Sayı 103 – Sermaye Piyasasında Gündem Mart 2011

sermaye piyasasında GüNDeM SAYI 103 MART 2011 ISSN 1304-8155

Endonezya Sermaye Piyasası (sayfa 7)

Yabancı Piyasalarda Menkul Kıymet Kotasyonu ve Depo Sertifikaları (sayfa 16) TSPAKB

TSPAKB Adına İmtiyaz Sahibi E. Nevzat Öztangut Başkan

Genel Yayın Yönetmeni İlkay Arıkan Genel Sekreter

Sorumlu Yazı İşleri Müdürü Alparslan Budak Genel Sekreter Yardımcısı

Editör Ekin Fıkırkoca Müdür/Araştırma ve İstatistik

Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği Tasarım (TSPAKB), aracı kuruluşların üye olduğu, kamu Cennet Türker tüzel kişiliğini haiz özdüzenleyici bir meslek ku- Kıdemli Uzman/Eğitim ve Tanıtım ruluşudur. Efsun Ayça Değertekin Uzman/Araştırma ve İstatistik Birliğin 103 aracı kurum, 1 vadeli işlemler aracı- lık şirketi ve 41 banka olmak üzere toplam 145 Kapak Tasarımı ve Mizanpaj üyesi vardır. Cennet Türker Kıdemli Uzman/Eğitim ve Tanıtım

Yayın Türü: Yaygın, süreli

Sermaye piyasasında GüNDeM, TSPAKB’nin aylık iletişim organıdır. Para ile satılmaz.

TSPAKB Büyükdere Caddesi No:173 1. Levent Plaza Kat:4 1. Levent 34394 İstanbul Tel:212-280 85 67 Faks:212-280 85 89 www.tspakb.org.tr [email protected]

Basım Printcenter

Bu rapora www.tspakb.org.tr adresinden ulaşabilirsiniz.

Sermaye piyasasında GüNDeM, Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği (TSPAKB) tarafından bilgilendirme ama- cıyla hazırlanmıştır. Bu raporda yer alan her türlü bilgi, değerlendirme, yorum ve istatistiki değerler, hazırlandığı tarih itibariyle güvenilirliğine inanılan kaynaklardan elde edilerek derlenmiştir. Bilgilerin hata ve eksikliğinden ve ticari amaçla kullanılmasından doğabilecek zararlardan TSPAKB hiçbir şekilde sorumluluk kabul etmemektedir. Raporda yer alan bilgiler kaynak gösterilmek şartıyla izinsiz yayınlanabilir.

TSPAKB Sunuş

KOBİ’lerin gelişmesi ve rekabet gücünün artması için alternatif fon kaynaklarına erişim, ekonomik kalkın- manın en önemli anahtarlarından birini oluşturuyor.

Bu çerçevede, KOBİ’lerin sermaye piyasası olanakla- rından yararlanmaları için SPK, KOSGEB ve İMKB ile işbirliğinde yürüttüğümüz çalışmalara 4 Şubat’ta im- zaladığımız protokolle resmiyet kazandırdık. Protokol, KOBİ’lerin halka arz maliyetlerinin karşılanması için ilgili kurumlar tarafından destek verilmesini öngörüyor. Bunun yanı sıra, sermaye piyasasının sunduğu fırsat- lar hakkında bilgilendirici ve eğitici faaliyetler de plan- lanıyor. KOBİ’lerin piyasamızdan yararlanmasını teşvik etmek için öncelikli hususun piyasamızın doğru ve ay- rıntılı bir şekilde tanıtılması olduğunu düşünüyoruz.

Bununla beraber, İstanbul’un bir finans merkezi olma- Değerli GüNDeM okurları, sı için, halka açılmaların sadece yerli şirketlerle sınırlı kalmaması, yabancı şirketlerin de piyasamızda işlem eel sektörün finansmanında, kredi mekanizma- görmesi büyük önem taşıyor. Bu durum piyasamızın Rsına göre daha esnek olan yapısı ile sermaye uluslararası alanda güvenilirliğinin artması açısın- piyasasının, bankacılık sektörünün yanında tamamla- dan da yarar sağlayacaktır. Yurtdışında birçok şirket yıcı bir rol oynadığı malum. Özellikle geçtiğimiz kriz yabancı borsalara kote oluyor, borsalar da yabancı ortamı, şirketlerin en önemli sıkıntılarından biri olan şirketlerin kendi bünyelerinde işlem görmesi için ko- kaynak sorununa kalıcı çözümler üretme kapasitesiyle laylıklar sağlıyor. Çifte kotasyona ilişkin çeşitli ülke sermaye piyasasının önemini bizlere tekrar hatırlattı. uygulamalarının detaylarına ilerleyen sayfalardan ulaşabilirsiniz. En fazla yabancı şirketin kote olduğu Orta ve uzun vadeli fon temin edebilmenin yanı sıra, borsalara baktığımızda, dünyanın önde gelen finans yurtiçi ve yurtdışında şirketin tanınırlığının artması, merkezlerinde yer alan Londra Borsası, NYSE Euro- sermaye piyasasına açılmanın getirdiği avantajlardan next ve Singapur Borsası gibi borsaların ilk sıralarda sadece birkaçı. Öte yandan halka açılma, kamuyu ay- olduğunu görüyoruz. dınlatma, finansal tablolarda şeffaflık gibi unsurlarıy- la şirketlerin kurumsallaşma süreçlerini hızlandırıyor. Bu konuda ilk adımları atan İMKB’de ise, ilk defa 2010 Hatırlanacağı üzere, halka açılmaları artırmak için ser- yılı sonunda yabancı bir şirketin kotasyonu yapıldı. maye piyasasının öncü kuruluşları ile işbirliği içinde Şüphesiz, atılan bu ilk adımın devamının gelmesi, 2008 yılında Halka Arz Seferberliğini başlattık. Devam piyasamızın geleceğinin şekillenmesinde önemli rol eden süreçte de, projenin meyvelerini toplamaya baş- oynayacak. İstanbul’un finans merkezi olması hedefi ladık. Özellikle geçtiğimiz yıl halka arz sayısında rekor doğrultusunda, hem yerli hem de yabancı şirketlerin seviyelere ulaştık. İMKB’ye halka arz olmak için baş- piyasamıza olan ilgisinin artması için, Birlik olarak her vuran şirketler, önümüzdeki dönemde de bu hareket- alanda ilgili kurumlarla işbirliklerimizi devam ettirece- liliğin hızlanarak devam edeceğine işaret ediyor. ğiz.

Bununla birlikte, ülke ekonomisinin can damarı olan Saygılarımla, küçük ve orta ölçekli işletmelerin (KOBİ) büyük işlet- melere göre istikrarlı bir finansman ve yatırım ortamı- na daha fazla ihtiyaç duyduğu da bir gerçek. Biliyor- sunuz, gerek işsizliğin azaltılması ve yeni iş alanların yaratılmasındaki katkıları, gerekse coğrafi olarak geniş E. Nevzat ÖZTANGUT bir alanı kapsamaları nedeniyle KOBİ’ler, hem ekono- BAŞKAN mik hem de sosyal yaşamın temel taşını oluşturuyor.

GüNDeM 3 Haberler

SPK-KOSGEB-İMKB-TSPAKB İşbirliği Protokolü

üçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve KDestekleme İdaresi Başkanlığı (KOSGEB), Ser- maye Piyasası Kurulu (SPK), İstanbul Menkul Kıy- metler Borsası (İMKB) ve Birliğimiz, 4 Şubat 2011’de küçük ve orta ölçekli işletmelerin sermaye piyasası- nın sunduğu fırsatlardan faydalanmalarını amaçla- yan bir protokol imzaladı. Protokol imza törenine Sa- nayi ve Ticaret Bakanı Nihat Ergün, SPK Başkanı Ve- dat Akgiray, İMKB Başkanı Hüseyin Erkan, KOSGEB İşlem Yasağında Bankaların Kredi Başkanı Mustafa Kaplan ve TSPAKB Genel Sekreteri Alacaklarının Tasfiyesi İlkay Arıkan katıldı. ermaye Piyasası Kurulunun 28.09.2007 tarih ve Protokol ile, KOSGEB’e kayıtlı şirketlerin menkul kıy- S35/1022 sayılı İlke Kararında, hakkında işlem ya- met ihraçlarını destekleyerek KOBİ’lerin gelişmeleri sağı uygulanan kişilerin aracı kurumlara olan kredi ve büyümeleri için ihtiyaç duyduğu fonlara erişimle- borcunun kapatılması usulünün ortaya konulması rinin kolaylaştırılması hedeflenmektedir. gerekçesiyle yapılan değişiklikler 25.06.2010 tarih ve 2010/26 sayılı SPK Haftalık Bülteninde yayımlan- Protokolün amacı doğrultusunda, halka açılmak is- mıştır. teyen KOBİ’lerin ilk halka arzına ilişkin maliyetlerinin finansmanının sağlanması için KOSGEB tarafından Yapılan değişiklikle bankaların kullandırdıkları men- geri ödemesiz olacak şekilde bir destek modeli oluş- kul kıymet kredilerinin tasfiyesine ilişkin olarak turulması planlanmaktadır. İşbirliği protokolü çer- üyelerimiz nezdinde oluşan tereddütler Kurula ile- çevesinde, eğitici ve bilgilendirici seminerlerin dü- tilmiştir. Birliğimiz başvurusu Kurul Karar Organının zenlenmesi, doküman dağıtımı yapılması, sermaye 17.02.2011 tarihli toplantısında değerlendirmeye piyasası imkânlarından yararlanma potansiyeli olan alınmış ve 2011/7 sayılı Haftalık Bültende yayımla- şirketlerle birebir görüşmeler yapılması gibi çalışma- nan 5/177 sayılı Kurul Kararı ile işlem yasaklı şahıs- ların yapılacağı belirtilmiştir. lardan olan kredi alacaklarının tahsilinde bankaların da aracı kurumlarla aynı işlemleri yürütmelerine olanak sağlanmıştır.

İşlem Yasaklılar ve Temerrüde Düşen Yatırımcılar

yelerimiz; iç denetim ve risk kontrolü açısından, Üişlem yasaklılar ve temerrüt hükümleri uygulanan yatırımcılara ilişkin geçmişe dönük verilere ihtiyaç duyabilmektedir. Bu amaçla, işlem yasak- lılar listesi ile özkaynak tamamlama ve/veya takas yükümlülüğünü yerine getirmeyenler listesine geç- mişe dönük olarak ulaşılabilmesi için MKK ve İMKB nezdinde sorgulama ekranlarının oluşturulması yönündeki görüş ve önerilerimiz Sermaye Piyasası Kurulu’na iletilmiştir.

4 TSPAKB Haberler

İşlem Sırası Kapalı Hisse 2011 Lisans Yenileme Eğitimleri Katılımcı Sayıları Senetleri Lisans Türü Ocak Şubat Toplam Temel Düzey Müşteri Temsilciliği - 31 31 akasbank ve MKK nezdinde fiziki ve/ Temel Düzey 423 239 662 Tveya kaydi olarak saklaması yapılan İleri Düzey 188 145 333 işlem sırası kapalı hisse senetlerine ilişkin Türev Araçlar Müşteri Temsilciliği - 16 16 olarak, Takasbank ve MKK tarafından yü- Türev Araçlar 28 78 106 rürlükteki tarifelerine göre aracı kurumlar- Takas ve Operasyon İşlemleri - 24 24 dan saklama komisyonu tahsil edilmekte- Gayrimenkul Değerleme Uzmanlığı 126 94 220 Sermaye Piyasasında Bağımsız Denetim 32 75 107 dir. İşlem sırası kapalı hisse senetleri için TOPLAM 797 702 1,499 ödenen saklama komisyonları ile ilgili yaşa- nan sorunların çözüme kavuşturulabilmesi lar, Gayrimenkul Değerleme Uzmanlığı ve Sermaye için işlem sırası kapalı hisse senetlerinin fiziki veya Piyasasında Bağımsız Denetim lisans yenileme eği- kaydi saklanmasına ilişkin Takasbank ve/veya MKK timleri düzenlenmiştir. Bu ay, ayrıca Antalya’da Te- tarafından tahsil edilen saklama komisyonlarının mel Düzey lisans yenileme eğitimi yapılmıştır. Lisans kaldırılması yönündeki görüş ve önerilerimiz Serma- yenileme eğitimlerinin katılımcı sayılarına ilişkin ve- ye Piyasası Kurulu’na iletilmiştir. riler tablodan izlenebilir.

Elektronik Transferler Tüm eğitimlere ilişkin detaylar Birliğimizin internet sitesinde Eğitim/Eğitimlerimiz bölümünden de takip uç Gelirlerinin Aklanmasının ve Terörün Finans- edilebilir. Smanının Önlenmesine Dair Tedbirler Hakkında Yönetmelikte (Tedbirler Yönetmeliği), 2.000 TL ve Lisans Başvurularında Son Durum üzeri yurtiçi ve yurtdışı elektronik transfer mesaj- isanslama ve Sicil Tutma Sistemi’nde kayıtlı kişi larında bulunması gereken bilgiler düzenlenmiştir. sayısı 25 Şubat 2011 tarihi itibariyle 41.991’e Ancak şartlı virman işlemlerinde, gönderen L hesap sahibine ait bilgilere erişim, MKK ta- Lisans Başvuruları rafından bu bilgilerin alıcı kuruma raporlan- Başvurulan Onaylanan Sonuçlanan ması ile mümkündür. Bu durumun Tedbirler Lisans Türü Lisans Lisans Başvuru % Yönetmeliği açısından uygun olup olmadığı Temel Düzey 12,584 11,846 94 konusunda MASAK’ın görüşlerine başvurul- İleri Düzey 5,305 5,004 94 muştur. Türev Araçlar 2,107 1,930 92 Gayrimenkul 1,686 1,548 92 Ayrıca Tedbirler Yönetmeliğinin uygulan- Değerleme Uzmanlığı masında, müşteri temsilcisine ilişkin kimlik Takas ve Operasyon 551 518 94 bilgilerinin alınması, basitleştirilmiş tedbir- Kredi Derecelendirme 511 467 91 lerin uygulanabildiği borsada kote şirketle- Kurumsal Yönetim 630 580 92 rin kapsamının yurt içiyle (İMKB) sınırlı ol- Derecelendirme ması ve yurtdışında yerleşik tüzel kişilerin Sermaye Piyasasında 1,332 1,135 85 kimlik tespiti konularında yaşanan prob- Bağımsız Denetim lemler de iletilmiştir. Konut Değerleme 166 149 90 Temel Düzey Müşteri 313 236 75 Lisans Yenileme Eğitimleri Temsilciliği Türev Araçlar Müşteri 137 99 72 ubat ayında, Birliğimizde Temel Düzey Temsilciliği ŞMüşteri Temsilciliği, Temel Düzey, İleri Türev Araçlar Muhasebe 54 39 72 Düzey, Takas ve Operasyon İşlemleri, Tü- ve Operasyon Sorumlusu rev Araçlar Müşteri Temsilciliği, Türev Araç- Toplam 25,376 23,551 92

GüNDeM 5 Haberler

ulaşmıştır. 19.924 kişi, herhangi bir sermaye piya- sası kurumunda çalışmamakta olup bu kişilere ait toplam 13.401 adet lisans bulunmaktadır.

Lisanslama sınavları sonucunda başarılı olan aday- lardan 25.376’sının lisans başvurusu Birliğimize ulaşmış olup başvuruların 23.551 adedi sonuçlan- dırılmıştır. Rakamlarla Borsa Dışı İşlemler

8.01.2011- 25.02.2011 tarihleri arasında borsa 2dışında işlem gören banka bonolarında 82 milyon TL işlem hacmi gerçekleşmiştir. Özel sektör tah- villeriyle beraber toplam borsa dışı işlem hacmi 102 milyon TL olmuştur.

Borsa Dışı İşlemler (28.01.2011-25.02.2011) Sözleşme Menkul Kıymet Türü Sayısı İşlem Hacmi T. İş Bankası Tahvil 32 12,891,516 Bankpozitif Kredi ve Kalkınma Bankası Tahvil 27 2,379,429 Creditwest Faktoring Hizmetleri Tahvil 48 2,315,044 Akfen Holding Tahvil 25 1,795,672 Merinos Halı Sanayi ve Ticaret Tahvil 22 923,816 Boyner Büyük Mağazacılık Tahvil 1 10,100 Bimeks Bilgi İşlem ve Dış Ticaret Tahvil 1 10,00 Tahvil Toplam 156 20,325,607 Akbank Banka Bonosu 59 65,970,482 T. İş Bankası Banka Bonosu 24 10,006,213 Aktif Yatırım Bankası Banka Bonosu 8 5,626,304 T. Sınaî Kalkınma Bankası Banka Bonosu 1 99,650 Banka Bonosu Toplam 92 81,702,649 Toplam 248 102,028,256

6 TSPAKB Araştırma

Efsun Ayça Değertekin [email protected] ENDONEZYA SERMAYE PİYASASI

u çalışmamızda gelişmekte olan ülkeler arasın- Bda Türkiye ile benzer kategoride değerlendiri- len Endonezya’nın sermaye piyasası yapısını inceli- yoruz. Raporumuzda, Endonezya’nın ekonomik ya- pısı ve temel makro ekonomik göstergelerine deği- nildikten sonra, sermaye piyasası kurumları tanıtı- lıp, Endonezya Menkul Kıymetler Borsasının işleyi- şi ele alınacaktır. I. TARİHÇE ve EKONOMİ

17. yüzyılın başından II. Dünya savaşına kadar Hollanda’nın sömürgesi olan Endonezya, 1942-1945 yılları arasında Japonya’nın egemenliği altına gir- miştir. II. Dünya savaşından yenilgiyle ayrılan Ja- kadar dünyanın en fakir ülkeleri arasında yer alan ponya, ülkedeki yönetimini İngilizlerin gözetiminde Endonezya, 1997 yılında ortaya çıkan Asya Krizinden 1945 yılına kadar devam ettirmiştir. Japonya’nın ül- en fazla etkilenen ülkelerden biri olmuştur. keden çekilmesiyle birlikte bağımsızlık mücadelesine giren ülke, 1949 yılında bağımsızlığına kavuşmuştur. 2008 yılında yaşanan global finansal krizde ise eko- 28 eyalet ve 5 özel bölgeden oluşan ülkenin başken- nomik göstergelerde bir gerileme olmamıştır. Her ne ti Cakarta’dır. kadar Endonezya Menkul Kıymetler Borsası göster- ge endeksi ve piyasa değeri önemli düşüşler yaşa- Dünyanın en kalabalık Müslüman nüfusunun yer al- mış olsa da, GSYH %6 reel büyüme sergilemiştir. dığı ülkede, bazı eyaletler Şeriat Kuralları uygulama- 2009 yılında ise sermaye piyasalarının performansı ya başlamıştır. Ancak, ilerleyen sayfalardan detay- kriz öncesi seviyelerine geri dönmüştür. larına ulaşabileceği gibi, Endonezya’da gelişmiş bir İslami finans sistemi bulunmamaktadır. 235 milyonluk nüfusu ile Endonezya, Çin, Hindistan ve ABD’nin ardından dünyanın en kalabalık dördün- Yaşanan siyasi gelişmelerden dolayı 1960’lı yıllara cü ülkesidir. 115 milyonu bulan işgücünün %42’si tarım sektörün- Temel Makro Ekonomik Göstergeler de istihdam edil- 2006 2007 2008 2009 2010 mektedir. Nüfus (milyon) 223 226 229 232 235 GSYH (milyar $) 364 432 511 539 695 2010 yılında GSYH (reel, %∆) 6% 6% 6% 5% 6% ülke, 695 milyar Enflasyon (tüketici, %∆) 7% 5% 11% 3% 6% $’ı bulan gayri Toplam Dış Borç (milyar $) 125 134 146 158 156 safi yurtiçi ha- Kamu Borcu/GSYH 40% 37% 33% 29% 27% sıla büyüklüğü İhracat (milyar $) 113 127 152 130 146 ile dünyanın en İthalat (milyar $) 93 110 147 115 111 büyük 18. eko- Cari Denge (milyar $) 11 10 0 11 6 nomisidir. Ancak Doğrudan Yabancı Yatırımlar (milyar $) 5 7 9 5 M.D. Piyasa Değeri/GSYH 38% 49% 19% 40% 52% kişi başına dü- Kaynak: CIA Factbook, UNCTAD, World Bank, World Economic Outlook-Kasım 2010 M.D.: Mevcut Değil şen milli gelir ra-

GüNDeM 7 Araştırma

kamı 3.000 dolar civarındadır. Bu istatistiklere Tür- lında 5 milyar $ seviyesindedir. kiye ile kıyaslamalı olarak bakıldığında, Uluslararası Para Fonu’nun verilerine göre 2010 yıl sonu GSYH Endonezya’da borsa şirketlerinin piyasa değerinin büyüklüğü 729 milyar $ olması beklenen Türkiye’de milli gelire oranı 2008 yılında global piyasaları etki- kişi başına düşen milli gelir rakamı 10.000 $’ın üze- si altına alan krizle birlikte %19’a kadar gerilerken, rindedir. 2010 yıl sonunda piyasalarda yaşanan toparlanmay- la beraber %52 seviyesine yükselmiştir. 2010 yılında Endonezya GSYH’sının %47’si sanayi, %39’u hizmet, %15’i ise tarım sektörü tarafından II. SERMAYE PİYASASI üretilmiştir. KURUMLARI 2008 yılında tüketici fiyatları endeksi %11’e kadar çıkan ülkede, 2010 yıl sonunda enflasyon %6 düze- Endonezya sermaye piyasasının merkezi düzenleyici yindedir. otoritesi Endonezya Sermaye Piyasası ve Finansal Kurumları Denetleme Ajansı’dır. Piyasada faaliyet 2010 yıl sonu itibariyle ülkenin dış borcu 156 mil- gösteren Endonezya Menkul Kıymetler Borsası, En- yar $’dır. Kamu borcunun GSYH’ya oranı 2006 yı- donezya Merkezi Saklama Kuruluşu ve Endonezya lından bu yana gerilemektedir. Finansal krizle bir- Merkezi Takas Kuruluşu, özdüzenleyici yetkilere sa- likte gelişmiş ülkelerdeki kamu borcu artarken, hiptir. Aracı kurumlar ise Endonezya Aracı Kurumları Endonezya’daki kamu borcunun milli gelire oranı Birliği çatısı altında örgütlenmiştir. 2010 yılında %27’ye gerilemiştir. Ayrıca Endonezya’da emtiaların işlem gördüğü Ca- 2010 yılı sonunda 146 milyar $’ı bulan ana ihracat karta Türev Borsası ve Endonezya Emtia ve Türev malları arasında petrol ve doğalgaz, elektrikli ev Borsası bulunmaktadır. Cakarta Türev Borsasında, aletleri, kontrplak, tekstil ve kauçuk bulunmaktadır. altına ve palmiye yağına, Endonezya Emtia ve Türev Ülkenin ihracat ortakları arasında sırasıyla, Japon- Borsasında ise metale, tarımsal ürünlere ve enerjiye ya, Singapur, ABD ve Çin gelmektedir. Diğer taraf- dayalı ürünler ise işlem görmektedir. tan aynı dönem içinde ülke 111 milyar $’lık ithalat yapmıştır. Makine ve teçhizat, kimyasal maddeler, A. Endonezya Sermaye Piyasası yakıt ve gıda maddeleri ağırlıklı olan ithalat ortakları ve Finansal Kurumları Denetleme sırasıyla Singapur, Çin, Japonya ve Malezya’dır. Ülke 2010 yılında 6 milyar $ cari fazla vermiştir. Ajansı

Endonezya’ya yapılan doğrudan yabancı yatırımla- Endonezya sermaye piyasası 2005 yılına kadar iki dü- rı 2006-2008 yılları arasında artış göstermişti. 2008 zenleyici otorite tarafından denetlenmekteydi. Mali- yılında 9 milyar $’ı aşan yabancı yatırımlar, 2009 yı- ye Bakanlığı bünyesinde yer alan Finans Kurumları Genel Müdürlüğü (Financial Institution Directorate General) sigorta şirketleri, risk sermayesi şirketle- ri, emeklilik yatırım fonları gibi şirketleri denetler- ken, bağımsız Sermaye Piyasası Düzenleme Ajansı (Capital Market Supervisory Agency-Bapepam) ise borsanın, aracı kurumların, halka açık şirketlerin de- netlenmesiyle görevlendirilmişti.

2005 yılında bu iki kurum birleşerek Endonezya Sermaye Piyasası ve Finansal Kurumları Denetleme Ajansı’nı (Indonesian Capital Market & Financial Ins- titution Supervisory Agency-Bapepam-LK) oluştur- muştur. Bakanlığın bir birimi olarak faaliyet gösteren

8 TSPAKB Araştırma

Ajans, banka dışı finans Endonezya Sermaye Piyasası Yapısı kurumlarının düzenlen- mesinden ve denetlen- Endonezya Maliye mesinden sorumlu olup, Bakanlığı piyasaların adil ve etkin çalışmasını sağlamakta- dır. Halihazırda bankacılık Endonezya Sermaye Piyasası ve sektörünün denetimin- Finansal Kurumları Denetleme Ajansı den ise Endonezya Mer- kez Bankası sorumludur. Endonezya Endonezya Endonezya Aracı kurumlarda çalı- Menkul Kıymetler Merkezi Saklama Merkezi Takas şanlar lisanslamaya ta- Borsası Kuruluşu Kuruluşu bidir. Lisanslamaya iliş- kin sınavlar Endonezya Sermaye Piyasası ve Fi- Aracı Kuruluşlar Saklama Bankaları nansal Kurumları Denet- Varlık Yönetimi Şirketleri Yatırım Danışmanlığı Şirketleri Kredi Derecelendirme Şirketleri Kote Şirketler leme Ajansı tarafından Halka Açık Şirketler Yatırım Fonları yapılmaktadır. Düzenle- yici otorite, 2009 sonu itibariyle 6.778 lisanslı Kaynak: Endonezya Menkul Kıymetler Borsası personelin bulunduğunu faaliyetlerine başlamıştır. Merkezi karşı taraf olarak belirtmiştir. hizmet veren kuruluş Borsada yapılan tüm işlemlerin takasını yapmaktadır. B. Endonezya Merkezi Saklama Kuruluşu Hisse senetleri için takas, işlem gününü izleyen üçüncü iş gününde, tahvilde ise ikinci iş gününde Endonezya Merkezi Saklama Kuruluşu (Indonesian yapılmaktadır. Central Securities Depository-KSEI) 1998 yılında faaliyetlerine başlamıştır. KSEI’nin ortakları arasın- D. Endonezya Aracı Kurumları da saklama hizmeti de veren bankalar (%36), ara- Birliği cı kurumlar (%31,5), Endonezya Menkul Kıymetler Borsası (%19), Endonezya Merkezi Takas Kuruluşu 1995 yılında kurulan Endonezya Aracı Kurumları Bir- (%8,5) ve diğer kurumlar bulunmaktadır. liği, aracı kurumlara ilişkin disiplin kuralları oluştur- makta, sermaye piyasasının geliştirilmesine ilişkin Endonezya Menkul Kıymetler Borsasında işlem gö- araştırmalar yapmakta ve çalışanların mesleki dona- ren ürünlerin saklaması KSEI’de yapılmaktadır. 2000 nımlarını artırılması için eğitimler düzenlemektedir. yılında kurulan C-BEST (Central Depository and Özdüzenleyici yetkilere sahip olan Birliğe 2010 sonu Book-Entry Settlement System) sistemiyle beraber itibariyle 136 aracı kurum üyedir. Üyelik zorunlu tu- menkul kıymetlerin saklaması elektronik olarak ya- tulmamaktadır. pılmaya başlanmıştır. 2007 yılında borsada işlem gö- ren ürünlerin kaydileştirilmesi tamamlanmıştır. Endonezya’da aracı kurumların tabi olduğu 3 adet lisans tipi bulunmaktadır. Aracı kurumların 2010 yılı C. Endonezya Merkezi Takas için tabi olduğu asgari özsermaye kriterleri bu yetki Kuruluşu belgelerine bağlı olarak düzenlenmiştir. • Alım-Satıma Aracılık: Alım-satım faaliyetleri aracı Endonezya Merkezi Takas Kuruluşu (Indonesian Cle- kurumlar veya bu kurumların acenteleri bünye- aring and Guarantee Corporation-KPEI) 1995 yılında

GüNDeM 9 Araştırma

sinde yürütülmektedir. Borsa üyesi olması ge- teri 40 milyar Rupi’ye (4,5 milyon $) yükselmektedir. rekmeyen acenteler, müşterilerden emir kabul Halka arza aracılık ve yatırım danışmanlığı faaliyet- edebilmektedir. Ancak müşteri hesaplarının aracı lerini eş zamanlı olarak yürütmek için ise kurumun kurumlar nezdinde tutulması zorunludur. Düzen- asgari 60 milyar Rupi (6,7 milyon $) özsermayeye lemelerde acenteler için asgari 500 milyon Rupi sahip olması beklenmektedir. (56.000 $), aracı kurumlar için ise 30 milyar Rupi (3,3 milyon $) özsermaye şartı aranmaktadır. III. ENDONEZYA MENKUL • Halka Arza Aracılık: Halka arza aracılık yapmak isteyen aracı kurumun asgari 50 milyar Rupi (5,6 KIYMETLER BORSASI milyon $) özsermaye sahip olması beklenmektedir. Endonezya sermaye piyasasının temeli, ülkenin • Yatırım Danışmanlığı: Bir aracı kurumun yatırım Hollanda’nın sömürgesi olduğu döneme dayanmak- danışmanlığı faaliyetinde bulunabilmesi için öz- tadır. 1912 yılında Hollanda tarafından açılan ilk bor- sermayesinin asgari 25 milyar Rupi (2,8 milyon sa olan Batavia Menkul Kıymetler Borsası, birinci ve $) olması gerekmektedir. ikinci dünya savaşları zamanında kapatılmıştır. Ülke bağımsızlığını ilan ettikten sonra, Batavia şehri Ca- Bunların yanında, bir aracı kurumun alım-satıma karta olarak adlandırılmaya başlanmış, Borsa 1977 aracılık ve yatırım danışmanlığı faaliyetlerini birlikte yılında Cakarta Menkul Kıymetler Borsası olarak tek- yürütmek istemesi durumunda asgari özsermaye kri- rar açılmıştır. 1992 yılına kadar kamu kurumu niteliğinde faaliyet gösteren Borsa, aynı yıl içinde özelleştirilmiş ve ara- cı kurumların sahip olduğu bir şirket yapısına geç- miştir. Ardından, Cakarta Menkul Kıymetler Borsası ve 1989’da kurulan Surabaya Menkul Kıymetler Bor- sası 2007 yılında Endonezya Menkul Kıymetler Bor- sası çatısı altında birleşmiştir.

Endonezya Menkul Kıymetler Borsasında hisse senetleri, borsa yatırım fonları, varantlar, devlet ve özel sektör tahvilleri, türevler ve İslami sermaye pi- yasası araçları işlem görmektedir.

A. Hisse Senetleri Piyasası

Hisse senetleri piyasasında şirketlerin hisse senetleri, rüçhan hakkı kuponları, borsa yatırım fonları ve varantlar işlem görmektedir.

Piyasa İşleyişi

Hisse senetleri piyasası 3 alt pazara ayrılmaktadır: ana pazar, spot pazar ve tezgâhüstü pazar.

Ana pazarda rüçhan hakkı kuponları dışındaki bütün alım-satım işlemleri yapılmaktadır. Sürekli müzaye- de sisteminin uygulandığı ana pazarda takas, işlem gününü izleyen üçüncü iş gününde (T+3) gerçekleş- mektedir. İşlemlerde merkezi karşı taraf olarak gö-

10 TSPAKB Araştırma

rev alan Endonezya Merkezi Takas Kuruluşu (KPEI), sı, ana pazarda yapılan işlemlerin temerrüde düşmesi • Son bir yıldaki mali tablolarının bağımsız dene- durumunda takası garanti etmektedir. timden geçmesi, • Hisse senetlerinin %35’i veya 50 milyon adedinin Diğer taraftan emri veren yatırımcı, işlemin spot halka arz edilmesi, veya tezgâhüstü pazarda gerçekleşmesini de iste- • Halka açıldıktan sonraki ortak sayısının en az 500 yebilir. Spot pazarda gerçekleşen işlemlerin takası, olması. işlem günü (T+0) içinde yapılmaktadır. Ana pazarda olduğu gibi, işlemler KPEI’nin garantisi altındadır. Seans Saatleri

Tezgâhüstü pazarda ise işlemler aracı kurumlar ara- Seans saatlerine ilişkin bilgilere tabloda yer verilmiş- sında gerçekleştirilmektedir. Bu pazardaki işlemlerin tir. Yalnızca ana pazar 09:10-09:25 arasında tek fiyat takası kurumlar tarafından belirlenen bir tarihte ya- sisteminin uygulandığı açılış seansı ile başlamaktadır. pılmakta ve KPEI’nin garantisine tabi olmamaktadır. Ardından, ana pazar ve tezgâhüstü pazarda işlem- ler birinci ve ikinci seans süresince devam etmekte- Borsada işlemler 1995 yılından bu yana JATS (Ja- dir. Spot pazarda ise işlemler sabah seansında yapı- karta Automatic Trading System) adı verilen elekt- labilmektedir. ronik işlem sistemi üzerinden yürütülmektedir. Tezgâhüstü piyasada işlemler, kurumlar arasın- Seans Saatleri Ana Pazar ve Tezgâhüstü Pazar da gerçekleştikten sonra JATS sistemine bildi- Açılış Seansı (Ana Pazar için) 09:10-09:25 rilmektedir. Ana Seans Kotasyon Şartları Pazartesi-Perşembe 09:30-12:00 13:30-16:00 Cuma 09:30-11:30 14:00-16:00 Endonezya Menkul Kıymetler Borsasında şir- Spot Pazar ketler iki alt pazarda işlem görebilmektedir: Pazartesi-Perşembe 09:30-12:00 hisse senetleri pazarı ve gelişmekte olan şir- Cuma 09:30-11:30 Kaynak: Endonezya Menkul Kıymetler Borsası ketler pazarı. Hisse senetleri pazarında işlem görecek şirketler için aranan koşullar aşağıdaki Piyasa Verileri gibi sıralanmaktadır. • Şirketin en az üç yıldır faaliyet göstermesi, Endonezya borsasında işlem gören hisse senetle- • Defter değerinin minimum 100 milyar Rupi (11 ri şeriat kurallarına uygun olarak işlem görenler ve milyon $) olması, görmeyenler olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Şeriat • Son üç yıllık mali tablolarının bağımsız denetimden geçme- Piyasa Verileri si, 2006 2007 2008 2009 2010 • Hisse senetlerinin %35’i veya Hisse Senetleri 100 milyon adedinin halka arz Kote Şirket Sayısı 344 383 396 398 420 edilmesi, Piyasa Değeri (milyar $) 138 211 98 214 362 İşlem Hacmi (milyar $) 49 111 97 103 131 • Halka açıldıktan sonraki ortak Halka Arz Sayısı 12 24 17 13 23 sayısının en az 1.000 olması. Halka Arz Büyüklüğü (milyon $) 334 1,824 2,227 409 3,306 Borsa Yatırım Fonları Gelişmekte olan şirketler pazarı- Adet - 2 2 2 2 na kotasyon kriterleri ana pazara İşlem Hacmi (milyon $) - 1.2 9.2 0.2 0.6 göre daha kolaydır. Varantlar • Şirketin en az bir yıldır faaliyet Adet 33 43 53 41 39 göstermesi, Piyasa Değeri (milyon $) 601 1,198 191 251 669 • Defter değerinin minimum 5 İşlem Hacmi (milyon $) 235 692 571 241 589 milyar Rupi (600.000 $) olma- Kaynak: Endonezya Menkul Kıymetler Borsası

GüNDeM 11 Araştırma

hisse senetleri (Shariah Stock), şeriat prensiplerine lerde 2010 yılında 589 milyon $’lık işlem kaydedil- uygun alanlarda faaliyet gösteren şirketlerin hisse miştir. senetlerini ifade etmektedir. İlgili prensiplere göre yasaklanan faaliyet alanları, kumar, faize dayalı hiz- Endeks met veren finans kuruluşları, alkol gibi İslami ku- rallara göre haram kabul edilen ürünlerin üretim ve Endonezya Menkul Kıymetler Borsasında 19 endeks dağıtımı olarak sıralanmaktadır. hesaplanmaktadır. Bu endekslerden 10’u madenci- lik, finans ve altyapı gibi çeşitli sektörler baz alına- Borsada 2010 yılı itibariyle 420 şirketin hisse senedi rak oluşturulmuştur. Borsanın ana endeksi ise JSX işlem görmektedir. Bunların arasından 209’u şeriat Bileşik Endeksidir. kurallarına uygun hisse senetleri olarak sınıflandı- rılmaktadır. Borsada işlem gören şirketlerin toplam JSX Bileşik Endeksi; tüm hisse senetlerini kapsamak- piyasa değeri 362 milyar dolardır. tadır. Endeksinin Rupi ve dolar bazında getirileri tabloda gösterilmiştir. 2008 yılında dolar bazında %57 Hisse senetleri piyasasının işlem hacmi 2010 yılında değer kaybeden endeks, 2009 yılında gelişmekte 131 milyar $’a ulaşmıştır. Bu işlem hacminin %80’i olan ülkelere olan talebin artmasıyla, iki kattan faz- ana pazarda, %20’si ise tezgâhüstü pazarda yapıl- la yükselmişti. Böylece endeks 2009 yılındaki per- mıştır. Spot pazardaki işlemler ise oldukça düşüktür. formansıyla Dünya Borsalar Federasyonuna üye 59 borsa arasında en yüksek getiriyi sağlayan 5. borsa Şeriat kurallarına göre işlem gören hisse senetleri, olmuştu. Aynı kıyaslama içinde İstanbul Menkul Kıy- 2010 yılında toplam işlem hacminin %44’ünü oluş- metler Borsası ise 6. sırada yer almıştı. turmuştur. Aynı dönemde şeriat hisse senetlerine ait toplam işlem hacminin %81’i ana pazarda yapılmış- 2010 yılına 2.534 puanla başlayan JSX Bileşik En- tır. deksi yılı, 3.704 puandan kapatmış ve yerel para birimi bazında %46, dolar bazında ise %52 getiri Bunların yanı sıra, işlem hacminin yatırımcı bazında- sağlamıştır. Dolar bazında sağladığı getiri ile, 2009 ki dağılımı, Endonezya’da yerli yatı- rımcıların daha aktif rol oynadığını JSX Bileşik Endeksi göstermektedir. 2004-2005 yılların- 4.000 da %41 ile, sahip olduğu en yük- 3.500 sek paya ulaşan yabancı yatırımcı- 3.000 lar, 2010 yılında işlemlerin %31’ini yapmıştır. 2.500 2.000 İşlem gören ürünler arasında bor- 1.500 sa yatırım fonları da bulunmakta- 1.000 dır. Ancak, hem adet hem de iş- lem hacmi açısından bakıldığında, 500 borsa yatırım fonlarının çok kısıtlı 0 kaldığı görülmektedir. 2010 yılında işlem gören 2 adet borsa yatırım 07/97 07/98 07/99 07/00 07/01 07/02 07/03 07/04 07/05 07/06 07/07 07/08 07/09 07/10 fonunda 570 bin $’lık işlem hacmi gerçekleşmiştir. Kaynak: Endonezya Menkul Kıymetler Borsası

Varantlar borsa yatırım fonlarına JSX Bileşik Endeksi Getirisi nazaran daha fazla dikkat çekmek- 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 tedir. 2010 yılında borsada 39 adet Rupi bazında 45% 16% 55% 52% -51% 87% 46% varant işlem görmüştür. Piyasa de- Dolar bazında 31% 10% 70% 46% -57% 117% 52% ğeri 669 milyon $’a ulaşan bu ürün- Kaynak: Dünya Borsalar Federasyonu, TSPAKB

12 TSPAKB Araştırma

yılında olduğu gibi, 2010 yılında da en yüksek getiri SGMK Piyasası sağlayan 5. borsa olmuştur. İMKB ise aynı dönem 2007 2008 2009 2010 içinde dolar bazındaki %22’lik getiri ile 14. sırada Devlet Tahvili yer almaktadır. Adet 65 70 78 81 Piyasa Değeri (milyar $) 51 48 62 71 Borsa, 2000 yılından bu yana şeriat kurallarına göre Özel Sektör Tahvili işlem gören 30 hisse senedinin dahil olduğu Cakarta Adet 244 211 223 245 İslami endeksini de yayınlamaktadır. Piyasa Değeri (milyar $) 8 7 9 13 Kaynak: Endonezya Menkul Kıymetler Borsası Ayrıca sadece ana pazarda işlem gören şirketlerin SGMK piyasasında işlemler FITS (Fixed Income Tra- hisse senetleriyle hesaplanan Ana Pazar Endeksi ile ding System) adı verilen elektronik sistem üzerinden piyasa değerleri ve likiditeleri göz önüne alınarak yapılmaktadır. Hisse senetleri piyasasıyla paralel iş- 100 hisse senediyle hesaplanan Kompas100 Endeksi lem saatleri uygulanmaktadır. ve 45 hisse senediyle hesaplanan LQ45 endeksi de bulunmaktadır. SGMK piyasasında 2010 yılı itibariyle 81 adet devlet tahvili, 245 adet ise özel sektör tahvili işlem gör- B. Sabit Getirili Menkul Kıymetler müştür. Bu ürünlerin piyasa değeri sırasıyla 71 ve 13 Piyasası (SGMK) milyar $’dır.

Endonezya SGMK piyasasında devlet tahvilleri ve İşlem gören devlet tahvilleri arasında sabit faizli tah- özel sektör tahvilleri işlem görmektedir. viller ağırlıktadır. 2010 yılında işlem gören 38 adet sabit faizli tahvilin işlem hacmi 123 milyar $’dır. Dev- • Devlet Tahvilleri: Sabit veya değişken faizli tah- let tahvilleri arasında yer alan bireysel yatırımcı bo- viller, kuponsuz senetler, hazine bonoları ve devlet noları (retail bond), bireysellerin yatırım yapmalarını şeriat tahvilleri. kolaylaştırmak için daha düşük nominal değerli ihraç • Özel Sektör Tahvilleri: Özel sektör tahvilleri, edilen bonoları ifade etmektedir. özel sektör şeriat bonoları, varlığa dayalı menkul kıymetler yer almaktadır. Özel sektör borçlanma araçlarında bonolar öne çık- maktadır. 2010 yılında işlem hacminin tamamına Devlet ve özel sektör tahvilleri arasında yer alan şe- riat tahvilleri, şeriat kurallarına göre oluşturulmuş SGMK Piyasası (2010) menkul kıymetleri ifade etmektedir. Bu kıymetler İşlem Hacmi arasında sukuk ve mudaraba gibi İslami finansal Devlet Tahvili Adet (milyar $) ürünler yer almaktadır. Sabit Faizli 38 123 Değişken Faizli 16 14 Sukuk; belirli bir havuzda toplanan finansal araçların Hazine Bonoları 10 11 menkul kıymetleştirilerek işlem görmesidir. Mudara- Bireysel Yatırımcı Bonoları 5 8 ba ise belirli bir projeyi finanse etmek için ihraç edi- Sukuk 10 4 len borçlanma senetleridir. İslami finansal ürünler ile Kuponsuz Senetler 2 1 ilgili daha detaylı bilgiye Sermaye Piyasasında Gün- Toplam 81 160 dem dergisinin Mayıs 2008 sayısından ulaşılabilir. İşlem Hacmi Özel Sektör Tahvili Adet (milyar $) Hisse senedi piyasasına benzer şekilde, tahvil piya- Bono 199 8.5 sası işlemleri de iki ana pazarda yapılmaktadır. İş- İkinci Sınıf Bono 12 1.3 lemlerin takasının T+2’de yapıldığı kesin alım-satım Sukuk 28 0.2 pazarında sürekli müzayede sistemi uygulanmakta- Sukuk Mudaraba 3 0.0 Varlığa Day. Men. Kıy. 3 0.0 dır. Tezgâhüstü pazarda ise aracı kurumlar arasında Toplam 245 10 yapılan işlemler borsaya bildirilmektedir. Kaynak: Endonezya Menkul Kıymetler Borsası

GüNDeM 13 Araştırma

Endonezya sermaye piyasasının merkezi düzenleyici otoritesi Endonezya Sermaye Piyasası ve Finansal Kurumları Denetleme Ajansı’dır. Maliye Bakanlığına bağlı olarak faaliyet gösteren Ajans, banka dışı finans kurumlarının düzenlenmesinden ve denetlen- mesinden sorumludur.

Endonezya Menkul Kıymetler Borsasında işlem gö- ren ürünlerin saklaması Endonezya Merkezi Saklama Kuruluşu, takası ise Endonezya Merkezi Takas Kuru- luşu bünyesinde yapılmaktadır.

Ülkedeki sermaye piyasasının temeli, ülkenin Hollanda’nın sömürgesi olduğu 1912 dönemine da- yakını bu bonolar üzerine yapılmıştır. İkinci sınıf bo- yanmaktadır. Yıllar içinde farklı nedenlerden dolayı nolar, bonoyu ihraç eden kurumun iflas etmesi du- kapatılan borsa, son olarak 1977 yılında Cakarta rumunda tahsil sırasının özel sektör bonolarından Menkul Kıymetler Borsası olarak açılmıştır. 2007 yı- sonra geldiği, ikinci derece menkul kıymet türlerini lında ise Cakarta ve Surabaya Menkul Kıymetler Bor- ifade etmektedir. sası (1989) birleşerek Endonezya Menkul Kıymetler Borsasını oluşturmuştur. Hem devlet hem de özel sektör borçlanma araçları arasında İslami finansal ürünlerin yeri kısıtlıdır. Endonezya Menkul Kıymetler Borsasında hisse senetleri, borsa yatırım fonları, varantlar, devlet ve özel C. Türev Piyasası sektör tahvilleri ve İslami sermaye piyasası araçları işlem görmektedir. Endonezya Menkul Kıymetler Borsasında, hisse senetleri ve tahvillerin yanı sıra türev ürünler de işlem Endonezya Borsasında işlem gören hisse senetleri görmekteydi. Endekse dayalı vadeli işlem kontratları şeriat kurallarına uygun olarak işlem görenler ve 2007 yılına kadar, hisse senedine dayalı opsiyonlar görmeyenler olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Borsa- ise 2008 yılına kadar Borsada işlem görmüştür. An- da 2010 yılında 420 şirketin hisse senedi işlem gör- cak, son iki yıldır bu kontratlar üzerine işlem yapıl- mektedir. Bunların arasından 209’u şeriat kurallarına mamıştır. uygun hisse senetleri olarak sınıflandırılmaktadır. Hisse senetleri piyasasının 2010 yılında 131 milyar Öte yandan, vadeli işlem kontratları ve opsiyonla- $ olan işlem hacminin %44’ü bu hisse senetlerinde rın işlem sistemleri üzerine çalışmalar yapılmaktadır. üretilmiştir. Borsa, türev ürünlerin işlem göreceği tek bir sistemi hayata geçirmek için çalışmalar yürütmektedir. 2010 Diğer taraftan borsa yatırım fonlarına ilgi kısıtlıdır. itibariyle bu proje tamamlanmamıştır. 2010 yılında işlem gören 2 adet borsa yatırım fonunda 570 bin $’lık işlem hacmi gerçekleşmiştir. GENEL DEĞERLENDİRME İşlem gören bir diğer ürün varantlardır. 2010 yılında 1960’lı yıllara kadar dünyanın en fakir ülkeleri arasın- borsada 39 adet varant işlem görmüştür. Piyasa de- da yer alan Endonezya, 2010 yılında 695 milyar $’ı ğeri 669 milyon $’a ulaşan bu ürünlerde 2010 yılında bulan gayri safi yurtiçi hasıla büyüklüğü ile dünyanın 589 milyon $’lık işlem kaydedilmiştir. en büyük 18. ekonomisi konumundadır. Ayrıca, 235 milyonluk nüfusu ile dünyanın en kalabalık dördün- Bunların yanı sıra, borsada devlet tahvilleri ve özel cü ülkesidir. Dünyanın en kalabalık Müslüman nü- sektör tahvilleri işlem görmektedir. 2010 sonu itiba- fusunun yer aldığı ülkede, şeriat kuralları geçerlidir. riyle 81 adet devlet tahvili, 245 adet ise özel sektör tahvili işlem görmektedir. Bu ürünlerin piyasa değeri

14 TSPAKB Araştırma

sırasıyla 71 ve 13 milyar $’dır.

Borsada endekse dayalı vadeli işlem kontratları ve hisse senedine dayalı opsiyonlar bulunmakla birlikte, 2008 yılından bu yana bu ürünlere dayalı kont- ratlarda işlem gerçekleşmemiştir.

KAYNAKÇA Asya Kalkınma Bankası: www.adb.org Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı: www.unctad.org CIA Factbook: www.cia.gov Dünya Bankası: www.worldbank.org Endonezya Aracı Kurumları Birliği: www.apei-info.com Endonezya Menkul Kıymetler Borsası: www.idx.co.id Endonezya Merkez Bankası: www.bi.go.id Endonezya Merkezi Saklama Kuruluşu: www.ksei.co.id Endonezya Merkezi Takas Kuruluşu: www.kpei.co.id Endonezya Sermaye Piyasası ve Finansal Kurumları Denetleme Ajansı: www.bapepam.go.id Endonezya Yatırım Koordinasyon Kurulu: www.bkpm.go.id Uluslararası Para Fonu: www.imf.org “İslami Finans Sistemi”, Gökben Altaş, Sermaye Piyasasında Gündem, Sayı: 69, Mayıs 2008.

GüNDeM 15 Araştırma

Özcan Çikot [email protected]

YABANCI PİYASALARDA MENKUL KIYMET KOTASYONU ve DEPO SERTİFİKALARI

ermaye piyasasında, borsalar arasındaki I. ÇİFTE KOTASYON Sbirleşme-satın alma işlemleri ve coğrafi sınırları göz ardı eden işlem platformları ile, küreselleşmenin Şirketlerin sermaye piyasasından sağladıkları finans- son dönemde iyice arttığını görmekteyiz. Birçok şir- man yöntemlerinden en yaygın olanı, hisse sene- ketin yabancı ülke borsalarında menkul kıymet ihraç di ihraç ederek yeni ortak edinmedir. Ancak bu an- ederek işlem görmesi, sermaye piyasalarında yaşa- lamda yeni ortak arayışında kimi zaman tek bir bor- nan küreselleşmenin doğal bir sonucudur. sa yeterli olmayabilmektedir. Bu ve ileride bahsedilecek çeşitli sebeplere bağlı olarak şirketler, kurulu Türkiye özeline bakıldığında, uzun yıllardır Türk şir- olduğu ülkenin yanı sıra başka bir ülke borsalarında ketlerinin yurtdışındaki borsalarda işlem gördüğü da kote olabilmekte, bu işlem çifte kotasyon olarak bilinmektedir. Bu şirketler, genelde ileride bahsedi- adlandırılmaktadır. lecek olan depo sertifikası yöntemiyle yurtdışı piya- salara açılmıştır. A. KAVRAM Bu raporumuzda, yakın zamanda İMKB’de artmasını Şirketler genelde faaliyet gösterdikleri ülkelerde bu- beklediğimiz çifte kotasyonlar ile depo sertifikala- lunan borsalara kote olarak hisse senedi ihraç eder- rında çeşitli ülke uygulamalarını ele alıyoruz. Rapor ler. Bununla beraber eğer yerel piyasalar yeterince kapsamında, öncelikle çifte kotasyon ve depo serti- büyük değil ve nispeten daha sınırlı bir likiditeye sa- fikaları tanıtılıp, avantajları ve yöntemlerinden bah- hip ise, bu piyasalar büyük şirketlerin ihtiyaçlarını sedilecek; ardından bu konuda dünyanın önde gelen karşılayamamaktadır. Bu durumda şirketler yerel pi- borsalarındaki uygulamalar incelenecektir. yasalar yerine yabancı ülke piyasalarında halka açıl- mayı tercih edebilmektedir.

Genelde şirketler öncelikle yerel piyasalarında halka açıldıktan sonra, ikincil kotasyonlarını ya kendi ülke- lerinde bulunan diğer borsalarda, ya da yurtdışında- ki borsalarda gerçekleştirmektedir. Bazı örneklerde ise yerel borsalarda halka açılmadan, doğrudan ya- bancı borsalarda halka açılma söz konusudur.

Çifte kotasyon işlemlerinin ilk örneği ABD’de yapıl- mıştır. 20 Aralık 1928 tarihinde Kanadalı demir ma- deni şirketi Inco, NYSE’de kote olmuştur.

İngilizce literatürde çifte kotasyon (dual listing), ikincil kotasyon (secondary listing), çapraz kotasyon (cross listing), sınır ötesi kotasyon (cross border listing) olmak üzere birçok şekilde ifade edilmektedir.

16 TSPAKB Araştırma

Çapraz kotasyon, bir şirketin faaliyet gösterdiği ül- pazarında en az bir yıldır işlem gören şirketler, kede birden fazla borsada kote olması olarak değer- TASE’ye doğrudan kote olabilmektedir. Diğer taraf- lendirilmektedir. Sınırlar arası kotasyon ise bir şirke- tan, bu borsalarda bir yıldan az süredir işlem gören tin birden fazla ülkedeki borsada kote olmasını ifade şirketler ise piyasa değerlerinin en az 150 milyon $ etmektedir. Çifte kotasyon ve ikincil kotasyon ise bir olması halinde TASE’de kote olabilmektedir. Bunun- borsada işlem görürken ikinci bir borsada daha iş- la beraber, NASDAQ Küçük Piyasa Değerli Şirketler lem görmeyi ifade etmektedir. Bu rapor kapsamın- Piyasasında en az bir yıl işlem gören şirketler, mini- da, Türkçe’de “çifte kotasyon” olarak bilinen temel mum 30 milyon $’lık piyasa değerine sahip olma- kavram, bir şirketin birden fazla borsada kote olarak sı koşuluyla TASE’de işlem görebilmektedir. Ayrıca işlem görmesi anlamında kullanılacaktır. TASE, Çinli Shanghai Borsası ve Kanadalı Toronto Borsaları ile de benzer anlaşmalar yapmıştır. Birçok Çifte kotasyon işlemlerinin ihraççılara sağladığı çe- borsa, farklı ülke borsaları ile çifte kotasyonların art- şitli avantajlar bulunmaktadır. ması konusunda iyi niyet anlaşmaları yapmaktadır. • Çifte kotasyon ile şirketler daha geniş, farklı ve yeni bir yatırımcı tabanına ulaşabilmektedir. B. RAKAMLARLA ÇİFTE KOTASYON • Çifte kotasyonun ihraççılara kazandırdığı itibar ve farkındalık, yerel piyasadaki yatırımcıları için Dünya Borsalar Federasyonu üyesi borsalara kote daha güvenilir bir izlenim oluşturmaktadır. olan yerli ve yabancı şirket sayıları arka sayfada- • Çifte kotasyon ile şirketin yapması gereken ka- ki tabloda gösterilmiştir. Burada kote yabancı şirket muyu aydınlatma yükümlülükleri ve uyması ge- sayıları değerlendirilirken, aynı şirketin birden faz- reken zorunlu muhasebe standartları, şirketin la borsada halka açılmış olabileceği göz önünde tu- faaliyetlerinin kalitesini olumlu yönde etkilemek- tulmalıdır. Diğer bir ifadeyle bir şirket üç farklı bor- tedir. sada işlem görüyorsa, üç ayrı şirket kote olmuş gibi • Farklı piyasalarda işlem görmek, genel olarak ih- sayılmaktadır. raççı şirketleri kurumsal yönetim uygulamalarına uymaya teşvik etmektedir. Amerika kıtasında dikkat çeken bir nokta, Bermuda ve Meksika Borsalarında 2010 sonu itibariyle kote Tüm bu avantajların yanında, çifte kotasyonun ge- olan yabancı şirket sayısının yerli şirketlerden daha tirdiği bazı maliyetler de bulunmaktadır. Kote olunan fazla olmasıdır. Meksika Borsası’nda kote olacak şir- yabancı piyasaya yapılan raporlamalar, finansal veri- ketler eğer IOSCO Teknik Komitesinde yer alan üye lerin uluslararası standartlar ile uyumlaştırılması, ya- ülkelerin otoriteleri tarafından tanınan piyasalarda sal ücretler, vergiler, işlem maliyetleri, başvuru ve işlem görüyorsa, Meksika Borsası’na da kolaylıkla kotasyon ücretleri gibi çeşitli maliyet unsurları, ih- kote olabilmektedirler. Amex, NASDAQ OMX, NYSE raççı şirketin karşısına çıkmaktadır. Euronext, Avustralya, Madrid, İtalya, İsviçre, Lond- ra, Tokyo, Toronto, Deutsche Börse ve Hong Kong Ülkeden ülkeye değişiklik gösterse de çifte kotas- Borsası; Meksika Borsası tarafından bu anlamda ta- yonlarda genellikle şirketler için bazı kolaylıklar sağ- nınan borsalardır. lanmaktadır. Bazı ülke borsaları, belirli borsalarda halka açık olan şirketlerin doğrudan o ülkenin bor- Diğer taraftan kıtanın büyük borsaları olan NYSE Eu- sasında da işlem görebilmesine olanak sağlamakta- ronext (ABD) ve NASDAQ OMX gruplarında da kote dır. Bunun için borsalar şirketlerden ya ek koşul ara- yabancı şirket sayısı hayli yüksektir. Amerika kıta- mamakta ya da makul sayılabilecek bazı şartlar öne sında son beş yılda kote olan yabancı şirket sayısı, sürmektedir. kotasyondan çıkanlar da göz önünde tutularak, net 220 adet artarak 1.294’e ulaşmıştır. Bu sayı toplam Örneğin, 2000 yılında yapılan düzenleme ile Tel kote şirketlerin %12’sini oluşturmaktadır. Aviv Borsası (TASE), ABD ve İngiltere borsalarında kote şirketlere böyle bir kolaylık sağlamıştır. ABD’nin Asya-Pasifik bölgesindeki borsaların toplamında kote NYSE ve NASDAQ borsaları ile Londra Borsası ana

GüNDeM 17 Araştırma

WFE Üyesi Borsalarda Yerli/Yabancı Kote Şirket Sayısı yabancı şirket sayısı, son 2005 2010 beş yılda yaklaşık 2 misli Yerli Yabancı Toplam Yerli Yabancı Toplam artarak 493’e ulaşmıştır. Amerika 9,553 1,074 10,627 9,066 1,294 10,360 En fazla yabancı şirket ko- Bermuda 19 37 56 14 31 45 BM&FBOVESPA 379 2 381 373 8 381 tasyonu bölgenin finans Buenos Aires 100 4 104 101 5 106 merkezi olan Singapur Kolombiya 98 0 98 84 2 86 Borsasındadır. Yabancı şir- Lima 193 31 224 199 49 248 ketler, Singapur Borsasın- Meksika 150 176 326 130 297 427 NASDAQ OMX 2,832 332 3,164 2,480 298 2,778 da işlem gören şirketlerin NYSE Euronext (US) 1,818 452 2,270 1,804 513 2,317 %41’ini oluşturmaktadır. Santiago 245 1 246 227 4 231 Singapur Borsasının ko- TSX Grubu 3,719 39 3,758 3,654 87 3,741 tasyon koşullarını sağlayan Asya-Pasifik 18,529 242 18,771 21,150 493 21,643 Avustralya 1,643 71 1,714 1,913 86 1,999 ve başka bir borsada kote Bombay 4,763 0 4,763 5,034 0 5,034 olan şirketler, Singapur Malezya 1,015 4 1,019 948 8 956 Borsasına da kote olabil- Kolombo 239 0 239 241 0 241 mektedir (Detaylı bilgi için Hong Kong 1,126 9 1,135 1,396 17 1,413 Endonezya 336 0 336 420 0 420 bknz: Sermaye Piyasasın- Güney Kore 1,616 0 1,616 1,781 17 1,798 da Gündem, Sayı 85, Eylül Hindistan Ulusal Borsası 1,034 0 1,034 1,551 1 1,552 2009). Asya-Pasifik bölge- Osaka 1,063 1 1,064 1,272 1 1,273 sinde on beş yılda ancak Filipinler 235 2 237 251 2 253 MICEX - - - 245 0 245 birkaç borsada artış yaşa- Şanghay 833 0 833 894 0 894 nırken, pek çok borsada Şenzhen 544 0 544 1169 0 1,169 halihazırda yabancı şirket Singapur 564 122 686 461 317 778 kote değildir. Tayvan 691 5 696 752 32 784 Tayland 504 0 504 541 0 541 Tokyo 2,323 28 2,351 2281 12 2,293 Son beş yılda Afrika- Afrika-Ortadoğu 1,530 25 2,139 2,029 64 2,093 Ortadoğu bölgesinde bulu- Amman - - - 277 0 277 nan yedi borsada en fazla Mısır 744 0 744 227 1 228 Johannesburg 348 25 373 352 45 397 yabancı şirket kotasyonu Mauritius 30 0 30 62 1 63 20 ile Johannesburg ve 17 Suudi Arabistan - - - 146 0 146 ile Tel Aviv borsalarında Tahran 408 0 408 369 0 369 gerçekleşmiştir. Tel Aviv - - 584 596 17 613 Avrupa 6,818 1,156 7,974 10,141 1,275 11,416 Atina 302 2 304 277 3 280 Avrupa Kıtasında ise ko- BME İspanya - - - 3,310 35 3,345 tasyondan çıkanlar da göz Budapeşte 44 0 44 48 4 52 önüne alındığında son beş Güney Kıbrıs 119 0 119 110 0 110 yılda net 119 adet yaban- Deutsche Börse 648 116 764 690 75 765 İrlanda 53 13 66 50 9 59 cı şirket kote olmuştur. İMKB 304 0 304 338 1 339 En fazla yabancı şirket, Ljubljana 116 0 116 72 0 72 604 adetle Londra Borsası Londra Borsası Grubu 2,757 334 3,091 2,362 604 2,966 Grubu’ndadır. 2010 itiba- Lüksemburg 39 206 245 29 260 289 Malta 13 0 13 21 0 21 riyle 17 borsanın 3’ünde NASDAQ OMX (Baltık) 656 22 678 752 2 754 henüz yabancı şirket ko- NYSE Euronext (Avrupa) 966 293 1,259 983 152 1,135 tasyonu olmamıştır. Oslo 191 28 219 195 44 239 İsviçre 284 116 400 246 50 296 Varşova 234 7 241 569 15 584 İstanbul Menkul Kıymet- Viyana 92 19 111 89 21 110 ler Borsası’nda (İMKB) 25 Kaynak: Dünya Borsalar Federasyonu yıldır hiçbir yabancı şirket

18 TSPAKB Araştırma

kote olarak işlem görmemiştir. 25 yılın ardından; tarafından alınıp, satılabilmektedir. Bununla birlikte, SPK’nın 2010 yılında ilgili tebliğde yaptığı değişik- depo sertifikaları organize borsaların yanında, kote likler ile yabancı menkul kıymetlerin İMKB’de işlem olmadan tezgahüstü piyasalarda da işlem görebil- görebilmeleri konusunda bir kolaylık getirilmiştir. mektedir. Bunların en önemlilerinden bir tanesi, yabancı menkul kıymetlerin depo sertifikası olarak ihraç edilmesi Depo sertifikaları ihraççılarına çifte kotasyona ben- zorunluluğunun kaldırılmasıdır. Bu değişiklik sonu- zer avantajlar sağlamaktadır. İhraççı şirketin, global cunda 2010 yılı Aralık ayında ilk defa yabancı bir şir- piyasalarda sermaye artırımı imkanı bulması, şir- ket İMKB Ulusal Pazar’da işlem görmeye başlamıştır. ketin yerel piyasadaki prestijine katkı sağlaması ve Avusturyalı Do&Co şirketi, Viyana Borsası’nın ardın- bunların sonucu olarak yerel piyasadaki likiditesinin dan çifte kotasyonunu İMKB’de gerçekleştirerek, olumlu etkilenmesi avantajlardan bazılarıdır. İMKB’de işlem gören ilk yabancı şirket olmuştur. Depo sertifikalarının yatırımcılar açısından da bazı avantajları bulunmaktadır. II. DEPO SERTİFİKALARI • Depo sertifikaları, işlem gördüğü piyasanın para birimi cinsinden ihraç edilip, alınıp-satılmaktadır. Çifte kotasyonun yanında, yabancı borsalarda iş- • Alım-satım, transfer ve saklama gibi işlemlerde lem görmek isteyen şirketler için bir diğer alterna- depo sertifikalarının, doğrudan yabancı menkul tif ise depo sertifikalarıdır. Daha önceden bahsedil- kıymetlere yatırım yapmaya kıyasla daha düşük diği üzere ilk çifte kotasyon uygulaması 1928 yılında bir maliyeti vardır. NYSE’de Kanadalı Inco şirketi tarafından yapılırken, • Bazı ülkelerde yabancı yatırımcılar için çeşit- ilk depo sertifikası ihracı ise 1927 yılında JP Morgan li kısıtlamalar söz konusu olabilmektedir. Depo tarafından İngiliz Selfridges şirketi için ileride bahse- sertifikası aracılığıyla, yabancı yatırımcıların bu dilecek olan Amerikan Depo Sertifikası (ADR) şeklin- ülkenin hisse senetlerine ulaşması mümkün ol- de ihraç edilmiştir. maktadır. • Depo sertifikalarının işlem gördüğü ülkenin dü- A. KAVRAM zenlemelerine tabi olması sonucunda yatırımcı- lar; işlem saati, takas ve mutabakat esasları gibi Depo sertifikaları, faaliyet gösterdiği ülke dışında bir konularda zorluk yaşamamaktadır. borsada işlem görmek isteyen şirketlerin hisse se- • Düzenleme kısıtları sebebiyle kendi piyasası dı- netlerini dayanak alan ve hisse senedi gibi işlem gö- şında yatırım yapamayan emeklilik ve sigorta ren bir yatırım aracıdır. Depo sertifikaları hisse se- fonu gibi yatırımcılar için yabancı hisse senetleri- netlerinin katlarını ya da bir bölümünü temsil etmek- ne ulaşma imkanı sağlamaktadır. tedir. Diğer bir ifadeyle, bir ADR bir hisse senedi- • Depo sertifikaları, ilgili yabancı hisse senedinin ni temsil edebileceği gibi, bir ADR 1.000 veya daha yerel piyasasındaki fiyattan işlem gördüğü için, farklı sayıda hisse senedini karşılayabilmektedir. saat ve kur farkı sebebiyle arbitraj imkanı söz Depo sertifikası ihraç etmek isteyen şirket öncelikle konusudur. “sponsor” olarak tanımlanan bir banka ile anlaşmak- tadır. Ardından bu banka, ilgili şirkete ait hissele- rin şirketin faaliyet gösterdiği ülkedeki bir saklama bankasında saklamasını temin etmektedir. Daha sonra yerel ve yabancı saklama bankaları arasın- da bir mutabakat yapılır. Yabancı saklama bankası, saklamadaki bu hisselere dair depo sertifikalarının ihracını yaparak işlem göreceği borsaya kotasyonu için başvuruda bulunur. Borsa tarafından kota alı- nan sertifikalar, diğer hisse senetleri gibi yatırımcılar

GüNDeM 19 Araştırma

Depo sertifikalarının birçok türü bulunmaktadır. Bu için, menkul kıymet satışlarında bir takım kamuyu sertifikalar işlem gördüğü ülke veya coğrafya ismiyle aydınlatma ve raporlama yükümlülüklerinde muafi- anılmaktadır. Amerikan (ADR), Avrupa (EDR), Global yet kazanmaktadır. Diğer taraftan ihraççı şirketler bu (GDR), Hong Kong (HDR), Japon (JDR), Hindistan madde kapsamında, kurumsal sermaye piyasasına, (IDR) ve Brezilya (BDR) Depo Sertifikaları gibi çe- menkul kıymetlerin tescil ve kaydı gerekmeden eri- şitleri farklı piyasalarda işlem görmektedir. Bu depo şebilmekte, periyodik raporlamalardan muaf olmak- sertifikalarından en yaygın olarak kullanılanları ADR tadır. Sonuç olarak ihraççıların kamuyu aydınlatma (American Depositary Receipt) ve GDR’dır (Global yükümlülükleri minimum düzeyde olmaktadır. Depositary Receipt). Bu iki kavram arasındaki temel fark işlem gördükleri piyasa ve para birimlerindedir. B. RAKAMLARLA DEPO

ADR’lar, ABD’li yatırımcılara ABD’li olmayan hisse se- SERTİFİKALARI netlerini alıp-satma imkanı vermektedir. Bu sertifi- ABD’li Bank of New York Mellon, depo sertifikaları- kalar, ABD’li borsalarda ABD doları cinsinden işlem na dair çeşitli endeksler hesaplayıp yayınlamakta- görmekte, temettü dağıtımları da yine ABD doları dır. Kapsama alınan sertifikalar, son on gün içinde cinsinden yapılmaktadır. İlk ADR kotasyonu daha işlem gören şirketler olup, ABD borsaları ile Londra önceden bahsedildiği gibi 1927 yılında yapılmıştır. Borsası ve tezgahüstü piyasalarda işlem gören depo sertifikalarını içermektedir. Piyasa değeri bazlı olarak GDR’lar, iki ve üzeri sayıda ülke borsasında işlem gö- hesaplan bu endekslerde, Türkiye’nin de içinde bu- ren ve yine yabancı bir menkul kıymeti temsil eden lunduğu 50 civarında ülkeden depo sertifikaları yer sertifikalardır. Bu sertifikalar, ABD doları ya da avro almaktadır. Tabloda bu endeksler kapsamında ilgili cinsinden, ağırlıklı olarak Avrupalı borsalarda işlem dönem sonu itibariyle değerlendirilen depo sertifi- görmektedir. İlk GDR, 1990 yılında Samsung firması kaları sayıları ve bu sertifikaların piyasa değeri gös- tarafından sermaye artırımı sırasında ihraç edilmiş- terilmektedir. tir. Samsung’un ABD piyasasına sunduğu ADR’lara Avrupalı yatırımcılardan da talep gelmesi üzerine, Londra Borsasında işlem gören depo sertifikaları- Avrupa’da GDR ihracı yapılmıştır. nı kapsayan GDR Endeksi kapsamında 2010 sonu itibariyle 87 depo sertifikası bulunurken, bu depo EDR ise Avrupalı bir banka tarafından çıkarılarak, sertifikalarının piyasa değeri 1,2 trilyon $’dır. Sadece bankanın kurulduğu ülke dışında bir ülke borsasında ABD’deki organize borsaları kapsayan ADR Endek- işlem gören depo sertifikalarıdır. Daha çok Avrupa sindeki 361 depo sertifikasının piyasa değeri 7 tril- bölgesine yatırım yapmak isteyen yatırımcılarının yon $’a yaklaşmıştır. tercih ettiği bir araçtır. ABD’li organize borsalar ile tezgahüstü piyasaların Depo sertifikaları konusunda dünya genelinde önem- beraber değerlendirildiği Klasik ADR Endeksinde, li bir hacme sahip olan ABD, şirketlerin depo sertifi- 2010 sonu itibariyle 859 depo sertifikası yer almak- kalarının arzını ABD’de yerleşik yatırımcılara yapabil- tadır. Klasik ADR ve ADR Endeksleri arasındaki farkı mesini öngörmektedir. Bu sertifikalar, her- BNY Mellon Endekslerindeki Şirketlerin Piyasa Değeri hangi bir saklama yü- 2009 2010/06 2010 kümlülüğü veya başka BNY Mellon GDR Endeksi Sayı 83 85 87 bir formalite olmadan (Londra Borsası) Piyasa Değeri (Myr. $) 1,057 949 1,219 nitelikli kurumsal yatı- BNY Mellon ADR Endeksi Sayı 348 345 361 rımcılar tarafından alı- (NYSE, NYSE Amex, NASDAQ) Piyasa Değeri (Myr. $) 5,164 4,195 6,848 nıp satılabilmektedir. BNY Mellon Klasik ADR Endeksi Sayı 798 848 859 Bu yatırımcılar bireysel (ABD Borsaları ve Tezgahüstü) Piyasa Değeri (Myr. $) 12,967 11,532 14,601 yatırımcılara kıyasla BNY Mellon Bileşik Endeksi Sayı 873 925 938 daha yüksek bilgi dü- (ABD, Londra ve Tezgahüstü) Piyasa Değeri (Myr. $) 13,726 12,225 15,485 Kaynak: Bank of New York Mellon zeyine sahip olduğu

20 TSPAKB Araştırma

2010/06 Piyasa Bazında İşlemler (Milyar $) taraftan, aynı dönemde tüm ABD’li ve ABD dışında- LSE/LuxSE; OTC; 36,4 ki borsalarda toplam 1,8 trilyon $’lık işlem hacmine 152,4 ulaşılmıştır. Bu iki büyüklük de tüm zamanların en NASDAQ; 312,6 yüksek değeridir. 2010’un ilk altı ayında dünya genelinde yapılan depo NYSE Amex; sertifikası işlemlerinin %73’ü New York Borsası’nda 1,7 yapılmıştır. Toplam işlem hacminin %17’si NASDAQ’ta NYSE; yapılırken, Avrupalı Londra ve Lüksemburg borsa- 1.342,6 larındaki işlemler, toplamın %8’i kadardır. Sonuç olarak, dünyadaki tüm depo sertifikası işlemlerinin Kaynak: Bank of New York Mellon %90’ından fazlası ABD’de yapılmaktadır. 2010/06 ABD'deki İşlemler (Milyar $) Çin; 259,6 2010’un ilk yarısında ABD’de yapılan 1,65 trilyon İngiltere; Diğer; 507,1 $’lık depo sertifikası işlemlerinin 444 milyar $’ı Bre- 331,2 zilyalı şirketlere ait depo sertifikalarında yapılmıştır. Onu sırasıyla İngiliz, Çinli, Meksikalı ve İsrailli şirket- İsrail; 49,5 lere ait depo sertifikaları takip etmektedir.

Meksika; ABD’de tezgahüstü piyasalardaki depo sertifikaları Brezilya; 65,7 443,8 adet ve piyasa değeri açısından önemli boyutlarda Kaynak: Bank of New York Mellon iken, işlem hacmi olarak daha kısıtlıdır. Bu işlemler bir önceki yıla kıyasla %13 artarak 36,4 milyar $’lık 2010/06 ABD Tezgahüstü İşlemleri (Milyar $) hacme ulaşmıştır. En yoğun işlemler ise sırasıyla İs- İsviçre; 6,1 Diğer; 15 viçreli, İngiliz ve Alman hisse senetlerine dayalı ola- İngiltere; rak çıkarılan depo sertifikalarında gerçekleşmiştir. 5,5 Aynı dönemde Londra Borsası’nda 9,7 milyar adet depo sertifikası işlemi yapılırken, 152,4 milyar $’lık işlem hacmine ulaşılmıştır. Bu işlemlerin tamamına

Almanya; yakını Rus hisselerine dayalı depo sertifikalarında 4,2 gerçekleşmiştir. Rusya; 2,4 Fransa; 3,2 Kaynak: Bank of New York Mellon Türk şirketlerine ait depo sertifikaları da yabancı borsalarda işlem görmektedir. İlk defa 1993 yılında tezgahüstü piyasalarda işlem gören depo sertifikala- Garanti Bankasına ait depo sertifikaları ABD -tez rı olarak değerlendirirsek, hem sayı hem de piyasa değeri olarak tezgahüstü piyasalardaki ADR’ların or- 2010/06 Londra Borsası'nda İşlemler (Milyar $) ganize borsalardan daha yüksek olduğu söylenebilir. Hindistan; Güney Kore; Mısır; 3,6 3,6 3,5 Diğer; 2,8 Son olarak global çapta tüm depo sertifikalarının Lüks.; 6.5 boyutlarına baktığımızda, 2009 sonunda endeks kapsamına 873 depo sertifikası girerken, bu sayının 2010 sonu itibariyle 938’e ulaştığı, piyasa değerinin ise %13 artışla 15,5 trilyon $’a çıktığı görülmektedir.

Bank of New York Mellon’un yaptığı çalışmaya göre Rusya; 132,4 2010/06 sonu itibariyle toplam ADR ve GDR işlem adedi %8,3 artarak 78 milyar adete ulaşmıştır. Diğer Kaynak: Bank of New York Mellon

GüNDeM 21 Araştırma

İhraç Edilen Türk Depo Sertifikaları III. SEÇİLMİŞ ÜLKE 591 UYGULAMALARI Piyasa Değeri (Myn. $) Adet (Myn.) Çalışmamızın bu bölümünde yabancı menkul kıymet kotasyonu konusunda dünya genelinde önemli bir yere sahip olan ülke borsalarının uygulamalarına de- 183 ğinilecektir. 104 62 29 29 Yabancı menkul kıymetlerin kotasyonu konusunda AB genelinde “tek pasaport” uygulaması söz konu- 2008 2009 2010 sudur. Bu uygulama AB ülkeleri ile beraber İzlan- Kaynak: Bank of New York Mellon da, Lihtenştayn ve Norveç’in dahil olduğu Avrupa Ekonomik Alanı (AEA) üyesi ülkelerde yer alan bor- gahüstü piyasalarında işlem görmüştür. 2010 sonu salarda kote olan şirketler için de geçerlidir. Buna itibariyle Bank of New York Mellon kayıtlarına göre göre AEA’da yetkili bir otorite tarafından izahname- 1993 yılından itibaren Londra Borsası ile ABD’li bor- si onaylanan herhangi bir menkul kıymet ihraççısı, sa ve tezgahüstü piyasalarda Türkiye kaynaklı top- onaylanan bu izahnamesini AEA’daki farklı bir ülke lam 54 depo sertifikasının kotasyonu yapılmıştır. borsasında kote olmak için kullanabilmektedir. An- BNY Mellon verilerine göre 2008 sonu itibariyle, cak, izahname yayınlandıktan sonra meydana ge- Türk şirketlerine ait 29 milyon adet depo sertifika- len yeni gelişmeleri içeren bir ek, izahnamenin dili sının toplam piyasa değeri 62 milyon $ iken, 2010 gibi konularda ev sahibi ülkenin ilgili otoritesi çeşitli sonunda bu rakamlar hayli yükselmiştir. ABD’li yatı- taleplerde bulunabilmektedir. AB’nin bu konuda- rımcıların Türk depo sertifikalarına gösterdiği ilginin ki düzenlemelerini içeren AB İzahname ve Şeffaf- artması sonucu kote depo sertifikası sayısı 2008’e lık Direktiflerinin detaylarına Sermaye Piyasasında göre 4 kat artarak 104 milyon adet olurken, şirket- Gündem’in Ağustos 2007 ve Kasım 2007 tarihli ya- lerin İMKB’deki piyasa değerlerinin yükselişine de yınlarından ulaşabilirsiniz. bağlı olarak depo sertifikalarının piyasa değeri 10 kata yaklaşan artışla 600 milyon $’a ulaşmıştır. A. DEUTSCHE BÖRSE

Yurt dışı borsalarda depo sertifikası ihracı yapan Deutsche Börse, hem Avrupa’da hem de dünyada Türkiye merkezli şirketlerin listesi tabloda görülmek- sermaye piyasası alanında önemli bir yere sahiptir. tedir. Yabancı şirketler Deutsche Börse’ye hisse senedi, depo sertifikası ve borçlanma Depo Sertifikası İhracı Gerçekleştiren Türkiye Merkezli Şirketler aracı ihraç etmek suretiyle kote Akbank Ereğli Demir Çelik Fab. TÜPRAŞ olabilmektedir. Aksigorta Finansbank Türk Ekonomi Bankası Anadolu Efes Ford Otomotiv Sanayi Türk Hava Yolları 1. Çifte Kotasyon Arçelik Goldaş Kuyumculuk Turkcell İletişim Hizmetleri Aygaz Hacı Ömer Sabancı Hol. Türkiye Garanti Bankası Deutsche Börse’de yabancı Bank Asya Hürriyet Gaz. ve Mat. Türkiye Halk Bankası şirketler için iki tip piyasa bu- BİM Birleşik Mağazalar İhlas Holding Türkiye İş Bankası lunmaktadır. Bunlardan birin- Coca-Cola İçecek Koç Holding Türkiye Vakıflar Bankası cisi Deutsche Börse tarafından Denizbank Migros Türk Ülker Bisküvi Sanayi düzenlenen “özdüzenleyici” Doğan Şirketler Grubu Petrol Ofisi Vestel Elek. San. ve Tic. (Regulated Unofficial Market- Doğan Yayın Holding TAV Havalimanları Holding Yapı ve Kredi Bankası Open Market) piyasadır. Bu pi- East Pharma Tekfen Holding Yazıcılar Holding yasanın düzenlenmesi AB veya ENKA İnş. ve San. Tofaş Türk Oto. Fabrikası Alman sermaye piyasası kurulu Kaynak: Bank of New York Mellon

22 TSPAKB Araştırma

gibi konularda şart bulunmamaktadır. Tüm gerekle- rin yerine getirilmesi durumunda kotasyon 48 saat içinde tamamlanabilmektedir. Bu pazarda hisse senetlerinin ihracı yalnızca tahsisli satış ile yapılabil- mekte, hisse senetleri yalnızca nitelikli yatırımcılara satılabilmektedir. Alternatif olarak her AEA ülkesinde 100’den az olmak üzere bireysel yatırımcılara da sa- tılabilmektedir.

Diğer pazar olan giriş standardında ise Deutsche Börse’nin listesinde bulunan bir kotasyon danışmanı aracılığıyla şirketler işlem görmek için başvurmakta- dır. Kotasyon danışmanı, şirketin kotasyon süreçle- BaFin tarafından değil, bizzat Deutsche Börse tara- rinde ilgili şirkete yardımcı olmaktadır. Tabloda da gö- fından yapılmaktadır. Bir diğer piyasa, AB düzenle- rüldüğü üzere bu seviyedeki şirketler için ara dönem melerine göre işleyen “düzenlenmiş” (organize) raporlama, düzenli şirket haberlerinin açıklanması, piyasadır. şirket profili ve faaliyet takvimi ile ABD, Japonya, Kanada Muhasebe Standartları (GAAP) ve UFRS’ye Piyasalar, şirketlerin farklı ihtiyaçlarını karşılayacak göre hazırlanmış Almanca ve İngilizce raporlamalar şekilde farklı pazarlara ayrılmıştır. Özdüzenleyici pi- gibi ek şeffaflık gereksinimleri bulunmaktadır. yasa buna göre ikiye ayrılmaktadır. Düzenlenmiş piyasalar da yine iki pazara ayrılmıştır. Birinci pazar olan açık piyasa, birinci kotasyon ve ikinci kotasyon olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. İlk pazar olan genel standartta şirketler AB’nin mi- Birinci kotasyon ilk defa kote olacak şirketler için, nimum kamuyu aydınlatma gereksinimlerine tabidir. ikinci kotasyon ise başka bir piyasada işlem görüp Bu pazarda şirketler daha az maliyetle AB düzenle- Deutsche Börse’de de işlem görmek isteyen şirketler melerine tabi bir şekilde işlem görmektedir. Burada içindir. Bu pazar hızlı başvuru ve maliyet avantajı ka- işlem görecek AB üyesi olmayan bir ülkenin şirke- zanmak isteyen şirketler için uygundur. Diğer taraf- ti, finansal raporlamalarını UFRS veya ABD, Japon- tan bu pazarda şirketler daha düşük şartlarda kote ya veya Kanada Muhasebe Standartlarına (GAAP) olmaktadır. Bu piyasada yatırımcılar açısından daha uyumlu yapmalıdır. riskli bir yatırım profili çıkmaktadır. Asgari faaliyet süresi ve halka açıklık oranı ile kamuyu aydınlatma Üst standart pazarda ise şirketler, genel standartta-

Piyasalar Bazında Kotasyon Şartları Ortak Temel Düzenlemeler Ek Şartlar +UFRS ve GAAP’a göre hazırlanmış yıllık +Çeyrek dönem finansal raporlama. ve altı aylık finansal raporlar. +İngilizce raporlamalar. Üst Standart +Kamuyu aydınlatma. +Kurumsal takvim. +Hissedar oranları ve devir +Analist toplantıları. Piyasalar

Düzenlenmiş Düzenlenmiş Genel Standart raporlamaları. - +İlgili kurumsal raporlamalar. +İçerden öğrenenlerin ticareti +GAAP ya da IFRS’e dayalı yıllık ve altı kurallarına uyum. Giriş Standardı aylık finansal raporlamalar. +Piyasada kötüye kullanma kurallarına +İnternet üzerinden kurumsal takvim Piyasa uyum. yayınlanması. +Devralma kurallarına uyum. Öz Düzenleyici Öz Düzenleyici Açık Piyasa - Kaynak: Deutsche Börse

GüNDeM 23 Araştırma

ki şartların yanında çeşitli uluslararası kabul görmüş yapılmaktadır. Hisse senedi gibi işlem gören bu ser- şeffaflık kriterlerini de tamamlamalıdır. Bu pazarda tifikalar, borsanın endeks ailesi olan DAX’ta da yer küresel alandaki yatırımcılara ulaşmayı hedefleyen almaktadır. şirketler, çeyrek dönemlerde raporlamalar yapmak, internet üzerinden kurumsal takvimini yayınlamak, 3. Rakamlarla Yabancı Menkul Kıymet yılda en az bir defa analist toplantısı düzenlemek Kotasyonu gibi ek şartları da yerine getirmelidir. Deutsche Börse’de 9 Şubat 2011 itibariyle toplam ABD’li şirketlerin kotasyonu için bir kolaylık sağlan- 11.518 adet hisse senedi ve depo sertifikası kotedir. mıştır. Herhangi bir ABD borsasına kote olan şirket, Bu menkul kıymetlerin büyük çoğunluğu açık piya- Deutsche Börse’ye kote olmak isterse, ABD Sermaye saya kote iken, düzenlenmiş piyasada 666 menkul Piyasası Kurulu (SEC) için kullandığı belgeleri men- kıymet kotedir. kul kıymet izahname belgelerinin bir parçası olarak kullanabilmektedir. Almanya’da zorunlu olarak iste- Ocak 2011’de Deutsche Börse’de toplam 7.680 nen ancak ABD’de istenmeyen belge ve bilgilerin de hisse senedi ve depo sertifikası işlem görmüştür. eklenmesi gerekmektedir. İzahname Almanca yeri- Türkiye’den de çeşitli menkul kıymetler Deutsche ne İngilizce hazırlanabilir ancak, izahnamenin öze- Börse’de işlem görmektedir. Ocak 2011 itibariyle ti Almanca hazırlanmalıdır. Hazırlanan dokümanlar Deutsche Börse’de 42 Türk şirketine ait 44 menkul daha sonra onaylanmak üzere Almanya düzenleyici kıymet kote iken, bunlardan sadece ikisinin depo otoritesi BaFin’e teslim edilir, ardından ilgili menkul sertifikası aynı dönemde işlem görmüştür. Bu dö- kıymetin ihracı yapılır. ABD’de kullanılan belgelerin nem itibariyle Deutsche Börse kotasyonunda bulu- Almanya’da da geçerli olması sebebiyle, şirketler za- nan Türkiye merkezli şirketlerin listesi tablodadır. man ve maliyet anlamında tasarruf sağlamaktadır.

2007 yılında Deutsche Börse, Bombay Borsası’nın Deutsche Börse Piyasalarında Kote Hisse Senedi %5’lik payını satın almıştır. Diğer taraftan Deutsche ve Depo Sertifikası Dağılımı (09.02.2011) Börse ve Bombay Borsası, 2008 yılında Avrupa’da Özdüzenleyici Piyasa 10,852 kote olmak isteyen Hintli şirketlere bilgi sağlama, Açık Piyasa 10,851 Giriş Piyasası 1 danışmanlık hizmeti verme ve Deutsche Börse’de Düzenlenmiş Piyasa 666 işlem görmeye hazırlama konusunda bir anlaşma Toplam 11,518 imzalamışlardır. Taraflar, her iki piyasanın uluslarara- Kaynak: Deutsche Börse sı yapısının genişletilmesi ve yabancı yatırımcılar ile şirketlerin her iki piyasaya girişleri- Deutsche Börse Kotasyonunda Bulunan Türkiye Merkezli Şirketler nin kolaylaştırılmasını amaçlamıştır. Akbank Ereğli Demir Çelik Fab. Petrol Ofisi 2009 sonu itibariyle borsada Hin- Aksa Evren Menkul Kıym. Y.O. Tofaş Türk Oto. Fabrikası distan merkezli 30 GDR/ADR, 14 Aksigorta Finansbank Trabzonspor Sportif tahvil, 2 borsa yatırım fonu, 171 Alarko Holding Ford Otomotiv Sanayi Trakya Cam Sanayi fon, 27 sertifika işlem görmektedir. Anadolu Efes Fortis Bank Tuborg Arçelik Garanti Bankası TÜPRAŞ 2. Depo Sertifikaları Aygaz Goldaş Kuyumculuk Türk Hava Yolları Çimentaş Hacı Ömer Sabancı Hol. Türk Şişe Cam Çifte kotasyonun yanında depo Çimsa Hürriyet Gaz. ve Mat. Turkcell İletişim Hizmetleri sertifikası ile piyasaya giriş müm- Doğan Holding İhlas Holding Türkiye İş Bankası kündür. Üç tip depo sertifikası pi- Doğan Yayın Holding Kardemir Ülker Bisküvi Sanayi yasada işlem görmektedir; ADR, Doğuş Otomotiv Kartonsan Vestel Elek. San. ve Tic. GDR ve Frankfurt GDR. Frankfurt DYO Boya Koç Holding Yapı ve Kredi Bankası GDR’lerinin saklama ve mutabaka- ENKA İnş. ve San. Nortel Netaş Yazıcılar Holding tı yalnızca Clearstream tarafından Kaynak: Deutsche Börse

24 TSPAKB Araştırma

B. LONDRA BORSASI GRUBU

Londra Borsası’na kote olabilmek için iki aşama- lı bir başvuru sürecinden geçilmektedir. Bunlardan birincisinde, ilgili hisse senedi izahnamesinin İngil- tere sermaye piyasası kurulu olan FSA’in menkul kıymetlerin kotasyonundan sorumlu birimi İngiltere Kotasyon Otoritesi (UK Listing Authority-UKLA) tara- fından onaylanması gerekmektedir. İkinci aşamada ise şirketler; borsanın başvuru ve kamuyu aydınlat- ma standartlarını yerine getirerek Londra Borsası’na ların önemli bir kısmını, şirketle beraber görevlen- işlem görmek için başvurmalıdır. dirilmiş danışman üstlenmektedir. Görevlendirilmiş danışman, şirketin halka açılması için gerekli konu- 1. Çifte Kotasyon larda şirkete yardımcı olur, şirketi halka arza hazır İngiltere’nin AB üyesi olması sebebiyle daha önce- hale getirir ve bir raporla AIM’e başvuruda bulunur. den bahsedilen AB genelindeki izahnameler için ge- Borsa şirkette ayrıca bir inceleme yapmaz. Raporun çerli olan pasaport uygulaması burada da geçerlidir. sorumluluğu şirkete ve görevlendirilmiş danışmana Londra Borsası’nda işlem görmek isteyen yabancı aittir. Görevlendirilmiş danışman şirketler, aracı ku- şirketler, borsanın ana piyasasında, ya da ileride rumlar, bankalar, bağımsız denetim şirketleri veya bahsedilecek olan AIM’de işlem görebilmektedir. kurumsal finansman danışmanlığı şirketleri olabilmektedir. UKLA’nın menkul kıymet tiplerine bağlı olarak iki tip kotasyon şekli bulunmaktadır. Yabancı şirketler yerli şirketlerle aynı şartlara tabidir. Hem yerli hem de yabancı şirketlerin piyasaya Yüksek Standart (Premium) Kotasyonda, kote olabilmesi için piyasa değeri, hisse fiyatı, halka AB’nin asgari şartlarına göre daha sıkı kotasyon açıklık oranı gibi niceliksel kriterler aranmamaktadır. şartları ve kurumsal yönetim ilkeleri yer almaktadır. Tüm şirketler yıllık finansal raporlarını UFRS ya da Bu kotasyon şekli, altın standartlar olarak da belirtil- ABD, Kanada, Avustralya veya Japon GAAP muhase- mektedir. Hisse senetleri ile açık ve kapalı uçlu yatı- be standartlarına göre hazırlamalı, borsa tarafından rım fonları bu şekilde kote olabilmektedir. istenen tüm belgeler İngilizce olarak sunulmalı, çifte kotasyon durumu söz konusu ise kamuyu aydınlat- Standart Kotasyonda, AB düzenlemelerindeki ma esasları kote olunan tüm borsalarda yapılmalıdır. asgari kotasyon standartları göz önüne alınmak- tadır. GDR’lar, borçlanma araçları ve türev ürünler 2. Depo Sertifikaları gibi menkul kıymetler, bu kotasyon şekli ile başvu- rabilmektedir. Ekim 2009’a kadar sadece yabancı Depo sertifikalarının Londra Borsasına kotasyonu da şirketler bu kotasyondan faydalanabilirken, yapılan hisse senetlerinde olduğu gibi iki aşamada yapıla- düzenleme değişikliği ile İngiliz menkul kıymetlerinin bilmektedir. Bu menkul kıymetler ana piyasanın ya- de bu başvuru şeklinden yararlanması sağlanmıştır. nında, ileride bahsedilecek olan profesyonel menkul kıymetler piyasasında da işlem görebilmektedir. Ana piyasanın yanında, 1995 yılında küçük ve orta ölçekli büyüme potansiyeli olan şirketlerin işlem gör- a. Ana Piyasa mesi için kurulan Alternatif Yatırım Piyasası’nda (Al- ternative Investment Market-AIM) da yabancı İhraççılar daha çok ana pazarda işlem görmeyi şirketler kote olup işlem görebilmektedir. tercih etmektedir. Burada işlem görecek depo ser- tifikalarının AB düzenlemelerini baz alması ve FSA AIM’de, şirketlerin halka arzı ve halka arz sonrası ka- tarafından hazırlanan izahname, kotasyon ile kamu- muya açıklama yükümlülükleri ile ilgili sorumluluk- yu aydınlatma ve şeffaflık kurallarına uygun olması

GüNDeM 25 Araştırma

gerekmektedir. FSA, izahnamelerde tüm temel risk ması, faktörlerinin açıklanmasını istemektedir. Bu piyasada • İzahnamenin UFRS yerine ulusal muhasebe kotasyon şartları: standartları ile hazırlanması bulunmaktadır. • AB’nin İzahname Direktifine bağlı olarak, UFRS’ye göre hazırlanmış finansal bilgileri içeren Bu piyasada işlem görecek şirketlerin yıllık olarak fa- bir izahnamenin hazırlanması, aliyet raporlarını ve yarı yıllık olarak finansal raporla- • En az üç yıldır faaliyette olması, rını yayınlamaları gerekmektedir. • Minimum GDR piyasa değerinin 700.000 £ ol- ması, Hem ana pazarda hem de profesyonel menkul kıy- • Depo sertifikasının en az %25’inin halka açılma- metler piyasasında işlem gören depo sertifikaları, sıdır. borsanın Uluslararası Emir Sistemi’nin (International Order Book-IOB) yanında Turquoise gibi alternatif Bu piyasada işlem görecek şirketlerin yıllık finansal işlem sistemleri üzerinde de işlem görebilmektedir. raporlarını yayınlamaları gerekmektedir. Borsaya kote olacak tüm şirketlerden aranan ortak b. Profesyonel Menkul Kıymetler Piyasası koşul en az %25’lik halka açılma oranıdır. Diğer taraftan, yüksek standartla kote olacak şirketler için Profesyonel Menkul Kıymetler Piyasası sadece top- en az üç yıllık denetimden geçmiş finansal raporlar tan işlem yapan fonlar gibi kurumsal yatırımcılara istenirken, diğer başvurularda, eğer şirketin üç yıllık açıktır. Bu piyasada işlem görecek depo sertifikaları- geçmişi yoksa, faaliyet süresini kapsayacak şekilde nın karşılayacağı kriterler arasında: bu raporların hazırlaması gerekmektedir. Bununla • Minimum GDR piyasa değerinin 700.000 £ ol- beraber yüksek standartla kote olacak şirketlerin yeterli işletme serma- Londra Borsası Kotasyon Şartları yesine sahip olması Standart gerekmekte, son üç Yüksek Standart Kotasyon yıldır elde ettikleri ge- Standart Kotasyon (Depo Şartlar* Kotasyon (Hisse) Sertifikası) lirin en az %75’inin Asgari Başvuru Koşulları ana faaliyetlerinden Halka Açıklık Oranı En az 25% En az 25% En az 25% sağlanması beklen- Denetimden Geçmiş Finansal Tablolar Üç yıl Üç yıl ya da Üç yıl ya da mektedir. Bu kriterde faaliyet süresi faaliyet süresi amaç, şirketin son kadar kadar üç yıl içinde faaliyet Son Üç Yıldır Elde Edilen Gelirin En Az alanını değiştirmemiş √ X X %75’inin Ana Faaliyetlerden Elde Edilmesi olmasının sağlan- Yeterli İşletme Sermayesinin İspatı √ X X masıdır. Ayrıca bazı Piyasa Danışmanı √ X X şirketler bu %75’lik Kotta Kalma Koşulları eşik değere ulaşa- En Az Halka Açıklık Oranı 25% 25% 25% madıkları için çeşitli Yıllık Finansal Raporlama √ √ √ şirket devralmaları Yarı Yıllık Finansal Raporlama √ √ X ile finansal verilerini Ara Dönem Yönetim Raporlamaları √ √ X güçlendirebilmekte- UFRS veya Dengi Bir Raporlama Sistemi √ √ √ dirler. Bunun da önü- İngiltere Kurumsal Yönetim İlkelerinin ne geçmek için son √ X X Uygulanması üç yılda yapılan dev- Kotasyondan Ayrılma Hissedarların Hissedar onayı Hissedar onayı ralmalar göz önünde en az %75’inin gerekmez gerekmez tutularak, satın alma onayı öncesi ve sonrası şek- Kaynak: Londra Borsası *Tüm şartlara yer verilmemiştir.

26 TSPAKB Araştırma

linde finansal raporlama yapılması beklenmektedir. sertifikalarına 31 Ocak 2011 itibariyle bakıldığında, Diğer taraftan şirketin, kotasyon sürecini yürütecek yoğunluğun hisse senetlerinde olduğu görülmekte- ve FSA’in halka arz sürecinde muhatap alacağı bir dir. 396 yabancı hisse senedinin 173’ü ana piyasada, de piyasa danışmanı ataması gerekmektedir. 223’ü ise AIM’de kotedir. Bunların toplam piyasa de- ğeri ise 1,6 trilyon £ civarındadır. Şirketlerin kotta kalması için halka açıklık oranını en az %25’te tutması, yıllık finansal raporlamalarını 145 depo sertifikası ana piyasada kote iken, 37 depo yerine getirmesi, UFRS ya da dengi bir raporlama sertifikası ise profesyonel menkul kıymet piyasasına sistemi uygulaması gerekmektedir. Diğer taraftan kotedir. Borsaya kote depo sertifikalarının toplam pi- depo sertifikası ihraç edenler dışında diğer şirketler- yasa değeri 487 milyar £’dır. den yarıyıllık finansal raporlama ve ara dönem yö- netim raporlamaları da istenmektedir. Yüksek stan- Londra Borsasına kote Türk depo sertifikalarından dartla kote olan şirketler, İngiltere kurumsal yönetim ilki Garanti Bankasına aittir. Ocak 2011 itibariyle Ga- ilkelerini “uygula, uygulayamıyorsan açıkla” ilkesine ranti Bankası depo sertifikalarının piyasa değeri 20 göre uygulamak zorundadır. Kotasyondan ayrılırken, milyon £ iken, aynı dönemde en yüksek piyasa de- yüksek standartla kote olan şirketlerin ortaklarının ğerine 110 milyon £ ile İş Bankası depo sertifikaları en az %75’inin onay vermesi gerekirken, diğer ko- sahiptir. Tüm Türk depo sertifikalarının toplam piya- tasyon türlerinde böyle bir koşul aranmamaktadır. sa değeri 222 milyon £’dur.

3. Rakamlarla Yabancı Menkul Kıymet C. NYSE EURONEXT Kotasyonu ABD’li New York Borsası (New York Stock Exchange- Londra Borsasına kote yabancı hisse senedi ve depo NYSE) Avrupalı borsa grubu Euronext’i Nisan 2007’de satın aldıktan sonra, dünyanın Londra Borsasına Kote Türk Depo Sertifikaları (31.01.2011) en büyük ve likit borsalarından Kotasyon Piyasa Değeri biri olma unvanını güçlendirmiş- Tarihi Şirket (Myn. £) Kotasyon Türü tir. NYSE Euronext bünyesinde 12/02/1996 Garanti Bankası 20 Standart Kotasyon beş piyasa bulunmaktadır. NYSE, 27/06/1997 Yapı ve Kredi Bankası 17 Standart Kotasyon ABD’nin en büyük spot piyasa- 05/08/1997 Uzel Makine Sanayi - Belirtilmemiş sıdır. NYSE Arca tam elektronik 14/05/1998 İş Bankası 110 Standart Kotasyon bir sistem olup büyüme potan- 11/06/1998 Finansbank - Standart Kotasyon siyeli olan şirketlerin işlem gör- 25/02/2000 Türk Ekonomi Bankası - Standart Kotasyon düğü piyasadır. NYSE Euronext 13/04/2000 Türkiye Petrol Rafinerileri 76 Standart Kotasyon Avrupa’nın en büyük piyasası 02/10/2008 Coca Cola İçecek - Standart Kotasyon olurken; NYSE Alternext, Avrupa Toplam 222 çapında büyüme potansiyeli olan Kaynak: Londra Borsası şirketlere hizmet vermektedir. Londra Borsasına Kote Yabancı Hisse Senedi ve Depo Sertifikaları (31.01.2011) Toplam Yabancı Toplam Yabancı Hisse Senedi ve Piyasa Hisse Senedi ve Depo Sertifikası Hisse Değeri Depo Piyasa Değeri Depo Sertifikası Piyasa Değeri Senedi (Myn. £) Sertifikası (Myn. £) Sayısı (Myn. £) Ana Piyasa 173 1,615,395 145 481,130 318 2,096,526 Profesyonel MK 0 0 37 5,407 37 5,407 AIM 223 33,287 2 49 225 33,336 Toplam 396 1,648,682 184 486,586 580 2,135,268 Kaynak: Londra Borsası

GüNDeM 27 Araştırma

Amerikan Borsası’nın (American Stock Exchange- lerine kıyasla biraz daha ağırdır. Amex) satın alınmasıyla oluşturulan NYSE Amex ise küçük ve mikro ölçekli şirketlerin işlem gördüğü bir ABD Menkul Kıymet Borsaları Kanununa göre, bor- piyasadır. salarda işlem görmek isteyen her şirketin öncelikle ABD Sermaye Piyasası Kurulu SEC’den onay alması NYSE’de ABD merkezli şirketlerin yanında yabancı gerekmektedir. Ardından, borsaların belirlediği ko- şirketlerin kotasyonu da mümkündür. Yabancı şir- tasyon şartlarını yerine getirmeleri durumunda bor- ketler için kotasyon şartları normal kotasyon kriter- salarda işlem görmeye başlayabilmektedir.

NYSE (ABD Piyasası) Asgari Halka Arz Kriterleri Yabancı Yerel

Şirketler Şirketler Dünya genelinde A-100 ve üzeri hisse senedi sahibi 100 adet ve ABD’li hissedar sayısı minimum üzeri hisse 400 B-Ortalama aylık işlem hacmi senedine Toplam Hissedar Sayısı 100.000 hisse ve ABD’li toplam Halka Arz sahip hissedar hissedar sayısı 2.200 sayısının Kriterleri C-Ortalama aylık işlem hacmi minimum 5.000 1.000.000 hisse ve toplam ABD’li olması hissedar sayısı 500 Halka Arz Edilen Hisse Sayısı 2,5 milyon 1,1 milyon Halka Arz Edilen Hisse Senetlerinin Piyasa Değeri 100 milyon $ 40 milyon $ A-Gelir Kriterleri (I ya da II) I. Alternatif Son Üç Yıldaki Toplam Vergi Öncesi Gelir 100 milyon $ 10 milyon $ Son İki Yıl İçin Vergi Öncesi Asgari Gelir 25 milyon $ 2 milyon $ (Son üç yıl kâr olmalı.) II. Alternatif Son Üç Yıldaki Toplam Vergi Öncesi Gelir - 12 milyon $ Son Yıldaki Asgari Vergi Öncesi Gelir - 5 milyon $ Bir Önceki Yıldaki Asgari Vergi Öncesi Gelir - 2 milyon $ B-Değerleme/Gelir Kriterleri (I ya da II) I. Nakit Akımı ile Değerleme Piyasa Değeri 500 milyon $ 500 milyon $ Son 12 Ay İçin Gelir Tutarı 100 milyon $ 100 milyon $ 25 milyon $ (Her yılın değeri Son Üç Yıldaki Toplam Nakit Akımı 100 milyon $ Finansal pozitif olmalıdır.) Kriterler Önceki Her İki Yıl İçin Asgari Nakit Akım Tutarı 25 milyon $ - II. Piyasa Değeri ile Değerleme Piyasa Değeri 750 milyon $ 750 milyon $ Son Yıldaki Gelirler 75 milyon $ 75 milyon $ C-Ana Şirketi ya da Bağlı Ortaklığı Halihazırda NYSE’de Kote Olup, Kendisi de Kote Olmak İsteyen Şirketler Piyasa Değeri 500 milyon $ 500 milyon $ Faaliyette Olma Süresi En az 1 yıl En az 1 yıl Halihazırda Kote Olan Şirketin Kotta Kalma Evet Evet Şartlarını Taşıması Halihazırda Kote Olan Şirketin, Kote Olmak İçin Yeni Başvuran Şirketin Kontrolüne Sahip Olması ya Evet Evet da Aynı Çatı Altında Olması Kaynak: NYSE

28 TSPAKB Araştırma

1. Çifte Kotasyon 2. Depo Sertifikaları

NYSE ABD piyasasında yerli ve yabancı şirketlerden Daha önce depo sertifikaları bölümünde belirtildiği istenen asgari başvuru koşulları tabloda görülmek- üzere, NYSE’nin depo sertifikaları konusunda küre- tedir. sel bir hakimiyeti bulunmaktadır.

Kriterler iki başlık altında toplanmıştır. Halka arz ADR ihracında bulunmak isteyen yabancı şirketler, kriterlerinde, NYSE’de halka açılacak olan yabancı öncelikle ABD’li bir saklama bankası ile saklama an- şirketlerden dünya genelinde 100 ve üzeri adette laşması imzalar. Bu anlaşma kapsamında, hisse se- hisse senedine sahip hissedar sayısının minimum nedi temettü ödemeleri, hisse senedi transferi, şirket 5.000 kişi olması beklenirken, ABD’li bir şirket için finansal bilgilerinin ve genel kurul dokümanlarının sadece ABD’li yatırımcıları kapsayan üç farklı seçe- yatırımcılara dağıtılması gibi işlemler yer almaktadır. nek sunulmuştur. Diğer taraftan halka arz edilecek hisse senedi sayısı yükümlülüğü, yabancı şirketler 3. Rakamlarla Yabancı Menkul Kıymet için yerli şirketlerin iki katından fazla iken, yerli şir- Kotasyonu ketlerde minimum 40 milyon $ olan halka arz edilen hisse senetlerinin piyasa değeri, yabancı şirketlerde NYSE Euronext ABD piyasasında kote yabancı men- minimum 100 milyon $’dır. kul kıymetlerin toplamına bakıldığında, sayının 500’ü geçtiği görülmektedir. En fazla Amerika kıtasındaki Bir diğer ana başlık olan finansal kriterler konusun- şirketler NYSE’de kote olmuştur. En yüksek sayıda da ise şirketlere üç alternatif sunulmaktadır. İlk al- kote menkul kıymet, 70 ile Kanada, 38 ile Bermuda ternatif olan gelir kriterinde, yabancı şirketlerin son ve 35 ile Brezilya’dandır. üç yılda vergi öncesi gelir tutarının 100 milyon $ ve son iki yılda en az yıllık 25 milyon $ olması bekle- NYSE’de en fazla menkul kıymet kotasyonu yapan nirken, yerli şirketler için yabancı şirketlere kıyasla ikinci bölge Avrupa’dır. 45 menkul kıymet ile İngil- daha düşük koşulların bulunduğu iki farklı alterna- NYSE’de Kote Yabancı Menkul Kıymetlerin tif bulunmaktadır. Coğrafi Dağılımı (15.02.2011) Diğer bir alternatif ise Değerleme/Gelir Kriterleri Amerika 208 başlığında toplanmıştır. Burada şirketler için iki se- Kanada 70 çenek sunulmuştur: daha çok gelir kalemlerinin göz Bermuda 38 önüne alındığı “Nakit Akımı ile Değerleme” ve yük- Brezilya 35 lenici firmanın şirketin piyasa değerinin halka arza Diğer 65 kadar belirtilen piyasa değerine ulaşacağını taah- Avrupa 161 hüt ettiği “Piyasa Değeri ile Değerleme” kriterleridir. İngiltere 45 Şirketlerin bu iki seçenekten birini yerine getirmesi Hollanda 27 beklenmektedir. Yunanistan 15 Türkiye 1 Son seçenek ise, bağlı ortaklık konumunda olan bir şirketin, ana şirketinin ya da kendisine bağlı bir şir- Diğer 73 ketin NYSE’de kote olması durumunda geçerlidir. Bu Asya-Pasifik 127 şartlar yabancı ve yerli şirketler için aynıdır. Her iki- Çin 67 sinde de şirketin piyasa değerinin en az 500 milyon Japonya 14 $ olması, en az bir yıldır faaliyette olması, haliha- Diğer 46 zırda kote olan şirketin kotta kalma koşullarını taşı- Ortadoğu-Afrika 8 ması ve yeni kote olacak şirketin kontrolünü elinde TOPLAM 504 tutması beklenmektedir. Kaynak: NYSE

GüNDeM 29 Araştırma

pılması konusunda önemli bir aşama kaydedilmiştir.

Şirketler, kuruldukları ülke dışındaki borsalarda temelde iki farklı yöntem ile işlem görebilmektedir. Bunlardan ilki çifte kotasyon yöntemidir. Çifte kotasyon, şirketlerin kendi faaliyet gösterdikleri ülkelerde halka açılmadan, veya açıldıktan sonra, diğer ülke- lerde halka açılmasıdır. Diğer taraftan, şirketler pek çok borsada aynı anda işlem görebilmektedir.

WFE üyesi borsalarda işlem gören yabancı şirketlere bakıldığında, en fazla yabancı şirket kotasyonunun Avrupa bölgesinde olduğu görülmektedir. 2010 sonu itibariyle en fazla yabancı şirketin kote olduğu borsalar, sırasıyla Londra Borsası, NYSE Euronext (ABD) ve Singapur Borsasıdır. Bu borsalar dünyadaki finans merkezlerinde yer almaktadır.

Bir diğer kotasyon yöntemi ise depo sertifikala- rıdır. Depo sertifikaları, ihraç edildiği ülke dışın- da bir piyasada işlem gören hisse senetlerine da- yalı olarak çıkarılmaktadır. Bu enstrümanlar organize borsalar gibi tezgahüstü piyasalarda da işlem görebilmektedir. Bu enstrümanlar ihraç edildiği ül- tere en fazla menkul kıymet ihraç eden ülke konu- kenin para birimi cinsinden işlem görmenin yanın- mundadır. Türkiye’den ise sadece 11 Temmuz 2000 da, yabancı hisse senetlerine yatırım yapma mali- tarihinde kote olan Turkcell’e ait ADR’lar NYSE’de yetleri konusunda da avantajlar sağlamaktadır. İş- işlem görmektedir. İşlem gören 1 ADR 2.5 Turkcell lem gördüğü piyasaya göre Amerikan, Avrupa, Glo- hisse senedine denk gelmektedir. bal, Hindistan, Brezilya ve Japon Depo Sertifika- ları gibi çeşitleri bulunabilmektedir. Dünya gene- Asya-Pasifik bölgesine ait ülkelerin toplam 127 men- linde en yaygın depo sertifikası türleri ise Ameri- kul kıymeti bu piyasada işlem görmektedir. Bölgenin kan (ADR) ve global (GDR) depo sertifikalarıdır. menkul kıymetlerinin yarısından fazlası Çin merkezli şirketlere aittir. Depo sertifikaları konusunda sektörün önde gelen kurumlarından Bank of New York Mellon’un araştır- Ortadoğu-Afrika Bölgesinden ise 8 menkul kıymet malarına göre, dünya genelinde 2010/06 itibariyle NYSE Euronext’in ABD piyasasında işlem görmek- bu işlemlerin %73’ü NYSE’de yapılmıştır. Avrupa’da tedir. depo sertifikaları konusunda önemli bir merkez olan Londra Borsasında ise aynı dönemde yapılan 152,4 GENEL DEĞERLENDİRME milyar $’lık işlemin %87’si Rus şirketlerine ait depo sertifikalarında yapılmıştır. Dikkat çeken bir nokta Küreselleşen sermaye piyasasında, şirketlerin borsa- ise, tezgahüstü piyasalarda işlem gören depo serti- larda kotasyonları konusunda coğrafi sınırlar ortadan fikaları hem adet hem de piyasa değeri olarak orga- kalkmış, birçok borsa, yabancı şirketlerin de kendi nize piyasalarda işlem gören depo sertifikalarından bünyelerinde işlem görmesi için çeşitli girişimlerde yüksek iken, işlem hacmi organize borsalarda işlem bulunmuştur. Bu konuda ilk adımları atan İMKB’de gören depo sertifikalarına kıyasla hayli kısıtlıdır. ise, ilk defa 2010 yılı sonunda yabancı bir şirketin kotasyonu yapılırken, İstanbul’un finans merkezi ya- Yabancı şirket kotasyonları konusunda, bu raporda

30 TSPAKB Araştırma

Deutsche Börse, Londra Borsası ve NYSE incelen- da Gündem, Özcan Çikot, Eylül 2009 miştir. AB’nin yayınladığı direktifler doğrultusunda • “The Depository Receipt Markets-2010 Mid-Year Avrupa Ekonomik Alanı (AEA) içinde kote olan şir- Market Review”, BNY Mellon Depository Receipts, ketler, bu bölgede başka bir borsada kote olmak is- 2010 terse, ilk izahnamesini yeni başvurusunda da kullanabilmektedir. Bu uygulama ihraççı şirketlere mali- • “The Role of American Depositary Receipts in the yet ve zaman açısından önemli kazançlar sağlamak- Development of Emerging Markets”, Alberto Moel, tadır. Londra Borsası ve Deutsche Börse, AEA dışın- Harvard Business School-AAA Asset Management, da faaliyet gösteren şirketler için de çeşitli başvu- Eylül 2000 ru standartları getirmiştir. Deutsche Börse, iki fark- • “The World of Cross-Listings and Cross-Listings lı piyasa türü için şartların giderek ağırlaştığı toplam of the World: Challenging Conventional Wisdom”, dört farklı kotasyon standardı belirlemiştir. Burada G. Andrew Karolyi, The Ohio State University, Ekim yabancı şirketler ağırlıkla daha az düzenlemeye tabi 2005 “özdüzenleyici piyasayı” tercih etmektedir. Londra Borsası’nda ise yabancı menkul kıymetler üç farklı • “Three Essays on Financial Economics”, Yaseen piyasada kote olabilmektedir. Salah Alhaj-Yaseen, Kansas State University, 2010 • “Why Do Companies List Shares Abroad?: A Sur- NYSE Euronext’in ABD piyasasında, yabancı şirketle- vey of the Evidence and Its Managerial Implicati- rin kotasyonları için yerel şirketlerden farklı kriterleri ons”, Andrew Karolyi, Financial Markets, Institutions mevcuttur. Kotasyon için gerekli olan finansal kri- & Instruments, New York University, Ocak 1998 terlerde üç farklı alternatif belirlenirken, bu kriterler temelde yerel şirketlerin kriterlerinden daha ağırdır. • Bank of New York Mellon Depo Sertifikaları Birimi: www.adrbnymellon.com • Citibank Depo Sertifikaları Hizmetleri: KAYNAKÇA wwss.citissb.com • “Avrupa Birliği’nin Şeffaflık Direktifi”, Sermaye Pi- • Deutsche Börse Grubu: yasasında Gündem, Ekin Fıkırkoca, Kasım 2007 www.deutsche-boerse.com • “Do Cross-Border Listing Firms Manage Earnings • Dünya Borsalar Federasyonu: or Seize a Window of Opportunity?”, Gordian A. www.world-exchanges.org Ndubizu, Drexel University, 2007 • Investopedia: www.investopedia.com • “Dünya Uygulamaları Çerçevesinde KOBİ Borsala- • İngiltere Sermaye Piyasası Otoritesi: rı”, Zeynep Emre, Alparslan Budak, TSPAKB, Ocak www.fsa.gov.uk 2006 • Londra Borsası Grubu: • “İsrail Sermaye Piyasası”, Sermaye Piyasasında www.londonstockexchangegroup.com Gündem, Özcan Çikot, Mayıs 2009 • NYSE Euronext: www.nyse.com • “MiFID Direktifi”, Sermaye Piyasasında Gündem, Zeynep Emre, Şubat 2007 • Turkcell: www.turkcell.com.tr • “Saklama Sertifikası Piyasasının Gelişimi ve Geliş- mekte Olan Ülke Ekonomileri ile Etkileşimin Değer- lendirilmesi”, Birgül Meta, Hazine Müsteşarlığı Çalış- ma Raporları, Haziran 2007 • “Sermaye Piyasalarına Açılan Pencere”, Funda Güngör, Orhun Köstem, Haluk Özdemir, 2009 • “Singapur Sermaye Piyasası”, Sermaye Piyasasın-

GüNDeM 31 Veriler

Yurtiçi Yerleşiklerin Yatırım Tercihleri Milyon TL 2008 2009 2010/11 %∆ TL Mevduat 268.803 305.201 355.862 16,6% DTH 127.823 139.334 144.458 3,7% Katılım Bankalarında Toplanan Fonlar 18.796 26.625 31.689 19,0% DİBS 62.747 64.761 60.998 -5,8% Eurobond 4.478 5.237 5.135 -1,9% Yatırım Fonları 24.200 29.606 29.758 0,5% Repo 2.199 1.383 2.749 98,8% Emeklilik Yatırım Fonları 6.042 9.105 11.687 28,4% Hisse Senedi 19.623 40.666 51.897 27,6% Toplam 534.711 621.918 694.233 11,6%

Yurtdışı Yerleşiklerin Yatırım Tercihleri Milyon TL 2008 2009 2010/11 %∆ Hisse Senedi 35.417 82.631 109.479 32,5% DİBS 30.221 30.765 49.871 62,1% Eurobond 927 1.227 1.576 28,4% Mevduat 9.972 11.574 17.339 49,8% Toplam 76.537 126.197 178.264 41,3%

Halka Açık Şirketlerin Piyasa Değeri 2009 2010 04/03/2011 %∆ Milyon TL 350.761 472.588 444.169 -6,0% Milyon $ 235.837 307.354 279.018 -9,2% Halka Açık Kısmın Piyasa Değeri (Milyon $) 78.128 77.601 69.872 -10,0% Ortalama Halka Açıklık Oranı 32,8% 25,2% 25,0% A.D.

Menkul Kıymet Sayısı 2009 2010 04/03/2011 %∆ Hisse Senedi Piyasası Şirket 267 285 290 1,8% Yatırım Ortaklığı (Gayrimenkul ve Risk Sermayesi dahil) 48 53 52 -1,9% Borsa Yatırım Fonu 10 12 12 0,0% Varant - 22 34 54,5% Gelişen İşletmeler Piyasası Şirket - - 1 A.D.

Birincil Halka Arzlar 2009 2010 04/03/2011 %∆ Şirket Sayısı (GİP dahil) 1 16 6 A.D. Şirket Halka Arz Tutarı (Milyon $) 7 995 366 A.D. Yatırım Ortaklığı Sayısı (Gayrimenkul ve Risk Ser. dahil) 0 6 0 A.D. Yatırım Ortaklığı Halka Arz Tutarı (Milyon $) 0 1.146 0 A.D. Borsa Yatırım Fonu Sayısı 1 3 0 A.D. Borsa Yatırım Fonu Halka Arz Tutarı (Milyon $) 69 11 0 A.D. Toplam Halka Arz Tutarı (Milyon $) 76 2.153 366 A.D.

Halka Açık Şirket Kârlılığı 2007 2008 2009 %∆ Kâr Eden Şirket Sayısı 252 178 220 23,6% Zarar Eden Şirket Sayısı 68 140 93 -33,6% Kâr Edenlerin Toplam Kârı (Milyon TL) 31.962 25.805 31.203 20,9% Zarar Edenlerin Toplam Zararı (Milyon TL) -714 -3.454 -1.576 -54,4% Toplam Kâr/Zarar (Milyon TL) 31.248 22.351 29.627 32,6%

Kurumsal Yatırımcı Portföy Büyüklüğü Milyon $ 2009 2010 04/03/2011 %∆ A Tipi Yatırım Fonları 674 955 994 4,0% B Tipi Yatırım Fonları 19.047 18.971 18.575 -2,1% Emeklilik Yatırım Fonları 6.084 7.809 7.678 -1,7% Borsa Yatırım Fonları 170 167 151 -9,6% Yatırım Ortaklıkları 339 366 322 -12,1% Gayrimenkul Yat.Ort. 1.904 7.010 7.666 9,4% Risk Sermayesi Yat.Ort. 55 122 102 -16,2% Toplam 28.273 35.402 35.488 0,2% Kurumsal Yatırımcı/GSYH 4,5% 5,5% 5,7% A.D.

Yatırımcı Sayısı 2009 2010 2011/02 %∆ Yatırımcı Sayısı 1.000.261 1.043.135 1.061.773 1,8%

Yabancı Yatırımcı İşlemleri Milyon $ 2009 2010 2011/02 %∆ Hisse Senedi Saklama Bakiyesi 56.246 71.332 61.792 -13,4% Saklamadaki Payı 67% 66% 64% -3,7% Hisse Senedi İşlem Hacmi 90.237 133.155 27.170 A.D. İşlem Hacmi Payı 14% 16% 15% A.D. Net Hisse Senedi Yatırımı 2.256 2.105 -1.500 A.D.

32 TSPAKB Yabancı Yatırımcı İşlemleri Veriler Milyon $ 2009 2010 2011/02 %∆ Hisse Senedi Saklama Bakiyesi 56.246 71.332 61.792 -13,4% Saklamadaki Payı 67% 66% 64% -3,7% Hisse Senedi İşlem Hacmi 90.237 133.155 27.170 A.D. İşlem Hacmi Payı 14% 16% 15% A.D. Net Hisse Senedi Yatırımı 2.256 2.105 -1.500 A.D.

TSPAKB Üyeleri 2009 2010 04/03/2011 %∆ Aracı Kurum Sayısı 103 103 103 0,0% Vadeli İşlemler Aracılık Şirketi Sayısı 0 1 1 0,0% Banka Sayısı 41 41 41 0,0% Toplam 144 145 145 0,0%

İMKB İşlem Hacimleri* Milyar $ 2009 2010 2011/02 %∆ Hisse Senedi Piyasası 633 847 186 A.D. Tahvil-Bono Kesin Alım-Satım Pazarı 802 852 207 A.D. Aracı Kurum 88 87 20 A.D. Banka 714 765 188 A.D. TCMB+Takasbank 0 0 0 A.D. Repo-Ters Repo Pazarı 4.138 3.965 755 A.D. Aracı Kurum 677 667 116 A.D. Banka 2.961 3.149 639 A.D. TCMB+Takasbank 500 148 0 A.D. *:Alım-Satım Toplamıdır.

VOB Verileri* 2009 2010 2011/02 %∆ İşlem Hacmi (Milyar $) 437 576 97 A.D. Aracı Kurum 382 500 82 A.D. Vadeli İşlemler Aracılık Şirketi 1 0 0 A.D. Banka 53 76 15 A.D. İşlem Gören Kontrat Sayısı (Milyon Adet) 79 64 11 A.D. Açık Pozisyon (Adet) 188.976 181.738 265.252 46,0% *:Alım-Satım Toplamıdır.

Aracı Kurumlarla İlgili Veriler Milyon TL 2008 2009 2010/09 %∆ Dönen Varlıklar 3.297 5.287 7.215 36,5% Duran Varlıklar 562 685 750 9,5% Aktif Toplam 3.859 5.972 7.965 33,4% Kısa Vadeli Yükümlülükler 1.954 3.771 5.595 48,4% Uzun Vadeli Yükümlülükler 33 48 39 -19,0% Özkaynaklar 1.873 2.153 2.331 8,3% Toplam Özsermaye ve Yükümlülükler 3.859 5.972 7.965 33,4% Net Komisyon Gelirleri 469 572 507 A.D. Faaliyet Kârı/Zararı 25 187 177 A.D. Net Kâr 170 317 277 A.D. Personel Sayısı 5.102 4.715 4.907 4,1% Şubeler 185 157 161 2,5% İrtibat Bürosu 44 39 45 15,4% Acente Şubeleri 5.664 5.873 6.143 4,6%

İMKB-100 Endeksi ve Hisse Senedi Piyasası 2009 2010 04/03/2011 %∆ İMKB-100 52.825 66.004 61.113 -7,4% İMKB-100 (En Yüksek) 52.825 71.007 69.311 -2,4% İMKB-100 (En Düşük) 23.036 48.739 58.664 20,4% Günlük Ortalama İşlem Hacmi (Milyon $) 1.254 1.703 2.288 34,3%

Yurtdışı Borsa Endeksleri 2009 2010 04/03/2011 %∆ ABD Nasdaq 100 1.860 2.218 2.360 6,4% ABD S&P 500 1.115 1.258 1.321 5,0% Almanya DAX 5.957 6.914 7.162 3,6% Arjantin Merval 2.321 3.524 3.468 -1,6% Brezilya Bovespa 68.588 69.305 68.012 -1,9% Fransa CAC 40 3.936 3.867 4.020 4,0% Güney Afrika FTSE/JSE 27.666 32.119 32.337 0,7% Hindistan BSE Sens 17.465 20.509 18.486 -9,9% Hong Kong Hang Seng 21.873 23.035 23.409 1,6% İngiltere FTSE 100 5.413 5.900 5.990 1,5% Japonya Nikkei 225 10.546 10.229 10.694 4,5% Meksika IPC 32.120 38.551 36.901 -4,3% Rusya RTS 1.445 1.770 2.013 13,7% A.D.: Anlamlı değil Haftalık olarak güncellenen Sermaye Piyasası Özet Verileri Tablosuna www.tspakb.org.tr adresindeki internet sitemizden ulaşabilirsiniz.

Kaynak: AK Yatırım, DPT, Financial Times, Garanti Yatırım, İMKB, MKK, SPK, TCMB, TSPAKB, TÜİK, VOB

GüNDeM 33

ABN AMRO BANK N.V. MERKEZİ AMSTERDAM İSTANBUL ŞUBESİ- ACAR YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.- ADA MENKUL DEĞERLER A.Ş.- ADABANK A.Ş.- AK YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.-AKBANK T.A.Ş.- AKDENİZ MENKUL DEĞERLER TİCARET A.Ş.- AKTİF YATIRIM BANKASI A.Ş.- ALAN MENKUL DEĞERLER A.Ş.- ALFA MENKUL DEĞERLER A.Ş.- ALTAY YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.- ALTERNATİF YATIRIM A.Ş.- ALTERNATİFBANK A.Ş.- ANADOLU YATIRIM MENKUL KIYMETLER A.Ş.- ANADOLUBANK A.Ş.- ARAP TÜRK BANKASI A.Ş.- ARTI MENKUL KIYMETLER A.Ş.- ATA YATIRIM MENKUL KIYMETLER A.Ş.- ATAONLINE MENKUL KIYMETLER A.Ş.- AYBORSA MENKUL DEĞERLER TİCARETİ A.Ş.- BAHAR MENKUL DEĞERLER TİCARET A.Ş.- BANKPOZİTİF KREDİ VE KALKINMA BANKASI A.Ş.- BAŞKENT MENKUL DEĞERLER A.Ş.- BGC PARTNERS MENKUL DEĞERLER A.Ş.- BİRLEŞİK FON BANKASI A.Ş.- BİZİM MENKUL DEĞERLER A.Ş.- CAMİŞ MENKUL DEĞERLER A.Ş.- CENSA MENKUL DEĞERLER A.Ş.- CITIBANK A.Ş.- CİTİ MENKUL DEĞERLER A.Ş.- CREDIT AGRICOLE CHEUVREUX MENKUL DEĞERLER A.Ş.- CREDIT AGRICOLE YATIRIM BANKASI TÜRK A.Ş.- CREDİT SUİSSE İSTANBUL MENKUL DEĞERLER A.Ş.- DEĞER MENKUL DEĞERLER A.Ş.- DEHA MENKUL KIYMETLER A.Ş.- DELTA MENKUL DEĞERLER A.Ş.- DENİZ YATIRIM MENKUL KI- YMETLER A.Ş.- DENİZBANK A.Ş.- DENİZTÜREV MENKUL DEĞERLER A.Ş.- DESTEK MENKUL DEĞERLER A.Ş.- DEUTSCHE BANK A.Ş.- DEUTSCHE SECURITIES MENKUL DEĞERLER A.Ş.- DİLER YATIRIM BANKASI A.Ş.- DÜNYA MENKUL DEĞERLER A.Ş.- ECZACIBAŞI MENKUL DEĞERLER A.Ş.- EFG İSTANBUL MENKUL DEĞERLER A.Ş.- EGEMEN MENKUL KIYMETLER A.Ş.- EKİNCİLER YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.- EK- SPRES YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.- ENTEZ MENKUL DEĞERLER TİCARETİ A.Ş.- ERSTE SECURITIES İSTANBUL MENKUL DEĞERLER A.Ş.- ETİ YATIRIM A.Ş.- EURO YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.- EU- ROBANK TEKFEN A.Ş.- EVGİN MENKUL DEĞERLER TİCARET A.Ş.- FİNANS YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.- FİNANSBANK A.Ş.- FORTIS BANK A.Ş.- FORTIS YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.- GALATA MENKUL DEĞERLER A.Ş.- GARANTİ YATIRIM MENKUL KIYMETLER A.Ş.- GEDİK YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.- GFC GENERAL FİNANS MENKUL DEĞERLER A.Ş.- GLOBAL MENKUL DEĞERLER A.Ş.- GSD YAT- IRIM BANKASI A.Ş.- GÜNEY MENKUL DEĞERLER TİCARETİ A.Ş.- GÜVEN MENKUL DEĞERLER A.Ş.- HAK MENKUL KIYMETLER A.Ş.- HALK YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.- HEDEF MENKUL DEĞERLER A.Ş.- HSBC BANK A.Ş.- HSBC YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.- ING BANK A.Ş.- ING MENKUL DEĞERLER A.Ş.- İNFO YATIRIM A.Ş.- İNTEGRAL MENKUL DEĞERLER A.Ş.- İŞ YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.- J.P. MORGAN CHASE BANK N.A. MERKEZİ COLUMBUS OHIO İSTANBUL TÜRKİYE ŞUBESİ- J.P. MOR- GAN MENKUL DEĞELER A.Ş.- K MENKUL KIYMETLER A.Ş.- KALKINMA YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.- KAPİTAL MENKUL DEĞERLER A.Ş.- KARE YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.- MARBAŞ MENKUL DEĞERLER A.Ş.- MED MENKUL DEĞERLER A.Ş.- MEKSA YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.- MERRILL LYNCH MENKUL DEĞERLER A.Ş.- MERRILL LYNCH YATIRIM BANKASI A.Ş.- METRO YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.- MILLENNIUM BANK A.Ş.- MİRA MENKUL DEĞERLER A.Ş.- MORGAN STANLEY MENKUL DEĞERLER A.Ş.- NUROL YATIRIM BANKASI A.Ş.- OPTİMAL MENKUL DEĞERLER A.Ş.-ORİON INVEST- MENT MENKUL DEĞERLER A.Ş.- OYAK YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.- ÖNER MENKUL KIYMETLER A.Ş.- PAY MENKUL DEĞERLER A.Ş.- PİRAMİT MENKUL KIYMETLER A.Ş.- POLEN MENKUL DEĞERLER A.Ş.- POZİTİF MENKUL DEĞERLER A.Ş.- PRİM MENKUL DEĞERLER A.Ş.- RAYMOND JAMES YATIRIM MENKUL KIYMETLER A.Ş.- SANKO MENKUL DEĞERLER A.Ş.- SARDİS MENKUL DEĞERLER A.Ş.- SAYIL- GAN MENKUL DEĞERLER A.Ş.- SOCIETE GENERALE (SA)- SOYMEN MENKUL KIYMETLER A.Ş.- STAND- ARD ÜNLÜ MENKUL DEĞERLER A.Ş.- STRATEJİ MENKUL DEĞERLER A.Ş.- ŞEKER YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.- ŞEKERBANK T.A.Ş.- T.C. ZİRAAT BANKASI A.Ş.- TACİRLER MENKUL DEĞERLER A.Ş.- TAİB YATIRIMTÜRKİYE BANKASI A.Ş.- SERMAYE TAİB YATIRIM PİYASASI MENKUL DEĞERLER ARACI A.Ş.- KURULUŞLARI TAKSİM YATIRIM A.Ş.- BİRLİĞİ TEB YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.- TEKSTİL BANKASI A.Ş.- TEKSTİL MENKUL DEĞERLER A.Ş.- TERA MENKUL DEĞERLER A.Ş.- TİCARET MENKUL DEĞERLERBüyükdere A.Ş.- Caddesi TOROS No:173 MENKUL KIYMETLER TİCARET A.Ş.- TURK- ISH BANK A.Ş.- TURKISH YATIRIM A.Ş.-1. TURKLANDLevent Plaza BANK A Blok A.Ş.- Kat:4 TÜRK EKONOMİ BANKASI A.Ş.- TÜRKİYE 1. Levent 34394 İstanbul GARANTİ BANKASI A.Ş.- TÜRKİYE HALK BANKASI A.Ş.- TÜRKİYE İHRACAT KREDİ BANKASI A.Ş (TÜRK Telefon: 212-280 85 67 EXIMBANK)- TÜRKİYE İŞ BANKASI A.Ş.- TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş.- TÜRKİYE SINAİ KALKINMA Faks: 212-280 85 89 BANKASI A.Ş.- TÜRKİYE VAKIFLAR BANKASI T.A.O.- UBS MENKUL DEĞERLER A.Ş.- ULUKARTAL VADELİ www.tspakb.org.tr İŞLEMLER ARACILIK A.Ş.- ULUS MENKUL DEĞERLER A.Ş.- UNICORN CAPITAL MENKUL DEĞERLER A.Ş.- [email protected] UNİCREDİT MENKUL DEĞERLER A.Ş.- VAKIF YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.- WESTLB AG MERKEZİ DÜSSELDORF İSTANBUL MERKEZ ŞUBESİ- YAPI KREDİ YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.- YAPI VE KREDİ BANKASI A.Ş.- YATIRIM FİNANSMAN MENKUL DEĞERLER A.Ş.- ZİRAAT YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.