrówka-Sieromino 8,239

27 1756G 39 365 DP nr 1334G - Łupawsko – Jasień 6,138

28 1757G 39 366 Jasień - Chośnica - Parchowo 12,867

29 1758G 39 367 Pomysk Mały - Jamno 5,492

30 1759G 39 368 Pomysk Wielki - Pomysk Mały 1,622

31 1760G 39 369 - DK nr 20 (Mokrzyn) 2,150

39 370 32 1761G Parchowo - Półczno - Osława Dąbrowa – Studzienice 17,446 39 388

33 1762G 39 371 Parchowo - Skwierawy 12,240 34 1764G 39 373 Nakla - Sumin 4,228

18 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Nowy Stary Długość Lp. numer numer Nazwa drogi [km] drogi drogi

35 1766G 39 375 Barnowo - Kramarzyny 21,244

36 1767G 39 376 Borzytuchom - Tuchomie 11,225

37 1768G 39 377 Struszewo - Dąbrówka 3,640

38 1779G 39 379 DK nr 20 – Udorpie 2,675

39 1769G 39 380 Niezabyszewo - Sierżno - DP nr 1780G 10,760

40 1770G 39 381 Niezabyszewo - Rekowo 7,480

41 1771G 39 382 Płotówko -Płotowo 0,538

42 1772G 39 383 Mądrzechowo - Rabacino 7,030

Udorpie - Sominy - Dziemiany - 43 1780G 39 384 17,486 DW nr 235

44 1774G 39 386 DP nr 1769G – Kłączno 2,500

45 1775G 39 387 Półczenko -Czarna Dąbrowa 2,500

46 1777G 39 390 Studzienice - Przewóz - DP nr 1780G 8,862

DW nr 214 - Tuchlino - Sulęczyno - Lipusz - Skoczkowo 47 1934G 39 391 3,814 - DW nr 235

48 1778G 39 392 Borzytuchom - stacja kolejowa 0,280

49 1706G 39 401 Żydowo - Kawcze 4,596

50 1707G 39 402 Świerzenko - Świerzno 1,213

51 1708G 39 403 Żydowo - Malęcino - DW nr 206 10,416

52 1709G 39 404 Bobęcino -Wołcza Wielka 7,287

53 1710G 39 405 DW nr 206 – Gatka 1,500

54 1711G 39 406 Sępólno Wielkie - Miastko 6,727

55 1712G 39 407 Wołcza Wielka - Wołcza Mała 1,787

56 1713G 39 408 Okunino - Kowalewice 2,568

57 1714G 39 409 Dretyń - Łubno 21,478

58 1715G 39 410 Wiatrołom - DP nr 1714G 1,610

59 1716G 39 411 DK nr 21 (Węgorzyno) - DP nr 1717G 4,808

60 1717G 39 412 Trzcinno - Miastko 11,438

61 1718G 39 413 Kwisno - Przęsin 10,387

62 1720G 39 415 DP nr 1714G - Wałdowo - Piaszczyna 9,477

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 19

Nowy Stary Długość Lp. numer numer Nazwa drogi [km] drogi drogi 39 416 63 Ponikła - Role – Rozjazd 7,540 1721G 39 417 64 1722G 39 418 Barkocin - Miłobądź 2,000

65 1724G 39 420 Łubno – Tuchomie 10,353

66 1725G 39 421 DK nr 20 - Masłowice - DK nr 20 8,442

67 1726G 39 422 Tuchomie - Bytów 12,623

68 1727G 39 423 Tuchomko - Brynki Rekowskie 7,630

69 1728G 39 424 Tuchomie - Piaszno 2,090

70 1729G 39 425 DK nr 20 - Ciemno - Borzyszkowy - DW nr 212 13,072

71 1730G 39 426 DK nr 20 - Trzebiatkowo - Ciemno 5,098

72 1731G 39 427 Piaszczyna - Borzyszkowy 14,451

73 1732G 39 428 Prądzona - Lipnica 5,613

74 1740G 39 429 Miastko - Lipczynek - Nowa Wieś 7,257

75 1733G 39 430 DK nr 20 - Świeszynko - Świeszyno 3,131

76 1742G 39 432 Miłocice - Łękinia - DP nr 2503G 7,490

77 1743G 39 434 Piaszczyna - Koczała 1,375

78 1744G 39 437 Brzeźno Szlacheckie - Bielsko 7,863

79 1734G 39 438 DP nr 1744G - Borowy Młyn - Upiłka 8,388 80 1746G 39 439 DW nr 212 - Osusznica - Lipczynek 15,750 81 1735G 39 440 Lipnica - 9,976 82 1736G 39 441 Kiedrowice - Modziel 3,900 83 1737G 39 442 Kiedrowice - leśniczówka Laska 4,882 84 1750G 39 451 DP nr 1746G - Kiełpin - Konarzyny 1,500 RAZEM: 571,548 Źródło: Biuletyn Informacji Publicznej - Zarząd Dróg Powiatowych w Bytowie

Tabela 4. Wykaz ulic powiatowych w powiecie bytowskim Długość Lp. Numer Nazwa ulicy Klasa drogi [mb] BYTÓW 1. 1803G Bydgoska Lokalna 408 2. 1804G Kąpielowa Lokalna 206 3. 1790G Kochanowskiego Zbiorcza 391 4. 1791G Mickiewicza Zbiorcza 620 5. 1792G Mierosławskiego Lokalna 1 161 6. 1795G Polna Lokalna 245

20 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

7. 1796G Prosta Zbiorcza 323 8. 1797G Przemysłowa Zbiorcza 727 9. 1798G Styp – Rekowskiego Lokalna 979 10. 1805G Szarych Szeregów Lokalna 632 11. 1799G Tartaczna Lokalna 312 12. 1800G Wieża Wodna Lokalna 305 Razem : 6,309 km MIASTKO 1. 1783G Kaszubska Zbiorcza 1 126 2. 1789G Wybickiego Zbiorcza 368 3. 1782G Dworcowa Zbiorcza 650 4. 1785G Małopolska Lokalna 506 5. 1788G Sikorskiego Zbiorcza 307 Razem: 2, 957 km OGÓŁEM (Bytów i Miastko): 9,266km Źródło: Biuletyn Informacji Publicznej - Zarząd Dróg Powiatowych w Bytowie

W 2014 roku na 100 km² powierzchni Powiatu Bytowskiego przypadało 39,2 km dróg (gminnych i powiatowych) o nawierzchni twardej (średnia wojewódzka wyniosła 55,4 km), co może świadczyć o złym stanie dróg publicznych na terenie Powiatu Bytowskiego, wymagających dalszych nakładów inwestycyjnych ukierunkowanych przede wszystkim na poprawę jakości ich nawierzchni. Analizując natomiast rodzaj nawierzchni dróg można stwierdzić, iż relatywnie niski odsetek (bo tylko 2% ) długości dróg powiatowych na terenie Powiatu Bytowskiego posiada nawierzchnię gruntową (wykres 1). Negatywne kształtowanie się wskaźnika, o którym mowa powyżej, determinuje głównie zły stan dróg gminnych, gdzie ponad 75% łącznej długości tychże dróg na terenie Powiatu Bytowskiego stanowią drogi o nawierzchni gruntowej. Obiektywne dane dotyczące stanu dróg krajowych prezentuje raport o stanie technicznym dróg krajowych województwa pomorskiego z roku 2013. Raport zawiera informacje o stanie technicznym nawierzchni zamiejskiej sieci dróg krajowych i został opracowany w oparciu o System Oceny Stanu Nawierzchni. Drogami krajowymi numer 20 i 21 (przebiegają one przez Powiat Bytowski) zarządzają Rejony w Słupsku i Kościerzynie. Z raportu wynika, że ponad 22% drogi krajowej numer 20 administrowanej przez Rejon w Kościerzynie ma stan zły lub niezadowalający. W przypadku drogi krajowej nr 21 jest to ponad 28% (w innych regionach zły lub niezadowalający stan drogi nr 21 nie przekracza 11%)3.

3 Raport o stanie technicznym dróg krajowych województwa pomorskiego z roku 2013, Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w Gdańsku.

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 21

Wykres 1. Udział długości dróg powiatowych o poszczególnych nawierzchniach w sumie długości dróg powiatowych na terenie Powiatu Bytowskiego w roku 2013 (%)

2%

drogi o nawierzchni 49% twardej 49% drogi o nawierzchni twardej ulepszonej drogi o nawierzchni gruntowej

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

Nawierzchnie dróg powiatowych obfitują w ubytki, wykruszenia, obłamania krawędzi, złuszczenia. Warstwa ścieralna nawierzchni w większości pokryta jest łatami wykonywanymi w ramach remontów cząstkowych. Drogami o znaczeniu ponadregionalnym i regionalnym szczególnie ważnymi dla obsługi Subregionu Słupskiego, a w tym powiatu bytowskiego są: 1. DK21 (Miastko-Słupsk-Ustka), która łączy dwie najważniejsze równoległe trasy tj. drogi krajowe nr 20 i 6. 2. DK20 (Miastko–Bytów-Kościerzyna). DK20 stanowi najważniejsze połączenie zachodniej peryferyjnej części województwa z Metropolią, ale też łączy Pomorze Zachodnie z Pomorzem Gdańskim, przecinając się z drogami biegnącymi również na południe kraju. 3. DW212 będąca podstawowym korytarzem transportu towarów Lębork-Bytów- Chojnice-południe Polski, dojazdem do planowanej trasy S6 oraz dróg krajowych 20,22,25, stanowiącą główną trasę dowozu materiałów do produkcji, surowców z kopalni kruszyw i kopalin. 4. DW209 będąca podstawowym korytarzem do planowanej drogi S6, a więc łącząca zachodnią część subregionu słupskiego i województwa z Europą Zachodnią . Do szczególnie pilnych i ważnych zadań inwestycyjnych w zakresie budowy i modernizacji dróg krajowych i wojewódzkich należą: modernizacja drogi 212, 209 oraz DK 20 i niezmodernizowanej części DK 21. Obecnie trwają prace nad projektem modernizacji drogi 209, planowanym do realizacji w najbliższych latach. Drogi 209 oraz 212 zostały wskazane jako tzw. przedsięwzięcia strategiczne w Regionalnym Programie Strategicznym w zakresie transportu Mobilne Pomorze będącym jednym z sześciu zasadniczych narzędzi realizacji Strategii Rozwoju Województwa Pomorskiego 2020. Są elementami pakietu działań wzmacniających korytarze transportowe.

22 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Transport kolejowy Na obszarze Powiatu Bytowskiego zlokalizowane są następujące linie kolejowe normalnotorowe (1435 mm):  czynne: 405 Piła Główna – Ustka (przez Miastko), 413 Słosinko - Człuchów  nieczynne, istniejące: 212 Lipusz – Korzybie, 237 Lębork – Bytów Od 1993 roku linia 212 ma charakter towarowy. Od II.2015 r. operatorem linii na odcinku Lipusz – Bytów jest Grupa SKPL ze Zbierska. Obsługuje ona przewozy do zakładów przemysłowych położonych wzdłuż linii. W 2011 r. miasto Bytów zgłosiło plan przywrócenia linii dla ruchu pasażerskiego i jej rewitalizacji do obsługi pociągów osobowych poruszających się z prędkością do 80 km/h4. Rewitalizacja linii kolejowej nr 212 na odcinku od stacji kolejowej Lipusz do stacji Bytów (25 km) jest jednym z kluczowych projektów zwiększających dostępność transportową powiatu. W 2012 roku w ramach RPO WP na lata 2007-2013 Gmina Bytów pozyskała środki finansowe na zadanie pn. „Rewitalizacja linii kolejowej nr 212 na odcinku Bytów –Lipusz etap I – opracowanie dokumentacji projektowej”. W jego ramach dotychczas opracowano Analizę Techniczno–Ekonomiczno–Środowiskową i na jej podstawie spośród wariantów do realizacji wybrano propozycję, zakładającą odtworzenie infrastruktury kolejowej po istniejącym śladzie oraz odbudowę łącznicy pomiędzy liniami kolejowymi nr 212 i 211 wraz z budową przystanku osobowego zlokalizowanego za łącznicą przy linii kolejowej nr 211. Rozwiązanie takie umożliwi pociągom pasażerskim jadącym na trasie Bytów-Trójmiasto ominięcie stacji Lipusz. W drugim etapie projektu powstaje Studium Wykonalności oraz dokumentacja projektowa wraz z uzyskaniem pozwolenia na budowę dla inwestycji (do 31.08.2015 r).5 Połączenie do Bytowa stanowić będzie rozszerzenie projektu Pomorskiej Kolei Metropolitalnej, który w I etapie, obecnie realizowanym, zakłada otwarcie nowej linii Gdańsk Wrzeszcz – Rębiechowo, a także połączenie Trójmiasta z Kartuzami oraz Gdańska z Kościerzyną. W kontekście planowanej rewitalizacji linii Kościerzyna – Chojnice rozważane jest połączenie tej linii z liniami PKM6. Kluczowymi problemami w zakresie transportu kolejowego są:  Brak połączeń z Bytowa z dużymi ośrodkami gospodarczymi, w tym m.in. z Trójmiastem,  Zły stan techniczny linii nr 212 uniemożliwiający uruchomienie transportu osobowego i towarowego na tej linii (Lipusz-Bytów).

4 http://www.kurierkolejowy.eu/aktualnosci/19135/Odbudowa-kolei-do-Bytowa-pochlonie-65-mln-zl.html - data dostępu 01.03.2015 5 http://www.bytow.com.pl/ - data dostępu 01.03.2015 6 http://www.rynek-kolejowy.pl/55516/pomorze_blizej_remontu_linii_kolejowej_do_bytowa.htm - dostęp z dnia 01.03.2015

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 23

Komunikacja zbiorowa Powiatu Transport zbiorowy w Powiecie Bytowskim zapewnia przede wszystkim przedsiębiorstwo komunikacyjne PKS sp. z o.o., które organizuje kursy lokalne i dalekobieżne, w tym m.in. do:  Gdańska przez Kartuzy lub Kościerzynę,  Kołobrzegu przez Koszalin,  Ustki przez Słupsk.7 Wykaz podmiotów świadczących usługi w zakresie transportu drogowego osób:  PKS sp. z o.o. – świadczy usługi z zakresu transportu pasażerskiego (zbiorowego) – oznacza to, że ich pojazdy mają regularne linie autobusowe (PKS sp. z o.o. ma największy udział w zakresie transportu pasażerskiego w powiecie);  Wójcik Jerzy - Studzienice - świadczy usługi z zakresu transportu pasażerskiego (zbiorowego) – oznacza to, że ich pojazdy mają regularne linie autobusowe;  Jażdżewski Wiesław – Wiślany gm. Parchowo - świadczy usługi z zakresu transportu pasażerskiego (zbiorowego) – oznacza to, że ich pojazdy mają regularne linie autobusowe;  Gawin Józef – Wojsk gm. Lipnica świadczy usługi z zakresu transportu pasażerskiego (zbiorowego) – oznacza to, że ich pojazdy mają regularne linie autobusowe.  Bławat Marek – Suchorze gm. Trzebielino  Wojnik Joanna – Dąbie, gm. Bytów  Filipczuk Marcin – Bytów  Stenka Mirosław – Baranowo, gm. Parchowo  Burandt Marcin – Bytów  Filipczuk Agnieszka – Bytów  Lorek Mirosław – Ciemno, gm. Tuchomie  Reesmann Piotr – Miastko  Hingst Krystyna – Miastko  Karpiński Marcin – Bytów. Istnieją również 2 firmy, które posiadają licencję na transport drogowy 7-9 osób:  PPHU Gryf sc. Danuta i Dariusz Hawryśko  Renata Maciesza „Woma” Miastko.

7 http://www.pksbytow.pl/rozklad.asp

24 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Dostępność komunikacyjna Wewnętrzna i zewnętrzna dostępność komunikacyjna Powiatu Bytowskiego, głównie ze względu na słabo rozwiniętą infrastrukturę i transport kolejowy oraz zły stan dróg publicznych oceniana jest negatywnie.8 Sytuację mogą poprawić połączenia obsługiwane zarówno przez przewoźników prywatnych i przez PKS sp. z o.o. oraz budowa obwodnicy Bytowa i Miastka.

Odległości jakie dzielą Powiat Bytowski od miast sąsiadujących powiatów oraz stolicy kraju i województwa wynoszą odpowiednio:9  Gdańsk – 94,9 km,  Chojnice – 63,7 km,  Słupsk – 50,4 km,  Warszawa – 450,0 km,  Berlin – 422, km,

Odległości od najbliższych przejść granicznych: Kierunek zachodni:  Kołbaskowo/ Pomellen 278 km,  Kostrzyn/Kietz 320 km,  Świecko 383 km,  Słubice /Frankfurt Am Oder 338 km. Kierunek wschodni:  Gronowo (Federacja Rosyjska - obwód kaliningradzki) 202 km,  Kuźnica k. Sokółki (Białoruś) 537 km  Ogrodniki (Litwa) 472 km. Kierunek południowy:  Chyżne (Słowacja) 712 km,  Głuchołazy (Czechy) 656 km,  Cieszyn (Czechy) 643 km10.

8 Raport o stanie technicznym dróg krajowych województwa pomorskiego z roku 2013, Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w Gdańsku. 9 Odległość podana w odniesieniu do Miasta Bytów, siedziby Starostwa Powiatowego 10 Maps.google.com

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 25

Dostępność do lotnisk:  Port Lotniczy Gdańsk im. Lecha Wałęsy w Gdańsku – ok. 86 km od Bytowa. Dostępność do portów morskich: Porty morskie znajdują się w Gdańsku i Gdyni wraz z terminalami promowymi i kontenerowymi. Terminale pasażerskie zapewniające połączenia m.in. do Szwecji. Port Gdańsk – ok. 106 km Port Gdynia – ok. 103 km Port Elbląg – ok. 153 km (połączenie z obwodem Kaliningradzkim).

2.2.1.3 Infrastruktura techniczna i energetyka

Infrastruktura techniczna Infrastruktura techniczna Powiatu Bytowskiego przedstawiona zostanie w oparciu o analizę porównawczą infrastruktury technicznej Powiatu wobec średnich wyników całego kraju i województwa pomorskiego oraz średnich wyników dla powiatów: chojnickiego, człuchowskiego, lęborskiego i słupskiego w ramach następujących zagadnień:  ludność korzystająca z oczyszczalni ścieków w % ogólnej liczby ludności,  udział korzystających z sieci kanalizacyjnej w % ogółu ludności,  udział korzystających z sieci gazowej w % ogółu ludności  udział korzystających z sieci wodociągowej w % ogółu ludności,  odpady wytworzone na 1 km² z wyłączeniem odpadów komunalnych [tony].

Ludność korzystająca z oczyszczalni ścieków w odsetku ogólnej liczby ludności Średni odsetek ludności Powiatu Bytowskiego korzystających z oczyszczalni ścieków w latach 2003-2013 kształtował się powyżej średniej krajowej, lecz poniżej średniej dla województwa pomorskiego. Tendencja wzrostowa sprawiła, że do 2010 roku Powiat Bytowski wyprzedzał w tym względzie tylko Powiat Słupski, a od roku 2010 także Powiat Lęborski. W ciągu 10 lat objętych analizą odsetek ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków wzrósł z 59,9% w 2003 roku do 79,8% w 2013 roku. Podobna dynamika wystąpiła w powiatach słupskim i chojnickim. Natomiast w Polsce i województwie pomorskim wzrost był niższy i wyniósł odpowiednio ok. 12% i 6,5%. W zestawieniach porównawczych nie uwzględniono odsetka ludności korzystającej z przydomowych oczyszczalni ścieków, ponieważ wymagałoby to uzyskania danych dla wszystkich obszarów porównawczych. Warto jednak zaznaczyć, że na terenie Powiatu działa znaczna liczba przydomowych oczyszczalni ścieków.  Gmina Czarna Dąbrówka – 50 działających oczyszczalni przydomowych (kolejne 50 jest w trakcie instalacji),

26 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

 Gmina Lipnica – 60 działających oczyszczalni przydomowych,  Gmina Parchowo – 66 działających oczyszczalni przydomowych,  Gmina Tuchomie – 208 działających oczyszczalni przydomowych,  Gmina Bytów – 21 działających oczyszczalni przydomowych,  Gmina Trzebielino – 10 działających oczyszczalni przydomowych (Gmina z własnych środków planuje przyznać w 2015 roku dotacje na 5 kolejnych oczyszczalni).  Gmina Studzienice – 61 działających oczyszczalni przydomowych.  Gmina Miastko – 30 działających oczyszczalni przydomowych. Najwyższy stopień korzystania z oczyszczalni występuje w Bytowie (gmina miejsko - wiejska) i wynosi ponad 92%, najniższy w Gminie Parchowo i osiąga jedynie 43,9%. Stosunkowo niski stopień występuje również w Gminie Lipnica – 59,55%. Dane te wskazują, iż w omawianym obszarze koniecznym jest podjęcie działań inwestycyjnych, które doprowadzą do zwiększenia odsetka ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków. Jest to istotne z uwagi na potrzeby związane z ochroną środowiska naturalnego na obszarze Powiatu. Największa poprawa w zakresie dostępności do oczyszczalni ścieków w okresie 10 lat objętych analizą wystąpiła w Gminie Borzytuchom (48,6%), Lipnica (36,9%), Studzienice (32,2%), Czarna Dąbrówka (31,3%).

Tabela 5. Udział ludności korzystających z oczyszczalni ścieków w ogólnej liczbie ludności w poszczególnych gminach w latach 2003-2013 (%)

Obszary 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Powiat 59,9% 63,9% 67,7% 71,2% 70,5% 70,9% 71,2% 72,3% 73,9% 78,6% 79,8% bytowski Borzytuchom 37,6% 58,5% 59,0% 58,9% 59,1% 58,7% 59,2% 58,6% 73,8% 74,3% 86,2% Bytów 83,5% 85,6% 90,2% 89,8% 87,1% 88,9% 90,4% 89,5% 89,5% 91,4% 92,0% Czarna 33,7% 51,9% 52,1% 52,2% 58,6% 58,1% 58,0% 56,2% 56,1% 64,6% 64,9% Dąbrówka Kołczygłowy 54,5% 62,9% 64,0% 71,2% 70,9% 70,5% 70,2% 77,2% 80,3% 83,8% 81,8% Lipnica 22,6% 22,8% 22,9% 41,1% 18,4% 18,0% 18,0% 39,5% 45,8% 53,0% 59,5% Miastko 66,2% 66,6% 72,0% 76,9% 77,0% 77,0% 76,7% 74,0% 74,0% 83,6% 82,7% Parchowo 24,6% 26,5% 39,5% 39,6% 39,8% 40,0% 39,7% 37,7% 37,7% 42,0% 43,9% Studzienice 52,9% 52,6% 52,8% 68,0% 67,7% 67,6% 67,4% 78,1% 83,7% 85,7% 85,1% Trzebielino 47,1% 48,8% 48,5% 49,0% 67,1% 66,4% 65,7% 65,9% 66,8% 67,7% 69,8% Tuchomie 43,0% 47,9% 53,0% 54,3% 57,6% 58,4% 57,9% 58,6% 61,4% 61,9% 67,4% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS - data dostępu 01.03.2015

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 27

Tabela 6. Udział ludności korzystających z oczyszczalni ścieków w ogólnej liczbie ludności w wyszczególnionych obszarach w latach 2003-2013 (%)

Obszary 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 POLSKA 58,16 59,04 60,17 61,37 62,20 63,08 64,23 64,7 65,7 68,6 70,3 POMORSKIE 76,46 77,60 78,37 78,82 79,87 80,70 80,45 79,3 80,8 81,8 83,1 Powiat 59,94 63,86 67,65 71,16 70,46 70,91 71,22 72,3 73,9 78,6 79,8 bytowski Powiat 66,10 67,24 74,14 74,56 79,89 83,40 83,35 83,7 85,0 85,7 86,3 chojnicki Powiat 63,99 67,42 67,11 68,54 71,73 72,21 72,09 72,4 76,7 81,9 84,7 człuchowski Powiat 73,59 73,04 72,53 72,37 76,10 80,49 72,75 70,8 72,1 77,2 77,2 lęborski Powiat słupski 61,74 63,11 63,24 64,99 64,75 64,01 64,73 75,6 77,9 80,1 80,3 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS - data dostępu 01.03.2015

Wykres 2. Udział ludności korzystających z oczyszczalni ścieków w ogólnej liczbie ludności

w wyszczególnionych obszarach w latach 2003-2013 (%)

90,00 85,00 80,00 75,00 70,00 65,00 60,00 55,00 50,00 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski Liniowy (Powiat bytowski)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

Udział korzystających z sieci kanalizacyjnej w % ogółu ludności (współczynnik skanalizowania) Współczynnik skanalizowania na terenie Powiatu Bytowskiego do 2010 roku kształtował się poniżej poziomu zarówno średniej krajowej i wojewódzkiej, jak również poniżej średniego poziomu wśród wszystkich wyszczególnionych powiatów. Od roku 2011 roku współczynnik skanalizowania był wyższy od średniej krajowej i w 2013 roku wyniósł 66,1%, Należy również podkreślić, iż kształtowanie się wartości współczynnika skanalizowania w Powiecie w całym okresie analizy wykazuje pozytywny, rosnący trend. W 2013 roku najniższy poziom skanalizowania odnotowano na terenie gminy Trzebielino (37,2%),

28 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

najwyższy w Bytowie (84,3%)11. W całym Powiecie w okresie 10 lat udział ludności korzystającej z sieci kanalizacyjnej wzrósł o 14,4%.

Tabela 7. Udział korzystających z sieci kanalizacyjnej w ogólnej liczbie ludności w wyszczególnionych obszarach w latach 2003-2013 (%)

Obszary 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 POLSKA 57,4 58,3 59,2 59,8 60,3 61,0 61,5 62,0 63,5 64,3 65,1 POMORSKIE 72,1 72,7 73,1 73,5 73,8 74,6 74,9 75,4 76,5 77,2 77,9 Powiat 51,7 54,9 56,1 57,8 57,9 58,2 58,6 60,7 64,9 65,7 66,1 bytowski Powiat 64,7 67,3 67,4 68,3 70,2 70,3 71,4 71,5 72,3 74,0 74,3 chojnicki Powiat 62,0 63,1 63,4 63,9 64,6 67,5 67,7 68,3 70,6 72,1 72,8 człuchowski Powiat 72,2 72,2 72,5 72,5 72,6 72,7 72,7 72,8 73,4 74,2 74,5 lęborski Powiat słupski 61,1 61,4 62,0 62,9 63,2 63,9 64,2 65,5 67,0 68,2 69,1 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

Wykres 3. Udział korzystających z sieci kanalizacyjnej w ogólnej liczbie ludności w wyszczególnionych obszarach w latach 2003-2013 (%)

80,0 75,0 70,0 65,0 60,0 55,0 50,0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski Liniowy (Powiat bytowski)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

Analiza współczynnika skanalizowania w poszczególnych gminach wskazuje na potrzebę prowadzenia dalszego rozwoju sieci kanalizacyjnej na obszarze gmin Trzebielino, Parchowo, Czarna Dąbrówka. We wskazanych gminach udział ludności korzystającej z sieci

11 Dane GUS, 2013 rok

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 29 kanalizacyjnej nie przekracza 50%. W pozostałych gminach współczynnik skanalizowania oscyluje w granicach 56% - 66%. Najwyższy wskaźnik notuje Gmina Bytów – 84%. W zakresie długości sieci kanalizacyjnej w okresie od 2003 roku największy wzrost wystąpił w gminie Lipnica gdzie sieć została zbudowana od podstaw (77 km sieci – wzrost o 48 razy w stosunku do istniejącej infrastruktury). Ponad pięciokrotny wzrost wystąpił również w Gminie Czarna Dąbrówka.

Tabela 8. Udział korzystających z sieci kanalizacyjnej w ogólnej liczbie ludności w poszczególnych gminach w latach 2003-2013 (%)

Obszary 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Borzytuchom 43,1% 49,9% 50,3% 50,5% 50,9% 51,2% 51,5% 51,5% 56,0% 56,4% 57,2% Bytów 77,8% 79,3% 80,8% 81,3% 81,3% 81,7% 82,9% 83,2% 83,8% 84,0% 84,3% Czarna 23,0% 33,0% 33,0% 34,6% 34,6% 34,8% 34,8% 39,3% 43,4% 46,5% 46,5% Dąbrówka Kołczygłowy 54,7% 56,5% 57,9% 57,9% 58,0% 58,1% 58,3% 60,3% 62,1% 63,2% 63,5% Lipnica 2,5% 2,6% 2,6% 14,1% 14,2% 14,2% 14,2% 30,8% 48,1% 53,2% 56,2% Miastko 51,1% 54,1% 56,2% 57,7% 57,6% 57,6% 57,5% 58,2% 62,5% 62,6% 62,5% Parchowo 23,3% 34,7% 34,7% 34,7% 34,9% 37,8% 37,8% 40,7% 44,2% 44,4% 45,1% Studzienice 46,5% 46,5% 46,7% 51,9% 51,9% 51,9% 51,9% 57,6% 63,8% 65,2% 65,4% Trzebielino 35,5% 36,3% 36,3% 37,6% 37,6% 37,5% 37,5% 37,6% 37,6% 38,2% 39,2% Tuchomie 49,2% 52,3% 52,3% 53,0% 54,1% 54,0% 54,1% 52,7% 65,6% 65,8% 66,2% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 01.03.2015

Tabela 9. Długość czynnej sieci kanalizacyjnej w poszczególnych gminach w latach 2003-2013 (km)

Obszary 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Borzytuchom 13,5 19,9 20,0 20,0 20,0 20,0 20,1 32,7 32,7 32,7 47,8 Bytów 44,5 65,9 82,2 82,2 82,2 83,5 100,8 100,8 100,9 101,3 104,9 Czarna 11,2 23,7 23,0 24,2 24,2 24,3 24,3 41,8 41,8 73,2 74,0 Dąbrówka Kołczygłowy 24,6 27,0 31,3 31,3 31,3 31,4 31,6 33,2 38,8 41,5 45,9 Lipnica 1,6 1,6 1,6 22,0 22,0 22,0 22,0 42,7 59,1 63,6 78,7 Miastko 25,4 34,2 62,5 76,3 76,5 76,5 76,5 83,0 121,4 121,4 121,4 Parchowo 7,5 18,1 18,1 18,1 18,1 18,1 18,1 22,6 22,8 27,3 27,3 Studzienice 13,5 13,5 13,5 24,3 24,3 24,3 24,3 29,2 30,0 39,4 39,5 Trzebielino 20,9 23,5 23,5 20,7 20,7 20,7 20,7 20,7 20,7 20,7 20,7 Tuchomie 16,2 23,6 23,6 24,5 30,2 30,2 30,2 30,2 41,0 41,0 41,0 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 01.03.2015

Udział korzystających z sieci gazowej w % ogółu ludności Wskaźnik udziału mieszkańców z terenów Powiatu Bytowskiego korzystających z sieci gazowej w ogólnej liczbie mieszkańców z tego terenu w latach 2003-2013 pozostawał na podobnym poziomie. Było on zdecydowanie niższy od wskazań na obszarze województwa pomorskiego

30 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

oraz całego kraju. W całym okresie analizy niższym poziomem omawianego wskaźnika charakteryzowały się powiaty człuchowski i słupski.

Tabela 10. Udział korzystających z sieci gazowej w ogólnej liczbie ludności w wyszczególnionych obszarach w latach 2003-2013 (%)

Obszary 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 POLSKA 54,2 51,8 51,7 51,8 51,7 51,7 52,6 52,5 52,5 52,4 52,4 POMORSKIE 57,0 53,1 52,7 52,1 51,6 50,8 51,1 50,9 50,8 49,9 49,2 Powiat 20,2 19,2 19,1 18,8 18,8 18,7 19,1 19,8 19,9 20,1 20,0 bytowski Powiat 47,0 36,3 36,1 35,7 35,6 35,4 36,7 36,7 36,4 36,0 35,5 chojnicki Powiat 0,0 0,4 0,4 0,3 0,3 0,6 1,1 1,2 1,2 1,4 1,5 człuchowski Powiat 56,1 53,7 53,5 53,1 52,8 52,8 52,6 52,3 52,0 52,7 52,6 lęborski Powiat słupski 17,6 15,3 15,0 14,7 14,7 14,5 15,4 15,8 16,1 15,7 16,1 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

Wykres 4. Udział korzystających z sieci gazowej w ogólnej liczbie ludności w wyszczególnionych obszarach w latach 2003-2013 (%)

60,0

50,0

40,0

30,0

20,0

10,0

0,0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski Liniowy (Powiat bytowski)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

Bezwzględna liczba odbiorców korzystających z gazu wzrosła w Powiecie Bytowskim o 23% w okresie od 2005 do 2013 roku (GUS nie publikował danych sprzed 2005 roku). Jednakże wzrost liczby odbiorców gazu nie przełożył się na zwiększenie zużycia gazu w Powiecie Bytowskim. Podobna sytuacja miała miejsce w powiecie słupskim. Natomiast największy wzrost w zakresie liczby odbiorców i zużycia wystąpił powiecie człuchowskim (odbiorcy 74%, zużycie 66%).

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 31

Tabela 11. Liczba odbiorców gazu w wyszczególnionych obszarach w latach 2005-2013

Obszary 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Powiat 3945 3959 4037 4560 4588 4740 4809 4806 4853 bytowski Powiat 10523 10543 10627 10739 10810 10434 10450 11031 10911 chojnicki Powiat 152 165 178 188 188 206 210 247 265 człuchowski Powiat 10140 10148 10130 10129 10151 10141 10257 10483 10315 lęborski Powiat 5309 5244 5344 5418 5502 5523 5625 5765 5830 słupski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 01.03.2015

Tabela 12. Zużycie gazu w tys. m3 w wyszczególnionych obszarach w latach 2005-2013

Obszary 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Powiat 2 281 2 353 2 177 2 200 2 317 2 179 2 224 2 165 2 109 bytowski Powiat 4 216 4 089 4 075 4 025 4 351 4 877 4 421 4 804 5 406 chojnicki Powiat 273 265 260 277 292 298 235 423 452 człuchowski Powiat 4 397 4 415 4 476 4 758 4 302 4 355 4 411 4 276 4 282 lęborski Powiat 3 549 3 401 3 175 3 448 3 416 3 475 3 355 3 284 3 320 słupski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 01.03.2015

Udział korzystających z sieci wodociągowej w % ogółu ludności (współczynnik zwodociągowania)

Współczynnik zwodociągowania na terenie Powiatu Bytowskiego w całym okresie prognozy kształtował się poniżej poziomu zarówno średniej krajowej i wojewódzkiej, jak również poniżej średniego poziomu wśród wszystkich wyszczególnionych powiatów.

32 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Wykres 5. Udział korzystających z sieci wodociągowej w ogólnej liczbie ludności w wyszczególnionych obszarach w latach 2003-2013 (%)

94,0 92,0 90,0 88,0 86,0 84,0 82,0 80,0 78,0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski Liniowy (Powiat bytowski)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

Wartość wskaźnika w 2013 roku wyniosła 86,7%, tj. jedynie o 0,1 p. p. więcej w porównaniu do roku 2012. Należy podkreślić, iż kształtowanie się wartości współczynnika zwodociągowania w Powiecie w całym okresie analizy wykazuje rosnący trend. W 2013 roku najniższy poziom zwodociągowania odnotowano na ternie gminy Lipnica (68,2%), najwyższy w gminie Borzytuchom (94,4%).

Tabela 13. Udział korzystających z sieci wodociągowej w ogólnej liczbie ludności w poszczególnych gminach w latach 2003-2013 (%)

Obszary 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Borzytuchom 93,28 93,96 94,22 94,21 94,22 94,23 94,22 94,21 94,23 94,34 94,44 Bytów 92,99 92,93 93,21 93,32 93,37 93,47 93,44 93,58 93,65 93,72 93,76 Czarna Dąbrówka 78,26 78,25 82,99 83,52 83,60 83,66 83,72 83,89 83,91 84,34 84,37 Kołczygłowy 92,42 92,42 92,46 92,46 92,46 93,23 93,23 93,24 93,27 93,29 93,43 Lipnica 58,46 59,67 58,69 62,62 62,94 63,19 63,64 66,98 67,05 67,65 68,18 Miastko 82,61 82,53 83,91 83,99 84,19 84,74 84,66 84,84 84,86 84,99 84,89 Parchowo 71,19 71,40 72,02 72,15 72,62 72,62 76,01 76,16 76,99 79,86 80,50 Studzienice 76,49 76,49 76,68 76,81 77,84 77,93 77,92 78,00 78,10 78,74 78,98 Trzebielino 73,91 73,96 73,91 73,91 73,91 73,91 73,91 76,06 76,80 77,04 78,03 Tuchomie 84,42 84,63 84,86 84,85 84,86 84,87 84,91 85,22 86,47 87,38 87,43 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 01.03.2015

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 33

Tabela 14. Długość czynnej sieci wodociągowej w poszczególnych gminach w latach 2003-2013 (km)

Obszary 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Borzytuchom 41,1 42,1 44,2 44,2 44,2 44,5 44,5 48,8 48,9 50,6 50,6 Bytów 150,9 147,5 145,1 152,0 153,9 155,8 156,9 160,0 162,0 164,4 165,4 Czarna Dąbrówka 54,9 57,0 79,0 97,5 98,4 98,8 100,9 109,2 110,3 116,2 117,4 Kołczygłowy 57,3 57,3 57,3 57,3 57,3 77,8 77,8 80,4 83,2 87,0 89,3 Lipnica 88,0 98,3 98,3 115,5 116,0 116,0 117,6 146,9 146,9 160,5 160,5 Miastko 119,9 120,4 142,2 147,4 156,7 181,5 182,6 184,3 184,3 184,7 187,0 Parchowo 34,5 36,7 37,2 37,7 37,8 37,9 40,7 41,0 44,4 66,5 66,5 Studzienice 27,5 27,5 28,1 29,5 36,5 37,0 37,0 40,4 43,8 44,6 45,0 Trzebielino 31,3 32,9 32,9 37,7 37,7 37,7 37,7 47,3 51,9 51,9 52,0 Tuchomie 93,6 93,6 93,6 95,0 95,0 83,8 83,8 90,7 90,7 91,9 96,2

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 01.03.2015

Odpady wytworzone na 1 km² z wyłączeniem odpadów komunalnych [tony]

Odpady wytworzone w tonach na 1 km² Powiatu Bytowskiego w latach 2003-2013 kształtowały się na stosunkowo stałym, niskim poziomie (widoczny wzrost w roku 2013 w stosunku do roku 2012 o 13,4 p. p.), poniżej średnich krajowych i wojewódzkich w całym analizowanym okresie. Niższym poziomem od średniego poziomu wartości omawianego wskaźnika w Powiecie Bytowskim charakteryzowały się powiat chojnicki i słupski.

Tabela 15. Odpady wytworzone na 1 km² w wyszczególnionych obszarach w latach 2003-2013 (tony)

Obszary 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 POLSKA 385,5 396,7 398,5 394,9 397,9 367,6 355,2 362,9 395,1 393,8 417,7 POMORSKIE 115,1 114,6 120,1 138,7 134,7 135,9 144,6 99,5 131,1 158,9 116,2 Powiat 7,4 8,0 6,6 15,6 23,0 12,9 18,7 27,0 23,5 24,6 38,0 bytowski Powiat 1,9 8,4 16,3 16,0 9,9 12,1 12,0 17,8 15,2 10,1 7,6 chojnicki Powiat 36,9 43,1 25,5 69,8 101,2 113,5 181,6 116,3 129,1 111,9 114,4 człuchowski Powiat 93,9 95,5 108,1 114,4 92,4 133,3 97,5 121,4 100,6 99,9 102,8 lęborski Powiat 5,5 6,7 12,6 13,8 17,6 18,4 20,4 23,3 31,1 35,9 25,3 słupski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

34 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Wykres 6. Odpady wytworzone na 1 km² w wyszczególnionych obszarach w latach 2003-2013 (tony)

40,0

35,0

30,0

25,0

20,0

15,0

10,0

5,0

0,0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat słupski Liniowy (Powiat słupski)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

Wykres 7. Odpady wytworzone na 1 km² w wyszczególnionych obszarach w latach 2003-2013 (tony)

450,0

400,0

350,0

300,0

250,0

200,0

150,0

100,0

50,0

0,0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

POLSKA POMORSKIE Powiat człuchowski Powiat lęborski

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

Na terenie powiatu bytowskiego funkcjonuje jedna Regionalna Instalacja do Przetwarzania Odpadów Komunalnych, tj. Zakład Zagospodarowania Odpadów Sierzno sp. z o. o. Spółka funkcjonuje od 2008 roku. Powierzchnia zakładu wynosi 8,26 ha, w tym teren przeznaczony do składowania odpadów 3,25 ha. Spółka jest także właścicielem działek stanowiących rezerwę terenu, o łącznej powierzchni 8,85 ha. Bezpośrednie otoczenie zakładu od strony południowej i północno-wschodniej stanowią grunty rolne użytkowane rolniczo. Od strony

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 35 południowo-wschodniej zakład przylega do drogi 212, a od strony północno – wschodniej obiekt otacza niewielki kompleks leśny, który oddziela widokowo zakład od wsi Sierzno. Wyposażenie zakładu:  Sortownia odpadów zmieszanych i surowcowych- 20 000 Mg/rok, z możliwością zwiększenia do 40 000 Mg/rok (praca w systemie dwuzmianowym);  Kompostownia odpadów- 8 000 Mg/rok;  Kwatera odpadów balastowych - 525 585 m3;  Plac dojrzewania kompostu- 1 342 m2;  Plac magazynowania, demontażu i kruszenia odpadów budowlanych- 500 Mg/rok;  Plac magazynowania i demontażu odpadów wielkogarytowych- 400 Mg/rok;  Sprzęt ciężki do eksploatacji składowiska;  Waga samochodowa;  2 myjki do mycia kół i podwozi;  Zaplecze administracyjno-socjalne, zaplecze warsztatowe. ZZO Sierzno obsługuje następujące gminy z powiatu bytowskiego: Borzytuchom, Bytów, Kołczygłowy, Lipnica, Parchowo, Studzienice, Tuchomie, Miastko. Gmina Czarna Dąbrówka obsługiwana jest przez RIPOK w Chlewnicy k. Potęgowa – ELWOZ sp. z o.o., zaś gmina Trzebielino przez RIPOK Bierkowo k. Słupska - Zakład Unieszkodliwiania Odpadów w Bierkowie.

Zaopatrzenie w energię cieplną i elektryczną

Zaopatrzenie w ciepło Powiatu Bytowskiego Zaopatrzenie w ciepło na obszarze Powiatu realizowane jest głównie przez indywidualne źródła ciepła (kotłownie indywidualne) oraz centralne kotłownie miejskie. W Bytowie z tego systemu zaopatrywani są w ciepło głównie mieszkańcy Bytowa kotłownia KR-1, której właścicielem jest Veolia Północ sp. z o.o. W Miastku działa kotłownia rejonowa i osiedlowa, której właścicielem jest Zakład Energetyki Cieplnej w Miastku sp. z o.o. W 2013 roku na terenie Powiatu Bytowskiego funkcjonowało 11 kotłowni (dane GUS). W domach jednorodzinnych znajdują się najczęściej indywidualne źródła ciepła. Kształtowanie się wielkości sprzedaży energii cieplnej na terenie Powiatu Bytowskiego w latach 2003-2013 wg celu przedstawione zostało na Wykresie 8. Sprzedaż energii cieplnej (w GJ) przeznaczonej na ogrzanie budynków mieszkalnych znacznie przewyższała sprzedaż energii cieplnej do urzędów i instytucji w całym okresie analizy, przy czym zauważyć można, iż w roku 2013 wartość sprzedanych GJ energii w budynkach mieszkalnych wzrósł o ponad

36 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

186% w stosunku do roku 2012, po stosukowo niskim poziomie wartości sprzedanych GJ w latach 2007-2012. W całym okresie analizy widoczny jest malejący trend sprzedanych GJ energii cieplnej do urzędów i instytucji, choć w roku 2013 w porównaniu do roku 2012 o ponad 123% wzrosła sprzedaż energii do urzędów i instytucji. Malejące trendy świadczyć mogą o stosowaniu zarówno przez mieszkańców, jak i instytucje oraz urzędy z terenu Powiatu infrastruktury poprawiającej efektywność energetyczną budynków. Jeśli zaobserwowany w 2013 roku wzrost wielkości sprzedaży energii cieplnej, zarówno do budynków mieszkalnych, jak i urzędów oraz instytucji z terenu Powiatu, będzie widoczny w kolejnych latach, wówczas zjawisko to oznaczać będzie rzeczywisty wzrost zapotrzebowania na energię cieplną w analizowanym obszarze i potrzebę termomodernizacji budynków użyteczności publicznej i budynków mieszkalnych.

Wykres 8. Sprzedaż energii cieplnej na obszarze Powiatu Bytowskiego wg celu w latach 2003-2013 (GJ)

200 000 178 826 174 399 180 000 160 000 138 538 139 938 140 000 132 908 120 000 100 000 80 000 64 117 53 062 50 955 54 857 60 000 42 929 47 460 48 820 37 963 34 165 33 561 40 000 32 516 13 331 13 664 13 377 15 543 13 993 14 522 20 000 - 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

budynki mieszkalne urzędy i instytucje Liniowy (budynki mieszkalne) Liniowy (urzędy i instytucje)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

Zaopatrzenie w energię elektryczną Powiatu Bytowskiego Średnie zużycie energii elektrycznej przypadające na 1 mieszkańca Powiatu kształtowało się poniżej średnich krajowych i wojewódzkich w całym okresie analizy, przy czym wartości kształtowały się na stosunkowo stałym poziomie, z łagodnie rosnącym trendem. Od 2012 roku średnie zużycie energii przypadające na 1 mieszkańca Powiatu Bytowskiego było niższe od średnich wartości we wszystkich analizowanych obszarach.

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 37

Tabela 16. Zużycie energii elektrycznej na niskim napięciu na 1 mieszkańca w wyszczególnionych obszarach w latach 2003-2013 (kWh)

Obszary 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 POLSKA 577,4 597,3 696,1 723,2 727,1 745,8 751,8 773,0 762,7 760,8 758,8 POMORSKIE 689,9 692,3 769,7 779,1 780,7 808,3 823,9 832,9 820,2 804,3 784,3 Powiat 541,2 526,5 579,1 623,5 630,6 645,8 646,3 678,1 684,7 636,4 621,0 bytowski Powiat 488,6 490,6 633,8 639,4 644,8 652,9 660,0 660,2 652,8 655,6 651,5 chojnicki Powiat 526,4 555,2 612,9 630,1 654,9 659,9 665,2 678,4 681,8 668,0 671,9 człuchowski Powiat 769,3 780,5 819,0 633,5 640,3 662,1 692,2 679,7 698,6 695,1 676,9 lęborski Powiat 415,9 391,1 425,4 514,6 540,1 648,9 688,0 693,1 706,0 728,6 735,3 słupski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS –data dostępu 26.01.2015

Wykres 9. Zużycie energii elektrycznej na niskim napięciu na 1 mieszkańca w wyszczególnionych obszarach w latach 2003-2013 (kWh)

900,0

800,0

700,0

600,0

500,0

400,0

300,0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski Liniowy (Powiat bytowski)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

Energia odnawialna: Powiat Bytowski posiada stosunkowo wysokie (istniejące i potencjalne) zasoby energii odnawialnych szczególnie w zakresie hydroenergii, energii wiatru. Wytwarzanie energii ze źródeł odnawialnych stanowi obiecujący potencjalny kierunek rozwoju gospodarki na terenie Powiatu, który w długookresowej perspektywie zapewnić ma osiągnięcie bilansu energetycznego subregionu. Poniżej zostały opisane zasoby energii odnawialnych występujące na terenie Powiatu:

38 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Energia wody – na terenie Powiatu istnieją duże zasoby hydroenergetyczne. Wg danych z 2009 roku na terenie Powiatu funkcjonują następujące elektrownie wodne12:  elektrownia wodna na rzece Łupawie, w miejscowości Kozin o mocy 30 kW,  elektrownia wodna na rzece Bukowina, w miejscowości Kozin o mocy 56,8 kW,  elektrownia wodna na rzece Bukowina, w miejscowości Podkomorzyce o mocy 45 kW,  elektrownia wodna Bujno na rzece Pokrzywna w miejscowości Trzebielino o mocy 20 kW,  elektrownia wodna „Struga” na rzece Słupii w miejscowości Soszyca o mocy 250 kW,  elektrownia wodna „Gałęźnia Mała” na rzece Słupii w miejscowości Gałęźnia Mała o mocy 4 160 kW,  elektrownia wodna na rzece Kamienica w miejscowości Barnowiec o mocy 90 kW,  elektrownia wodna „Kawczyn I” na rzece Studnica w miejscowości Kawczyn o mocy 35 kW,  elektrownia wodna „Kawczyn II” na rzece Studnica w miejscowości Kawczyn o mocy 65 kW,  elektrownia wodna „Ciemno” na rzece Kamienica w miejscowości Ciemno o mocy 7,5 kW; Energia wiatru – na terenie Powiatu funkcjonuje elektrownia wiatrowa w Wałdowie (gm. Miastko) dysponująca sześcioma wiatrakami o łącznej mocy 1,1 MW13. Przygotowując tereny pod kolejne inwestycje gminy wprowadziły odpowiednie zapisy do planów zagospodarowania przestrzennego. Gmina Borzytuchom – plan budowy farm wiatrowych – ilość zaplanowanych obiektów – 41, Gmina Czarna Dąbrówka – plan budowy farmy wiatrowej – ilość zaplanowanych obiektów 2, Gmina Trzebielino – plan budowy farm wiatrowych – ilość zaplanowanych obiektów 25, Gmina Tuchomie – plan budowy farm wiatrowych – ilość zaplanowanych obiektów 41. Od 2005 roku na terenie powiatu bytowskiego poszczególne samorządy gminne podejmowały tematy wykorzystywania energii wiatru przez budowę farm wiatrowych. Protesty społeczne w poszczególnych gminach miały niemały wpływ na zablokowanie wprowadzenie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego miejsc przeznaczonych na powstanie farm wiatrowych (np. w gminie Kołczygłowy) lub ograniczyły liczbę planowanych wstępnie wiatraków (np. w gminie Tuchomie).

12 www.infoeko.pomorskie.pl 13 www.infoeko.pomorskie.pl, dane z 2009 roku

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 39

Gaz Łupkowy – na terenie Powiatu Bytowskiego realizowano poszukiwania gazu łupkowego, ponieważ Pomorze było jednym z najbardziej obiecujących terenów w Polsce pod względem zasobów gazu. Jeden z pięćdziesięciu odwiertów w Polsce zlokalizowano w powiecie bytowskim – Gmina Trzebielino (Miszewo T-1). Dokładnych badań na temat zasobów gazu łupkowego na terenie Powiatu Bytowskiego dotychczas nie opublikowano. Dostępne są tylko ogólne dane z raportu Państwowego Instytutu Geologicznego z 2012 r. dotyczącego oceny zasobów wydobywalnych gazu ziemnego i ropy naftowej w formacjach łupkowych dolnego Paleozoiku w Polsce (w basenie bałtycko-podlasko-lubelskiego), w którym ogólne zasoby basenu bałtyckiego, w którym leżą złoża miszewskie, ocenia się na około 230,5 mld m3. Energia słońca – kolektory słoneczne wykorzystywane są zarówno na budynkach użyteczności publicznej, jak i przez osoby fizyczne. W ramach projektów finansowanych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Pomorskiego 2007 – 2013 zainstalowano kolektory słoneczne na budynkach mieszkalnych w Gminie Tuchomie, Bytów i Miastko. W ramach projektu Słoneczny Bytów – instalacja baterii słonecznych w budynkach użyteczności publicznej – oświatowych oraz mieszkalnych jednorodzinnych w gminie Bytów zainstalowano kolektory słoneczne na 400 budynkach mieszkalnych w 15 sołectwach Gminy Bytów. W ramach projektu Energia odnawialna – instalacje solarne dla mieszkańców Miasta i Gminy Miastko w nowoczesne instalacje wyposażono 379 gospodarstw oraz jeden budynek użyteczności publicznej (jeden budynek socjalny boiska "Orlik" w Miastku). W ramach projektu realizowanego w Gminie Tuchomie kolektory słoneczne zamontowano w 151 gospodarstwach. W ramach projektów poszanowania energii w Gminie Borzytuchom zainstalowano lampy hybrydowe w miejscowościach Chotkowo, Struszewo, Jutrzenka, Dąbrówka – łącznie 10 sztuk. Podobny projekt realizowano w Gminie Parchowo gdzie zamontowano 17 lamp hybrydowych oraz 6 lamp solarno – hybrydowych nad Jeziorem Glinowskim.

Infrastruktura mieszkaniowa Zgodnie z informacjami z Programu Ochrony Środowiska Powiatu Bytowskiego na lata 2010 - 2011, wiodącą rolę pod względem zabudowy zajmuje w powiecie budownictwo jednorodzinne i zagrodowe – częściowo rozproszone oraz osiedla mieszkaniowe pobudowane po byłych gospodarstwach rolnych i zabudowa związana z działalnością handlowo- usługową oraz przemysłową.

Liczba mieszkań na terenie Powiatu Bytowskiego w latach 2003-2013 wykazywała rosnący trend liniowy, wynosząc w 2013 roku 22 054 mieszkań, czyli o 5,96% więcej w stosunku do roku 2003.

40 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Wykres 10. Zasoby mieszkaniowe w Powiecie Bytowskim w latach 2003-2013 (mieszkania)

22 500 22 054 21 873 22 000 21 778 21 638 21 522 21 500 21 369 21 190 21 109 20 916 20 952 21 000 20 814

20 500

20 000 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Zasoby mieszkaniowe Liniowy (Zasoby mieszkaniowe)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania przypadająca na 1 mieszkańca w latach 2003-2013 kształtowała się poniżej średniej krajowej, wojewódzkiej oraz średniej powiatu chojnickiego, lęborskiego, słupskiego i od 2010 roku również człuchowskiego, wynosząc w 2013 roku 22,3 m2, tj. o ponad 7% więcej w porównaniu do roku 2003. Oznacza to, iż jakość życia mieszkańców Powiatów w tym zakresie jest na niższym poziomie w porównaniu do analizowanych obszarów.

Tabela 17. Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania na 1 osobę w wyszczególnionych obszarach w latach 2003-2013 (m2)

Obszary 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 POLSKA 22,7 22,9 23,2 23,5 23,8 24,2 24,6 25,3 25,6 25,9 26,3 POMORSKIE 21,7 22,0 22,2 22,6 22,9 23,4 23,8 24,3 24,6 25,0 25,3 Powiat 20,8 21,0 21,1 21,3 21,4 21,7 21,9 21,8 21,9 22,1 22,3 bytowski Powiat 21,2 21,3 21,4 21,5 21,6 21,9 22,1 23,0 23,2 23,5 23,7 chojnicki Powiat 20,8 21,0 21,1 21,3 21,5 21,7 21,9 21,9 22,2 22,5 22,8 człuchowski Powiat 21,4 21,6 21,7 22,0 22,4 22,8 23,1 23,3 23,5 23,7 24,1 lęborski Powiat 21,3 21,6 21,8 22,0 22,3 22,6 23,0 23,1 23,4 23,8 24,2 słupski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 41

Wykres 11. Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania na 1 osobę w wyszczególnionych obszarach w latach 2003-2013 (m2)

28,0

26,0

24,0

22,0

20,0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski Liniowy (Powiat bytowski)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

Liczba mieszkań na 1000 mieszkańców w Powiecie Bytowskim w całym okresie analizy kształtowała się na poziomie niższym od średniej krajowej, wojewódzkiej oraz średnich wartości w wyszczególnionych powiatach, wynosząc w 2013 roku 281,6 mieszkań/ 1000 mieszkańców, tj. o prawie 2% więcej w porównaniu do roku 2003. Może to oznaczać konieczność lobbowania władz lokalnych w sprawie nowych inwestycji mieszkaniowych na terenie Powiatu Bytowskiego.

Tabela 18. Ilość mieszkań na 1000 mieszkańców w wyszczególnionych obszarach w latach 2003-2013

Obszary 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 POLSKA 329,8 332,3 334,8 337,7 340,9 344,8 348,5 349,6 352,6 356,1 359,9 POMORSKIE 322,2 324,7 327,3 330,7 334,3 339,0 343,4 343,3 346,6 351,2 354,9 Powiat 276,6 277,5 278,1 280,4 280,6 281,9 283,0 276,7 278,4 279,2 281,6 bytowski Powiat 283,1 284,0 283,8 284,0 284,7 285,4 286,6 288,7 289,4 292,3 293,7 chojnicki Powiat 296,9 299,0 299,7 300,7 302,5 303,8 305,7 300,1 302,8 304,9 308,0 człuchowski Powiat 308,7 309,9 310,2 312,3 316,3 318,1 319,8 315,6 317,3 319,2 321,8 lęborski Powiat 298,9 301,3 303,6 305,2 306,5 309,4 313,1 309,2 310,3 313,8 316,8 słupski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

42 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Wykres 12. Ilość mieszkań na 1000 mieszkańców w wyszczególnionych obszarach w latach 2003-2013

370,0 350,0 330,0 310,0 290,0 270,0 250,0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski Liniowy (Powiat bytowski)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

W 2013 roku liczba mieszkań oddanych do użytku na 1000 ludności w Powiecie Bytowskim wyniosła 2,6, co plasuje Powiat wśród grona tych powiatów województwa pomorskiego o najniższej wartości omawianego wskaźnika (Rycina 1).

Rycina 2 Mieszkania oddane do użytkowania na 1000 ludności według powiatów w 2013 r.

Źródło: Budownictwo mieszkaniowe w województwie pomorskim w 2013r.

Istotnym elementem podnoszenia efektywności wykorzystania zasobów mieszkaniowych i poprawy jakości zasobów obecnie już istniejących jest rewitalizacja poszczególnych osiedli i kwartałów mieszkalnych w ośrodkach miejskich. Obecnie zarówno Miastko jak i Bytów pracują nad przygotowaniem programów rewitalizacji, które w ramach audytów miejskich

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 43 pozwolą zinwentaryzować infrastrukturę miejską (w tym zasoby mieszkaniowe) i zdefiniować obszary do rewitalizacji.

2.2.1.4 Walory przyrodniczo - krajobrazowe, środowisko naturalne i klimat Walory przyrodniczo – krajobrazowe, stan środowiska naturalnego oraz warunki klimatyczne Powiatu, stanowią o możliwościach dynamicznego rozwoju turystyki w subregionie, w tym m.in. turystyki aktywnej i wypoczynkowej oraz produktów turystycznych z nią powiązanych, a więc są czynnikami wpływającymi na rozwój gospodarczy Powiatu. Stan środowiska naturalnego obok czynników ekonomicznych i społecznych wpływa na jakość życia mieszkańców i osób przybywających z zewnątrz na obszar Powiatu. Rzeźba terenu Powiatu Bytowskiego została ukształtowana przez utwory młodoglacjalne, jak moreny czołowe i denne, sandry i rynny glacjalne, które nadały tutejszemu krajobrazowi bardzo atrakcyjny charakter. Centralną i południową część powiatu zajmuje Pojezierze Bytowskie, które tworzy skupisko 80 jezior - największy akwen tego Pojezierza to Jezioro Bobęcińskie Wlk. Szczególnie dużo jezior jest w okolicach Miastka oraz Bytowa. Od strony wschodniej Pojezierze Bytowskie graniczy z Pojezierzem Kaszubskim, a od południowego- wschodu z sandrową Równiną Charzykowską w dorzeczu Brdy. Między Pojezierzem Bytowskim a Wysoczyzną Damnicką rozciąga się Wysoczyzna Polanowska, która wznosi się z południowego zachodu na północny wschód, a przecinają ją rzeki: Grabowa, Wieprza i Słupia. Wysoczyzna Polanowska charakteryzuje się urozmaiconą rzeźbą terenu utworzoną w fazie pomorskiej zlodowacenia północnopolskiego. Wzgórza czołowo-morenowe, których wysokości kształtują się pomiędzy 200 a 220 m n.p.m. – lokalnie wyżej np. Szybskie Góry (238 m n.p.m.) z najwyższą wartością Siemierzyckiej Góry (256,4 m n.p.m.) – okolice Tuchomia należą do najwyższych terenów na obszarze województwa pomorskiego, ciągnących się mniej więcej równoleżnikowym pasem – od Pojezierza Kaszubskiego po Pojezierze Bytowskie – ku zachodowi przez gminy Parchowo, Bytów, Lipnica, Tuchomie oraz Miastko. Na tym obszarze napotyka się także najwyższe wartości wysokości względnych, które miejscami przekraczają 100 m. Ponadto Pojezierze Bytowskie charakteryzuje się największą w Polsce koncentracją torfowisk wysokich i przejściowych zajmujących powierzchnię 7.000 ha (co stanowi 6% zasobów krajowych) oraz jezior lobeliowych. Obszar ten cechuje się relatywnie małą intensywnością zabudowy i harmonijnym krajobrazem leśno-rolniczym.14

Rzeki Odpływ wód z Powiatu odbywa się w dwóch kierunkach: poprzez rzeki Brdę i Wieprzę, w kierunku dolnej Wisły, a przez rzeki Łupawę i Słupię do Morza Bałtyckiego. Rzekami płynącymi przez tereny Powiatu są:

14 Identyfikacja społeczno-gospodarczych poprzez diagnozę wewnętrznych i zewnętrznych zjawisk wpływających na gospodarkę i rynek pracy Powiatu Bytowskiego do 2025, op. cit. s. 6-7

44 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

 Brda – dł. 239 km, pow. dorzecza 4 627 km2 - jeden z najpiękniejszych szlaków wodnych w Europie. Na terenie Powiatu płynie przez gminę Miastko, wypływa z j. Smołowego;  Bytowa – dł. 29 km, lewy dopływ Słupi. Płynie od Ugoszczy (gm. Bytów) do ujścia w pobliżu j. Głębokiego;  Jutrzenka – dł. 17 km, lewobrzeżny dopływ Słupi, pow. dorzecza: 57 km2;  Kamienica – dł. 30 km, lewy dopływ Słupi, wypływa z j. Kamieniczno, płynie w wąskich dolinach, często przybiera górski charakter;  Łupawa – dł. 98,7 km, pow. dorzecza 924 km2. Początek 20 km od Bytowa w Parku Krajobrazowym „Dolina Słupi”, przepływa przez jeziora Oborowo i Jasień, wzgórza morenowe, nizinę nadmorską i wpada do j. Gardno w Słowińskim Parku Narodowym. Jeden z najpiękniejszych i naturalnych wodnych szlaków na Pomorzu;  Studnica – dł. 38 km, pow. dorzecza: 315 km2, lewobrzeżny dopływ Wieprzy. Studnica ma miejscami charakter rzeki górskiej z dużą ilością wystających kamieni i zwalonych drzew, przegradzających koryto, rzeka płynie przez Miastko oraz Wysoczyznę Polanowską, uchodząc do Wieprzy na południe od Biesowic;  Słupia – dł. 140,6 km, pow. dorzecza: 1600 km2. Od źródeł w torfowiskach w pobliżu wsi Sierakowska Huta na Pojezierzu Kaszubskim, przepływa przez kilka jezior Pojezierza Bytowskiego i uchodzi do Bałtyku. Główne dopływy z Obszaru: Bytowa i Kamieńca. Odcinek środkowy rzeki znajduje się na terenie Parku Krajobrazowego „Dolina Słupi". Rzeka jest częścią sieci szlaków wodnych, którymi można dopłynąć do Morza Bałtyckiego. Na Słupi jest zlokalizowany system hydroelektrowni, z unikatowym zabytkiem kultury technicznej, klasy międzynarodowej - Elektrownią „Struga” we wsi Soszyca;  Wieprza – dł. 140,3 km, pow. dorzecza 2 172, 7 km2 , należy do zlewni bałtyckiej. Na terenie gm. Miastko wypływa z j. Białego, przepływa przez Wysoczyznę Polanowską i Równinę Słupską, uchodzi do Morza Bałtyckiego w Darłowie. Większe dopływy: Doszenica, Pokrzywna, Miłacz oraz Studnica.

Jeziora Obszar jeziorny Powiatu należy do Pojezierza Bytowskiego i otoczony jest równie zasobnymi w walory przyrodnicze Pojezierzem Kaszubskim i Pobrzeżem Słowińskim. Cechy szczególne obszaru, głównie w ujęciu możliwości rozwoju usług z zakresu turystyki aktywnej i wypoczynkowej, podano poniżej:  Jeziora lobeliowe – nazwa pochodzi od lobelii jeziornej, jednej z czterech roślin wskaźnikowych, z którą występują porybliny: jeziorny i kolczasty – pradawne paprotniki oraz brzeżyca jednokwiatowa; objęte ścisłą ochroną, są bardzo czułe na zmiany parametrów fizykochemicznych wody. W Polsce jest 155 jezior lobeliowych,

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 45

na Pomorzu 151, w Powiecie Bytowskim 50 (na przykład Jezioro Bobięcińskie Wielkie, Okoniewskie, Osiecko, Cechyńskie Małe, Głęboczko)15;  Jezioro Jasień – rynnowe jezioro, składające się z dwóch akwenów o pow. 587 ha, z siedmioma wyspami i miejscami lęgowymi kormoranów, orła białego, czapli i łabędzi; zagospodarowane turystycznie;  Jeziora Pojezierza Bytowskiego są zgrupowane na osi Miastko – Bytów oraz między Parchowem i Czarną Dąbrówką. Większość jezior ma charakter polodowcowy, występują też jeziora rynnowe i zaporowe (sztuczne zbiorniki wodne, np. Konradowo w gm. Kołczygłowy, czy zalew rzeki Bytowy). Szczególne znaczenie ma fakt, że przez jeziora przepływa wiele rzek, co sprzyja retencyjności;  Obok dużych jezior (np. Jasień, Bobięcińskie Wielkie, Skotawsko, Studzieniczno, Głębokie, Wiejskie, Obrowo, Duże Pietrzykowskie) na obszarze Powiatu występuje mnóstwo niewielkich, wytopiskowych (bezodpływowych) jezior wzbogacających scenografię krajobrazu.16

Lasy Lasy mają duże znaczenie gospodarcze, jako miejsce pracy, źródło pozyskania surowca i runa leśnego oraz źródło dochodów gmin z tytułu podatków. Zajmują powierzchnię 114 541 ha, 52% terytorium Powiatu, prawie dwukrotnie więcej niż średnia krajowa – 29%. W regionalizacji leśnej, należą do dzielnicy Pojezierza Drawsko – Kaszubskiego i mezoregionów: Wysoczyzny Polanowskiej i Pojezierza Drawsko-Bytowskiego. Przeważającą częścią (90%) lasów Powiatu administrują Lasy Państwowe, w 10 nadleśnictwach: Bytów, Cewice, Dretyń, Leśny Dwór, Lipusz, Łupawa, Miastko, Osusznica, Trzebielino i Warcino.17 Największe kompleksy leśne znajdują się w północno - zachodniej i południowej części Powiatu. Najwyższy wskaźnik lesistości mają gminy:  Studzienice – 65,4%,  Trzebielino – 62,5%,  Kołczygłowy – 54,6%,  Czarna Dąbrówka – 54,5% (dane GUS, 2013 rok). Lesistość Województwa Pomorskiego wynosi 36,3%, a lesistość kraju 29,4% (dane GUS, 2013 rok). Lasy Powiatu w większości porastają gleby niezbyt żyzne i charakteryzują się przewagą boru mieszanego świeżego (34%) i boru świeżego (28%). Udział siedlisk żyznych – lasu świeżego i lasu mieszanego świeżego ocenia się na 30%. Najwięcej fragmentów lepszych

15 http://natura2000.gdos.gov.pl/datafiles - data dostępu 01.03.2015 16 Ibidem, s. 38 17 Ibidem, s. 34

46 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

siedlisk leśnych (boru mieszanego świeżego i lasu mieszanego świeżego) znajduje się w centralnej części Powiatu Bytowskiego na osi Miastko – Parchowo.18

Stopień ochrony przyrody Powiat Bytowski jest rejonem o znaczących walorach przyrodniczych, w jego obrębie znajdują się formy ochrony przyrody ustanowione na postawie przepisów ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody ( t. j. Dz. U. z 2013 r., poz. 627 ze zm.). Obszary prawnie chronione również są czynnikiem wpływającym na potencjał rozwoju turystyki w subregionie, w tym turystyki aktywnej i wypoczynkowej.

Tabela 19. Obszary prawnie chronione w gminach Powiatu Bytowskiego- stan na 31.12.2013 roku

Obszary Parki Rezerwaty chronionego Użytki Pomniki Ogółem krajobrazowe Gminy przyrody krajobrazu ekologiczne przyrody razem razem ha ha ha ha ha sztuki Borzytuchom 4480,00 27,00 4480,00 0,00 0,00 8 Bytów 1667,30 82,20 1440,00 0,00 161,90 80 Czarna 7357,70 106,20 7292,00 0,00 65,70 16 Dąbrówka Kołczygłowy 7460,00 12,00 7460,00 0,00 0,00 32 Lipnica 9718,89 17,69 0,00 9700,00 29,35 3 Miastko 14281,80 99,20 0,00 13454,00 827,80 33 Parchowo 353,87 213,60 0,00 0,00 140,27 7 Studzienice 118,80 118,80 0,00 0,00 0,00 1 Trzebielino 213,00 46,50 0,00 150,00 16,50 144 Tuchomie 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 4 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Największe tereny podlegające ochronie znajdują się w gminie Miastko, a następnie gminie Lipnicy i gminie Kołczygłowy (Tabela 19). Najwięcej pomników przyrody znajduje się ich w gminie Trzebielino- 144 sztuki oraz Bytów 80 sztuk.

Obszary Natura 2000 Na terenie Powiatu Bytowskiego występuje zróżnicowane bogactwo siedlisk naturalnych i ostoi dzikiej przyrody. Do licznych obszarów chronionych objętych siecią Natura 2000 należą:  Bory Tucholskie,

18 Obszerne informacje dotyczące lesistości Powiatu dostępne są w dokumencie strategicznym opracowanym na zlecenie Powiatu w 2011 roku przez firmę EU Consult pn. „Identyfikacja zagrożeń społeczno-gospodarczych poprzez diagnozę wewnętrznych i zewnętrznych zjawisk wpływających na gospodarkę i rynek pracy Powiatu Bytowskiego do 2025 r.”, s. 20-22

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 47

 Bytowskie Jeziora Lobeliowe,  Doliny Łupawy, Słupi, Stropnej Grabowej, Wieprzy i Studnicy,  Jeziora Kistowskie,  Jeziora Lobeliowe koło Soszycy,  Jeziora Chośnickie, Bobięcińskie, Jezioro Piasek,  Lasy Rekowskie,  Miasteckie Jeziora Lobeliowe,  Nowa Brda,  Ostoja Borzyszkowa, Drawska, Masłowiczki, Zapceńska,  Pływające Wyspy pod Rekowem,  Sandr Brdy,  Studzienickie Torfowiska,  Torfowisko Trzebielino,  Wielki Sandr Brdy19. Bogactwa naturalne Podstawowe surowce mineralne w Powiecie to plejstoceńskie piaski, żwiry i iły oraz holoceńskie surowce organiczne – torfy i kreda jeziorna. Ponadto w zarastających zbiornikach jeziornych powstają sukcesywnie złoża tzw. wapna łąkowego, wydobywane na niewielką skalę. Torfy i kruszywa naturalne eksploatowane są w mniejszych odkrywkach, we wszystkich gminach. Zasoby złóż kopalin na terenie Powiatu20: Torfy Nazwa złoża Stan zagospodarowania złoża Gmina Witanowo zasoby rozpoznane szczegółowo Kołczygłowy Witanowo II eksploatowane Kołczygłowy Kreda Nazwa złoża Stan zagospodarowania złoża Gmina Zapceń – pole A, pole B zasoby rozpoznane szczegółowo Lipnica Piaski i żwiry Nazwa złoża Stan zagospodarowania złoża Gmina Chotkowo eksploatowane Borzytuchom Grzmiąca II eksploatowane Bytów Świątkowo eksploatowane Bytów Jasień zasoby rozpoznane szczegółowo Czarna Dąbrówka Kozin zasoby rozpoznane wstępnie Czarna Dąbrówka

19 Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska – standardowe formularze danych dla obszarów Natura 2000 20 Bilans zasobów złóż kopalin w Polsce wg stanu na 31 XII 2013 roku, Państwowy Instytut Geologicznych, Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa, 2014, s. 407

48 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Kozin II Zagospodar. eksploat. okresowo Czarna Dąbrówka Kozin III zasoby rozpoznane szczegółowo Czarna Dąbrówka Kostuszewo Zagospodar. eksploat. okresowo Czarna Dąbrówka Dęby zasoby rozpoznane wstępnie Czarna Dąbrówka Barnowiec IV zagospodar. eksploat. okresowo Kołczygłowy Barnowiec V, VI zasoby rozpoznane szczegółowo Kołczygłowy Brzozowo zasoby rozpoznane szczegółowo Kołczygłowy Jezierze zasoby rozpoznane szczegółowo Kołczygłowy Łubno BCD zasoby rozpoznane szczegółowo Kołczygłowy Borowy Młyn zasoby rozpoznane szczegółowo Lipnica Borzyszkowy zaniechane wydobycie Lipnica Borzyszkowy II eksploatowane Lipnica Borzyszkowy III zagospodar. eksploat. okresowo Lipnica Borzyszkowy IV, V zasoby rozpoznane szczegółowo Lipnica Gliśno zaniechane wydobycie Lipnica Gliśno 2 zagospodar. eksploat. okresowo Lipnica Gliśno 3, IV eksploatowane Lipnica Gliśno V zasoby rozpoznane szczegółowo Lipnica Lipnica IV,V, VI, VII zasoby rozpoznane szczegółowo Lipnica Łąkie – Siedlecka Góra zasoby rozpoznane wstępnie Lipnica Ostrowite eksploatowane Lipnica Ostrowite II zasoby rozpoznane szczegółowo Lipnica Trzebielsko zagospodar. eksploat. okresowo Lipnica Trzebielsko I, wschód zasoby rozpoznane szczegółowo Lipnica Wojsk zasoby rozpoznane szczegółowo Lipnica Głodowo zagospodar. eksploat. okresowo Miastko Przytocko zasoby rozpoznane wstępnie Miastko Słosinko zagospodar. eksploat. okresowo Miastko Słosinko 2 zasoby rozpoznane szczegółowo Miastko Sylczno zasoby rozpoznane wstępnie Parchowo Żukówko eksploatowane Parchowo Osowo zasoby rozpoznane wstępnie Studzienice Przewóz zasoby rozpoznane szczegółowo Studzienice Gumieniec eksploatowane Trzebielino Ciemno zasoby rozpoznane wstępnie Tuchomie Piaski kwarcowe Nazwa złoża Stan zagospodarowania złoża Gmina Studzienice eksploatowane Studzienice Surowce iliaste ceramiki budowlanej Nazwa złoża Stan zagospodarowania złoża Gmina Niezabyszewo zaniechane wydobycie Bytów

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 49

Stan wód Stan czystości wód powierzchniowych jest zróżnicowany, w zależności od odcinka rzek i/oraz miejsca dokonywania pomiaru. Ogólnie wody powierzchniowe w powiecie są czystsze niż wody w środkowej Polsce. W Programie Ochrony Środowiska Powiatu Bytowskiego zwrócono uwagę na problem zanieczyszczeń powstających na skutek funkcjonowania gminnych i miejskich oczyszczalni ścieków oraz zakładów przemysłowych. Większe rzeki Powiatu toczą wody na ogół II i III klasy czystości pod względem różnych wskaźników. W tabeli nr 20 przedstawiono klasyfikację głównych rzek Powiatu w ostatnich latach według klasyfikacji ogólnej, stanu ekologicznego oraz stanu jednolitej części wód.

Tabela 20. Stan wód w Powiecie Bytowskim

Rok ostatniego Rzeka Gmina Stan ekologiczny w Stan JCW* badania Parchowo 2010 b/d b/d Słupia Czarna Dąbrówka 2012 Dobry b/d Kołczygłowy 2010 b/d b/d Bytowa Borzytuchom 2012 umiarkowany b/d Tuchomie 2003 b/d b/d Kamienica Kołczygłowy 2012 Dobry b/d Parchowo 2007 b/d b/d Łupawa Czarna Dąbrówka 2012 b/d b/d Miastko 2006 b/d b/d Wieprza Trzebielino 2012 umiarkowany b/d Pokrzywna Trzebielino 2011 Dobry Bardzo dobry Studnica Miastko 2012 Dobry b/d Bystrzenica Trzebielino 2008 Bardzo dobry Bardzo dobry Bożanka Trzebielino 2002 b/d b/d *Jednolita Część Wód Źródło: Opracowanie własne na podstawie http://www.infoeko.pomorskie.pl/Powiaty/Bytowski

Z przedstawionych danych wynika, że tylko niewielka część rzek Powiatu Bytowskiego była przedmiotem szczegółowej analizy stanu zanieczyszczeń. Z rzek objętych badaniem bardzo dobrym i/ lub dobrym stanem ekologicznym charakteryzowały się Słupia, Kamienica, Pokrzywna i Bystrzenica (jako jedyna wykazująca stan bardzo dobry). Bystrzenica i Pokrzywna wykazywały również bardzo dobry stan Jednolitej Części Wód.

Ochrona powietrza Powiat Bytowski należy do powiatów o stosunkowo niskiej emisji gazów do powietrza w województwie pomorskim (Rycina 3 i 4). Wśród porównywanych powiatów Powiat Bytowski plasuje się na trzecim miejscu pod względem emisji zanieczyszczeń pyłowych (po powiatach człuchowskim i słupskim) i na ostatnim miejscu pod względem emisji do powietrza zanieczyszczeń gazowych. Biorąc pod uwagę procentową wartość zanieczyszczeń

50 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

pyłowych zatrzymanych w urządzeniach do redukcji zanieczyszczeń Powiat Bytowski plasuje się na ostatnim miejscu wśród wszystkich powiatów subregionu słupskiego (73%), brak jest danych dotyczących zanieczyszczeń gazowych zatrzymanych w urządzeniach do redukcji zanieczyszczeń na terenie Powiatu.

Tabela 21. Emisja i redukcja zanieczyszczeń powietrza w poszczególnych powiatach w 2013 roku

Emisja zanieczyszczeń w tonach Zanieczyszczenia zatrzymane w pyłowych Gazowych urządzeniach do redukcji Powiaty zanieczyszczeń w % w tym gazowe (bez w tym ze spalania ogółem ogółem dwutlenek pyłowe dwutlenku paliw siarki węgla) Bytowski 44 43 221 79 73 - Chojnicki 12 16 359 143 79,4 6,8 Człuchowski 58 58 281 61 75 - Lęborski 33 26 868 199 73,6 0,3 Słupski 56 52 376 80 78,9 - Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Rycina 3 Emisja gazów w województwie pomorskim w rozbiciu na powiaty w 2013 r.

Źródło: Raport o stanie środowiska w województwie pomorskim w 2013 roku

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 51

Rycina 4 Emisja pyłów w województwie pomorskim w rozbiciu na powiaty w 2013 r

Źródło: Raport o stanie środowiska w województwie pomorskim w 2013 roku

Analizując emisję zanieczyszczeń powietrza z zakładów szczególnie uciążliwych można zauważyć, że w okresie ostatnich 10 lat wartości emisji zanieczyszczeń gazowych do atmosfery w Powiecie Bytowskim wzrosła o ponad 83%. Odwrotne trendy są widoczne na obszarach pozostałych porównywanych powiatów. W powiatach słupskim, chojnickim i człuchowskim wartość emisji spadła w zależności od powiatu od 13,9% do 42,5%.

Tabela 22. Emisja zanieczyszczeń powietrza z zakładów szczególnie uciążliwych w poszczególnych powiatach w latach 2003 - 2013

Powiaty 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Bytowski 21673 20945 22784 24379 23169 23162 22210 25770 22310 23524 39703 Chojnicki 51729 39879 38927 32576 30768 37753 33855 41949 33912 33978 31449 Człuchowski 29161 27324 26111 25198 24460 25445 22592 24943 21155 24060 25107 Lęborski 62298 62573 87087 56046 58791 47823 62853 63385 64338 66400 92535 Słupski 52285 57342 62155 50474 52626 48119 36431 37076 32028 32836 30044 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – dostęp z dnia 01.03.2015

Ochrona przed hałasem Hałas jest szkodliwy dla zdrowia, a stały i uciążliwy powoduje ogólne zmęczenie psychiczne i fizyczne. Hałas uciążliwy skutkuje także trudnościami w koncentracji, wyzwala agresję, a także prowadzi do pogorszenia słuchu. Mieszkańcy Powiatu Bytowskiego znajdują się w relatywnie korzystnej sytuacji, gdyż brak jest na tym terenie dróg o dużym natężeniu ruchu. Z tego też powodu Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Gdańsku nie przeprowadzał badań hałasu komunikacyjnego, a także brak jest informacji o uciążliwości

52 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

hałasu przemysłowego. Z uwagi na specyfikę swojej pracy największym źródłem hałasu są 21 działające na terenie Powiatu tartaki.

Warunki klimatyczne Klimat Powiatu Bytowskiego ma cechy dzielnicy bałtyckiej, w której silniejsze są wpływy oceaniczne, niż w innych częściach Polski. Morze Bałtyckie działa ocieplająco zimą, a ochładzająco latem. Ścieranie się mas powietrza atlantyckiego i kontynentalnego wpływa na kontrasty i zmienność pogody. Klimat jest chłodniejszy, niż w Polsce centralnej, a ilość opadów wyższa. Temperatury w lipcu są o 1 – 2 stopnie niższe niż w środkowej części kraju. Okres wegetacyjny trwa ok. 200 dni (średnio 215 dni w środkowej Polsce). Średnia roczna suma opadów to ok. 700 mm. Pokrywa śnieżna utrzymuje się do 75 dni. Średnia temperatura roczna 6-7°C. Przeważają wiatry zachodnie (ok. 70 % wiatrów).22

Dziedzictwo historyczne i kulturowe Powiat bytowski usytuowany jest w północnej części regionu pomorskiego, a jego historia ściśle wiąże się z dziejami całego regionu. Historię powiatu bytowskiego można poznać odwiedzając Muzeum Zachodniokaszubskie w Bytowie, w którym znajdują się m.in. materiały wskazujące na istnienie wielokulturowej wspólnoty, zamieszkującej te tereny. Źródła wskazują na związki ziemi bytowskiej z kulturą polską, kaszubską, niemiecką, żydowską, ukraińską. Pojawiają się także dawne wątki skandynawskie, holenderskie oraz późniejsze – francuskie. Wielokulturowość powiatu bytowskiego związana jest z wieloma religiami i wielojęzycznością, co miało wpływ na odrębność w zakresie kształtowania się świadomości społecznej i tożsamości jednostek. Wielokulturowość powiatu bytowskiego we współczesnych czasach uwidacznia się w działalności na tym terenie związków mniejszości narodowych, współistnieniu przeróżnych zwyczajów, kuchni, języków i religii. Żywa jest pamięci o przeszłości, zapisana istniejącymi na ziemi bytowskiej pomnikami. Do 1945 roku współżyli tu obok siebie przede wszystkim Kaszubi, Polacy i Niemcy, a także do lat trzydziestych XX wieku, Żydzi. Po drugiej wojnie światowej ciągnęli tu osadnicy z terenów całej przedwojennej Polski, Kaszubi z sąsiednich terenów i siłą przesiedlani z południowego wschodu, Ukraińcy i Łemkowie. Przybysze przywozili ze sobą własne obyczaje i sposób gospodarowania, przynosili też inny sposób myślenia, inne zwyczaje. Przemiany polityczne, gospodarcze i społeczne w Polsce po 1989 roku, które przyniosły ogromne zmiany, pozwoliły na pełny i nieskrępowany powrót do dawnych tradycji różnych grup narodowościowych i etnicznych zamieszkujących powiat bytowski. Renesans przeżywa miejscowy żywioł kaszubski. Swe dawne tradycje i język pielęgnują mniejszości narodowe Ukraińców i Niemców. Tę specyficzną wielokulturową społeczność bytowską cechuje

21 Identyfikacja społeczno-gospodarczych poprzez diagnozę wewnętrznych i zewnętrznych zjawisk wpływających na gospodarkę i rynek pracy Powiatu Bytowskiego do 2025, op. cit. s. 34 22 Ibidem., s. 7

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 53 harmonijne współistnienie, przejawiające się choćby w organizowaniu wspólnych masowych imprez kulturalnych. Rdzenni mieszkańcy Pomorza są najliczniejszą i najbardziej wyróżniająca się grupą zamieszkującą tę część Kaszub, ich kultura jest specyficzna , ponieważ trwała pomiędzy niemieckim i polskim żywiołem, między wyznaniem katolickim i protestanckim. Ziemia bytowska zachowuje do dziś swoją specyfikę językową, społeczną, etniczną i religijną. Dziedzictwo historyczne i kulturowe daje m.in. możliwość rozwoju turystyki kwalifikowanej (edukacyjnej, historycznej) oraz produktów turystycznych z nią związanych na terenie Powiatu Bytowskiego. Potencjał kulturowy tworzą walory historyczne i współczesne. Dziedzictwo kulturowe (intelektualne, ekonomiczne, artystyczne, techniczne) zapisane w kulturze społeczności lokalnej, w krajobrazie kulturowym, a więc np. obiekty zabytkowe i zbiory muzealne, tradycje religijne i obyczajowość świecka, folklor i współczesne formy kultury, wpisane w życie społeczności regionu. Obecnie w granicach Powiatu Bytowskiego znajdują się tereny należące w przeszłości do innych obszarów administracyjnych i centrów małomiejskich. W regionie tym ogniskują się procesy historyczne właściwe tej części Polski i Europy, od prehistorii do 1945 roku, a następnie efekty zmian politycznych i administracyjnych po roku 1945 – m.in. zmiany granic województw i powiatów, przymusowa emigracja Kaszubów, osadnictwo ludności z terenów Polski południowo-wschodniej, przymusowe osadnictwo ludności ukraińskiej, zmiana struktury własności. Do najważniejszych zabytków dorobku dziedzictwa historycznego i kulturowego Powiatu Bytowskiego zaliczyć należy:  Zamek bytowski- Zamek pokrzyżacki z przełomu XIV i XV wieku (1398 - 1405), zbudowany na planie prostokąta. Posiada trzy baszty okrągłe (Młyńska, Różana i Polna) oraz czworoboczną wieżę Prochową (zniszczona w czasie wojen szwedzkich i odbudowana dopiero w okresie międzywojennym). Główny i najstarszy gotycki budynek, tzw. Dom Zakonny (obecnie muzeum) znajduje się w północno zachodniej części zamku. W latach 1560-1570 książęta pomorscy przeprowadzili gruntowną przebudowę bytowskiej warowni. Powstał wówczas Dom Książęcy (obecnie hotel) i nieistniejąca Kancelaria Książęca. Swój wygląd zmieniła także wieża bramna. W 1623 roku wybudowano Dom Wdów (obecnie biblioteka). Obecnie w zamku mieści się informacja turystyczna, siedziba Kaszubsko-Pomorskiego Bractwa Rycerzy Zamku Bytowskiego, siedziba Zrzeszenia Kaszubsko – Pomorskiego, Biblioteka Miejska i Pedagogiczna. W dawnym Domu Książęcym przygotowano dla gości restaurację i hotel, zaś skrzydło północne zajmuje Muzeum Zachodniokaszubskie prezentujące bogate i ciekawe zbiory etnograficzne oraz czasowe wystawy współczesnego malarstwa, fotografiki i sztuki ludowej. W salach bytowskiego zamku odbywają się koncerty, wernisaże, spotkania, a na dziedzińcu turnieje rycerskie, co sprawia, że pobyt w tym urokliwym miejscu staje się jeszcze bardziej atrakcyjny. Zamek bytowski

54 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

został włączony w utworzony w Polsce Północnej "Szlak Zamków Gotyckich". Zamek jest wpisany do rejestru zabytków województwa pomorskiego pod numerem 14;  Cerkiew p.w. św. Jerzego- Kościół p.w. św. Jerzego z lat 1675-1685, dawna świątynia ewangelicka (niem. Bergkirche St. Georg), zbudowany charakterystycznym systemem ryglowym, obecnie, po generalnym remoncie w latach osiemdziesiątych XX wieku, cerkiew bizantyjsko-ukraińska, w której można zobaczyć tabernakulum z XVII wieku z cerkwi Surochów, ikonostas (Carskie Wrota) i kopułę kościoła w stylu architektury bizantyjskiej. Pierwotny kościół p.w. św. Jerzego zbudowany został prawdopodobnie w drugiej połowie XV w., spłonął w 1629 roku. Dawne ocalałe wyposażenie z końca XVII i XVIII wieku znajduje się w Muzeum Zachodnio-Kaszubskim w Bytowie. Obiekt wpisany jest do rejestru zabytków województwa pomorskiego pod numerem 16;  Kościół w Trzebielinie - Kościół pod wezwaniem Niepokalanego Serca Maryi w Trzebielinie- Kościół p.w. Niepokalanego Serca Maryi w Trzebielinie został zbudowany w latach 1688-1691 jako fundacja ówczesnych właścicieli ziemskich Trzebielina Joachima i Ewy Elżbiety Goltzów oraz ich syna Kacpra. Wieża pochodzi z połowy XVIII wieku. Kościół był gruntownie odnowiony w 1888 r. Kaplica od strony północnej została dobudowana w 1953 r. W oknach prezbiterium znajdują się witraże z 1888 r. W 1996 r. były one poddane renowacji. Na uwagę zasługują również organy z herbem Puttkamerów z XIX wieku. Parafia katolicka została utworzona w 1968 r. Od 1952 r. był tu wikariat samodzielny obsługiwany przez księży ze Zgromadzenia Werbistów. Kościół wraz z otoczeniem jest wpisany do rejestru zabytków rej. nr A-168 z 26-03-1960 r;  Kościół w Sominach - Kościół filialny p.w. Matki Boskiej Królowej Polski w Sominach- Kościół w Sominach (gm. Studzienice) zbudowany został w 1757 r., a odnowiony w latach 1910 - 1911 - dobudowano równocześnie zakrystię. Orientowany, drewniany o konstrukcji zrębowej i ściankach pokrytych gontem. Wieża o konstrukcji zrębowej i ściankach szalowanych deskami, dwukondygnacyjna. Kościół o charakterze salowym, od zachodu zamknięty trójbocznie, dachy dwupłatowe pokryte gontem. Ołtarz główny pochodzi z 1680 r., barokowy z obrazem Chrystusa Ukrzyżowanego. W bocznym ołtarzu znajduje się obraz Matki Bożej Królowej Polski. Na uwagę zasługuje ambona z XVIII w. oraz dwa dzwony (jeden z 1862 r., drugi z napisem w języku starosłowiańskim). Kościół wraz z otoczeniem jest wpisany do rejestru zabytków rej. nr A-151 z 19-09-1960 r.;  Kościół w Ugoszczy - Kościół pod wezwaniem św. Marii Magdaleny w Ugoszczy Kościół św. Marii Magdaleny w Ugoszczy usytuowany jest na niewielkim wzniesieniu. Jest to kościół ryglowy, orientowany (prezbiterium od strony wschodniej), konstrukcji szkieletowej, wypełnionej cegłą, wzniesiony na kamiennej podmurówce na planie prostokąta. Z wyposażenia wnętrza na uwagę zasługuje ołtarz główny, rokokowy z II połowy XVIII w. z obrazem Matki Boskiej z Dzieciątkiem, namalowany przez T. Rendera w 1868 r. W głównej kondygnacji umieszczono obraz patronki Kościoła św. Marii Magdaleny. W kościele znajdują się również trzy feretrony z lat 1720 - 1760.

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 55

Z połowy XIX w. pochodzą stacje drogi krzyżowej (olej na płótnie). W 1992 r. podjęto prace mające na celu uratowanie zabytkowego kościoła. Wymieniono ściany, okna, dach, ławki oraz dokonano renowacji ołtarzy. Kościół wraz z otoczeniem jest wpisany do rejestru zabytków rej. nr A-175 z 19-03-1960 r.;  Kościół w Tuchomiu - Kościół p.w. Michała Archanioła w Tuchomiu- Kościół p.w. Michała Archanioła w Tuchomiu zbudowany został w latach 1905-1906. Kościół murowany z cegły, na fundamentach kamiennych, otynkowany, dach kryty dachówką ceramiczną. Kościół posiada neobarokową wieżę krytą blachą miedzianą. Wyposażenie: ołtarze współczesne, droga krzyżowa z czasów budowy kościoła, organy, empora, chrzcielnica, konfesjonały, dwa dzwony. Kościół wraz z otoczeniem jest wpisany do rejestru zabytków rej. nr A-171 z 19-03-1960 r.;  Kościół w Łubnie - Kościół filialny p.w. św. Antoniego Padewskiego Kościół w Łubnie (gm. Kołczygłowy) został wybudowany w 1633 roku, odnowiony w 1711 r. W 1848 r. (wg. Schulza) kościół znacznie poszerzono i przedłużono w kierunku wschodnim. Jednonawowy, na planie dwóch czworokątów: od zachodu kruchta na planie kwadratu; korpus na planie prostokąta zbliżonego do kwadratu bez wyodrębnionego prezbiterium. Schody wewnętrzne drewniane jednobiegowe, policzkowe. Drzwi zewnętrzne drewniane, ościerze w oknach drewniane. Konstrukcja kościoła - szachulcowa na fundamentach kamiennych i kamienno - ceglanych. Strop drewniany "nagi". Wyposażenie: organy, empora i chrzcielnica (misa z 1667 r. ufundowana przez Ludwika i Małgorzatę von Puttkamer) oraz dzwon z 1649 r. Kościół wraz z otoczeniem wpisany do rejestru zabytków rej. nr A-74 z 14-04-1964 r.;  Kościół w Cetyniu- Kościół p.w. Najświętszego Zbawiciela w Cetyniu został zbudowany w miejscu średniowiecznej drewnianej świątyni w roku 1696 r. Cetyński kościółek usytuowany jest na górce w centrum wsi w otoczeniu pięknego starodrzewu. Konstrukcja ścian drewniana, szachulcowa. Wieża kryta gontem. Wyposażenie współczesne, witraże. Przy kościele stoi podobna do kołczygłowskiej naziemna dzwonnica - dzwon z 1779 r. Do połowy XVIII-tego wieku odprawiane były tu nabożeństwa po kaszubsku. Kościół wraz z otoczeniem jest wpisany do rejestru zabytków rej. nr A-26 z 21-12-1965 r.;  Cmentarz Leśników w Pysznie- Jedyny na Pomorzu ewangelicki cmentarz leśników położony na terenie rezerwatu "Bukowa Góra" nad Jeziorem Pyszne. Od 1874 roku jest miejscem spoczynku leśników i pracowników leśnictwa Sierżno oraz ich rodzin. Znajduje się na nim m.in. grób królewskiego nadleśniczego Otto Heinricha Smaliana (1827-1874) z okazałym pomnikiem z inskrypcjami oraz grób Królewskiego Nadinspektora Lasów w Rejencji Koszalin Fridricha Adolpha Olberga (1805-1878). Cmentarz wpisany do rejestru zabytków rej. nr A-327 z 29-11-1994 r.;  Kościół w Parchowie- Neoromański kościół pod wezwaniem Św. Mikołaja w Parchowie pochodzi z 1854 r. Wokół kościoła mamy dobrze utrzymany 150 letni cmentarz. W kościele tym pracował proboszcz Frost działacz Związku Polaków

56 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

w Niemczech. Kościół i parafia stanowiły kolebkę umacniania polskości na tych terenach. Kościół wraz z otoczeniem został wpisany do rejestru zabytków rej. nr A-1242 z 02-11-2004 r.;  Kościół w Borzyszkowach – Kościół parafialny p.w. św. Marcina z Tours w Borzyszkowach- Pierwsza wzmianka źródłowa dotycząca Parafii w Borzyszkowach pochodzi z 1352 roku. Istnienie kościoła parafialnego w Borzyszkowach potwierdza dokument z 1366 roku erygujący sąsiednią wieś Ostrowite. Pierwszy pobieżny opis kościoła pochodzi dopiero z akt wizytacyjnych z 1653 roku. Jest to kościół drewniany, konstrukcji zrębowej, z wieżą konstrukcji słupowo ramowej, na kamiennej podmurówce. Kościół wraz z otoczeniem wpisany do rejestru zabytków rej. nr A-212 z 13-07-1936 r.;  Kościół w Brzeźnie Szlacheckim- Kościół parafialny p.w. św. Katarzyny w Brzeźnie Szlacheckim został wybudowany w 1716 roku, przebudowany w 1760 r. i 1902 r. Konstrukcja kościoła – drewniana na fundamentach kamiennych. Strop drewniany. Wyposażenie: barokowa ambona, feretron, organy, obraz Judy Tadeusza z XVIII wieku oraz 3 dzwony. Kościół wraz z otoczeniem wpisany do rejestru zabytków rej. nr A-237 z 12-03-1987 r.;  Pałac w Tursku- Wieś Tursko położona jest w odległości 15 km na północ od Miastka nad jeziorem Tursko (6,71ha). Nad jeziorem znajduje się pełniący obecnie funkcję ośrodka szkolno - wychowawczego pałac z roku 1900, a także park oraz zabudowania gospodarcze należące niegdyś do rodziny Zitzewitzów. Niedaleko pałacu w lesie położony jest dobrze zachowany cmentarz poewangelicki - miejsce pochówku rodziny Zitzewitzów;  Budynek banku przy ul. Bauera w Bytowie- Budynek banku przy ul. Bauera 3 powstał najprawdopodobniej w latach 1890-1900. Budynek dwukondygnacyjny zbudowany na planie nieregularnego prostokąta z pełnej cegły ceramicznej. Elewacja frontowa niesymetryczna z ryzalitem zamkniętym trójkątnym szczytem. W partii przyziemia ryzalitu zwieńczone odcinkowo wejście główne do budynku. Budynek modernizowany w latach 1992-1994. Budynek wpisany do rejestru zabytków rej. nr A-312 z 08-06-1992 r.;  Dwór w Gostkowie- Klasycystyczny dwór w Gostkowie z początku XIX wieku. Murowany pałac z charakterystycznymi frontowymi podcieniami, stojący w otoczeniu parku o powierzchni 0,75 ha, w którym zachowały się okazy rzadkich drzew. Dwór był siedzibą rodziny Pirchów. Z jego dawnego wyposażenia i sprzętów w Muzeum Zachodnio-Kaszubskim w Bytowie jest dziś tylko XVIII-wieczna szafa gdańska. Dwudrzwiowa szafa wykonana w 1773 roku w pracowni gdańszczanina Johanna Christiana Augerera, do dziś jest jednym z najcenniejszych zabytków kultury materialnej w bytowskim muzeum. Obecnie pałac przeszedł w ręce prywatne. Oprócz budynku głównego zachowała się z posiadłości Pirchów kuźnia o konstrukcji

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 57

szkieletowej. Pałac wraz z otoczeniem (park) wpisany do rejestru zabytków rej. nr A-50 z 19-03-1960 r.;  Kościół p.w. św. Katarzyny w Bytowie- Eklektyczny kościół z lat 1847-1854, zbudowany wg projektu Schindlera, na wzór kościoła św. Mateusza w Berlinie. Jest typowym przykładem trójnawowego kościoła halowego. Od północy elewacja nawy środkowej przechodzi w wysoką kwadratową wieżę zamkniętą arkadową galeryjką. Ośmioboczny trzon wieży zwieńczony stożkowym hełmem. Do 1945 roku funkcjonował jako ewangelicki, p.w. św. Elżbiety (niem. Elisabethkirche), po II wojnie światowej, z braku swojego, przejęli go katolicy. Na uwagę zasługują organy z 1854 r. oraz dwa dzwony z lat 1820-1821, pochodzące z fundacji króla Fryderyka Wilhelma III;  Kościół parafialny w Pomysku Wielkim- Kościół parafialny p.w. Niepokalanego Serca NMP w Pomysku Wielkim wybudowany został na wzniesieniu w 1890 roku w stylu neogotyckim. Pierwszy kościół wybudowano tutaj w roku 1430, zaś w XVII wieku Hirsz von Pomeiske ufundował kolejny kościół. Obecny kościół od zakończenia wojny użytkują katolicy. Kościół jest orientowany, jednonawowy, murowany z cegły i kamienia. Kościół p.w. Niepokalanego Serca NMP do 1973 roku był filią kościoła św. Katarzyny w Bytowie. Wewnątrz kościoła znajdują się konfesjonały z 1950 - 1960 roku, ambona i organy z 1895 roku oraz piękny witraż w kształcie koła symbolizującego doskonałość. Kościół wpisany do rejestru zabytków rej. nr A-361 z 10-12-1997 r.;  Most kolejowy nad rzeką Borują z XIX w. - Most składa się z sześciu murowanych przęseł o sklepieniach kolistych, które wykonano z cegły ceramicznej. Łuki sklepień wsparte są na murowanych z kamienia granitowego podporach. Na filarach znajdują się płaskorzeźby z piaskowca przedstawiające herby Rzeszy, Prus, Pomorza, Bytowa i niemieckich kolei. Wzorowany jest na rzymskich akweduktach. Most widniał na pieniądzach zastępczych Bytowa o nominale 2 marki wydawanych w okresie wielkiego kryzysu gospodarczego. Należy do najciekawszych i najpiękniejszych pomorskich zabytków kolejowych. Most wpisany do rejestru zabytków rej. nr A-352 z 27-03-1997 r.;  Klasycystyczny budynek Poczty Konnej z przełomu XVIII i XIX wieku- W miejscu tym poza obrębem lokacyjnego miasta mieścił się niegdyś zajazd. W elewacji frontowej główny wjazd na podwórze ujęty w toskańskie kolumny podtrzymujące klasycyzujący trójkątny tympanon. Budynek wielokrotnie przebudowywany w XIX i XX wieku. W okresie międzywojennym znajdowała się w nim m.in. stacja benzynowa. Budynek wpisany do rejestru zabytków rej. nr A-23 z 16-04-1965 r.;  Gotycka Wieża pokościelna w Bytowie- Gotycka wieża kościoła p.w. św. Katarzyny z I połowy XIV wieku. Wieża jest częścią ekspozycji Muzeum Zachodnio – Kaszubskiego w Bytowie;

58 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

 Cmentarzysko Ludności Kultury Pomorskiej w Trzebiatkowej- Stanowisko nr 3 w Trzebiatkowej, gm. Tuchomie, zostało odkryte przypadkowo, wiosną 2001r., przez właściciela gruntu na którym znajduje się cmentarzysko, w trakcie prowadzenia prac rolnych. Stanowisko położone jest w południowej części Pojezierza Bytowskiego, stanowiącego część makroregionu Pojezierza Zachodniopomorskiego. Administracyjnie cmentarzysko zlokalizowane jest w obrębie gruntów wsi Trzebiatkowa (Wybudowanie). Cmentarzysko zajmuje w terenie powierzchnię ok. 26 arów. Dotychczas przebadano wykopaliskowo ok. 99% stanowiska. 23 W rejestrze zabytków nieruchomych Powiatu Bytowskiego – prowadzonym przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Gdańsku, znajdują się 84 obiekty.24

2.2.2 Kapitał ludzki i społeczny Kapitał ludzki i społeczny stanowi jeden z filarów rozwoju regionu i oznacza społeczność mieszkańców, którzy dzięki wspólnemu działaniu mogą osiągać pożądane efekty ekonomiczne. Na kapitał społeczny składają się działania mieszkańców w zakresie edukacji, przedsiębiorczości, możliwości podejmowania pracy oraz działania prowadzące do zachowania tradycji i dziedzictwa kulturowego. Obszar ten odnosi się również do życia kulturalnego, obywatelskiego i sposobów spędzania czasu wolnego. W ramach tej części diagnozy przeanalizowana zostanie edukacja, przedsiębiorczość, demografia, rynek pracy, kultura, sport i rekreacja, a także integracja społeczna i bezpieczeństwo publiczne na terenie Powiatu Bytowskiego.

2.2.2.1 Demografia Liczba ludności Powiatu Bytowskiego w 2013 roku wyniosła 78 307 osób, co stanowi 3,41% ogółu ludności województwa pomorskiego. Gęstość zaludnienia wynosi 36 mieszkańców na 1 km2 (dane GUS, 2013). Liczba kobiet mieszkających na terenie Powiatu nieznacznie przewyższała liczbę mężczyzn w całym okresie analizy. Liczba ludności w całym okresie analizy utrzymywała się na stosunkowo stałym poziomie.

23 Opracowano na podstawie Wykazu obiektów wpisanych do rejestru zabytków województwa pomorskiego z terenu powiatu bytowskiego 24 Stan na 31 grudnia 2014 roku

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 59

Wykres 13. Liczba ludności Powiatu Bytowskiego wg płci w latach 2003-2013 (osoba)

100 000 75 813 76 043 78 195 78 232 78 331 78 307 80 000 75 246 75 369 75 328 75 286 75 527

60 000 37 439 37 438 37 413 37 397 37 509 37 659 37 791 39 032 39 006 39 059 39 057 40 000

20 000 37 807 37 931 37 915 37 889 38 018 38 154 38 252 39 163 39 226 39 272 39 250

0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

kobiety mężczyźni ogółem Liniowy (ogółem)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS– data dostępu 26.01.2015

Wykres 14. Zmiana ogólnej liczby ludności Powiatu Bytowskiego w latach 2004-2013 (%)

3,00%

2,50%

2,00%

1,50% 2,83% 1,00%

0,50% 0,16% 0,32% 0,38% 0,30% 0,05% 0,13% 0,00% -0,05% -0,06% -0,03% -0,50% 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

ogółem

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 01.03.2015

60 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Wykres 15. Zmiana liczby ludności (kobiety) Powiatu Bytowskiego w latach 2004-2013 (%) 3,00%

2,50%

2,00%

1,50% 2,38% 1,00%

0,50% 0,33% 0,34% 0,36% 0,26% 0,16% 0,12% 0,00% -0,04% -0,07% -0,06% -0,50% 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

kobiety

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 01.03.2015

Wykres 16. Zmiana liczby ludności (mężczyźni) Powiatu Bytowskiego w latach 2004-2013 (%) 3,50% 3,00% 2,50% 2,00% 1,50% 3,28% 1,00% 0,50% 0,30% 0,40% 0,35% 0,14% 0,00% 0,00% -0,07% -0,04% -0,07% -0,01% -0,50% 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

mężczyźni

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 01.03.2015

Wzrost całkowitej liczby mieszkańców w okresie od 2003 do 2013 roku wyniósł 4,07% przy czym liczba kobiet wzrosła o 3,82%, a mężczyzn o 4,32%. Największy wzrost liczby ludności w analizowanym okresie wystąpił w roku 2010 (w porównaniu do roku 2009). Wzrost dotyczy zarówno kobiet i mężczyzn.

Gminą o największej liczbie mieszkańców jest gmina Bytów (32% ogólnej liczby mieszkańców Powiatu), na drugim miejscu plasuje się gmina Miastko (26% ogólnej liczby mieszkańców Powiatu). Gminą o najmniejszej liczbie mieszkańców jest gmina Borzytuchom (4% ogólnej liczby mieszkańców Powiatu).

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 61

Wykres 17. Struktura ludności wg gmin Powiatu Bytowskiego w 2013 roku (%)

5% 5% 5% 5% 4% 32%

26% 7% 6% 5%

Borzytuchom Bytów Czarna Dąbrówka Kołczygłowy Lipnica Miastko Parchowo Studzienice Trzebielino

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015 Liczba ludności w wieku produkcyjnym w latach 2003-2013 wykazywała trend wzrostowy, jednak od 2011 roku zauważyć można spadek liczby ludności w wieku produkcyjnym na terenie Powiatu Bytowskiego. Może być to spowodowane odpływem ludności w wieku produkcyjnym z terenów Powiatu w celach zarobkowych oraz spadkiem liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym w całym okresie analizy, co przyczynia się również do systematycznego spadku liczby ludności w wieku produkcyjnym. Na terenie Powiatu Bytowskiego można natomiast zauważyć wzrost liczby ludności w wieku poprodukcyjnym w całym okresie prognozy, co świadczyć może o starzeniu się społeczeństwa Powiatu Bytowskiego. Jest to zjawisko typowe również dla obszaru całego kraju. Wykres 18. Ludność Powiatu Bytowskiego wg grup wiekowych w latach 2003-2013 (osoba)

60 000 50 690 50 665 50 525 50 280 47 871 48 337 48 762 49 102 50 000 46 170 46 827 47 498

40 000

30 000 20 707 20 112 19 376 18 753 18 278 17 932 20 000 17 561 17 663 17 296 17 076 16 772

10 000 8 369 8 430 8 454 8 662 8 912 9 119 9 380 9 842 10 271 10 730 11 255 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

ludność w wieku przedprodukcyjnym ludność w wieku produkcyjnym ludność w wieku poprodukcyjnym

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

62 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

W celu przedstawienia ruchów migracyjnych na terenie Powiatu przeanalizowano współczynnik salda fi25 migracji wewnętrznych i zewnętrznych na całym obszarze Powiatu w porównaniu do danych krajowych i wojewódzkich oraz innych powiatów podregionu słupskiego w odniesieniu do ludności w wieku przedprodukcyjnym i produkcyjnym. Ujemny współczynnik salda migracji w odniesieniu do ludności w wieku przedprodukcyjnym w Powiecie odnotowano w całym okresie analizy, przy czym największy spadek odnotowano w roku 2009 w stosunku do roku 2008 (ponad 300%). Ujemne saldo migracji pogłębiało się również w roku 2013 w stosunku do 2012. Należy podkreślić, iż w przypadku danych krajowych ujemny współczynnik salda migracji odnotowano w latach 2005-2008 oraz w roku 2013, natomiast odnosząc się do danych wojewódzkich w całym okresie analizy współczynnik miał wartość dodatnią. Porównywane powiaty charakteryzowały się dużą zmiennością w zakresie kształtowania się współczynnika salda migracji, przy czym najlepsza sytuacja w odniesieniu do ruchów migracyjnych występowała w powiecie słupskim i chojnickim, najgorsza w powiatach człuchowskim, lęborskim i bytowskim. Należy podkreślić, iż pogłębiający się odpływ ludności w wieku przedprodukcyjnym z terenów Powiatu Bytowskiego może wpłynąć negatywnie na sytuację ekonomiczną w Powiecie (konsekwencją będzie spadek ludności w wieku produkcyjnym).

Wykres 19. Współczynnik salda migracji wewnętrznych i zagranicznych ludności w wieku przedprodukcyjnym w wyszczególnionych obszarach w latach 2005-201326

60,0

40,0

20,0

0,0 2005 2006 2007 2008-7,8 2009 2010 2011 2012 2013 -15,8 -20,0 -30,1 -31,3 -28,6 -35,6 -32,8 -40,0 -37,6 -43,7

-60,0

POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

W latach 2005-2013 na terenie Powiatu Bytowskiego odnotowano ujemną wartość współczynnika salda migracji w odniesieniu do ludności w wieku produkcyjnym (podobnie do

25 saldo migracji na pobyt stały ludności o określonym wieku na 10 tys. osób w tym wieku 26 Brak danych za lata 2003-2004

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 63 danych krajowych) co świadczyć może o problemach na lokalnym rynku pracy i emigracji zarobkowej mieszkańców Powiatu. Wartość w/w współczynnika na obszarze województwa pomorskiego w całym analizowanym okresie, za wyjątkiem roku 2006, kształtowała się na dodatnim poziomie, co spowodowane jest głównie stosunkowo dobrą sytuacją na trójmiejskim rynku pracy.

Wykres 20. Współczynnik salda migracji wewnętrznych i zagranicznych ludności w wieku produkcyjnym w wyszczególnionych obszarach w latach 2005-201327

20,0 10,0 0,0 -10,0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 -20,0 -30,0 -30,4 -30,5 -35,4 -36,6 -37,4 -40,0 -41,6 -45,2 -50,0 -49,7 -60,0 -58,5 -70,0 -80,0

POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

Wskaźnik obciążenia demograficznego wyrażony jest jako stosunek liczby osób w wieku, gdy są one nieaktywne lub bierne zawodowo, czyli w wieku nieprodukcyjnym (liczba dzieci w wieku 0-14 lat, liczba osób w wieku 60 lub 65 lat i więcej) do liczby osób będących w wieku produkcyjnym (liczba osób w wieku 15 - 59 lub 64 lata). Analizując w/w wskaźnik stwierdzić można, iż sytuacja Powiatu Bytowskiego kształtuje się korzystniej od sytuacji krajowej i wojewódzkiej- w roku 2013 na 100 osób w wieku produkcyjnych przypadało na terenie Powiatu 55,7 osoby w wieku nieprodukcyjnym (57,8 osoby w województwie pomorskim, 57,6 osób w kraju). Najlepszą sytuację w odniesieniu do kształtowania się omawianego wskaźnika odnotowano w powiatach człuchowskim i słupskim. Należy jednak podkreślić, iż Powiat Bytowski od roku 2010 wpisuje się w rosnący trend liczby mieszkańców w wieku nieprodukcyjnym przypadającej na 100 osób w wieku produkcyjnym, co spowodowane jest głównie zjawiskiem starzenia się społeczeństwa (sytuacja ta jest zauważalna we wszystkich analizowanych obszarach).

27 Brak danych za lata 2003-2004

64 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Wykres 21. Ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym w wyszczególnionych obszarach w latach 2003-2013 (osoba)

66,0 64,0 62,0 60,7 60,0 58,8 58,0 57,5 56,0 56,4 56,0 55,6 55,3 54,9 54,5 54,9 54,0 53,7 52,0 50,0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015 Liczba ludności w wieku poprodukcyjnym przypadająca na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym w Powiecie Bytowskim wpisuje się w ogólnokrajowy negatywny trend rosnący, przy czym sytuacja Powiatu w tym zakresie kształtuje się najkorzystniej w porównaniu do danych krajowych i wojewódzkich oraz danych powiatów podregionu słupskiego- w roku 2013 na 100 osób w wieku poprodukcyjnych przypadało na terenie Powiatu 67,1 osoby w wieku przedprodukcyjnym (87,3 osoby w województwie pomorskim, 101,2 osoby w kraju).

Wykres 22. Ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym w wyszczególnionych obszarach w latach 2003-2013 (osoba)

105,0 101,2 97,1 95,0 93,1 87,3 89,1 87,3 85,0 84,3 83,5 81,2 79,9 75,0 78,1 76,4 72,3 74,9 72,0 74,6 69,5 66,5 69,3 67,1 65,0 63,7 62,8 59,4 61,7 59,4 55,0 53,4 55,7 48,8 50,9 45,0 46,2 40,4 41,9 43,6 35,0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski Liniowy (Powiat bytowski)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 65

2.2.2.2 Bezrobocie i sytuacja na rynku pracy Podstawowym elementem kształtującym rynek pracy jest aktywność ekonomiczna ludności. Obejmuje ona zarówno liczbę osób pracujących, bezrobocie oraz bierność zawodową. Liczba osób pracujących w okresie od 2003 do 2013 roku na terenie Powiatu Bytowskiego wzrosła o ponad 19%, przy czym w całym okresie prognozy liczba pracujących mężczyzn przewyższała liczbę pracujących kobiet. W tym samym okresie liczba osób pracujących w Polsce wzrosła o ponad 14% (dane GUS). Należy jednak podkreślić, iż przedstawione dane są wyrażone w wartościach bezwzględnych i nie przedstawiają rzeczywistej sytuacji na lokalnym rynku pracy.

Wykres 23. Liczba pracujących na terenie Powiatu Bytowskiego w podziale na płeć w latach 2003- 2013 (osoba)

16 000 14 000 12 000 6 083 6 123 6 021 6 361 10 000 5 520 5 985 5 987 5 893 5 271 5 243 5 246 8 000 6 000 4 000 8 041 6 522 6 594 6 945 7 139 7 525 7 536 7 557 7 510 7 595 7 765 2 000 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

mężczyźni kobiety

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015 Najwięcej osób na terenie Powiatu Bytowskiego w roku 2013 pracowało w przemyśle i budownictwie (35% ogólnej liczby zatrudnionych) oraz w sektorze rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo (28% ogólnej liczby zatrudnionych). Najmniej osób pracowało w sektorze związanym z działalnością finansową i ubezpieczeniową oraz obsługą rynku nieruchomości.

66 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Wykres 24. Liczba pracujących w Powiecie Bytowskim w poszczególnych sektorach w roku 2013 (osoba)

23% 28% 2% 12%

35%

rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo

przemysł i budownictwo

handel; naprawa pojazdów samochodowych; transport i gospodarka magazynowa; zakwaterowanie i gastronomia; informacja i komunikacja działalność finansowa i ubezpieczeniowa; obsługa rynku nieruchomości

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

Liczbę osób pracujących na danym obszarze należy zestawić z liczbą osób niepracujących i wskaźnikami związanymi z bezrobociem, aby móc w pełni zobrazować sytuację na lokalnym rynku pracy. W analizowanym okresie liczba zarejestrowanych bezrobotnych w Powiecie Bytowskim charakteryzowała się spadkowym trendem, wynosząc w 2013 roku 7 206 osób (spadek w stosunku do roku 2003 o ponad 36%). Średniookresowy wzrost liczby bezrobotnych na terenie Powiatu odnotowano w latach 2009-2013 (wzrost w roku 2013 w stosunku do roku 2009 o ponad 9%)- sytuacja ta wpisuje się w ogólnopolski trend (kryzys gospodarczy). Należy również podkreślić, iż w całym okresie analizy liczba bezrobotnych kobiet przewyższała liczbę bezrobotnych mężczyzn.

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 67

Wykres 25. Liczba osób bezrobotnych zarejestrowanych na terenie Powiatu Bytowskiego w podziale na płeć w latach 2003-2013 (osoba)

12 000 11 273 11 201 10 743

10 000 9 508

8 000 7 130 7 206 6 782 6 383 6 569 6 715 6 071 6 117 5 985 5 583 5 698 6 000 5 202 5 084 4 758 4 178 4 086 3 925 3 713 3 900 3 973 4 000 3 458 3 635 2 934 3 002 2 882 3 157 3 120 2 205 2 240 2 000

0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

mężczyźni kobiety ogółem Liniowy (ogółem)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

Najwięcej osób bezrobotnych zarejestrowanych w 2013 było w gminie Miastko (31,75% ogólnej liczby bezrobotnych Powiatu) oraz w gminie Bytów (26,33% ogólnej liczby bezrobotnych Powiatu), najmniej bezrobotnych zarejestrowanych było na terenie gminy Borzytuchom (3,72% ogólnej liczby bezrobotnych Powiatu).

Wykres 26. Zmiana ogólnej liczby osób bezrobotnych zarejestrowanych na terenie Powiatu Bytowskiego w latach 2004-2013 (%)

20% 15,29%

10% 5,13% 2,22% 1,00% 1,07% 0% -0,64% -4,09% -10% -11,50% -10,73% -20%

-30% -32,87% -40% 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

ogółem

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

68 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Wykres 27. Zmiana liczby osób bezrobotnych (kobiet) zarejestrowanych na terenie Powiatu Bytowskiego w latach 2004-2013 (%)

10% 5,12% 5,04% 5% 2,15% 1,87% 2,84% 0,76% 0%

-5% -2,16%

-10% -6,72%

-15%

-20% -17,23%

-25% -25,17% -30% 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

kobiety

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

Wykres 28. Zmiana liczby osób bezrobotnych (mężczyzn) zarejestrowanych na terenie Powiatu Bytowskiego w latach 2004-2013 (%)

40% 30,98% 30%

20% 9,54% 10% 1,59% 2,32% 0% -1,17% -2,27% -4,00% -10% -6,41% -20% -17,51% -30%

-40%

-50% -43,82% 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

mężczyźni

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

Analizując zmienność liczby osób zarejestrowanych jako bezrobotne można zauważyć, że w okresie od 2004 do 2007 roku liczba bezrobotnych sukcesywnie malała. Największy spadek

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 69 nastąpił w roku 2007 (w porównaniu do roku 2006). Odwrócenie trendu odnotowano wśród kobiet w 2009 roku, natomiast wśród mężczyzn w 2008 roku . Największy wzrost liczby osób zarejestrowanych jako bezrobotne wystąpił w 2009 roku. Od tego momentu liczba bezrobotnych kobiet rośnie średniorocznie o ok. 3%. Wśród mężczyzn liczba bezrobotnych wacha się między saldem dodatnim a ujemnym.

Wykres 29. Liczba osób bezrobotnych zarejestrowanych na terenie Powiatu Bytowskiego w podziale na poszczególne grupy wiekowe w latach 2005-2013 (%)

100% 4% 5% 7% 7% 8% 8% 9% 10% 12% 90% 23% 23% 20% 80% 25% 25% 23% 20% 19% 19% 70% 22% 21% 19% 18% 18% 60% 20% 18% 18% 19% 50%

40% 28% 28% 28% 28% 28% 26% 27% 27% 28% 30% 20% 10% 24% 24% 22% 23% 24% 25% 25% 24% 22% 0% 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

18-24 25-34 35-44 45-54 55 lat i więcej

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

Struktura bezrobocia w podziale na grupy wiekowe od 2005 roku utrzymuje się na zbliżonym poziomie (dane za okresy wcześniejsze nie są udostępniane przez GUS). Największa zmiana wystąpiła w grupie wiekowej 55 lat i więcej, w której liczba zarejestrowanych bezrobotnych wzrosła ponad dwukrotnie, a jej udział w ogólnej liczbie zarejestrowanych wzrósł o 8%.

70 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Wykres 30. Liczba osób bezrobotnych zarejestrowanych na terenie Powiatu Bytowskiego według wykształcenia w latach 2005-2013 (wykres skumulowany)

100% 90% 2107 2060 2090 2131 80% 3937 3401 2257 1890 2090 70% 60% 2286 2503 2494 50% 2045 1899 2310 2304 4001 3358 40% 30% 600 750 764 760 755 834 651 716 20% 762 1168 1239 1307 1341 10% 1809 1675 1222 1091 1189 0% 234 240 208 218 264 386 433 470 485 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

wyższe policealne oraz średnie zawodowe średnie ogólnokształcące zasadnicze (zawodowe) gimnazjalne, podstawowe i niepełne podst.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

Struktura bezrobocia według wykształcenia wskazuje na dużą korelację między poziomem wykształcenia, a liczbą zarejestrowanych bezrobotnych. Najwięcej osób pozostających bez pracy posiada wykształcenie gimnazjalne, podstawowe lub zasadnicze. Osoby z wyższym wykształceniem stanowią niewielki odsetek ogólnej liczby zarejestrowanych bezrobotnych.

Wykres 31. Liczba osób bezrobotnych zarejestrowanych na terenie Powiatu Bytowskiego według czasu pozostawania bez pracy w latach 2005-2013 (wykres skumulowany)

100% 90% 1805 1698 1794 2378 80% 2556 2638 2943 5549 5070 70% 1394 60% 1027 1539 1363 1299 50% 993 1345 1226 40% 1716 867 1041 1525 906 1131 1175 30% 1176 1258 1149 1251 1481 1720 20% 1246 1382 1403 1396 1064 10% 1236 759 824 682 703 677 528 615 678 0% 528 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

poniżej 1 miesiąca 1-3 3-6 6-12 pozostający bez pracy dłużej niż 1 rok

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 71

Osoby, które zostały zarejestrowane jako bezrobotne w ponad 40% pozostają bez pracy dłużej niż rok. Oznacza to, że są one długotrwale bezrobotne. W latach 2009, 2010 odsetek ten był korzystniejszy i wynosił mniej niż 30%.

Wykres 32. Liczba osób niepełnosprawnych zarejestrowanych jako bezrobotne na terenie Powiatu Bytowskiego w latach 2012-2013 (wykres skumulowany)

100%

80% 150 146 60%

40%

151 145 20%

0% 2012 2013

mężczyźni kobiety

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 16.03.2015

Liczba zarejestrowanych osób niepełnosprawnych mogła być przeanalizowana jedynie w latach 2012 i 2013. Dane dla wcześniejszych okresów nie są publikowane przez GUS. Liczba bezrobotnych osób niepełnosprawnych spadła w 2013 roku zarówno wśród kobiet i mężczyzn. Proporcje między poszczególnymi grupami nie zmieniły się i wynoszą około 50%.

Wykres 33. Udział liczby bezrobotnych zarejestrowanych w poszczególnych gminach Powiatu Bytowskiego w roku 2013 (%)

6,94% 4,16% 3,72% 4,05% 3,96% 26,33%

31,75%

8,95%

5,94% 4,20% Borzytuchom Bytów Czarna Dąbrówka Kołczygłowy Lipnica Miastko Parchowo Studzienice Trzebielino Tuchomie

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

72 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Najpełniej sytuację na lokalnym ryku pracy oddaje jednak stopa bezrobocia, która w roku 2013 na terenie Powiatu Bytowskiego wyniosła aż 23,4%, czyli o ponad 10 p. p. więcej od krajowej i wojewódzkiej stopy bezrobocia. Należy podkreślić również, iż największy poziom stopy bezrobocia odnotowany był w roku 2004, następnie stopa bezrobocia w Powiecie Bytowskim z roku na rok malała, osiągając najniższy poziom w roku 2008, wynoszący 20,1%. Stopa bezrobocia w Powiecie Bytowskim jest jedną z najwyższych wśród wszystkich porównywanych obszarów, co świadczy o trudnej sytuacji na lokalnym rynku pracy. Podjęcie przez lokalne samorządy oraz instytucje działające w obszarze rynku pracy zintegrowanych działań w zakresie aktywizacji zawodowej i pobudzania przedsiębiorczości wśród mieszkańców Powiatu Bytowskiego należeć powinno do priorytetów realizowanych w latach 2015-2022.

Wykres 34. Stopa bezrobocia w wyszczególnionych obszarach w latach 2004-2013 (%)28

38,0 35,9 34,7 33,0 31,2 28,0

23,0 22,6 22,7 23,6 23,4 21,4 22,3 22,0 19,2 20,1 18,0 15,3 13,0 13,4 13,2 11,9 12,3 12,5 10,7 8,0 8,4 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

2.2.2.3 Edukacja Edukacja a rynek pracy Edukacja stanowi jeden z najważniejszych czynników decydujących o atrakcyjności inwestycyjnej danego obszaru, w tym również Powiatu Bytowskiego. Występowanie wysokiej jakości infrastruktury edukacyjnej i szkoleniowej determinuje jakość kapitału ludzkiego, kapitału strukturalnego, kapitału społecznego i kapitału relacyjnego – składowych kapitału intelektualnego. Na jakość edukacji i jej skuteczność wpływa także stopień dopasowania kierunków kształcenia do potrzeb rynku pracy, zwłaszcza w zakresie

28 Brak danych za rok 2004

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 73 odpowiednich kompetencji i umiejętności, poszukiwanych przez pracodawców oraz w zakresie umiejętności poruszania się po rynku pracy i nabywania nawyków samokształcenia.

Szkolnictwo ogólnokształcące, techniczne i zawodowe Na terenie Powiatu Bytowskiego szkoły dysponują stosunkowo bogatą ofertą edukacyjną, zarówno w zakresie kształcenia zawodowego jak i ogólnokształcącego. W systemie oświaty funkcjonują: 3 zasadnicze szkoły zawodowe, jedna specjalna szkoła zawodowa, 2 licea ogólnokształcące oraz 4 technika. Liczba absolwentów poszczególnych typów szkół w Powiecie w latach 2007-2013 wskazuje na ogólny spadek liczby absolwentów wszystkich typów szkół, przy czym największy spadek odnotowano w 2013 w porównaniu do roku 2007 wśród liczby absolwentów techników (ponad 55%-wy spadek), co świadczyć może o spadku popularności ponadgimnazjalnego kształcenia zawodowego. Liczba absolwentów zasadniczych szkół zawodowych w całym okresie analizy charakteryzowała się nieznacznym trendem wzrostowym, głównie dzięki wzrostowi liczby absolwentów w latach 2009-2011, co może być odpowiedzią na potrzeby lokalnego rynku pracy- koniecznym wydaje się więc unowocześnienie zaplecza praktycznego kształcenia w zawodzie w stosunku do uczniów oraz budowania współpracy z pracodawcami w zakresie dokształcania młodocianych pracowników.

Wykres 35. Liczba absolwentów poszczególnych typów szkół na terenie Powiatu Bytowskiego w latach 2007-2013 (osoba)29

450 399 395 400 369 378 340 338 350 300 294 298 278 275 286 300 257 255 259 246 239 233 250 231 221216 200 150 100 50 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Licea ogólnokształcące Ponadgimnazjalne szkoły zawodowe (technika) Zasadnicze szkoły zawodowe

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

29 Brak danych za lata 2003-2006

74 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Oferta zasadniczych szkół zawodowych obejmuje kształcenie m.in. kucharzy, sprzedawców mechaników pojazdów samochodowych, ślusarzy oraz murarzy. Ponadto w ramach klas wielozawodowych kształcenie odbywa się w kilkunastu różnych zawodach. Zdawalność egzaminów zawodowych w zespołach szkół techniczno-zawodowych w powiecie w ostatnich pięciu latach szkolnych przedstawia wykres poniżej. Z danych, dostępnych od roku szkolnego 2009/2010 do roku szkolnego 2013/2014 dostępnych w Powiecie wynika, iż w porównaniu z danymi regionalnymi i krajowymi jakość edukacji zawodowych, w tym użyteczność, efektywność i skuteczność (rozumiane jako relacja między procesem edukacji a uzyskaniem dyplomu zawodowego przez uczniów) jest bardzo wysoka i wyróżnia Powiat Bytowski nie tylko na tle Pomorskiego, ale także całego kraju.

Wykres 36. Odsetek zdawalności egzaminów zawodowych w latach 2010-2014 (odsetek osób przystępujących do egzaminów w stosunku do osób, którzy uzyskali dyplomy i tytuły zawodowe) 30

100

84,97 80 73,5 80,2 76,7 76,08 73,38 71,92 66,7 67,5 67,8 67,2 66,4 64,41 64,29 60 62,2 Polska Województwo Pomorskie 40 Powiat Bytowski

20

0 2010 2011 2012 2013 2014

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych własnych Powiatu oraz CKE i OKE w Gdańsk, data dostępu 15.04 2015 r. W technikach w Powiecie Bytowskim uczniowie mają możliwość kształcenia się w takich zawodach, jak: technik żywienia i usług gastronomicznych, technik pojazdów samochodowych, technik ekonomista, technik handlowiec, technik spedytor, technik hotelarstwa, technik obsługi turystycznej, technik informatyk, technik urządzeń i systemów energii odnawialnej. Pozytywnym aspektem jest możliwość kształcenia w dziedzinie spedycji w technikach powiatu bytowskiego, na które to zawody jest wysokie zapotrzebowanie w kraju, a także w Powiecie.

30 Dane dotyczące egzaminów zawodowych obejmują wyłącznie poziomu kraju i województw oraz w podziale na poszczególne zawody. Powiat Bytowski posiada dane porównywalne ze wskaźnikami ogólnopolskimi i regionalnymi od 2010 r.

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 75

Zdawalność egzaminów maturalnych przez absolwentów ponadgimnazjalnych szkół zawodowych z terenu Powiatu w latach 2006-2013 kształtowała się na poziomie wyższym od średniej krajowej i wojewódzkiej i w 2013 roku wyniosła ona 85,7%, przy średniej wojewódzkiej 79,9% i krajowej 77,4% i była najwyższa wśród wszystkich analizowanych obszarów. Tak dobre wyniki świadczyć mogą o dobrym poziomie nauczania w ponadgimnazjalnych szkołach zawodowych na terenie Powiatu Bytowskiego.

Wykres 37. Zdawalność egzaminu maturalnego w ponadgimnazjalnych szkołach zawodowych w wyszczególnionych obszarach w latach 2003-2013 (%) – część I

90,0

86,4 85,0 85,7 83,2 82,9 82,7 80,6 80,8 80,0 79,5 79,8 76,8 75,0 75,3

70,0

65,0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

Wykres 38. Zdawalność egzaminu maturalnego w ponadgimnazjalnych szkołach zawodowych w wyszczególnionych obszarach w latach 2003-2013 (%) – część II

95,0 90,0 85,0 86,4 85,7 83,2 82,9 82,7 80,0 79,5 79,8 80,6 80,8 76,8 75,0 75,3 70,0 65,0 60,0 55,0 50,0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

76 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Zdecydowanie gorszą zdawalność egzaminów maturalnych odnotowano wśród absolwentów liceów ogólnokształcących z terenu Powiatu. Za wyjątkiem roku 2007, 2009 oraz 2012 kształtowała się ona poniżej średniej krajowej i wojewódzkiej oraz poniżej średnich wartości wszystkich powiatów podregionu słupskiego wynosząc w 2013 roku jedynie 65,4%. Wynik ten jest jednak zaniżony przez szkoły niepubliczne. Należy zauważyć, że przyczyną tak słabego wyniku w 2013 roku była bardzo niska zdawalności wśród absolwentów liceów uzupełniających prowadzących przez te szkoły (na 119 osób zdało jedynie 9). Wskutek tego, ogólny wynik został zaniżony o 19,26 punktu procentowego. Co za tym idzie wyniki egzaminów maturalnych dla szkół publicznych prowadzonych przez Powiat wynoszą ok. 85%.

Wykres 39. Zdawalność egzaminu maturalnego w liceach ogólnokształcących w wyszczególnionych obszarach w latach 2007-2013 (%)31- część I

100,0 94,4 90,0 89,4 89,0 85,9 80,0 78,9 79,5

70,0 65,4 60,0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

Wykres 40. Zdawalność egzaminu maturalnego w liceach ogólnokształcących w wyszczególnionych obszarach w latach 2007-2013 (%)32 – część II

100,0 95,0 94,4 90,0 89,4 89,0 85,0 85,9

80,0 78,9 79,5 75,0 70,0 65,0 65,4 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

31 Brak danych za lata 2003-2006 32 Brak danych za lata 2003-2006

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 77

Edukacja podstawowa i gimnazjalna Na terenie Powiatu Bytowskiego funkcjonuje 37 szkół podstawowych i 23 gimnazja. Z roku na rok maleje jednak liczba ich absolwentów- malejący trend liniowy, co świadczyć może o procesie tzw. „starzenia się” społeczeństwa Powiatu. Skuteczność systemu kształcenia można ocenić na podstawie wyników egzaminów gimnazjalnych. W pierwszej kolejności porównano średnie wyniki uczniów w przedmiotach język polski, matematyka, język angielski, przedmioty przyrodnicze w 2014 roku.

Wykres 41. Średnie wyniki egzaminu z języka polskiego w wyszczególnionych obszarach w 2014 roku

80% 68,00% 69,34% 64,00% 62,53% 64,98% 63,26% 58,89% 58,94% 57,95% 58,40% 60,05% 60% 52,62%

40%

20%

0%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej w Gdańsku – data dostępu 18.03.2015

Wykres 42. Średnie wyniki egzaminu z matematyki w wyszczególnionych obszarach w 2014 roku

80%

58,25% 60% 50,17% 52,74% 47,00% 47,00% 46,11% 45,98% 41,06% 42,24% 40,42% 40% 35,12% 33,70%

20%

0%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej w Gdańsku – data dostępu 18.03.2015

78 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Wykres 43. Średnie wyniki egzaminu z przedmiotów przyrodniczych w wyszczególnionych obszarach w 2014 roku

80%

60% 52,00% 52,15% 51,00% 50,58% 50,27% 51,34% 48,36% 47,40% 46,69% 45,04% 47,47% 44,49% 40%

20%

0%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej w Gdańsku – data dostępu 18.03.2015

Wykres 44. Średnie wyniki egzaminu z języka angielskiego (poziom podstawowy) w wyszczególnionych obszarach w 2014 roku

77,94% 80% 70,20% 67,00% 66,00% 60,81% 57,87% 59,31% 60% 51,89% 52,39% 54,75% 53,35% 48,37%

40%

20%

0%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej w Gdańsku – data dostępu 18.03.2015

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 79

Wykres 45. Liczba absolwentów szkół podstawowych i gimnazjów na terenie Powiatu Bytowskiego w latach 2003-2013 (osoba)

1 600 1 423 1 347 1 400 1 306 1 318 1 288 1 282 1 113 1 200 1 059 1 003 968 951 1 000 800 1 350 1 398 1 333 600 1 185 1 058 1 042 984 980 935 957 400 884 200 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Absolwenci gimnazjów Absolwenci szkół podstawowych

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

Jakość edukacji na poziomie szkół podstawowych i gimnazjalnych można także ocenić, porównując wyniki sprawdzianów szóstoklasistów oraz testów gimnazjalnych z danymi z Polski, regionu oraz wybranych powiatów Pomorskiego.

Wyniki sprawdzianów, organizowanych w szkołach podstawowych ilustrują dwa poniższe wykresy.

Wykres 46. Odsetek uczniów, którzy uzyskali średnią liczbę punktów na sprawdzianie w VI klasie szkoły podstawowej33. 70 62 64 60 60 59 59 59 56 54 53 50 52

40 Polska Województwo Pomorskie 30 Powiat Bytowski 20

10

0 2010 2011 2012 2013 2014

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Centralnej Komisji Egzaminacyjnej oraz Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej w Gdańsku – data dostępu 14.04.2015

33 Dane z lat 2004-2009 nie mogą być wykorzystane ze względu na zmieniające się struktury raportów CKE i OKE. Są one nie przystawalne i nie dają się porównywać w dłuższych okresach czasowych, zwłaszcza w układzie powiatowym. Porównywalne dane są dostępne jedynie na poziomie województwa.

80 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Jak wynika z powyższego wykresu wyniki uczniów w szkołach podstawowych na terenie powiatu bytowskiego są niższe niż wyniki regionalne i krajowe. Jednakże odstają w bardzo niewielkim stopniu od wspomnianych wcześniej wskaźników ich wartości. Należy pamiętać, iż na sumaryczne wymiary liczbowe regionu i kraju duży wpływ mają wyniki w wielkich miastach, w których z reguły kształcenie charakteryzuje większa dostępność dobrze wykształconych nauczycieli, lepsza oferta edukacyjna oraz nowocześniejsze zaplecze i innowacyjne metody nauczania. Wobec tego, wyniki Powiatu Bytowskiego należy uznać za bardzo dobre, biorąc pod uwagę warunki infrastrukturalne i kapitał ludzki, dostępne w sektorze edukacji.

Zestawienie wyników uczniów w sprawdzianach w szkołach podstawowych z Powiatu Bytowskiego z wynikami z innych, wybranych powiatów Pomorskiego ilustruje kolejny wykres.

Wykres 47. Odsetek uczniów, którzy uzyskali średnią liczbę punktów na sprawdzianie w VI klasie szkoły podstawowej w poszczególnych powiatach Województwa Pomorskiego34.

70

62 61 61 60 59 59 58 58 57 57 56 56 55 55 54 54 53 53 52 52 50 50 2010 2011 2012 2013 2014

Powiat Bytowski Powiat Lęborski Powiat Chojnicki Powiat Ziemski Słupski Powiat Człuchowski

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Centralnej Komisji Egzaminacyjnej i Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej – data dostępu 15.04.2015

Z powyższego zestawienia widać, iż generalnie wyniki uczniów szkół podstawowych z Powiatu Bytowskiego mieszczą się między wartościami wyników, uzyskanych na terenie powiatów: Chojnickiego i Lęborskiego (lepsze wyniki) oraz Człuchowskiego i Słupskiego ziemskiego (gorsze wyniki). To zestawienie wskazuje, iż ranking jakości nauczania szkół

34 Dane z lat 2004-2009 nie mogą być wykorzystane ze względu na zmieniające się struktury raportów CKE i OKE. Są one nie przystawalne i nie dają się porównywać w dłuższych okresach czasowych, zwłaszcza w układzie powiatowym. Porównywalne dane są dostępne jedynie na poziomie województwa.

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 81 podstawowych plasuje Powiat Bytowski na neutralnej pozycji wśród powiatów zachodniej części Pomorza. Ze względu na fakt, iż wyniki uczniów ze wszystkich badanych powiatów są do siebie generalnie zbliżone – trudno o wyciąganie wniosków. Wydaje się jednak, iż na jakość nauczania na poziomie podstawowym wcale nie ma wpływu peryferyjność przestrzenna powiatów (czego dowodzą wyniki Powiatu Chojnickiego, mającego podobne parametry społeczno-gospodarcze do Powiatu Bytowskiego oraz Powiatu Słupskiego który stanowi bezpośrednie zaplecze sub-urbialne Słupska), ale przede wszystkim jakość kapitału ludzkiego (nauczycieli i uczniów, będących w konkretnych środowiskach wychowawczych).

W niniejszej diagnozie przedstawia się także wyniki egzaminów gimnazjalnych (tabela poniżej). Tabela 23 Odsetek uczniów, którzy uzyskali średnie wyniki w egzaminach gimnazjalnych w latach 2009-201435

Powiat Woj. Powiat Powiat Powiat Powiat Część egzaminu Rok Polska Ziemski Uwagi Pomorskie Bytowski Lęborski Chojnicki Człuchowski słupski

Część 2009 63,64 61,44 59,20 59,60 60,40 58,20 59,30 dotyczy całej humanistyczna 2010 60,68 58,34 54,30 57,40 57,40 53,50 54,40 części (w tym język humanistycznej polski) 2011 50,62 46,84 45,00 45,00 46,80 42,40 42,90 2012 65,00 62,00 59,97 61,81 63,31 61,03 60,81

Język polski 2013 62,00 60,00 56,46 56,06 59,8 47,45 53,88

2014 68,00 64,00 60,23 63,68 63,95 59,35 59,42

2009 52,06 50,12 48,00 49,10 49,30 46,40 47,20 dotyczy całej Część części matematyczno- 2010 47,80 47,50 43,40 45,30 46,60 43,10 44,00 matematyczno- przyrodnicza 2011 47,26 45,80 43,90 42,30 45,00 41,40 40,30 przyrodniczej 2012 47,00 47,00 43,04 44,89 45,15 43,72 41,72

Matematyka 2013 48,00 47,00 43,46 43,55 47,77 42,67 42,22 2014 47,00 47,00 43,05 44,75 45,18 39,57 38,84 2012 50,00 49,00 46,92 46,68 47,83 48,76 45,74 Nauki 2013 59,00 57,49 54,35 54,58 57,62 55,47 52,97 przyrodnicze 2014 52,00 51,00 47,99 50,03 51,06 47,54 47,16 2009 61,30 61,70 65,1 59,8 61,3 56,1 61,2 2010 59,80 60,40 59,7 58,6 57,5 53,2 62

Język angielski na 2011 56,60 56,50 54,00 56,60 53,80 50,50 56,70 poziomie 2012 63,00 62,00 56,25 61,43 59,25 58,31 54,61 podstawowym 2013 63,00 63,00 54,35 58,67 55,56 56,26 54,56 2014 67,00 66,00 58,88 66,01 59,99 58,89 58,05

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS, Centralnej Komisji Egzaminacyjnej i Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej – data dostępu 15.04.2015

Dane z powyższej tabeli wykazują ogólnie identycznie tendencje jak w przypadku jakości oświaty na poziomie podstawowym. Wyniki egzaminów gimnazjalnych w Powiecie

35 Porównywalne dane dostępne są dla lat 2009-2014. Dane za okres 2004-2008 są dostępne, lecz pokazywane w innych parametrach, które nie są dostępne w układzie powiatowym. Od 2012 r. dane dotyczące części matematyczno- przyrodniczej są publikowane w rozbiciu na matematykę i nauki przyrodnicze, bez pokazywania danych zbiorczych.

82 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Bytowskim są nieco niższe od średniej polskiej i pomorskiej, a także od wyników w chojnickim i lęborskim, a jednocześnie nieco wyższe od wyników w powiecie słupskim i człuchowskim. Interpretacja tych wyników jest identyczna, jak w przypadku szkolnictwa podstawowego. Wydaje się, iż kluczowym czynnikiem, wpływającym na jakość kształcenia i jej efektywność, skuteczność oraz użyteczność jest kondycja kapitału społecznego.

Edukacja przedszkolna Na terenie Powiatu funkcjonuje 51 przedszkoli, punktów przedszkolnych i oddziałów przedszkolnych (statystyka dotyczy zarówno punktów publicznych i niepublicznych)36. Placówki w 2013 roku objęły opieką 933 dzieci. Należy zwrócić uwagę na fakt, iż liczba dzieci w przedszkolach wykazuje wzrostowy trend, co świadczyć może przede wszystkim o wzroście zainteresowania tymi placówkami wychowawczo – opiekuńczymi wśród aktywnych zawodowo rodziców. W powiecie człuchowskim działają 33 przedszkola, punkty i oddziały przedszkolne, w powiecie lęborskim 44, a w powiecie chojnickim 63. Według danych GUS z 2013 roku liczba dzieci w wieku 0-6 lat przypadająca na jedno przedszkole wyniosła 188 w powiecie człuchowskim, 185 w chojnickim, 180 w bytowskim oraz 170 w lęborskim. Na tle sąsiednich powiatów ilość przedszkoli w powiecie bytowskim można ocenić jako zadawalającą. Potwierdzają to również wyniki badania ankietowego przeprowadzonego w 2014 roku na reprezentatywnej grupie gospodarstw domowych powiatu bytowskiego. 49 % badanych oceniło „dobrze” lub „bardzo dobrze” dostępność usług edukacyjnych a tylko 15 % „źle” lub „raczej źle”. Wśród placówek edukacyjnych respondenci najlepiej ocenili poziom edukacji w przedszkolach (63% odpowiedzi „dobrze” lub „bardzo dobrze”).

Wykres 48. Liczba dzieci w przedszkolach na terenie Powiatu Bytowskiego w latach 2003-2013 (osoba)

2 000 1 733 1 800 1 668 1 543 1 600 1 391 1 452 1 307 1 328 1 400 1 258 1 219 1 196 1 200 1 116 1 000 800 600 400 200 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Dzieci w przedszkolach Liniowy (Dzieci w przedszkolach)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

36 http://www.kuratorium.gda.pl/page74.html - data dostęp 03.03.2015

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 83

Szkolnictwo specjalne Na terenie Powiatu Bytowskiego funkcjonują dwa specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze:  Specjalny Ośrodek Szkolno – Wychowawczy w Bytowie,  Specjalny Ośrodek Szkolno – Wychowawczy w Tursku. Celem Ośrodka w Bytowie jest przygotowanie i włączenie dzieci do życia w społeczeństwie oraz stworzenie warunków rozwoju zapewniających akceptację w społeczeństwie. W skład Ośrodka wchodzą:  Przedszkole Specjalne;  Szkoła Podstawowa Nr 3 - klasy I-VI oraz zespoły rewalidacyjno - wychowawcze;  Gimnazjum Nr 3 - klasy I-III oraz zespoły rewalidacyjno - wychowawcze;  Zasadnicza Szkoła Zawodowa Nr 2 , przygotowująca do pracy w zawodach: kucharz, monter zabudowy i robót wykończeniowych w budownictwie.  Szkoła Przysposabiająca do Pracy;  Internat: 6 grup wychowawczych37. Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy w Tursku obejmuje kształceniem dzieci i młodzież o szczególnych potrzebach edukacyjnych w wieku od 7 do 23 lat. W skład Ośrodka wchodzą:  Szkoła podstawowa: klasy I – VI;  Gimnazjum: klasy I – III;  Szkoła Przysposabiająca do Pracy: klasy I – III;  Internat: 3 grupy wychowawcze38.

Poradnie psychologiczno – pedagogiczne Na terenie Powiatu Bytowskiego funkcjonują następujące poradnie psychologiczno – pedagogiczne:  Poradnia Psychologiczno – Pedagogiczna w Bytowie,  Poradnia Psychologiczno – Pedagogiczna w Miastku, Celem poradni jest udzielanie dzieciom i młodzieży pomocy psychologicznej i pedagogicznej oraz pomocy w wyborze kierunku kształcenia i zawodu. Ośrodki udzielają rodzicom i nauczycielom pomocy związanej z wychowywaniem i kształceniem dzieci i młodzieży, a także wspomagają działania przedszkoli, szkół i innych placówek w zakresie realizacji zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych.

37 http://www.sosw-bytow.com.pl/ - data dostępu 21.03.2015 38 http://soswtursko.szkolnastrona.pl/index.php?p=m&idg=zt,76 – data dostępu 21.03.2015

84 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Kształcenie ustawiczne Na terenie Powiatu Bytowskiego funkcjonuje Powiatowe Centrum Edukacji Zawodowej w Bytowie, które dysponuje również ofertą z zakresu kształcenia ustawicznego. PCEZ kształci ustawicznie w następujących kierunkach: spawalnictwo, transport, obróbka mechaniczna, budownictwo i informatyka. Obecna siedziba jednostki uniemożliwia jej ewentualną przyszłościową rozbudowę i rozwój. W związku z tym planuje się przeniesienie jednostki na ul. Wybickiego 2 w Bytowie (teren bazy PKS). Za przyjęciem tej lokalizacji przemawia pobliskie usytuowanie lokalnego przemysłu. PCEZ w Bytowie (po zmianie lokalizacji na ul. Wybickiego) ma obejmować 11 pracowni (obróbki ręcznej, CNC, obrabiarek konwencjonalnych, spawalnictwa, diagnostyki samochodowej, obsługi naprawy silników, elektroniki i elektrotechniki samochodowej, obróbki plastycznej, informatyczna, budowlana, gastronomiczna) oraz 4 sale teoretycznej nauki zawodu. Ofertę kształcenia ustawicznego posiada również Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych w Łodzierzy, w ramach którego funkcjonuje Rolnicze Centrum Kształcenia Ustawicznego. Oprócz jednostek publicznych kształcenie ustawiczne prowadzi:  PCE Marmołowski obejmujące szkołę zawodową, w której oferuje się edukację i zdobycie dyplomów w 26 zawodach: blacharz, blacharz samochodowy, cieśla, cukiernik, dekarz, elektromechanik, elektromechanik pojazdów samochodowych, elektryk, fryzjer, kamieniarz, krawiec, kucharz, mechanik pojazdów samochodowych, mechanik-monter maszyn i urządzeń, monter sieci, instalacji i urządzeń sanitarnych, monter zabudowy i robót wykończeniowych w budownictwie, monter-elektronik, murarz-tynkarz, operator obrabiarek skrawających, piekarz, rolnik, sprzedawca, stolarz, ślusarz, tapicer, wędliniarz. Ponadto PCE Marmołowski oferuje edukację liceum dla dorosłych oraz szkołę policealną na kierunkach: asystent osoby niepełnosprawnej, opiekunka środowiskowa, technik administracji, technik informatyk, technik rachunkowości.  Ośrodek Kształcenia Zawodowego w Bytowie oferując kursy z następujących dziedzin: budownictwo i dekarstwo, rolnictwo i agrobiznes, ochrona zdrowia, obsługa biura, gastronomia, turystyka, transport i spedycja, handel i usługi, rzemiosło, obsługa maszyn i urządzeń, praca i BHP, ochrona zdrowia i BHP. W ramach Zakładu Doskonalenia Zawodowego w Słupsku działa Centrum Edukacji Dorosłych obejmujący w swoich strukturach szkołę niepubliczną w Miastku: Uzupełniające Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych na podbudowie Zasadniczej Szkoły Zawodowej, Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych na podbudowie gimnazjum lub 8 – letniej szkoły podstawowej, kursy kwalifikacyjne dla kierowców wykonujących przewóz drogowy, kursy np.: kosmetyczka, sprzedawca, pedagogiczny dla instruktorów praktycznej nauki zawodu, etc.

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 85

Wydatki na oświatę i wychowanie w przeliczeniu na 1 mieszkańca Wydatki na oświatę i wychowanie w analizowanym okresie w przeliczeniu na 1 mieszkańca na terenie Powiatu Bytowskiego. Kształtowały się powyżej średniej krajowej i wojewódzkiej i w 2013 wartość ta wyniosła 353,33 zł w przeliczeniu na 1 mieszkańca Powiatu, przy średniej wojewódzkiej wynoszącej 299,82 zł/ 1 mieszkańca. Wśród powiatów podregionu słupskiego wartość wydatków na oświatę i wychowanie w przeliczeniu na 1 mieszkańca kształtuje się na poziomie zbliżonym do średnich wartości powiatu lęborskiego (z wyłączeniem roku 2012), najlepszą sytuację w omawianym zakresie odnotowano w powiecie chojnickim.

Wykres 49. Wydatki na 1 mieszkańca na oświatę i wychowanie w wyszczególnionych obszarach w latach 2003-2013 (pln)

500,00 450,00 400,00 350,00 353,33 325,08 318,59 317,04 300,00 301,21 312,63 278,33 282,22 250,00 252,28 263,56 220,65 200,00 150,00 100,00 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

Analiza struktury ludności w wieku 13 lat i więcej według poziomu wykształcenia wskazuje na znaczny udział osób posiadających wykształcenie średnie i zasadnicze zawodowe. Liczba mieszkańców z wykształceniem podstawowym ukończonym również ma duży udział w strukturze. Niewielka liczba osób z wykształceniem gimnazjalnym spowodowana jest zmianą w systemie edukacji w 1999 roku. Dane, które pozwalają ocenić strukturę ludności według wykształcenia pochodzą z Narodowego Spisu Powszechnego przeprowadzonego w 2011 roku.

86 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Wykres 50. Ludność w wieku 13 lat i więcej według poziomu wykształcenia w Powiecie Bytowskim w roku 2011.

20000 17539 18000 16417 15497 16000 14000 12000 10000 8000 6383 6000 3869 4000 2000 1020 0 wyższe średnie i zasadnicze gimnazjalne podstawowe podstawowe policealne - zawodowe ukończone nieukończone ogółem i bez wykształcenia szkolnego

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 16.03.2015

2.2.2.4 Kultura Infrastrukturę społeczną w odniesieniu do ośrodków kultury znajdujących się na danym terenie najczęściej identyfikuje się poprzez centra oraz ośrodki kultury na nim zlokalizowane. W gm. Bytów, oprócz Bytowskiego Centrum Kultury znajdują się dwa muzea: Muzeum Zachodniokaszubskie oraz Muzeum Szkoły Polskiej w Płotowie. Muzeum Zachodniokaszubskie w Bytowie zajmuje północne skrzydło zamku i oferuje do zwiedzania następujące wystawy stałe: Parter – wystawa etnograficzna Kultura materialna Kaszubów Bytowskich tj. rolnictwo (uprawa ziemi i hodowla zwierząt), zajęcia pozarolnicze, rzemiosła wiejskie (kowalstwo, kołodziejstwo, stolarstwo, ciesielstwo, bednarstwo, plecionkarstwo i tkactwo, wyposażenie wnętrza domowego. Pierwsze piętro – wystawy o charakterze artystyczno-historycznym. W średniowieczu było to główne piętro zamku. Znajdowała się tutaj siedziba zarządcy krzyżackiego i jego przybocznego oddziału rycerstwa. Znajdowało się tu pięć komnat. Pierwsza którą zwiedzamy po zejściu z krętych schodów to refektarz, następnie komnata urzędnika krzyżackiego, kaplica zakonna oraz dwie ostatnie pełniące funkcje dormitorium, czyli sypialni. W sali portretowej od wielu lat odbywają się koncerty kameralne w ramach cyklicznej imprezy zatytułowanej Muzyka na Zamku. Drugie piętro – sala wystaw czasowych.

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 87

W średniowieczu mieścił się tu wysoki strych wykorzystywany jako spichlerz. Obecnie to wysokie piętro podzielono na trzy kondygnacje: poddasze, magazyny i salę wystaw czasowych. Jest to największe pomieszczenie ekspozycyjne w muzeum. Corocznie odbywa się tu kilka wystaw czasowych, są to najczęściej wystawy sztuki współczesnej i sztuki ludowej jak również tematyczne wystawy historyczne, archeologiczne i etnograficzne. Współczesna sztuka ludowa Kaszub Wystawa prezentuje współczesną rzeźbę w kulturze typu ludowego, malarstwo na płótnie, malarstwo na szkle, hafciarstwo, stroje sceniczne, garncarstwo, zabawkarstwo, instrumenty muzyczne – wszystko to, co wydaje się najbardziej charakterystyczne dla współczesnego oblicza ludowości w sztuce na Kaszubach. Baszta Młyńska została założona na planie koła o średnicy 10m, w narożu północno- zachodnim obwodu warownego zamku. Miała 6 kondygnacji z których najniższa była przesklepiona i znajdowała się pod poziomem terenu. W niej mieściło się więzienie. Druga i trzecia kondygnacja pełniły funkcje obronne, natomiast trzy najwyższe służyły jako izby mieszkalno-obronne. Ekspozycje muzealne znajdują się na 2 górnych kondygnacjach. Jedno piętro to sala rycerska, w której obok makiety przedstawiającej wygląd zamku z przełomu XIV i XV wieku zobaczyć można ciężką płytową zbroję rycerską, tarcze, hełmy, napierśniki misiurki, miecze, sztylety, nadziaki, topory i korbacze. Piętro drugie prezentuje fotografie z odbudowy zamku oraz kopie najstarszych rycin poświęconych historii zamku i miasta. Mur obronny to kurtyna łącząca baszty młyńską i różaną. Niegdyś takie same mury stanowiły skrzydła południowe i wschodnie umożliwiając obejście dziecińca wokoło. Mury przebudowano w XVI wieku39. Muzeum Szkoły Polskiej w Płotowie W miejscowości Płotowo, w budynku gdzie w latach 1929 – 1932 działała polska szkoła, znajduje się dziś muzeum, które jest oddziałem Muzeum Zachodniokaszubskiego w Bytowie. Placówkę muzealną otwarto tu w 1979 roku. Zwiedzać w nim można zrekonstruowaną salę lekcyjną oraz obszerną wystawę poświęconą patriotycznej działalności mniejszości polskiej w Niemczech40.

Na terenie Powiatu Bytowskiego, według danych zebranych przez Główny Urząd Statystyczny, znajdują się dwa kina: Kino „Albatros” obsługiwane przez Bytowskie Centrum Kultury w Bytowie oraz kino w Miastku, które funkcjonuje w ramach Miejsko-Gminnego Ośrodka Kultury. W Miastku działa również Powiatowy Młodzieżowy Dom Kultury, który rozpoczął swą działalność w 1972 r. jako Ognisko Pracy Pozaszkolnej. Do najważniejszych imprez kulturalno-edukacyjnych na terenie powiatu bytowskiego należą:  FILIPIADA (maj) Bytów

39 http://www.muzeumbytow.pl/przewodnik-2/ - data dostępu 03.03.2015 40 http://www.muzeumbytow.pl/kontakt/przewodnik/muzeum-szkoly-polskiej-w-plotowie/ - data dostępu 03.03.2015

88 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

 Bytowska Watra (lipiec) Udorpie k. Bytowa  Kaszubska Sobota (lipiec) Bytów  Jarmark Pomorski (sierpień) Bytów  Odsiecz Wiedeńska (sierpień-wrzesień) Brzeźno Szlacheckie  Pomorski Konkurs Sygnałów i Muzyki Myśliwskiej (wrzesień) Bytów  Koncert na dachu (lipiec) Kłączno  Dni Bytowa, Miastka, Studzienic, Kołczygłów  BytOFFsky Festiwal (wrzesień) Bytów  Spotkania z kulturą kaszubską pt. „Żebë wrócył ten czas …” (cały rok) Bytów  Przegląd Twórczości Kaszubskiej Dzieci i Młodzieży czyli „Wielkie dzieła małych ludzi” (cały rok) powiat bytowski, finał Bytów. Pozostałe gminy także dysponują ośrodkami kultury. W Borzytuchomiu, Kołczygłowach, Parchowie, Studzienicach, Tuchomiu i Czarnej Dąbrówce znajdują się Gminne Ośrodki Kultury. W powiecie do instytucji związanych z kulturą należy zaliczyć także obiekty zabytkowe (np. Chata Owczarza i Owczarnia w Sominach), izby pamięci oraz biblioteki. Poprzez działalność gminnych, miejskich i młodzieżowych domów kultury, bibliotek publicznych, Biblioteki Pedagogicznej, ZHP, organizacji pozarządowych i władz samorządowych, w przeciągu ostatnich kilku lat powstało wiele imprez, które na stałe zostały wpisane do kalendarza imprez Powiatu.

Wykres 51. Liczba imprez kulturalnych organizowanych na terenie Powiatu Bytowskiego w latach 2007, 2009, 2011-2013 (sztuka)

800 697 700

600 513 520 500 466 408 400 300 200 100 0 2007 2009 2011 2012 2013

Imprezy kulturalne Liniowy (Imprezy kulturalne)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 89

Wykres 52. Liczba uczestników imprez kulturalnych organizowanych na terenie Powiatu Bytowskiego w latach 2007, 2009, 2011-2013 (osoba)

800 697 700 600 513 520 466 500 408 400 300 200 100 0 2007 2009 2011 2012 2013

Uczestnicy imprez kulturalne Liniowy (Uczestnicy imprez kulturalne)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS– data dostępu 26.01.2015

Biblioteki W 2013 roku na terenie Powiatu Bytowskiego funkcjonowały 21 bibliotek i filii bibliotecznych (dane GUS). Liczba ludności przypadająca na 1 placówkę biblioteczną na terenie Powiatu w latach 2003-2013 kształtowała się poniżej wartości wojewódzkich i krajowych oraz poniżej średnich wartości innych powiatu podregionu słupskiego, co świadczy o stosunkowo dobrej sytuacji w zakresie dostępności placówek bibliotecznych na terenie Powiatu. Dane dotyczące korzystających z bibliotek na 1000 mieszkańców charakteryzują się negatywnym trendem. Liczba spadła od 2003 roku o ponad 30%. Podobna sytuacja jest w pozostałych powiatach objętych analizą gdzie liczba czytelników bibliotek publicznych spadła od 11% (powiat człuchowski) do 32% (powiat słupski).

Wykres 53. Ludność przypadająca na 1 placówkę biblioteczną w wyszczególnionych obszarach w latach 2003-2013 (osoba) 9 000 8 000 7 995 8 000 8 018 7 000 6 584 6 638 6 672 6 824 6 000 5 556 5 654 5 754 5 056 5 150 5 280 5 000 4 707 4 822 4 811887 4 833875 4 957 4 332 4 000 4 120 3 990 4 072 4 103 3 602 3 648 3 689 3 733 3 771 3 823 3 871 3 940 3 000 2 000 2 150 1 933 1 794 1 836 1 937 1 685 1 811 1 862 1 863 1 865 2 008 1 000 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

90 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Wykres 54. Czytelnicy bibliotek publicznych na 1000 ludności w wyszczególnionych obszarach w latach 2003-2013 (osoba)

220 220 216 212 210 200 200 197

184 187 180 178 180 179 178 181 171 164 160 160

144 140 142 135 129 124 124 120

100 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data ostępu 02.03.2015

Wydatki na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego w przeliczeniu na 1 mieszkańca Wydatki na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego w przeliczeniu na jednego mieszkańca Powiatu Bytowskiego kształtują się na poziomie niższym od średniej krajowej i wojewódzkiej i w 2013 roku wyniosły one 1,35 zł/ 1 mieszkańca Powiatu, podczas gdy wartość ta na poziomie krajowym wyniosła 4,31 zł, a na poziomie wojewódzkim 5,20 zł (ponad czterokrotnie więcej). Zdecydowanie największą wartość wydatków na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego w przeliczeniu na 1 mieszkańca odnotowano w powiecie chojnickim.

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 91

Wykres 55. Wydatki na 1 mieszkańca na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego w wyszczególnionych obszarach w latach 2003-2013 (pln)

25,00

20,92 20,00 17,30 15,00 15,71 13,92 12,74 11,50 10,00 9,94 9,69 7,03 7,50 7,60 5,00

1,05 1,37 1,16 1,18 1,45 1,63 1,72 1,48 1,35 0,00 0,79 0,84 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

2.2.2.5 Ochrona zdrowia

Stan zdrowia Stan zdrowia mieszkańców Powiatu Bytowskiego przeanalizowano na podstawie zachorowalności oraz przyczyn zgonów wśród ogółu społeczeństwa, co kierunkować może przyszłe akcje profilaktyczne i prozdrowotne. Uzupełnieniem informacji jest współczynnik zgonów osób w wieku do 65 lat na 1000 ludności. Główną przyczyną zgonów mieszkańców Powiatu w roku 2013 były choroby układu krążenia, które powodowały aż 39% ogólnej liczby zgonów. Przyczyną ponad 28% wszystkich zgonów były w 2012 roku na terenie Powiatu choroby nowotworowe. Zarówno choroby układu krążenia, jak i choroby nowotworowe należą do chorób cywilizacyjnych XXI wieku i wyznaczają one kierunek strategicznych działań profilaktycznych podejmowanych również przez władze Powiatu.

92 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

41 Wykres 56. Przyczyny zgonów na terenie Powiatu Bytowskiego w roku 2012

0% 1% 0% 2% 3% 8% 1% 5% 8% -1%

28%

39%

0% 2% 3% niektóre choroby zakaźne i pasożytnicze ogółem nowotwory ogółem choroby krwi i narządów krwiotwórczych zaburzenia wydzielania wewnętrznego, stanu odżywiania choroby układu nerwowego ogółem choroby układu krążenia ogółem choroby układu oddechowego ogółem choroby układu trawiennego ogółem choroby układu kostnostawowego, mięśniowego i tkanki łącznej choroby układu moczowo-płciowego niektóre stany rozpoczynające się w okresie okołoporodowym wady rozwojowe wrodzone, zniekształcenia i aberracje chromosomowe objawy, cechy chorobowe oraz nieprawidłowe wyniki badań klinicznych, zewnętrzne przyczyny zachorowania i zgonu - ogółem pozostałe przyczyny

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

Warto zauważyć, że wskaźniki zgonów na 100 tys. ludności z powodu nowotworów i chorób układu krążenia są niższe w Powiecie Bytowskim niż w sąsiadujących powiatach. Szczególnie pozytywnie można interpretować spadek wskaźnika zgonów z powodu chorób układu krążenia. Wskaźnik ten jest w wyraźnym trendzie spadkowym od 2003 roku, co jest charakterystyczne również dla powiatu chojnickiego.

41 Brak danych za rok 2013

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 93

42 Wykres 57. Zgony z powodu nowotworów ogółem na 100 tys. ludności w latach 2003 - 2012

300,0

280,0

260,0

240,0

220,0 233,0

214,9 215,5 217,1 200,0 207,1

180,0 192,5 194,4 186,3 183,0 160,0 160,5 140,0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

43 Wykres 58. Zgony osób z powodu chorób układu krążenia na 100 tys. ludności w latach 2003 - 2012

450,0 430,0 410,0 390,0 370,0 350,0 365,1 355,6 330,0 346,0 310,0 324,8 318,7 321,0 290,0 298,8 301,4 302,7 270,0 277,8 250,0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

42 Brak danych za rok 2013 43 j. w.

94 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Tabela 24. Dane o stanie zdrowia osób w wieku 19 lat i więcej będących pod opieką lekarza podstawowej opieki zdrowotnej (rodzinnego) – dane za 2013 r. - Powiat Bytowski

Osoby u w tym w wieku których Rozpoznanie stwierdzono 65 i 19-34 35-54 55-64 schorzenie więcej ogółem

Ogółem leczeni 14992 1395 4067 4674 4856

Gruźlica 11 0 3 4 4

Nowotwory 530 29 113 172 216

Choroby tarczycy 875 120 332 243 180

Cukrzyca 1683 57 267 579 780

w tym: leczeni insuliną 621 45 101 175 300

Niedokrwistość 250 49 96 39 66 Choroby obwodowego układu 944 124 439 245 136 nerwowego Choroby układu krążenia 7509 357 1589 2518 3045 przewlekła choroba 28 1 5 8 14 reumatyczna

choroba nadciśnieniowa 5347 212 1275 1852 2008

choroby naczyń 217 3 43 70 101 mózgowych W tym W niedokrwienna choroba 1198 21 146 425 606 serca z niedokrwiennej choroby 328 1 46 140 141 serca przebyty zawał serca Przewlekły nieżyt oskrzeli, 848 126 210 251 261 dychawica oskrzelowa Przewlekłe choroby układu 1320 217 460 365 278 trawiennego Choroby układu mięśniowokostnego i tkanki 2512 346 880 731 555 łącznej Pacjenci z innymi schorzeniami 444 35 107 148 154 wymagającymi opieki czynnej Źródło: Aktualizacja Wojewódzkiego Planu Działa Systemu Państwowe Ratownictwo Medyczne dla województwa pomorskiego – 26.01.2015 roku

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 95

Tabela 25. Dane o stanie zdrowia dzieci i młodzieży w wieku 0–18 lat będących pod opieką lekarza podstawowej opieki zdrowotnej (rodzinnego) – dane za 2013 r – powiat bytowski

Osoby, u których stwierdzono z tego w wieku Rozpoznanie schorzenia ogółem ogółem 0-2 3-4 5-9 10-14 15-18 Ogółem leczeni 1797 170 169 459 539 460 Nowotwory 16 2 2 3 4 5 Niedokrwistości 64 33 4 5 12 11 Choroby tarczycy 66 3 12 8 20 23 Cukrzyca 33 1 2 5 12 13 Niedożywienie 3 0 1 2 0 0 Otyłość 151 5 13 32 56 45 Zaburzenia odżywiania 0 0 0 0 0 0 Upośledzenie umysłowe 35 1 1 8 15 10 Padaczka 66 5 5 16 23 17 Dziecięce porażenie 17 0 1 2 8 6 mózgowe Zaburzenia refrakcji i 276 1 10 77 94 94 akomodacji oka Choroba nadciśnieniowa 15 0 0 0 5 10 Dychawica 381 28 50 147 99 57 oskrzelowa

Pokarmowe 47 21 8 7 3 8 Alergie Skórne 66 25 19 14 6 2 Zniekształcenia kręgosłupa 279 1 1 46 117 114 Choroby układu 37 5 5 5 8 14 moczowego

układu nerwowego 14 2 2 6 1 3

układu krążenia 48 10 12 13 11 2 narządów płciowych 7 1 2 2 1 1 aberracje 5 0 1 2 2 0 chromosomowe

Wady rozwojowe Wady Inne 22 6 3 4 8 1 Zaburzenia rozwoju 101 20 14 37 23 7 fizycznego

56 6 8 22 15 5 W W tym psychomotorycznego 36 12 4 12 6 2 Trwałe uszkodzenia 12 0 1 4 5 2 narządu ruchu Pacjenci z innymi schorzeniami 45 0 1 16 12 16 wymagającymi opieki czynnej Źródło: Aktualizacja Wojewódzkiego Planu Działa Systemu Państwowe Ratownictwo Medyczne dla województwa pomorskiego – 26.01.2015 roku

96 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Współczynnik zgonów osób w wieku do 65 lat na 1000 ludności na terenie Powiatu w latach 2004-2013 kształtował się na poziomie niższym niż w powiatach lęborskim, słupskim, człuchowskim. Współczynnik charakteryzuje się dużą stabilnością.

44 Wykres 59. Współczynnik zgonów osób w wielu do 65 lat na 1000 ludności w latach 2004-2013

4,5

4,0

3,5

3,0 3,2 3,1 3,1 3,1 3,0 3,0 2,9 2,9

2,5 2,7 2,6

2,0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

Infrastruktura ochrony zdrowia Liczba przychodni przypadająca na 10 tysięcy mieszkańców w Powiecie Bytowskim kształtuje się na poziomie wyższym od średniej wojewódzkiej, od roku 2009 liczba ta kształtuje się na poziomie odnotowanym w powiecie lęborskim.

44 Brak danych za rok 2003

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 97

Tabela 26. Zakłady świadczące usługi zakresie podstawowej opieki zdrowotnej na terenie powiatu bytowskiego

Nr Nazwa zakładu Miejscowość Ulica

1 Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Czarna Dąbrówka 92 2 Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej "REHAPOZ" Studzienice ul. Brzozowa 6 Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Szpital 3 Bytów ul. Lęborska 13 Powiatu Bytowskiego Prywatna Przychodnia Lekarzy Specjalistów Miastko ul. Długa 13 "MEDYK" Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej 4 Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej "MEDYCYNA Bytów ul. 11 Listopada 1 RODZINNA" Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej "ESKULAP- 5 Kołczygłowy ul. Szkolna 3 a ŁUBNO" 6 Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej "ESKULAP" Bytów ul. Ks. Dr Bernarda Sychty 3 7 Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej "ESKULAP" Bytów ul. Mostnika 3 Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Pielęgniarek 8 Bytów ul. Sikorskiego 35 Medycyny Szkolnej 9 Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej "MEDYK" Bytów ul. Ks. Dr Bernarda Sychty 3 10 Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej "SALUS" Bytów ul. Lęborska 11 ul. Hieronima Derdowskiego 11 Indywidualna Praktyka Pielęgniarki Lucyna Greinke Bytów 3/11 12 Indywidualna Praktyka Pielęgniarek "PRO-MEDICA" Bytów ul. Sikorskiego 37/14 Indywidualna Specjalistyczna Praktyka Lekarska 13 Miastko ul. Wielkopolska 6 Marian Liberra

14 Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej MEDMAR Miastko ul. Wielkopolska 6

15 Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej "RODZINA" Miastko ul. Gen. Wybickiego 30 E

Indywidualna Specjalistyczna Praktyka Lekarska 16 Miastko ul. Wielkopolska 6 Jacek Sokołowski Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej "ESKULAP- Osiedle 500-lecia Borowego 17 Borowy Młyn ŁUBNO" Młynu Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej "ESKULAP- 18 Łubno Łubno 12 ŁUBNO". Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej "ESKULAP- 19 WAŁDOWO Wałdowo 7 Łubno".

20 Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej "Mamed" Trzebielino 102a Trzebielino 102a

21 Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Lipnicy Lipnica ul. Słomińskiego 33 22 Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Lipnicy Tuchomie ul. Jana III Sobieskiego 22 23 Indywidualna Praktyka Położnej Gruba Izabela Miastko ul. Długa 8 Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Wiesława 24 Miastko ul. Wybickiego 30e Białas-Gryń Grupowa Praktyka Pielęgniarek "MED.-SZKOL" 25 Miastko ul. Konstytucji 3 Maja 4/12 Spółka Cywilna Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej HT Nowiccy 26 Borzytuchom ul. Zwycięstwa 52 "ZDROWIE" Indywidualna Praktyka Pielęgniarska Krystyna 27 Miastko Os. Niepodległości 6 Taraszkiewicz 28 Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej "LORMED" Miastko ul. Wybickiego 30 Indywidualna Praktyka Pielęgniarska Alicja 29 Miastko ul. Wielkopolska 6 Śmigielska

98 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Nr Nazwa zakładu Miejscowość Ulica

Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej - Domowa 30 Miastko Osiedle Ceglane 1 Opieka Długoterminowa M&M Małgorzata Małysz Indywidualna Praktyka Pielęgniarska Skoczypiec 31 Miastko ul. Długa 8 Iwona 32 Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Femina Bytów ul. Ks. Dr Bernarda Sychty 3 33 Praktyka Lekarza Rodzinnego Barbara Trawicka Bytów ul. Ks. Dr Bernarda Sychty 3 34 Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Czarna Dąbrówka 92 Opracowano na podstawie danych NFZ (www.nfz-gdansk.pl) – data dostępu 05.03.2015

W Powiecie Bytowskim funkcjonują 34 zakłady świadczące usługi z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej. Najwięcej jest ich w Miastku (12) i w Bytowie (11), w każdej gminie zapewniony jest dostęp do lekarza pierwszego kontaktu.

Tabela 27. Zakłady opieki zdrowotnej świadczące usługi specjalistyczne na terenie powiatu bytowskiego Nr Nazwa Zakładu Miejscowość Adres Poradnie badania endoskopowe przewodu pokarmowego - gastroskopia pobranie materiału z szyjki macicy do przesiewowego badania cytologicznego Niepubliczny Zakład świadczenia w zakresie chirurgii ogólnej Opieki Zdrowotnej 77-100 Bytów Bytów świadczenia w zakresie diabetologii 1 Szpital Powiatu Ul. Lęborska 13 świadczenia w zakresie kardiologii Bytowskiego świadczenia w zakresie ortopedii i traumatologii narządu ruchu świadczenia w zakresie położnictwa i ginekologii badania endoskopowe przewodu pokarmowego - kolonoskopia pobranie materiału z szyjki macicy do Szpital Miejski W 77-200 Miastko przesiewowego badania cytologicznego Miastku Spółka Z Miastko Ul. Generała J. świadczenia w zakresie chirurgii ogólnej 2 Ograniczoną Wybickiego 30 (w tym diagnostyka onkologiczna) Odpowiedzialnością świadczenia w zakresie położnictwa i ginekologii (w tym diagnostyka onkologiczna) "Nobo" Spółka Z 77-100 Bytów badania rezonansu magnetycznego (rm) Ograniczoną Bytów 3 Ul. Lęborska 13 badania tomografii komputerowej (tk) Odpowiedzialnością kwalifikacja do przeszczepu i 77-200 Miastko Regionalne Centrum monitorowanie zakwalifikowanych Miastko Ul. Wybickiego 4 Nefrologii świadczenia w zakresie nefrologii (w tym 30 diagnostyka onkologiczna)

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 99

Nr Nazwa Zakładu Miejscowość Adres Poradnie pobranie materiału z szyjki macicy do przesiewowego badania cytologicznego Niepubliczny świadczenia w zakresie dermatologii i Specjalistyczny 77-100 Bytów wenerologii (w tym diagnostyka Zakład Opieki Bytów Ul. Sikorskiego 5 onkologiczna) Zdrowotnej Centrum 57 świadczenia w zakresie położnictwa i Medyczne "Vita" ginekologii (w tym diagnostyka onkologiczna) pobranie materiału z szyjki macicy do Niepubliczny Zakład 77-116 Czarna przesiewowego badania cytologicznego Czarna Opieki Zdrowotnej - Dąbrówka, ul. świadczenia w zakresie położnictwa i 6 Dąbrówka Maria Nowak Lęborska 9 ginekologii (w tym diagnostyka onkologiczna) Kj Medicus Katarzyna pobranie materiału z szyjki macicy do 77-200 Miastko Antypiuk, Janusz przesiewowego badania cytologicznego Miastko Ul. Osiedle 7 Antypiuk Spółka świadczenia zabiegowe w zakresie Ceglane 1 Jawna położnictwa i ginekologi świadczenia w zakresie dermatologii i Przychodnia Urologii wenerologii (w tym diagnostyka I Dermato- onkologiczna) Wenerologii 77-100 Bytów Bytów świadczenia w zakresie otolaryngologii (w 8 Niepubliczny Zakład Ul. Lęborska 11 tym diagnostyka onkologiczna) Opieki Zdrowotnej świadczenia w zakresie urologii (w tym W Gdańsku diagnostyka onkologiczna) "Centrum" Logopedii, 77-100 Bytów 9 Uzależnień I Mediacji Bytów Ul. świadczenia w zakresie logopedii Sądowych Derdowskiego 7 Niepubliczny Specjalistyczny świadczenia w zakresie neurologii (w tym 77-100 Bytów Zakład Opieki diagnostyka onkologiczna) Bytów Ul. Sienkiewicza 10 Zdrowotnej świadczenia w zakresie otolaryngologii (w 5 "Medyceusz"S.C. tym diagnostyka onkologiczna) E.Kicińska A.Kiciński Niepubliczny Specjalistyczny 77-100 Bytów 11 Zakład Opieki Bytów Ul. Ks. Dr B. świadczenia w zakresie okulistyki Zdrowotnej Sychty 3 "Medicus" Niepubliczny Zakład 77-200 Miastko 12 Opieki Zdrowotnej Miastko Ul. Osiedle świadczenia w zakresie okulistyki "Onyx" Ceglane 1 Niepubliczny Zakład 77-200 Miastko 13 Opieki Zdrowotnej Miastko Ul. Wybickiego świadczenia w zakresie reumatologii "Medica" S.C. 30

100 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Nr Nazwa Zakładu Miejscowość Adres Poradnie badania endoskopowe przewodu pokarmowego - gastroskopia pobranie materiału z szyjki macicy do przesiewowego badania cytologicznego Niepubliczny Zakład świadczenia w zakresie chirurgii ogólnej Opieki Zdrowotnej 77-100 Bytów Bytów świadczenia w zakresie diabetologii 14 Szpital Powiatu Ul. Lęborska 13 świadczenia w zakresie kardiologii Bytowskiego świadczenia w zakresie ortopedii i traumatologii narządu ruchu świadczenia w zakresie położnictwa i ginekologii Źródło: Opracowano na podstawie danych NFZ (www.nfz-gdansk.pl) - Poradnie specjalistyczne – lekarze specjaliści – data dostępu 06.03.2015

Średnia liczba ludności przypadająca na 1 łóżko szpitalne w latach 2005-2013 na terenie Powiatu Bytowskiego kształtowała się powyżej średniej wojewódzkiej i krajowej, co świadczy o gorszej dostępności mieszkańców do opieki szpitalnej (dłuższy okres oczekiwania na łóżko szpitalne). W 2013 roku liczba osób przypadająca na 1 łóżko szpitalne wyniosła ponad 344 i była to największa wartość spośród wszystkich powiatów podregionu słupskiego.

Wykres 60. Liczba ludności przypadająca na 1 łóżko szpitalne w wyszczególnionych obszarach w latach 2005-2013 (osoba)45

450,00

400,00 394,17

350,00 349,66 337,97 344,96 312,56 309,44 310,44 310,84 300,00 298,45

262,68 267,70 261,31 267,33 257,14 254,56 251,28 252,54 250,00 242,71

200,00 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

W Powiecie Bytowskim funkcjonują dwa szpitale: Szpital Powiatu Bytowskiego sp. z o.o. oraz Szpital Miejski w Miastku sp. z o.o.

45 Brak danych za lata 2003-2004

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 101

W ramach szpitala w Bytowie funkcjonują następujące odziały i poradnie:  Diagnostyka  Oddział Anestezjologii i Intensywnej Terapii  Oddział Pediatryczny  Oddział Chorób Wewnętrznych  Oddział Ginekologiczno - Położniczy  Oddział Neonatologiczny  Oddział Chirurgiczny Ogólny  Oddział Opiekuńczo - Leczniczy,  Poradnia Chirurgiczna,  Poradnia Diabetologiczna,  Poradnia Ginekologiczno – Położnicza,  Poradnia Kardiologiczna,  Poradnia Chirurgii Urazowo – Ortopedycznej. W ramach szpitala w Miastku funkcjonują następujące odziały i poradnie:  Diagnostyka,  Oddział Anestezjologii i Intensywnej Terapii,  Oddział Chirurgiczny Ogólny,  Oddział Chorób Wewnętrznych,  Oddział Pediatryczny,  Oddział Położniczo-Ginekologiczny,  Szkoła Rodzenia,  Oddział Neonatologiczny,  Oddział Rehabilitacyjny,  Poradnia Chirurgii Ogólnej,  Poradnia Położniczo-Ginekologiczna,  Poradnia Rehabilitacji Medycznej,  Gabinet Lekarza POZ,  Dział Rehabilitacji (Ambulatorium),  Zakład Opiekuńczo-Leczniczy,  Pielęgniarka Edukacyjna,

102 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

 Pielęgniarka Epidemiologiczna. Należy podkreślić, iż infrastruktura ochrony zdrowia na terenie Powiatu Bytowskiego, wymaga modernizacji. Konieczna jest poprawa dostępu do usług specjalistycznych. Powiat zawarł z gminami: Borzytuchom, Bytów, Czarna Dąbrówka, Kołczygłowy, Lipinica, Miastko, Studzienice, Trzebielino, Tuchomie porozumienie w sprawie wyrażenia woli współpracy gmin powiatu bytowskiego w realizacji programu zdrowotnego "Zdrowe Pomorze" który ma być realizowany w ramach Regionalnego Programu Strategicznego "Zdrowie dla Pomorzan". W obrębie powiatu bytowskiego ma być on zorientowany szczególnie na zagadnienia związane z chorobami i zaburzeniami psychicznymi, walką z nadwagą jej konsekwencjami oraz pozostałe zagrożenia mające wpływ na rozwój chorób cywilizacyjnych, a występujące na terenie powiatu bytowskiego. Średnia liczba ludności przypadającej na 1 aptekę ogólnodostępną na terenie Powiatu Bytowskiego w latach 2003-2013 była wyższa od średnich krajowych i wojewódzkich, wykazując jednak pozytywną tendencję spadkową od roku 2010- spadek o 24,13% w roku 2013 w porównaniu do roku 2009.

Wykres 61. Liczba ludności przypadająca na 1 aptekę ogólnodostępną w wyszczególnionych obszarach w latach 2003-2013 (osoba)

9 000

8 000

7 000

6 000 5 432 5 213 5 000 4 738 4 890 4 426 4 433 4 431 4 429 4 352 4 196 4 121 4 000 3 859 3 719 3 798 3 786 3 682 3 525 3 433 3 574 3 492 3 358 3 234 3 000 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 103

2.2.2.6 Sport i rekreacja

Na terenie Powiatu Bytowskiego zarejestrowanych jest 71 klubów sportowych:  kluby zarejestrowane w Sądzie Rejonowym w Gdańsku, Krajowym Rejestrze Sądowym 15,  kluby wpisane do ewidencji prowadzonych przez Starostę Bytowskiego: 27 klubów sportowych – stowarzyszeń nieprowadzących działalności gospodarczej i 29 uczniowskich klubów sportowych. Dzięki klubom sportowym rozwijane są następujące flagowe dyscypliny sportowe:  Piłka nożna (MKS Bytovia Bytów, ULKS U-2 Bytów, MKS „Start” Miastko) – ponadto w każdej gminie funkcjonuje klub, którego głównym celem jest rozwijanie i upowszechnianie sportu wśród dzieci i młodzieży poprzez piłkę nożną  Lekkoatletyka (ULKS „Talex-Borysław” Borzytuchom – zawodniczka A. Cichocka Wicemistrzyni Świata w biegu na 800 m w HMŚ w 2014 r., wicemistrzyni Europy w biegu na 1500 m w 2015 ,MLKS „BASZTA” Bytów – sekcja lekkoatletyczna)  Kolarstwo (MLKS „Baszta” Bytów sekcja kolarska, organizator m.in. Mistrzostw Polski w kolarstwie przełajowym w 2015 r., Pucharu Polski w kolarstwie przełajowym – Memoriał Marka Cichosza)  Zapasy (Zapaśniczy Klub Sportowy w Miastku, organizator Ogólnopolskiego Turnieju Zapaśniczego Młodzików i Kadetów)  Badminton (UKS Dwójka” Bytów) Ponadto kluby zarejestrowane na terenie powiatu bytowskiego wykazują różnorodną ofertę dla swoich członków, oprócz ww. dyscyplin wśród klubów sportowych znajdziemy również: siatkówkę, sporty walki: karate, judo, aikido, tenis stołowy i ziemny, kajakarstwo. W Powiecie Bytowskim stale rośnie liczba organizowanych imprez sportowych oraz ich uczestników. Dotyczy to przede wszystkim imprez biegowych. Najważniejsze imprezy sportowe organizowane w Powiecie Bytowskim:  Puchar Polski w kolarstwie przełajowym – memoriał Marka Cichosza – Gmina Bytów (listopad)  Skandia Maraton Lang Team Bytów (czerwiec)  Ogólnopolski Turniej Zapaśniczy Młodzików i Kadetów o Puchar Starosty Bytowskiego w obsadzie międzynarodowej w Miastku (wrzesień)  Kaszubski Triathlon w Tuchomiu (lipiec).  Półmaraton Gochów w Bytowie (czerwiec)  Bieg i Rajd Nordic Walking na Mount Everest w Bytowie (kwiecień)

104 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

 Bieg Orłów w Czarnej Dąbrówce (maj)  Bieg Studzienicki w Studzienicach (wrzesień)  Bieg Rodła w Pomysku Wielkim (październik)  Cross Kaszubski w Tuchomiu (październik)  Bieg Niepodległości w Borzytuchomiu (listopad) W Powiecie Bytowskim znajduje się infrastruktura sportowa obejmująca:  16 boisk „orlików” w: 1 w Borzytuchomiu, 3 w Bytowie, 1 w Czarnej Dąbrówce, 1 w Kołczygłowach, 1 w Lipnicy, 1 w Miastku, 3 w gm. Parchowo, 2 w gm. Studzienic, 2 w gm. Tuchomie, 1 w gm. Trzebielino.  kompleks basenowo-rekreacyjny „Nimfa” w Bytowie  ogółem 43 hale i sale sportowe terenie powiatu w tym: 12 obiektów na terenie gminy Bytów, 11 obiektów w gminie Miastko, po 3 obiekty w gminach: Czarna Dąbrówka, Lipnica, Studzienice, Trzebielino i Tuchomie, po 2 obiekty w gminach: Kołczygłowy, Parchowo oraz 1 obiekt w gminie Borzytuchom  13 wypożyczalni sprzętu wodnego i sportowego w Kozinie, Czarnej Dąbrówce, Soszycy, Bytowie, Rzepnicy, Głodowie, Wałdowie, Wołczy Małej, Przęsinie, Parchowie (2 wypożyczalnie), Jamnie oraz Pomysku Małym.  16 kąpielisk nad jeziorami: Jeleń przy OW „Jeleń”, Jasień przy OW Stoczni Marynarki Wojennej, OW „Wrzos” i OW „”, Bobięcińskim przy Harcerskim Ośrodku Wypoczynkowym, Głębokie przy OW „Słoneczny Stok”, Lednik (kąpielisko miejskie), Mausz, przy OW „Dal-Sol”, Mausz przy OW „Skierka”, Czarne Dąbrówno przy OW „Grzybia Dąbrowa”, Dywan przy OW „Uroczysko” i przy OW „Daria”, Kłączno przy OW „Szreder”, Ryńskim przy Ośrodku Kolonijno Wczasowym oraz Studzieniczno przy OW „Cefarm” i przy OW „EG Centrum Szkoleń i Wypoczynku”. Jednym z głównych braków w infrastrukturze jest brak infrastruktury lekkoatletycznej na terenie powiatu. Zawodnicy klubów lekkoatletycznych odnoszą znaczące sukcesy, a nowoczesna infrastruktura może poprawić warunki do treningów i zachęcić nowe osoby do uprawiania lekkoatletyki. Problem na terenie powiatu stanowi również brak dostatecznych środków finansowych przeznaczonych na wspieranie zadań publicznych realizowanych przez organizacje pozarządowe – w ramach otwartych konkursów ofert (w Starostwie Powiatowym w Bytowie) przeznacza się ok. 60 tys. zł rocznie na wspieranie i upowszechnianie kultury fizycznej i sportu, przy 240 tys. zł - ogólnej kwocie wnioskowanej przez kluby. Z tym samym problemem spotykają się również urzędy miejskie i gminne na terenie powiatu. Analizując liczbę ćwiczących w klubach można zauważyć negatywny trend. W sytuacji malejącej liczby osób korzystających z oferty klubów sportowych główny ciężar promocji sportu spoczywa na szkołach, zarówno podstawowych jak i gimnazjalnych. Działalność ta odbywa się w formie obowiązkowych zajęć wychowania fizycznego oraz zajęć pozalekcyjnych prowadzonych przez nauczycieli wychowania fizycznego.

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 105

Wykres 62. Ćwiczący w klubach sportowych w latach 2002, 2004, 2006, 2008, 2010, 2012 (sztuka)

4000

3500

3000

2500 2788 2519 2413 2000 2145 2115 1920 1500

1000

500 2002 2004 2006 2008 2010 2012

Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

Wykres 63. Ćwiczący w klubach sportowych do lat 18 ogółem w latach 2002, 2004, 2006, 2008, 2010, 2012 (sztuka)

2900

2400

1900 2127 1916 1764 1400 1587 1632 1376

900

400 2002 2004 2006 2008 2010 2012

Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

106 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Liczba imprez sportowo - rekreacyjnych, organizowanych w latach 2007, 2009, 2011-2012 na terenie Powiatu Bytowskiego charakteryzowała się stabilnym trendem wzrostowym. W analizowanym okresie liczba imprez spadła jedynie w 2013 roku (w porównaniu do roku 2012). Rosnąca liczba organizowanych imprez poprawia ofertę sportowo-rekreacyjną w Powiecie i zwiększa możliwości spędzania czasu wolnego. W powiecie chojnickim i słupskim liczba organizowanych imprez zdecydowanie spadła, natomiast w powiatach człuchowskim i lęborskim nieznacznie wzrosła. W analizowanym okresie liczba uczestników imprez sportowo – rekreacyjnych charakteryzowała się dużą zmiennością spowodowaną różną skalą organizowanych imprez sportowych. Od 2011 roku liczba uczestników spadła o 59% (pomimo stałej liczby imprez), co stwarza konieczność popularyzacji imprez sportowych wśród lokalnej społeczności, jako sposobu na aktywny wypoczynek. Konieczna jest również promocja lokalnych imprez sportowych poza granicami Powiatu, aby liczba uczestników tychże wydarzeń wzrastała z roku na rok - przyczyni się to do wykreowania pozytywnego, prozdrowotnego wizerunku Powiatu Bytowskiego.

Wykres 64. Liczba imprez sportowo – rekreacyjnych w latach 2007, 2009, 2011-2012 (sztuka)

360

310

260

210

160

110

96 60 91 91 58 63 10 2007 2009 2011 2012 2013

Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 107

Wykres 65. Liczba uczestników imprez sportowo – rekreacyjnych w latach 2007, 2009, 2011-2012 (osoba)

20 010

18 010

16 010

14 010

12 010 12569 10 010

9423 8 010 8950 6 010

4 010 5216 4620 2 010

10 2007 2009 2011 2012 2013

Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

Turystyka Region należy do pojezierza kaszubskiego i charakteryzuje się wieloma atrakcjami turystycznymi, które przyciągają turystów z Polski i z zagranicy. Warunki naturalne pozwalają na uprawianie aktywnej turystyki pieszej, rowerowej lub kajakowej. W północnej i centralnej części Powiatu znajdują się szlaki rowerowe prowadzące przez atrakcyjne krajobrazowo tereny. Do głównych szlaków rowerowych możemy zaliczyć46: Szlak Zamkniętych Torów - jest to najstarszy (istnieje od 1995) i najdłuższy znakowany szlak rowerowy w powiecie bytowskim. Osią szlaku jest dawna trasa kolejowa łącząca Miastko z Bytowem i Lęborkiem. Łączna długość szlaku z Miastka do Kóz wynosi 85 km. Dalej już na terenie powiatu lęborskiego znajduje się pozostałe 75 km trasy. Karwieńskie Uroczyska - jest to krótka (14 km) trasa rowerowa oparta na oznakowanej przez nadleśnictwo w Łupawie ścieżce przyrodniczej, położonej w północno-zachodniej części gminy Czarna Dąbrówka Pętla tuchomska - lokalny szlak rowerowy w gminie Tuchomie wyznaczony pod koniec lat 90. Ze względu na przewyższenia i piaszczysto-kamienistą nawierzchnię jest on dość wymagający, choć niezbyt długi.

46 http://www.powiatbytowski.pl/articles/174

108 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Szlak Elektrowni Wodnych nad Słupią - wiodący wzdłuż Słupi długodystansowy szlak rowerowy z dokładnym oznakowaniem w terenie powstał z inicjatywy Parku Krajobrazowego Dolina Słupi w roku 1999. Bytowska część szlaku zaczyna się na północny zachód od Gałąźni Małej, a kończy w Soszycy. Szlak poza nielicznymi wyjątkami wytyczono wykorzystując istniejące drogi leśne, miejscami jedynie ulepszając ich nawierzchnię. Z tego względu jest on bardzo bezpieczny, również dla dzieci. Dodatkowym walorem jest to, że przebiega prawie wyłącznie przez lasy, dające ochłodę w ciepłe letnie dni i chroniące przed jesiennymi wiatrami Szlak Pięciu Jezior - szlak Pięciu Jezior jest to dość swobodnie potraktowany wariant ścieżki przyrodniczej. Trasa rowerowa bazuje na istniejących szosach asfaltowych wokół południowego zbiornika jez. Jasień i szczególnie w upalne letnie weekendy (ze względu na ruch samochodów) nie może być zaliczana do szczególnie bezpiecznych. Trasa liczy 11 km. Szlaki w rejonie Studzienic - Wyjątkowe terenowe trasy rowerowe ze Studzienic wyznaczono w połowie lat 90., z myślą o turystach wypoczywających nad jez. Kłączno. Prace nad szlakami sprowadziły się jedynie do ich oznakowania w terenie z wykorzystaniem istniejących dróg gruntowych (bardzo piaszczyste podczas letnich upałów). Słonecznikowym traktem - ścieżka dzieli się na dwie trasy. Pierwsza z nich liczy 14.6 km, druga zaś 10 km. Trasy podzielone są na 13 miejsc odpoczynku, czyli tzw. przystanki. Wśród szlaków kajakowych możemy wyróżnić47: Szlak wodny na rzece Słupi (Sulęczyno – Morze Bałtyckie) – długość 125 km, Szlak wodny na rzece Kamienica – długość 35 km, Szlak wodny na rzece Bytowa – długość 23 km. Uzupełnieniem sieci szlaków turystycznych są szlaki piesze. Najważniejsze z nich to48: Szlak Krajobrazy Młodoglacjalne (82 km) – szlak przebiega przez tereny, które ukształtował cofający się lądolód skandynawski, co wpłynęło na urozmaicone ukształtowanie powierzchni tego obszaru. Malownicza trasa w całości prowadzi przez teren powiatu bytowskiego. Na tym szlaku można spotkać liczne wzniesienia, doliny, rzeki, długie i głębokie jeziora, duże głazy narzutowe, a bogactwa krajobrazu dopełnia jeszcze znaczna ilość spotykanej tu ciekawej fauny i flory tego regionu. Szlak Dolina Łupawy (67 km) – szlak wkracza na teren powiatu bytowskiego dopiero niedaleko Soszycy, gdzie wchodzimy na drogę brukowaną i idąc na południe kieruje się do jez. Karwieńskiego Dużego. Dalej drogą leśną prowadzi wzdłuż rzeki Łupawy. Szlak Dolina Wieprzy i Studnicy (71 km) - to czarny szlak Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego. Wiedzie od m. Słupsk-Lubuń-Kwakowo-Lulemino-Zagórki- Korzybie do Miastka.

47 http://www.powiatbytowski.pl/articles/173 48 http://www.powiatbytowski.pl/articles/172

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 109

Szlak Kraina Lasów i Jezior (112 km) - trasa tego długiego szlaku przebiega prawie w całości przez obszar powiatu bytowskiego. Jest ona niezwykle urozmaicona, przechodzi bowiem przez liczne leśne i polne drogi, omija wiele jezior, w tym także rezerwatów przyrody. Początek szlaku zlokalizowany jest w letniskowej miejscowości Jasień. Potwierdzeniem wysokich walorów przyrodniczych są rezerwaty przyrody, do których zaliczamy: rezerwat Gołębia Góra, Bukowa Góra nad Pysznem, Jezioro Głęboczko, Las nad Jeziorem Mądrzechowskim. Rezerwaty zostały zaprezentowane w punkcie 2.1.5 niniejszego opracowania. Korzystne warunki przyrodnicze i dziedzictwo kulturowe nie są jedynymi elementami niezbędnym do przyciągnięcia ruchu turystycznego. Niezbędne jest również posiadanie odpowiedniej infrastruktury turystycznej. Zaliczamy do niej obiekty hotelowe, pensjonaty, kempingi, pola biwakowe, lokale gastronomiczne. Turystyka stanowi niewielką część gospodarki Powiatu Bytowskiego. Liczba zarejestrowanych podmiotów w sekcji I Polskiej Klasyfikacji Działalności, która dotyczy zakwaterowania i działalności usługowej związanej z wyżywieniem to jedynie 2% wszystkich zarejestrowanych podmiotów gospodarczych. Potwierdzeniem niskiego udziału turystyki w gospodarce Powiatu Bytowskiego jest liczba miejsc noclegowych na 1000 ludności, która jest ponad siedmiokrotnie niższa niż w Powiecie Lęborskim. Powodem tak dużej różnicy jest dostęp powiatów lęborskiego i słupskiego do morza i duża atrakcyjność w sezonie letnim. Z tego względu te dwa powiaty nie będą stanowiły punktu odniesienia przy analizie stanu branży turystycznej. Od 2003 roku liczba miejsc noclegowych w Powiecie Bytowskim spadła o ponad 19%, co jest przeciwnym trendem w porównaniu do tendencji występujących w województwie pomorskim (wzrost o 3%), Polsce (wzrost o 13%), powiecie człuchowskim (wzrost o 7%). Trend spadkowy wystąpił również w powiecie chojnickim.

110 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Wykres 66. Miejsca noclegowe na 1000 ludności w latach 2003 – 2013

45

40

35

30 29,63

25 25,35 24,82 23,65 24,39 22,46 20 20,39 20,96 18,67 19,10 15 15,13

10 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Powiat chojnicki

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015 Przeanalizowano również wskaźniki odzwierciedlające rzeczywiste wykorzystanie infrastruktury turystycznej obejmujące liczbę udzielonych noclegów na 1000 ludności oraz liczbę korzystających z noclegów na 1000 ludności. Oba wskaźniki potwierdzają niski udział ruchu turystycznego w przeliczeniu na liczbę ludności. W Polsce i województwie pomorskim oba wskaźniki systematycznie rosły, natomiast w Powiecie Bytowskim i chojnickim zdecydowanie malały (odpowiednio spadek o 33% i 29% w ciągu 10 lat). Powyższe dane wskazują na niski poziom wykorzystania walorów przyrodniczych i kulturowych w gospodarce regionu co oznacza, że turystyka pozostaje jednym z niewykorzystanych kierunków rozwoju.

Wykres 67. Udzielone noclegi na 1000 ludności w latach 2003 – 2013

2550

2050

1550 1 161 1050 1 159 1 148 1 058 992 896 951 960 786 550 626 656 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Liniowy (Powiat bytowski)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 111

Wykres 68. Korzystający z noclegów na 1000 ludności w latach 2003 – 2013

780

580

380 307 274 285 241 268 257 231 236 180 218 215 183 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015 Poza wskaźnikiem udzielonych noclegów na 1000 ludności istotnym wskaźnikiem świadczącym o poziomie wykorzystania infrastruktury jest stopień wykorzystania miejsc noclegowych. W Powiecie Bytowskim spadł on od 2010 do 2013 roku o ponad 36%. Jest to największy spadek spośród wszystkich obszarów porównawczych.

Wykres 69. Stopień wykorzystania miejsc noclegowych w latach 2010 – 2013 [%]

45

40 35,6 34,8 34,5 34,7 35 33,4 33,6 33,6 33,8

30 25,6 25 23,2 22,3 20,5 20,1 20 17,9 18,6 18,0 18,5 16,1 16,9 16,3 15

10 2010 2011 2012 2013

Powiat człuchowski Powiat chojnicki Powiat bytowski POLSKA POMORSKIE Liniowy (Powiat bytowski)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

112 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Zaprezentowane wskaźniki świadczą o niskim wykorzystaniu potencjału regionu jaki tkwi w bogactwie kulturowym i walorach przyrodniczych. Działania samorządów zmierzające do stworzenia oferty turystycznej, tworzenia infrastruktury i sieciowania produktów turystycznych mogą zwiększyć ruch turystyczny co pozwoli stworzyć miejsca pracy i zwiększyć dochody mieszkańców. Walory przyrodnicze i odpowiednia infrastruktura umożliwi stworzenie wyspecjalizowanej oferty w zakresie turystyki zdrowotnej.

2.2.2.7 Integracja społeczna

Aktywność społeczna Ważnym elementem rozwoju kapitału społecznego jest zaangażowanie mieszkańców Powiatu Bytowskiego w życie społeczno – polityczne regionu oraz całego kraju. Miernikiem aktywności społecznej jest frekwencja w wyborach zarówno samorządowych, jak i do Sejmu i Senatu Rzeczypospolitej Polskiej. W wyborach samorządowych w 2014 roku w pierwszej turze wyborów na wójtów i burmistrzów frekwencja w poszczególnych gminach wyniosła: Bytów – 44,64% Miastko – 38,08% (druga tura) Borzytuchom – 63,87% Czarna Dąbrówka – 58,38% Kołczygłowy – 58,54% Lipnica – 63,26% Parchowo – 70,25% Studzienice – 37,90% Trzebielino – 53,52% Tuchomie – 58,70%.

Frekwencja dla całego kraju wyniosła 47,40%, a dla województwa pomorskiego 45,70%49. Na większości obszarów administracyjnych Powiatu frekwencja była wyższa od średniej, co świadczy o stosunkowo dużym zaangażowaniu mieszkańców Powiatu w współtworzenie lokalnej polityki społeczno – gospodarczej. W wyborach do Sejmu w 2011 roku frekwencja Powiatu Bytowskiego wyniosła 42,53%, przy czym największą frekwencję odnotowano w gminie Parchowo (51,10%), najmniejszą w gminie Trzebielino (35,99%). Frekwencja w wyborach do Senatu wyniosła 42,54% (największą frekwencję odnotowano w gminie Parchowo - 51,10%, najmniejszą w gminie Trzebielino - 35,99%). Średnia frekwencja w wyborach do Sejmu i Senatu dla całego kraju w 2011 roku wyniosła 48,92%, więc średnia dla Powiatu kształtuje się poniżej średniej krajowej.50

49 Dane Państwowej Komisji Wyborczej - http://wybory2014.pkw.gov.pl/pl/ 50 Dane Państwowej Komisji Wyborczej - http://wybory2011.pkw.gov.pl/

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 113

Mieszkańcy Powiatu Bytowskiego wykazują najmniejszą aktywność w wyborach do Europarlamentu - w 2014 roku frekwencja wyborcza na terenie Powiatu wyniosła jedynie 18,52% (największa w gminie Parchowo - 24,00%, najniższa w gminie Trzebielino - 13,40%). Frekwencja wyborcza w województwie pomorskim wyniosła 26,70%, w kraju natomiast 23,82%.51 Powyższe wyniki świadczyć mogą o stosunkowo dużej aktywności lokalnej społeczności w życiu społeczno – gospodarczym gmin Powiatu i całego Powiatu Bytowskiego, jednakże wskazują na małe zaangażowanie się mieszkańców w sprawy społeczno – gospodarcze na poziomie krajowym i europejskim.

51 Dane Państwowej Komisji Wyborczej - http://pe2014.pkw.gov.pl/pl/

114 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Organizacje pozarządowe Na terenie Powiatu funkcjonuje 12 stowarzyszeń zwykłych (wpisanych do ewidencji prowadzonej przez Starostę Bytowskiego), 56 klubów sportowych (stowarzyszenia kultury fizycznej nieprowadzące działalności gospodarczej) i uczniowskich klubów sportowych (wpisane do ewidencji prowadzonej przez Starostę Bytowskiego), 143 stowarzyszenia rejestrowane w Krajowym Rejestrze Sądowym (Sąd Rejonowy w Gdańsku) oraz 10 fundacji. Najwięcej organizacji posiada siedzibę w Bytowie i Miastku52. Średnia liczba fundacji, stowarzyszeń i organizacji społecznych przypadających na 10 tys. mieszkańców na terenie Powiatu Bytowskiego w latach 2005-2013 kształtowała się na poziomie zdecydowanie wyższym od średniej wojewódzkiej, krajowych, czy też średnich poszczególnych powiatów podregionu słupskiego, co świadczy o dobrej pozycji Powiatu w omawianym zakresie. Na uwagę zasługuje wzrostowy trend liczby fundacji, stowarzyszeń i organizacji społecznych przypadających na 10 tys. mieszkańców na terenie Powiatu (przyrost o ponad 28% w roku 2013 w stosunku do roku 2005).

Wykres 70. Fundacje, stowarzyszenia i organizacje społeczne na 10 tys. mieszkańców w wyszczególnionych obszarach w latach 2005-2013 (sztuki)53

37

35 36 35 33 34 33 33 31 31 31 31 30 29 30 28 27 28 27 26 25 25 24 23 23 22 21

19

17 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

52 Wyka stowarzyszeń Starostwa Powiatowego w Bytowie 53 Brak danych za lata 2003-2004

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 115

Organizacje pozarządowe współpracują z Powiatem Bytowskim w następujących obszarach:  Kultura, sztuka, ochrona dóbr kultury i dziedzictwa narodowego,  Wspieranie i upowszechnianie kultury fizycznej i sportu,  Krajoznawstwo i turystyka,  Nauka i edukacja,  Wspieranie organizacji pozarządowych,  Bezpieczeństwo i porządek publiczny,  Ochrona i promocja zdrowia,  Przeciwdziałanie uzależnieniom i patologiom społecznym,  Pomoc społeczna, w tym pomoc rodzinom i osobom pozostającym w trudnej sytuacji życiowej oraz wyrównywanie szans tych rodzin i osób,  Ekologia i ochrona środowiska.54 W 2013 roku w Powiecie Bytowskim poprzez dotacje dla organizacji pozarządowych zorganizowano 13 zadań publicznych o zasięgu międzygminnym, 29 o zasięgu powiatowym, 17 o zasięgu regionalnym, 5 o zasięgu wojewódzkim, 17 o zasięgu krajowym oraz 1 o zasięgu międzynarodowym. Adresatami poszczególnych działań publicznych było ok. 53,5 tys. osób, a zaangażowanych po stronie organizacji pozarządowych w realizacji tych zadań było ok. 700 wolontariuszy. Spośród wszystkich organizacji pozarządowych, które otrzymały dotacje – z czteroma Starostwo Powiatowe w Bytowie współpracowało po raz pierwszy.55 Główne problemy związane ze współpracą z organizacjami pozarządowymi to brak Centrum Organizacji Pozarządowych skupiającego organizacje działające na rzecz rozwoju społecznego powiatu i wspomagającego rozwój OPP. Nie funkcjonuje również Powiatowy Klub Wolontariatu, który zrzeszałby kluby i wolontariuszy z poszczególnych gmin. Klub wskazywałby kierunki rozwoju, obszary w których funkcjonuje zapotrzebowanie na działalność wolontariuszy, umożliwiałby wymianę doświadczeń i wskazywał jakie OPP są zainteresowane współpracą z wolontariuszami. Od 2013 roku działa Rada Organizacji Pozarządowych Powiatu Bytowskiego jednakże jej działalność nie jest zauważalna (skupia jedynie 7 organizacji na ponad 200 działających w Powiecie).

Pomoc społeczna Do najważniejszych instytucji wspierających rodziny oraz potrzebujące pomocy osoby indywidualne z terenów Powiatu Bytowskiego należą:

54 Roczny program współpracy z organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami wymienionymi w art. 3 ust. 3 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie na rok 2014, Bytów, 2014, s. 6-8 55 Sprawozdanie z realizacji rocznego Programu Współpracy z Organizacjami Pozarządowymi oraz Podmiotami Prowadzącymi Działalność Pożytku Publicznego na rok 2013, Bytów, 2014, s. 14

116 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

 Miejskie Ośrodki Pomocy Społecznej,  Gminne Ośrodki Pomocy Społecznej,  Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Bytowie. Na terenie Powiatu funkcjonuje 10 ośrodków pomocy społecznej. Należą do nich :  Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej, ul. Miła 26, 77-100 Bytów,  Miejsko-Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, ul. Konopnickiej 12, 77-200 Miastko,  Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, ul. Słomińskiego 19, 77-130 Lipnica,  Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, ul. Kaszubska 7, 77-143 Studzienice,  Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, ul. Krótka 2, 77-124 Parchowo,  Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, ul. Gdańska 5, 77-116 Czarna Dąbrówka,  Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, ul. Zwycięstwa 56, 77-141 Borzytuchom,  Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, ul. Słupska 56, 77-140 Kołczygłowy,  Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, 77-235 Trzebielino 7a,  Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, ul. Sobieskiego 16, 77-133 Tuchomie56. W ramach swoich kompetencji placówki zabezpieczają potrzeby osób niepełnosprawnych, starszych, dzieci, rodzin zarówno biologicznych jak i działających w ramach pieczy zastępczej. Istotne jest dbanie o środowisko lokalne, by zapobiegać rozpadowi więzi rodzinnych, czy też wykluczeniu społecznemu członków społeczności lokalnej. Powiat Bytowski należy do najliczniejszej grupy powiatów, w których udział gospodarstw domowych objętych pomocą mieści się w przedziale od 9,7% do 15% (Rycina 4). Najwięcej gospodarstw domowych objętych pomocą społeczną znajduje się na terenie powiatów: lęborskiego, słupskiego, człuchowskiego, kwidzyńskiego i sztumskiego.

56 http://www.powiatbytowski.pl/docs/128 - ośrodki pomocy społecznej w Pocięcie Bytowskim – data dostępu 03.03.2015

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 117

Rycina 5. Udział gospodarstw domowych objętych pomocą społeczną w woj. pomorskim w podziale na powiaty w 2013 roku (%).

Źródło: Ocena stanu i skuteczności pomocy społecznej województwa pomorskiego za rok 2013

W analizowanym okresie na terenie Powiatu Bytowskiego z roku na rok spadała liczba rodzin otrzymujących zasiłki na dzieci. Ponad 35%-wy spadek w roku 2013 w stosunku do roku 2008, może świadczyć o skuteczności działań instytucji i organizacji działających w obszarze pomocy i integracji społecznej i aktywizacji zawodowej społeczeństwa z terenów Powiatu. Jednakże wciąż do najważniejszych problemów społecznych należy bezrobocie i ubóstwo, rosnąca liczba osób niepełnosprawnych oraz uzależnienie (przede wszystkim alkoholizm)57.

57 Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na terenie Powiatu Bytowskiego na lata 2014-2020

118 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Wykres 71. Rodziny otrzymujące zasiłki rodzinne na dzieci na terenie Powiatu Bytowskiego w latach 2008-201358 (rodzina)

7 000 5 778 6 000 5 237 4 821 5 000 4 445 4 031 3 722 4 000 3 000 2 000 1 000 0 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Rodziny otrzymujące zasiłki rodzinne na dzieci Liniowy (Rodziny otrzymujące zasiłki rodzinne na dzieci)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

Wskaźnik udziału osób w gospodarstwie domowym korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w ludności ogółem na terenie Powiatu Bytowskiego w latach 2008-2013 kształtował się powyżej krajowych i wojewódzkich, wykazując jednocześnie malejący trend. W związku z powyższym wciąż koniecznym jest aktywna działalność instytucji i organizacji działających w obszarze pomocy i integracji społecznej na terenie Powiatu.

Wykres 72. Udział osób w gospodarstwie domowym korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w ludności ogółem w wyszczególnionych obszarach w latach 2008-2013 (%)59 18 17 16 16,2 16,1 15 14,8 14,7 14 13,9 14,2 13 12 11 10 9,5 9 9,1 9,0 8,6 8,6 8,7 8 2008 2009 2010 2011 2012 2013

POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski Liniowy (Powiat bytowski)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

58 Brak danych za lata 2003-2007 59 J. w.

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 119

2.2.2.8 Bezpieczeństwo publiczne

Bezpieczeństwo publiczne jest częścią działu spraw wewnętrznych administracji rządowej. W szerokim ujęciu bezpieczeństwo publiczne obejmuje również bezpieczeństwo państwa, bezpieczeństwo obywatelskie oraz wewnętrzne. W związku z procesami decentralizacji część kompetencji dotyczących bezpieczeństwa uzyskał samorząd terytorialny. Zabezpieczaniem zbiorowych potrzeb obywateli w zakresie porządku, bezpieczeństwa, ochrony przeciwpowodziowej i przeciwpożarowej zajmują się gminy. Powiaty natomiast w zakresie bezpieczeństwa obywateli i porządku publicznego wykonują zadania publiczne o charakterze ponadgminnym60.

W największym stopniu za zadania służące bezpieczeństwu obywateli na terenie Powiatu Bytowskiego odpowiadają następujące instytucje:  Komenda Powiatowa Policji w Bytowie,  Komenda Powiatowa Państwowej Straży Pożarnej w Bytowie (JRG nr 1 w Bytowie, JGR nr 2 w Miastku). Liczba przestępstw ogółem na terenie Powiatu Bytowskiego wyniosła w 2012 roku 1702, a w 2013 roku 1679. Przestępstwa stwierdzone według rodzajów w 2013 roku:  Przestępstwa o charakterze kryminalnym – 1132,  Przestępstwa o charakterze gospodarczym – 161,  Przestępstwa drogowe – 278,  Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu – 68,  Przestępstwa przeciwko mieniu – 714. Porównując poziom bezpieczeństwa obywateli można stosować wskaźniki liczby przestępstw na 1000 mieszkańców. Jest to miernik pozwalający obiektywnie określić poziom porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli w Powiecie.

60 Ustawa o samorządzie powiatowym z dnia 05.06.1998 (Dz. U. 2013, poz. 595) art. 4, ust. 1, pkt. 15

120 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Wykres 73. Liczba przestępstw ogółem na 1000 mieszkańców w latach 2012-2013

40,00

35,00 30,53 30,00 28,38 26,76 25,63 23,94 25,00 21,74 20,73 21,44 20,74 21,40 20,00

15,00

10,00

5,00

0,00 2012 2013

Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat słupski Powiat lęborski

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

Liczba przestępstw na 1000 mieszkańców w Powiecie Bytowskim kształtuje się na niskim poziomie w porównaniu do pozostałych powiatów. Wartości dla powiatów lęborskiego i chojnickiego są zdecydowanie wyższe.

Wykres 74. Liczba przestępstw o charakterze kryminalnym na 1000 mieszkańców w latach 2012-2013

30,00

25,00 22,99 20,91 20,00 17,24 17,14 15,90 14,01 14,45 15,00 12,93 13,61 10,06 10,00

5,00

0,00 2012 2013

Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat słupski Powiat lęborski

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 121

Wykres 75. Liczba przestępstw o charakterze gospodarczym na 1000 mieszkańców w latach 2012- 2013

5,00

4,50

4,00 3,69 3,49 3,50 2,94 3,00 2,75 2,69 2,50 2,33 2,06 2,00 1,81 1,78

1,50

1,00 0,84

0,50

0,00 2012 2013

Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat słupski Powiat lęborski

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

W celu porównania skuteczności organów Państwa w zwalczaniu przestępczości na poszczególnych obszarach zastosowano wskaźnik wykrywalności sprawców przestępstw. W Powiecie Bytowskim jest on najwyższy ze wszystkich obszarów porównawczych i wynosi ok 80%. W powiecie lęborskim wynosi on niespełna 60%, a w pozostałych powiatach nie przekracza 74%. Wykrywalności przestępstw kryminalnych również stoi na wysokim poziomie i osiąga ok. 72%. Na pozostałych obszarach wykrywalność nie przekracza 64%, a w przypadku powiatu lęborskiego 50%. Wskaźnik wykrywalności przestępstw o charakterze gospodarczym osiąga 88% i jest niższy jedynie w porównaniu do powiatu chojnickiego (w 2012 roku – 93%). Najniższa wykrywalność tego typu zdarzeń występuje w powiatach lęborskim i człuchowskim (nie przekracza 80%). Warto zaznaczyć, że liczba przestępstw o charakterze gospodarczym jest zdecydowanie niższa niż przestępstw kryminalnych.

122 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Wykres 76. Wskaźnik wykrywalności sprawców przestępstw ogółem w latach 2012-2013 [%]

90,0

85,0 80,6 79,4 80,0

75,0 74,0 73,7 73,9 73,4 71,8 70,7 70,0

65,0

60,0 57,9 56,8

55,0

50,0 2012 2013

Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat słupski Powiat lęborski

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

Wykres 77. Wskaźnik wykrywalności sprawców przestępstw o charakterze kryminalnym w latach 2012-2013 [%]

90,0

85,0

80,0

75,0 72,3 72,9

70,0 63,9 65,0 62,3 61,9 60,8 60,8 60,0 58,3

55,0

50,0 47,5 48,2

45,0

40,0 2012 2013

Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat słupski Powiat lęborski

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 123

Wykres 78. Wskaźnik wykrywalności sprawców przestępstw o charakterze gospodarczym w latach 2012-2013 [%]

100,0

95,0 93,2

89,3 90,0 88,5 88,2 87,3 85,5 85,0 84,0

80,0 79,0 78,8

75,0 70,8 70,0

65,0

60,0 2012 2013

Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat słupski Powiat lęborski

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

Poza zagrożeniami związanymi z przestępczością równie istotne są niebezpieczeństwa związane z postępem cywilizacyjnym, między innymi wypadki drogowe i pożary. Według statystki prowadzonej przez Komendę Powiatową Państwowej Straży Pożarnej w Bytowie w roku 2014 miały miejsce 954 zdarzenia wymagające interwencji służb. Większość zdarzeń to zdarzenia miejscowe (np. wypadki drogowe, usunięcie zwalonych drzew) – 694, pożary – 232, oraz fałszywe alarmy – 28. Łączna wartość strat wywołanych zdarzeniami w roku 2014 w Powiecie Bytowskim wyniosła 3 623 800 zł. Najwięcej strat poniosły gminy Miastko (1 077 000 zł), Czarna Dąbrówka (768 900 zł), Bytów (584 500)61.

61 Komenda Powiatowa Państwowej Straży Pożarnej w Bytowie - http://www.strazbytow.powiat.pl

124 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Wykres 79. Zestawienie zdarzeń według poniesionych strat w poszczególnych gminach w 2014 roku (w tys. zł)

Trzebielino; 240 Tuchomie; 164 Studzienice; Borzytuchom ; 110,7 107 Parchowo; 242,2

Bytów; 584,5

Miastko; 1077 Czarna Dąbrówka; 768,9

Lipnica; 91 Kołczygłowy; 238,5 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Komendy Powiatowej Państwowej Straży Pożarnej w Bytowie – data dostępu 26.01.2015

Wykres 80. Zestawienie zdarzeń według rodzaju w roku 2014 (%)

28; 3%

232; 24%

694; 73%

Pożary Miejscowe zagrożenia Fałszywe alarmy

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Komendy Powiatowej Państwowej Straży Pożarnej w Bytowie – data dostępu 26.01.2015

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 125

Wykres 81. Zestawienie zdarzeń w podziale na gminy w roku 2014 (%)

Studzienice Trzebielino Tuchomie 7% 5% 5% Borzytuchom 4% Parchowo 4%

Bytów 23%

Miastko 31%

Lipnica 7%

Czarna Dąbrówka 9% Kołczygłowy 5%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Komendy Powiatowej Państwowej Straży Pożarnej w Bytowie – data dostępu 26.01.2015

Jednymi z największych zagrożeń wpływających na bezpieczeństwo mieszkańców są pożary. W 2014 roku odnotowano 232 takie zdarzenia. Zgodnie z ewidencją Państwowej Straży Pożarnej w Powiecie Bytowskim połowa pożarów wystąpiła w rolnictwie (22%) i mieszkalnictwie (27%).

Wykres 82. Występowanie pożarów według miejsc powstawania w roku 2014 (%)

Publiczne Inne 2% 31%

Mieszkalne 27%

Transport Rolnictwo 8% 22% Produkcyjne 3% Magazynowe Lasy 1% 6%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Komendy Powiatowej Państwowej Straży Pożarnej w Bytowie – data dostępu 26.01.2015

126 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

2.2.2.9 Pozycja powiatu bytowskiego we wskaźnikach jakości życia względem regionu i kraju

W 2012 r. opublikowano raport pt. Krajowy Raport o Rozwoju Społecznym Polska 2012. Rozwój regionalny i lokalny. Zawarto w nim obliczenia dotyczące wskaźników jakości życia na poziomie powiatów oraz województw. Dane dotyczące powiatu bytowskiego oraz województwa pomorskiego ilustruje zestawienie na poniższej tabeli.

Tabela 28. Wartość indeksów jakości życia w 2012 r. dla powiatu bytowskiego i województwa pomorskiego. Interpretacja Województwo Interpretacja Wskaźnik Powiat Bytowski wartości Pomorskie wartości Wskaźnik LHDI 35,65 średni 51,14 wysoki (jakości życia) Wskaźnik HI 66,68 bardzo wysoki 71,28 bardzo wysoki (jakości zdrowia) Wskaźnik EI 29,80 niski 47,16 średni (jakości edukacji) Wskaźnik WI 22,27 niski 39,79 średni (zamożności) Źródło: Krajowy Raport o Rozwoju Społecznym Polska 2012. Rozwój regionalny i lokalny. Z rankingu wynika, iż powiat bytowski charakteryzuje się niższymi parametrami jakości życia niż dla średnich w regionie. Jednakże parametry we wszystkich czterech wskaźnikach sukcesywnie poprawiają się. W 2007 r. wskaźniki LHDI umieszczały powiat na 266 miejscu na 379 pozycji, w 2008 r. na 252 miejscu, w 2009 r. na 249 miejscu, zaś w 2010 r. już w 245 (oznacza przesunięcie się w ciągu 4 lat aż o 21 pozycji w górę).

2.2.3 Kapitał gospodarczy

Na terenie Powiatu Bytowskiego według danych Głównego Urzędu Statystycznego za 2013 rok funkcjonowało 6 213 podmiotów gospodarki narodowej. Dominowały podmioty najmniejsze, liczące do 9 pracowników, których liczba wynosiła 5 917 (95,24% ogólnej liczby zarejestrowanych podmiotów). W ostatnich dziesięciu latach liczba podmiotów gospodarczych charakteryzowała się trendem wzrostowym. W analizowanym okresie liczba przedsiębiorstw na obszarze Powiatu Bytowskiego wzrosła o 7,07%. W porównaniu do średniego wzrostu liczby przedsiębiorstw w powiatach chojnickim, człuchowskim, lęborskim i słupskim, która wyniosła 11,31% można uznać, że przedsiębiorczość na obszarze Powiatu Bytowskiego rozwijała się słabiej niż na wymienionych obszarach administracyjnych. Najliczniej reprezentowany sektor dotyczy pozostałej działalności gospodarczej i obejmującej: handel hurtowy i detaliczny, budownictwo, przetwórstwo przemysłowe, rolnictwo.

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 127

2.2.3.1 Liczba podmiotów gospodarki narodowej na terenie Powiatu Bytowskiego w latach 2003-2013

Największy wzrost liczby zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w analizowanym okresie odnotowano w 2010 roku. W stosunku do roku 2009 liczba przedsiębiorstw wzrosła o 3,92%. Natomiast w roku 2011 liczba przedsiębiorstw spadła o 2,69% (w stosunku do roku 2010). Podobne trendy odnotowano w skali całego kraju jednakże w okresie ostatnich 10 lat liczba przedsiębiorstw w Polsce wzrosła o 12,99% co jest wynikiem znacznie lepszym niż wartości rejestrowane w Powiecie Bytowskim. Liczba zarejestrowanych przedsiębiorstw w województwie pomorskim wzrosła o ponad 20% w ostatnich 10 latach. W okresie odniesienia dane dla sąsiadujących powiatów wykazywały takie same kierunki zmian. Liczba podmiotów gospodarczych wzrosła we wszystkich porównywanych obszarach. W powiatach chojnickim, człuchowskim i słupskim wzrost był większy i wyniósł odpowiednio 17,96%, 10,94% i 12,27%. Niższy wzrost liczby przedsiębiorstw wystąpił jedynie w powiecie lęborskim. Podsumowując dane dotyczące liczby podmiotów można stwierdzić, że sytuacja na terenie Powiatu Bytowskiego odzwierciedla ogólnokrajowe trendy.

Wykres 83. Liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarki narodowej w latach 2003-2013

6400 6251 6193 6213 6200 6083 6015 6000 5962 5817 5800 5803 5774 5637 5616 5600 5400 5200 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarki narodowej w Powiecie Bytowskim w latach 2003-2013

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

128 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Wykres 84. Zmiana ilości podmiotów gospodarki narodowej w latach 2003-2013 [%]

5,00% 4,00% 3,00% 2,00% 1,00% 0,00% 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 -1,00% -2,00% -3,00% -4,00%

POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

2.2.3.2 Struktura podmiotów gospodarki narodowej na terenie Powiatu Bytowskiego w latach 2003-2013

W strukturze własności zarejestrowanych podmiotów dominują podmioty prywatne. W 2013 roku 5 982 przedsiębiorstw należało do tego sektora, co stanowiło 96,28% ogólnej liczby przedsiębiorstw.

Wykres 85. Liczba podmiotów gospodarki narodowej na terenie Powiatu Bytowskiego w latach 2003 – 2013 w podziale na sektory własnościowe

8000 6029 5957 5982 5582 5418 5378 5535 5578 5734 5792 5854 6000

4000

2000 221 219 238 239 239 228 223 222 229 236 231 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

sektor publiczny - ogółem sektor prywatny - ogółem

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 129

Struktura wielkości przedsiębiorstw wskazuje na dominację najmniejszych podmiotów zatrudniających do 9 osób. Odsetek mikroprzedsiębiorstw wynosi 95,24% i jest zbliżony do wartości najmniejszych podmiotów w ogólnej liczbie przedsiębiorstw w Polsce, która wynosi 95,59%. Zmiany w segmencie najmniejszych firm miały największy wpływ na zmianę ogólnej liczby przedsiębiorstw na terenie Powiatu Bytowskiego. W analizowanym okresie liczba najmniejszych przedsiębiorstw wzrosła o 7,84%. Na zmiany ogólnej liczby podmiotów miały również wpływ zmiany w segmencie zatrudniającym od 10 do 49 osób. W okresie od 2003 do 2013 roku liczba przedsiębiorstw w tej klasie wielkości spadła o 4,80% (wyraźny trend spadkowy od 2011 roku). Liczba przedsiębiorstw w klasie wielkości od 50 do 249 zatrudnionych jest stabilna i wyniosła w analizowanym okresie średnio 54 podmioty. Trend spadkowy, który ma negatywny wpływ zarówno na rynek pracy jak i rozwój gospodarczy odnotowano w klasie największych przedsiębiorstw. Ich liczba spadała w ciągu 10 lat z 7 do 2 (spadek o 71,43%). Zmniejszenie liczby największych podmiotów wystąpiło również w skali całego kraju i w województwie pomorskim, jednakże spadek był mniejszy i wyniósł ok. 10%. Odsetek małych przedsiębiorstw zatrudniających od 10 do 49 pracowników wynosi 3,83% i jest nieco wyższy niż w kraju. Odsetek podmiotów o średniej wielkości (od 50 do 249 zatrudnionych) wynosi 0,89% i jest wyższy w porównaniu z danymi dla całego kraju (0,73% w 2013 roku). Na obszarze Powiatu Bytowskiego są również zarejestrowane podmioty gospodarcze zatrudniające ponad 250 pracowników. Odsetek dużych przedsiębiorstw w ogólnej liczbie zarejestrowanych podmiotów wynosi 0,03% i jest niższy niż w Polsce (0,09% w 2013 rok). Najwięcej osób na terenie Powiatu Bytowskiego w roku 2013 pracowało w przemyśle i budownictwie (35% ogólnej liczby zatrudnionych) oraz w sektorze rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo (28% ogólnej liczby zatrudnionych). Spośród wszystkich firm, największy udział w zatrudnieniu na terenie Powiatu Bytowskiego ma firma Drutex S.A. z siedzibą w Bytowie. Ten jeden z wiodących producentów stolarki otworowej, zatrudnia już ok. 2 tys. osób.

130 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Wykres 86. Liczba podmiotów gospodarki narodowej na terenie Powiatu Bytowskiego w latach 2003 – 2013 według klas wielkości

6400 2 2 2 54 55 6200 2 55 3 2 299 54 238 57 247 6000 53 7 5 295 5 298 5800 59 52 54 290 6 5 5600 250 56 50 288 287 266 5400 290 5895 5888 5917 5200 5731 5615 5657 5487 5429 5471 5000 5309 5271 4800 4600 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

0 - 9 10 - 49 50 - 249 250 - 999

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

Struktura wielkości podmiotów gospodarki narodowej na terenie Powiatu Bytowskiego odzwierciedla strukturę wielkości przedsiębiorstw w całym kraju. Przeważają mikroprzedsiębiorstwa, a udział małych i średnich przedsiębiorstw jest niewielki. Taka struktura sprawia, że rynek pracy oraz wpływy podatkowe są bardziej stabilne i przewidywalne. Niepokojącym zjawiskiem jest odnotowany spadkowy trend liczby małych przedsiębiorstw, które mają istotne oddziaływanie na rynek pracy i stanowią element wpływający na konkurencyjność obszaru. W porównaniu do powiatów chojnickiego, człuchowskiego, lęborskiego i słupskiego dane wyglądają szczególnie niekorzystnie, ponieważ liczba małych przedsiębiorstw wzrosła na wszystkich wymienionych obszarach. Znaczący spadek liczby dużych podmiotów w ogólnej liczbie przedsiębiorstw można interpretować negatywnie, ponieważ tworzą one znaczną liczbę miejsc pracy oraz stanowią impuls do tworzenia i rozwoju mniejszych podmiotów, które świadczą usługi na rzecz dużych firm. W dwóch powiatach, które stanowią obszar odniesienia liczba dużych podmiotów zwiększyła się, w powiecie lęborskim pozostała bez zmian, a spadła jedynie w powiecie chojnickim (36,36%). Analizując podział zarejestrowanych podmiotów według głównych rodzajów działalności można stwierdzić, że dominująca jest pozostała działalność – 63% ogólnej liczby przedsiębiorstw. Dane są zbliżone do danych dla całego kraju (76%) i województwa pomorskiego (74%).

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 131

W odniesieniu do powiatów stanowiących obszary odniesienia udział przemysłu i budownictwa w Powiecie Bytowskim jest wyższy niż w pozostałych powiatach, co wskazuje na bardziej różnorodną strukturę przedsiębiorstw.

Wykres 87. Struktura zarejestrowanych podmiotów gospodarki narodowej w Powiecie Bytowskim w latach 2009-2013 wg rodzajów działalności

100% 90% 80% 70% 63,54% 63,64% 63,73% 63,73% 63,66% 60% 50% 40% 30% 27,85% 27,88% 28,34% 28,42% 28,75% 20% 10% 8,61% 8,48% 7,92% 7,85% 7,60% 0% 2009 2010 2011 2012 2013

rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo przemysł i budownictwo pozostała działalność

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

Wykres 88. Struktura zarejestrowanych podmiotów gospodarki narodowej w 2013 roku wg rodzajów działalności

100% 90% 80% 63,66% 70% 68,77% 71,65% 72,88% 70,18% 60% 50% 40% 30% 28,75% 20% 27,00% 21,92% 24,08% 22,43% 10% 7,60% 4,23% 6,43% 3,03% 7,39% 0%

rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo przemysł i budownictwo pozostała działalność

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

132 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Pogłębiona analiza struktury przedsiębiorstw pod kątem rodzajów działalności pozwala określić dominujące na danym obszarze branże. Najwięcej podmiotów prowadzi działalność związaną z handlem hurtowym i detalicznym (G-21%), kolejna branża to działalność związana z budownictwem (F-16%), oraz branża związana z przetwórstwem przemysłowym (C-12%). Warty odnotowania jest również udział rolnictwa (A-8%), działalności związanej z obsługą nieruchomości (L-6%) oraz pozostałej działalności usługowej (SiT-6%).

Wykres 89. Podmioty gospodarki narodowej na terenie Powiatu Bytowskiego w roku 2013 według Polskiej Klasyfikacji Działalności

Sekcja U Sekcja R Sekcje S i T 0% Sekcja B 2% 6% Sekcja Q 0% Sekcja P 5% Sekcja A Sekcja D Sekcja O 4% 8% 2% Sekcja C 0% 12% Sekcja N Sekcja E 2% 0% Sekcja M 5% Sekcja F 16% Sekcja L 6% Sekcja K Sekcja G 2% 21% Sekcja J 1% Sekcja I Sekcja H 2% 5%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

Sekcje według Polskiej Klasyfikacji Działalności A. rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo, B. górnictwo i wydobywanie, C. przetwórstwo przemysłowe, D. wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze, E. dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją,

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 133

F. budownictwo, G. handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle, H. transport i gospodarka magazynowa, I. działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi, J. informacja i komunikacja, K. działalność finansowa i ubezpieczeniowa, L. działalność związana z obsługą rynku nieruchomości, M. działalność profesjonalna, naukowa i techniczna, N. działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca, O. administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne, P. edukacja, Q. opieka zdrowotna i pomoc społeczna, R. działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją, S. pozostała działalność usługowa, T. gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby, U. organizacje i zespoły eksterytorialne. W najbardziej licznych sekcjach związanych z handlem hurtowym i detalicznym oraz budownictwem występuje największa rotacja podmiotów. Znaczące zmiany zachodzą także w sekcji C - przetwórstwo przemysłowe i H - transport i gospodarka magazynowa. Poza branżami, które liczą najwięcej podmiotów możemy wytypować branże charakteryzujące się największym wzrostem. W okresie od 2009 do 2013 roku największy wzrost zanotowano w opiece zdrowotnej i pomocy społecznej (sekcja Q PKD – 34,40%). Dział ten obejmuje praktyki lekarski ogólne i specjalistyczne, praktyki dentystyczne i działalność fizjoterapeutyczną. Kolejną grupą, w której w ciągu 5 lat wystąpił wzrost o ponad 27% jest edukacja (sekcja P PKD). Do grupy tej należą szkoły oraz przedsiębiorstwa prowadzące pozaszkolną działalność edukacyjną. Wzrost liczby podmiotów prowadzących działalność w zakresie usług administracyjnych (sekcja N PKD) wyniósł 21,59%. Sekcja ta dotyczy przedsiębiorstw, które świadczą usługi najmu i dzierżawy między innymi środków transportu, sprzętu sportowego, rolniczego, maszyn i urządzeń budowalnych. Do sekcji tej należą także firmy zajmujące się utrzymaniem porządku w budynkach i obiektach przemysłowych oraz wspierające prowadzenie działalności gospodarczej.

134 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

O ponad 9% wzrosła również liczba podmiotów działających w sektorze budowlanym (sekcja F PKD – 9,42%) oraz prowadzących działalność związaną z obsługą rynku nieruchomości (sekcja L PKD – 9,48%). Do działalności związanej z rynkiem nieruchomości zaliczamy kupno, sprzedaż, wynajem i zarządzanie nieruchomościami. Natomiast usługi budowlane to przede wszystkim usługi specjalistyczne (wykonywanie instalacji wodno-kanalizacyjnych, gazowych, cieplnych, elektrycznych, tynkowanie, roboty wykończeniowe).

Wykres 90. Liczba podmiotów gospodarki narodowej na terenie Powiatu Bytowskiego według sekcji PKD o największej dynamice wzrostu

1200 944 976 1000 892 925 911 800 600 348 356 368 372 381 400 278 304 316 336 190250 201 210 246 242 200 88 99 98 104 107 0 2009 2010 2011 2012 2013

Sekcja N - działalność w zakresie usług administrowania Sekcja P - edukacja Sekcja Q - opieka zdrowotna i pomoc społeczna Sekcja L - działalność związana z obsługą rynku nieruchomości Sekcja F - budownictwo

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

Wykres 91. Dynamika wzrostu w poszczególnych branżach w latach 2009 – 2013 na terenie Powiatu Bytowskiego według sekcji PKD [%]

40% 34,40% 30% 27,37% 21,59% 20% 9,42% 9,48% 10%

0% Sekcje PKD

Sekcja F - budownictwo Sekcja L - działalność związana z obsługą rynku nieruchomości Sekcja N - działalność w zakresie usług administrowania Sekcja P - edukacja Sekcja Q - opieka zdrowotna i pomoc społeczna

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 135

Branże kluczowe

Do branż kluczowych Powiatu zidentyfikowanych w analizach potencjału rozwoju poszczególnych sektorów należy sektor drzewno – meblarski, metalowy oraz narzędziowy i turystyka. Szczegółowe informacje dotyczące stanu branży, perspektyw rozwojowych oraz działających podmiotów gospodarczych znajdują się w następujących dokumentach:

 Analiza potencjału rozwoju sektora drzewno-meblarskiego w powiecie bytowskim, Gdańsk 2011,  Analiza potencjału rozwoju sektora metalowego w powiecie bytowskim, Gdańsk 2011,  Analiza sektora narzędziowego w powiecie bytowskim, Gdańsk 2011,  Analiza potencjału rozwoju sektora turystycznego w powiecie bytowskim, Gdańsk 2011.

Liczba podmiotów działających w wymienionych sektorach w 2013 roku kształtuje się następująco:

Tabela 29. Podmioty gospodarki narodowej związane z sektorem drzewno – meblarskim wg rejestru regon w powiecie bytowskim w roku 2013 .

Sekcja A dział 02 Sekcja C dział 16 Sekcja C dział 17 Sekcja C dział 31

Powiat bytowski 247 238 3 34

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 05.03.2015 Dział 02 – pozyskiwanie drewna Dział 16 – produkcja wyrobów z drewna oraz korka z wyłączeniem produkcji mebli Dział 17 – produkcja papieru i wyrobów z papieru Dział 31 – Produkcja mebli

Tabela 30. Podmioty gospodarki narodowej związane z sektorem metalowym wg rejestru regon w powiecie bytowskim w roku 2013 .

Sekcja C dział 24 Sekcja C dział 25

Powiat bytowski 3 146 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 05.03.2015 Dział 24 – produkcja metali Dział 25 – produkcja metalowych wyrobów gotowych, z wyłączeniem maszyn i urządzeń

136 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Tabela 31. Podmioty gospodarki narodowej związane z sektorem narzędziowym wg rejestru regon w powiecie bytowskim w roku 2013 .

Sekcja C dział 28

Powiat bytowski 14 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 05.03.2015 Dział 28 – produkcja maszyn i urządzeń, gdzie indziej niesklasyfikowana

Tabela 32. Podmioty gospodarki narodowej związane z sektorem turystycznym wg rejestru regon w powiecie bytowskim w roku 2013 .

Sekcja I Dział 55 Sekcja N dział 79

Powiat bytowski 43 9 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 05.03.2015

Sekcja I – Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi, dział 55 zakwaterowanie

Sekcja N: Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca, dział 79: działalność organizatorów turystyki, pośredników i agentów turystycznych oraz pozostała działalność usługowa w zakresie rezerwacji i działalności z nią związane

Główne problemy branży drzewno-meblarskiej w powiecie bytowskim: 1) małe możliwości promocyjne i marketingowe, 2) brak inwestycji, niska innowacyjność, 3) brak możliwości finansowych, 4) brak współpracy między przedsiębiorstwami a instytucjami otoczenia biznesu, 5) niski poziom organizacji i przepływu informacji, 6) brak silnej i rozpoznawalnej marki, 7) problemy ze znalezieniem pracowników (zwłaszcza problemy z edukacją w branży).

Główne problemy branży metalowej w powiecie bytowskim: 1) rozdrobnienie branży i brak współpracy (jedynie podwykonawstwo), 2) trudności finansowe, 3) wysokie koszty transportowe, 4) trudności z pozyskaniem klientów, słaby marketing/reklama,

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 137

5) niewielka współpraca z instytucjami otoczenia biznesu, 6) brak wsparcia ze strony samorządu, 7) brak wykwalifikowanej kadry.

Główne problemy branży narzędziowej w powiecie bytowskim: 1) niski stopień rozwoju gospodarki w powiecie, 2) brak współpracy i konkurencji między przedsiębiorstwami (m.in. w wyniku wysokiej specjalizacji przedsiębiorstw), 3) brak współpracy z instytucjami otoczenia biznesu i instytucjami samorządowymi, 4) niewykorzystane możliwości marketingowe, 5) braki kadrowe (kryzys kształcenia), 6) niski poziom wykorzystania nowych technologii i innowacji.

Z uwagi na walory przyrodnicze oraz kulturalne wśród branż kluczowych zidentyfikowano również turystykę. Główne problemy branży turystycznej w powiecie bytowskim: 1) rozdrobnienie branży i brak współpracy między firmami (brak sieciowych usług i produktów 2) trudności finansowe, 3) słaby marketing/reklama i mała liczba turystów odwiedzających subregion, 4) niewielki udział w gospodarce Powiatu, 5) niewielka współpraca z instytucjami otoczenia biznesu, 6) brak wsparcia ze strony samorządu, 7) słaby stan infrastruktury turystycznej, 8) brak wykwalifikowanej kadry, Zasadnicze zidentyfikowane problemy przekładają się na możliwości wykorzystania ogromnych walorów środowiskowo-kulturowych (czyli przewag komparatywnych) i przekształcenia ich na przewagi konkurencyjne. Powiat Bytowski należy do obszarów o najwyższych wskaźnikach jakości i zróżnicowania krajobrazu w Polsce (!), jednakże brakuje siły napędowej i działań, które pozwoliłyby na zrównoważone wykorzystanie tego potencjału i stworzenie innowacyjnych, różnych form turystyki (aktywnej- rekreacyjno-sportowej, zdrowotno-rehabilitacyjnej w tym spa, kulturowej, biznesowej etc.), przeznaczonej przede wszystkim dla osób przed 35 r.ż i po 50 r.ż („młoda” i „srebrna” gospodarka) z obszaru Trójmiasta, Słupska, osób spoza regionu oraz z Polski. Kluczowymi warunkami do osiągnięcia sukcesu są: odpowiednia dostępność transportowa, innowacyjność w ofercie turystycznej oraz dostępność środków finansowych, dających możliwość inwestowania w infrastrukturę turystyczną, marketing oraz sieciowanie się z otoczeniem (biznesem okołoturystycznym).

138 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Rolnictwo Diagnoza sektora rolnego została przygotowana na podstawie danych zebranych podczas Powszechnego Spisu Rolnego z 2010 roku. Liczba gospodarstw rolnych jest największa spośród wszystkich powiatów, które stanowią bazę porównawczą. Duży wpływ na liczbę gospodarstw ma powierzchnia powiatu (2 193 km2), która jest mniejsza jedynie od powiatu słupskiego (2 304 km2). Struktura gospodarstw rolnych pod względem wielkości jest zróżnicowana. Dominują gospodarstwa o wielkości od 1 do 10 ha (43%), gospodarstwa do 1 ha stanowią 26%, a powyżej 15 ha 31% ogólnej liczby gospodarstw.

Wykres 92. Ogólna liczba gospodarstw rolnych w 2010 roku

6000

5000

4000

3000 5365 5101 2000 3431 2610 1000 1938

0

gospodarstwa rolne ogółem

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego – data dostępu 26.01.2015

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 139

Wykres 93. Udział poszczególnych grup obszarowych w ogólnej liczbie gospodarstw rolnych w 2010 roku

100% 15% 23% 23% 29% 31% 35% 80% 40%

60% 53% 40% 38% 42% 43% 43% 40% 47%

20% 31% 37% 39% 30% 26% 22% 13% 0%

do 1 ha włącznie 1 - 10 ha 10 ha i więcej

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego – data dostępu 26.01.2015

Analizując strukturę wielkości gospodarstw rolnych można zauważyć, że największa powierzchnia gruntów rolnych znajduje się w posiadaniu największych gospodarstw, których powierzchnia wynosi ponad 10 ha. Odsetek gruntów zarządzanych przez duże gospodarstwa wynosi 92%, co w porównaniu do danych dla Polski wynoszących 83% jest wynikiem bardzo dobrym. Odsetek największych gospodarstw w ogólnej liczbie gospodarstw rolnych wynosi 31% (40% - Powiat chojnicki, 35% - powiat człuchowski), co wskazuje na znaczącą konsolidację (duża powierzchnia gruntów należy do stosunkowo małej liczby gospodarstw) i duży zakres działalności poszczególnych jednostek. W Powiecie Bytowskim powierzchnia użytków rolnych w porównaniu do całkowitej powierzchni Powiatu jest stosunkowo niska. Powierzchnia użytków rolnych w dobrej kulturze również jest poniżej średniej dla powiatów chojnickiego, człuchowskiego, lęborskiego i słupskiego, która wynosi 85%62. Jest to spowodowane przede wszystkim znaczącym udziałem lasów i gruntów leśnych w ogólnej powierzchni Powiatu, co z kolei wpływa na wysoki potencjał przemysłu drzewnego. Wśród produkcji rolnej przeważający udział mają uprawy zbóż. W porównaniu do pozostałych powiatów bardzo niski jest udział upraw przemysłowych obejmujących buraki

62 Użytki rolne w dobrej kulturze rolnej (użytki rolne utrzymywane zgodnie z normami, spełniające wymogi Rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie minimalnych norm z dnia 12 marca 2007 r. z późniejszymi zmianami (Dz. U. z 2010 r., nr 39, poz. 211), na którą składają się: 1. łąki trwałe, 2. pastwiska trwałe, 3. uprawy trwałe, w tym sady (plantacje drzew i krzewów owocowych oraz ich szkółki), 4. ogrody przydomowe (bez powierzchni przeznaczonej na rekreację), 5. zasiewy, 6. grunty ugorowane, 7. użytki rolne pozostałe.

140 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

cukrowe, rzepak i rzepik, len, konopie oraz tytoń. Odsetek tych upraw w 2010 roku wyniósł 2% i był ponad pięciokrotnie niższy od średniej dla pozostałych powiatów.

Wykres 94. Udział powierzchni zasiewów wybranych upraw w 2010 roku w powierzchni zasiewów ogółem

90% 84% 78% 80% 74% 71% 68% 67% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 15% 14% 17% 8% 5% 6% 5% 8% 10% 3% 2% 2% 4% 0%

zboża razem ziemniaki uprawy przemysłowe

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego – data dostępu 26.01.2015

Szczególnie ważnym wskaźnikiem, który obrazuje poziom wykorzystania gruntów w produkcji rolnej jest odsetek gruntów pod zasiewami63. Odsetek ten dla Powiatu Bytowskiego wynosi 48% (województwo pomorskie 59%, Polska 58%) i oznacza stosunkowo duży niewykorzystany potencjał produkcji rolnej.

2.2.3.3 Przedsiębiorczość mieszkańców Powiatu Bytowskiego w latach 2003-2013 Poziom przedsiębiorczości mieszkańców jest istotnym elementem wpływającym na liczbę przedsiębiorstw, poziom bezrobocia oraz dochody mieszkańców. Obszar Powiatu bytowskiego został porównany do Polski, województwa pomorskiego oraz sąsiadujących powiatów. W przypadku niektórych wskaźników bazę porównawczą stanowiło województwo pomorskie oraz sąsiadujące powiaty, w których zanotowano najwyższe i najniższe wskaźniki. Pozwala to na obiektywną ocenę poziomu przedsiębiorczości w Powiecie Bytowskim. W celu porównania poziomu przedsiębiorczości stosuje się między innymi wskaźnik liczby podmiotów wpisanych do rejestru REGON na 10 tysięcy i 1000 ludności. Na terenie Powiatu Bytowskiego wskaźnik ten jest najniższy spośród wszystkich porównywanych obszarów.

63 Do powierzchni gruntów pod zasiewami zalicza się powierzchnię wszystkich upraw zasianych i zasadzonych na gruntach ornych - GUS

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 141

W 2013 roku liczba podmiotów zarejestrowanych w REGON na 10 tysięcy mieszkańców wyniosła 793 (1246 – powiat lęborski, 1184 – województwo pomorskie, 1057 – Polska, 920 – powiat słupski, 886 – powiat człuchowski, 868 – powiat chojnicki). Wskaźnik ten w 2013 roku był o 36% niższy niż na obszarze powiatu lęborskiego, wskazuje to na niski poziom aktywności gospodarczej mieszkańców.

Wykres 95. Podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru REGON na 10 tys. ludności w latach 2003 – 2013

1400

1300

1200

1100

1000

900

800 791 799 791 793 771 767 770 786 778 700 748 746

600 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat słupski Powiat lęborski

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

142 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Wykres 96. Podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru REGON na 1000 ludności w latach 2003 – 2013

130

120

110

100

90

80 79 79 80 79 79 77 77 77 78 70 75 75 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat słupski Powiat lęborski

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

W analizowanym okresie liczba nowych podmiotów rejestrowanych w REGON nieznacznie wzrosła przy jednoczesnym wzrostowym trendzie dotyczącym liczby podmiotów wykreślanych z rejestru REGON (największy wzrost w 2011 roku). Sytuacja na terenie Powiatu Bytowskiego nie jest odosobnionym przypadkiem, ponieważ podobne trendy odnotowano w województwie pomorskim i Polsce. Są to zjawiska związane z pogorszeniem się sytuacji gospodarczej w skali makro, na które działania samorządów mają niewielki wpływ. Możliwe są jednak próby przeciwdziałania negatywnym zjawiskom poprzez działania pobudzające lokalną przedsiębiorczość. Potwierdzeniem negatywnych trendów, które występowały w ostatnich latach jest liczba nowo rejestrowanych w REGON podmiotów na 10 tysięcy ludności w Powiecie Bytowskim. Jest ona wyższa jedynie w porównaniu do Powiatu Człuchowskiego, a wszystkie pozostałe obszary notowały wyższą liczbę nowo rejestrowanych w REGON podmiotów. W stosunku do województwa pomorskiego wartość ta jest niższa o ponad 31%, a w stosunku do Powiatu Lęborskiego o ponad 33% (rok 2013). Liczba podmiotów wykreślanych z REGON jest o ponad 16% niższa niż w województwie pomorskim i o ponad 32% niższa niż w Powiecie Lęborskim. W celu pełnego zbadania liczby nowych i wykreślanych z REGON podmiotów przeanalizowano saldo zmian w okresie od 2003 do 2013. Od 2003 roku saldo charakteryzuje się trendem spadkowym, co należy interpretować jako spadający poziom aktywności

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 143 gospodarczej mieszkańców (przyrost liczby podmiotów gospodarczych jest coraz mniejszy). Trend spadkowy o większym nachyleniu odnotowano również w Powiecie Człuchowskim i Lęborskim. Natomiast w województwie pomorskim i Polsce saldo zmian w rejestrze REGON charakteryzuje się trendem wzrostowy.

Wykres 97. Podmioty gospodarki narodowej nowo zarejestrowane w rejestrze REGON na 10 tys. Ludności w latach 2003 – 2013

130 120 110 100 90 90 80 81 78 76 77 74 73 70 70 72 60 54 50 50 40 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

POMORSKIE Powiat bytowski Powiat człuchowski Powiat lęborski

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

Wykres 98. Podmioty gospodarki narodowej wykreślone z rejestru REGON na 10 tys. ludności w latach 2003 – 2013

140

120

100 88 80 72 70 64 63 60 57 57 57 50 40 44 29 20

0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

POMORSKIE Powiat bytowski Powiat człuchowski Powiat lęborski

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

144 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Wykres 99. Podmioty gospodarki narodowej w rejestrze REGON na 10 tys. ludności w latach 2003 – 2013 – saldo

45

35 33

25 25 24 20 15 15 10 10 5 6 6 7

-5 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 -12 -15

-25

-35

POMORSKIE Powiat bytowski Powiat człuchowski Powiat lęborski Liniowy (Powiat bytowski)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

W porównaniu do innych analizowanych obszarów bardzo niekorzystnie prezentuje się wskaźnik osób prowadzących działalność gospodarczą na 100 osób w wieku produkcyjnym. Jest on najniższy spośród wszystkich obszarów, a w porównaniu do Powiatu Lęborskiego gdzie występuje największa liczba osób prowadzących działalność gospodarczą na 100 osób w wieku produkcyjnym różnica to ponad 37%. Świadczy to o niskim poziomie przedsiębiorczości wśród osób w wieku produkcyjny w Powiecie Bytowskim.

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 145

Wykres 100. Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą na 100 osób w wieku produkcyjnym w latach 2003 – 2013

17 16 15 14 13 12 11 10 9 10,0 9,5 9,4 9,3 9,2 9,4 9,4 9,2 9,3 8 9,1 9,1 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat słupski Powiat lęborski

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

Warto zaznaczyć, że liczba osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą na 100 osób w wieku produkcyjnym jest bardzo stabilna w analizowanym okresie i podlega niewielkim wahaniom uzależnionym od cykli koniunkturalnych.

Wykres 101. Podmioty prowadzące działalność gospodarczą na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym w latach 2003 – 2013

208

188

168

148

128 125,7 122,3 122,5 123,3 122,6 123,6 108 120,4 118,2 120,6 120,3 120,1 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Powiat chojnicki

Powiat człuchowski Powiat słupski Powiat lęborski

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – data dostępu 26.01.2015

146 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

3 Podsumowanie diagnozy i analizy SWOT W niniejszym rozdziale zawarto wnioski z diagnozy z rozdziału 2 oraz analizy SWOT, przygotowane przez Zespół Strategiczny. Istotnym elementem jest fakt, iż wspomniana analiza zawiera także tezy, które nie wynikają bezpośrednio z danych statystycznych zawartych w diagnozie, a są informacjami „miękkimi”, kontekstowymi, które dopełniają obraz wypływający z diagnozy. Ponadto wszystkim czynnikom w analizach SWOT Zespół Strategiczny nadał punktację, która świadczy o wadze danego zjawiska w konkretnym polu i która stanowiła wyjście do stworzenia analizy TOWS/SWOT.

3.1 Kluczowe wnioski z diagnozy

3.1.1 Wnioski z diagnozy kapitału przestrzennego i infrastrukturalnego Z przeprowadzonej diagnozy kapitału przestrzennego i infrastrukturalnego Powiatu Bytowskiego wyciągnąć można następujące wnioski: a. Stosunkowo zły stan nawierzchni dróg publicznych, w tym głównie gminnych, na terenie Powiatu; b. Niska dostępność komunikacyjna Powiatu, determinowana słabo rozwiniętym transportem zbiorowym, w tym kolejowym; c. Niewystarczający poziom korzystania z oczyszczalni ścieków przez mieszkańców Powiatu zwłaszcza w Gminach Parchowo i Lipnica; d. Niski bądź niewystarczający poziom skanalizowania i zwodociągowania mieszkańców Powiatu zwłaszcza w Gminach Trzebielino, Parchowo, Czarna Dąbrówka; e. Niski poziom uprzemysłowienia Powiatu i dobry stan środowiska naturalnego sprzyjają rozwojowi turystyki aktywnej i wypoczynkowej. f. Niższe od średnich krajowych, wojewódzkich czy też średnich innych powiatów zużycie energii elektrycznej na 1 mieszkańca; g. Duże możliwości korzystania z OZE na terenie Powiatu- w szczególności z energii wody i wiatru; h. Utrzymanie się wysokiej sprzedaży energii cieplnej na terenie Powiatu od 2013 roku może determinować potrzebę dalszej termomodernizacji budynków, w tym budynków użyteczności publicznej, i korzystania z proekologicznych źródeł ciepła- konieczność poprawy efektywności energetycznej Powiatu w oparciu o zapisy planów gospodarki niskoemisyjnej; i. Relatywnie niski udział korzystających z sieci gazowej; j. Unikalne walory przyrodniczo – krajobrazowe, w tym m.in. duża lesistość, stan rzek oraz jeziora lobeliowe na terenie Powiatu szansą na rozwój lokalnych, a nawet regionalnych, sieciowych produktów turystycznych

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 147

k. Duży potencjał kulturowy (bogactwo kultury materialnej i niematerialnej) stanowi szansę na budowę marki Powiatu Bytowskiego.

3.1.2 Wnioski z diagnozy kapitału ludzkiego i społecznego Z przeprowadzonej diagnozy kapitału ludzkiego i społecznego Powiatu Bytowskiego wyciągnąć można następujące wnioski: a. Zauważalny spadek ludności w wieku przedprodukcyjnym oraz wzrost ludności w wieku poprodukcyjnym na terenie Powiatu- starzenie się lokalnego społeczeństwa; b. Ujemny współczynnik salda migracji ludności w wieku produkcyjnym i przedprodukcyjnym, poniżej średniej wojewódzkiej i krajowej- odpływ obecnej i potencjalnej siły roboczej z terenów Powiatu; c. Zauważalny wzrost wartości wskaźnika obciążenia demograficznego od 2010 roku na terenie Powiatu- proces starzenia się społeczeństwa; d. Spadek bezwzględnej liczby osób bezrobotnych na terenie Powiatu przy wciąż wysokim poziomie stopy bezrobocia na terenie Powiatu świadczy o trudnej sytuacji na lokalnym rynku pracy; e. Spadek liczby absolwentów techników i wzrost liczby absolwentów zasadniczych szkół zawodowych świadczyć może o spadku wykwalifikowanej siły roboczej na terenie Powiatu; f. Bardzo wysoka zdawalność egzaminów zawodowych na terenie Powiatu Bytowskiego, w porównaniu ze średnią regionalną i krajową, co świadczy o wysokiej i bardzo wysokiej jakości kształcenia zawodowego g. Wysoka zdawalność egzaminu maturalnego wśród absolwentów ponadgimnazjalnych szkół zawodowych (techników)- wysoka jakość kształcenia na tym poziomie edukacji na terenie Powiatu; h. Bogata oferta kulturalna na terenie Powiatu- zauważalny wzrost liczby imprez kulturalnych i ich uczestników; i. Dobra dostępność do bibliotek i ich filii na terenie Powiatu; j. Zbyt niski poziom wydatków na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego w przeliczeniu na 1 mieszkańca Powiatu; k. Stabilizacja współczynnika zgonów na terenie Powiatu Bytowskiego, choroby układu krążenia i nowotwory powodem największej liczby zgonów (trendy krajowe); l. Stosunkowo dobra dostępność do przychodni na terenie Powiatu Bytowskiego; m. Relatywnie niska dostępność do łóżek szpitalnych i aptek na terenie Powiatu; n. Konieczność modernizacji infrastruktury zdrowotnej oraz poprawy jakości świadczonych przez nie usług; o. Spadek liczby klubów sportowych oraz liczby ćwiczących na terenie Powiatu, pomimo stosunkowo dobrej oferty sportowej, od 2011 widoczny spadek liczby uczestników imprez sportowych organizowanych na terenie Powiatu- spadek zainteresowania sportem wśród lokalnej społeczności; p. Dobra sytuacja Powiatu w zakresie liczby funkcjonujących na jego terenie organizacji pozarządowych, fundacji i stowarzyszeń- aktywna działalność tychże organizacji na terenie Powiatu we współpracy z lokalnymi władzami;

148 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

q. Stosunkowo duże zaangażowanie mieszkańców Powiatu w współtworzenie lokalnej polityki społeczno – gospodarczej; r. Malejący trend w zakresie liczby rodzin z terenów Powiatu otrzymujących zasiłki rodzinne na dzieci oraz udziału osób w gospodarstwie domowym korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej, s. Konieczność dalszej aktywizacji społecznej i zawodowej lokalnej społeczności; t. Liczba przestępstw na 1000 mieszkańców w Powiecie Bytowskim kształtuje się na niskim poziomie w porównaniu do pozostałych powiatów; u. Wysoki poziom wykrywalności sprawców przestępstw na terenie Powiatu Bytowskiego, co świadczyć może o dużej skuteczności działań lokalnej Policji; v. Brak organizacji zrzeszających i wspierających działalność organizacji pozarządowych; w. Potencjał w zakresie infrastruktury kulturalnej, wieloetniczne środowisko społeczne oraz czyste środowisko pozwala na rozwój turystyki kwalifikowanej oraz agroturystyki.

3.1.3 Wnioski z diagnozy kapitału gospodarczego Z przeprowadzonej diagnozy kapitału gospodarczego Powiatu Bytowskiego wyciągnąć można następujące wnioski: a. Słabnący sektor małych i średnich oraz dużych przedsiębiorstw (stale malejąca liczba podmiotów w tych kategoriach wielkości), co ma również wpływ na wzrost sektora najmniejszych firm, b. Niskie uprzemysłowienie – dominacja działalności usługowych, c. Budownictwo, branża metalowa, drzewno-meblaska oraz turystyczna mogą być potencjalnie inteligentnymi specjalizacjami (w zależności od branży: ze względu na dużą liczbę podmiotów i wysoką dynamikę wzrostu, tradycje lokalne oraz duży udział w zatrudnieniu), d. Możliwość wykorzystania rosnącej liczby podmiotów zajmujących się opieką zdrowotną w kreowaniu oferty turystyki zdrowotnej, e. Niewykorzystany potencjał turystyczny – mała liczba podmiotów gospodarczych prowadzących działalności związaną z obsługą ruchu turystycznego, niewystarczająco rozwinięta infrastruktura turystyczna pomimo niewątpliwych walorów środowiska naturalnego, f. Pomimo wzrostu bezwzględnej liczby mikroprzedsiębiorstw występuje niski poziom przedsiębiorczości mieszkańców, co negatywnie wpływa na poziom dochodów, g. Konieczność pobudzania i wspierania lokalnej przedsiębiorczości, h. Koncentracja sektora rolnego (dominacja największych gospodarstw).

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 149

3.2 Analizy SWOT Poniżej zostały przedstawione analizy SWOT dla poszczególnych kapitałów: przestrzennego i infrastrukturalnego, społecznego, ludzkiego oraz gospodarczego.

3.2.1 Analiza SWOT dla kapitału przestrzennego i infrastrukturalnego

Mocne strony pkt Słabe strony pkt Dobrze rozwinięte branże przemysłu (np. 22 Zły stan dróg (powiatowych i gminnych) 30 metalowa, drzewna, budowlana) Słaba dostępność komunikacyjna (małych Warunki do rozwoju technologii w zakresie miejscowości gmin powiatu Bytowskiego do 19 18 odnawialnych źródeł energii powiatowych i regionalnych ośrodków wzrostu ) Dogodne warunki naturalne dla rozwoju Niedostateczne uzbrojenie terenów 16 11 turystyki przemysłowych na terenie powiatu Warunki do rozwoju i potencjał bazy 21 Brak powiązań kolejowych z Trójmiastem 8 agroturystycznej Słaba dostępność do Internetu (zwłaszcza na Stan infrastruktury sportowej i kulturalnej 12 8 obszarach wiejskich powiatu) Wysoki stopień nasycenia procesów termomodernizacji budynków (zwłaszcza 10 Mała liczba przedszkoli na terenie powiatu 7 publicznych) Brak ciągów pieszo-rowerowych, służących 7 transportowi lokalnemu i rozwojowi turystyki Brak obiektu lekkoatletycznego (wielofunkcyjnego z bieżnią lekkoatletyczną , 6 kortami, boiskami) Brak obwodnicy Bytowa 5 Szanse pkt Zagrożenia pkt Ograniczenia wynikające z przepisów prawa Możliwość wykorzystania środków unijnych i 58 dotyczących ochrony środowiska i prawa 55 ministerialnych w okresie 2014-2020 budowlanego Zmiana przepisów dotyczących partnerstwa Słaba współpraca samorządów w zakresie publiczno-prywatnego w zakresie rozwoju 42 45 rozwoju infrastruktury infrastruktury

3.2.2 Analiza SWOT dla kapitału ludzkiego Mocne strony pkt Słabe strony pkt Wykształcona i kompetentna kadra instytucji Niskie zaangażowanie osób nieaktywnych 21 20 społecznych na terenie powiatu zawodowo Dobrze rozwinięta sieć jednostek edukacyjnych - Bezrobocie dziedziczne / brak nowych 20 18 bogata oferta zajęć pozalekcyjnych miejsc pracy Dobra znajomość środowiska lokalnego 20 Migracje 16 (problemów, możliwości) Niewystarczająca współpraca między Dobra współpraca jednostek pomocy społecznej 14 12 jednostkami pomocy społecznej (OPS- PUP) Słabo rozwinięta sieć jednostek pomocy Standaryzacja usług społecznych 13 społecznej ( DPS, noclegownia w Bytowie, 12 ŚDS) Dobra dostępność do świadczeń POZ 12 Roszczeniowość pewnych grup społecznych 12 Niewystarczające zasoby kadry 10

Szanse pkt Zagrożenia pkt Możliwości pozyskiwania funduszy UE 35 Starzenie się społeczeństwa 19

150 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Szanse pkt Zagrożenia pkt Zbyt mała ilość środków bezpośrednich, Wzrost aktywności organizacji pozarządowych 24 dostępnych na rzecz rozwoju kapitału 17 ludzkiego Promowanie i finansowanie działań z zakresu 21 Dziedziczenie biernych postaw 16 spółdzielczości socjalnej. Turystyka zdrowotna (brak rejonizacji usług) 20 Ubożenie społeczeństw 15 Ukryte bezrobocie - szara strefa 15 Zmiany w. legislacji na poziomie krajowym i 10 UE Wzrost przestępczości 8

3.2.3 Analiza SWOT dla kapitału społecznego

Mocne strony pkt Słabe strony pkt Wielokulturowość 13 Niska frekwencja wyborcza 15 Silna dominacja ośrodków Miastka i Duże zaangażowanie w inicjatywy lokalne 13 15 Bytowa (duże odległości, rozproszenie) Duże dysproporcje społeczne, materialne, Silne poczucie tożsamości 13 14 kulturowe Duża zdolność jednoczenia się w określonych 13 Częste wypalenie w działalności społecznej 13 celach Kreatywność/ otwartość 13 Zbyt mało oddolnych inicjatyw 12 Silna chęć podejmowania się działań/ Powielanie się tematyki/ofert projektów i 13 11 odwaga programów (rozdrobnienie) Duża liczba NGO 11 Brak koordynacji NGO (COP) 10 Baza/ zaplecze materialne, lokalowe dla organizacji i instytucji kulturalnych i 11 Dużo nieaktywnych/ "uśpionych" NGO 10 społecznych oraz edukacyjnych

Szanse pkt. Zagrożenia pkt.

Możliwości pozyskiwania funduszy UE 27 Odpływ kreatywnych osób do Trójmiasta 29 Nieefektywne wykorzystanie funduszy (ich Dobry wizerunek powiatu na zewnątrz 17 25 dostępność rozleniwia, zniechęca) Promowanie nowych form aktywności obywateli – partycypacja, 15 Zbyt mała ilość środków bezpośrednich 24 współdecydowanie, fundusz obywatelski. Ograniczenia prawne (ograniczenia w Silna pozycja pow. Bytowskiego w wojew. 15 dopuszczaniu do obrotu, np. produktów 22 Pomorskim rolno-spożywczych) Duża odległość od trójmiasta zmusza do 14 inicjatyw lokalnych. Silne powiązania z Trójmiastem 12

3.2.4 Analiza SWOT dla kapitału gospodarczego Mocne strony pkt Słabe strony pkt Kapitał ludzki - osoby przedsiębiorcze, 29 Niskie wynagrodzenia 19 elastyczne, zdolne do zmiany kwalifikacji Silna i zróżnicowana branża metalowa i 19 Wysokie ceny gruntów inwestycyjnych 15 drewniano-meblarska Oddalenie od głównych korytarzy Turystyka 15 12 transportowych Kreatywni mieszkańcy 14 Mało średnich, dużych przedsiębiorstw 10 Silne kontakty międzynarodowe firm i Brak komunikacji między samorządem a 13 9 podmiotów z powiatu przedsiębiorcami Brak klastrów - integracji między Społeczna odpowiedzialność biznesu 10 8 przedsiębiorstwami

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 151

Brak wsparcia w promowaniu 8 przedsiębiorców Brak terenów inwestycyjnych 7 Brak strefy ekonomicznej 6 Brak ulg dla przedsiębiorców 6 Szanse pkt Zagrożenia pkt Rozwój komunikacji publicznej 27 Odpływ wykwalifikowanej młodej kadry 37 Konkurencja zewnętrzna w sektorze Powstanie strefy ekonomicznej 25 metalowym turystyce, przemyśle 23 drzewnym i OZE Pojawienie się nowych technologii z 25 Bankructwo, likwidacja firm wiodących 21 zakresu OZE Wykorzystanie odnawialnych źródeł 23 Ograniczenia prawne w zakresie OZE 19 energii (nowa branża na lokalnym rynku)

152 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

4 Scenariusze wariantowe dla przyszłości Powiatu Bytowskiego

4.1 Wprowadzenie Poniższe scenariusze rozwoju zostały ujęte na dwóch płaszczyznach: 1) Podział według tendencji rozwojowych (pesymistyczny, pośredni oraz optymistyczny) 2) Podział na czynniki wewnątrz-powiatowe (kapitały: przestrzenny i infrastrukturalny, kapitał społeczny i ludzki oraz kapitał gospodarczy) i na czynniki zewnętrzne (dotyczące środowiska gospodarczego poza Powiatem oraz polityki samorządowej i regionalnej na poziomie Polski i województwa Pomorskiego). Poszczególne zagadnienia w ramach omawianych czynników zostały ze sobą zestawione w jednym wierszu. W ten sposób można porównać, jak proponowany scenariusz będzie oddziaływał na konkretny element danego kapitału.

4.2 Scenariusze wariantowe

Scenariusz pesymistyczny Scenariusz pośredni Scenariusz optymistyczny Kapitał przestrzenny i infrastrukturalny Powiat bytowski to obszar Powiat bytowski to obszar Powiat bytowski to teren trwale zmarginalizowany, o umiarkowanych tendencjach rozwijający się dynamicznie pod zaliczony do peryferii wzrostu, charakteryzujący się względem społeczno- Województwa Pomorskiego, ograniczoną dostępnością gospodarczym, o relatywnie z niską dostępnością komunikacyjną i transportową z dobrej dostępności komunikacyjną i kluczowym ośrodkiem wzrostu, komunikacyjnej i transportowej transportową do stolicy jakim na Pomorzu pozostaje do ośrodka regionalnego oraz do regionu oraz do głównych Trójmiasto oraz z głównymi głównych korytarzy korytarzy komunikacyjnych korytarzami komunikacyjnymi komunikacyjnych województwa. województwa. województwa. Infrastruktura publiczna Społeczności lokalne, Powiat jest atrakcyjnym i (w tym transportowa, dysponują zadowalającą lub przyjaznym miejscem instytucji edukacyjnych, dobrą infrastrukturą publiczną zamieszkania, wyposażonym w społecznych, kulturalnych, (drogi krajowe, wojewódzkie, rozwiniętą infrastrukturę ochrony zdrowia) ulega powiatowe i gminne, szlaki publiczną (drogi krajowe, degradacji lub jest kolejowe, chodniki, place wojewódzkie, powiatowe i utrzymywana na zabaw i tereny zielone, obiekty gminne, szlaki kolejowe, chodniki, dotychczasowym poziomie, kultury, edukacji, sportu, spraw place zabaw i tereny zielone, uniemożliwiającym społecznych, ochrony zdrowia obiekty kultury, edukacji, sportu i dekapitalizację układów etc.), której rozbudowa i rekreacji, spraw społecznych, liniowych (np. dróg) i poprawa jakości działania ochrony zdrowia etc.), na którym obiektów kubaturowych pozostaje w ścisłej zależności inwestuje się w jeszcze lepszą (np. szkół, ośrodków od możliwości i umiejętności jakość przestrzeni publicznej, kultury, obiektów wykorzystania środków umiejętnie i z powodzeniem sportowych, instytucji zewnętrznych, w tym głównie wykorzystując środki wewnętrzne społecznych, szpitali etc.) środków UE, z braku i zewnętrzne, przy czym te oraz ich wyposażenia. Nie wystarczających zasobów ostatnie stanowią dopełnienie

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 153

Scenariusz pesymistyczny Scenariusz pośredni Scenariusz optymistyczny wykorzystuje się przy tym finansowych instytucji własnych (wewnątrz- efektywnie lub rezygnuje z publicznych i prywatnych na powiatowych) zasobów wykorzystania środków terenie Powiatu. finansowych. zewnętrznych, w tym głównie środków UE. Utrwaleniu lub pogłębieniu Istnieje zjawisko zróżnicowania Różnice między jakością i ulegają różnice w jakości i w jakości i dostępie do dostępem do infrastruktury i dostępie do infrastruktury i infrastruktury i usług usług publicznych pomiędzy usług publicznych pomiędzy publicznych pomiędzy poszczególnymi gminami nie poszczególnymi gminami poszczególnymi gminami, występują lub są minimalne. wchodzącymi w skład jednak działania interesariuszy Dynamiczny i zrównoważony Powiatu. Między Bytowem i Strategii pozwalają na rozwój całego obszaru Powiatu Miastkiem a gminami ograniczenie tego następuje w oparciu o ścisłą wiejskimi istnieją głębokie zróżnicowania. Współpraca współpracę Bytowa i Miastka konflikty interesów, a w Bytowa i Miastka z ich wraz z ich obszarami konsekwencji nie ma między obszarami funkcjonalnymi funkcjonalnymi (obszarami nimi współpracy. pozostaje ograniczona do wiejskimi powiatu). wybranych zagadnień, niemniej rozwija się. Pogłębia się zróżnicowanie Następuje powolne, ale trwałe Powiat to miejsce o znikomym w poziomie życia obniżanie w zróżnicowaniu w lub niewystępującym mieszkańców (w tym stanie poziomie życia mieszkańców zróżnicowaniu w poziomie życia zdrowia i żywotności, (stanie zdrowia i żywotności, mieszkańców (stanie zdrowia i wykształcenia, dostępności wykształcenia, dostępności do żywotności, wykształcenia, do kultury i wypoczynku, kultury i wypoczynku, statusu dostępności do kultury i statusu społecznego), społecznego), obecności wypoczynku, statusu obecności patologii i stopnia patologii i stopnia wykluczenia społecznego), obecności patologii wykluczenia społecznego. społecznego. i stopnia wykluczenia społecznego. Potencjały zewnętrzne Potencjały zewnętrzne (kapitał Potencjały zewnętrzne (kapitał (kapitał ludzki, społeczny, ludzki, społeczny, umiejętności, ludzki, społeczny, umiejętności, umiejętności, wiedza, wiedza, technologie i co za tym wiedza, technologie i co za tym technologie i co za tym nawiązywanie relacji nawiązywanie relacji nawiązywanie relacji gospodarczych) są dostępne, gospodarczych) są zbilansowane gospodarczych) nie są ale transfer kapitałów (głównie poprzez potencjały wewnętrzne dostępne. ludzkiego i społecznego) ma Tym samym wartość towarów i jeszcze dla Powiatu bilans usługi, wytwarzanych wewnątrz ujemny (kapitał zewnętrzny Powiatu jest równa wartości dominuje nad wewnętrznym). towarów i usług, sprowadzanych na obszar Bytowskiego. Rezygnuje się z realizacji Inwestuje się w ochronę Następuje radykalna zmiana inwestycji w ochronę środowiska i OZE, choć w charakterystyki energetycznej, środowiska i OZE wobec ograniczonym zakresie, co dzięki znaczącym inwestycjom w niewystarczającej prowadzi do wzmocnienia OZE, finansowanym głównie ze dostępności zewnętrznych proekologicznego wizerunku źródeł zewnętrznych. Podjęte źródeł finansowania (przy Powiatu oraz umożliwia działania wpływają na dalszą braku efektywności ich poprawę jego bilansu poprawę stanu środowiska

154 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Scenariusz pesymistyczny Scenariusz pośredni Scenariusz optymistyczny wykorzystania) oraz wobec energetycznego. naturalnego i przyczyniają się do braku zainteresowania utrwalenia wizerunku Powiatu biznesu ulokowanego w jako ekologicznego. Jest to Powiecie lub poza nim. Na skutecznie wykorzystywane w to nakładają się opory polityce marketingowej i społeczne i bariery prawne, promocyjnej Powiatu. podrażniające koszty wdrażania technik OZE i czyniące je nieatrakcyjnymi wobec wykorzystania „starych” źródeł energii. Kapitał ludzki i społeczny Kryzys gospodarczy Wobec stagnacji ekonomicznej Wzrost gospodarczy w skali powoduje, że nie przybywa na poziomie regionu, kraju i regionu, Polski i UE przyczynia się nowych miejsc pracy, a całej UE, utrzymuje się do dynamicznego zwiększenia wręcz ich ubywa (wobec niewysoki wzrost gospodarczy, konkurencyjności firm, cięcia kosztów przez głównie za sprawą lokalnych a w konsekwencji wzrostu liczby kluczowe firmy i ich inwestycji infrastrukturalnych miejsc pracy. Zjawisko to kooperantów). Wzrasta finansowanych ze środków UE wzmacniane jest przez wysoką bezrobocie, głównie wśród oraz wykorzystaniu lokalnej jakość kapitału ludzkiego i osób młodych. Brak mikro, małej i średniej społecznego. Istnieje efektywny i perspektyw ekonomicznych przedsiębiorczości. Następuje użyteczny dla lokalnego rynku i socjalnych staje się główną stopniowe zahamowanie pracy system edukacji. Poprawa przyczyną migracji. Nasila procesów migracyjnych wśród warunków ekonomicznych i się proces depopulacji na osób młodych, bowiem socjalnych skutkuje dodatnim terenie całego powiatu. W mieszkańcy sami zakładają saldem migracji. Daje to konsekwencji na terenie różne formy działalności możliwość przezwyciężania Powiatu pozostają głównie gospodarczej lub firmy problemów społecznym w osoby starsze i zagrożone zatrudniają osoby, poszukiwane krótkim lub średnim okresie wykluczeniem społecznym i na lokalnym rynku pracy, czasu. ekonomicznym, co skutkuje dobrze przygotowane do jego dalszymi obciążeniem władz potrzeb. W efekcie, problemy publicznych do społeczne dotyczące osób rozwiązywania problemów starszych i zagrożonych społecznych. wykluczeniem społecznym występują, ale w takim zakresie są do neutralizacji i przezwyciężenia w dłuższym horyzoncie czasowym. Zauważalny jest wyraźny Obserwowane jest Odnotowany jest proces proces ubożenia zahamowanie procesu bogacenia się społeczeństwa i społeczeństwa i zwiększenie ubożenia społeczeństwa i znaczny spadek liczby zjawisk liczby zjawisk patologii spadek liczby zjawisk patologii patologii społecznych. społecznych. społecznych. Oferta edukacyjna jest Oferta edukacyjna nie jest w Następuje sukcesywne nieadekwatna do potrzeb pełni dostosowana do potrzeb unowocześnienie i poszerzenie lokalnego rynku pracy. Brak lokalnego ryku pracy: przede oferty edukacyjnej oraz jej

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 155

Scenariusz pesymistyczny Scenariusz pośredni Scenariusz optymistyczny współpracy przedsiębiorstw wszystkim z uwagi na systematyczne dostosowywanie ze szkołami oraz brak ograniczone finansowanie do oczekiwań oraz potrzeb środków na programy programów edukacyjnych oraz lokalnego i regionalnego rynku edukacyjne pogłębiają niski stopień współpracy pracy, poprzez finansowanie jeszcze to niedostosowanie. przedsiębiorstw ze szkołami. dzięki szerokim, zdywersyfikowanym źródłom programów edukacyjnych i intensywną współpracę przedsiębiorstw ze szkołami. Współpraca samorządów w Występują zręby współpracy Funkcjonują trwałe formy zakresie wspólnych samorządów w zakresie zadań współpracy samorządów w projektów publicznych (infrastrukturalnych, w zakresie zakresie zadań (infrastrukturalnych, w przeciwdziałania patologiom i infrastrukturalnych, społecznych zakresie przeciwdziałania społecznemu wykluczeniu, w zakresie tworzenia warunków patologiom i społecznemu tworzenia warunków rozwoju rozwoju lokalnej wykluczeniu, tworzenia lokalnej przedsiębiorczości). przedsiębiorczości. Istnieje także warunków rozwoju lokalnej Wspólna reprezentacja w wspólna reprezentacja w przedsiębiorczości) jest programach wojewódzkich programach wojewódzkich. słaba lub w ogóle nie zaczyna się powoli kształtować. funkcjonuje. Brak jest także wspólnej reprezentacji w programach wojewódzkich W wyniku biernych postaw Obserwowana jest stała Następuje dynamiczny rozwój i społecznych, braku aktywność NGO i grup wzmocnienie aktywności lokalnej kompetencji w zarządzaniu i niesformalizowanych, przez NGO i grup fundraisingu oraz braku podnoszone są ich niesformalizowanych. Kwitnie możliwości lub umiejętności kompetencje w zakresie wolontariat oraz udział osób pozyskiwania środków myślenia strategicznego, trzecich w działalności organizacji zewnętrznych na realizację zarządzania oraz wzrastająca społecznych i na rzecz wspólnot działań własnych następuje aktywizacja postaw lokalnych. NGO potrafią rozpad NGO oraz grup społecznych, w tym pozyskiwać trwałe źródła niesformalizowanych, co w wolontariatu. Obserwuje się finansowania z własnej konsekwencji powoduje jednak stałe uzależnienie od działalności lub z patronatu spadek aktywności środków samorządowych i UE, finansowego sektora obywatelskiej. jeśli chodzi o możliwości biznesowego, traktując środki realizacji działań i zadań publiczne jako dopełnienie wyżej własnych. wymienionych zasobów. Następuje głęboka Tempo polaryzacji między Aktywność zawodowa i społeczna depopulacja Powiatu oraz miastami a gminami wiejskimi mieszkańców miast i gmin rosnąca polaryzacja między spada. Wzrasta aktywność wiejskich jest na podobnym miastami a obszarami zawodowa i społeczna na poziomie, choć dotyka różnych wiejskimi, co powoduje obszarach wiejskich, w tym np. sektorów życia społeczno- zmniejszającą się aktywność rozwój usług agroturystyki gospodarczego (efekt społeczno-gospodarczą (efekt „wymiany o negatywnym „równowagi”). mieszkańców na terenach bilansie dla obszarów gmin wiejskich (efekt wiejskich”). „zasysania”).

156 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Scenariusz pesymistyczny Scenariusz pośredni Scenariusz optymistyczny Kapitał gospodarczy Powiat charakteryzuje się Funkcjonuje gospodarka Dominują nowe branże i gospodarką ekstensywną, o mieszana, intensywno- technologie ( w tym eko-biznes, niskim poziomie ekstensywna, wykorzystująca np. wytwarzanie technik oraz innowacyjności. Przewagi innowacje i nowe, wysoko sprzedaż OZE, wysoko- Powiatu dotyczą łatwego wyspecjalizowane technologie, innowacyjna turystyka i przemysł dostępu do zasobów choć w ograniczonym zakresie. kreatywny), z ważnym, ale materiałowych i niskich To także gospodarka, w której tracącym już na znaczeniu kosztów siły roboczej pojawiają się nowe branże (w przemysłem w rozumieniu z I („prosta gospodarka”). tym zwłaszcza turystyka i usługi połowy XX w. Przewagi dotyczą okołoturystyczne oraz przemysł przede wszystkim jakości i kreatywny), ale wciąż przewagi różnorodności usług i produktów, dotyczą przede wszystkim a co za tym idzie wysoko dostępu do materiałów i wykwalifikowanej siły roboczej kosztów siły roboczej („tania („gospodarka na trwałej ścieżce gospodarka, wchodząca na innowacyjności”). ścieżkę innowacyjności”). Brak infrastruktury Następuje rozwój lokalnych, Pojawienie się inwestorów oraz publicznej o odpowiedniej rodzimych przedsiębiorstw, intensywny rozwój rodzimych jakości w połączeniu z jednak zasięg ich zasadniczego przedsiębiorstw, pozwala na nieskuteczną promocją oddziaływania nie wykracza tworzenie nowych, trwałych gospodarczą powodują, że poza granice powiatu. Istnieją miejsc pracy na miejscu (na nie udają się próby jednak powiązania terenie Powiatu). Mają one pozyskania inwestorów międzynarodowe. Oba czynniki istotne znaczenie w skali regionu, zewnętrznych, a potencjał stanowią o pozyskaniu przewag kraju i zyskują istotną pozycję na dotyczący konkurencyjności w niszach rynkowych w rynkach międzynarodowych. przedsiębiorstw wobec firm branżach: metalowej, Dotyczy to branż: turystycznej i spoza Powiatu jest bardzo drewniano-meblarskiej, sportowo-rekreacyjnej, OZE, a niski. Wobec tego mikro- i turystycznej, OZE. Nowe także „starych branż”: metalowej małe przedsiębiorstwa nie miejsca pracy powstają głównie i drewniano-meblarskiej. powstają i nie rozwijają się. za sprawą mikro- i małych przedsiębiorstw. Jednak z uwagi na stosunkowo niską wartość nakładów na rozwój i inwestycje, ich możliwość ekspansji jest ograniczona. Występuje duże bezrobocie, Widoczny jest spadek Na terenie Bytowskiego następuje likwidacja bezrobocia (choć stosunkowo bezrobocie jest niskie (w przedsiębiorstw wobec niewielki w porównaniu z porównaniu z danymi z innych peryferyzacji danymi z innych powiatów powiatów z Pomorskiego). Nowe infrastrukturalnej i pomorskich), a nowe miejsca miejsca oferowane są przez duże i gospodarczej Powiatu w pracy oferowane są głównie średnie firmy. Wokół nich obliczu czynników przez mikro i małych wyrasta sieć mikro, małych i zewnętrznych oraz przedsiębiorców z terenów średnich rodzimych negatywnych zjawisk w Powiatu. Wynika to przede przedsiębiorstw. Wobec zakresie kapitału ludzkiego i wszystkim z efektów pojawienia się nowych społecznego. Brak jest realizowanych projektów inwestorów zewnętrznych i projektów aktywizacyjnych i aktywizacyjnych i dostępności środków UE

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 157

Scenariusz pesymistyczny Scenariusz pośredni Scenariusz optymistyczny pobudzających pobudzających realizowane są projekty przedsiębiorczość wśród przedsiębiorczość wśród aktywizacyjne. Projekty te mają mieszkańców lub są one mieszkańców, finansowanych wysoką skuteczność, użyteczność nieskuteczne, nieużyteczne ze środków zewnętrznych. i efektywność. lub nieefektywne. Mają one umiarkowaną lub średnią skuteczność, użyteczność i efektywność. Następuje powolna Następuje powolny, ale Powiat charakteryzuje się silnym stagnacja, a następnie systematyczny, choć rozwojem branży przemysłowej – kryzys branży przemysłowej: nierównomierny przestrzennie metalowej, drzewnej, zapóźnienia technologiczne rozwój branży przemysłowej: budowlanej. Obserwowana jest w branży metalowej i pojawiające się inicjatywy intensywna adaptacja nowych drzewno-meblarskiej oraz współpracy klastrowej oraz technologii, co wzmacnia budowlanej, słaba kondycja stabilna sytuacja finansowa wspomniane branże i czyni je finansowa ogółu umożliwiają skuteczną, choć silnym konkurencyjnie w skali przedsiębiorstw, brak ograniczoną implementację regionu i kraju. Nowe branże właściwej polityki nowoczesnych technologii i (produkcja i sprzedaż OZE, promocyjnej, przynoszą poprawę innowacyjna turystyka i niewystarczające zasoby konkurencyjności w kluczowych przemysły kreatywne) zaczynają terenów inwestycyjnych, sektorach usług i produkcji dominować w strukturze zwłaszcza wokół Bytowa (branża metalowa, drzewno- gospodarki Powiatu. Na jego oraz brak współpracy typu meblarska, OZE, turystyczno- terenie istnieją silne powiązania klastrowego skutkują sportowa). Ponadto władze klastrowe, kooperatywy oraz obniżeniem powiatu realizują politykę sieciowanie usług. Polityka konkurencyjności tych promocji gospodarki powiatu. promocji i wsparcia gospodarki sektorów. W strukturze Problemem pozostaje jednak Powiatu jest skuteczna i gospodarki firmy z innych brak odpowiednich terenów efektywna, co doprowadza do branż (np. produkcja i inwestycyjnych, zwłaszcza rozwoju rodzimej sprzedaż OZE, turystyka) wokół Bytowa. przedsiębiorczości i napływu mają marginalne znaczenie. kapitału z zewnątrz. Nie wykorzystuje się W Bytowskim wykorzystuje się Turystyka, oparta na efektywnym dostępnego potencjału swoje walory przyrodnicze i wykorzystaniu potencjału przyrodniczego i kulturowe do rozwoju turystyki. przyrodniczego i kulturowego kulturowego do rozwoju Powstają nowe atrakcyjne oraz rozwijana z zachowaniem turystyki i przemysłów produkty turystyczne z zakresu zasady zrównoważonego kreatywnych. Ograniczone turystyki aktywnej, sportu (w rozwoju, staje się ważną środki finansowe oparciu o nowe i istniejące dziedziną lokalnej gospodarki. uniemożliwiają stworzenie szlaki kajakowe i rowerowe, Powiat Bytowski z powodzeniem nowych produktów istniejącą i rozbudowywaną promuje liczne nowe produkty turystycznych i kulturowych infrastrukturę sportowo- turystyczne z zakresu turystyki i ich promocję. Nie są rekreacyjną, hotelową) i aktywnej i sportu (w oparciu o prowadzone działania na turystyki weekendowej oraz nowe i istniejące szlaki kajakowe i rzecz pozyskania zdrowotnej (spa, zajęcia rowerowe, nowoczesną bazę inwestorów. W związku z sportowe i rehabilitacyjne), sportowo-rekreacyjną i tym, oferta turystyczna adresowanej zwłaszcza do hotelową), turystyki tematycznej Powiatu Bytowskiego jest starszych mieszkańców (opartej na wykorzystaniu ograniczona i nieatrakcyjna, Trójmiasta oraz gości krajowych wielokulturowego dziedzictwa), co powoduje, że jest także spoza Pomorskiego i zza przyrodniczej (obejmującej ścieżki

158 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Scenariusz pesymistyczny Scenariusz pośredni Scenariusz optymistyczny niekonkurencyjna w granicy. Jednakże z uwagi na wytyczone w rejonie pływających stosunku do oferty z innych ograniczone środki finansowe, wysp pod Rekowem oraz licznych obszarów Pomorza i z promocja nowych produktów jezior lobeliowych), a także pozostałej części kraju, turystycznych jest weekendowej oraz zdrowotnej mimo przewag niewystarczająca. Działania (spa, zajęcia sportowo- komparatywnych Powiatu skupiają się na rehabilitacyjne), adresowanej do (wysokiego stopnia pozyskaniu inwestorów mieszkańców Trójmiasta, gości z atrakcyjności krajobrazowej, zainteresowanych regionu, całej Polski i zza granicy). lesistości, sieci jezior etc.) uruchomieniem na jego terenie Wzrost atrakcyjności turystycznej kompleksów rekreacyjno – regionu bytowskiego przyciąga wypoczynkowych. Powodzenie kolejnych inwestorów, tych starań, spowoduje dalszy zainteresowanych wzrost liczby turystów uruchomieniem nowych korzystających z oferty kompleksów rekreacyjno – Powiatu. Tym samym następuje wypoczynkowych. Dzięki stałej równowaga między rozbudowie i podniesieniu jakości wykorzystaniem przewag bazy turystycznej, następuje konkurencyjnych poszerzenie oferty, w tym (pomysłowość, sieciowość, adresowanej do wymagającego i innowacyjność produktów zamożnego odbiorcy, co podnosi turystyczno-rekreacyjnych) a jej konkurencyjność na tle innych przewagami komparatywnymi obszarów Pomorza i kraju oraz (wysoki stopień atrakcyjności przyczynia się do dalszego krajobrazowej, lesistość, sieć wzrostu liczby turystów. Tym jezior etc.) samym następuje dominacja przewag konkurencyjnych (pomysłowość, sieciowość, innowacyjność produktów turystyczno-rekreacyjnych) nad przewagami komparatywnymi (wysoki stopień atrakcyjności krajobrazowej, lesistość, sieć jezior etc.) Występują braki elementów Z wolna dostrzega się i Intensywnie wykorzystuje się „srebrnej” gospodarki, wykorzystuje długoletnie potencjał, związany ze starzeniem mimo globalnych tendencji tendencje w starzeniu się się społeczeństw i popytem na w starzeniu się społeczeństw. Osoby 50 + stają nowe usługi dla osób, które są na społeczeństwa na poziomie się konsumentami usług emeryturze oraz takich, które z lokalnym, regionalnym, oferowanych na terenie racji wieku zaczynają cierpieć na krajowym i kontynentalnym. Powiatu, a jednocześnie różnego rodzaju schorzenia i W konsekwencji teren stanowią dużą potencjalną choroby. Jednocześnie Powiatu charakteryzuje się grupę pracobiorców. W wykorzystuje się potencjał osób brakiem lub bardzo słabo konsekwencji następuje po 50 r. ż. w aktywności rozwiniętymi usługami na powolny i stabilny rozwój zawodowej. W konsekwencji rzecz osób w wieku 50+ (w „srebrnej” gospodarki: usług na Powiat Bytowski to obszar tym specjalnymi rzecz osób w wieku 50+ (w tym intensywnego rozwoju „srebrnej” kompleksowymi formami specjalnych kompleksowych gospodarki: usług na rzecz osób w turystyki dostosowanymi do form turystyki dostosowanych wieku 50+ (w tym specjalnych

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 159

Scenariusz pesymistyczny Scenariusz pośredni Scenariusz optymistyczny możliwości poruszania się do możliwości poruszania się kompleksowych form turystyki osób starszych, produktami osób starszych, produktów dostosowanych do możliwości turystycznymi typu spa, turystyczno-leczniczych typu poruszania się osób starszych, rehabilitacja, opieka spa, rehabilitacja, opieka produktów turystyczno- całodzienna, opieka nad całodzienna, opieka nad leczniczych typu spa, chorymi), oraz brakiem chorymi), oraz powolny, choć rehabilitacja, opieka całodzienna, usług świadczonych przez widoczny rozwój usług opieka nad chorymi), oraz osoby w wieku 50+ (w tym świadczonych przez osoby w powolny, choć widoczny rozwój usług prostych typu wieku 50+ (w tym usług usług świadczonych przez osoby rzemieślniczego, w handlu, prostych typu rzemieślniczego, w wieku 50+ (w tym usług opieka nad dziećmi i w handlu, opieka nad dziećmi i prostych typu rzemieślniczego, w osobami starszymi, pomocy osobami starszymi, pomocy handlu, opieka nad dziećmi i domowej etc.) domowej etc.) osobami starszymi, pomocy domowej etc.) Nie rozwijają się produkcja i Przedsiębiorstwa adaptują Przedsiębiorstwa uczestniczą w sprzedaż OZE. Pojawiają się nowe technologie w zakresie kooperacji z instytucjami co prawda nowe, OZE, inwestują w innowacyjne naukowymi i współuczestniczą w konkurencyjne technologie sposoby ich produkcji i powstawaniu i wdrażaniu nowych w tym zakresie to jednak sprzedaży, co w konsekwencji technologii w zakresie OZE, a przedsiębiorstwa lokalne nie daje im relatywnie silną pozycję wysoka jakość produkcji i mogą ich wykorzystać ze na rynku energii w skali sprzedaży tych źródeł energii względu na brak środków powiatu i zachodniej części oznacza samodzielność finansowych na ich Pomorskiego. energetyczną Powiatu oraz adaptację. W konsekwencji wysoki udział tego sektora w sektor ten jest strukturze jego gospodarki , a niekonkurencyjny wobec także wysoką konkurencyjność przedsiębiorstw spoza przedsiębiorstw w skali regionu. Powiatu. Czynniki zewnętrzne Pogłębiający się kryzys w Stagnacja na terenie Polski i UE, Rozwój gospodarczy i boom na Polsce UE i na świecie przy rozwoju gospodarczym na terenie Polski, UE oraz na świecie powoduje iż gospodarki świecie powoduje, iż oznacza wysoką stopę rozwoju zwijają się. Przedsiębiorstwa przedsiębiorstwa w naszej przedsiębiorstw oraz rosnący w skali globalnej przenoszą części świata nadal utrzymują rynek konsumentów. UE i Polska swoje produkcje i usługi niską stopę rozwoju, a proces stają się bazą nowych inwestycji i tam, gdzie mogą uzyskać przenoszenia produkcji i usług alokowania tam mocy największe przewagi wobec nadal omija Europę i Polskę. produkcyjnych, co powoduje obniżania kosztów i Niemniej jednak istnieje także powstawanie nowych, wewnętrznych powolny lecz stabilny wzrost rodzimych przedsiębiorstw na restrukturyzacji, czyli z popytu na produkty i usługi, poziomie lokalnym i regionalnym. Ameryki Płn i Europy oferowane na terenie Powiatu Następuje liberalizacja przenoszą się do Azji i oraz przez konsumentów spoza gospodarki, co ułatwia Afryki. Kryzys powoduje niego. Istnieją tendencje do funkcjonowanie przedsiębiorstw znaczące zwijanie się interwencjonizmu (akumulują kapitał), a rynków konsumentów, państwowego, co zwiększa jednocześnie daje to znaczny zmniejsza się chęć naciski fiskalne i wzrost środków budżetowych, konsumpcji na rzecz administracyjne na ściąganych z podatków. Firmy oszczędzania, co uderza w przedsiębiorstwa, jednak ich zaczynają być odporne na cykle

160 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Scenariusz pesymistyczny Scenariusz pośredni Scenariusz optymistyczny gospodarkę Powiatu. kondycja finansowa pozwala koniunkturalne lub w sposób Zwiększający się przy tym zneutralizować rosnące elastyczny potrafią się interwencjonizm w stylu obciążenia. W konsekwencji dostosować do słabszych keynsowskim powoduje gospodarka rozwija się powoli, okresów w gospodarce na negatywnie zmiany w ale konsekwentnie. poziomie lokalnym, regionalnym, prawie dotyczące kwestii krajowym lub międzynarodowym. gospodarczych i społecznych (utrudnienia prawne i zwiększanie obciążeń fiskalno-administracyjnych dla przedsiębiorców). W odniesieniu do polityki Powiat staje się obszarem Powiat staje się trwałym i regionalnej i samorządowej: regionalnej polityki spójności, ważnym obszarem regionalnej Powiat Bytowski nie jest w realizowanej w ramach polityki spójności, realizowanej w ogóle obiektem polityki województwa pomorskiego, ramach województwa spójności, realizowanej w jednak postrzeganym jako pomorskiego, postrzeganym jako ramach województwa obszar problemowy i istotny potencjał przestrzenny i pomorskiego, postrzegany zmarginalizowany. Krajowy gospodarczo-społeczny całego jako nieistotne obciążenie wymiar polityki samorządowej regionu. Istotne znaczenie mają oraz „peryferia peryferii” jest postrzegany raczej jako pozytywne zmiany w polityce głównych obszarów neutralny. W konsekwencji samorządowej Państwa, w której rozwojowych w skali kraju i następuje zwiększenie za zwiększaniem kompetencji UE. Na to nakładają się kompetencji powiatów, a co za powiatów idzie silna negatywne zmiany w prawie tym idzie decentralizacja decentralizacja środków. Oznacza na poziomie kraju, środków budżetowych Państwa to swobodę w zarządzaniu dotyczące zwiększania i przesunięcie ich do budżetów finansami, co powoduje, iż zakresu zadań powiatów: powiatów. Sytuacja finansowa istnieją także duże możliwości w narzucania im nowych powiatów jest stabilna. Dla zapewnieniu wkładu własnego w kompetencji przy braku Powiatu Bytowskiego oznacza realizacji projektów, zwiększenia środków to, iż jest możliwość (choć finansowanych ze źródeł finansowych na wszystkie ograniczona) zapewnienia zewnętrznych, choć stanowią one zadania. Rodzi to także wkładu własnego dla jedynie dopełnienie środków negatywne skutki dla projektów, finansowanych ze krajowych (w tym alokowanych możliwości zapewnienia środków zewnętrznych, na poziomie Powiatu wkładu własnego dla głównie UE. Widać jednak silne Bytowskiego). Obserwowana jest projektów uzależnienie rozwoju wysoka efektywność zarządzania infrastrukturalnych i infrastruktury, kapitału funduszami UE (myślenie miękkich, ludzkiego, społecznego oraz strategiczne i rzeczywiste współfinansowanych ze gospodarki od tych środków. potrzeby beneficjentów środków UE. Na to nakłada Problemem jest efektywność odgrywają kluczową rolę w się niska efektywność procesu zarządzania procesie wyborów projektów, zarządzania funduszami UE funduszami UE (w którym wciąż zwłaszcza infrastrukturalnych) na (w tym silne polityczne dużą rolę odgrywa polityka przy poziomie regionalnym i znaczenie wyborów wyborze projektów, zwłaszcza krajowym. projektów, zwłaszcza infrastrukturalnych) na infrastrukturalnych) na poziomie regionalnym i poziomie regionalnym i krajowym. krajowym.

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 161

4.3 Analiza PEST

Na potrzeby sporządzenia scenariuszy wariantowych, przygotowano także analizę PEST. W analizie zdefiniowano czynniki polityczne, ekonomiczne, społeczne i techniczne, które mogą mieć wpływ na sytuację społeczno-ekonomiczną Powiatu Bytowskiego. Ponadto określono, czy czynniki te mogą mieć wpływ pozytywny czy negatywny, a uczestniczący w badaniu eksperci określili poprzez punkty siłę tych czynników oraz prawdopodobieństwo ich wystąpienia. Wyniki analizy przedstawia rycina poniżej.

Rycina 6 Wyniki analizy PEST dla Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Źródło: opracowanie własne Wynika z niej, iż zidentyfikowane czynniki polityczne, ekonomiczne, społeczne i techniczne mają podobną siłę oddziaływania na sytuację społeczno-ekonomiczną Powiatu. Czynniki negatywne są równoważone przez czynniki, pozytywnie nań wpływające. Wspomniane czynniki pozytywne mają nawet nieco większe wartości punktowe. Z punktu widzenia scenariuszy rozwojowych kluczową informacją jest fakt, iż w wyniku analizy PEST nie udało się wyodrębnić schematu dla scenariusza pesymistycznego i optymistycznego. Należy więc przyjąć, iż najbardziej prawdopodobne jest spełnienie się scenariusza pośredniego.

162 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

4.4 Modele zachowania się kapitałów społeczno-ekonomicznych Powiatu Bytowskiego w poszczególnych scenariuszach

Powyższe scenariusze rozwojowe można przełożyć na zachowania się kapitałów w Powiecie Bytowskim oraz na jego relacje z otoczeniem. Wyodrębniono trzy układy przestrzenno-funkcjonalne: 1) Bytów i Miastko jako lokalne (powiatowe) ośrodki wzrostu oraz punkty koncentracji usług publicznych); 2) Obszary wiejskie jako zaplecze lokalnych ośrodków wzrostu; 3) Obszar poza Powiatem Bytowskim: przestrzeń regionalna (Trójmiasto jako regionalny ośrodek wzrostu, pozostała część Pomorza) i przestrzeń krajowa oraz europejska.

4.4.1 Scenariusz pesymistyczny („Zasysanie”) W tym scenariuszu następuje przepływ kapitałów od obszarów słabszych do obszarów mocniejszych, a potencjały nie równoważą się. W praktyce oznacza to, iż obszary wiejskie są wysysane ze swoich zasobów przez Bytów i Miastko, a dysproporcje między tymi obszarami w jakości życia i dostępie do infrastruktury pogłębiają się. Jednocześnie niski i malejący potencjał Bytowa i Miastka wobec regionalnych i krajowych silnych ośrodków wzrostu powoduje, iż to te ostatnie są atrakcyjnym miejscem dla zamieszkania i pracy oraz inwestowania. W konsekwencji najlepszy kapitał ludzki i społeczny przenosi się w inne miejsca, poza Powiat, a kondycja gospodarki wewnątrz Powiatu pogarsza się. Wewnętrzne potencjały Powiatu nie są wykorzystywane. Także jakość życia w Bytowie i Miastku w porównaniu z dużymi miastami regionu i kraju jest niższa i stale maleje. Sytuację taką ilustruje rycina poniżej . Rycina 7 Model przepływu kapitałów w Powiecie Bytowskim oraz w otoczeniu w scenariuszu pesymistycznym. Ideogram.

Źródło: opracowanie własne

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 163

4.4.2 Scenariusz pośredni („Próba zbilansowania”)

W tym scenariuszu następują przepływy kapitałów pomiędzy obszarami wiejskimi a Bytowem i Miastkiem. Dostęp do infrastruktury publicznej oraz możliwość rozwoju kapitału ludzkiego, społecznego i gospodarczego zaczyna być równoważony, choć dalej dysproporcje pomiędzy obszarami wiejskimi a oboma miastami są duże. Podobnie ma się relacja pomiędzy powiatem a otoczeniem. Mimo pojawiania się kapitału egzogennego (transfer środków finansowych, inwestycji, wiedzy i doświadczeń etc.) nadal bilans w relacjach między powiatem a otoczeniem jest dla tego pierwszego niekorzystny. W dalszym ciągu kapitał (zwłaszcza ludzki i społeczny) przechodzi z obszarów i ośrodków słabszych do silnych. W konsekwencji jakość życia na obszarach wiejskich poprawia się, choć tempo tej poprawy nie jest satysfakcjonujące. Podobnie rzecz ma się, porównując jakość życia w Bytowie i Miastku oraz Trójmiasto lub Słupsk (ryc. poniżej).

Rycina 8 Model przepływu kapitałów w Powiecie Bytowskim oraz w otoczeniu w scenariuszu zrównoważonym . Ideogram.

Źródło: opracowanie własne

4.4.3 Scenariusz optymistyczny („Równowaga”)

Wariant optymistyczny zakłada, iż potencjały rozwojowe obszarów wiejskich oraz Miastka i Bytowa będą równoważyć się, a poszczególne funkcje obu miast i ich wiejskiego zaplecza powinny być komplementarne. Pozwoli to na wyrównanie poziomu jakości życia w tych dwóch kręgach. Znacznej intensyfikacji ulegają także przepływy pomiędzy powiatem a jego otoczeniem, zwłaszcza z silnymi ośrodkami wzrostu w skali regionu. Poziom jakości życia np. w Trójmieście lub Słupsku zaczyna być porównywalny z poziomem życia w Bytowie i Miastku.

164 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

W wariancie (scenariuszu) optymistycznym, ze względu na wykorzystanie i rozwój potencjałów endogennych (wewnętrznych), zaczyna się także pojawiać szeroki transfer kapitałów z otoczenia, a wzajemne wymiany zaczynają się bilansować lub nawet są korzystne dla powiatu (inwestycje w gospodarkę, pojawienie się konsumentów usług turystycznych w powiecie etc.). Sytuację tę pokazuje ideogram na rycinie poniżej.

Rycina 9 Model przepływu kapitałów w Powiecie Bytowskim oraz w otoczeniu w scenariuszu optymistycznym Ideogram.

Źródło: opracowanie własne

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 165

5 Powiat Bytowski w politykach makro-ekonomicznych i przestrzennych na poziomie UE, Polski i Województwa Pomorskiego

5.1 Wprowadzenie

Istotnym czynnikiem wpływającym na realizację scenariuszy wariantowych oraz możliwość wdrażania samej Strategii jest sposób myślenia o Powiecie Bytowskim i jego roli w przestrzeni na poziomie UE (szerzej Europy), a także kraju oraz Województwa Pomorskiego. Pod pojęciem pozycji w przestrzeni należy rozumieć kilka elementów: 1) Rolę w kreowaniu skupisk osadniczych, w tym tendencji miastotwórczych i tworzeniu zrównoważonego zaplecza na obszarach wiejskich otaczających miasto (o czym mowa była w rozdziale poprzednim). 2) Rolę w kreowaniu różnych funkcji publicznych oraz gospodarczych, w tym efektywne wykorzystywanie własnych możliwości i potencjałów z wykorzystaniem kapitałów pochodzących spoza Powiatu (ludzkiego, gospodarczo-finansowego, społecznego, wiedzy, technologii), tworzenie popytu na towary i usługi, które mogą zaoferować podmioty z Powiatu. 3) Dostępność przestrzenną (transportową, telekomunikacyjną) na potrzeby przepływu wspomnianych wyżej różnych kapitałów zarówno wewnątrz Powiatu Bytowskiego, jak i między nim a otoczeniem zewnętrznym. Dostępność ta powinna gwarantować swobodny dostęp do towarów i usług, oferowanych „na miejscu” (np. w branży turystycznej „srebrna gospodarka”, czyli dojazd klientów na obszar realizacji usługi), ale także pozwolić na swobodny handel takimi towarami i usługami, które można dostarczyć w dowolnie wybrane miejsce (transport produktów przemysłu branży metalowej, drzewno-meblarskiej poza Powiat etc.). W niniejszym rozdziale przeanalizowane zostaną wspomniane wszystkie trzy poziomy.

5.2 Poziom UE Cele polityki terytorialnej Unii Europejskiej w sposób ujednolicony zostały przedstawione w Agendzie Terytorialnej UE. Agenda Terytorialna UE: nie posiada charakteru obligatoryjnego, ale stanowi strategiczne i zorientowane na działanie ramy dla terytorialnego rozwoju Europy, w tym dla krajowych polityk rozwoju przestrzennego. Agenda wspierała wdrażanie zarówno odnowionej Strategii Lizbońskiej jak i Strategii z Goeteborga poprzez politykę zintegrowanego rozwoju terytorialnego. Dokument przyczynić się miał do trwałego wzrostu gospodarczego oraz tworzenia miejsc pracy, jak również do społecznie i ekologicznie zrównoważonego rozwoju poprzez wzmocnienie spójności terytorialnej Europy. Aby to osiągnąć polityka spójności UE oraz inne polityki powinny w bardziej efektywny sposób wychodzić naprzeciw potrzebom i uwarunkowaniom terytorialnym oraz swoistym

166 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

wyzwaniom geograficznym i możliwościom regionów i miast. Dokument ten był aktem woli politycznej, wspartej obietnicą podjęcia działań w zakresie realizacji przyjętych celów. Podstawą do jego opracowania był raport ekspercki „Stan terytorialny i perspektywy UE” przyjęty pod koniec 2007 roku. Raport ten stał się także podstawą do rozwoju badań nad przestrzenią europejską, realizowane przez instytucje badawcze w ramach programu ESPON 2013. W opracowaniach ESPON zasadniczą pozycję w perspektywie analiz struktury terytorialnej zajmują dwa zagadnienia. Pierwsze zagadnienie to relacje miasto – wieś i analizy współoddziaływania przestrzeni miejskiej i wiejskiej. Druga kwestia to rola ośrodków miejskich jako centrów wzrostu na poziomie lokalnym, regionalnym, ponadregionalnym, krajowym, europejskim i światowym. W obu perspektywach punktem wyjścia jest gęstość zaludnienia, będąca agregatem procesów przestrzennych związanych z kształtowaniem sieci osadniczej. W obecnych koncepcjach ESPON, centralnym punktem odniesienia dla sieci osadniczej na poziomie europejskim stanowić będzie siatka wielkich i dużych ośrodków miejskich jako „lokomotyw rozwoju” regionów. Na mapie poniżej globalne centra rozwoju (Londyn, Paryż) zostały zaznaczone jako kule brązowe. Kulami czerwonymi zaznaczono miejskie lokomotywy rozwoju o znaczeniu europejskim. Trzon rozwojowy tworzy pas miast Beneluxu oraz oś wzdłuż Renu, Szwajcarii i północno-środkowych Włoszech. Z miast polskich do tej kategorii zalicza się Warszawę, pozostałe miasta wojewódzkie mają mieć status silnych MEGA, czyli miast o bardzo silnym wpływie na rozwój kraju i regionu. Do tej kategorii zaliczyć można także Gdańsk. Pozostawać ma on, podobnie jak inne ośrodki we wschodniej Polsce (Rzeszów, Białystok, Lublin) w dość specyficznej sytuacji. Stanowią bowiem jednocześnie obszary kumulacji obszaru metropolitarnego (zaznaczone na ryc. 10 na żółto), a jednocześnie znajdują się bezpośrednio przy granicy europejskiego obszaru koncentracji działalności i przepływów (zaznaczona zieloną linią na ryc. 10 ). Powiat Bytowski pozostaje jednak poza obszarem bezpośredniego wpływu Gdańska i Trójmiasta. W konsekwencji, mimo, iż znajduje się wewnątrz wydzielonego europejskiego obszaru koncentracji i przepływów, to jednak fakt ten w paneuropejskich koncepcjach rozwoju nie to ma przełożenia na rozwój Powiatu. Jego obszar znajduje się także poza Funkcjonalnymi Obszarami Miejskich (Functional Urban Areas: FUA) na obszarze UE. Poszczególny FUA został zdefiniowany jako obszar którego centrum stanowi minimum 15 tysięczne miasto, zaś łącznie z ekonomicznie powiązanymi przedmieściami ludność takiego obszaru to minimum 50 tysięcy mieszkańców (dla krajów zamieszkałych przez minimum 10 mln osób) lub 0,5% populacji mniejszego kraju). W drugim kroku do tak zdefiniowanego FUA dołączane są te miejscowości których minimum 10% powierzchni znajduje się w odległości, którą można przebyć od centrum miasta w 45 minut. W ten sposób wyróżniane są Potencjalnie Strategiczne Obszary Miejskie (Potential Urban Strategic Horizon - PUSH). Obszary te mogą stanowić potencjale ośrodki regionalnego/ lokalnego wzrostu. Analiza ich przestrzennego rozmieszczenia dostarcza informacji na temat dostępności dla mieszkańców

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 167 ośrodków miejskich. Wiąże się to z dostępem do większego rynku pracy, większej liczby usług świadczonych przez służby publiczne oraz przez prywatny sektor usługowy. Powiat Bytowski nie należy do żadnego z obszarów PUSH.

Rycina 10 Metropolie w Europie 2030

Źródło: Koncepcja Zagospodarowania Przestrzennego Kraju 2030, s. 53, ryc. 12

168 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

5.3 Poziom krajowy

Zasadniczym punktem odniesienia do przestrzennych polityk na poziomie krajowym jest Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030, przyjęta przez Radę Ministrów 13 grudnia 2011 r. (dalej jako KPZ). W dokumencie pokazano zarówno stan obecny przestrzeni Polski (z konieczności ujęty w sposób zgeneralizowany, w oparciu o szereg wskaźników i parametrów), ale również wskazano jaki jest pożądany stan rozwoju wspomnianej przestrzeni w 2030 r. Na rycinie poniżej ujęto wyimek z jednej z map diagnostycznych, który ukazuje powiązania funkcjonalne i grawitację poszczególnych obszarów i miast (ciążenia ku sobie).

Rycina 11. Siła grawitacji i ciążeń Województwa Pomorskiego.

Źródło: KPZK, mapa 1 diagnostyczna Wynika z niej, iż zachodni obszar regionu uznawany jest za pozbawiony sił grawitacji. Pozbawiony jest także (z wyjątkiem Słupska) istotnych powiązań wewnętrznych oraz zewnętrznych. Mapa ujmuje co prawda obszary subregionów w starym podziale administracyjnym, jednakże słabość w tym zakresie zachodniej części Pomorza oraz wschodniej części Zachodniopomorskiego jest znacząca i bardzo widoczna. Odbija się to także na wizji integracji polskiej przestrzeni i porównania jej stopnia w 2010 i 2030 r. (rycina poniżej). Wynika z niej jednoznacznie, iż zarówno w 2010 r., jak w dwadzieścia lat później stopień zintegrowania zachodniej części Pomorskiego z innymi obszarami funkcjonalnymi pozostaje niemal taki sam: jest on bardzo słaby. W 2030 r. teren ten (obejmujący w przypadku Pomorskiego powiat bytowski i człuchowski) pozostaje wyodrębnionym ”pustym polem”) otoczonym przez obszary integrujące się, zaś pogranicze

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 169

Pomorskiego i Zachodniopomorskiego stanowi największy teren „dysfunkcjonalny” na zachód od Wisły. W konsekwencji, można to interpretować, iż w krajowej polityce makro- przestrzennej przyjęto zasadę „na później” lub „odroczonych szans rozwojowych”. Teren ten będzie podlegał wsparciu po 2030 r. Wobec faktu, iż fundusze strukturalne w perspektywie budżetowej UE 2014-2020 są prawdopodobnie ostatnim, tak dużym zasobem środków finansowych zewnętrznych, należy domniemywać, iż kierunek działań po 2022 r. w polityce strategicznej Powiatu powinien być ukierunkowany przede wszystkim na efektywne wykorzystanie własnych potencjałów. Tym niemniej bardzo istotne jest prawidłowe określenie kierunków działań na okres 2015-2022, aby do tego procesu dobrze się przygotować.

Rycina 12 Kierunki integracja polskiej przestrzeni w 2010 i 2013 r.

Źródło: KPZK, s. 54, rys. 10

5.4 Poziom regionalny

Zasadniczym punktem odniesienia w kreowaniu polityki przestrzennej na poziomie regionalnym jest Strategia Rozwoju Województwa Pomorskiego 2020. W pierwszej kolejności warto przytoczyć jedno z założeń, że Strategia nie obejmuje kwestii czysto lokalnych chyba, że zachodzi ścisły związek między potrzebami i potencjałami

170 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

lokalnymi a interesem regionalnym lub też, gdy lokalne deficyty istotnie ograniczają możliwości rozwojowe64. W strategii stwierdza się także, iż najistotniejszą z punktu widzenia interwencji publicznej cechą regionu są wyraźne i niekorzystne zróżnicowania przestrzenne w zakresie poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego, zwłaszcza między dynamicznie i wszechstronnie rozwijającym się Obszarem Metropolitalnym Trójmiasta, a obszarami najbardziej od niego odległymi. Dysproporcje te przejawiają się różnym poziomem aktywności społecznej (m.in. edukacyjnej, kulturalnej, obywatelskiej) i gospodarczej (w tym zawodowej). Taki stan rzeczy wynika m.in. z uwarunkowań historycznych, instytucjonalnych i infrastrukturalnych (w tym różnej jakości i dostępności usług publicznych). Zróżnicowania wewnątrz regionu pogłębiają się na przestrzeni ostatnich lat, co grozi jego dezintegracją w wielu wymiarach, w tym osłabieniem jego konkurencyjności i atrakcyjności osiedleńczej, a także zdolności do skutecznego uruchamiania wewnętrznych potencjałów oraz przełamywania barier rozwojowych Podkreśla się także fakt, iż Procesy społeczne i gospodarcze, w tym poziom aktywności zawodowej i społecznej mieszkańców regionu, są ograniczone m.in. poprzez nieefektywnie funkcjonujący system transportowy. Pomorskie cechuje się niską na tle innych polskich regionów, zewnętrzną dostępnością transportową i dużym zróżnicowaniem wewnętrznej spójności systemu transportowego […] Szczególnie narażone na negatywne skutki słabej efektywności sytemu transportowego są obszary zachodniej i południowo-zachodniej części województwa 65. Analiza Strategii wskazuje na to, iż jest to dokument, w którym przyjęto następujące paradygmaty: 1) Obejmuje on takie cele i kierunki działań, a w konsekwencji wiązki projektów, dla których Samorząd Województwa może być bezpośrednim inwestorem, koordynatorem lub inspiratorem (co oznacza odejście od koncepcji botom-up, czyli oddolnych inicjatyw, natomiast gwarantuje koncentrację środków na wybrane działania; 2) W scenariuszach wariantowych przewidziano dwie zmienne: dostępność transportowa versus dostępność środków finansowych. Oznacza to, iż w koncepcji strategicznej poprawę obszarów problemowych i marginalizowanych uzależnia się od jakości transportu oraz możliwości finansowania poszczególnych przedsięwzięć społeczno-gospodarczych, a nie adekwatność, skuteczność i użyteczność efektów tych przedsięwzięć; 3) Przewidziano rozwój sieci drogowej wiążącej miasta powiatowe regionu z Trójmiastem oraz ich otoczeniem, ale jednocześnie: 4) strefy przyspieszonego rozwoju społeczno-gospodarczego mają koncentrować się wzdłuż korytarzy transportowych o znaczeniu europejskim i krajowym.

64 Strategia Rozwoju Województwa Pomorskiego 2020, Gdańsk 212, s. 5. 65 Tamże, s. 11 i s. 15

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 171

5) Rozwój sieciowych i kompleksowych produktów turystycznych mają dotyczyć obszarów o wysokim potencjale turystyczno-rekreacyjnym środowiska przyrodniczego i kulturowego. Wskazane w Strategii konkretne projekty dotyczące linii kolejowych oraz drogowych nie obejmują wprost szlaków, przebiegających przez Powiat Bytowski. Jednakże kwestie modernizacji dróg krajowych i wojewódzkich oraz linii kolejowej 212 z terenu Powiatu zostały uwzględnione w Regionalnym Programie Strategicznym zakresie transportu Mobilne Pomorze. Zostały one wprost wpisane jako inwestycje strategiczne w działaniu 1.1.1 Infrastruktura liniowa regionalnego transportu zbiorowego wraz z infrastrukturą towarzyszącą oraz w działaniu 2.1.1: Poprawa dostępności transportowej ośrodków regionalnych i subregionalnych do Trójmiasta, a także pomiędzy nimi.

5.5 Podsumowanie

Z analizy dokumentów i zestawień danych, koncepcji planistycznych i strategicznych na poziomie UE, kraju i regionu wynika, iż w przygotowaniu tych na poziomie Polski i regionu silnie inspirowano się ustaleniami i wynikami badań oraz modelami, przyjętymi na poziomie UE. Tym samym przyjęto zasadę bottom-down (z „góry na dół”). W konsekwencji, wizje i modele rozwoju przestrzeni z poziomu europejskiego zostały przeniesione na poziom krajowy i regionalny. Trzeba przy tym zaznaczyć, iż w formułowaniu tych koncepcji pod uwagę zostały wzięte dwie zasadnicze koncepcje. Pierwszą z nich jest teza, iż rozwój danego obszaru jest uzależniony od tendencji miastotwórczych. Jest ona swoistym odbiciem koncepcji „lokomotyw”, która zakłada, iż rozwój lokalny i regionalny może odbywać się tylko za pośrednictwem rozwoju dużych ośrodków miejskich, a która w ostatnim dziesięcioleciu przynosi skutek odwrotny do zamierzonego ( zasysanie kapitałów z obszarów słabszych i ich „pustynnienie” w zakresie infrastruktury i dostępu do usług, zwłaszcza na terenach wiejskich, kosztem rozwoju wielkich metropolii) Druga z nich określa potencjały rozwojowe przede wszystkim przez pryzmat dostępności transportowej. Jest ona słuszna, bowiem przepływy kapitału (przede wszystkim ludzkiego i gospodarczego) są silnie uzależnione od możliwości swobodnego i szybkiego przemieszczania się. Z analiz dokumentów wynika, iż na wszystkich trzech poziomach Powiat Bytowski jest uznany za obszar deficytowy: pozbawiony sił miastotwórczych oraz o słabych powiązaniach transportowych. W konsekwencji, koncepcje rozwojowe kraju i regionu „omijają” teren zachodniej części Pomorskiego po zamknięciu obecnego okresu programowania UE (po 2022 r.), a przed zamknięciem czasu obowiązywania KPZK (w roku 2030). Stanowi to istotne wyzwanie dla władz powiatu i innych aktorów wdrażania Strategii, bowiem część strategicznych kierunków działań jest uzależnione od wsparcia z poziomu kraju i regionu.

172 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Wysiłek władz powinien zatem pójść w kierunku argumentacji i lobbingu na rzecz realizacji kluczowych przedsięwzięć dla środowiska lokalnego.

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 173

6 Wizja i misja strategiczna, cel strategiczny i cele operacyjne

W niniejszym rozdziale zostały zamieszczone informacje na temat wizji i misji strategicznych oraz wskazany cel strategiczny i wynikający z niego cele operacyjne.

6.1 Wizja Powiatu Bytowskiego na 2022 r.

Pojęcie wizji wywodzi się z nauk strategicznych, przede wszystkim w odniesieniu do sektora biznesu, niemniej jednak można je adaptować na potrzeby sektora publicznego. Według S. Obłoja, wizja to koncepcja przyszłości jednostki, najbardziej fundamentalna aspiracja, która aby być skuteczna – powinna być wspólna zarówno dla kierownictwa jak i pozostałych członków organizacji. W przypadku Strategii Powiatu pod pojęciem kierownictwa rozumieć należy Starostwo Powiatowe, zaś definicja pozostałych członków organizacji obejmuje innych interesariuszy i aktorów wdrażania działań i osiągania celów, a w konsekwencji także wizji. To założenie partycypacji jest komplementarne z założeniem M. Hudsona, iż organizacja najczęściej jest świadoma tego, że najpewniej nie uda jej się nigdy samodzielnie zrealizować wizji, zatem potrzebuje do tego inne podmioty, przekonane o konieczności współdziałania. Z kolei R. Koch twierdzi, iż wizja to inspirująca koncepcja przyszłości jednostki, marzenie o przyszłym kształcie i sukcesach, obraz tego czym może być. Wizje można formułować w kategoriach wyznaczanych celów. Tym samym wizję należy powiązać z całą strukturą celów (o których niżej). Ostatecznie wizja wyraża to, co organizacja/ instytucja uważa za swój ostateczny cel. Jest projekcją przyszłości, do jakiej dąży samorząd i społeczność lokalna. Wizja rozwoju opisuje pożądany stan docelowy w perspektywie kilkunastu lat. Wizja wskazuje „kim chcemy się stać, co chcemy stworzyć i osiągnąć”. Poniżej została zaprezentowana wizja rozwoju Powiatu Bytowskiego wypracowana w ramach pracy Zespołu Strategicznego.

Misja strategiczna: Powiat bytowski w 2022 r. to rejon rozwiniętej gospodarki i turystyki, opartej na zasobach kapitału ludzkiego i społecznego, środowiska naturalnego i wieloetnicznego dziedzictwa kulturowego.

174 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

6.2 Misja zdefiniowana w Strategii

Misja, według koncepcji nauk o zarządzaniu Jest sposobem urzeczywistnienia zakładanej wizji, a także wstępnym opisem, w jaki sposób będzie realizowane cele strategiczne, a w konsekwencji także wizji. Misja zatem stanowi ogólny opis, w jaki sposób będzie realizowana wizja. Część wykonawcza strategii powinna być zatem ściśle powiązania z misją. Ostatecznie, misja w przypadku Strategii Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego 2015-2022 stanowi nadrzędny cel funkcjonowania wspólnoty samorządowej w kontekście realizacji wizji, osiągania celów i realizacji kierunków działań. Tym samym określa rolę władz powiatowych w procesie rozwoju, ale ma równocześnie integrować, motywować i rozbudzać aspiracje całej społeczności lokalnej. Zawiera w sobie podstawowe wartości, na których zamierzają koncentrować swoje działania decydenci i mieszkańcy Gminy. Poniżej zaprezentowano misję strategiczną, wypracowaną i ustaloną ostatecznie przez Zespół Strategiczny:

Misja strategiczna: Rozwój Powiatu Bytowskiego poprzez: a) kształtowanie kreatywności i przedsiębiorczości, b) kształtowanie kapitału społecznego, w tym wzmacnianie tożsamości, c) podnoszenie jakości życia mieszkańców, d) integrację przestrzenną, międzyorganizacyjną i instytucjonalną w oparciu o lokalne, powiatowe i regionalne zasoby.

6.3 Cel strategiczny i cele operacyjne Strategii Rozwoju Społeczno- Gospodarczego Powiatu Bytowskiego 2015-2022

Cele to pożądane stany społeczności lokalnej w środowisku społeczno-gospodarczym wewnątrz obszaru Powiatu. W odróżnieniu do wizji cele mają nie tylko określony horyzont czasowy, ale powinny posiadać też kilka innych istotnych atrybutów: 1) Powinny być adekwatne do wizji (poprzez osiąganie celów powinno móc osiągać się wizję); 2) Powinny być mierzalne: o ile wizja jest ogólnym opisem marzeń i dążeń, przypisane celom mierniki i wskaźniki pozwalają na ocenę, czy są one osiągane w określonym czasie i miejscu; 3) Pomiar celów nie powinien generować nadzwyczajnych kosztów; 4) Cele powinny być ambitne, ale możliwe do osiągnięcia.

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 175

Na potrzeby dokumentów strategicznych najczęściej tworzy się strukturę celów: głównych, przyczyniających się bezpośrednio do realizacji wizji oraz pakietu celów pomniejszych. Te ostatnie dotyczą wybranych sektorów lub grup społecznych i powinny być ze sobą rozłączne. Każdemu z celów niższego rzędu przypisano priorytet, który zawiera w sobie kierunki działań. W trakcie prac Zespołu Strategicznego podjęto decyzję o uproszczeniu struktury celów do dwóch poziomów: poziomu strategicznego i operacyjnego. Zdefiniowano jeden cel strategiczny oraz cztery cele operacyjne i cztery priorytety, które odpowiadają określonym wcześniej kapitałom. Ostatecznie zdecydowano się na rozbicie kapitału ludzkiego i społecznego na dwa odrębne zbiory. Zakres merytoryczny tych kapitałów jest odmienny: ludzki obejmuje kondycję i sytuację indywidulanych osób i rodzin, zaś społeczny dotyczy relacji społecznych na poziomie instytucjonalnym, wspólnot lokalnych, mieszkaniowych, środowiskowych etc. Na przykład: kondycja zdrowotna i materialna osób starszych (jako jednostek) to stan kapitału ludzkiego, ale sposób w jaki np. udziela się w kółkach zainteresowań, instytucji nieformalnych lub NGO świadczy o stanie kapitału społecznego. Na rycinie poniżej zaprezentowano strukturę celów oraz priorytetów na potrzeby Strategii Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Rycina 13 Struktura celów i priorytetów Strategii Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Cel strategiczny: Poprawa jakości życia mieszkańców Powiatu Bytowskiego

Cel operacyjny 1: Cel operacyjny 2: Cel operacyjny 3: Cel operacyjny 4: Wzrost Poprawa dostępu do Wzrost jakości Wzrost jakości konkurencyjności i infrastruktury kapitału ludzkiego kapitału społecznego atrakcyjności publicznej i do zasobów gospodarczej przyrodniczych i kulturowych

Priorytet I: Priorytet II: Priorytet III: Priorytet IV: Infrastruktura Kapitał ludzki Kapitał społeczny Gospodarka

Źródło: opracowanie własne

176 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

7 Priorytety, strategiczne kierunki działań, wykonawcy działań

7.1 Wprowadzenie – wyniki analizy TOWS/SWOT dla poszczególnych priorytetów

Jak wskazano w rozdziale powyżej wyodrębniono cztery zasadnicze priorytety Strategii. Poniżej przedstawiono wyniki analizy TOWS/SWOT W przypadku Priorytetu I: Infrastruktura, odpowiadającemu kapitałowi przestrzennemu i infrastrukturalnemu w diagnozie: analiza TOWS/SWOT wykazała, iż kluczowym modelem dla tego priorytetu powinna pozostawać strategia konkurencyjna (maxi-mini). Słabe strony w zakresie infrastruktury dominują nad mocnymi stronami, stąd działania interesariuszy powinny koncentrować się na zwalczaniu tych słabych stron z wykorzystaniem szans, jakie pojawiają się w środowisku regionalnym i krajowym.

W przypadku Priorytetu II: Kapitał ludzki, analiza TOWS/SWOT wykazała, iż kluczowym modelem dla tego priorytetu powinna pozostawać strategia konkurencyjna (maxi-mini). Słabe strony w zakresie kapitału ludzkiego dominują nad mocnymi stronami, stąd działania interesariuszy powinny koncentrować się na zwalczaniu tych słabych stron z wykorzystaniem szans, jakie pojawiają się w środowisku regionalnym i krajowym.

W przypadku Priorytetu III: Kapitał społeczny, analiza TOWS/SWOT wykazała, iż kluczowym modelem dla tego priorytetu powinna pozostawać strategia agresywna (maxi-mini). Mocne strony w zakresie kapitału społecznego dominują nad słabymi stronami, stąd działania interesariuszy powinny koncentrować się na wzmacnianiu mocnych stron z wykorzystaniem szans, jakie pojawiają się w środowisku regionalnym i krajowym.

W przypadku Priorytetu IV: Gospodarka, odpowiadającemu kapitałowi gospodarczemu: analiza TOWS/SWOT wykazała, iż kluczowym modelem dla tego priorytetu powinna pozostawać strategia defensywna (mini-mini). Słabe strony w zakresie gospodarki dominują nad mocnymi stronami, stąd działania interesariuszy powinny koncentrować się na zwalczaniu tych słabych stron równocześnie z unikaniem i uwzględnianiem zagrożeń, jakie pojawiają się w środowisku regionalnym i krajowym.

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 177

Podsumowanie wyników analizy TOWS/SWOT przedstawia rycina poniżej. Pokazano na niej, które kapitały sytuują się w matrycy tej analizy, a w konsekwencji na których polach analizy SWOT trzeba skoncentrować uwagę w formułowaniu kierunków działań.

Rycina 14 Zbiorcze zestawienie analizy TOWS/SWOT dla poszczególnych kapitałów w Powiecie Bytowskim.

Pola analizy Mocne strony Słabe strony SWOT infrastruktura Szanse kapitał społeczny kapitał ludzki

Zagrożenia gospodarka

Źródło: opracowanie własne

7.2 Priorytety i kierunki działań

Poniższy podrozdział zawiera informacje na temat Priorytetów oraz kierunków działań. Do tych ostatnich zostały przypisane instytucje, które są koordynatorami/ inspiratorami/wdrażającymi działania lub mogą je finansować oraz organizacje i podmioty, które powinny być partnerami i interesariuszami w realizacji tych działań. W celu ułatwienia korzystania z dokumentu zostały one przedstawione w wersji tabelarycznej.

Instytucje Kierunek działań koordynujące/inspirujące/wdrażające /partnerzy Priorytet I: Infrastruktura - modernizacja dróg krajowych, wojewódzkich powiatowych i powiat, gminy, GDDKiA, samorząd gminnych, w tym poprawa stanu nawierzchni oraz tworzenie województwa warunków do wspólnego użytkowania pasa drogowego przez różnych użytkowników (tworzenie ciągów pieszo-rowerowych przy jezdniach), przy czym priorytet powinny mieć drogi: a) stanowiące o istotnym powiązaniu między Bytowem i Miastkiem a gminami wiejskimi, b) stanowiące o istotnym powiązaniu Bytowa i Miastka z Trójmiastem, Słupskiem i sąsiednimi ośrodkami powiatowymi, c) o najgorszym stanie nawierzchni - rozwój transportu multimodalnego na terenie Powiatu z powiat, gminy, PKP, PLK, samorząd wykorzystaniem linii kolejowej nr 212 oraz z budową województwa infrastruktury węzłów komunikacyjnych - tworzenie ciągów pieszo-rowerowych na terenie powiatu, powiat, gminy, samorząd mających charakter turystyczno-rekreacyjny, w tym w województwa, NGO, samorządy szczególności powiązanie istniejących szlaków turystycznych z ościenne spoza powiatu istniejącymi sieciami na terenie Pomorza

178 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Instytucje Kierunek działań koordynujące/inspirujące/wdrażające /partnerzy Priorytet I: Infrastruktura - rozwój infrastruktury sportowo-rekreacyjnej, w szczególności powiat, gminy, samorząd poprzez stworzenie wielofunkcyjnego obiektu z bieżnią województwa lekkoatletyczną, kortami, boiskami - rozbudowa sieci przedszkoli oraz punktów przedszkolnych i powiat, gminy, samorząd żłobków województwa, NGO, kościoły i związki wyznaniowe, podmioty prywatne - rozwój terenów przemysłowych na terenie powiatu powiat, gminy, samorząd województwa, podmioty prywatne - rozwój systemu szerokopasmowego dostępu do Internetu i powiat, gminy, samorząd zmniejszanie różnic w tym dostępie, który istnieje między województwa, podmioty prywatne, miastami a obszarami wiejskimi NGO

Podsumowując, proponowane kierunki działań powinny być realizowane przez konkretne przedsięwzięcia i projekty, współfinansowane ze środków UE na okres 2014-2020 oraz w oparciu o współpracę władz samorządowych powiatu i gmin m.in. z przedsiębiorcami, organizacjami pozarządowymi, GDKKiA, PKP PLK S.A. oraz władzami samorządowymi województwa. Instytucje koordynujące/inspirujące/wdrażające Kierunek działań działania Priorytet II: Kapitał ludzki - rozszerzanie i modernizacje zaplecza NGO, kościoły i związki wyznaniowe, instytucje infrastrukturalnego instytucji i organizacji pomocy opieki społecznej i zdrowotnej, powiat, gminy, społecznej i ochrony zdrowia (np. poprzez rozwój samorząd województwa, nowych noclegowni, domów dziennego pobytu, świetlic środowiskowych, ośrodka rehabilitacji osób niepełnosprawnych etc.) - realizacja projektów, mających na celu aktywizację NGO, kościoły i związki wyznaniowe, instytucje młodzieży i dorosłych, zagrożonych wykluczeniem opieki społecznej i edukacyjne, powiat, gminy, społecznym (w tym zwłaszcza dziedziczenia bezrobocia, samorząd województwa roszczeniowych i biernych postaw społecznych) - realizacja projektów, mających na celu aktywizację NGO, kościoły i związki wyznaniowe, instytucje zawodową i społeczną osób bezrobotnych, m. in. z opieki społecznej i edukacyjne, spółdzielnie wykorzystaniem modelu spółdzielni socjalnych, przy socjalne, powiat, gminy, samorząd województwa wsparciu organizacji pozarządowych, działających na terenie powiatu - wdrażanie przedsięwzięć, mających na celu NGO, w tym LGD, spółdzielnie socjalne, podmioty aktywizację zawodową i społeczną osób na obszarach prywatne, rolnicy, powiat, gminy, samorząd wiejskich, w szczególności poprzez wspieranie i województwa promocję rozwoju usług agroturystycznych, rozwoju rzemiosła, przemysłów kreatywnych na terenach wiejskich (potrawy regionalne, sztuki wizualne, muzyka, rzeźba, gromadzenie legend, przypowieści i baśni

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 179

Instytucje koordynujące/inspirujące/wdrażające Kierunek działań działania Priorytet II: Kapitał ludzki lokalnych i regionalnych - realizacja projektów edukacyjnych, mających na celu instytucje i podmioty edukacyjne, podmioty rozwój kompetencji kluczowych i kompetencji prywatne, NGO, powiat, gminy, samorząd zawodowych na potrzeby lokalnego rynku pracy, województwa zwłaszcza na potrzeby branży metalowej, meblarsko- drzewnej, rozwoju technik OZE oraz usług turystycznych (przede wszystkim w zakresie obsługi turystyki zdrowotnej) i innych pojawiających się branż rozwojowych, w tym zwłaszcza poprzez rozwój oferty edukacyjnej szkół zawodowych, techników i szkół policealnych z terenu powiatu - realizacja projektów na rzecz uczniów o specjalnych instytucje i podmioty edukacyjne, NGO, powiat, potrzebach edukacyjnych gminy, samorząd województwa - budowa systemu doradztwa edukacyjno-zawodowego instytucje i podmioty edukacyjne, służby zatrudnienia, NGO , powiat, gminy, samorząd województwa, IOB - wdrażanie projektów na rzecz ochrony zdrowia i NGO, instytucje i podmioty ochrony zdrowia i aktywizacji osób starszych pomocy społecznej, powiat, gminy, samorząd województwa - wdrażanie projektów, mających na celu poprawę powiat, gminy, PCPR, PUP, OPS, samorząd kompetencji i tym samym skuteczności działań służb województwa, NGO, kościoły i związki socjalnych i służb zatrudnienia, w tym gminnych wyznaniowe ośrodków pomocy społecznej, PCPR, PUP, organizacji pozarządowych, kościołów i związków wyznaniowych oraz przedsięwzięcia mające na celu koordynację i współpracę działań między tymi instytucjami - wdrażanie przedsięwzięć, których efektem jest Powiat, gminy, instytucje i podmioty opieki poprawa dostępu do specjalistycznej opieki zdrowotnej zdrowotnej, NGO, kościoły i związki wyznaniowe dla mieszkańców Powiatu, w tym mające na celu zwalczanie chorób cywilizacyjnych.

Przedsięwzięcia te powinny być realizowane z wykorzystaniem środków zewnętrznych, przede wszystkim UE na okres 2014-2020 m.in. poprzez wdrażanie zintegrowanych projektów władz samorządowych powiatu, gmin, jednostek im podległych (instytucji pomocy społecznej, PUP, szkół) oraz organizacji pozarządowych (w tym LGD) oraz kościołów i związków wyznaniowych.

180 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Instytucje koordynujące/inspirujące/wdrażające Kierunek działań działania Priorytet III: Kapitał społeczny - realizacja projektów, mających na celu dalszy rozwój NGO, kościoły i związki wyznaniowe, powiat, organizacji pozarządowych, w tym podnoszenie gminy, samorząd województwa, podmioty kompetencji w zakresie planowania, zarządzania prywatne projektami, myślenia strategicznego, fundraisingu (poszukiwania środków na realizację własnych działań - realizacja projektów, mających na celu rozwój NGO, kościoły i związki wyznaniowe, powiat, wolontariatu w zakresie działań społeczno-edukacyjno- gminy, samorząd województwa, instytucje kulturalnych, zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży i osób edukacyjne i pomocy społecznej, podmioty starszych prywatne - realizacja przedsięwzięć, polegających na wzmacnianiu NGO, kościoły i związki wyznaniowe, powiat, aktywności społecznej, w tym w szczególności na gminy, samorząd województwa, instytucje obszarach wiejskich edukacyjne i pomocy społecznej, podmioty prywatne -wdrażanie projektów kulturalno-edukacyjnych, instytucje kultury i edukacyjne, NGO, kościoły i realizowanych na terenie powiatu i województwa, związki wyznaniowe, powiat, gminy, samorząd mających na celu prezentację walorów środowiska województwa, podmioty prywatne naturalnego i kulturowego powiatu (w tym ostatnim przypadku zwłaszcza w odniesieniu do wielokulturowości i silnego poczucia tożsamości lokalnej) - akcje promocyjno-marketingowe powiatu, ze powiat, gminy, samorząd województwa, NGO, w szczególnym uwzględnieniem przewag w zakresie tym LGD, IOB, podmioty prywatne warunków do rozwoju turystyki (zwłaszcza leczniczo- rekreacyjnej)

Proponuje się stworzenie aktualnego Wieloletniego Programu Współpracy Powiatu Bytowskiego z Organizacjami Pozarządowymi na lata 2015-2022. Dzięki temu dokumentami sformułowane byłyby priorytety tematyczne projektów, realizowanych przez NGO, co zapobiegałoby powielaniu zakresu przedsięwzięć i konkurowaniu NGO o środki na identyczne przedsięwzięcia. Projekty powinny być realizowane przez władze samorządowe powiatu, we współpracy z władzami gmin, LGD oraz organizacjami pozarządowymi z wykorzystaniem środków własnych, środków UE na okres 2014-2020 oraz z wykorzystaniem patronatów finansowych lokalnych i regionalnych firm.

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 181

Instytucje Kierunek działań koordynujące/inspirujące/wdrażające działania Priorytet IV: Gospodarka - realizacja projektów, których efektem będzie zwiększenie liczby powiat, gminy, podmioty prywatne, oraz rozwój mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw (doradztwo NGO, IOB w zakresie start-up, szkolenia i wsparcie w zakresie zakładania i prowadzenia firm, tworzenie funduszy poręczeniowych i pożyczkowych - realizacja projektów, mających na celu skuteczną promocję powiat, gminy, samorząd lokalnej gospodarki (w tym między innymi udział w targach, województwa, NGO, IOB, PARP wystawach) - rozwój instytucji otoczenia biznesu (IOB) na szczeblu powiatu oraz NGO, IOB, podmioty prywatne, powiat, nawiązanie współpracy z IOB spoza Powiatu (mające na celu gminy, samorząd województwa transfer wiedzy i doświadczeń) -realizacja projektów, których efektem jest budowanie i rozwój podmioty prywatne, IOB, powiat, klastrów pomiędzy przedsiębiorstwami, działającymi na terenie gminy, samorząd województwa powiatu, w tym w szczególności zdefiniowanych branż priorytetowych: metalowej, drzewno-meblarskiej i turystycznej oraz innych pojawiających się branż rozwojowych - inicjowanie współpracy między powiatem, gminami a powiat, gminy, samorząd przedsiębiorstwami (koordynacja działań publicznych i prywatnych, województwa, podmioty prywatne, diagnozowanie bieżących wyzwań i problemów oraz sposobów ich IOB, NGO rozwiązywania) -promocja i wsparcie rozwoju transportu publicznego w powiat, gminy, samorząd komunikacji wewnątrz-powiatowej, jak i z sąsiednimi ośrodkami w województwa, podmioty prywatne celu łatwiejszego dojazdu do pracy i usług publicznych oraz komercyjnych, oferowanych przede wszystkim w Bytowie i Miastku

- wydzielenie i rozwój terenów inwestycyjnych z zasobów powiat, gminy, samorząd przestrzennych, należących do powiatu i gmin województwa, podmioty prywatne, IOB

Projekty w ramach Priorytetu IV Strategii powinny być realizowane przez władze samorządowe powiatu i gmin z przedsiębiorcami oraz instytucjami otoczenia biznesu, przy wsparciu środków zewnętrznych (UR, regionu, kraju).

7.3 Zbiorcza mapa partnerstwa na rzecz wdrażania Strategii

Na podstawie ustaleń z podrozdziału 7.2 stworzono zbiorczą mapę partnerstwa na rzecz wdrażania Strategii. Na rycinie poniżej przedstawiono ideogram, w którym na czterech polach, obejmujących poszczególne priorytety wpisano potencjalnych partnerów i podmioty realizujące poszczególne kierunki działań.

182 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Rycina 15 Mapa partnerstwa dla Strategii

Źródło: opracowanie własne

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 183

8 Miejsce Strategii w dokumentach planistycznych Prezentacja spójności zewnętrznej odnosić się będzie do następujących dokumentów strategicznych: 1) na poziomie UE: Strategii Europa 2020 i Inicjatyw Flagowych. 2) na poziomie krajowym: - Długookresowej Strategii Rozwoju Kraju „Polska 2030. Trzecia fala nowoczesności” - Strategii Rozwoju Kraju 2020, - Koncepcji Zagospodarowania Przestrzennego Kraju 2030 - 9 strategii zintegrowanych: o Strategii innowacyjności i efektywności gospodarki o Strategii rozwoju kapitału ludzkiego o Strategii rozwoju transportu o Strategii Bezpieczeństwo energetyczne i środowisko o Strategii Sprawne państwo o Strategii rozwoju kapitału społecznego o Krajowej strategii rozwoju regionalnego – Regiony Miasta Obszary wiejskie o Strategii zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa o Strategii rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego RP 3) na poziomie regionalnym: - Strategii Rozwoju Województwa Pomorskiego 2020. Spójność zostanie pokazana na matrycach przystawalności. W kolumnach ujęto cel strategiczny i cele operacyjne Strategii Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego, natomiast w wierszach cele poszczególnych dokumentów. W momencie, gdy cele strategii powiatowej wpisują się całkowicie lub pośrednio w cele badanej strategii zewnętrznej, przecięcie kolumn i wiersz zostało oznaczone w następujący sposób: całkowicie spójne

częściowo spójne

8.1 Spójność z dokumentami na poziomie UE

Cel Cel operacyjny 1: Cel Cel Cel strategiczny: Poprawa dostępu operacyjny 4: operacyjny operacyjny 3: Poprawa do infrastruktury Wzrost Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego 2: Wzrost Wzrost jakości życia publicznych i do konkurencyjn jakości jakości Powiatu Bytowskiego 2015-2022 mieszkańców zasobów ości i kapitału kapitału Powiatu przyrodniczych i atrakcyjności ludzkiego społecznego Bytowskiego kulturowych gospodarczej strategia Europa 2020 Zwiększenie stopy zatrudnienia osób w wieku 20-64 lat z obecnych 69% do co najmniej 75%

184 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Cel Cel operacyjny 1: Cel Cel Cel strategiczny: Poprawa dostępu operacyjny 4: operacyjny operacyjny 3: Poprawa do infrastruktury Wzrost Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego 2: Wzrost Wzrost jakości życia publicznych i do konkurencyjn jakości jakości Powiatu Bytowskiego 2015-2022 mieszkańców zasobów ości i kapitału kapitału Powiatu przyrodniczych i atrakcyjności ludzkiego społecznego Bytowskiego kulturowych gospodarczej Osiągnięcie poziomu inwestycji w działalność badawczo-rozwojową równemu 3% PKB, przede wszystkim poprzez poprawę warunków

inwestowania w B+R przez sektor prywatny i opracowanie nowego wskaźnika umożliwiającego śledzenie procesów innowacji Ograniczenie emisji dwutlenku węgla co najmniej o 20% w porównaniu z poziomem z 1990 r. lub, jeśli pozwolą na to warunki, o 30%; zwiększenie udziału

odnawialnych źródeł energii w naszym całkowitym zużyciu energii do 20% oraz zwiększenie efektywności wykorzystania energii o 20% Ograniczenie liczby osób przedwcześnie kończących naukę szkolną do 10% z obecnych 15% oraz zwiększenie odsetka

osób w wieku 30-34 lat posiadających wyższe wykształcenie z 31% do co najmniej 40% Ograniczenie liczby Europejczyków żyjących poniżej krajowej granicy

ubóstwa o 25% poprzez wydobycie z ubóstwa 20 mln osób Inicjatywa Flagowa "Unia Innowacji" Poprawa warunków ramowych i dostępu do finansowania badań i innowacji, co powinno wzmocnić rolę łańcucha innowacji i zwiększyć poziom inwestycji w całej Unii Inicjatywa Flagowa "Mobilna młodzież" Poprawa wyników systemów kształcenia oraz podniesienie atrakcyjności europejskiego szkolnictwa wyższego na arenie międzynarodowej. Inicjatywa Flagowa „Europejska agenda cyfrowa” Upowszechnienie szybkiego Internetu oraz umożliwienie gospodarstwom domowym i przedsiębiorstwom czerpanie korzyści z jednolitego rynku cyfrowego Inicjatywa Flagowa „Europa efektywnie korzystająca z zasobów”

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 185

Cel Cel operacyjny 1: Cel Cel Cel strategiczny: Poprawa dostępu operacyjny 4: operacyjny operacyjny 3: Poprawa do infrastruktury Wzrost Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego 2: Wzrost Wzrost jakości życia publicznych i do konkurencyjn jakości jakości Powiatu Bytowskiego 2015-2022 mieszkańców zasobów ości i kapitału kapitału Powiatu przyrodniczych i atrakcyjności ludzkiego społecznego Bytowskiego kulturowych gospodarczej Uniezależnienie wzrostu gospodarczego od wykorzystania zasobów poprzez zmniejszenie udziału emisji węgla w europejskiej gospodarce, większe wykorzystanie odnawialnych źródeł energii, modernizację transportu i propagowanie efektywności energetycznej Inicjatywa Flagowa "Polityka przemysłowa w erze globalizacji” Poprawa otoczenia biznesu, szczególnie w odniesieniu do MŚP, oraz wspieranie rozwoju silnej i zrównoważonej bazy przemysłowej, przygotowanej do konkurowania na rynkach światowych Inicjatywa Flagowa "Program na rzecz nowych umiejętności i zatrudnienia” Modernizacja rynków pracy poprzez zwiększanie mobilności siły roboczej oraz rozwijanie kwalifikacji przez całe życie, co powinno podnieść współczynnik aktywności zawodowej i lepiej dopasować do siebie popyt i podaż na rynku pracy Inicjatywa Flagowa "„Europejski program walki z ubóstwem” Zapewnienie spójności społecznej i terytorialnej, tak aby korzyści płynące ze wzrostu gospodarczego i zatrudnienia były szeroko dostępne, a osoby ubogie i wykluczone społecznie mogły żyć godnie i aktywnie uczestniczyć w życiu społecznym.

8.2 Spójność z dokumentami na poziomie krajowym

Cel Cel operacyjny 1: Cel Cel Cel strategiczny: Poprawa dostępu operacyjny 4: operacyjny operacyjny 3: Poprawa do infrastruktury Wzrost Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego 2: Wzrost Wzrost jakości życia publicznych i do konkurencyjn Powiatu Bytowskiego 2015-2022 jakości jakości mieszkańców zasobów ości i kapitału kapitału Powiatu przyrodniczych i atrakcyjności ludzkiego społecznego Bytowskiego kulturowych gospodarczej

Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju „Polska 2030. Trzecia fala nowoczesności”

Cel główny: Poprawa jakości życia

Polaków

186 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Cel Cel operacyjny 1: Cel Cel Cel strategiczny: Poprawa dostępu operacyjny 4: operacyjny operacyjny 3: Poprawa do infrastruktury Wzrost Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego 2: Wzrost Wzrost jakości życia publicznych i do konkurencyjn Powiatu Bytowskiego 2015-2022 jakości jakości mieszkańców zasobów ości i kapitału kapitału Powiatu przyrodniczych i atrakcyjności ludzkiego społecznego Bytowskiego kulturowych gospodarczej

Cel strategiczny nr 1: Wspieranie prorozwojowej alokacji zasobów w gospodarce, stworzenie warunków dla wzrostu oszczędności oraz podaży pracy i innowacji Cel strategiczny nr 2: Zmniejszenie długu publicznego i kontrola deficytu w cyklu koniunkturalnym Cel strategiczny nr 3: Poprawa dostępności i jakości edukacji na

wszystkich etapach oraz podniesienie konkurencyjności nauki Cel strategiczny nr 4: Wzrost wydajności

i konkurencyjności gospodarki Cel strategiczny nr 5: Stworzenie Polski

Cyfrowej Cel strategiczny nr 6: Rozwój kapitału ludzkiego poprzez wzrost zatrudnienia i stworzenie „workfare state” Cel strategiczny nr 7: Zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego oraz ochrona i poprawa stanu środowiska Cel strategiczny nr 8: Wzmocnienie mechanizmów terytorialnego równoważenia rozwoju dla rozwijania i pełnego wykorzystania potencjałów regionalnych Cel strategiczny nr 9: Zwiększenie dostępności terytorialnej Polski poprzez utworzenie zrównoważonego, spójnego i przyjaznego użytkownikom systemu transportowego Cel strategiczny nr 10: Stworzenie sprawnego państwa jako modelu działania administracji publicznej Cel strategiczny nr 11: Wzrost

społecznego kapitału rozwoju Strategia Rozwoju Kraju 2020 Cel strategiczny: Wzmocnienie i wykorzystanie gospodarczych, społecznych i instytucjonalnych

potencjałów zapewniających szybszy i zrównoważony rozwój kraju oraz poprawę jakości życia ludności. Cel I.1. Przejście od administrowania do

zarządzania rozwojem Cel I.2. Zapewnienie środków na

działania rozwojowe

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 187

Cel Cel operacyjny 1: Cel Cel Cel strategiczny: Poprawa dostępu operacyjny 4: operacyjny operacyjny 3: Poprawa do infrastruktury Wzrost Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego 2: Wzrost Wzrost jakości życia publicznych i do konkurencyjn Powiatu Bytowskiego 2015-2022 jakości jakości mieszkańców zasobów ości i kapitału kapitału Powiatu przyrodniczych i atrakcyjności ludzkiego społecznego Bytowskiego kulturowych gospodarczej

Cel I.3. Wzmocnienie warunków sprzyjających realizacji indywidualnych potrzeb i aktywności obywatela Cel II.1. Wzmocnienie stabilności makroekonomicznej Cel II.2. Wzrost wydajności gospodarki Cel II.3. Zwiększenie innowacyjności gospodarki Cel II.4. Rozwój kapitału ludzkiego Cel II.5. Zwiększenie wykorzystania technologii cyfrowych Cel II.6. Bezpieczeństwo energetyczne i

środowisko Cel II.7. Zwiększenie efektywności transportu Cel III.1. Integracja społeczna Cel III.2. Zapewnienie dostępu i określonych standardów usług publicznych Cel III.3. Wzmocnienie mechanizmów terytorialnego równoważenia rozwoju oraz integracja przestrzenna dla rozwijania i pełnego wykorzystania potencjałów regionalnych Koncepcja Zagospodarowania Przestrzennego Kraju 2030 Cel 1. Podwyższenie konkurencyjności głównych ośrodków miejskich Polski w przestrzeni europejskiej poprzez ich integrację funkcjonalną przy zachowaniu policentrycznej struktury systemu osadniczego sprzyjającej spójności. Cel 2. Poprawa spójności wewnętrznej i terytorialne równoważenie rozwoju kraju poprzez promowanie integracji funkcjonalnej, tworzenie warunków dla rozprzestrzeniania się czynników rozwoju, wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich oraz wykorzystanie potencjału wewnętrznego wszystkich terytoriów Cel 3. Poprawa dostępności terytorialnej kraju w różnych skalach przestrzennych poprzez rozwijanie infrastruktury transportowej i telekomunikacyjnej

188 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Cel Cel operacyjny 1: Cel Cel Cel strategiczny: Poprawa dostępu operacyjny 4: operacyjny operacyjny 3: Poprawa do infrastruktury Wzrost Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego 2: Wzrost Wzrost jakości życia publicznych i do konkurencyjn Powiatu Bytowskiego 2015-2022 jakości jakości mieszkańców zasobów ości i kapitału kapitału Powiatu przyrodniczych i atrakcyjności ludzkiego społecznego Bytowskiego kulturowych gospodarczej

Cel 4. Kształtowanie struktur przestrzennych wspierających osiągnięcie i utrzymanie wysokiej jakości środowiska przyrodniczego i walorów krajobrazowych Polski Cel 5. Zwiększenie odporności struktury przestrzennej kraju na zagrożenia naturalne i utraty bezpieczeństwa

energetycznego oraz kształtowanie struktur przestrzennych wspierających zdolności obronne państwa Cel 6. Przywrócenie i utrwalenie ładu

przestrzennego

Strategia innowacyjności i efektywności gospodarki "Dynamiczna Polska 2020"

Cel strategiczny: Wysoce konkurencyjna gospodarka (innowacyjna i efektywna) oparta na wiedzy i współpracy Cel szczegółowy 1: Dostosowanie otoczenia regulacyjnego i finansowego

do potrzeb innowacyjnej i efektywnej gospodarki Cel szczegółowy 2: Stymulowanie innowacyjności poprzez wzrost efektywności wiedzy i pracy Cel szczegółowy 3: Wzrost efektywności wykorzystania zasobów naturalnych i surowców Cel szczegółowy 4: Wzrost umiędzynarodowienia polskiej gospodarki Strategia Rozwoju Kapitału Ludzkiego 2020 Cel szczegółowy 1: Wzrost zatrudnienia Cel szczegółowy 2: Wydłużenie okresu aktywności zawodowej i zapewnienie

lepszej jakości funkcjonowania osób starszych Cel szczegółowy 3: Poprawa sytuacji osób i grup zagrożonych wykluczeniem społecznym Cel szczegółowy 4: Poprawa zdrowia obywateli oraz efektywności systemu opieki zdrowotnej Cel szczegółowy 5: Podniesienie poziomu

kompetencji oraz kwalifikacji obywateli Strategia Rozwoju Transportu do 2020 r. (z perspektywą do 2030 roku)

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 189

Cel Cel operacyjny 1: Cel Cel Cel strategiczny: Poprawa dostępu operacyjny 4: operacyjny operacyjny 3: Poprawa do infrastruktury Wzrost Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego 2: Wzrost Wzrost jakości życia publicznych i do konkurencyjn Powiatu Bytowskiego 2015-2022 jakości jakości mieszkańców zasobów ości i kapitału kapitału Powiatu przyrodniczych i atrakcyjności ludzkiego społecznego Bytowskiego kulturowych gospodarczej

Cel główny: Zwiększenie dostępności transportowej oraz poprawa bezpieczeństwa uczestników ruchu i efektywności sektora transportowego, przez tworzenie spójnego, zrównoważonego i przyjaznego użytkownikowi systemu transportowego w wymiarze krajowym, europejskim i globalnym Cel strategiczny 1: Stworzenie zintegrowanego systemu transportowego Cel strategiczny 2: Stworzenie warunków dla sprawnego funkcjonowania rynków transportowych i rozwoju efektywnych systemów przewozowych Cel szczegółowy: Stworzenie nowoczesnej, spójnej sieci infrastruktury transportowej Cel szczegółowy: Poprawa sposobu organizacji i zarządzania systemem transportowym Cel szczegółowy: Bezpieczeństwo i niezawodność Cel szczegółowy: Ograniczanie negatywnego wpływu transportu na środowisko Cel szczegółowy: Zbudowanie racjonalnego modelu finansowania inwestycji infrastrukturalnych Strategia Bezpieczeństwo energetyczne i środowisko - perspektywa do 2020 r. Cel główny: Zapewnienie wysokiej jakości życia obecnych i przyszłych pokoleń z uwzględnieniem ochrony środowiska oraz stworzenie warunków do zrównoważonego rozwoju nowoczesnego sektora energetycznego, zdolnego zapewnić Polsce bezpieczeństwo energetyczne oraz konkurencyjną i efektywną gospodarkę. Cel 1. Zrównoważone gospodarowanie zasobami środowiska Cel 2. Zapewnienie gospodarce krajowej bezpiecznego i konkurencyjnego zaopatrzenia w energię Cel 3. Poprawa stanu środowiska Strategia Sprawne Państwo 2020 r.

190 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Cel Cel operacyjny 1: Cel Cel Cel strategiczny: Poprawa dostępu operacyjny 4: operacyjny operacyjny 3: Poprawa do infrastruktury Wzrost Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego 2: Wzrost Wzrost jakości życia publicznych i do konkurencyjn Powiatu Bytowskiego 2015-2022 jakości jakości mieszkańców zasobów ości i kapitału kapitału Powiatu przyrodniczych i atrakcyjności ludzkiego społecznego Bytowskiego kulturowych gospodarczej

Cel główny: Zwiększenie skuteczności i efektywności państwa otwartego na współpracę z obywatelami Cel 1. Otwarty rząd Cel 2. Zwiększenie sprawności

instytucjonalnej państwa Cel 3. Skuteczne zarządzanie i

koordynacja działań rozwojowych Cel 4. Dobre prawo Cel 5. Efektywne świadczenie usług

publicznych Cel 6. Skuteczny wymiar sprawiedliwości

i prokuratura Cel 7. Zapewnienie wysokiego poziomu

bezpieczeństwa i porządku publicznego Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego 2020 Cel główny. Wzmocnienie udziału kapitału społecznego w rozwoju społeczno-gospodarczym Polski Cel szczegółowy 1. Kształtowanie postaw sprzyjających kooperacji, kreatywności oraz komunikacji Cel szczegółowy 2. Poprawa mechanizmów partycypacji społecznej i wpływu obywateli na życie publiczne Cel szczegółowy 3. Usprawnienie procesów komunikacji społecznej oraz wymiany wiedzy Cel szczegółowy 4. Rozwój i efektywne wykorzystanie potencjału kulturowego i kreatywnego Krajowej Strategia Rozwoju Regionalnego 2010- 2020 : Regiony, Miasta, Obszary wiejskie Cel strategiczny: Efektywne wykorzystywanie specyficznych regionalnych i innych terytorialnych potencjałów rozwojowych dla osiągania

celów rozwoju kraju – wzrostu, zatrudnienia i spójności w horyzoncie długookresowym. 1. Wspomaganie wzrostu konkurencyjności regionów („konkurencyjność”) 2.Budowanie spójności terytorialnej i przeciwdziałanie marginalizacji obszarów problemowych („spójność”)

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 191

Cel Cel operacyjny 1: Cel Cel Cel strategiczny: Poprawa dostępu operacyjny 4: operacyjny operacyjny 3: Poprawa do infrastruktury Wzrost Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego 2: Wzrost Wzrost jakości życia publicznych i do konkurencyjn Powiatu Bytowskiego 2015-2022 jakości jakości mieszkańców zasobów ości i kapitału kapitału Powiatu przyrodniczych i atrakcyjności ludzkiego społecznego Bytowskiego kulturowych gospodarczej

3.Tworzenie warunków dla skutecznej, efektywnej i partnerskiej realizacji działań rozwojowych ukierunkowanych terytorialnie („sprawność”) Strategia Zrównoważonego Rozwoju Wsi, Rolnictwa i Rybactwa na lata 2012-2020 Cel główny: Poprawa jakości życia na obszarach wiejskich oraz efektywne wykorzystanie ich zasobów i potencjałów, w tym rolnictwa i rybactwa, dla zrównoważonego rozwoju kraju Cel szczegółowy: 1. Wzrost jakości kapitału ludzkiego, społecznego, zatrudnienia i przedsiębiorczości na obszarach wiejskich Cel szczegółowy:2. Poprawa warunków życia na obszarach wiejskich oraz poprawa dostępności przestrzennej Cel szczegółowy:3. Bezpieczeństwo

żywnościowe Cel szczegółowy: 4. Wzrost produktywności i konkurencyjności sektora rolno- -spożywczego Cel szczegółowy: 5. Ochrona środowiska i adaptacja do zmian klimatu na obszarach wiejskich Strategia rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego RP 2022 Cel główny: Wzmocnienie efektywności i spójności systemu bezpieczeństwa narodowego Cel Operacyjny 1 Kształtowanie stabilnego międzynarodowego

środowiska bezpieczeństwa w wymiarze regionalnym i globalnym Cel Operacyjny 2 Umocnienie zdolności państwa do obrony Cel Operacyjny 3 Rozwój odporności na zagrożenia bezpieczeństwa narodowego Cel Operacyjny 4 Zwiększenie integracji polityk publicznych z polityką bezpieczeństwa Cel Operacyjny 5 Tworzenie warunków do rozwoju zintegrowanego systemu bezpieczeństwa narodowego

192 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

8.3 Spójność z dokumentami na poziomie regionalnym

Cel operacyjny 1: Cel strategiczny: Poprawa dostępu Cel operacyjny 4: Poprawa jakości Cel operacyjny 3: Strategia Rozwoju Społeczno- do infrastruktury Cel operacyjny 2: Wzrost życia Wzrost jakości Gospodarczego Powiatu Bytowskiego publicznych i do Wzrost jakości konkurencyjności mieszkańców kapitału 2015-2022 zasobów kapitału ludzkiego i atrakcyjności Powiatu społecznego przyrodniczych i gospodarczej Bytowskiego kulturowych Strategia Rozwoju Województwa Pomorskiego 2020 Cel strategiczny I: Nowoczesna

Gospodarka Wysoka efektywność

przedsiębiorstw Konkurencyjne szkolnictwo

wyższe Unikatowa oferta turystyczna

i kulturalna Cel strategiczny II: Aktywni

mieszkańcy Wysoki poziom zatrudnienia Wysoki poziom kapitału

społecznego Efektywny system edukacji Lepszy dostęp do usług zdrowotnych Cel strategiczny III: Atrakcyjna przestrzeń Sprawny system transportowy Bezpieczeństwo i efektywność energetyczna Dobry stan środowiska

8.4 Wdrożone dotychczas dokumenty strategiczne

Opracowanie i wdrożenie strategii rozwoju w danym obszarze stanowi element zarządzania strategicznego prowadzącego do osiągnięcia wyznaczonych celów. Na obszarze administrowanym przez Starostwo Bytowskie wdrożono klika dokumentów strategicznych w obszarach: rozwoju lokalnego, oświaty, rozwiązywania problemów społecznych, ochrony środowiska czy działań na rzecz osób niepełnosprawnych. Wdrożone dotychczas strategie i programy: 1) Strategia Przewidywania i Zarządzania Zmianą Gospodarczą w Powiecie Bytowskim do 2025 r., 2) Identyfikacja zagrożeń społeczno-gospodarczych poprzez diagnozę wewnętrznych i zewnętrznych zjawisk wpływających na gospodarkę i rynek pracy Powiatu Bytowskiego do 2025 r., 3) Powiatowy Program Zapobiegania Przestępczości,

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 193

4) Powiatowy Program działań na rzecz osób niepełnosprawnych w Powiecie Bytowskim na lata 2014 – 2020, 5) Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest dla Powiatu Bytowskiego 2008 – 2032 6) Strategia rozwiązywania problemów społecznych na terenie powiatu bytowskiego na lata 2014-2020.

194 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

9 System monitorowania, ewaluacji i wdrażania Strategii

Na potrzeby Strategii oraz realizacji poszczególnych działań, w nich opisanych wyodrębniono procedury związane ze strategią (w tym jej oceny, ewaluacji i monitoringu) oraz procedurę dokonywania zmian w strategii. Jako osobny podrozdział wyodrębniono zestaw wskaźników do monitorowania postępu osiągania celów strategicznych, szczegółowych oraz efektów działań.

9.1 Procedury monitoringu i ewaluacji strategii

9.1.1 Cel wprowadzenia procedury

Celem procedury monitorowania realizacji Strategii jest jej rzeczowa ocena pod względem: 1) adekwatności celów i działań do realnych potrzeb Powiatu Bytowskiego i podmiotów działających na jego terenie oraz partnerów i aktorów spoza powiatu. 2) postępu rzeczowego wdrażania Strategii, w tym osiągania wskaźników, 3) osiągania celów strategicznych i szczegółowych Strategii.

9.1.2 Opis elementów procedury Do 30 stycznia danego roku kalendarzowego Wydział właściwy do spraw wdrażania strategii uruchamia proces monitoringu strategii. Wydział przesyła do pozostałych merytorycznych wydziałów Starostwa Powiatowego w Bytowie oraz partnerów, realizujących Strategię, powiadomienie o terminie i zakresie raportu. Raport będzie dostępny w formie krótkiej ankiety w wersji elektronicznej (CAWI) o charakterze zamkniętym, bez zbędnych opisów i wyjaśnień co powoli na szybką segregację i generację danych. Minimalny zakres raportu obejmuje: - Okres raportowania (poprzedni rok kalendarzowy) - Podjęte/realizowane inicjatywy oraz projekty - Plany i przewidywania co do działań, podejmowanych w danym roku - Ryzyka, bariery i wyzwania realizacji Strategii - Uzyskane doświadczenia w wyniku realizacji projektów 2) Na podstawie zebranych danych każdy z Wydziałów oraz Partnerzy przygotowują raport cząstkowy, obejmujący działania, wpisujące się w realizację Strategii.

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 195

3) Wydział właściwy do spraw wdrażania strategii dokonuje unifikacji raportów cząstkowych i przygotowuje raport z realizacji strategii. Raport jest przekazywany Staroście Bytowskiemu, celem zapoznania się z nim i jego akceptacji. 4) Po akceptacji Starosty Bytowskiego projekt raportu przekazywany jest Radzie Powiatu, celem zapoznania się z nim. Raport jest upubliczniany za pomocą portalu Starostwa Powiatowego. Proces kończy się wraz z opublikowaniem raportu oraz wyznaczeniem i rozesłaniem planowanej daty kolejnego raportu. Do wiadomości dołączana jest jego ostateczna wersja (lub odnośnik do ostatecznej wersji raportu).

9.2 Procedura zmian w Strategii

9.2.1 Cel wprowadzenia procedury

Celem procedury jest zaktualizowanie Strategii. Uwzględniając specyfikę funkcjonowania powiatu, należy ją przeprowadzić w I połowie 2019 roku. Propozycja aktualizacji strategii jak i inne dokumenty pomocnicze powinny być rejestrowane w wersji elektronicznej umożliwiającej ich wielokrotne użycie oraz wyszukiwanie. Istotne jest, aby wersja elektroniczna była wersjonowana, oraz aby były śledzone zmiany jak i istniała możliwość przyznawania praw dostępu do wspomnianego dokumentu.

9.2.2 Opis elementów procedury

1) Rada Powiatu podejmuje uchwałę o przystąpieniu do aktualizacji Strategii Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022. 2) Wydział właściwy do spraw wdrażania strategii wysyła do członków Komitetu Monitorującego Strategię (KMS) drogą elektroniczną zawiadomienie o przystąpieniu do aktualizacji Strategii Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015- 2022. Członkowie KMS potwierdzają uczestnictwo w pracach nad aktualizacją Strategii. W przypadku odmowy któregoś z dotychczasowych członków KMS, Wydział właściwy do spraw wdrażania strategii wysyła po uzgodnieniu nowych kandydatur zaproszenia do kolejnych osób, celem zaproszenia ich do prac w KMS. W przypadku odmowy nowych osób, KMS może obradować w ograniczonym składzie. Starostwo Powiatowe w Bytowie podejmuje decyzję, czy przygotowuje propozycję zmian w Strategii przez własnych pracowników, czy też zleca to podmiotowi zewnętrznemu. W przypadku wyboru pierwszego wariantu, Wydział właściwy do spraw wdrażania strategii gromadzi propozycje zmian w Strategii od pracowników pozostałych wydziałów Starostwa Powiatowego. W przypadku wyboru drugiego wariantu, procedury zamówień publicznych stosuje się odpowiednio.

196 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

3) Wydział właściwy do spraw wdrażania strategii przygotowuje propozycję zmian w Strategii. 4) Wydział właściwy do spraw wdrażania strategii uruchamia proces planowania strategicznego poprzez przekazanie/przesłanie zaproszeń członkom KMS na spotkanie planistyczne wraz z agendą prac oraz a) aktualną wersją strategii, b) stanem jej realizacji (patrz raport, będący przedmiotem procedury, opisanej w podrozdziale 9.1.2), c) propozycjami zmian w Strategii. 5) Wydział właściwy do spraw wdrażania strategii wyznacza termin, miejsce oraz formę spotkania KMS zaakceptowany przez członków KMS. Zastosowanie mają tutaj kalendarze i dostępność poszczególnych uczestników spotkania. W zależności od potrzeb stosowane są oficjalne pisma oraz komunikacja elektroniczna. 6) Wynikiem spotkania planistycznego jest propozycja zaktualizowanej strategii zawierająca: - opis aktualnej sytuacji Powiatu - ewentualne propozycje zmiany celów strategicznych - wskazanie kluczowych obszarów działania na najbliższe cztery lata, w tym rekomendacje co do głównych projektów strategicznych oraz kolejności ich realizacji; - ewentualne rekomendacje co do zmian w systemie wskaźników Strategii - ewentualne rekomendacje odnośnie do zmian zasad, terminów i zakresu monitoringu realizacji strategii. Na zakończenie spotkania podejmowana jest decyzja czy będzie potrzebna kontynuacja spotkań. Jeśli taka potrzeba istnieje - uruchamiane jest działanie dotyczące uzgodnienia i organizacji kolejnego spotkania. Jeśli taka potrzeba nie istnieje - wyniki prac zostaną rozesłane do członków KMS. Preferowaną/docelową formą komunikacji jest komunikacja elektroniczna. 7) Dokument zaktualizowanej Strategii przekazywany jest do uczestników spotkania oraz pozostałych członków KMS, nieobecnych na danym spotkaniu. Propozycja zmian w Strategii jak i inne dokumenty powinny być rejestrowane oraz zabezpieczane elektronicznie. Istotne jest, aby wersja elektroniczna była wersjonowana, oraz aby były śledzone zmiany. 8) Wydział właściwy do spraw wdrażania strategii prosi drogą elektroniczną członków KMS, nieobecnych na spotkaniu i ewentualne wnoszenie uwag do propozycji aktualizacji Strategii. Akceptacja/ weryfikacja odbywa się w trybie obiegowym. W przypadku braku odpowiedzi, postanowienie uznaje się za zaakceptowane przez członków KMS. Komentarze nanoszone są na wersjonowany dokument oryginalny. 9) Zaaprobowany przez KMS dokument podlega dyskusji w komisjach Rady Powiatu, zgodnie z obowiązującymi procedurami. Następnie, po wprowadzaniu korekt, zmian i zatwierdzeniu dokument podlega zatwierdzeniu przez Radę Powiatu. 10) Rada Powiatu uchwala w drodze uchwały nową wersję dokumentu.

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 197

11) Procedura kończy się wraz z opublikowaniem strategii na stronie internetowej Powiatu. Do wiadomości dołączana jest ostateczna wersja strategii (odnośnik do ostatecznej wersji strategii). Możliwość wprowadzenia trybu przyśpieszonego (bez konieczności zwoływania KMSu) na wypadek konieczności wprowadzenia zmian podyktowanych, np. przez ogłoszony konkurs na dofinansowanie Wydział właściwy do spraw wdrażania strategii, może sam zadecydować o wprowadzeniu zmian do Strategii. Wówczas Wydział przygotowuje projekt zmian. Dokument z wprowadzonymi nowelizacjami podlega dyskusji w komisjach Rady Powiatu, zgodnie z obowiązującymi procedurami. Następnie, po wprowadzaniu korekt, zmian i zatwierdzeniu dokument w nowym brzmieniu podlega zatwierdzeniu przez Radę Powiatu.

9.3 Procedura ewaluacji Strategii

W przypadku niniejszej Strategii ewaluacja to systematyczne badanie społeczno- ekonomiczne oceniające jakość i wartość strategii oraz jest narzędziem poprawiającym skuteczność realizacji i stanowiącym sprzężenie zwrotne miedzy oceną tej realizacji a aktualizacją strategii oraz budową następnej. Na potrzeby niniejszej strategii będą realizowane ewaluację śródokresową (mid-term) oraz ewaluację końcową (ex-post). Możliwe/ewentualne są także ewaluacje bieżące (on-going). Zgodnie z praktyką europejską ewaluacja mid-term, ex-post oraz badanie typu on-going obejmuje pytania z zakresu czterech kryteriów ewaluacyjnych: skuteczności (effectiveness), wydajności (efficiency), użyteczności (utility) oraz trwałości (sustainability). Pozwalają one odpowiedzieć na następujące pytania: Czy cele strategii zostały osiągnięte? Jak silny był wpływ czynników zewnętrznych? Jakie były sukcesy strategii ? Jakie problemy napotkano? Czy wybrane instrumenty i rozwiązania pomocy okazały się odpowiednie? Ewaluacja taka obejmuje badanie i ocenę post factum funkcjonowania systemu wdrażania strategii (skuteczność instytucjonalna) oraz odpowiada, czy system zarządzania i wdrażania był skuteczny? Czy instytucje poprawnie wypełniły przypisane im role? Ewaluacja taka bada także i przedstawia ocenę użyteczności rzeczywistych efektów – rezultatów i oddziaływania projektów, realizowanych w ramach strategii (w tym efektów ubocznych, tak pozytywnych, jak i negatywnych), pytając: Czy działania i projekty spełniła oczekiwania adresatów? Czy przyczyniła się do rozwiązania napotkanych problemów? Czy efekty były korzystne dla różnych grup odbiorców? (adekwatność/odpowiedniość). Czy pojawiły się pozytywne lub negatywne efekty uboczne?

Przewiduje się, iż ewaluacja śród-okresowa zostanie przeprowadzona w I połowie 2018 r. (ze względu na dostępność danych statystycznych) i powiązana z ewentualną korektą brzmienia Strategii…

Ewaluacja ex-post bada trwałość osiągniętych pozytywnych efektów: Czy efekty działań strategicznych są trwałe, długookresowe? Czy są odczuwalne po zakończeniu okresu działania strategii ? Jeśli tak to, w jakim stopniu i dla kogo? Ponadto identyfikuje czynniki,

198 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

które przyczyniły się do sukcesu lub niepowodzenia danej interwencji, formułuje konkluzje, które mogą być przenoszone na inne, analogiczne interwencje, identyfikuje najlepsze praktyki oraz formułuje wnioski dotyczące polityki w zakresie spójności gospodarczej i społecznej. Zadaniem ewaluacji strategii będzie: 1) Poprawianie planowania strategicznego 2) Poprawa wdrażania i kontrola jakości wdrożenia strategii 3) Wzmocnienie odpowiedzialności podmiotów za jej wdrażanie 4) Wspieranie procesów uczenia się (wyciąganie wniosków dla innych strategii, programów i projektów, promowanie dobrych wzorców), 5) Wzmacnianie partnerstwa i poczucia współwłasności efektów strategii. Procedura realizacji badania ewaluacyjnego jest następująca: 1. Konceptualizacja (planowanie ewaluacji), Polega ona na określeniu potrzeby, wartości oraz znaczenia ewaluacji danego projektu/programu, możliwości jej realizacji, wykorzystania wyników, określeniu ewentualnych obszarów ryzyka oraz politycznych implikacji (innymi słowy, wizji sukcesu badania zawartej we wstępnym pomyśle). 2. Operacjonalizacja (projektowanie ewaluacji) Są to czynności, jakie należy wykonać, by poznać badaną interwencję/program. Stworzenie konkretnych procedur badawczych obejmuje następujące obszary: Dobór i zdefiniowanie wskaźników i zmiennych, których wartości pozwalają na zmierzenie występowania zjawisk będących obiektem zainteresowania (np. rezultatów, oddziaływania danej interwencji), Wskazanie zbiorowości, w której będą realizowane badania – tzw. study population. Oszacowanie zasobów potrzebnych do realizacji projektu 3. Faza strukturyzacji badania Obejmuje dopracowanie projektu ewaluacji w obszarze: wyboru oraz dookreślenia kryteriów i elementów, które mają być poddane ewaluacji; wyboru wskaźników, za pomocą których będzie badane dane zjawisko; metodologii badania ewaluacyjnego; wyboru i opracowania narzędzi obserwacji; określenia sposobu dotarcia do respondentów badania. Na tym etapie stosuje się szereg metod projektowania ewaluacji, np. analizę SWOT, matrycę logiczną, mapy oddziaływania, metaplan, studium wykonalności, konsultacje z interesariuszami, modele logiczne. Faza ta jest fundamentem dla dalszych działań w projekcie ewaluacyjnym. 4. Faza obserwacji badania Obejmuje zbieranie danych potrzebnych do analizy – danych zastanych (dokumentacji programowej, danych z monitoringu, wyników wcześniejszych ewaluacji, badań w obrębie tematu, danych statystycznych, ekspertyz itd.) oraz danych gromadzonych w oparciu o badanie terenowe. W fazie tej wykorzystywane są metody ilościowe oraz jakościowe. Faza

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 199 obserwacji to etap szczególnej dbałości o jakość i wiarygodność danych. Faza analiz obejmuje: 1) interpretację zebranych danych, ich porównanie i uchwycenie różnic, odkrywanie prawidłowości zachodzących procesów oraz podstawowych znaczeń i struktur, 2) weryfikację hipotez, 3) analizę przyczynowo- skutkową oraz 4) oszacowanie efektów programu przy użyciu metod statystycznych, analizy jakościowej, modeli ekonomicznych, grup porównawczych, paneli ekspertów i inne. W badaniu ilościowym zasadniczą czynnością jest pomiar, polegający na przypisaniu obserwowanym obiektom oraz relacjom między nimi modelu liczbowego zawierającego relacje między liczbami – miarami i reprezentującego relacje empiryczne między elementami populacji. W badaniu jakościowym pomiar w zasadzie nie występuje. Celem jest tu stworzenie typologii (czasem określanej jako zmienne albo kategorie analityczne) obserwowanych obiektów i opisanie relacji między nimi. Opis ten powinien odpowiadać sposobowi porządkowania świata przez badanych. Toteż można powiedzieć, że procedura badawcza ma na celu ujawnienie i opisanie punktów widzenia ludzi w całej ich różnorodności. Badania jakościowe natomiast koncentrują się na pogłębionym opisie postaw, motywów, sposobów postrzegania rzeczywistości, interpretacjach właściwych dla małych, konkretnych zbiorowości. Badania jakościowe mają pomóc zrozumieć, dlaczego procesy przebiegają tak, a nie inaczej, dostarczyć danych pozwalających zwiększyć trafność badań ilościowych i zidentyfikować zmienne, które powinny być w tych badaniach uwzględnione, pomóc w sformułowaniu hipotez, weryfikowanych następnie w badaniach ilościowych. Dla zebrania materiału badawczego, koniecznego do realizacji tak określonych celów badawczych możemy wykorzystać klasyczne techniki badań jakościowych: indywidualne wywiady pogłębione, wywiady eksperckie, zogniskowane wywiady grupowe (fokusy), panelowe dyskusje eksperckie; czasem stosujemy także elementy obserwacji, pomocna może być analiza treści dokumentów programowych, projektów oraz innych materiałów związanych z realizowanym przedsięwzięciem 5. Faza oceny Obejmuje ona ocenę efektów Strategii w odniesieniu do uprzednio sformułowanych pytań ewaluacyjnych i w oparciu o przyjęte kryteria oceny. Konstrukcja oceny powinna być budowana w oparciu o schemat oceny, który, z jednej strony, ułatwia zespołowi jej rzetelne przeprowadzenie, z drugiej zaś – ułatwia odbiorcom zrozumienie jej przebiegu i podstaw wydanych osądów. Do metod wykorzystywanych na tym etapie zalicza się m.in.: analizę kosztów i korzyści, analizę kosztów i efektywności, analizę wielokryteriową, panel ekspertów, benchmarking. Fundamentem oceny zawsze powinny być rzetelne i wiarygodne dane oraz szczegółowa analiza. Ponadto, ocena powinna być uzasadniona, czyli wynikająca z faktów, trafna. Zarówno ewaluatorzy, jak i zamawiający powinni zadbać o jej bezstronność, obiektywizm i, przede wszystkim, przejrzystość. Ostatnia faza, często pomijana w wielu opracowaniach, obejmuje końcowy produkt procesu ewaluacji – raport końcowy, jego upublicznienie i promocję.

200 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Raz na rok, w ostatnim kwartale, RMS może w porozumieniu ze Starostem Powiatowym ogłosić plan ewaluacji na kolejny rok kalendarzowy

9.4 Wskaźniki osiągania celów Strategii

W przypadku badania stopnia osiągania celów Strategii przewidziano mierniki zastosowanie w metodzie ewaluacyjno-retrospektywnej. Polega ona na tym, iż w trakcie ewaluacji śródokresowej (mid-term) zbadane zostaną wskaźniki ilościowe i jakościowe na rok 2015 (za rok zamknięty). Ponadto, podczas tego samego badania ustalone lub zweryfikowane zostaną wartości wskaźników/mierników za 2018 r. , a na tej podstawie postulowane wartości wskaźników/mierników na koniec roku 2022.

Cel strategiczny Cele operacyjne Wskaźnik/miernik Poprawa jakości życia Poprawa dostępu do Długość utwardzonych dróg o mieszkańców Powiatu infrastruktury publicznych i ulepszonej nawierzchni dróg/ Bytowskiego do zasobów przyrodniczych łączna długość dróg o i kulturowych nawierzchni twardej na terenie powiatu Długość eksploatowanych zelektryfikowanych linii kolejowych ogółem Liczba miejsc noclegowych w obiektach innych niż hotelowe (w tym gospodarstw agroturystycznych) Liczba projektów z zakresu poprawy dostępu do infrastruktury publicznej i do zasobów przyrodniczych i kulturowych Wartość projektów z zakresu poprawy dostępu do infrastruktury publicznych i do zasobów przyrodniczych i kulturowych Wzrost jakości kapitału Wskaźnik zdawalności ludzkiego egzaminów gimnazjalnych Wskaźnik zdawalności egzaminów zawodowych Wskaźnik zdawalności egzaminów maturalnych Odsetek osób korzystających ze

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 201

Cel strategiczny Cele operacyjne Wskaźnik/miernik świadczeń pomocy społecznej w ogólnej liczbie mieszkańców Liczba projektów z zakresu poprawy jakości kapitału ludzkiego Wartość projektów z zakresu poprawy jakości kapitału ludzkiego Wzrost jakości kapitału Liczba organizacji pozarządowych społecznego w przeliczeniu na 10 tyś. mieszkańców Liczba organizacji pozarządowych, korzystających z projektów edukacyjnych (np. w zakresie poprawy kompetencji odnośnie do zarządzania i fundraisingu) Liczba osób, korzystających z imprez: kulturalnych, sportowych i edukacyjno-oświatowych, współfinansowanych przez władze powiatu Liczba projektów z zakresu poprawy jakości kapitału społecznego Wartość projektów z zakresu poprawy jakości kapitału społecznego Wzrost konkurencyjności i Udział firm w sektorze przemysłu atrakcyjności gospodarczej i usług w ogólnej liczbie firm Produkcja sprzedana przemysłu

Stopa bezrobocia rejestrowanego Liczba podjętych inicjatyw klastrowych Liczba projektów z zakresu wzrostu konkurencyjności i atrakcyjności gospodarczej Wartość projektów z zakresu wzrostu konkurencyjności i

202 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Cel strategiczny Cele operacyjne Wskaźnik/miernik atrakcyjności gospodarczej

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 203

10 Spis tabel, wykresów i rycin

10.1 Spis tabel Tabela 1. Wykaz odcinków dróg krajowych nr 20 i 21 administrowanych przez Rejon w Kościerzynie i Słupsku...... 15 Tabela 2. Wykaz dróg wojewódzkich w powiecie bytowskim ...... 16 Tabela 3. Wykaz dróg powiatowych w powiecie bytowskim ...... 16 Tabela 4. Wykaz ulic powiatowych w powiecie bytowskim ...... 19 Tabela 5. Udział ludności korzystających z oczyszczalni ścieków w ogólnej liczbie ludności w poszczególnych gminach w latach 2003-2013 (%) ...... 26 Tabela 6. Udział ludności korzystających z oczyszczalni ścieków w ogólnej liczbie ludności w wyszczególnionych obszarach w latach 2003-2013 (%) ...... 27 Tabela 7. Udział korzystających z sieci kanalizacyjnej w ogólnej liczbie ludności w wyszczególnionych obszarach w latach 2003-2013 (%) ...... 28 Tabela 8. Udział korzystających z sieci kanalizacyjnej w ogólnej liczbie ludności w poszczególnych gminach w latach 2003-2013 (%) ...... 29 Tabela 9. Długość czynnej sieci kanalizacyjnej w poszczególnych gminach w latach 2003-2013 (km) ...... 29 Tabela 10. Udział korzystających z sieci gazowej w ogólnej liczbie ludności w wyszczególnionych obszarach w latach 2003-2013 (%) ...... 30 Tabela 11. Liczba odbiorców gazu w wyszczególnionych obszarach w latach 2005-2013 ...... 31 Tabela 12. Zużycie gazu w tys. m3 w wyszczególnionych obszarach w latach 2005-2013 ..... 31 Tabela 13. Udział korzystających z sieci wodociągowej w ogólnej liczbie ludności w poszczególnych gminach w latach 2003-2013 (%) ...... 32 Tabela 14. Długość czynnej sieci wodociągowej w poszczególnych gminach w latach 2003- 2013 (km) ...... 33 Tabela 15. Odpady wytworzone na 1 km² w wyszczególnionych obszarach w latach 2003- 2013 (tony) ...... 33 Tabela 16. Zużycie energii elektrycznej na niskim napięciu na 1 mieszkańca w wyszczególnionych obszarach w latach 2003-2013 (kWh) ...... 37 Tabela 17. Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania na 1 osobę w wyszczególnionych obszarach w latach 2003-2013 (m2) ...... 40 Tabela 18. Ilość mieszkań na 1000 mieszkańców w wyszczególnionych obszarach w latach 2003-2013 ...... 41 Tabela 19. Obszary prawnie chronione w gminach Powiatu Bytowskiego- stan na 31.12.2013 roku ...... 46 Tabela 20. Stan wód w Powiecie Bytowskim ...... 49 Tabela 21. Emisja i redukcja zanieczyszczeń powietrza w poszczególnych powiatach w 2013 roku ...... 50 Tabela 22. Emisja zanieczyszczeń powietrza z zakładów szczególnie uciążliwych w poszczególnych powiatach w latach 2003 - 2013 ...... 51

204 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Tabela 23 Odsetek uczniów, którzy uzyskali średnie wyniki w egzaminach gimnazjalnych w latach 2009-2014 ...... 81 Tabela 24. Dane o stanie zdrowia osób w wieku 19 lat i więcej będących pod opieką lekarza podstawowej opieki zdrowotnej (rodzinnego) – dane za 2013 r. - Powiat Bytowski ...... 94 Tabela 25. Dane o stanie zdrowia dzieci i młodzieży w wieku 0–18 lat będących pod opieką lekarza podstawowej opieki zdrowotnej (rodzinnego) – dane za 2013 r – powiat bytowski .. 95 Tabela 26. Zakłady świadczące usługi zakresie podstawowej opieki zdrowotnej na terenie powiatu bytowskiego ...... 97 Tabela 27. Zakłady opieki zdrowotnej świadczące usługi specjalistyczne na terenie powiatu bytowskiego ...... 98 Tabela 28. Wartość indeksów jakości życia w 2012 r. dla powiatu bytowskiego i województwa pomorskiego...... 126 Tabela 29. Podmioty gospodarki narodowej związane z sektorem drzewno – meblarskim wg rejestru regon w powiecie bytowskim w roku 2013 ...... 135 Tabela 30. Podmioty gospodarki narodowej związane z sektorem metalowym wg rejestru regon w powiecie bytowskim w roku 2013 ...... 135 Tabela 31. Podmioty gospodarki narodowej związane z sektorem narzędziowym wg rejestru regon w powiecie bytowskim w roku 2013 ...... 136 Tabela 32. Podmioty gospodarki narodowej związane z sektorem turystycznym wg rejestru regon w powiecie bytowskim w roku 2013 ...... 136

10.2 Spis wykresów Wykres 1. Udział długości dróg powiatowych o poszczególnych nawierzchniach w sumie długości dróg powiatowych na terenie Powiatu Bytowskiego w roku 2013 (%) ...... 21 Wykres 2. Udział ludności korzystających z oczyszczalni ścieków w ogólnej liczbie ludności w wyszczególnionych obszarach w latach 2003-2013 (%) ...... 27 Wykres 3. Udział korzystających z sieci kanalizacyjnej w ogólnej liczbie ludności w wyszczególnionych obszarach w latach 2003-2013 (%) ...... 28 Wykres 4. Udział korzystających z sieci gazowej w ogólnej liczbie ludności w wyszczególnionych obszarach w latach 2003-2013 (%) ...... 30 Wykres 5. Udział korzystających z sieci wodociągowej w ogólnej liczbie ludności w wyszczególnionych obszarach w latach 2003-2013 (%) ...... 32 Wykres 6. Odpady wytworzone na 1 km² w wyszczególnionych obszarach w latach 2003- 2013 (tony) ...... 34 Wykres 7. Odpady wytworzone na 1 km² w wyszczególnionych obszarach w latach 2003- 2013 (tony) ...... 34 Wykres 8. Sprzedaż energii cieplnej na obszarze Powiatu Bytowskiego wg celu w latach 2003-2013 (GJ) ...... 36 Wykres 9. Zużycie energii elektrycznej na niskim napięciu na 1 mieszkańca w wyszczególnionych obszarach w latach 2003-2013 (kWh) ...... 37 Wykres 10. Zasoby mieszkaniowe w Powiecie Bytowskim w latach 2003-2013 (mieszkania) 40

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 205

Wykres 11. Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania na 1 osobę w wyszczególnionych obszarach w latach 2003-2013 (m2) ...... 41 Wykres 12. Ilość mieszkań na 1000 mieszkańców w wyszczególnionych obszarach w latach 2003-2013 ...... 42 Wykres 13. Liczba ludności Powiatu Bytowskiego wg płci w latach 2003-2013 (osoba) ...... 59 Wykres 14. Zmiana ogólnej liczby ludności Powiatu Bytowskiego w latach 2004-2013 (%) .. 59 Wykres 15. Zmiana liczby ludności (kobiety) Powiatu Bytowskiego w latach 2004-2013 (%) 60 Wykres 16. Zmiana liczby ludności (mężczyźni) Powiatu Bytowskiego w latach 2004-2013 (%) ...... 60 Wykres 17. Struktura ludności wg gmin Powiatu Bytowskiego w 2013 roku (%) ...... 61 Wykres 18. Ludność Powiatu Bytowskiego wg grup wiekowych w latach 2003-2013 (osoba) ...... 61 Wykres 19. Współczynnik salda migracji wewnętrznych i zagranicznych ludności w wieku przedprodukcyjnym w wyszczególnionych obszarach w latach 2005-2013 ...... 62 Wykres 20. Współczynnik salda migracji wewnętrznych i zagranicznych ludności w wieku produkcyjnym w wyszczególnionych obszarach w latach 2005-2013 ...... 63 Wykres 21. Ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym w wyszczególnionych obszarach w latach 2003-2013 (osoba) ...... 64 Wykres 22. Ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym w wyszczególnionych obszarach w latach 2003-2013 (osoba) ...... 64 Wykres 23. Liczba pracujących na terenie Powiatu Bytowskiego w podziale na płeć w latach 2003-2013 (osoba) ...... 65 Wykres 24. Liczba pracujących w Powiecie Bytowskim w poszczególnych sektorach w roku 2013 (osoba) ...... 66 Wykres 25. Liczba osób bezrobotnych zarejestrowanych na terenie Powiatu Bytowskiego w podziale na płeć w latach 2003-2013 (osoba) ...... 67 Wykres 26. Zmiana ogólnej liczby osób bezrobotnych zarejestrowanych na terenie Powiatu Bytowskiego w latach 2004-2013 (%) ...... 67 Wykres 27. Zmiana liczby osób bezrobotnych (kobiet) zarejestrowanych na terenie Powiatu Bytowskiego w latach 2004-2013 (%) ...... 68 Wykres 28. Zmiana liczby osób bezrobotnych (mężczyzn) zarejestrowanych na terenie Powiatu Bytowskiego w latach 2004-2013 (%) ...... 68 Wykres 29. Liczba osób bezrobotnych zarejestrowanych na terenie Powiatu Bytowskiego w podziale na poszczególne grupy wiekowe w latach 2005-2013 (%) ...... 69 Wykres 30. Liczba osób bezrobotnych zarejestrowanych na terenie Powiatu Bytowskiego według wykształcenia w latach 2005-2013 (wykres skumulowany)...... 70 Wykres 31. Liczba osób bezrobotnych zarejestrowanych na terenie Powiatu Bytowskiego według czasu pozostawania bez pracy w latach 2005-2013 (wykres skumulowany) ...... 70 Wykres 32. Liczba osób niepełnosprawnych zarejestrowanych jako bezrobotne na terenie Powiatu Bytowskiego w latach 2012-2013 (wykres skumulowany) ...... 71 Wykres 33. Udział liczby bezrobotnych zarejestrowanych w poszczególnych gminach Powiatu Bytowskiego w roku 2013 (%) ...... 71

206 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Wykres 34. Stopa bezrobocia w wyszczególnionych obszarach w latach 2004-2013 (%) ...... 72 Wykres 35. Liczba absolwentów poszczególnych typów szkół na terenie Powiatu Bytowskiego w latach 2007-2013 (osoba) ...... 73 Wykres 36. Odsetek zdawalności egzaminów zawodowych w latach 2010-2014 (odsetek osób przystępujących do egzaminów w stosunku do osób, którzy uzyskali dyplomy i tytuły zawodowe) ...... 74 Wykres 37. Zdawalność egzaminu maturalnego w ponadgimnazjalnych szkołach zawodowych w wyszczególnionych obszarach w latach 2003-2013 (%) – część I ...... 75 Wykres 38. Zdawalność egzaminu maturalnego w ponadgimnazjalnych szkołach zawodowych w wyszczególnionych obszarach w latach 2003-2013 (%) – część II ...... 75 Wykres 39. Zdawalność egzaminu maturalnego w liceach ogólnokształcących w wyszczególnionych obszarach w latach 2007-2013 (%)- część I ...... 76 Wykres 40. Zdawalność egzaminu maturalnego w liceach ogólnokształcących w wyszczególnionych obszarach w latach 2007-2013 (%) – część II...... 76 Wykres 41. Średnie wyniki egzaminu z języka polskiego w wyszczególnionych obszarach w 2014 roku ...... 77 Wykres 42. Średnie wyniki egzaminu z matematyki w wyszczególnionych obszarach w 2014 roku ...... 77 Wykres 43. Średnie wyniki egzaminu z przedmiotów przyrodniczych w wyszczególnionych obszarach w 2014 roku ...... 78 Wykres 44. Średnie wyniki egzaminu z języka angielskiego (poziom podstawowy) w wyszczególnionych obszarach w 2014 roku ...... 78 Wykres 45. Liczba absolwentów szkół podstawowych i gimnazjów na terenie Powiatu Bytowskiego w latach 2003-2013 (osoba) ...... 79 Wykres 46. Odsetek uczniów, którzy uzyskali średnią liczbę punktów na sprawdzianie w VI klasie szkoły podstawowej...... 79 Wykres 47. Odsetek uczniów, którzy uzyskali średnią liczbę punktów na sprawdzianie w VI klasie szkoły podstawowej w poszczególnych powiatach Województwa Pomorskiego...... 80 Wykres 48. Liczba dzieci w przedszkolach na terenie Powiatu Bytowskiego w latach 2003- 2013 (osoba) ...... 82 Wykres 49. Wydatki na 1 mieszkańca na oświatę i wychowanie w wyszczególnionych obszarach w latach 2003-2013 (pln) ...... 85 Wykres 50. Ludność w wieku 13 lat i więcej według poziomu wykształcenia w Powiecie Bytowskim w roku 2011...... 86 Wykres 51. Liczba imprez kulturalnych organizowanych na terenie Powiatu Bytowskiego w latach 2007, 2009, 2011-2013 (sztuka) ...... 88 Wykres 52. Liczba uczestników imprez kulturalnych organizowanych na terenie Powiatu Bytowskiego w latach 2007, 2009, 2011-2013 (osoba) ...... 89 Wykres 53. Ludność przypadająca na 1 placówkę biblioteczną w wyszczególnionych obszarach w latach 2003-2013 (osoba) ...... 89 Wykres 54. Czytelnicy bibliotek publicznych na 1000 ludności w wyszczególnionych obszarach w latach 2003-2013 (osoba) ...... 90

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 207

Wykres 55. Wydatki na 1 mieszkańca na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego w wyszczególnionych obszarach w latach 2003-2013 (pln) ...... 91 Wykres 56. Przyczyny zgonów na terenie Powiatu Bytowskiego w roku 2012 ...... 92 Wykres 57. Zgony z powodu nowotworów ogółem na 100 tys. ludności w latach 2003 - 2012 ...... 93 Wykres 58. Zgony osób z powodu chorób układu krążenia na 100 tys. ludności w latach 2003 - 2012 ...... 93 Wykres 59. Współczynnik zgonów osób w wielu do 65 lat na 1000 ludności w latach 2004- 2013 ...... 96 Wykres 60. Liczba ludności przypadająca na 1 łóżko szpitalne w wyszczególnionych obszarach w latach 2005-2013 (osoba) ...... 100 Wykres 61. Liczba ludności przypadająca na 1 aptekę ogólnodostępną w wyszczególnionych obszarach w latach 2003-2013 (osoba) ...... 102 Wykres 62. Ćwiczący w klubach sportowych w latach 2002, 2004, 2006, 2008, 2010, 2012 (sztuka) ...... 105 Wykres 63. Ćwiczący w klubach sportowych do lat 18 ogółem w latach 2002, 2004, 2006, 2008, 2010, 2012 (sztuka) ...... 105 Wykres 64. Liczba imprez sportowo – rekreacyjnych w latach 2007, 2009, 2011-2012 (sztuka) ...... 106 Wykres 65. Liczba uczestników imprez sportowo – rekreacyjnych w latach 2007, 2009, 2011- 2012 (osoba) ...... 107 Wykres 66. Miejsca noclegowe na 1000 ludności w latach 2003 – 2013 ...... 110 Wykres 67. Udzielone noclegi na 1000 ludności w latach 2003 – 2013 ...... 110 Wykres 68. Korzystający z noclegów na 1000 ludności w latach 2003 – 2013 ...... 111 Wykres 69. Stopień wykorzystania miejsc noclegowych w latach 2010 – 2013 [%] ...... 111 Wykres 70. Fundacje, stowarzyszenia i organizacje społeczne na 10 tys. mieszkańców w wyszczególnionych obszarach w latach 2005-2013 (sztuki) ...... 114 Wykres 71. Rodziny otrzymujące zasiłki rodzinne na dzieci na terenie Powiatu Bytowskiego w latach 2008-2013 (rodzina) ...... 118 Wykres 72. Udział osób w gospodarstwie domowym korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w ludności ogółem w wyszczególnionych obszarach w latach 2008-2013 (%) ...... 118 Wykres 73. Liczba przestępstw ogółem na 1000 mieszkańców w latach 2012-2013 ...... 120 Wykres 74. Liczba przestępstw o charakterze kryminalnym na 1000 mieszkańców w latach 2012-2013 ...... 120 Wykres 75. Liczba przestępstw o charakterze gospodarczym na 1000 mieszkańców w latach 2012-2013 ...... 121 Wykres 76. Wskaźnik wykrywalności sprawców przestępstw ogółem w latach 2012-2013 [%] ...... 122 Wykres 77. Wskaźnik wykrywalności sprawców przestępstw o charakterze kryminalnym w latach 2012-2013 [%] ...... 122

208 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022

Wykres 78. Wskaźnik wykrywalności sprawców przestępstw o charakterze gospodarczym w latach 2012-2013 [%] ...... 123 Wykres 79. Zestawienie zdarzeń według poniesionych strat w poszczególnych gminach w 2014 roku (w tys. zł) ...... 124 Wykres 80. Zestawienie ilości zdarzeń według rodzaju w roku 2014 ...... 124 Wykres 78. Zestawienie ilości zdarzeń w podziale na gminy w roku 2014 (%) ...... 125 Wykres 79. Występowanie pożarów według miejsc powstawania w roku 2014 (%) ...... 125 Wykres 83. Liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarki narodowej w latach 2003-2013 ...... 127 Wykres 84. Zmiana ilości podmiotów gospodarki narodowej w latach 2003-2013 [%] ...... 128 Wykres 85. Liczba podmiotów gospodarki narodowej na terenie Powiatu Bytowskiego w latach 2003 – 2013 w podziale na sektory własnościowe ...... 128 Wykres 86. Liczba podmiotów gospodarki narodowej na terenie Powiatu Bytowskiego w latach 2003 – 2013 według klas wielkości ...... 130 Wykres 87. Struktura zarejestrowanych podmiotów gospodarki narodowej w Powiecie Bytowskim w latach 2009-2013 wg rodzajów działalności ...... 131 Wykres 88. Struktura zarejestrowanych podmiotów gospodarki narodowej w 2013 roku wg rodzajów działalności ...... 131 Wykres 89. Podmioty gospodarki narodowej na terenie Powiatu Bytowskiego w roku 2013 według Polskiej Klasyfikacji Działalności ...... 132 Wykres 90. Liczba podmiotów gospodarki narodowej na terenie Powiatu Bytowskiego według sekcji PKD o największej dynamice wzrostu ...... 134 Wykres 91. Dynamika wzrostu w poszczególnych branżach w latach 2009 – 2013 na terenie Powiatu Bytowskiego według sekcji PKD [%] ...... 134 Wykres 92. Ogólna liczba gospodarstw rolnych w 2010 roku ...... 138 Wykres 93. Udział poszczególnych grup obszarowych w ogólnej liczbie gospodarstw rolnych w 2010 roku ...... 139 Wykres 94. Udział powierzchni zasiewów wybranych upraw w 2010 roku w powierzchni zasiewów ogółem ...... 140 Wykres 95. Podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru REGON na 10 tys. ludności w latach 2003 – 2013 ...... 141 Wykres 96. Podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru REGON na 1000 ludności w latach 2003 – 2013 ...... 142 Wykres 97. Podmioty gospodarki narodowej nowo zarejestrowane w rejestrze REGON na 10 tys. Ludności w latach 2003 – 2013 ...... 143 Wykres 98. Podmioty gospodarki narodowej wykreślone z rejestru REGON na 10 tys. ludności w latach 2003 – 2013 ...... 143 Wykres 99. Podmioty gospodarki narodowej w rejestrze REGON na 10 tys. ludności w latach 2003 – 2013 – saldo ...... 144 Wykres 100. Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą na 100 osób w wieku produkcyjnym w latach 2003 – 2013 ...... 145

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2015-2022 209

Wykres 101. Podmioty prowadzące działalność gospodarczą na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym w latach 2003 – 2013 ...... 145

10.3 Spis rycin

11 Bibliografia Literatura: 1. Identyfikacja społeczno-gospodarczych poprzez diagnozę wewnętrznych i zewnętrznych zjawisk wpływających na gospodarkę i rynek pracy Powiatu Bytowskiego do 2025, EU Consult, Gdańsk, 2011; 2. Budownictwo mieszkaniowe w województwie pomorskim w 2013r.; 3. Strategia Rozwoju Społeczno – Gospodarczego Powiatu Bytowskiego w latach 2007-2015, cz. I diagnostyczna: audyt społeczno - gospodarczy Powiatu Bytowskiego, W. Jabłonowska, A. Pacuła, Bytów, 2007; 4. Bilans zasobów złóż kopalin w Polsce wg stanu na 31 XII 2013 roku, Państwowy Instytut Geologicznych, Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa, 2014; 5. Raport o stanie środowiska w województwie pomorskim w 2013 roku, Gdańsk, 2014; 6. Roczny program współpracy z organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami wymienionymi w art. 3 ust. 3 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie na rok 2014, Bytów, 2014; 7. Sprawozdanie z realizacji rocznego Programu Współpracy z Organizacjami Pozarządowymi oraz Podmiotami Prowadzącymi Działalność Pożytku Publicznego na rok 2013, Bytów, 2014; 8. Ocena stanu i skuteczności pomocy społecznej województwa pomorskiego za rok 2013, Gdańsk, 2014; 9. Ustawa o samorządzie powiatowym z dnia 05.06.1998 (Dz. U. 2013, poz. 595).

Strony internetowe: 1. http://www.powiatbytowski.pl, 2. http://pl.wikipedia.org/, 3. http://www.pksbytow.pl/rozklad.asp, 4. www.infoeko.pomorskie.pl, 5. http://wybory2014.pkw.gov.pl 6. http://muzeumbytow.pl/przewodnik