İtibarlı Şirketlerin İşgücü Ve İnsana Yakışır İş Uygulamaları* Labor and Decent Work Practices of Reputabel Companies

Anadolu Üniversitesi Anadolu University Sosyal Bilimler Dergisi Journal of Social Sciences

İtibarlı Şirketlerin İşgücü ve İnsana Yakışır İş Uygulamaları* Labor and Decent Work Practices of Reputabel Companies

Dr. Sibel Hoştut

Öz Abstract Gelişmekte olan ülkeler kategorisinde değerlendirilen For Turkey as a developing country it is of significant ülkemizde çalışma koşullarının her geçen gün kötüye importance what social policy and strategies the most gittiği ve yüksek iş kazalarının yaşandığı bir dönemde reputable companies disclose in their reports concer- en itibarlı şirketlerin işyeri güvenliği, çalışanların re- ning workplace safety, employee welfare, education, fahı ve eğitimi, iş sağlığı ve güvenliği konularına yöne- health and safety issues in a period where working con- lik sosyal politika ve stratejilerinin açıklanması büyük ditions get worse, high work-related accidents occured, önem taşımaktadır. Bu bağlamda şirketlerin ekono- poor and intense working conditions experienced. In mik, sosyal ve çevresel performans bilgilerinin sunul- this context, sustainability reports are seen as an im- duğu sürdürülebilirlik raporları önemli bir iletişim portant means of communication to disclosu economic, aracı olarak görülmektedir. Yapılan çalışmada itibar- lı şirketlerin sürdürülebilirlik raporları içerik analizi social and environmental issues. This study examines yöntemiyle istihdam, işgücü/yönetim ilişkileri, iş sağ- the sustainability reports of the reputable companies by lığı ve güvenliği, eğitim ve öğretim, ayrımcılık, çocuk using content analyses to identify the social performan- işçiliği, güvenlik uygulamaları irdelenerek, şirketlerin ce approaches and applications like labor/management sosyal performans yaklaşımları ve uygulamaları tespit relations, occupational health and safety, training and edilmiştir. Çalışmaya göre bu şirketler bir yandan eko- education, discrimination, child labor and security nomik faaliyetlerini sürdürürken, diğer yandan sosyal applications. According to the results, while maintai- paydaşların haklarına saygı göstermekte ve çalışanları ning economic activity these companies see employees önemli paydaşlar olarak görmektedirler. Bunun için as an important stakeholder and respect the rights of şirketler; çalışanların eğitimi için programlar düzen- the social stakeholder. For this companies organize tra- lemekte, iş yeri sağlığı ve güvenliği konusunda çeşitli ining programs for employees, carry out various studies çalışmalar yürütmekte ve çalışanlar arasında ayrımcı- on workplace health and safety issues and develop po- lığın önlenmesine yönelik politikalar geliştirmektedir- licies for preventing discrimination among employees. ler. Ayrıca çocuk işçiliği ve zorla çalıştırma konularına In addition, they express their sensitivity for issues of yönelik hassasiyetlerini dile getirmekte, çalışanlara bu child labor and forced labor, give employees training in konuda eğitimler vermekte ve yolsuzluk vakalarına this regard and strive to bring clarity and control to the karşı alınan önlemlere açıklık getirmeye ve yönetmeye measures taken in response to incidents of corruption. çaba harcamaktadırlar.

Keywords: Anahtar Kelimeler: Sürdürülebilirlik Raporları, Sustainability Reports, Global Reporting Küresel Raporlama Girişimi (GRI), Sosyal Sorumluluk, Initiative (GRI), Social Responsibility, Social Şirketlerin Sosyal Performans Uygulamaları Performance Practices of Corporations .

Dr. Sibel Hoştut, Akdeniz Üniversitesi, İletişim Fakültesi, [email protected]

* Bu çalışma 13-14. Kasım 2014 tarihleri arasında İstanbul’da düzenlenen III. Uluslararası İtibar Yönetimi Konferansında “İtibarlı Şirketle- rin Sosyal Performans Uygulamaları” başlığıyla sunulan bildirinin genişletilmiş ve yeniden gözden geçirilmiş halidir.

sbd.anadolu.edu.tr 81 İtibarlı Şirketlerin İşgücü ve İnsana Yakışır İş Uygulamaları

Giriş tikaları, insan hakları, iş sağlığı ve güvenliği, belirle- 2011’de bir çalışanın OECD ortalamasında işte ge- nen hedeflere ulaşılıp ulaşılmadığı konularında bilgi çirdiği süre bin 776 saat iken Türkiye’ de geçirdiği sahibi olur. Çalışanlar açısından ise bu raporlar çalı- süre ortalama bin 877 saat dir. Türkiye’ de çalışanlar şanların bilgilenmesini, motive edilmesini ve yapılan OECD ortalamasına göre 101 saat daha fazla çalış- projelere duyarlı olmalarını ve destek sağlamalarını maktadır. Türkiye’ de bir çalışan; Almanya’ dan yılda kolaylaştırır. 464, Fransa’ dan 401, İngiltere’ den 252, İspanya’ dan 187, Japonya’ dan 149, İtalya’ dan 103, ABD’ den 90 Yapılan çalışmada Türkiye İtibar Endeksinde (2013) saat fazla çalışmaktadır (Dünyabülteni, 2013). Yapı- yer alan ve GRI raporlama standartında rapor yayım- lan çalışmalar, ülkemizde gerçekleşen iş kazaları ve lamış şirketlerin raporları içerik analizi yöntemiyle bu kazalar sonucu ölüm olaylarının da ciddi bir bo- sosyal performans göstergeleri boyutunda (istihdam, yutta olduğunu göstermektedir. 2013 yılında 74 bin işgücü/yönetim ilişkileri, iş sağlığı ve güvenliği, eği- 871 iş kazası yaşanmış ve bu iş kazalarında bin 700 tim ve öğretim, çeşitlilik ve fırsat eşitliği, ayrımcılık, kişi hayatını kaybetmiştir. Veriler günlük değerlen- çocuk işçiliği özgürlüğü, zorla ve zorunlu çalışma, dirildiğinde ise her gün 176 iş kazası olmakta, 3 işçi güvenlik uygulamaları) irdelenerek Türkiye’ deki iyi yaşamını kaybetmekte ve 5 kişi ise iş kazası sonucu iş şirketlerin sosyal performans yaklaşımları ve uygu- göremez hale gelmektedir (Milliyet, 2014). İş kazala- lamaları tespit edilmiştir. Çalışmanın salt Türkiye rının yoğun, sendikalaşma oranlarının düşük, çalış- İtibar Endeksinde (2013) yer alan ve GRI raporlama ma saatlerinin OECD üyesi ülekere göre daha yüksek standartında rapor yayımlamış şirketlere yönelik ya- olduğu Türkiye’de çalışan işçilerin kazançları bu üle- pılmış olması araştırmanın temel sınırlılığıdır. Ancak kerdeki işçilerin çok altında kalmaktadır. Birleşmiş bu sınırlılık, sonraki çalışmalarda sürdürülebilirlik Milletler’in 72 ülke için hazırladığı “2012’de kazanı- raporu yayımlamamış şirketlerdeki uygulamaların lan ortalama işçi ücretleri” Almanya’da günlük orta- incelenmesiyle, benzerliklerin ve/veya farklılıkla- lama 91 dolar iken Türkiye’de 58 dolar dır (Bayraktar, rın ortaya çıkarılmasına imkan tanıyarak literatüre 2013). Nitekim ülkemizde çalışma koşullarının her katkı sağlayacaktır. Nitekim işletmelerin sosyal ko- geçen gün daha da kötüye gittiği, yüksek iş kazala- nulara eğilmesi bir lütuf değil, varlığını sürdürebil- rının, yoğun ve kötü çalışma koşullarının yaşandığı menin, küresel arenada rekabet edebilmenin başlıca bir dönemde en itibarlı şirketlerin işyeri güvenliği, unsurlardan biri haline gelmiştir (Sarıkaya, Erdoğan çalışanların refahı, eğitim, iş sağlığı ve güvenliği ko- ve Kara, 2010: s.43). Tüm bunlar Yaşar Holding’in nularına yönelik politika ve stratejilerin açıklanması (2014) sürdürülebilirlik raporunda ifade ettiği gibi büyük önem taşımaktadır. Bunun için uluslararası “daha iyi bir yaşam için”. arenada kabul görmüş standartlar ve ilkeler doğrul- tusunda hazırlanan sürdürülebilirlik raporları iş dün- yasında sürdürülebilir, şeffaf ve hesap verebilir bir Kurumsal Sürdürülebilirlik Raporu organizasyon olmada, şirket faaliyetlerinden kaynak- Kurumsal sosyal sorumluluk veya sürdürülebilirlik lanan sosyal, ekonomik ve çevresel etkilerin ve bu et- kavramları birçok kurumun gündeminde önemli bir kilerin yönetim yaklaşımına yönelik taahhüt, uygula- yer tutmaktadır. Geleneksel büyüme ve kâr maksimi- ma, hedef ve performans sonuçlarının açık ve dürüst zasyonu modeline bir alternatif olarak ortaya çıkan bir şekilde paydaşlara sunulmasında önemli bir araç şirket sürdürülebilirliği gelişmekte olan bir yönetim olarak görülmektedir (Arçelik, 2013). Şirketlerin sür- paradigması olarak kabul edilmektedir (Tokgöz ve dürülebilir iş modelini benimsemelerine, kurumsal Önce, 2009, s.252). Bugün açık bir sistem olarak bir değerlere ve şirketteki tüm iş süreçlerine entegre et- şirketin sorumlulukları, hissedarların refahının sağ- melerine destek olabilmek için küresel arenada çeşitli lanmasının ötesine geçmiştir. İyi bir kurumsal vatan- inisiyatifler geliştirilmiş, kuruluşlar oluşturulmuştur. daş olarak bir şirket, kurumsal yönetişim ilkelerini Bunlar arasında Küresel İlkeler Sözleşmesi (UN Glo- uygulayarak farklı paydaş gruplarına kurumsal faali- bal Compact), Küresel Raporlama Girişimi (GRI – yetleri hakkında hesap verebilir, dürüst ve şeffaf ol- Global Reporting Initiative), AA1000 AccountAbility malı (Mardjono, 2005, s.273); ekonomik büyümenin Standardı, ISO26000 Sosyal Sorumluluk Kılavuzu ve yanı sıra sosyal ihtiyaçların karşılanmasına ve çevre- SA8000 Standardı sayılabilir. Okuyucu bu raporlara nin korunmasına yönelik uygulamaları da önemse- dayanarak şirket kültürü, etik kodlar, istihdam poli- meli, ölçmeli, değerlendirmelidir.

82 Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2016 Kasım Özel Sayısı / Anadolu University Journal of Social Sciences November 2016 Special Issue

Bunun için sürdürülebilirlik raporları kuruluşların lamama nedenlerine ilişkin yapılan akademik çalış- faaliyetlerini daha sürdürülebilir hale getirmek için malar, şirketlerin biz dizi nedenleri olduğunu göster- hedef belirlemelerine, performanslarını ölçmelerine mektedir. Yapılan çalışmalara göre şirketler; raporun ve değişimi yönetmelerine yardımcı olmaktadır. Sür- kuruma fayda sağlamayacağına inanmakta, rakip- dürülebilirlik raporu bir kuruluşun çevre, toplum ve lerin rapor yayımlamamaları durumu, müşterilerin ekonomi üzerindeki (olumlu veya olumsuz) etkileri- (genel kamu) raporla ilgilenmemesi, yüksek maliyetli ne ilişkin bildirimler iletmektedir. Böylelikle sürdü- olması, veri toplama zorluğu, hukuksal sonuçlar, çev- rülebilirlik raporlaması, soyut konuları elle tutulabilir re örgütlerinin aktif hale gelmesi (Kolk, 2004, s. 53) ve somut hale getirerek sürdürülebilirlik gelişimle- gibi nedenler gösterilmektedir. rinin kuruluşun faaliyetleri ve stratejisi üzerindeki etkilerinin anlaşılmasına ve yönetilmesine yardımcı KPMG’nin (2011) yaptığı bir araştırmaya göre ulus olmaktadır (Global Reporting Initiative, 2013b, s. 3) ötesi en büyük 250 şirketin kurumsal sürdürülebi- lirlik raporu yayımlama nedenleri olarak itibar ve Bugün sürdürülebilirlikle ilgili bilgilerin geleneksel marka konuları (%67), etik unsurlar (%58), finansal finansal bilgilerle birlikte tek bir raporda sunulmasını değer (%47), çalışanlara motivasyon (%44), yenilik ve içeren çok yönlü ve bütünleşik raporlamaya yönelik öğrenme (%44), risk yönetimi (%35), ekonomik un- artan bir eğilim olsa da (Kolk, 2010; KPMG, 2011), surlar (%32), sermaye erişimi veya hissedar değeri- çevre raporları ya da finansal raporlar gibi tek boyut- nin artması (%32), tedarikçi ilişkilerinin güçlenmesi lu rapor örneklerinin yayımlanması da halen devam (%22), pazar payının iyileştirilmesi (%32), kamu ida- etmektedir (Hahn ve Kühnen, 2013, s. 7). Yazarlara releri ile daha iyi ilişkilerin kurulması (%18) ve tasar- göre sürdürülebilirliğin ekonomik, sosyal ve çevresel ruf yapılması (%10) gösterilmektedir. Shen ve Chang boyutlarını birlikte içeren raporlar gerçek “sürdürü- (2009), şirketin sürdürülebilirlik raporlaması ile fi- lebilirlik raporları” olarak kabul edilirken, tek boyut- nansal performansı arasında pozitif bir ilişki olduğu- lu raporlar sürdürülebilirliğin sadece tek bir yönünü nu, Dutta, Dutta ve Das (2011) da üçlü sorumluluk içerdiğinden sürdürülebilirlikle ilişkili raporlar (Hahn raporlamasının sürdürülebilir bir kurumsal büyüme ve Kühnen, 2013, s. 7) olarak değerlendirilmelidir. için olmazsa olmaz kabul edildiğini ifade etmektedir. Aslında rapor yayımlama şirketin sürdürülebilir kal- Birçok ülkede gönüllülük esasına dayanarak yayım- kınma için daha sistematik bir yaklaşıma sahip olma- lanan sürdürülebilirlik raporlarında şirketler açıkla- sını sağlarken organizasyon içinde öğrenme süreci- mak istedikleri bilgileri kendi istekleri ve doğruları nin de bir parçası haline gelebilir (Reddy ve Gordon, çerçevesinde biçimlendirme özgürlüğüne sahipler 2010, s. 20; World Business Council for Sustainable (Chen ve Bouvain, 2009). Sorumluluk girişimlerini Development, 2002, s. 15). raporlayan şirketlerin ülkelere göre farklılık göster- mesinin ülkelere özgü yasal ve toplumsal ilgi seviye- siyle yakından ilişkili olduğu düşünülmektedir. Bu Global Reporting Initiative – GRI (Küresel konuda hükümet düzenlemelerinin yanı sıra borsa- Raporlama Girişimi) lardan ve diğer kuruluşlarca getirilen kural ve stan- GRI (Küresel Raporlama Girişimi), bugün dünya- dartlar da etkili olmaktadır (Kolk, 2004, s. 53). Örne- da gönüllü olarak kullanılan en yaygın sürdürüle- ğin Fransa, Danimarka ve Güney Afrika ülkelerinde bilirlik raporlamasıdır (Reynolds ve Yuthas, 2008). hükümet ve borsalar tarafından getirilen raporlama KPMG’nin (2013) yaptığı bir araştırmaya göre, küre- düzenlemeleri ile bu ülkelerde raporlama oranları sel düzeyde en büyük 250 şirketin %82’si ve en bü- neredeyse 100%’e ulaşmıştır (KPMG, 2013, s. 24). İs- yük 100 şirketin de %78’i, ulusal standartlar ve diğer tanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB), İş Dünyası raporlama girişimleri arasında en yaygın olarak GRI ve Sürdürülebilir Kalkınma Derneği (SKD) ve PwC raporlama standardını kullanmaktadır. Küresel dü- Türkiye’nin (2011) ortaklaşa yaptıkları çalışmada hal- zeyde GRI raporlama standırdına göre hazırlanmış ka açık 191 şirketin %86’sının hiç rapor yayımlama- 16.680 GRI raporu bulunurken (Global Reporting dığı ve bu şirketlerin %36’sının “gelecek yıllar için de Initiative, 2014) Türkiye’deki rapor sayısı oldukça sürdürülebilirlik raporu yayımlamayı düşünmedikle- azdır. GRI veritabanına göre Türk şirketleri tara- ri” bulgulanmıştır. Şirketlerden sadece %12’si (üretim fından 2005-2014 yıllarında 133 sürdürülebilirlik/ ve finans şirketleri) her yıl rapor yayımlamaktadır. kurumsal sorumluluk raporu yayımlanmıştır. Aksa Şirketlerin kurumsal sürdürülebilirlik raporu yayım- Akrilik (Sustainable Development Report) ve Erde-

sbd.anadolu.edu.tr 83 İtibarlı Şirketlerin İşgücü ve İnsana Yakışır İş Uygulamaları mir (Sustainable Steel Report), 2005 yılında GRI G2 kararlar vermelerinde yardım edecek gelişmiş bilgi- standardında sürdürülebilirlik raporu yayımlayan ilk ler sunulmaktadır. GRI; ekonomik, sosyal ve çevre- şirketlerdir (Hoştut ve Deren Van Het Hof, 2014b). sel konularla ilgili çok sayıda performans ölçümleri Yayımlanan raporların adlandırmasında şirketlerin tanımlamakta ve paydaşlar tarafından belirlenen ek farklı terminolojilere başvurdukları bilinmektedir. bilgilerin de dâhil edilebileceğini vurgulamaktadır Türkiye’de GRI standartlarında yayımlanmış rapor- (Global Reporting Initiative, 2013b, s. 3): lar genellikle “Sürdürülebilirlik Raporu”, “Kurumsal Sorumluluk Raporu”, ya da “Kurumsal Sosyal Sorum- Sürdürülebilirliğin ekonomik boyutu, bir kurumun luluk Raporu” olarak adlandırılmaktadır (Hoştut ve kendi paydaşlarının ekonomik koşulları ile yöresel, Deren Van Het Hof, 2014b). Adlandırmaların her ulusal ve küresel seviyelerde ekonomik sistemler üze- biriyle ekonomik, sosyal ve çevresel performans ya rinde yarattığı etkiler ile ilgilidir (Global Reporting da üçlü sorumluluk (Elkington, 1997) çerçevesinde- Initiative, 2006, s. 25). Ekonomik açıdan sürdürüle- ki şirket bilgilerinin paylaşılmasının amaçlanması, bilir bir sistem, mal ve hizmetleri süregelen esaslara kavramların birbirlerinin yerine kullanılmasının her- dayanarak üretebilen, hükümet ve dış borçları yöne- hangi bir sıkıntının yaratmayacağını göstermektedir tebilen, tarımsal ve endüstriyel üretime zarar veren (Hoştut, 2015, s. 132). sektörel dengesizliklerden sakınabilen bir sistemdir (Harris, 2000, s. 5). Bir kurumun ve onun sürdürü- GRI; Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) lebilirliğinin anlaşılmasında mali performans temel ve CERES tarafından 1997’de çok paydaşlı bir sivil bir husustur. Bununla birlikte, bu bilgiler normal ola- toplum kuruluşu olarak ABD’deki kuruluşundan bu rak mali tablolarda zaten raporlanmaktadır. Genelde yana raporlama çerçevesini sürekli geliştiren bir stan- daha az raporlanan ve sürdürülebilirlik raporlarının darttır. Başta taslak olarak yayımlanan ve 2000, 2002, kullanıcıları tarafından sıklıkla istenen şey ise kuru- 2006, 2011 ve 2013 yıllarında G2, G3, G3.1 ve G4 ola- mun daha büyük bir ekonomik sistemin sürdürülebi- rak revize edilen standardın (Global Reporting Initi- lirliğine olan katkısıdır (Global Reporting Initiative, ative, 2013a) İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD), 2006, s. 25). GRI Ekonomik Performans Göstergeleri Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP), Birleş- ekonomik performans, piyasadaki konum, sürdürüle- miş Milletler Küresel Sözleşmesi (UNGC) ve Ulus- bilir yönetim, tedarikçi ilişkilerinde sürdürülebilirlik, lararası Standardizasyon Teşkilatı (ISO) ile küresel dolaylı ekonomik etkiler, ekonomik istikrar, uyum, stratejik ortaklıkları mevcuttur. GRI’nin temel ama- risk yönetimi, sektör ve marka konularına açıklık ge- cı, bir kurumun misyonu, stratejisi, profili, yönetim tirmektedir (Global Reporting Initiative, 2006). yapısı, ekonomik, çevresel ve sosyal performansına ilişkin açıklamaların başkaları tarafından görülmesi- Sürdürülebilirliğin çevresel boyutu; bir kurumun eko- ni sağlamak ve kabul görmüş bir raporlama çerçevesi sistem, toprak, hava ve su da dâhil olmak üzere, canlı olarak hizmet etmektir. Standardın misyonu ise her ve cansız doğal sistemler üzerinde yarattığı etkiler ile büyüklükteki, her sektördeki ve her yerdeki kurum- ilgilidir. Çevresel Performans Göstergeleri girdiler lar tarafından kullanılabilecek, güvenilir ve inandırıcı (örneğin malzeme, enerji, su), çıktılar (örneğin emis- bir sürdürülebilirlik raporlama çerçevesi sağlamaktır yon, atık sular ve sıvı atıklar), biyoçeşitlilik ve çevresel (Global Reporting Initiative, 2006, s. 2-3; Reddy ve uyumun yanı sıra, çevresel harcama, nakliye, tedarik- Gordon, 2010, s. 21). Bunun için GRI standardı, ra- çinin çevresel bakımdan değerlendirilmesi, çevresel porların içeriği ve derlemesine ilişkin önerilerle bir- şikayet mekanizmaları, kurumun sunduğu ürün ve likte sürdürülebilirlik raporlaması için bir ilkeler seti hizmetlerin yarattığı etkileri kapsamaktadır (Global sunmaktadır. GRI’nin sunduğu raporlama çerçevesi Reporting Initiative, 2013b, s. 44). paydaşları ilgilendiren bilgilerin raporlarda yer alma- sının yanı sıra raporlarda standardizasyonun oluştu- Sürdürülebilirliğin sosyal boyutu ise bir kurumun faa- rulmasına hizmet ederek sürdürülebilirlik raporla- liyette bulunduğu ortamdaki sosyal sistemler üzerin- rının anlaşılabilirliğini arttırmaktadır (Reynolds ve de yarattığı etkiler anlamına gelmektedir. GRI Sosyal Yuthas, 2008, s. 54-55). Uluslararası kabul görmüş Performans Göstergeleri; işgücü ve insana yakışır iş bildirimler ve ölçütler sürdürülebilirlik raporların- uygulamalarını (istihdam, işgücü/yönetim ilişkileri, da bulunan bilgilerin erişilebilir ve karşılaştırılabilir iş sağlığı ve güvenliği, eğitim ve öğretim, çeşitlilik ve olmasını sağlamakta ve böylece paydaşlara bilinçli fırsat eşitliği, kadın ve erkekler için eşit ücret, tedarik-

84 Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2016 Kasım Özel Sayısı / Anadolu University Journal of Social Sciences November 2016 Special Issue

çinin işgücü uygulamaları bakımından değerlendiril- insan hakları, çeşitlilik ve fırsat eşitliği. Dışsal sosyal mesi, işgücü uygulamaları şikayet mekanizmaları), iyileştirmeler ise müşteriler, tedarikçiler veya yerel insan haklarını (yatırım, ayrımcılığın önlenmesi, ör- toplumlar gibi diğer paydaş gruplarına yönelik her gütlenme ve toplu sözleşme hakkı, çocuk işçiler, zorla türlü sosyal uygulamalardır. Örneğin müşteri sağlığı veya cebren çalıştırma, güvenlik uygulamaları, yerli ve güvenliği, ürün ve hizmet etiketlemesi, pazarlama halkların hakları, değerlendirme, tedarikçilerin insan iletişimi, müşterinin kişisel gizliliği ve uyum (Global hakları bakımından değerlendirilmesi, insan hakları Reporting Initiative, 2006, s. 29-36). şikayet mekanizmaları), toplumu (yerel toplumlar, yolsuzlukla mücadele, kamu politikası, rekabete aykı- rı davranış, uyum, tedarikçinin toplum üzerindeki et- Yöntem kiler bakımından değerlendirilmesi, toplum üzerin- Yapılan çalışmada içerik analizi yöntemi ile şirketle- deki etkilere ilişkin şikayet mekanizmaları) ve ürün rin sürdürülebilirlik, kurumsal sosyal sorumluluk ya sorumluluğunu (müşteri sağlığı ve güvenliği, ürün da kurumsal sorumluluk adı altında yayımladıkları ve hizmet etiketlemesi, pazarlama iletişimi, müşteri raporlar GRI’nin üçlü sorumluluk çerçevesinde ge- gizliliği, uyum) çevreleyen performans unsurlarını liştirdiği sosyal performans boyutundaki (istihdam, içermektedir (Global Reporting Initiative, 2013b, s. işgücü/yönetim ilişkileri, iş sağlığı ve güvenliği, eği- 44). Sosyal boyutun içsel ve dışsal bağlamda bileşen- tim ve öğretim, çeşitlilik ve fırsat eşitliği, ayrımcılık, leri vardır. İçsel sosyal iyileştirmeler şirket çalışan- çocuk işçiliği özgürlüğü, zorla ve zorunlu çalışma, larına yöneliktir. Örneğin istihdam, işgücü/yönetim güvenlik uygulamaları) göstergeler temel alınarak ilişkileri, iş sağlığı ve güvenliği, eğitim ve öğretim, incelenmiştir. Araştırmanın evrenini Türkiye İtibar

Tablo 1. Türkiye İtibar Endeksine (2013) Girmiş ve GRI Standardında Sürdürülebilirlik Raporu Yayımlamış Şirketler GRI Değerlendirme Sayfa Sıra Kurum Rapor Başlığı Standardı Notu Sayısı Corporate Social Responsibility 1 Koç Holding GRI-G3 B 64 Report 2013 2 Arçelik A.Ş. GRI-G3 B+ Sustainability Report 2012 72 GRI - 3 Turkcell B Sustainability Report 2012-2013 111 G3.1 4 Eczacıbaşı GRI Sustainability Report 2012 52 Coca Cola GRI - 5 A+ Sustainability Report 2012 120 İçecek G3.1 GRI - Corporate Responsibility Report 6 Doğuş Holding B 115 G3.1 2013 7 Yaşar Holding GRI-G3 Yaşar Sustainability Report 2013 59

Endeksinde (2013)1 yer alan ve GRI2 raporlama stan- bilirlik göstergelerine göre rapor yayımlamıştır. An- dardında rapor yayımlamış şirketler oluşturmaktadır. cak Samsung tarafından yayımlanan sürdürülebilirlik Yapılan çalışmanın temel kısıtı, şirketlerin hem Tür- raporunda Türkiye’ye ilişkin sosyal performans bilgi- kiye İtibar Endeksine (2013) girmiş olmaları hem de lerinin bulgulanmaması, raporun araştırma evrenine GRI raporlama standardında rapor yayımlamış ol- dahil edilmemesine neden olmuştur. malarıdır. Türkiye İtibar Endeksinde (2013) yer alan ilk 20 şirketten sadece sekiz şirket GRI – sürdürüle- Bu doğrultuda raporu yayımlanmış yedi şirketin (Koç Holding, Arçelik, Turkcell, Eczacıbaşı, Coca 1 http://www.itibaratolyesi.com/turkiye-itibar-endeksi. Cola İçecek, Doğuş Holding ve Yaşar Holding) sür- aspx?pageID=404 2 http://database.globalreporting.org/search dürülebilirlik raporu incelenmiştir.

sbd.anadolu.edu.tr 85 İtibarlı Şirketlerin İşgücü ve İnsana Yakışır İş Uygulamaları

Bulgular İşgücü uygulamaları, insan hakları, toplum ve ürün Şirketlerin; Kurumsal Sosyal Sorumluluk Raporu, sorumluluğundan oluşan GRI Sosyal Performans Kurumsal Sorumluluk Raporu ya da Sürdürülebilirlik Göstergelerinin şirketlerin sürdürülebilirlik raporla- Raporu gibi adlandırmalarla yayımladıkları sürdürü- rında açıklanıp açıklanmadığı bilgileri tablo 2’de gös- terilmektedir. lebilirlik raporlarının sayfa sayıları 59 ile 120 arasında değişmektedir (ortalama sayfa sayısı 84). Oysa mer- Sosyal performans göstergelerine ilişkin en fazla kezi New York’ta bulunan ve küresel bir danışmanlık açıklama işgücü uygulamaları ve insana yakışır iş şirketi olan “Reputation Institute” tarafından açık- performans göstergeleri (%80) ile insan hakları per- lanan “Dünya’nın En İtibarlı 100 Şirketi” sıralama- formans göstergelerine (%67) yapılırken en az açıkla- sının ilk on listesinde yer alan ulus ötesi şirketlerin ma ise toplum (%55) ile ürün sorumluluğuna (%53) yayımladıkları raporların ortalama rapor sayfası 169 ilişkin performans göstergelerine yapılmıştır. GRI dur (Hoştut & Deren Van Het Hof, 2014a). İncelenen standardında yer alan 45 sosyal performans gösterge- şirket raporları G3 ve G3.1 standardında yayımlan- sine ilişkin tamamen veya kısmen en fazla açıklama mış, derecelendirme notları ise A+, B+ ve B şeklinde Coca-Cola İçecek (44 performans göstergesine) ve Doğuş Holding (37 performans göstergesine) tarafın- gerçekleşmiştir. dan yapılmıştır.

Tablo 2. Sosyal Performans Göstergelerine İlişkin Bulgular3 Şirketlerin Raporlama Durumu Sıra Performans Göstergeleri A B C D E F G İşgücü Uygulamaları ve İnsana Yakışır İş Performans Göstergeleri LA1 İstihdam türüne, iş sözleşmesine ve bölgesine göre toplam 1 ● ● ● ○ ● ◐ ● işgücü. LA2 Yaş grubuna, cinsiyete ve bölgeye göre personel devir hızı ve 2 ○ ● ● ○ ● ◐ ● kurumdan ayrılanların toplam sayısı. LA3 Tam zamanlı çalışanlara sağlanan sosyal ödemeler ve 3 ○ ● ● ○ ● ● ○ yardımlar. 4 LA4 Toplu iş sözleşmeleri kapsamına giren çalışanların yüzdesi. ● ● ● ○ ● ● ● LA5 Önemli operasyonel değişiklikler konusunda asgari ihbar 5 ● ● ○ ○ ● ● ● süresi. LA6 İşyeri iş sağlığı ve güvenliği kurullarında temsil edilen toplam 6 ● ● ● ● ● ● ○ işgücünün yüzdesi LA7 Yaralanma, meslek hastalıkları, kaybedilen günler ve işe 7 devamsızlık oranları ve ölümle sonuçlanan iş kazalarının bölgelere ○ ◐ ◐ ◐ ◐ ○ ◐ göre dağılımı. LA8 Ciddi hastalıklarla ilgili olarak işgücü mensuplarına, ailelerine 8 veya yerel halka yardım etmek üzere uygulanan eğitim, öğretim, ● ● ● ◐ ● ● ● rehberlik, hastalık önleme ve risk kontrol programları. LA9 Sendikalarla yapılan toplu sözleşmelerin kapsamına giren 9 ◐ sağlık ve güvenlik konuları. ● ○ ○ ● ● ● LA10 Çalışan kategorisine göre, çalışan başına düşen yıllık 10 ◐ ● ◐ ○ ◐ ◐ ● ortalama eğitim saatleri. LA11 Çalışanlara beceri geliştirme ve yaşam boyu eğitim 11 ● ● ● ● ● ● ● programları. LA12 Düzenli şekilde performans ve kariyer gelişimi 12 ● ● ● ○ ● ● ● değerlendirmesi alan çalışanların yüzdesi. LA13 Çalışanların cinsiyet, yaş grubu, azınlık grubu üyeliği ve 13 diğer çeşitlilik göstergelerine göre dağılımı ve yönetişim ○ ◐ ● ○ ● ○ ● organlarının kompozisyonu. LA14 Çalışan kategorisine göre erkek çalışanların kök ücretlerinin 14 ● ● ● ○ ● ◐ ● kadınlarınkine göre oranı. 15 LA15 Doğum izninden sonra işe geri dönme ve işte kalma oranları. ● ○

3 ● Tamamen açıklanmıştır; ◐ Kısmen açıklanmıştır; ○ Açıkla- ma Yapılmamıştır

86 Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2016 Kasım Özel Sayısı / Anadolu University Journal of Social Sciences November 2016 Special Issue

Tablo 2. Sosyal Performans Göstergelerine İlişkin Bulgular (Devamı) İnsan Hakları Performans Göstergeleri HR1 İnsan hakları ile ilgili hükümler içeren önemli yatırım 16 ○ ○ ● ○ ● ◐ ○ anlaşmalarının yüzdesi ve toplam sayısı. HR2 İnsan hakları ve alınan önlemler konusunda taramadan geçen ◐ ◐ ◐ 17 önemli tedarikçilerin ve yüklenicilerin yüzdesi. ● ○ ● ○ HR3 İnsan hakları unsurları hakkındaki politika ve prosedürler 18 ○ ○ ○ ○ ● ◐ ○ konusunda verilen toplam çalışan eğitimi saatleri. 19 HR4 Ayrımcılık konusunda toplam vaka sayısı ve alınan önlemler. ● ● ● ● ● ● ○ HR5 Örgütlenme özgürlüğünü kullanma ve toplu sözleşme yapma 20 haklarının önemli ölçüde risk altında olabileceği operasyonlar ve bu ● ● ◐ ◐ ● ● ○ hakları desteklemek üzere alınan önlemler. HR6 Çocuk işçiliği vakaları açısından önemli risk içerdiği 21 belirlenen operasyonlar ve çocuk işçiliğinin ortadan kaldırılmasına ● ● ◐ ● ● ● ● yönelik olarak alınan önlemler. HR7 Zorla veya zorunlu tutarak çalıştırma vakaları açısından önemli risk içerdiği belirlenen operasyonlar ve zorla veya zorunlu 22 ● ● ◐ ● ● ● ● tutarak çalıştırmanın ortadan kaldırılmasına yönelik olarak alınan önlemler. HR8 İnsan hakları unsurları hakkındaki kurum politikaları veya 23 ○ ● ○ ○ ● ● ● prosedürleri konusunda eğitilen güvenlik personelinin yüzdesi. HR9 Yerli halkın haklarının ihlaline ilişkin vakaların toplam sayısı 24 ve alınan önlemler. ○ ○ ○ ○ ● ● ○ 25 HR10 İnsan hakları yorumları ve/veya etki değerlendirmeleri. ◐ ● ○ HR11 Resmi şikayet mekanizmaları yoluyla insan hakları ile ilgili 26 ○ ● ● mağduriyetlerin ele alınması ve çözülmesi. Toplum Performans Göstergeleri SO1 Giriş, işletme ve çıkış da dâhil, operasyonların yerel halk 27 üzerindeki etkilerini değerlendiren ve yöneten tüm programların ve ◐ ● ● ○ ● ● ○ uygulamaların niteliği, kapsamı ve etkililiği. SO2 Yolsuzlukla ilgili riskler yönünden analiz edilen işletme ◐ ◐ ● ○ ● ● ◐ 28 birimlerinin yüzdesi ve toplam sayısı. SO3 Kurumun yolsuzluğu önleme politika ve prosedürleri 29 ◐ ○ ◐ ○ ● ● ○ konusunda eğitim alan çalışanların yüzdesi. 30 SO4 Yolsuzluk vakalarına karşı alınan önlemler. ● ○ ◐ ● ● ● ◐ SO5 Kamu politikalarına karşı tutum ve kamu politikası 31 ○ ○ ○ ○ ● ● ○ geliştirmeye ve lobi faaliyetlerine katılım. SO6 Ülkelere göre siyasi partilere, politikacılara ve ilgili 32 ● ● ○ ○ ● ● ○ kuruluşlara yapılan mali ve ayni katkılar. SO7 Rekabeti kısıtlayan davranış, tröst ve tekelcilik 33 uygulamalarına yönelik yapılan yasal işlemlerin toplam sayısı ve bu ○ ○ ○ ○ ● ● ○ işlemlerin sonuçları. SO8 Yasa ve yönetmeliklere uyulmaması nedeniyle kesilen önemli 34 cezaların parasal değeri ve parasal olmayan yaptırımların toplam ○ ○ ○ ○ ● ○ ○ sayısı. 35 SO9 Yerel topluluklar üzerindeki olumsuz etkiler. ● ● ○ 36 SO10 Uygulanan önleme ve azaltma tedbirleri. ● ● ◐ Ürün Sorumluluğu PR1 İyileştirilmek üzere ürünlerin ve hizmetlerin sağlık ve 37 güvenlik etkilerinin değerlendirildiği yaşam döngüsü evreleri ve bu ○ ● ● ○ ● ◐ ○ prosedürlere tabi olan ürün ve hizmet kategorilerinin yüzdesi. PR2 Ürünlerin ve hizmetlerin sağlık ve güvenlik etkileri ile ilgili 38 yönetmeliklere ve gönüllü kurallara uyum sağlamama vakalarının ○ ● ○ ○ ● ● ○ toplam sayısı. 39 PR3 Ürün ve hizmet bilgileri. ● ● ● ● ● ● ● PR4 Ürün ve hizmet bilgileri ve etiketleme ile ilgili yönetmeliklere 40 ○ ○ ○ ○ ● ● ○ ve gönüllü kurallara uyum sağlamama vakalarının toplam sayısı. 41 PR5 Müşteri memnuniyetine yönelik uygulamalar. ● ● ● ◐ ● ● ● PR6 Pazarlama iletişimi ile ilgili yasalara, standartlara ve gönüllü 42 ● ● ● ○ ● ● ○ kurallara bağlı kalmaya yönelik programlar.

sbd.anadolu.edu.tr 87 İtibarlı Şirketlerin İşgücü ve İnsana Yakışır İş Uygulamaları

İstihdam ve evlilik desteği gibi) görüşlerine başvurduklarını İncelenen sürdürülebilirlik raporlarında istihda- belirtmektedir. Arçelik çalışanlarının %85’i toplu iş ma yönelik performans göstergelerinden “toplam sözleşmesi kapsamına girmektedir. işgücü”ne şirketlerin %78’i açıklık getirmiştir. Sade- ce bir şirket toplam işgücü sayısını belirtmemiş, di- Turkcell, “şirketimiz bünyesinde herhangi bir işçi ğer bir şirket de kısmen açıklama yapmıştır. Şirket- veya işveren sendikası bulunmamaktadır” ifadesini ler (Arçelik, Turkcell, Coca-Cola ve Yaşar Holding); kullanmıştır. işgücü, yaş grubu, cinsiyet, statü (mavi yaka, beyaz yaka), sözleşe türü (sürekli, geçici) ve çalışan katego- Eczacıbaşı, çalışanları temsil eden ve yeni zorluk- rileri gibi istihdam konularını genelleme yapmadan lar veya fırsatlar için karşılıklı yarar ile uzun vadeli mutlak sayılar ve geçmiş yıllara ait verileri tablolar çözümler yaratılacağına inandığı işbirlikçi ve şeffaf kullanarak açıklamışlardır. Şirketlerin %57’si (Arçe- ilişkileri teşvik eden sendikaları desteklediğini ifade lik, Turkcell, Coca-Cola, Doğuş Holding) çalışanla- etmektedir. rına uygulanan sosyal ödemeler ve yardımlar konu- Coca Cola İçecek; sağlık muayeneleri, iş kazaları ve sunda açıklama yapmıştır. Bu konuda kapsamlı ve de- doğum/doğum izni, hasta ödemeleri, ilk yardım, taylı açıklama Turkcell’in raporunda bulunmaktadır. koruyucu ekipman, iş elbisesi, iş sağlığı ve güvenliği Örneğin Turkcell, “çalışanlarına eş ve çocuk kapsamlı konularında sendika ile yapılan toplu iş sözleşmele- özel sağlık sigortası, bireysel emeklilik sistemi, özel ha- rinde konsensüs sağladıklarını belirtmektedir. Ancak yat sigortası, ulaşım hizmeti, yemek çeki, GSM hat ve iki farklı sendikanın anlaşmazlık sonucu mahkemeye cihaz, pozisyona bağlı şirket aracı, doğum günü izni; taşınması 31 Mart 2012’de Türkiye›deki yedi tesisteki 5 günlük babalık izni; okul öncesi ve ilkokul öğrencisi toplu iş sözleşmelerinin kesintiye uğramasına neden çocukları olan anneler için ilk gün izni, 2-5 yaş ara- olmuş ve 2008 yılında 508 çalışan toplu sözleşme kap- sı çocuğu olan kadın çalışanlara kreş yardımı, benzin samda iken bu rakam 2012 yılında 31’e gerilemiştir. yardımı, çalışan kredisi, taşınma yardımı, iç ilan kap- samında açılan ve başvuru sonucu olumlu bulunarak Yaşar Holding’te tüm çalışanlara 4857 sayılı İş Kanu- farklı şehirde pozisyon teklif edilen çalışanlara taşınma nu kapsamında belirsiz süreli iş sözleşmesi yapılmak- yardımı” gibi menfaatler sağladığını açıklamıştır. tadır. Gıda Grubu şirketlerinden Pınar Süt ve Pınar İşgücü Yönetim İlişkileri - Örgütlenme Özgürlüğü Et’te Tek Gıda İş Sendikası ile işveren arasında yapılan ve Toplu Sözleşme işyeri ve işletme toplu iş sözleşmeleri ile çalışanların hakları güvence altına alınmaktadır. Holding’te toplu Sürdürülebilirlik raporlarına göre şirketlerin %86’sı iş sözleşmesine tabi olan çalışanların oranı % 60 dır. “toplu iş sözleşmeleri kapsamına giren çalışanların yüzdesine (LA4)” açıklık getirmiştir. Bu durum, şir- İş Sağlığı ve Güvenliği ketlerin çalışan haklarından olan örgütlenme ve sen- İncelenen raporlarda iş sağlığı ve güvenliği konusun- dikalaşma haklarına saygı duyduklarını göstermekte- da yapılan açıklamaların çokluğu dikkat çekicidir. Bu dir. konuda en çok açıklama “İşyeri iş sağlığı ve güvenliği Koç Holding’te toplu iş sözleşmeleri Türk Metal İşçi- kurullarında temsil edilen toplam işgücünün yüzde- leri Sendikası, Petrol-İş Sendikası, Tek-Gıda İş Sen- si (LA6)” ve “Ciddi hastalıklarla ilgili olarak işgücü dikası, Denizciler Türkiye Birliği, Dok Gemi-İş Sen- mensuplarına, ailelerine veya yerel halka yardım et- dikası, Bankacılık ve Sigorta İşçileri Birliği gibi yet- mek üzere uygulanan eğitim, öğretim, rehberlik, has- kili sendikalarla yapılmaktadır. Çalışanların %61’inin talık önleme ve risk kontrol programlarına (LA8)” (45.505) sendika üyesi olduğu açıklanmıştır. ilişkin yapılmıştır. En az açıklama ise “yaralanma, meslek hastalıkları, kaybedilen günler ve işe devam- Arçelik raporunda sendikalar önemli bir paydaş ola- sızlık oranları ve ölümle sonuçlanan iş kazalarının rak kabul edilmekte ve sendikalar ile düzenli ilişkiler bölgelere göre dağılımına (LA7)” yapılmıştır. yürütüldüğü ifade edilmektedir. Şirket; sendikaları karar verme süreçlerine dahil ettiğini ve çalışanlarla Koç Holding’te, iş sağlığı ve güvenliği uygulamaları- ilgili konularda karar alırken (daha iyi çalışma ko- nın takibi için İş Sağlığı ve Güvenliği Koordinasyon şulları, iş sağlığı ve güvenliği, doğum, vefat, eğitim Kurulu kurulmuştur. Koordinasyon Kurulu düzenli

88 Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2016 Kasım Özel Sayısı / Anadolu University Journal of Social Sciences November 2016 Special Issue olarak toplanmakta ve değiştirilen düzenlemeler ile yılında “12 İş Sağlığı Güvenliği Altın Kuralları”nı ta- uygulamaları değerlendirmektedir. Şirket raporunda nımlamış ve 2.900 çalışan bunun eğitimine katılmış- çalışanlara 67.622 saat iş sağlığı ve güvenliği eğitimi tır. verildiği bilgisi paylaşılmıştır. Doğuş Holding’te, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili ola- “Sıfır iş kazası ve sıfır meslek hastalığı” Arçelik’in iş rak İşçi Sağlığı ve Güvenliği (İSG) Komitesi bulun- sağlığı ve güvenliği konusunda belirlediği hedeftir. maktadır. Burada görev alan işgücü, toplam işgücü- Ulusal ve uluslararası yasal mevzuat ve iş süreçleri nün %7’sini oluşturmaktadır. Her ayın son haftası arasında bütünlük sağlamaya çalışan şirket, iş sağlığı toplantılar yapılmakta ve konu ile ilgili danışmanlık ve güvenliği politikasını “Performans Yönetimi Siste- hizmeti alınmaktadır. Tedarikçilerle yapılan sözleş- mi” kapsamında izlemektedir. Sistem tarafından kaza mede İSG kuralları ile ilgili ekler bulunmaktadır. Yıl sıklık oranı, kaza ağırlık oranı, iş sağlığı ve güvenliği içinde “Ağız ve Diş Sağlığı Söyleşisi”, “Sigara Bırakma eğitim saatleri ve kayıp çalışma günleri göstergeleri Semineri” “Acil Durum Yönetimi İçin Risk Analizi kontrol edilmektedir. Sistem dahilinde uygulama- Çalışmaları”, “Yangın Önleme ve Eğitim Planları” gibi lara ek olarak çalışanların ilgili konularda birbirleri eğitimler gerçekleştirilmiştir. ve yöneticileri ile iletişim halinde olmaları çeşitli uy- gulamalarla desteklenmektedir. Şirkette çalışanlara Yaşar Holding’te 4857 sayılı İş Kanunu’na dayanıla- 38.166 saat iş sağlığı ve güvenliği eğitimi verilmiştir. rak “Ağır ve Tehlikeli İşlerde Çalıştırılacak İşçilerin Mesleki Eğitimlerine Dair Tebliğ” kapsamında ge- Turkcell, 6331 sayılı yasada belirtilen kriterler ön- rekli eğitimler 2011 yılında verilmiştir. Çalışanların derliğinde sağlıklı ve güvenli bir şekilde çalışmaları kişisel, yönetsel becerilerini geliştirmenin yanı sıra sürdürebilmek için İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) Bi- teknik eğitimlerle de gelişimlerine katkı sağlanmak- rimini kurmuştur. Kanunda az tehlikeli işyerleri için tadır. Bu kapsamda iş sağlığı ve güvenliği, hijyen – ki- çalışan başına en az sekiz saat olarak belirtilen Temel şisel hijyen, kimyasalların güvenli kullanımı, yangın İSG eğitimini şirket grup çalışanlarının yüzde 99’u söndürme ve tahliye gibi eğitimler verilmektedir. Ça- tamamlamıştır. Şirket ayrıca işin niteliğine göre teh- lışanların veremle savaş kapsamında akciğer filmleri like arz eden görevlerde bulunan çalışanlar için mes- çekilmekte, boğaz kültürleri alınmakta, gaita kültürü leki eğitimleri (yüksekte çalışma, güvenli sürüş vb.) taramaları gibi sağlık kontrolleri işyeri sağlık biri- düzenlemektedir. Örneğin, ilk yardım eğitimleri için mince yapılmaktadır. hedeflenen 244 kişinin yüzde 99’u 2013 yılsonunda eğitimleri tamamlarken, araç kullanan 1.200 kişi için Yaralanma, Meslek Hastalıkları planlanan güvenli/defansif sürüş teknikleri eğitimi- İncelenen raporlarda “Yaralanma, meslek hastalıkla- nin 2013 yılsonu tamamlanma oranı yüzde 42 olarak rı, kaybedilen günler ve işe devamsızlık oranları ve gerçekleşmiştir. 2012-2013 yıllarında 385 kişi yüksek- ölümle sonuçlanan iş kazalarının bölgelere göre da- te çalışma eğitimi almıştır. 2013 yılında iş sağlığı ve ğılımı (LA7)” işgücü uygulamaları ve insana yakışır güvenliğine yönelik 44.500 saat eğitim verilmiştir. iş performans göstergeleri arasında en az açıklama yapılan konuları (%36) oluşturmaktadır. Eczacıbaşı, Türkiye’deki tüm sanayi operasyonların- daki iş sağlığı ve güvenliği yönetim sistemlerini ge- Arçelik’te, 2012 yılında toplam çalışma süresine göre nişleterek bu sistem kapsamındaki çalışanların sayısı- meydana gelen iş kazası sıklığını gösteren Kaza Sıklık nı %80’den %100’e (2012) artırmayı başarmıştır. Oranı 5,00, toplam çalışma süresine göre meydana gelen iş kazaları sonucunda kaybedilen iş günü kay- Coca Cola İçecek, Türkiye›de meydana gelen 250 iş bını gösteren Kaza Ağırlık Oranı ise 0,085 olarak ger- kazasının analizini yaptığında bunların büyük ço- çekleşmiştir. Raporlama dönemi içerisinde yurt içi ve ğunluğunun sürüş sırasında sürücülerin emniyetsiz yurt dışındaki tesislerde meslek hastalığı ve ölümlü davranışları kaynaklı olduğunu bulgulamıştır. Bulgu- iş kazası vakasının yaşanmadığı bilgisi paylaşılmıştır. ya dayanarak çalışanlara «Yolda Güvenlik» gibi gü- venli sürüş kursları organize edilmiştir. 2012 yılında Turkcell’de, toplam çalışma süresine göre 2013 yılında bu eğitim kurslarına toplam 1.063 çalışan katılım sağ- 8 minör ve 2 majör ve 1 ramak kala olayı yaşanmıştır. lamıştır. Şirket, kazaların analizleri sonucunda 2012 Meydana gelen iş kazası sıklığını gösteren Kaza Sık-

sbd.anadolu.edu.tr 89 İtibarlı Şirketlerin İşgücü ve İnsana Yakışır İş Uygulamaları lık Oranı 1, iş kazaları sonucunda kaybedilen iş günü etkin yöntemler olarak hedef yayılımı (hedef ve strate- kaybını gösteren Kaza Ağırlık Oranı ise 0,005 olarak jileri üst kademelerden alt kademede çalışan bireylere gerçekleşmiştir. 51 iş günü kayıp meydana gelmiştir. iletilmesi), performans yönetimi, yetkinlik ve potan- Raporlanmış meslek hastalığı verisi ve yasal mevzua- siyel değerlendirme yöntemleri kullanılmaktadır. Yıl- ta uyum sürecinde yaşanmış bir idari cezanın bulun- lık yapılan insan kaynakları planlama toplantılarında madığı bilgisi paylaşılmıştır. kritik pozisyonlar ve şirketi geleceğe taşıyacak olan potansiyel çalışanlar belirlenmekte, performansları Eczacıbaşı, iş sağlığı ve güvenliği sertifikasyonunu takip edilerek, gelişimleri desteklenmektedir. Böylece 2008 yılında başlatmıştır. 2012 yılında çalışanların gelecekteki olası rollerine hazırlanmaları sağlanmak- toplam çalışma süresine göre toplam yaralanma ora- tadır. 2012 yılında, Türkiye›deki çalışanların %10›u nı 3,2’den 2,9’a azalma göstermiş, aynı dönemde işle rotasyon, atama ve terfi sürecinden geçmiştir. Şirket; ilgili ölümcül kazalar yaşanmamıştır. çalışanların kişisel yetkinliklerini güncel tutabilmek, Coca Cola İçecek, yayımladığı sürdürülebilirlik rapo- işe ve şirkete adaptasyon sağlamak için teknik ve dav- runda kaybedilen günler ve işe devamsızlık oranları- ranışsal gelişime odaklanan bilgi, beceri ve yetkinlik nı 2008 – 2012 yıllarının verilerini gösteren tablolarla gelişim programlarına önem vermektedir. Bu doğrul- açıklamıştır. tuda oryantasyon, yabancı dil, kişisel gelişim prog- ramları, liderlik becerilerini geliştiren ve lider adayla- Yaşar Holding’te 2013 yılı içerisinde çalışanlar üze- rını gelecekteki rollerine hazırlayan yetenek gelişimi rinde yapılan sağlık kontrollerinde meslek hastalığı programları ve seminerler sunmaktadır. 2012 yılında bulgusuna rastlanmadığı gibi iş kazalarında kaza sık- 310.344 çalışana ve çalışan başına 21 saat eğitim ve- lık oranı ve kayıp gün sayılarında azalma sağlandığı rilmiştir. ifade edilmiştir. Turkcell’de çalışanlar, Turkcell Akademi aracılığıyla Eğitim ve Öğretim Turkcell ortak değerleri ve iş etiği kuralları hakkında İşgücü uygulamaları ve insana yakışır iş performans eğitilmekte, intranet üzerinden farkındalık eğitimle- göstergelerine yönelik önemli bulgulardan birisi tüm ri almaktadır. Şirkette “Öncelik Sizin” prensibinden raporlarda “çalışanlara beceri geliştirme ve yaşam hareketle açık pozisyonlar önce şirket içinde duyu- boyu eğitim programlarının (LA11)” açıklanmış ol- rulmakta, böylece profesyonel çalışanların gelişimle- masıdır. Ayrıca %86’sında “düzenli şekilde perfor- rinin desteklenmesi ve alternatif kariyer fırsatlarının mans ve kariyer gelişimi değerlendirmesi alan çalı- sunulması amaçlanmaktadır. şanların yüzdesine (LA12)” ilişkin bilgilere yer veril- miştir. Coca Cola’da eğitimler çalışanların ihtiyaçlarına bağ- lı olarak her düzeyde sunulmaktadır. Şirkette çalı- Koç Holding’de Koç Akademi; şirketin, grubun ve her şanların gelişimini teşvik ve yetenekleri geliştirmek bir çalışanın iş ile bireysel hedefleri doğrultusunda için düzenli girişimler uygulanmaktadır. Bunun için gelişim planlaması yapmasına olanak tanıyacak araç çalışanlara geribildirim sağlanmakta ve 360 derece ve iş akışlarını içeren, eğitim, gelişim ve paylaşımın değerlendirme yönetimi gibi araçlar kullanılmakta- gerçekleştiği bir platformdur. Öğrenme kaynakları dır. “Aktif Öğrenme” çerçevesinde uygulanan eğitim içinde e-eğitimler, makaleler ve OPAL (bir çeşit öğ- yöntemleri; kolaylaştırma oturumları, atölye çalışma- renme ve bilgi destek platformu) vardır. Lider geliş- ları, ekip oluşturma faaliyetleri, videolar, rol oyun- tirme programları için Koç Üniversitesi ile yoğun bir ları, vaka çalışmaları, oyunlar, simülasyonlar, proje işbirliği söz konusudur. 2012 yılında bu sistemden girişimleri ve iş rotasyon gibi programlarden oluş- 14.887 çalışan yararlanmış ve 108.209 gelişme prog- maktadır. Orta düzey yöneticilerin koçluk ve strate- ramının %93’ü gerçekleştirilmiştir. jik düşünme becerilerini geliştirmeleri için “Liderlik Arçelik’te çalışanların yetenek ve yetkinliklerinin ge- Gelişimi Programı” uygulanmaktadır. Ayrıca gelece- liştirilmesi için tüm calışanların performansı yakın- ğin şirket liderleri için “Mentorluk Programı” vardır. dan takip edilmekte, kariyer planları bilgi, beceri ve 2012 yılında 1938 çalışana ve çalışan başına 16,8 saat yetkinlikler doğrultusunda yapılmaktadır. Bu sürecte eğitim verilmiştir.

90 Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2016 Kasım Özel Sayısı / Anadolu University Journal of Social Sciences November 2016 Special Issue

Her yıl Doğuş Holding çalışanları performans de- sasiyeti göstermelerini beklediğini ifade etmektedir. ğerlendirmeleri sırasında eğitim ihtiyaçlarıyla ilgili Koç Holding iş süreçleri ve ilişkilerinde dil, etnik kö- formlar doldururlar. İnsan kaynakları tarafından ana- ken, cinsiyet, siyasi görüş, felsefi görüşe, din, mezhep liz edilen bu formlar doğrultusunda hem kişisel hem gibi konularda herhangi bir ayrım yapmadığını, saygı mesleki gelişim programları içeren bir eğitim katalo- duyduğunu ifade etmektedir. ğu hazırlanır. 2012 yılında her Doğuş Holding çalı- şanı ortalama 43.45 saat eğitim almıştır. Şirket 2012 Arçelik’te tüm insan kaynakları uygulamalarının te- yılında çalışanları için beden dili, yazma becerileri, melinde insan haklarına saygı bulunmaktadır. Ar- duygusal zeka, finansal matematik, kariyer planları, celik bünyesinde çalışan herkes etnik köken, ırk, dil, kişisel imaj teknikleri, MS office eğitimleri, İngilizce/ din, yaş, cinsiyet, uyruk, maluliyet ayrımı yapılmak- Türkçe tartışma becerileri, liderlik becerileri, sunum sızın eşit kabul edilmektedir. İstihdam politikasıyla becerileri, uluslararası finansal raporlama standartla- başlayan bu yaklaşım doğru işe doğru insan, eşit işe rı gibi eğitim programları düzenlemiştir. eşit ücret, başarıya bağlı liyakat ve herkese eşit fırsat prensiplerine dayanmaktadır. İnsan haklarına saygı Yaşar Holding’te çalışanlara sağlıkla ilgili; hipertansi- ve çalışma koşullarının sürekli iyileştirilmesi ve etik yon ve beslenme, stresle başa çıkma, sağlıklı ve den- davranış kurallarının uygulanabilmesi Etik Davra- geli beslenme, nefes egzersizi, soğuk algınlığı ve grip, nış Kurulu aracılığıyla gerçekleşmektedir. Şirket, eşit meme kanserinden korunma, ergonomi, hatalı ilaç haklar ve ayrımcılık yapmama konusunda tüm kanun kullanımı ve bulaşıcı hastılıklar eğitimleri verilmiştir. ve kurallara uyacağını ve iş ortamında ayrımcılıktan uzak duracak şekilde çalışılmasını sağlayacağını oluş- İnsan Hakları Performans Göstergeleri turduğu iş mevzuatı ve politikalar ile güvence altına İnsan hakları performans göstergelerine ilişkin en aldığını ifade etmektedir. fazla açıklama “ayrımcılık konusunda toplam vaka sayısı ve alınan önlemler (HR4)”, “zorla veya zorunlu Turkcell, istihdam süreçlerinde adayların cinsiyeti, tutarak çalıştırma vakaları açısından önemli risk içer- yaşı, inancı, etnik kökeni, milliyeti, medeni durumu, diği belirlenen operasyonlar ve zorla veya zorunlu sağlık durumu, fiziksel engelleri ve cinsel tercihlerin- tutarak çalıştırmanın ortadan kaldırılmasına yönelik den bağımsız olarak karar verildiğini, hiçbir koşulda önlemler (HR7)” ve “çocuk işçiliği vakaları açısından çocuk işçi çalıştırılmasına izin verilmediğini ve zorla önemli risk içerdiği belirlenen operasyonlar ve çocuk işçi çalıştırılmadığını raporunda ifade etmektedir. işçiliğinin ortadan kaldırılmasına yönelik önlemler Eczacıbaşı, hiçbir koşulda zorla çalıştırma ya da ço- (HR6”) konularında yapılmıştır. cuk işçi çalıştırılmasına izin vermediğini ifade etmek- En az açıklama ise “insan hakları ile ilgili hüküm- tedir. Raporda oryantasyon aşamasında tüm yeni ça- ler içeren önemli yatırım anlaşmalarının yüzdesi ve lışanlara haklarının açıklandığı ve kurumsal portalda toplam sayısı (HR1), “yerli halkın haklarının ihlali- yer alan İnsan Kaynakları El Kitabının tanıtıldığı ne ilişkin vakaların toplam sayısı ve alınan önlemler bilgisi paylaşılmış, çalışanların hak ve yükümlülük- (HR9)” ve “insan hakları unsurları hakkındaki poli- lerinde meydana gelen değişiklikler dahili iletişim tika ve prosedürler konusunda verilen toplam çalışan araçlarıyla çalışanlara iletildiği açıklaması yapılmıştır. eğitimi saatleri (HR3)” konularında yapılmıştır. Coca Cola İçecek, 2012 yılında tüm güvenlik çalı- Koç Holding, ulusal mevzuat ve uluslararası sözleş- şanlarına insan hakları eğitimi verdiği bilgisini açık- meler tarafından belirlenmiş insan haklarına saygı lamıştır. Rapora göre çalışanların görev değişikliği, duyduğunu ve insan hakları konusunda tüm paydaş- işten çıkarma gibi değişim bildirimleri iş hukuku, ların (özellikle çalışanların) bilinçlenmesini ve insan ilgili yerel mevzuat ve disiplin prosedürleri uyarınca haklarının geliştirilmesini amaçlayan uygulamala- gerçekleşmektedir. Coca Cola’da işyeri hakları İnsan rın yaygınlaşması için çalıştığını ifade etmektedir. Hakları Evrensel Beyannamesi (UNHR) ve Birleşmiş Bu konuda gösterilen hassasiyet ve konunun önemi Milletler Küresel İlkeler Sözleşmesine (UNGC) da- doğrultusunda şirkette hiçbir çocuğun istihdam edil- yanmakta ve İK faaliyetleri için temel kılavuz olarak mediği ve zorla çalıştırma uygulamalarının olmadığı hizmet vermektedir. Bu güçlü sözleşmeler sayesinde ifade edilmektedir. Şirket insan hakları konusunda şirket insan ve işyeri haklarını tüm uygulamalara, tedarikçilerinin de evrensel insan haklarının korun- kurumsal değerlere ve sürdürülebilirlik stratejisine masına yönelik şirketin gösterdiği yaklaşım ve has- entegre ettiğini ifade etmektedir.

sbd.anadolu.edu.tr 91 İtibarlı Şirketlerin İşgücü ve İnsana Yakışır İş Uygulamaları

Doğuş Holding›in insan haklarına saygı konusundaki mekte ve yolsuzluk vakalarına karşı alınan önlemlere bağlılığı Birleşmiş Milletler Küresel İlkeler Sözleşme- açıklık getirmeye ve yönetmeye çaba harcamaktadır- si ilkeleri ve 2012 yılında oluşturulan İnsan Hakları lar. Müşteri memnuniyetine yönelik uygulamalar ve Politikası ile somutlaştığı bilgisi verilmektedir. Şirket, pazarlama iletişimi ile ilgili yasalara ve standartlara çalışanlar arasında insan hakları e-öğrenme eğitimle- bağlı kalmaya yönelik programlara açıklık getirmek- ri düzenlemekte ve kadınlar hakkında bilinçlendirme tedirler. programlarını teşvik etmektedir. Şirketler; işgücü, yaş grubu, cinsiyet, statü, sözleşme Yaşar Holding’in insan kaynakları stratejisi “doğru işe türü ve çalışan kategorileri gibi istihdam konuları- doğru insanları yerleştirmek” ilkesiyle şekillenmekte- nı genelleme yapmadan mutlak sayılarla ve geçmiş dir. İşe alım prosedürleri 4857 sayılı İş Kanunu’na ve yıllara ait verilere de yer vererek tablolar yardımıy- Yaşar Holding Personel Yönetmeliğine uygun yapıl- la sunmuştur. Bu bilgiler, şirketlerin bu konularda- dığı ifade edilmektedir. Çalışanların çalışma şartları, ki politikalarının uygulamalara nasıl yansıdığını ve hakları, görev ve sorumlulukları ile ilgili personel yıllar içinde nasıl bir gelişme kaydedildiğini göster- politika ve prensipleri Şirket Personel Yönetmelikle- mekte, rakipleriyle karşılaştırılmasının yapılmasını rinde tanımlanmaktadır. Yaşar topluluğu şirketleri 18 sağlamaktadır. Ancak raporların karşılaştırılmasının yaşını doldurmamış personel çalıştırılmaması ilkesi- sağlanması karşılaştırılabilir nitelikte hazırlanmış ni benimsediğini ve uyguladığını açıklamakta, baş- raporlarla yapılabilir. Bu nedenle raporların küresel vuru yapan adaylara eşit fırsatlar tanındığı bilgisini arenada kabul görmüş standartlar doğrultusunda ha- vermektedir. zırlanmış olması, karşılaştırma yapılmasını kolaylaş- tırmaktadır. Ancak raporlamadaki tüm standardizasyon çabalarına rağmen raporların içeriği ve sunulan Sonuç bilgilerin niteliği ile ilgili farklılıkların bulunduğu Yapılan çalışmada Türkiye İtibar Endeksinde yer al- belirtilmelidir. mış ve GRI standardında sürdürülebilirlik raporu ya- yımlamış şirketlerin sosyal performans uygulamaları İyi bir sürdürülebilirlik raporunda kazanılan ödüller, incelenmiştir. GRI Sosyal Performans Göstergeleri; sağlanan başarılar, ulaşılan hedefler gibi olumlu ve işgücü uygulamaları, insan hakları, paydaşlarla ileti- güzel bilgilerin yanında yaralanmalar, meslek hasta- şim, toplum ve ürün sorumluluğundan oluşmaktadır. lıkları, yaşanan kazalar, alınan cezalar, ulaşılmayan Şirketlerin bu göstergelerden en fazla açıklamayı ça- hedefler ve müşteri şikayetleri gibi olumsuz bilgile- lışanlara ve işgücü uygulamalarına yapmış olmaları, re de yer verilmelidir. Genel olarak şirketler bu tür şirketlerin çalışanları paydaş olarak önemsediklerini konularda açıklama yapmamayı tercih ederler. An- göstermektedir. Turkcell’in “İnsana Değer Veririz”, cak salt olumlu bilgilere dayalı bir rapor performans ya da Koç Holding’in “Bizim en değerli sermayemiz hakkında yanlış bir algının oluşmasına (Reynolds ve insan kaynağımız” ifadeleri şirketlerin paydaşlar ara- Yuthas, 2008: 55) neden olabilir. İncelenen raporların sında çalışanları stratejik paydaş olarak gördüklerini sadece %30’unda “şirkete yönelik şikayetlerin, yasa ve çalışanlarla güçlü ilişkiler kurma çabalarında ol- ve yönetmeliklere uyulmaması nedeniyle kesilen ce- duklarını göstermektedir. zaların parasal değeri ve sonrasında yapılan uygula- maların” açıklanmış olması ya da sadece %36’sında Raporları incelenen şirketler bir yandan ekonomik “yaralanma, meslek hastalıkları, kaybedilen günler faaliyetlerini sürdürürken diğer yandan sosyal pay- ve işe devamsızlık oranları ve ölümle sonuçlanan iş daşların haklarına saygı göstermekte ve paydaşlardan kazalarının bölgelere göre dağılımına” ilişkin bilgi alınan geri bildirimleri değerlendirme ve karar alma verilmiş olması bu varsayımı desteklemektedir. Oysa süreçlerine dahil etmektedir. Şirketler; çalışanların sürdürülebilirliği iş stratejisne entegre etmiş sosyal eğitimi için çeşitli programlar düzenlemekte, iş yeri sorumlu bir şirket bu tür bilgileri gelecek faaliyet yılı sağlığı ve güvenliği konusunda çalışmalar yürütmek- içinde nasıl olumlu uygulamalara dönüştürürüm ça- te ve çalışanlar arasında ayrımcılığın önlenmesine basına girmeli ve ilgili konuda önlemler almalıdır. yönelik politikalar geliştirmektedir. Ayrıca çocuk iş- Ayrıca yayımlanan raporun salt olumlu gelişmelerin çiliği ve zorla çalıştırma konularında hassasiyetlerini yansıtıldığı verilere ve bilgilere indirgenmemiş ol- dile getirmekte, çalışanlara bu konuda eğitimler ver- ması okuyucuya daha objektif bir yaklaşımı sağlaya-

92 Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2016 Kasım Özel Sayısı / Anadolu University Journal of Social Sciences November 2016 Special Issue caktır. Benzer şekilde örneğin bir raporda iş kazaları ğin, SPK, halka açık şirketlerde “Uygula, uygulamı- veya hastalıkların mutlak sayıları verilmiş ancak cin- yorsan açıkla” prensibi doğrultusunda 2004 faaliyet siyete veya bölgelere göre dağılımı konusunda açık- yılında “Kurumsal Yönetim İlkelerine Uyum Raporu lama yapılmamış olması, şirketin bir sonraki yıl için (KYUR)” yayımlama zorunluluğu getirerek, şirket- hazırlayacağı sürdürülebilirlik raporu için bu konuda lerin faaliyetleri hakkında, yasal ve diğer yükümlü- harekete geçmesi gerektiğini görmesini sağlayacaktır. lüklerini yerine getirmeleri konusunda paydaşlara Şirket hazırlayacağı bir sonraki rapor için veri topla- bilgi verilmesini sağlamıştır (SPK, 2012; Kavut, 2010: ma süreçlerini eksik kalan bilgileri kapsayacak şekil- s.14). Nitekim şirketlerin hedeflerinde ekonomik bü- de genişletmelidir. yümenin yanı sıra insana yakışır iş uygulamaları ve çevresel performans göstergeleri ve rekabet avantajı Sosyal boyuta yönelik kriterlerde önemli bir diğer söz konusu ise, o zaman sürdürülebilirlik politikala- bulgu, raporlarda çalışan eğitiminin ve gelişiminin, rını ve stratejilerini uluslararası düzeyde kabul gör- insan hakları ilkelerinin, sağlık ve güvenlik standart- müş raporlama standartlarına göre yayımlamaları larının, örgütlenme özgürlüğü ve toplu sözleşmenin elzemdir. Ancak bu standartlar doğrultusunda rapor- raporlarda açıklanmış olmalarıdır. Bu konularda şir- lanmış, bağımsız ve yetkilendirilmiş kuruluşlar tara- ketler hem genel politikalar hem de özel uygulamalar fından denetlenmiş bir sürdürülebilirlik raporu şir- hakkında bilgi vermiştir. ketlerin ekonomik, sosyal ve çevresel faaliyetlerin de- taylı bir açıklamasını belgeyerek uygulamaların adil, Ocak 2014 verilerine göre Türkiye’de sendikalaşma insana yakışır, hesapverebilir, şeffaf ve sürdürülebilir oranı %9,5 dir (toplam İşçi sayısı 11.600.554). Bu olduğunu gösterecektir. Bu durum özellikle yüksek iş oldukça düşük bir rakamdır. İncelenen şirketlerin kazalarının, yoğun ve kötü çalışma koşullarının, ay- %86’sının toplu iş sözleşmeleri kapsamına giren ça- rımcılığın, zorla çalıştırmanın yaşandığı ülkemizde lışanların yüzdesini açıklamış olmaları güzel bir bul- tüm şirketlerdeki çalışma koşullarının bu şekilde ol- guldur. Örneğin Koç Holding’te çalışanların %61’i, madığını belgeyecek ve insana yakışır iş uygulamala- Arçelik’te %85’i ve Yaşar Holding’te de %60’ı sendika rının önemsendiği ve iş politikalarına entegre edildiği üyesi olduğu yada toplu iş sözleşmesi kapsamına gir- şirketlerin bilinmelerini sağlayacaktır. dikleri açıklanmıştır.

Şirketler raporlarında sosyal performans göstergele- rinin açıklanmasının yanı sıra bu göstergelere ilişkin Kaynakça konuları uygulamalara, kurumsal değerlere ve sürdü- Arçelik A.Ş. (2013). Sustainability Report 2012. http:// rülebilirlik stratejisine entegre ettiklerini göstermiş- static.globalreporting.org/report-pdfs/2013/071af lerdir. Bu durumda raporlar, sürdürülebilir büyüme a84c16c8714eb0c639e484cd0f3.pdf kapsamında şirket kimliği ve davranışlarının pay- daşlara iletilmesinde önemli bir iletişim aracına dö- Avrupa Komisyonu. (25.10.2011). Communication nüşmekte ve bugüne kadar bir standart çerçevesinde from the Commission to the European Parliament, rapor yayımlamamış şirketler için önemli bir referans the Council, the European Economic and Social kaynağını oluşturmaktadır. Ancak ülkemizde GRI Commitee and the Committee of the Regions. Brus- standardında rapor yayımlayan şirket sayısı oldukça sels, COM(2011), 681 final. azdır. Yapılan çalışmaya göre büyük ve itibarlı şirket- ler sürdürülebilirlik raporlamaları için büyük çaba Baryraktar, A. (20.08.2013). Türkiye İşçi Ücretinde ve emek harcamaktadır. Bu tür raporlar yayımlayan Dünyada 27’nci Sırada. http://www.zaman.com.tr/ şirketler, hesapverebilir ve şeffaf olduklarını, insana ekonomi_turkiye-isci-ucretinde-dunyada-27nci- ve çevreye yakışır sürdürülebilir iş uygulamalarını sirada_2121151.html; 20.07.2015 iş stratejilerine entegre ettiklerini göstermektedirler. Sürdürülebilirliğin kurum stratejisine entegre edil- Chen, S. & Bouvain, P. (2009). Is Corporate Respon- mesinde paydaşların bunu istemelerinin yanı sıra sibility Converging? A Comparison of Corporate GRI performans göstergelerinin referans alındığı bir Responsibility Reporting in the USA, UK, Austra- raporlamayla ilgili özendirecek politikalar, yasal bir lia, and Germany. Journal of Business Ethics, April zorunluluk ya da düzenleme de etkili olabilir. Örne- 2009, Volume 87, Issue 1 Supplement, s. 299-317.

sbd.anadolu.edu.tr 93 İtibarlı Şirketlerin İşgücü ve İnsana Yakışır İş Uygulamaları

Coca-Cola İçecek. (2013). 2012 Sustainability Report. Hahn, R. ve Kühnen, M. (2013). Determinants of Sus- http://static.globalreporting.org/report-pdfs/2013/ tainability Reporting: A Review of Results, Trends, f0399ec1debd1a85854a286aeb3d12a6.pdf Theory, and Opportunities in an Expanding Field of Research. Journal of Cleaner Production, (59), s. Doğuş Holding A.Ş. (2014). Corporate Responsibi- 5-12. lity Report 2013. http://static.globalreporting.org/ report-pdfs/2014/4e971e645f8cb31f8cc63ede4bc8 Harris, J.M. (2000). Basic Principles of Sustainable De- b5aa.pdf velopment. Tufts University. Global Development and Environment Institute, Medford MA 02155, Dutta, S.; Dutta, U.K. & Das, S. (2011). Triple Bottom USA. Line Reporting: An Innovative Accounting Initia- tive. International Journal on Business, Strategy and Hoştut, S. (2015). “Sürdürülebilirlik Raporu.” Kurum- Management, Vol.1, No.1, June, 2011, 1-13. sal Sosyal Sorumluluk: Kavramlar, Uygulama ve Örnekler. Ankara: Nobel Akademi Yayıncılık, 129- Dünyabülteni. (2013). En fazla çalışma saati Türkiye’de. 159. http://www.dunyabulteni.net/haber/248326/en- fazla-calisma-saati-turkiyede; 20.07.2015 Hoştut, S. & Deren Van Het Hof, S. (2014a). “Corpora- te Social Responsibility Practices of Transnational Eczacıbası Group. (2012). Sustainability Report 2012. Corporations: Examples from Turkey and Italy”. http://static.globalreporting.org/report-pdfs/2013/ European Journal of Research on Education, 2014, 60c7df2080f098d67e61eccc43578a59.pdf 2(2), 202-213. DOI: 10.15527/ejre.201426265

Elkington, J.B. (1997). Cannibals With Forks: The Trip- Hoştut, S. & Deren Van Het Hof, S. (2014b). A Decade le Bottom Line of 21st Century Business. Oxford: into Sustainability Reporting in Turkey. EUPRERA Capstone. 2014 International Congress: “Communication Et- hics in a Connected World”, Congress Presentation, Global Reporting Initiative. (Kasım 2014). Sustainabi- 11-13 September, Brussels, Belgium. lity Disclosure Database. http://database.globalreporting.org/ http://www.itibaratolyesi.com/turkiye-itibar-endeksi. aspx?pageID=404 Global Reporting Initiative. (2013a). Reporting Frame- work Overview. https://www.globalreporting.org/ http://database.globalreporting.org/search reporting/reporting-framework-overview/Pages/ default.aspx İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB), İş Dün- yası ve Sürdürülebilir Kalkınma Derneği (SKD) Global Reporting Initiative. (2013b). G4 Sürdürülebi- ve PwC Türkiye (2011). Türk İş Dünyası’nda Sür- lirlik Raporlaması Kılavuzları. https://www.global- dürülebilirlik Uygulamaları Değerlendirme Raporu. reporting.org/resourcelibrary/Turkish-G4-Part- http://www.tbcsd.org/Content/Publications/24/ One.pdf; 24.07.2015 SKDDokumanveYayinlar.aspx

Global Reporting Initiative. (2006). Sürdürülebilirlik Kavut, L.F. (2010). Kurumsal Yönetim, Kurumsal Sos- Raporlaması İlkeleri. https://www.globalrepor- yal Sorumluluk ve Çevresel Raporlama: İMKB 100 ting.org/resourcelibrary/Turkish-G3-Reporting- Şirketlerinin Çevresel Açıklamalarının İncelen- Guidelines.pdf mesi. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi İşletme İktisadi Enstitüsü Dergisi - Yönetim, 21 (66), 9-43.

94 Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2016 Kasım Özel Sayısı / Anadolu University Journal of Social Sciences November 2016 Special Issue

Koç Holding. (2014). Corporate Social Responsibi- Reynolds, M. A. ve Yuthas, K. (2008). Moral Discour- lity Report 2013. http://static.globalreporting.org/ se and Corporate Social Responsibility Reporting. report-pdfs/2014/3d0fd0d160b4bf3d14340e3a0da Journal of Business Ethics, Vol. 78, No. 1/2, 47-64. b6f8d.pdf Sarıkaya, M.; Erdoğan, M. & Kara, Z.F. (2010). İnter- Kolk, A. (2010). Trajectories of Sustainability Repor- net Ekonomisi ve Kurumsal Sürdürülebilirlik. Es- ting by MNCs. Journal of World Business, 45, 367- kişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, Ekim, 374. 5(2), 31-50.

Kolk, A. (2004). A Decade of Sustainability Reporting: Shen, C.H. & Chang, Y. (2009). Ambition versus Cons- Developments and Significance. Int. J. Environment cience, does Corporate Social Responsibility Pay and Sustainable Development, Vol. 3, No. 1, 51-64. Off? The Application of Matching Methods. Jour- nal of Business Ethics, 88, 133–153. KPMG. (2013). The KPMG Survey of Corporate Res- ponsibility Reporting 2013. kpmg.com/Sustainabi- SPK (2012). Kurumsal Yönetim İlkelerine Uyum Rapo- lity; 18.02.2014 ru. http://www.spk.gov.tr/displayfile.aspx?action= displayfile&pageid=67&fn=67.pdf, 12.04.2012. KPMG. (2011). International Survey of Corporate Res- ponsibility Reporting. http://www.kpmg.com/Glo- Tokgöz, N. & Önce, S. (2009). Şirket Sürdürülebilirliği: bal/en/IssuesAndInsights/ArticlesPublications/ Geleneksel Yönetim Anlayışına Alternatif. Afyon corporate-responsibility/Documents/2011-survey. Kocatepe Üniversitesi, İ.İ.B.F. Dergisi (C.X I,S I, pdf; 2009), 249-275.

Mardjono, A. (2005). A Tale of Corporate Governance: Turkcell. (2014). 2012-2013 Sustainability Report. Lessons Why Firms Fail. Managerial Auditing Jour- http://static.globalreporting.org/report-pdfs/2014/ nal, Vol. 20, No. 3, 272-83. f7060b40e89baa8fa28054a6a1e4f3ef.pdf

Milliyet. (2014). Türkiye’de Her Gün 176 İş Kazası Olu- World Business Council for Sustainable Development. yor. http://www.milliyet.com.tr/turkiye-de-her- (2002). Sustainable Development Reporting: Stri- gun-176-is-kazasi-konut-1879885/; 20.07.2015 king the Balance. Hertfordshire: Earthprint.

Özgüç, E. (2009). Kurumsal Sosyal Sorumluluk Uygu- Yaşar Holding. (2014). Sürdürülebilirlik Raporu 2013. lamaları Kapsamında İMKB – 30 Endeksi Şirketleri. http://static.globalreporting.org/report-pdfs/2014/ Sermaye Piyasası Kurulu Araştırma Raporu. http:// dd3e5632f42b82ecc7a335679549a7d3.pdf www.spk.gov.tr/yayin.aspx?type=yay03

Reddy, K. & Gordon, L.W. (2010). The Effect of Susta- inability Reporting on Financial Performance: An Empirical Study Using Listed Companies. Journal of Asia Entrepreneurship and Sustainability, VI(2), December 2010, 19-42.

sbd.anadolu.edu.tr 95