Wandelbrochure 'Brussel À La Carte

CALVIJNSTR.

RINGSTEEKSTR.

INQUISITIESTR. TROONSAFSTANDSST. LUTHERSTR.

KEIZER KARELSTR. JOHN WATERLOO WILSONSTR.

C L O NOTELAARSSTR. V I S L PAVIASTR. KEIZER KARELSTR. N .

GREVELINGENSTR. ONNELN Ç PA GILDENSTR. C BELFORTSTR. IF EBURONENSTR. IC

A KARDINAALSTR. T IE GUTENBERG- BRABAN BORDIAUSTR. S JENNEVALSTR. T SQUARE EEDGENOTENSTR. R. à la carte VAN CAMPENHOUTSTR. STORMKLOKSTR. NAPSTR. AMBIORIX- Brussel Uitbreiding Oost PRIEELSTR. SQUARE KNAPZAKSTR. HAMERSTR. Wandelingen PATRIOTTENSTR. MARIA-LOUIZA- MARGARETASQUARE SQUARE NEWTONSTR. LIUSSTR. ORTÉ PALMERSTONLN. 1. Aristocratisch én Europees TITIAANSTR. R. FULTONSTR.

V MARIA-THERESIASTR. Vertrek: Frère-Orbansquare . VERONESESTR. TWEEKERKENSTR. SPASTR. FILIPS DE GOEDESTR. N MICHEL ANGELOLN. L

JOSEPH II-STR. E

A Aankomst: Schumanrotonde N

STEVINSTR. O T BODUOGNATUSSTR. S KAREL MARTELSTR. Duur: ongeveer 1u30 G

N I TINTORETTOSTR.

V CORREGGIOSTR. I L NOTELAARSSTR. FRANKLINSTR. WAPPERSTR.

JOSEPH II-STR. REMBRANDTSTR. WETSTR. W. DE ZWIJGERSTR. . KORTENBERGLN. N VAN OSTADESTR. L HOBBEMASTR. E S T T O NIJVERHEIDSTR. E R STEVINSTR. E G LEONARDO DA VINCISTR. KUNSTLN. ARCHIMEDESTR. FRÈRE- N E W D ORBANSQUARE L E E § G R A LEYSSTR.

O K HANDELSTR.

@ JACQUES DE LALAINGSTR. P

E RENAISSANCELN.

V T

R WETENSCHAPSTR. B

E WETSTR.

é > E t MURILLOSTR. K

à la carte: uw gemeente in de kijker

à la carte AARLENSTR.

TOULOUSESTR. TRIERSTR. Bekijk uw gemeente met nieuwe ogen, ontdek

BELLIARDSTR.

al de pareltjes van het erfgoed dat u dagelijks

MONTOYERSTR. à Brussel

omringt, leer ongekende hoekjes kennen, BLIJDE INKOMSTLN. DE PASCALESTR. volg het parcours en speel het spel mee. > Uitbreiding Oost ç OUDERGEMSELN. HANDELSTR. WETENSCHAPSTR.

In deze collectie worden de Brusselse gemeentes BELLIARDSTR. VAN MAERLANTSTR. >

FROISSARTSTR. JUST in de kijker gezet in een rijk geïllustreerde en US L BREYDELSTR. IPSIUSST LUXEMBURGSTR. ) R. praktische wandelbrochure, waarmee u op stap NIJVERHEIDSTR.DE MEEÛSSQUARE > TR kan gaan of die u gezellig thuis kan doorbladeren.OONSTR. r - BELLIARDSTR.

EGMONTSTR. >

HOORNESTR. Brussel Uitbreiding Oost à la carte NERVIËRSL. Achter de benaming Brussel Uitbreiding-OostMARSVELDSTR. schuilen e twee belangrijke stadswijken : de Leopoldswijk en de wijk van de Squares. Hun rijke geschiedenis, bijzondere

architectuur en mooie parken kunnen ongetwijfeld elke > wandelaar bekoren. z a In het eerste deel gaan we terug naar de tijd toen de vallei van de Maalbeek nog toebehoorde aan de schapen en de molenaars, lezen we hoe de stad Brussel dit grondgebied 2. De tenoren van de Squareswijk inpalmde op de naburige gemeentes om er een heel nieuw CALVIJNSTR. stadsdeel te ontwikkelen, welke rol de aanleg van een V NOTELAARSSTR. Vertrek: Correggiostraat 35 RINGSTEEKSTR. spoorweglijn speelde in dit verhaal en zoemen we in op A Aankomst: Gutenbergsquare

INQUISITIESTR. de militaire aanwezigheid en de aanleg van het Jubelpark. Duur: ongeveer 1u30 TROONSAFSTANDSST. LUTHERSTR. Tijdens een eerste wandeling wordt het aristocratisch verleden van de Leopoldswijk onder de loupe genomen, JOHN WATERLOO

C L maar is evenzeer aandacht voor de constante O V I S L KEIZER KARELSTR. N

veranderingen die zij ondergaat als hart van Europa en PAVIASTR. .

ontdekken we de sporen van een reeds lang verdwenen GREVELINGENSTR.WILSONSTR. P ONNELN A GILDENSTR. Ç dierentuin. Al wandelend door de Squareswijk kunnen C IF EBURONENSTR. IC

A KARDINAALSTR. è T I EEDGENOTENSTR. we niet anders dan ons vergapen aan het overaanbod E GUTENBERG- BRABAN BORDIAUSTR. S JENNEVALSTR. BELFORTSTR.

TR SQUARE z ç

aan architectuurparels, de brede waaier aan stijlen en . >! § de rijkdom aan vormen en materialen. e a VAN CAMPENHOUTSTR. STORMKLOKSTR. NAPSTR. PRIEELSTR. r AMBIORIX-

! KNAPZAKSTR.

Op de middenpagina spelen we ‘voor en na’ in het Jubelpark HAMERSTR. ) à SQUARE MARIA-LOUIZA- > MARGARETASQUARE PATRIOTTENSTR. SQUARE ( NEWTONSTR. ÉLIUSSTR. Veel wandelplezier ORT PALMERSTONLN. TITIAANSTR.

- ! > R. FULTONSTR. Rudi Vervoort é VERONESESTR. MARIA-THERESIASTR. Minister-President van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest,TWEEKERKENSTR. SPASTR. MICHEL ANGELOLN. FILIPS DE GOEDESTR. JOSEPH II-STR. V STEVINSTR. . belast met Monumenten en Landschappen N L BODUOGNATUSSTR. E KAREL MARTELSTR. N @

O T CORREGGIOSTR. S TINTORETTOSTR. G NOTELAARSSTR.

N WILLEM DE ZWIJGERSTR. WETSTR. I > V FRANKLINSTR. WAPPERSTR. I

ARCHIMEDESTR.

S JOSEPH II-STR. & T E REMBRANDTSTR. E N . W N VAN OSTADESTR. L HOBBEMASTR. E E G T O KORTENBERGLN. WETSTR. O R STEVINSTR. P G KUNSTLN. LEONARDO DA VINCISTR.

FRÈRE- E E T D ORBANSQUARE T L E E R R LEYSSTR.

B A K HANDELSTR. E

E NIJVERHEIDSTR.

K RENAISSANCELN.

JACQUES DE LALAINGSTR.

WETENSCHAPSTR.

De oplossingen van het spel (zie middenpagina’s)WETSTR. . Van boven naar onder: B1, A4, D2, C3.

MURILLOSTR.

BELLIARDSTR. AARLENSTR.

TOULOUSESTR. TRIERSTR.

OUDERGEMSELN.

MONTOYERSTR. DE PASCALESTR. BLIJDE INKOMSTLN.

HANDELSTR. BELLIARDSTR.VAN MAERLANTSTR.

WETENSCHAPSTR. J FROISSARTSTR. USTU S L BREYDELSTR. IPSIUSST LUXEMBURGSTR. DE R. MEEÛSSQUARE NIJVERHEIDSTR.

TR OONSTR. BELLIARDSTR.

EGMONTSTR.

HOORNESTR. NERVIËRSL.

MARSVELDSTR. CALVIJNSTR.

RINGSTEEKSTR.

INQUISITIESTR. TROONSAFSTANDSST. LUTHERSTR.

KEIZER KARELSTR. JOHN WATERLOO WILSONSTR.

C L O NOTELAARSSTR. V I S L PAVIASTR. KEIZER KARELSTR. N .

GREVELINGENSTR. ONNELN Ç PA GILDENSTR. C BELFORTSTR. IF EBURONENSTR. IC

V MARIA-THERESIASTR. Vertrek: Frère-Orbansquare . VERONESESTR. TWEEKERKENSTR. SPASTR. FILIPS DE GOEDESTR. N MICHEL ANGELOLN. L

JOSEPH II-STR. E

A Aankomst: Schumanrotonde N

STEVINSTR. O T BODUOGNATUSSTR. S KAREL MARTELSTR. Duur: ongeveer 1u30 G

N I TINTORETTOSTR.

V CORREGGIOSTR. I L NOTELAARSSTR. FRANKLINSTR. WAPPERSTR.

O K HANDELSTR.

@ JACQUES DE LALAINGSTR. P

E RENAISSANCELN.

V T

R WETENSCHAPSTR. B

E WETSTR.

é > E t MURILLOSTR. K

à la carte: uw gemeente in de kijker

à la carte AARLENSTR.

TOULOUSESTR. TRIERSTR. Bekijk uw gemeente met nieuwe ogen, ontdek

BELLIARDSTR.

al de pareltjes van het erfgoed dat u dagelijks

MONTOYERSTR. à Brussel

omringt, leer ongekende hoekjes kennen, BLIJDE INKOMSTLN. DE PASCALESTR. volg het parcours en speel het spel mee. > Uitbreiding Oost ç OUDERGEMSELN. HANDELSTR. WETENSCHAPSTR.

In deze collectie worden de Brusselse gemeentes BELLIARDSTR. VAN MAERLANTSTR. >

EGMONTSTR. >

C L maar is evenzeer aandacht voor de constante O V I S L KEIZER KARELSTR. N

veranderingen die zij ondergaat als hart van Europa en PAVIASTR. .

ontdekken we de sporen van een reeds lang verdwenen GREVELINGENSTR.WILSONSTR. P ONNELN A GILDENSTR. Ç dierentuin. Al wandelend door de Squareswijk kunnen C IF EBURONENSTR. IC

A KARDINAALSTR. è T I EEDGENOTENSTR. we niet anders dan ons vergapen aan het overaanbod E GUTENBERG- BRABAN BORDIAUSTR. S JENNEVALSTR. BELFORTSTR.

TR SQUARE z ç

aan architectuurparels, de brede waaier aan stijlen en . >! § de rijkdom aan vormen en materialen. e a VAN CAMPENHOUTSTR. STORMKLOKSTR. NAPSTR. PRIEELSTR. r AMBIORIX-

! KNAPZAKSTR.

O T CORREGGIOSTR. S TINTORETTOSTR. G NOTELAARSSTR.

N WILLEM DE ZWIJGERSTR. WETSTR. I > V FRANKLINSTR. WAPPERSTR. I

ARCHIMEDESTR.

S JOSEPH II-STR. & T E REMBRANDTSTR. E N . W N VAN OSTADESTR. L HOBBEMASTR. E E G T O KORTENBERGLN. WETSTR. O R STEVINSTR. P G KUNSTLN. LEONARDO DA VINCISTR.

FRÈRE- E E T D ORBANSQUARE T L E E R R LEYSSTR.

B A K HANDELSTR. E

E NIJVERHEIDSTR.

K RENAISSANCELN.

JACQUES DE LALAINGSTR.

WETENSCHAPSTR.

De oplossingen van het spel (zie middenpagina’s)WETSTR. . Van boven naar onder: B1, A4, D2, C3.

MURILLOSTR.

BELLIARDSTR. AARLENSTR.

TOULOUSESTR. TRIERSTR.

OUDERGEMSELN.

MONTOYERSTR. DE PASCALESTR. BLIJDE INKOMSTLN.

HANDELSTR. BELLIARDSTR.VAN MAERLANTSTR.

WETENSCHAPSTR. J FROISSARTSTR. USTU S L BREYDELSTR. IPSIUSST LUXEMBURGSTR. DE R. MEEÛSSQUARE NIJVERHEIDSTR.

TR OONSTR. BELLIARDSTR.

EGMONTSTR.

HOORNESTR. NERVIËRSL.

MARSVELDSTR. à la carte Brussel Uitbreiding Oost

Wijk in de kijker Aristocratisch én Europees

Van prestigieuze residentiële wijk tot zetel van de Europese instellingen, beleef de transformatie van de Leopoldswijk. CALVIJNSTR. Duur: ongeveer 1u30

RINGSTEEKSTR.

INQUISITIESTR. TROONSAFSTANDSST. LUTHERSTR.

KEIZER KARELSTR. JOHN WATERLOO WILSONSTR.

C L O NOTELAARSSTR. V I S L PAVIASTR. KEIZER KARELSTR. N .

GREVELINGENSTR. ONNELN GILDENSTR. Ç EBURONENSTR. BELFORTSTR. P A C KARDINAALSTR. IF GUTENBERG- BRABAN BORDIAUSTR. IC JENNEVALSTR. A SQUARE EEDGENOTENSTR. TI ES De tenoren van de Squareswijk TR . VAN CAMPENHOUTSTR. STORMKLOKSTR. NAPSTR. Een pittoreske vallei

AMBIORIX- KNAPZAKSTR. SQUARE Een reis door het rijk van de Belle Époque en Een ringspoorlijn met een grote impact HAMERSTR. PRIEELSTR. MARIA-LOUIZA- MARGARETASQUARE PATRIOTTENSTR. SQUARE haar toparchitecten. Ontdek de talrijke gezichten De aristocratische Leopoldswijk NEWTONSTR. ÉLIUSSTR. ORT PALMERSTONLN. Een ‘Vijftigjarige’ van meer dan 130 jaar! TITIAANSTR. van het eclecticisme en de art nouveau… In het noordoosten: de Squareswijk R. FULTONSTR. Duur: ongeveer 1u30

MARIA-THERESIASTR. VERONESESTR. Militaire aanwezigheid SPASTR. TWEEKERKENSTR. MICHEL ANGELOLN. JOSEPH II-STR. FILIPS DE GOEDESTR.STEVINSTR. . N L BODUOGNATUSSTR. E KAREL MARTELSTR. N O TINTORETTOSTR. T CORREGGIOSTR.

G NOTELAARSSTR.

N WILLEM DE ZWIJGERSTR. WETSTR. I V . FRANKLINSTR. WAPPERSTR. I N ARCHIMEDESTR. L L E T O JOSEPH II-STR. R REMBRANDTSTR. G E D L KORTENBERGLN. E VAN OSTADESTR. R HOBBEMASTR. A S K T WETSTR. E STEVINSTR. KUNSTLN. E LEONARDO DA VINCISTR. FRÈRE- N ORBANSQUARE W E G LEYSSTR.

O HANDELSTR.

JACQUES DE LALAINGSTR. P

NIJVERHEIDSTR.

E RENAISSANCELN.

R WETENSCHAPSTR. B

E WETSTR.

E MURILLOSTR.

AARLENSTR. BELLIARDSTR.

TOULOUSESTR. TRIERSTR.

OUDERGEMSELN.

MONTOYERSTR.

BLIJDE INKOMSTLN. DE PASCALESTR.

HANDELSTR. BELLIARDSTR.VAN MAERLANTSTR.

FROISSARTSTR. WETENSCHAPSTR. JUST US BREYDELSTR. LIPSIUSS LUXEMBURGSTR. DE TR. MEEÛSSQUARE NIJVERHEIDSTR.

TR OONSTR. BELLIARDSTR.

EGMONTSTR.

HOORNESTR. NERVIËRSL.

MARSVELDSTR.

Meer weten? • BRAUMAN, A., DEMANET, M., Le Parc Léopold 1850-1950. Le zoo, la cité scientifique et la ville, AAM Éditions, Brussel, 1985. • HEUSTACHE, A., Het Leopoldspark. Architectuur en natuur, Brussel, Stad van Kunst en Geschiedenis, nr. 12, Ministerie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, Brussel, 1994. • HEYMANS, V., De squareswijk, Brussel, Stad van Kunst en Geschiedenis, nr. 13, Ministerie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, Brussel, 1995. • VANDENBREEDEN, J., VAN SANTVOORT, L., DE THAILLE, P., et al., Encyclopedie van de l’Art nouveau. Deel I. Noordoostwijk Brussel, Sint Lukasarchief, Brussel, 1999. • Website van de Inventaris van het Bouwkundig Erfgoed van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest: www.irismonument.be. à la carte Brussel Uitbreiding Oost

De trek naar het Oosten

Meteen na de Belgische onafhankelijkheid vergrootte de Stad Brussel haar grondgebied via opeenvolgende uitbreidingen naar de toen nog landelijke buurgemeenten. In amper 70 jaar steeg de oppervlakte van Brussel van 415 naar 3286 hectare! De eerste uitbreidingsgolf richtte zich op het oosten. In 1853 annexeerde de Stad 194 hectare van Schaarbeek, Etterbeek en vooral Sint-Joost-ten-Node, dat 141 hectare moest afstaan, of meer dan de helft van haar oppervlakte. Op dit geannexeerde grondgebied ontstonden twee nieuwe wijken, de Leopoldswijk en de Squareswijk, elk met een verschillend ontwerp en een andere bestemming. In 1853 was de ontwikkeling van de Leopoldswijk al bijna volledig voltooid. Onder de bescherming van Leopold I had de Société Civile pour l’Agrandissement et l’Embellissement de Bruxelles in 1837 de hele wijk volgens een orthogonaal raster ontworpen. Met haar talrijke neoclassicistische gebouwen was de wijk voornamelijk bij de adel geliefd. De Squareswijk, die zich pas vanaf 1875 ontwikkelde en aangelegd werd in een veel vrijere vorm, trok dan weer vooral de burgerij aan. Hier overheersen boomrijke promenades en burgerwoningen in een grote verscheidenheid van stijlen. In combinatie met het Jubelpark – het ‘speelterrein’ van de tweede koning der Belgen – bereikte de scenografie van de stad hiermee een hoogtepunt. Al tijdens het interbellum onderging de Leopoldswijk grote veranderingen, en vanaf de jaren 1950 werd zij ingenomen door de Europese instellingen met hun onverzadigbare honger naar kantoren. De Squareswijk, daarentegen, slaagde er niet alleen in om haar residentiële karakter te vrijwaren, maar ook een groot deel van haar architecturale rijkdom, zoals het baanbrekende Hotel van Eetvelde, ontworpen door Victor Horta en nu erkend als Unesco Werelderfgoed.

Redactie, opzoekingen en iconografie Documentatiecentrum Brussel Stedelijke Ontwikkeling Association pour l’Étude du Bâti (APEB): Caroline Kaarten: Brussel Urbis ®© – Distributie CIBG, Berckmans, Olivier Berckmans, Isabelle de Pange, Kunstlaan 20, 1000 Brussel Aude Kubjak en Christophe Mouzelard Koninklijk Instituut voor Kunstpatrimonium www.apeb-vsg.be. Regie der Gebouwen Adviescomité Stadsarchief Brussel Vincent Heymans van de Stad Brussel, Verzameling Belfiusbank – Académie royale Michèle Herla en Murielle Lesecque de Belgique – ©ARB-GOB van de Directie Monumenten en Landschappen Wim Robberechts © GOB Coördinatie Met dank aan Paula Dumont, Directie Monumenten Het college van Burgemeester en Schepenen van en Landschappen de Stad Brussel, de cel erfgoed van de Stad Brussel, Herlezing Julie Coppens en Philippe Charlier van de Directie Harry Lelièvre, Directie Monumenten en Landschappen Monumenten en Landschappen Andere illustraties Grafische vormgeving NIO M O UN M D RI T IA

A L

• P

•

Alfred de Ville de Goyet © GOB W

A I www.generis.be R D L D N

H O E M R E Archives d’Architecture Moderne IT N I AG O E • PATRIM Bastin-Evrard © GOB Drukwerk Organisation Habitations majeures de l’architecte des Nations Unies Victor Horta (Bruxelles) pour l’éducation, inscrites sur la Liste du Brussel Leefmilieu © BIM IPM Printing la science et la culture patrimoine mondial en 2000

© Gewestelijke Overheidsdienst Brussel, Brussel Stedelijke Ontwikkeling Directie Monumenten en Landschappen, CCN – Vooruitgangstraat 80 – 1035 Brussel – verantwoordelijke uitgever Arlette Verkruyssen, Directeur-generaal

Wettelijk depot D/2015/6860/007. Deze wandelbrochure wordt gratis verspreid. à la carte Brussel Uitbreiding Oost

Een pittoreske vallei Brussel Uitbreiding Oost wordt doorkruist door CALVIJNSTR. Een ringspoorlijn met een grote impact de vallei van de Maalbeek, die nabij de abdij van RINGSTEEKSTR.

INQUISITIESTR. Terkameren ontspringt en in Laken in de Zenne TROONSAFSTANDSST. In 1866 legde de Grande Compagnie du Luxembourg de LUTHERSTR.

uitmondt. De beek, die tussen 1853 en 1872 werd KEIZER KARELSTR. oostelijke ringspoorlijn aan tussen het Luxemburgstation JOHN WATERLOO

overwelfd, voedde een hele reeks vijvers, waarvan C (afgewerkt in 1855) en het Noordstation (1846), met een L O NOTELAARSSTR. V I

S PAVIASTR. KEIZER KARELSTR. L N aantal ‘haltes’, waaronder een in de Wetstraat. Deze lijn die van het Leopoldpark en de Maria-Louizasquare .

W GREVELINGENSTR.ILSONSTR. de laatste getuigen zijn. De beek dankt haar naam ONNELN werd in 1873 aan de Belgische staat overgedragen en GILDENSTR. Ç BELFORTSTR. P A C KARDINAALSTR. EBURONENSTR. I GUTENBERG- BRABAN BORDIAUSTR. had een grote impact op het gebied dat ze doorkruiste. aan de verschillende domaniale molens gelegen F IC JENNEVALSTR. A SQUARE EEDGENOTENSTR. T IE ST R. aan de waterloop. Op haar oevers bevonden zich VAN CAMPENHOUTSTR. STORMKLOKSTR. NAPSTR. In de Leopoldswijk, die toen nog in volle aanbouw

ook mooie eigendommen, zoals dat van kardinaal AMBIORIXSQUARE was, liet men de ringspoorlijn in een geul lopen KNAPZAKSTR. HAMERSTR. PRIEELSTR. MARIA-LOUIZA- MARGARETASQUARE PATRIOTTENSTR. SQUARE de Granvelle (vandaar de Kardinaalsstraat!), NEWTONSTR. en moesten langs haar hele traject bruggen ORTÉLIUSSTR. PALMERSTONLN. TITIAANSTR. of dat van Eggevoorde, waarvan nog een R. FULTONSTR. worden gebouwd. De lijn belemmerde

MARIA-THERESIASTR. VERONESESTR. ook lange tijd de ontwikkeling van de restantje is bewaard in het Leopoldpark. TWEEKERKENSTR. SPASTR. JOSEPH II-STR. STEVINSTR. . CORREGGIOSTR. N Langs de beek liep een aardeweg die L BODUOGNATUSSTR. Squareswijk, waar men uiteindelijk FILIPS DE GOEDESTR. E

N O KAREL MARTELSTR. TINTORETTOSTR. T

S in 1725 werd bestraat en samenvalt G NOTELAARSSTR. voor een spoortunnel koos.

N WILLEM DE ZWIJGERSTR. I WETSTR. . V FRANKLINSTR. WAPPERSTR. I N ARCHIMEDESTR. L L MICHEL ANGELOLN. E met de huidige Pacificatiestraat, T O R REMBRANDTSTR. JOSEPH II-STR. G E D het oostelijke gedeelte van de L KORTENBERGLN. VAN OSTADESTR. E HOBBEMASTR. S R T A E K E STEVINSTR. WETSTR. N LEONARDO DA VINCISTR. Maria-Louizasquare, de Livingstonelaan KUNSTLN. FRÈRE- W

ORBANSQUARE G JACQUES DE LALAINGSTR.

O LEYSSTR.

HANDELSTR.

en de Etterbeeksesteenweg. E NIJVERHEIDSTR.

T RENAISSANCELN.

MURILLOSTR.

WETSTR.

WETENSCHAPSTR.

AARLENSTR. BELLIARDSTR.

TOULOUSESTR. TRIERSTR.

OUDERGEMSELN.

MONTOYERSTR.

DE PASCALESTR. BLIJDE INKOMSTLN.

HANDELSTR. BELLIARDSTR.VAN MAERLANTSTR.

WETENSCHAPSTR. J FROISSARTSTR. USTU S L BREYDELSTR. IPSIUSST LUXEMBURGSTR. DE R. MEEÛSSQUARE NIJVERHEIDSTR.

TR OONSTR. BELLIARDSTR.

EGMONTSTR. HOORNESTR. De aristocratische NERVIËRSL.

MARSVELDSTR. Leopoldswijk In 1837-1838 kreeg Brussel een wijk extra muros, de eerste uit zijn geschiedenis: de Leopoldswijk. Dit was het werk van de Société Civile pour l’Agrandissement et l’Embellissement de Bruxelles, die voor het ontwerp een beroep deed op architect Tilman-François Suys. Die opteerde voor een orthogonale plattegrond, net als voor de wijk van het Koninklijk Park. In 1864 nam een andere privémaatschappij de aanleg van de wijk over, de Compagnie Immobilière de Belgique. Al na enkele jaren reikte deze tot aan het Jubelpark, ondanks de aanleg van de oostelijke ringspoorlijn in 1866. De hoofdzakelijk residentiële Leopoldswijk werd het favoriete verblijfsoord van de aristocratie en de gegoede burgerij. Ze onderging een eerste transformatie tijdens het interbellum maar werd vooral vanaf de jaren 1950 ingrijpend gewijzigd toen de Europese instellingen zich blijvend in Brussel kwamen vestigen.

Kunstenaarsateliers in de Leopoldswijk

witsteen) en vooral door zijn vormen, die op de Brugse gotiek en de Antwerpse renaissance zijn geïnspireerd. Het werd in 1910 ontworpen door architect Dolf Van Roy en het opschrift ‘AZE ICK KAN’ verwijst naar het motto van de schilder Jan Van Eyck en, misschien, naar een Antwerpse kunstenaarsgroep uit die tijd. In 1926 werd het huis gekocht door R. Bullens, een Rond 1900 werd het uitgebreid om er een hij talrijke Joden. Hij maakte van zijn tekentalent industrieel gespecialiseerd in de vervaardiging scherm-, dans- en etiquetteschool te vestigen. gebruik om papieren te vervalsen. Marcel Hastir van kousen en sokken; hij liet zijn initialen In 1935 kwam er een jonge schilder wonen: was echter niet alleen een humanistisch schilder In het spoor van hun aristocratische opdracht ‘RB’ boven de toegangsdeur houwen. Het Marcel Hastir. Hij had een klassieke opleiding actief in het verzet, hij was ook een buiten gevers vestigden ook tal van kunstenaars zich prachtige interieur van dit atelier is helaas genoten aan de Academie voor Schone Kunsten gewone culturele gangmaker. In zijn woning in de Leopoldswijk. Twee ateliers getuigen nu niet toegankelijk voor het publiek. van Brussel, schilderde portretten, naakten en vonden meer dan 2000 concerten plaats, met nog van deze lang vervlogen tijden. Het eerste, landschappen. Hij was op zoek naar humanisme onder meer het debuut van de Franse zangeres dat van schilder Paul Parmentier, bevindt zich op Gelukkig is dat wel het geval voor het atelier en spiritualiteit, een aanhanger van de theosofie. Barbara en van Jacques Brel. Hoewel de schilder nr. 47 van de Toulousestraat. In een straat die van schilder Marcel Hastir. Dit huis op nr. 51 Toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak, koos hij in 2011 overleed (op 105-jarige leeftijd!), vinden deels nog het neoclassicistische karakter van van de Handelsstraat is een echte teletijd duidelijk partij: onder de dekmantel van een in het atelierhuis nog altijd voorstellingen de Leopoldswijk bewaarde springt dit huis in machine. Het werd rond 1860 gebouwd, wellicht schilderschool behoedde hij veel jongeren plaats, temidden het oeuvre van de meester... het oog. door zijn kleurenspel (baksteen en voor een officier aan het hof van Leopold I. voor dwangarbeid in Duitsland en beschermde à la carte Brussel Uitbreiding Oost

In het noordoosten: Militaire aanwezigheid

de Squareswijk CALVIJNSTR. In 1889 maakte de Brusselse overheid zich zorgen over de De latere Squareswijk – oorspronkelijk RINGSTEEKSTR. trage ontwikkeling van de Noordoostwijk. Om de groei van deze

INQUISITIESTR. TROONSAFSTANDSST. zone een duwtje in de rug te geven, werd beslist de militaire terreinen voor tuinbouw en veeteelt LUTHERSTR. school, die zich toen in de Terkamerenabdij bevond, naar de die eigendom waren van de gemeente KEIZER KARELSTR. JOHN WATERLOO

C L Renaissancelaan over te brengen. De Stad stelde een groot Sint-Joost-ten-Node – werd in 1853 O NOTELAARSSTR. V I S L PAVIASTR. KEIZER KARELSTR. N door de Stad Brussel geannexeerd, . deel van zijn terreinen gratis ter beschikking van het ministerie W GREVELINGENSTR.ILSONSTR. ONNELN van Oorlog. Er werd een situatieplan uitgewerkt, en voor de samen met de Leopoldswijk waarvan ze GILDENSTR. Ç BELFORTSTR. P A C KARDINAALSTR. EBURONENSTR. IF GUTENBERG- BRABAN BORDIAUSTR. gevels van de school werd een wedstrijd uitgeschreven. het natuurlijke verlengde vormde. In 1875 IC SQUARE JENNEVALSTR. A EEDGENOTENSTR. T IE ST R. werd het aanlegplan voor de nieuwe VAN CAMPENHOUTSTR. STORMKLOKSTR. NAPSTR. Uiteindelijk was het Henri Maquet, een van de

AMBIORIXSQUARE architecten van koning Leopold II, die de bouw KNAPZAKSTR. Squareswijk getekend door architect Gédéon HAMERSTR. PRIEELSTR. MARIA-LOUIZA- MARGARETASQUARE PATRIOTTENSTR. SQUARE NEWTONSTR. van de school toegewezen kreeg. Hij zocht ÉLIUSSTR. Bordiau, die nadien ook het Jubelpark en ORT PALMERSTONLN. TITIAANSTR. het Jubelpaleis ontwierp. Bordiau maakte R. FULTONSTR. daartoe inspiratie in de militaire school

MARIA-THERESIASTR. VERONESESTR. TWEEKERKENSTR. SPASTR. van Parijs, die in handig gebruik van de glooiing van het FILIPS DE GOEDESTR. JOSEPH II-STR.

. CORREGGIOSTR.

STEVINSTR. N L BODUOGNATUSSTR. de 18de eeuw terrein om drie opeenvolgende squares E N O KAREL MARTELSTR. TINTORETTOSTR. T

S G NOTELAARSSTR. door architect

N WILLEM DE ZWIJGERSTR. te tekenen. Daarbij botste hij echter WETSTR. I V . FRANKLINSTR. WAPPERSTR. I N ARCHIMEDESTR. L L MICHEL ANGELOLN. E T Ange-Jacques op twee problemen: enerzijds, de O JOSEPH II-STR. R REMBRANDTSTR. G E D L KORTENBERGLN. Gabriel was E VAN OSTADESTR. spoorlijn die het station van de R HOBBEMASTR. A K STEVINSTR. WETSTR. C KUNSTLN. FRÈRE- H LEONARDO DA VINCISTR. ontworpen. Leopoldswijk met het Noordstation A ORBANSQUARE U JACQUES DE LALAINGSTR. S S LEYSSTR. É

HANDELSTR. E

verbond en die hij onder de Karel NIJVERHEIDSTR. D RENAISSANCELN.

’

E R

de Grotelaan en de Clovislaan liet B E MURILLOSTR.

K WETSTR. WETENSCHAPSTR.

lopen (dat verklaart het gebogen

BELLIARDSTR. AARLENSTR. tracé van deze lanen); anderzijds, TOULOUSESTR. TRIERSTR.

de aanwezigheid van de grote OUDERGEMSELN. MONTOYERSTR. vijver van de Maalbeekvallei – DE PASCALESTR. BLIJDE INKOMSTLN.

de architect benutte deze HANDELSTR. BELLIARDSTR.VAN MAERLANTSTR.

WETENSCHAPSTR. J FROISSARTSTR. USTU S L BREYDELSTR. IPSIUSST vijver om een pittoresk kader LUXEMBURGSTR. DE R. MEEÛSSQUARE NIJVERHEIDSTR.

te scheppen, met een TR OONSTR. BELLIARDSTR.

kunstmatige grot en EGMONTSTR. rots op de Maria- HOORNESTR. Een ‘Vijftigjarige’ NERVIËRSL. Louizasquare. van meer dan 130 jaar! MARSVELDSTR. Het Jubelpark beslaat een dertig hectare grote vijfhoek. Het park is eigendom van de federale staat en ligt op grondgebied Brussel, behalve zijn oostelijke punt, die tot Etterbeek behoort. Medio 19de eeuw werd op het terrein een oefenveld aangelegd dat door de Stad Brussel werd gefinancierd. Tijdens het bewind van Leopold II kreeg het een nieuwe bestemming: in 1880 werden er de feestelijkheden georganiseerd ter gelegenheid van de vijftigste verjaardag van de Belgische onafhankelijkheid (vandaar de Franse naam van het park, Le Cinquantenaire). Met zijn paviljoenen en zijn indrukwekkende triomfoog – een echte ‘poort’ naar de hoofdstad – werd het Jubelpark de ruimte bij uitstek voor tijdelijke tentoonstellingen en allerhande evenementen. Vanaf de jaren 1930 werd die rol overgenomen door de Heizel.

Het Residence Palace

Het woningtekort en de mentaliteitswijzigingen kappers, winkels… aan alles was gedacht. In de – comfortnormen, het statuut van het dienst appartementen zelf primeerde de functionaliteit personeel, de rol van de vrouw – die de oorlog op de luxe. Het complex was dan ook vooral van 1914-1918 teweeg had gebracht, deden de bestemd voor ‘businessmen’ en hun ‘sujetten’ Brusselaars massaal overstappen van hun oude (om een term uit die tijd te gebruiken). Het eengezinswoningen naar een appartement. Van comfort was er optimaal, met speciale aandacht alle gebouwen uit die tijd blijft het Residence besteed voor de geluidsisolatie (een combinatie Palace het meest tot de verbeelding spreken. van metselwerk in baksteen en structuren in Dit op een 1,5 hectare groot terrein gelegen beton), de circulatie in het gebouw (49 liften!) complex is echt tot het stadsbeeld gaan behoren. en de centrale verwarming. Lang duurde het Het valt vooral op door zijn hoogte (een tiental succes echter niet: tijdens de oorlog werd het verdiepingen), de monumentaliteit van zijn door de nazi’s opgeëist, terwijl de Belgische zuivere lijnen, typisch voor de art deco, en staat er in 1947 een administratief centrum zijn ligging op de heuvelflank van de Maalbeek – van maakte. In 1988 werden delen afgebroken een hoogteverschil van 13 meter scheidt door de Zwitserse architect Michel Polak en Daarnaast waren er talrijke collectieve voor om plaats te maken voor de Raad van de de Wetstraat van de Etterbeeksesteenweg. tussen 1922 en 1927 gebouwd. Het hield het zieningen, met onder meer een zwembad Europese Unie, en sinds 2001 bevindt zich midden tussen een traditioneel appartements in Pompejaanse stijl, een spektakeltheater, een internationaal perscentrum in een deel Het Residence Palace was het geesteskind van gebouw en een luxehotel. Het omvatte garages en gymnastiek- en schermzalen. van de gebouwen. zakenman Lucien Kaisin; het werd ontworpen 180 appartementen in 14 verschillende typen. Aan diensten was er al evenmin gebrek: post,

Wandeling 1 Aristocratisch én Europees

Beleef zelf de transformatie van een wijk! Je kan er niet naast kijken: de Leopoldswijk – ooit het favoriete verblijfsoord van de aristocratie, nu de zetel van de Europese instellingen ˜ ˜ ( – heeft tal van gezichten. Chique herenhuizen uit de 19de eeuw staan er broederlijk naast moderne kantoorgebouwen, terwijl het park van zoo naar wetenschapspark evolueerde! é Twee herenhuizen, § Huis Loewenstein, Frère-Orbansquare, Wetenschapsstraat 35, Parcours: zie omslag arch. J.-P. Cluysenaer, 1860 arch. A. Sigwalt, 1920-1921 V Vertrek: Fre`re-Orbansquare De kerk wordt geflankeerd door Vind je ook niet dat dit gebouw perfect Metro 1, 5 (Kunst-Wet), Bus 12, 21 (Luxembourg), 22 (Guimard), twee identieke herenhuizen in een past bij de neoclassicistische architectuur Villo ! 44 (Karel de Grote), Trein (Luxemburgstation) fraaie eclectische stijl. Van het gebouw van het plein? Nochtans werd dit herenhuis A Aankomst: Schumanrotonde rechts is de indeling nagenoeg intact 60 jaar later gebouwd! Dat het zo goed bij Metro 1, 5 (Schuman), Bus 12, 36, 60, 79 (Schuman), gebleven. Aan de Nijverheidsstraat, de rest aansluit, komt omdat de architect Villo ! 62 (Kortenberg), Trein (Brussel-Schuman) krijg je daar via een beglaasde gang – opteerde voor de Beaux-Artsstijl, die een Duur: ongeveer 1u30 veilig beschut tegen de regen – toegang modernere versie van de grote Franse tot de ontvangstruimten aan de square architectuurstijlen uit de 18de eeuw brengt. en de eretrap. Op de binnenplaats, Vanaf de Belle Époque tot de jaren 1930 die nu een tuin is, bevonden zich was deze stijl bijzonder populair in Brussel. een koetshuis, nog herkenbaar Typisch ervoor zijn het gebruik van witsteen, @ Frère-Orbansquare & Sint-Jozefkerk, aan zijn dubbele deur, naast stallen de verwijzingen naar de régencestijl, De Frère-Orbansquare is een van de twee Frère-Orbansquare 1-5, voor vijf paarden en een tuigkamer. en het smeedijzeren traliewerk. Aan de kernen van de oude Leopoldswijk, de arch. T.-F. Suys, 1842-1849 Dit soort indeling is nagenoeg volledig vooravond van de financiële crisis van tegenhanger van de De Meeûssquare De aan de patroonheilige van België verdwenen in de wijk, de meeste oude 1929 haalde een vreemde ‘verdwijning’ aan de kant van de Belliardstraat. De toegewijde Sint-Jozefkerk was een van de binnenplaatsen werden later bebouwd. het nieuws. Die van de zakenman Alfred meeste bomen op deze square dateren eerste gebouwen die in de Leopoldswijk Loewenstein, die boven het Kanaal op nog van toen het plantsoen werd verrezen. “De Burgerlijke Maatschappij ( Paleis van de Markies van Assche, mysterieuze wijze uit zijn vliegtuig viel. aangelegd, in 1875. Er staan nog heel wat wil de mensen die hier komen wonen in Wetenschapsstraat 33, Hij was het die, acht jaar eerder, mooie herenhuizen in neoclassicistische staat stellen om, dicht bij hun woning, arch. A. Balat, 1858-1860 dit herenhuis had laten bouwen... stijl. De square, die aanvankelijk het hun godsdienstige plichten te vervullen,” Met dit paleis lijkt het wel of de Sla rechts de Jacques de Lalaingstraat ‘Plein van de Burgerlijke Maatschappij’ verkondigde een van de oprichters van Romeinse renaissance in Brussel in en volg ze tot aan de Aarlenstraat. heette, werd tot Frère-Orbansquare de wijk bij de eerstesteenlegging van is neergestreken: omlijstingen met omgedoopt als eerbetoon aan Walthère de kerk. Toen de kerk klaar was, werd ze bossages op de benedenverdieping, è Concert Noble, Aarlenstraat 82, Frère-Orban, die er trouwens ook met een beeldhouwwerk wordt vereeuwigd. in 1849 overgedragen aan de Orde der afgeronde frontons op de eerste arch. H. Beyaert, 1873 – Deze Belgische politicus schafte in 1860 Redemptoristen. Deze missionarissen verdieping, een uitgesproken Groep Planning, 1985 het octrooirecht af, een tol die werd moesten er elke dag bidden voor horizontaliteit... Het is het werk van de Dit is een typisch postmodernistisch geheven op alle goederen die Brussel de Dynastie, voor België en voor de klassiekste der Brusselse architecten, gebouw, een stroming die in de jaren binnenkwamen. Het was een van de welvaart van het land – waarden die Alphonse Balat; hij ontwierp het in 1980 furore maakte. Als antwoord op maatregelen die de buitenwijken, en ongetwijfeld perfect aansloten bij die opdracht van markies van Assche, het sobere modernisme gaf deze stijl vooral de Leopoldswijk, in staat stelden van de katholieke en behoudsgezinde een van de rijkste Belgen van de het ornament opnieuw een ereplaats, zich ongehinderd te ontwikkelen. inwoners van de wijk. 19de eeuw. Van 1901 tot 1909 terwijl de vormen en materialen aan de Op de square groeit een esdoorn, een Op het boogveld zie je het beeld woonde het latere koningspaar Albert I oude stijlen herinnerden. Maar schijn van de grootste in zijn soort in Brussel: van een vrouw. Van wie of wat is zij en Elisabeth er, en de toekomstige bedriegt! Als je door de glazen deur naar gemeten op 1,5 m van de grond bedraagt het symbool? Leopold III werd er geboren... Sinds binnen gluurt, ontdek je achter deze vrij

zijn omtrek 3,60 m. Waar staat hij? België. Van 1948 is de Raad van State er gevestigd. recente gevel een veel oudere ruimte:

@ @ & § è è Wandeling 1

! ! ç - a a

het Concert Noble! Deze werd in 1873 van de Groep Planning. Het gaat We stappen voorbij het oude klooster van de ULB, zich in het park waarin voor de gelijknamige maatschappij om nr. 100-102 van de straat en haar van de Dames de l’Adoration Perpétuelle, zich vroeger de dierentuin bevond. ontworpen en werd het brandpunt voetgangersbrug. Op deze brug prijken nu een kantoorgebouw. Het klooster werd Het Anatomisch Instituut heeft een van het Brusselse mondaine leven. twee bronzen vrouwenfiguren die in 1908 gebouwd, als een van de vele zelfdragende metalen structuur die Ook nu nog vinden in de salons een gouden draad vasthouden. Ze religieuze gebouwen die de wijk rijk was. de technische vooruitgang van die tijd en in de balzaal geregeld symboliseren Ariadne, die de draad belichaamt. De grote vensters van de grootschalige feestelijkheden afwikkelt die is bestemd voor Theseus, ) Leopold Village, Jean Reyplein, zalen en laboratoria gunnen ons een en evenementen plaats. de gevangene van het labyrint. arch. P. Blondel, 2004-2010 fraaie blik op deze moderniteit, die In deze straat bevinden zich Dit beeld zinspeelt op Europa (Ariadne) Met dit reusachtige complex, dat naast 108 achter een eenvoudige bekleding van nog enkele andere gebouwen dat de democratie wil redden zonder woningen ook een hotel en handelsruimten baksteen en hardsteen verscholen zit. Het die tot de postmodernistische zich te verliezen (de draad) in de omvat, werd in de Leopoldswijk een Fysiologisch Instituut, dat door dezelfde stroming behoren. Vind je ze? complexiteit van de wereld (het labyrint). koerswijziging ingezet, en sinds enkele tandem werd ontworpen en nu ook tot

Nr. 88 en 94-102. en 88 Nr. De voetgangersbrug vormt een fraaie jaren moeten kantoorgebouwen er wijken het lyceum behoort, ligt wat verderop boog over de straat en dient als poort voor woningen en winkels. De verfrissende en vertoont dezelfde kenmerken. ! Aarlenstraat 53-55, naar de Europese instellingen. architectuur van dit complex brengt een Keer langs het speelplein terug arch. J. Verschuere, 1964-1968 geslaagde hulde aan de modernistische naar het hoger gelegen gedeelte nalatenschap van Le Corbusier: primaire Alle gevels van dit kantoorgebouw zijn à De Pascalestraat van het park. kleuren, vensterregisters, pijlers gemaakt van geprefabriceerde betonnen De bijzonder goed bewaarde en expressieve dakterrassen. elementen. Prefabricage stond centraal De Pascalestraat toont ons een z Eggevoorttoren, 15de eeuw (?) in de modernistische architectuur van de meer bescheiden kant van de Deze kleine toren verschuilt zich - Paviljoentjes aan de ingang van jaren 1960. Vergeleken met de traditionele Leopoldswijk: hoe dichter we de een beetje achter in het park. Hij is de dierentuin, Belliardstraat 131, manier van bouwen, maakte deze Etterbeeksesteenweg naderen, hoe het enige overblijfsel van het domein arch. G. Bordiau, 1869 techniek immers aanzienlijke besparingen minder prestigieus de bebouwing van Eggevoorde dat zich hier tijdens In de loop der jaren kreeg het Leopoldpark mogelijk: de elementen konden aan wordt. Vergelijk de huizen met twee de middeleeuwen uitstrekte. uiteenlopende bestemmingen. Je de lopende band worden gemaakt of drie traveeën uit deze straat maar ontdekt een ervan op de fries van deze en in recordtempo op de bouwplaats eens met de herenhuizen die je aan twee paviljoentjes: een dierentuin! In e Solvay Bibliotheek, voormalig gemonteerd, terwijl ze nauwelijks het begin van het wandelparcours deze zoo, die rond 1850 werd gebouwd, Instituut voor Sociologie, arch. enige afwerking vereisten. hebt gezien! Deze straat werd zaten zeehonden, antilopen en zebra’s, C. Bosmans en H. Vandeveld, 1902 Hoeveel soorten geprefabriceerde grotendeels bebouwd door Adolphe en er was ook een indrukwekkende Begin 20ste eeuw werd de elementen waren nodig voor de vensters Vanderheggen, die zowel architect plantenverzameling in ondergebracht. Cité des Sciences uitgebreid met een op de verdiepingen van dit gebouw? als bouwpromotor was. Zelf nam hij Vervolg je weg naar links en neem Handelsschool en een Instituut voor

Slechts één! Slechts zijn intrek in het imposantste huis de aftakking rechts langs de vijver. Sociologie die door Ernest Solvay dat hij had laten bouwen: nr. 47. werden gefinancierd. Anders dan de ç Voetgangersbrug van het Sommige gevels werden in de a Lycée Émile Jacqmain, overige gebouwen is het Instituut voor Europees Parlement, Belliardstraat, loop der jaren gewijzigd, zoals voormalig Anatomisch Instituut, Sociologie van witsteen gemaakt en arch. Groep Planning, die op nr. 37. Aan welke gevel arch. J.-J. Van Ysendyck en huisvest het een grote bibliotheek beeldhouwer J.-P. Laenen, 1991 was hij oorspronkelijk identiek? ing. L. Gérard, 1893-1898 onder een metalen gewelf versierd Dit is een bijzonder fraaie Welke veranderingen zie je?. Eind 19de eeuw vestigde de met art-nouveaumotieven en decors

postmodernistische verwezenlijking 35. nr. buur, Zijn Cité des Sciences, een onderdeel van Adolphe Crespin.

à ) z e e Wandeling 1 Wandeling 2 De tenoren van de Squareswijk

De Squareswijk vormt ontegensprekelijk een van de mooiste Brusselse stadslandschappen. Aanleg van pleinen en straten, r r architectuur en geveldecoratie vormen er een bijzonder geheel. Rond 1900 speelde de wedijver tussen de architecten hier volop, en ze probeerden elkaar constant te overtroeven. Op de Handelsschool, (nog een Aan de uitgang van het park steken Geniet van deze reis door het rijk van de Belle Époque gebouw dat door het Lycée Émile we de Belliardstraat over en stappen en haar toparchitecten, en ontdek de talrijke gezichten Jacqmain wordt ingenomen) en die we onder Leopold Village door; zo van het eclecticisme en de art nouveau… het werk is van dezelfde architecten, bereiken we de Froissartstraat en prijkt het symbool van de handel. vandaaruit het Berlaymontgebouw. Parcours: zie omslag Herken je het? V Vertrek: Correggiostraat 35

De mercuriusstaf. De t Berlaymontgebouw, Metro 1, 5 (Schuman), Bus 12, 21, 28, 79 (Michelangelo), Wetstraat 200, arch. L. De Vestel, Villo ! 62 (Kortenberglaan) Neem het pad achter het voormalige J. Gilson, A. en J. Polak, 1959-1969 A Aankomst: Gutenbergsquare Fysiologische instituut (lyceum), Het Berlaymontgebouw ontleent Metro, 1, 5 (Maalbeek), Bus 29, 59, 63 (Gutenberg), Villo ! 18 (Gutenberg) hou rechts aan in de richting van zijn naam aan een klooster dat in Duur: ongeveer 1u30 de uitgang van het park. 1864 op deze plek werd opgericht. Het huidige gebouw is het symbool r Voormalig Tandheelkundig bij uitstek van de Europese instituut Georges Eastman, instellingen en bevat de zetel van @ Correggiostraat 35, Brusselse scholen uit die tijd en arch. M. Polak, 1933-1935 de Commissie, naast de kantoren arch. É. Ramaekers, 1899 diende als afvoer voor de immense Het Institut Dentaire kon worden van de Commissievoorzitter en zijn Dit is de opvallende persoonlijke verwarmingsketel van het complex. gebouwd dankzij de gulheid van 28 Commissarissen. Het gebouw woning van Édouard Ramaekers. Georges Eastman, de oprichter van de zelf is een technisch huzarenstukje: Deze architect was een puur product & Michel Angelolaan 58 en 60, 1897 firma Kodak: hij subsidieerde talrijke de beglaasde gevels volgen een van de Sint-Lucasscholen, dé promotoren Deze twee huizen werden als centra waar gratis tandverzorging kruisvormige plattegrond en hebben van de neogotische beweging in ons ensemble gebouwd. Op het nummer aan kinderen werd verstrekt. Met zijn ongelijke, naar het uiteinde land. Op een heel natuurlijke wijze 60 prijkt een kopie van een van de sobere decor straalt deze ware tempel versmallende vleugels. Enkel vermengt Ramaekers deze stijl – let op meesterwerken uit de geschiedenis van van de tandheelkunde een klassiek het centrale gedeelte heeft een de spitsboog van het keldervenster, de de beeldhouwkunst. Hiermee speelt het aandoend modernisme uit. Hier komt benedenverdieping. De vleugels puntgevel met zijn pinakels, enz. – met in op de naam van de laan en maakt binnenkort het Huis van de Europese rusten op geen enkel steunpunt de poëtische plantenwereld van de het reclame voor de eigenaar, de heer Geschiedenis. en lijken wel te zweven. Tijdens art nouveau, die vooral in het ijzerwerk F. Simon, directeur van het afgietselatelier de jaren 1990 werd het gebouw en de glas-in-loodramen zichtbaar is. van het toenmalige Musée d’Art We bevinden ons in het hart gerenoveerd en kreeg het een Slechts weinig gevels zijn zo evenwichtig Monumental van het Jubelpark. van de Europese instellingen. nieuwe gordijngevel. opgebouwd en zijn ook zo mooi om te Mooi zo! Om welk beeldhouwwerk Tegen het park aan ligt het Paul-Henri Er wacht je een leuk spel in tekenen (probeer het zelf maar eens!). gaat het?

Spaakgebouw, dat wegens zijn het nabijgelegen Jubelpark De hoogte is gelijk aan driemaal de Florence. in Lorenzokerk San de in zich bevindt origineel Het renaissance. Italiaanse de uit staatslieden geniaalste de

vorm ook wel de Caprice des Dieux (zie middenpagina)! breedte van de gevel. van een Medici, de’ Lorenzo van beeld Michelangelo’s wordt genoemd, naar de gelijknamige kaassoort; het bevat onder meer Aan de overzijde van de straat bevindt Kijk onderweg ook eens naar nr. 30, het halfrond voor de buitengewone zich de muur van de speelplaats van een huis dat in 1898 werd ontworpen zittingen van het Europees Parlement. de basisschool É. Jacqmain die architect door en voor architect Arthur Verhelle. T. Serrure in 1902 ontwierp. De hoge Hij was heel actief in de wijk en we schoorsteen was typisch voor de zullen zijn werk nu meteen ontdekken.

r t e @ @ & Wandeling 2

˜ ˜ § è !

é Michel Angelolaan 8 en 10, Victor Rousseau (1914), terwijl onderaan van deze elegante gevel wordt De bakstenen gevel wordt verlevendigd arch. A. Verhelle, 1905 (nr. 8) een halfronde vijver wordt gedomineerd beklemtoond door de donkerrode voegen. door nauwelijks bewerkte hardstenen en 1896 (nr. 10) door Paard aan de drinkplaats van Zweepslagarabesken lijken de gevel elementen die er onafgewerkt, bijna Zoveel is zeker, dit is echt wel de laan Constantin Meunier (1899). wel van binnenuit te doen ademen... ruw uitzien. De muuropeningen, waarin van de beeldhouwers…! Deze twee Twee wijzigingen werpen een smet ook I-balken zijn ingewerkt, hebben

heerlijk ouderwets aandoende huizen § Huis Saint Cyr, Ambiorixsquare 11, op deze elegante gevel. Welke? eigenaardige vormen. De Brusselse art

vervangen, en het sgraffito onder de kroonlijst is verdwenen. verdwenen. is kroonlijst de onder sgraffito het en vervangen, met hun fraaie trapgeveltjes leunen arch. G. Strauven, 1900 garagepoort een door keldervenster het werd 1950 In nouveau heeft kennelijk veel gezichten, volledig aan bij de traditionele Vlaamse Deze wonderbaarlijke gevel, een echt en er wachten ons nog talrijke mooie architectuur. Ze werden ontworpen voor icoon van de Brusselse art nouveau, ! Ambiorixsquare 50, arch. ontdekkingen… een kunstenaar die rond de vorige is het werk van een 21-jarige architect, G. Hobé, 1899; Eburonenstraat 66, eeuwwisseling grote bekendheid Gustave Strauven, een leerling van aannemer F. Sanders, 1904; à Villa Germaine, genoot, Jules Lagae. Hij was het onder Victor Horta. Zijn flamboyante stijl Palmerstonlaan 27, Palmerstonlaan 24, 1897 meer die, samen met Thomas Vinçotte, komt zowel in de bewerking van de arch. É. Janlet, 1894 Weinig Brusselse gevels spelen met het vierspan ontwierp dat de triomfboog steen, het hout en het ijzer als in Hoewel de meeste hoekpercelen niet zoveel materialen en kleuren als die van van het Jubelpark bekroont. Achter deze het reliëf van de gevel tot uiting. zo gegeerd zijn, zien architecten er een Villa Germaine: rode en gele baksteen, twee huizen gaat een immens atelier Dit meesterwerk was daarenboven uitdaging in, een manier om virtuoze op verschillende manieren bewerkte schuil waarin Lagae zijn monumentale het resultaat van een beperking: gevels te kunnen ontwerpen. Slechts hardsteen, witsteen, keramiekfriezen in beelden vervaardigde, die hij dan via de het perceel is amper vier meter breed! weinig hoekgebouwen zijn dan ook groene en gele tinten… alles benadrukt koetspoort op nr. 8 naar buiten bracht. Strauven rekte het huis in de hoogte identiek. Getuige deze drie huizen. Het door een houten gestapelde erker en Lagae vond van zichzelf dat hij uit, over vier bouwlagen boven een huis op de hoek van de Ambiorixsquare door glas-in-loodramen. onvermoeibaar was: Rust roest staat half ondergronds souterrain maar en de Eburonenstraat wordt gekenmerkt Op de topgevel prijkt het opschrift trots op nr. 10 te lezen. Aan de slag! ook in de lengte ten koste van de tuin. door een stenen bow-window op de Villa Germaine: rond 1900 was het Zo ontstond een woning van meer dan hoek die uit de grond lijkt te verrijzen. inderdaad bon ton om zijn huis de naam ( De Ambiorixsquare 300 m2! Om zoveel mogelijk licht in de Verderop, tussen de Eburonenstraat van een vrouw te geven, in dit geval deze De Ambiorixsquare stamt uit de jaren kamers binnen te laten, opteerde de en de John Waterloo Wilsonstraat, van zijn dochter. Welke techniek werd 1880 en vormt het middelpunt van architect voor een lichte skeletstructuur staat een huis op een scherpe hoek voor dit opschrift gebruikt?

de wijk. De lichtjes hellende square met maximale openingen aan de waarvan het uiteinde als terras is Mozaïek. heeft een klassieke, op de Franse stijl square en een directe toegang, ingericht. Talloze erkers vergroten gebaseerde geometrische indeling rond via een bordes, naar de voorkamer de binnenruimte. En tot slot valt het Op het centrale plantsoen zorgde zes waterpartijen. Het plantsoen is een op de benedenverdieping. huis op de hoek van de Ambiorixsquare een beeldhouwwerk voor grote ophef waar openluchtmuseum. Het bovenste en de Palmerstonlaan op door een toen het er in 1898 werd geplaatst: gedeelte wordt beheerst door een grote è Paviastraat 32, torentje onder een bolvormig torendak. Het dwaze lied van Jef Lambeaux, compositie, Het barbaarse element. De arch. V. Taelemans, 1898 een groep die een mollige nimf en verfraaide beschaving. De georganiseerde Op het gebied van de art nouveau is ç Eburonenstraat 52, een sater voorstelt. De pers liet zich maatschappij, een werk van beeldhouwer de Squareswijk ongetwijfeld een van arch. L. Delune, 1901 niet onbetuigd. Le Patriote richtte Jacques de Lalaing uit 1896. In het de rijkste Brusselse wijken. Hier was Dit wat vreemde huis is het werk zich rechtstreeks tot de Brusselse middendeel van de square bevindt een gereserveerder persoonlijkheid van architect Léon Delune, die ook burgemeester: ‘Mijnheer Buls, zich het monument ter ere van de dan Gustave Strauven aan het werk. het bekende Château Solbosch in zou u dergelijke zaken ook aan schrijver Max Waller van beeldhouwer Het perfecte snijwerk van de witsteen de Franklin Rooseveltlaan ontwierp. uw nichtjes durven tonen?’

( § ! ! ç à Wandeling 2

) ) ) z z e

NIO M O UN IM D R T IA

A L

• P

•

L ) Hôtel Van Eetvelde en oorspronkelijke stijl, en dan het gebeeldhouwde reliëf van een dit huis voltooide; om onbekende

A I

D L D N

H O E M R I E opbrengsthuis, Palmerstonlaan nogmaals in 1963. vrouw die een Ionisch kapiteel redenen duurde zijn carrière slechts TA IN G O E • PATRIM Organisation Habitations majeures2 en de l’architecte4, arch. V. Horta, 1895-1906 Tijdens die verbouwingen werd tekent, symbool van de architectuur. twee jaar. Een strovuur dus, maar des Nations Unies Victor Horta (Bruxelles) pour l’éducation, inscrites sur la ListeVictor du Horta ontwierp dit architecturale er heel wat veranderd! Vind de De gevel brengt op zijn manier een wat voor één! Bewonder de unieke la science et la culture patrimoine mondial en 2000 ‘landschap’, dat twee huizen (en drie wijzigingen door de huidige staat modernere versie van de art nouveau en krachtige behandeling van de gevels!) omvat, in opeenvolgende van het huis te vergelijken met en bevat prachtige details, zoals het hardsteen, die bijna lijkt te leven, fazen voor Edmond van Eetvelde, deze foto, die van kort na de traliewerk van het keldervenster of of de japoniserende uitvoering van diplomaat en secretaris-generaal bouw van het huis dateert. de glas-in-loodramen. de deur en de erker, of het motief van de Onafhankelijke Congostaat. van het traliewerk... Het eerste gebouw, nr. 4, toont trots a Maria-Louizasquare 42 en 43, e Filips de Goedestraat 70, 1901 Aan de Gutenbergsquare bouwde zijn aaneen geklonken balken en arch. H. Van Massenhove, 1894 De vensters en uitsprongen van dit Van Waesberghe in datzelfde jaar 1898 is versierd met keramiekpanelen Deze twee huizen zijn typisch herenhuis in art-nouveaustijl hebben nog drie huizen Kan je ze, op basis van met golvende lijnen. Achter de voor de Brusselse architectuur eigenaardige vormen. De gevel wat we hier hebben gezien, terugvinden?

gevel bevindt zich, onvermoed, van rond 1900. Maar ze zijn enorm, vermengt subtiel twee soorten 19. en 8 5, Gutenbergsquare een verbluffend interieur, met een bijna bombastisch, en versierd met een kalksteen uit het Franse departement centrale wintertuin verlicht door een rijk decor in Vlaamse renaissancestijl: Meuse waarmee de Brusselse art- bijna magische koepel! In 1899 gaf ’speklagen’ in witsteen, hardsteen nouveau-architecten graag werkten: van Eetvelde aan Horta opdracht en baksteen, fronton, aedicula’s, steen van Savonnières, gekenmerkt om links van dit huis, op nr. 2, een obelisk… Ze werden ontworpen in door zijn romige kleur en door grillige opbrengsthuis te bouwen met een opdracht van Félix Mommen, een tekeningen die het gevolg zijn van bureau dat in verbinding stond met ambachtsman gespecialiseerd in de sedimenten, en Euvillesteen, witter de wintertuin op nr. 4. Voor de gevel productie van kunstenaarsmaterialen. en met een fijnere, regelmatiger korrel. koos Horta ditmaal voor combinaties In datzelfde jaar liet hij overigens door Het steenhouwwerk op de gevel is van witsteen. Twee jaar later tekende dezelfde architect kunstenaarsateliers tegelijk heel precies en toch zacht. hij de plannen voor een tweede bouwen in de Liefdadigheidsstraat Dit is de persoonlijke woning van uitbreiding, nu op het smalle perceel in Sint-Joost-ten-Node; deze ateliers een architect die we al eerder hebben rechts van het oorspronkelijke huis. bestaan nog steeds. ontmoet. Als je goed kijkt naar het Het geheel wordt versierd door lijstwerk met zweepslagmotieven - Huis Deprez-Van de Velde, een bijenkorf, een motief dat op vrij rond de deur, zal je je misschien Palmerstonlaan 3, veel Brusselse gevels uit die tijd prijkt. herinneren over wie het gaat.

arch. V. Horta, 1896 Zie je hem? Waarvoor staat deze Taelemans. Victor Ook dit herenhuis werd ontworpen bijenkorf symbool?

door Victor Horta, in dezelfde periode je! dacht wat samenwerken, het van kracht de Voor r Filips de Goedestraat 55, als het Hôtel van Eetvelde. Het was arch. A. Van Waesberghe, 1898 het Brusselse pied-à-terre van Georges z Kardinaalsstraat 46, Dit huis werd ontworpen door Deprez, directeur van de kristalfabriek arch. J. Van Kriekinge en een van de meeste enigmatische Val-Saint-Lambert. In 1910 werd De Lestré-De Fabribeckers, 1900 architecten uit de art nouveau, het huis een eerste keer verbouwd Dit was het huis van een architect, Armand Van Waesberghe. Hij was en vergroot, met eerbied voor de Josse Van Kriekinge, zoals blijkt uit negentien toen hij het plan voor

- a a e r r r

JEU / SPEL

LE VOIR POUR LE CROIRE ! ZIEN OM TE GELOVEN! Difficile d’imaginer à quel point le Cinquantenaire a évolué au cours du temps. Het is moeilijk om je in te beelden hoezeer het Jubelpark in de loop der tijden veranderd is.

1. Rendez-vous aux endroits marqués sur le plan et cherchez la bonne 1. Afspraak op de plaatsen aangeduid op het plan om de bijpassende foto vue ancienne. Inscrivez dans la première bulle la lettre correspondante. te vinden. Noteer dan in het eerste bolletje de juiste letter. 2. Raccrochez chaque vue ancienne à sa description. 2. Zoek bij elke foto de juiste beschrijving. Notez le bon chiffre dans la seconde bulle. Noteer het overeenkomstige cijfer in het tweede bolletje.

11. La vue vers la rue de la Loi était autrefois ponctuée de deux colonnes en porphyre de Quenast. 22. Le Pavillon des Passions humaines Aan het begin van de est conçu par Victor Horta, pour abriter Wetstraat stonden vroeger le relief du même nom, sculpté par

AV. DE LA RENAISSANCE twee zuilen gemaakt van Jef Lambeaux. Visible depuis le parc, porfier uit Quenast. e relief choque tellement qu’on est obligé de le cacher temporairement

RENAISSANCELN. avec une palissade puis par un mur. D Victor Horta ontwierp het Paviljoen van de Menselijke Driften om er het

BLIJDE INKOMSTLN. gelijknamige bas-reliëf in onder te brengen, een werk van beeldhouwer Jef Lambeaux. Dit reliëf was echter vanuit het park te zien en choqueerde AV. DE L’YSER de voorbijgangers dermate dat men B het tijdelijk achter een palissade moest verbergen, en later zelfs achter een muur.

A IJZERLN. AV. DE LA JOYEUSE ENTRÉE C

AV. DES NERVIENS

GALLIERSLN. NERVIËRSLN. 33. En 1897, l’Exposition universelle se tient

AV. DES GAULOIS à Bruxelles. L’avenue de Tervueren est percée pour l’occasion. Derrière l’arcade, il y avait une grande halle métallique ! Elle sera tronçonnée par la suite… In 1897 werd in Brussel de Wereldtentoonstelling gehouden. Voor die gelegenheid werd de 44. En 1880, l’arcade n’a qu’une seule Tervurenlaan aangelegd. Achter de arche ! Ce n’est qu’en 1905 qu’on triomfboog bevond zich een grote opte pour une arcade à trois arches. metalen hal die later tot twee In 1880 had de arcade slechts afzonderlijke hallen werd verbouwd… één boog! Eerst in 1905 werd gekozen voor een triomfboog met drie bogen.

Solutions du jeu ? Voir sur le rabat des cartes Oplossingen van het spel? Zie omslag